NAZIV UNIVERZITETA

SEMINARSKI RAD
PREDMET:
TEMA:

MENTOR: STUDENT:

Maj, 2020 god.

 SADRŽAJ
1. UVOD..............................................................................................................3
2. IRAČKO – IRANSKI RAT............................................................................4
3. UZROCI RATA...............................................................................................5
4. ODNOSI NAKON ISLAMSKE REVOLUCIIJE..........................................8
5. STANJE PRE POČETKA RATA...................................................................10
6. POČETAK RATA...........................................................................................12
7. HEMIJSKO ORUŽJE.....................................................................................12
8. PODRŠKA ZAPADA.....................................................................................13
9. ZAKLJUČAK..................................................................................................15
10. LITERATURA.................................................................................................16

2
UVOD

Irak je država u jugozapadnoj Aziji. Obuhvata područje Mezopotamije između rijeka Eufrat i
Tigris i susjedna planinska i pustinjska područja. Na jugoistoku kratkom obalom (58 km) izlazi
na Perzijski zaliv. Na jugu graniči s Kuvajtom i Saudijskom Arabijom, na zapadu s Jordanom i
Sirijom, na severu s Turskom i na severu i istoku s Iranom. Irak je poznat po grčkom toponimu
"Mezopotamija" (što znači: zemlja između rijeka) i dom je najranijih civilizacija koje sežu još od
6. milenija p.n.e. Regija koja se nalazi između reka Tigris i Eufrat se često naziva kolijevka
civilizacije i mjesto gdje je nastalo prvo pismo. U različitim periodima u svojoj historiji, Irak je
bio centar autohtonih carstava: Akadijskog, Sumerskog, Asirskog i Babilonskog carstva.
Također je bio dio Medijskog, Ahemenidskog, Grčkog, Partskog, Sasanidskog, Rimskog,
Rašidunskog, Mongolskog, Osmanskog carstva i dr. Pod britanskom kontrolom se našao kao
rezultat mandata Lige naroda. U Iraku se nalaze dva najsvetija mjesta šiizma: Nadžaf i Kerbala.

3
IRAČKO – IRANSKI RAT

Iračko-iranski rat, poznat i kao Prvi rat u Persijskom zalivu i Prvi zalivski rat, bio je oružani
sukob između Iračke Republike i Islamske Republike Iran koji je vođen od 22. septembra 1980.
do 20. avgusta 1988. godine. Ratu je prethodio niz teritorijalnih sporova između Irana i Iraka,
motivisanih iračkom težnjom da zauzme naftom bogatu pokrajinu Huzestan (Arabistan) sa
arapskim stanovništvom i istočnu obalu rijeke Šat el Arab, kao i spor o liderstvu među zemljama
u Persijskom zalivu. Iransko-irački rat bio posljednji veliki sukob u okviru Hladnog rata i jedan
od najdužih oružanih sukoba 20. veka.

U Iranu se 1979. godine odvila Islamska revolucija pod vodstvom ajatolaha Ruholaha
Homeinija, Strahujući od širenja revolucije i na Irak, gde je većina stanovništva, kao i Iranu, bila
šiitski muslimani, irački predsednik Sadam Husein otpočeo je pripreme za rat. U to vrijeme Irak
je imao podržu SAD, SSSR i većine arapskih država, dok se Iran nalazio u međunarodnoj
izolaciji.

Bez objave rata, Irak je 22. septembra 1980. godine napao Iran. Iračka vojska nije uspela
ostvariti značajne uspijehe i do juna 1982. bila je protjerana sa svih iranskih teritorija koje je
prethodno zauzela. Usledela iranska invazija na Irak nije bila uspješna. Od 1982. do 1988. rat je
imao uglavnom pozicioni karakter. Godine 1988. Irak je tokom niza operacija Tavakalna ala
Alah oslobodio terotorije koje je okupirao Iran i uspješni razvio ofanzivu duboko u teritoriju
Irana. Pod pretnjom vojne katastrofe, Homeini je iste godine pristao na primirje koje je predložio
Irak, čime je okončan sukob.

Tokom rata, obje strane su koristile hemijsko oružje, u ratu su učestvovala deca-vojnici, a Iran je
praktikovao taktiku „živih talasa”. Tokom „rata gradova” Iran i Irak su vršili raketne napade, što
je izazvalo više od 20 hiljada civilnih žrtava. Iračko-iranski rat izazvao je značajnu ekonomsku
štetu objema državama i odredio je svjetski poredak na Bliskom istoku.

4
UZROCI RATA

Još od Osmansko-persijskih ratova u 16-om i 17. veku , Iran (do 1935. godine — Persija) i
Osmanlije su se borili za kontrolu nad Irakom (tadašnja Mesopotamija) prvenstveno zbog
kontrole nad vodenim putevima Šat el Araba koji su bili vitalni za pomorske trgovačke rute i
izlaz na Persijski zaliv. Konačno, granice između dve zemlje su utvrđene primirjem iz 1639.
godine i ostale su nepromenjene sve do 20. veka. Sa otkrićem nafte početkom 20. veka, ovaj
pomorski put dobija na značaju kako za Iran tako i za Irak, pošto je Šat el Arab bio glavna ruta
izvoza nafte iz obe zalivske zemlje. Da bi se sprečili potencijalni sukobi, Iran i Irak potpisali su
1937. godine sporazum kojim su granice ponovo jasno definisane, a iste godine su obe države
postale potpisnice Sadabadskog ugovora, koji je u suštini bio pakt o nenapadanju između Turske,
Iraka, Irana i Avganistana, čime su odnosi dve zemlje dodatno ojačani.

Ugovor iz 1937. godine definisao je granicu između Iraka i Irana duž toka reke gde je najniži
nivo iste u toku suše (na istočnoj strani Šat el Araba) sa izuzetkom gradova Abadan i Koramšar
gde je granica išla duž tzv. telvega, oblasti najniže elevacije koju Šat el Arab dostiže u svom
toku. Ovakav ugovor je de fakto dao Iraku kontrolu nad najvećim delom vodenog toka, i Iranski
brodovi su morali da plaćaju plovnu taksu za korišćenje istog.

1955. godine obe nacije su potpisale Bagdadski pakt, međutim državni udar u Iraku 1958. godine
doveo je na vlast nacionalističku vladu koja je, doduše na kratak period, istupila iz pakta. Irački
lider general Abd Al-Karim Kasim izjavio je 18. decembra 1959. godine : „Mi ne želimo da se
osvrćemo na istoriju arapskih plemena u Al-Ahuazu i Mohamarehu (arapski nazivi za iransku
provinciju Huzestan i grad Koramšar). Osmanlije su dodelile Mohamareh, koji je bio deo Iračke
teritorije, Iranu." Iračko nezadovoljstvo zbog činjenice da Iran kontroliše naftom bogatu
provinciju Huzestan (koju su Iračani još i nazivali Arabistan što na persijskom ugrubo znači
„Arapska zemlja"), kao i zbog činjenice da tu provinciju nastanjuje uglavnom stanovništo koje
govori arapskim jezikom, nije bilo samo retoričko. Irak je postupno počeo da podržava
secesionistički pokret u Huzestanu, i u isto vreme je lobirao za svoj cilj na međunarodnom planu.

5
Na nizu sastanaka Arapske lige Iračani su pokušavali da naglase probleme svojih teritorijalnih
pretenzija ka Huzestanu, doduše bez nekog velikog uspeha.

Irak je pokazivao sve veće nezadovoljstvo i sve manje želje za ispunjavanjem potpisanih
ugovora i paktova sa Iranom, pogotovu nakon dolaska na vlast socijalističke Ba'at partije 1968.
godine (koja je došla na vlast državnim udarom), i nakon smrti egipatskog predsednika Gamala
Abdela Nasera 1970. godine, koji je važio za najvećeg arapskog lidera, usled čega je Irak, sada
već pod potpunom kontrolom Sadama Huseina, postao samoproklamovan „lider arapskog sveta",
prenaglašavajući problem svojih odnosa sa Iranom oko Šat el Araba, kao problem „celog
arapskog sveta".

U isto vreme sredinom 1960—ih godina, iranski šah Reza Pahlavi je pokrenuo velike reforme
iranske vojske. Zahvaljujući ogromnim sredstvima dobijenim od naftne industrije, ali i dobrim
političkim vezama sa zapadom, pre svega SAD i UK Pahlavi je mogao da u vrlo kratkom roku
uloži rekordne sume novca, i iransku vojsku naoruža ogromnim količinama vrlo savremenog
naoružanja. Ovakvo besomučno trošenje novca na vojsku i naoružavanje izazvalo je još veće
tenzije, i Iran, sada kao lokalna vojna sila, počeo je da gleda na svoje odnose sa Irakom sa
drugačijeg nivoa.

U aprilu 1969. godine Iran je proglasio ugovor iz 1937. zastarelim i prekinuo je sa plaćanjem
takse Iraku za korišćenje vodenih puteva. Šah je naveo kao glavne argumente da gotovo uvek
rečna granica ide uz talveg, kao i da većinu plovila koja saobraćaju duž Šat el Araba čine iranski
tankeri, te je shodno tome ugovor iz 1937. nepravedan prema Iranu. Irak je zapretio ratom u
slučaju da iranski brodovi pokušaju da koriste plovne puteve bez plaćanja takse, ali kad je 24.
aprila 1969. prvi iranski brod slobodno zaplovio Šat el Arabom uz pratnju brodova Iranske Ratne
Mornarice, Irak — kao vojno neuporedivo slabija zemlja od Irana- nije uradio ništa.

Iransko naoružavanje i odbacivanje ugovora iz 1937. označilo je početak akutnih tenzija između
dve zemlje; iste 1969. godine Sadam Husein izjavio je : „Irački sukob sa Iranom vezan je za
Huzestan, koji je Iračko tlo, a koji je aneksiran od strane Irana za vreme strane vladavine." Ubrzo
posle toga iračke radio i TV stanice počele su sa emitovanjem programa na teritoriji

6
„Arabistana" u kome su otvoreno pozivali arapsko pa čak i beludžko stanovništo Huzestana na
pobunu protiv šahove vladavine. Televizijske stanice iz Basre počele su da prikazuju iranski
Huzestan kao deo iračke teritorije i deo nove provincije pod imenom „Nasirija" (‫)ناصرية‬, a za
iranske gradove su korištena isključivo arapska imena.

1971. godine odnosi između Iraka i Irana su prekinuti nakon što je Iran aneksirao ostrva Abu
Musa, Veći i Manji Tunb nakon povlanječa Britanaca sa njih. Ova ostrva, koja se nalaze unutar
Persijskog zaliva i čuvaju Ormuski prolaz, vitalan za pomorski saobraćaj iz i u zaliv, nisu bila
naseljena i sem strateške, nisu imala nikakvu drugu vrednost. Koristeći vojnu nadmoć, Iran je
sva tri ostrva proglasio svojom teritorijom, i odmah rasporedio vojne snage na njih; iako je
novosnovana država UAE takođe proglasila ova tri ostrva svojom teritorijom, iranska vojna
nadmoć zaustavila je svaku potencijalnu akciju UAE i Iraka u pravcu oslobađanja ovih teritorija
od iranskog prisustva. Kao osvetu zbog pretenzija na Huzestan i njegovog prisvajanja, te podrške
UAE, Iran je započeo aktivno da podržava Kurdske nacionaliste u njihovoj borbi protiv iračke
vlasti. Iranci su naoružavali i obučavali Kurde dajući im čak na korišćenje baze i bolnice na
iranskoj teritoriji. Ovakvo stanje rezultiralo je velikim tenzijama koje su marta 1974. godine
eskalirale u niz pograničnih sukoba između iračke i iranske vojske koji su potrajali celu godinu
do marta 1975, kada je Irak pokrenuo ofanzivu u toku koje je prvi put otvoreno prešao na
teritoriju Irana. Bez obzira na upotrebu tenkova, i činjenicu da su Iračani napali na više mesta
duž granice sa Iranom, ubrzo su odbijeni od strane mnogo veće i modernije iranske vojske, koja
je u tom trenutku bila peta po veličini vojska sveta. Pogotovu se istakla uloga modernog i
velikog iranskog ratnog vazduhoplovstva koje je bilo sačinjeno od tada najmodernijih američkih
lovaca F-4 fantom i F-5 Tajger. Iračko rukovodstvo je, shvativiš da ne može da se nosi sa
iranskom vojnom snagom, zatražilo primirje koje je potpisano u Alžiru 6. marta 1975. godine. U
toku perioda od 13. juna do 26. decembra iste godine postignut je niz bilateralnih sporazuma
kojima je ostvareno primirje između dve zemlje. Alžirskim sporazumom dogovoreno je da Irak
ustupi Iranu Šat el Arab duž celog telvega, u zamenu za normalizaciju odnosa i prekid iranske
pomoći kurdskim pobunjenicima. Alžirski sporazum je doživljen od strane iračke javnosti kao
poniženje; međutim sporazum je značio trenutni prekid iranske i američke pomoći kurdskim
borcima, što je omogućilo brzu pobedu iračkih snaga u kampanji za koju se tvrdi da je odnela
živote preko 20 000 Kurda.

7
Odnosi između dve zemlje nakratko su se popravili u toku 1978. godine kada su iranski agenti u
Iraku otkrili da se sprema državni udar finansiran od strane Sovjetskog Saveza sa namerom da se
sa vlasti zbaci Sadam Husein. Iranci su ove informacije prosledili Huseinu koji je u znak
odmazde pogubio veliki broj generala i članova vlade koji su bili deo zavere. U znak zahvalnosti
prema Iranu, Husein je proterao iz Iraka ajatolaha Ruholaha Homeinia, šiitskog religijskog vođu
koji je bio glavni zagovornik borbe protiv šaha i uvođenja islamske republike, a koji je živeo u
azilu u Iraku od proterivanja iz Irana 1964. godine. Uprkos svemu ovome, Sadam Husein i iračka
elita smatrali su Alžirski sporazum kao trenutno primirje, nikako kao konačno rešenje iračko-
iranskog spora, i poučeni negativnim iskustvom iz pograničnog konflikta 1975. godine, počeli su
obimne reforme i naoružavanje vojske, čekajući odgovarajuću priliku da razreše pitanje Šat el
Araba.

ODNOSI NAKON ISLAMSKE REVOLUCIIJE

Uprkos tenzijama između dve zemlje i iračkim pretenzijama na Šat el Arab i Huzestan, iračka
vlada je isprva pozdravila Islamsku Revoluciju u Iranu. Svrgavanje šaha sa vlasti je između
ostalog, bio jedan od ciljeva iračke vlasti, pa su iračani pozdravili revoluciju i njen anti-
rojalistički stav. Međutim, gotovo odmah po povratku u Iran, februara 1979. godine ajatolah
Homeini je pozvao irački narod na islamsku revoluciju. Vlasti u Teheranu i Bagdadu bile su, i
bez već komplikovanih odnosa dve zemlje, direktno suprotstavljene u smislu političke ideologije
— i dok je Sadamova Ba'at partija bila socijalistička, sa izrazito sekularnim karakterom,
novoosnovana Islamska Republika je bila teokratska, i religija je određivala svaki aspekat
politike — uključujući i spoljašnje odnose. Shodno tome, ubrzan porast tenzija je bio gotovo
neizbežan. Uprkos svemu navedenom, Sadam Husein je u javnom govoru 17. jula 1979. godine
pozdravio iransku revoluciju i pozvao na iransko-iračko prijateljstvo zasnovano na politici
nemešanja u unutrašnja pitanja. Tek kada je i nakon ove izjave, ajatolah Homeini nastavio da
poziva narod iraka, a pogotovu šiite, na svrgavanje Ba'at partije sa vlasti, nova iranska vlada je
shvaćena u Bagdadu kao direktna pretnja.

8
Sadamov primarni cilj je bio ono što su iračani nazivali „ispravljanje nepravde Alžirskog
sporazuma", odnosno vraćanje kompletnog Šat el Araba pod iračku kontrolu i okupacija naftom
bogate iranske pogranične pokrajine Huzestan. Sadamov dugogodišnji cilj je bio da Irak zameni
Egipat na mestu lidera arapskog sveta, ali i da ostvari potpunu kontrolu nad Persijskim zalivom
što bi Irak učinilo regionalnom ekonomskom supersilom.

Poniženje Alžirskog sporazuma iz 1975. godine je bio jedan od glavnih motivacionih faktora za
iračko rukovodstvo; u period nakon vojnog i političkog poraza od Irana Sadam Husein je
započeo reformu vojske; koristeći novac od nafte, uvećao je za 5 godina iračku vojnu moć
dvostruko. Procenjuje se da je u godini pre početka rata (1979-1980) Irak zaradio od nafte oko
33 milijarde $. Većina tog novca je potrošena na vojne ali i civilne infrastrukturne projekte; u
periodu pre samih ratnih operacija iz Sovjetskog Saveza i Francuske su isporučene Iraku
ogromne količine raznovrsnog naoružanja. Iračko rukovodstvo je između ostalog posmatralo iz
prve ruke kako se nekada moćna iranska armija koja ih je porazila u konfliktu 1974-75. raspada
pod pritiskom sankcija i revolucionarnih čistki; i u tome su videli priliku da materijalizuju svoje
aspiracije ka teritorijalnom širenju.

Među mnogim faktorima bila je i činjenica da je populacija iranskog Huzestana mahom

sačinjena od etničkih Arapa, te je Sadam mogao u slučaju invazije da se predstavi kao „arapski
oslobodilac" koji je došao da oslobodi svoje sunarodnike od „iranske opresije". Mnoge zalivske
zemlje, pre svega Saudijska Arabija, Kuvajt i UAE koje su gajile neskriveno neprijateljstvo
prema socijalističkom Iraku, podržavale su Sadama u ideji o napadu na Iran; prvenstveno se
plašeći širenja Islamske Revolucije unutar svojih granica, ali i u želji da se okonča višedecenijski
uticaj Irana kao najmoćnije države persijskog zaliva. Mnogi uticajni Iranci koji su se našli u
egzilu u Iraku nakon Islamske revolucije, nagovarali su Sadama na invaziju, uveravajući ga da će
haos u kome se Iran našao nakon svrgavanja šaha dovesti do brzog pada mlade Islamske
Repbulike.

9
STANJE PRE POČETKA RATA

Poraz u pograničnom sukobu sa Iranom 1975. godine ostavio je jak utisak na iračke vlasti.
Iranska vojna moć, koja je ostvarena novcem od nafte bila je drastično veća od iračke. U periodu
od 1965. do 1975. godine iranska vojska je opremljena najsavremenijim naoružanjem mahom
američke proizvodnje. Najveći utisak je na iračane međutim ostavilo iransko ratno
vazduhoplovstvo. Iranski avioni odneli su suštinsku pobedu nad iračkom vojskom u toku marta
1975. godine, a iračko ratno vazduhoplovstvo, naoružano starijim avionima britanske i sovjetske
proizvodnje, dodatno oslabljeno političkim čistkama (koje su u periodu od 1973. do 1978. odnele
živote bar 60 oficira iračkog ratnog vazduhoplovstva a nekoliko stotina je uhapšeno i proterano
iz zemlje) nije moglo da uradi apsolutno ništa što bi onemogućilo totalnu iransku dominaciju nad
nebom. Nepoverenje koje je irački režim tradicionalno gajio prema vazduhoplovstvu bilo su
velika prepreka za razvoj istog. Tek 1971. godine potpisan je ekonomsko-vojni sporazum nazvan
,,20 godina prijateljstva" sa Sovjetskim Savezom koji je obuhvatao veliku modernizaciju vojnih
snaga. Prvi moderni sovjetski avioni koji su stigli u Irak bili su avioni MiG-21M i MF u jesen
1973. godine a naručeni su i avioni Su-20 kao zamena za starije avione Su-7BMK koji su činili
kičmu lovačko bombarderske avijacije Iraka . Isporuke su međutim tekle sporo — nepoverenje u
kadrove ratnog vazduhoplovstva i strah od potencijalne revolucije, kao i besomučne čistke
oficirskog kadra doprinele su sveopštoj nezainteresovanosti za ovaj rod vojske od strane vlasti.
Tek nakon 1975. godine i ponižavajućeg poraza od Irana, ozbiljno se pristupilo modernizaciji
svih rodova vojske a posebno ratnog vazduhoplovstva. Tako je 1975. godine naručeno 12 aviona
Tu-22B i 2 aviona Tu-22U. Upravo u tom periodu nakon 1975. godine Iračani su pokazali volju
da nabave veće količine modernog naoružanja, pa su naručeni avioni MiG-21bis, MiG-23MS i
MF i lovci-bombarderi Su-22. Sa druge strane, Sovjetski Savez nije bio siguran u režim u
Bagdadu i gledao ga je sa velikim podzorenjem, pa je savremena tehnika a posebno
vazduhoplovna, isporučivana sa velikim oklevanjem. Ovo je nateralo iračane da potraže
alternativu sovjetskom naoružanju i tako je postignut dogovor sa Francuskom o kupovini
višenamenskih aviona Miraž F1 krajem 1977. godine. Između ostalog 1976. godine isporučeni su
prvi avioni MiG-23 i prvi avioni Su-20 a sledeće godine i avioni MiG-21bis i MiG-21UM.

10
Pred sam rat, Sovjeti su, uznemireni pretnjom Islamske revolucije isporučili Iraku tada vrlo
moderne avione MiG-25 sredinom 1979. godine i lovce-bombardere MiG-23BN. Do početka
rata u jesen 1980. godine, iračko ratno vazduhoplovstvo imalo je oko 350 mlaznih aviona i to 14
bombardera Tu-22M i Tu-22U; oko 50 aviona MiG-23MS, MF i UB, oko 120 aviona MiG-
21PFM, M, MF, bis, U i UM, oko 90 aviona Su-17 i Su-22, oko 40 aviona MiG-25PD i RB te
oko 30 aviona Miraž F1. Ovo je dovelo iračko vazduhoplovstvo u poziciju da po prvi put u
svojoj istoriji može da se meri sa vazduhoplovstvom svog većeg suseda.

Sa druge strane oklopne snage Iraka su uvek bile veće ili u najmanju ruku izjednačene sa
iranskim oklopnim snagama. Tako je recimo, u periodu do početka sukoba sa Iranom 1975.
godine Irak već imao preko 600 tenkova T-55, da bi početkom iste 1975. iz SSSR stiglo prvih
100 tenkova T-62. Nakon Alžirskog sporazuma krenulo je drastično naoružavanje od strane
Bagdada; do početka rata isporučeno je još 600 tenkova T-62 a pred sam početak rata oko 100
tenkova T-72. Do samog rata, iračke oklopne snage brojale su oko 2000 tenkova i oko 1000
oklopnih vozila — skoro dvostruko više nego što je na raspolaganju imao Iran.

Iračani su namenili tenkovima glavnu ulogu u svojoj ratnoj doktrini; između ostalog gotovo ceo
Irak (kao i iranska pokrajina Huzestan) je pustinjska zaravan sem severoistočnog dela uz granicu
sa Iranom, pa je tle pogodno za tenkovsko ratovanje; njihove obaveštajne pripreme za rat bile su
jako detaljne i bili su upoznati sa trenutnim stanjem u iranskoj vojsci; znali su da je celokupna
oblast Šat el Araba vrlo jednostavna za forsiranje pa su od Sovjetskog Saveza nabavili
odgovarajuću opremu za prelazak reka. Takođe irački obaveštajci su znali da je zbog Islamske
revolucije iranska vojska u rasulu i da je pogranični grad Koramšar, koji su pre revolucije čuvale
dve cele divizije u mesecima pre rata bio branjen sa svega par bataljona loše opremljene iranske
vojske. U celom rejonu Šat el Araba nalazilo se svega par iranskih tenkovskih jedinica veličine
čete. Zbog toga je iznenadni tenkovski prodor u iranski Huzestan praćen pešadijom izabran kao
glavna taktika iračkog napada u mesecima pre rata.

11
POČETAK RATA

U septembru 1980. godine Irak je, odgovarajući na niz okršaja u graničnom području, izvršio
invaziju na naftom bogatu iransku pokrajinu Huzestan.

Do kraja tog meseca Irak je prekršio sporazum iz 1975. i preuzeo kontrolu nad celim područjem
delte Šat el Arab. Obe zemlje su počele s napadima iz vazduha.

Iranska revolucija je januara 1979. godine s vlasti svrgla šaha Rezu Pahlavija, kog je podržavao
Zapad, i ustoličila radikalni šiitski islamski režim ajatolaha Homeinija.

Ajatolah je želeo da proširi svoju ideologiju i na druge zemlje Bliskog istoka, uključujući i Irak,
gde je vladajuća sunitska elita duže vreme obuzdavala nepokornu šiitsku većinu. Talas podrške
za ajatolaha Homeinija proširio se među iračkim šiitima, uzrokujući otpor vlastima, pa čak i
pokušaj atentata na potpredsednika vlade Tarika Aziza.

Mišljenja o uzrocima iračke invazije na Iran se razlikuju. Neki drže da je razlog bio ustanak
Šiita, drugi da je cilj bio odbrana Bliskog istoka od širenja Homeinijeve ideologije, dok treći
navode Sadamovu želju za vlašću.

HEMIJSKO ORUŽJE

Zna se da je Irak od 1983. koristio bojni otrov iperit, a od 1985. i nervni bojni otrov tabun protiv
iranske pešadije i slabo obučenih dobrovoljaca. Tabun ih je ubijao u vrlo kratkom vremenu.

Godine 1988. Irak je hemijsko oružje upotrebio protiv Kurda na severu zemlje (operacija Anfal).
Neke kurdske gerilske jedinice pridružile su se iranskoj ofanzivi. Dana 16. marta 1988. Irak je na
kurdski grad Halabdžu bacio bombe punjene bojnim otrovima iperit, sarin i tabun. Procenjuje se
se da je poginulo od 3.200 do 5.000 civila, dok su mnogi preživeli bili suočeni s dugotrajnim
zdravstvenim problemima.

12
Hemijsko oružje je korišćeno i tokom iračke ofanzive pod nazivom Anfal, sedmomesečne
ofanzive u kojoj je korišćena taktika spaljene zemlje i u kojoj je ubijeno ili nestalo između
50.000 i 100.000 Kurda. Tada je uništeno i na stotine sela.

Savet bezbednosti Organizacije ujedinjenih nacija doneo je rezoluciju kojom je osuđeno

korišćenje hemijskog oružja. No, Sjedinjene Države i druge vlade zapadnog sveta u završnim
fazama rata počele su da pružaju vojnu i političku podršku Bagdadu.

PODRŠKA ZAPADA

Zapad je strahovao od širenja radikalnog islamizma koji je propagirao ajatolah Homeini, pa je

hteo da spreči pobedu Irana. Godine 1982. Sjedinjene Države su uklonile Irak s popisa država
koje podržavaju terorizam. Dve godine nakon toga uspostavljeni su diplomatski odnosi, koji su
bili prekinuti još od Arapsko-izraelskog rata (1967). Glavni irački dostavljač oružja bio je njegov
dugogodišnji saveznik, SSSR.

Nekoliko zapadnih država, uključujući Ujedinjeno Kraljevstvo, Francusku i Sjedinjene Države,

potajno je prodavalo oružje i vojnu opremu Iraku, a Amerikanci su sa Sadamovim režimom
sarađivali i na obaveštajnom planu. Skandal „Irangejt“, kojim je otkriveno da su Sjedinjene
Države tajno prodavale oružje Iranu, pokušavajući isposlovati oslobađanje američkih talaca iz
zarobljeništva u Libanu, izazvao je nesuglasice između Vašingtona i Bagdada.

U završnim fazama rata Iran i Irak su svoje vojne snage usmerili na napade na naftne tankere u
Persijskom zalivu pokušavajući tako da onemoguće jedno drugo da ostvare prihod od izvoza
nafte.

Američki, britanski i francuski ratni brodovi bili su upućeni u Zaliv, gde je nekoliko kuvajtskih
tankera plovilo pod američkom zastavom i vojnom pratnjom kako bi se sprečilo da ih napadne
Iran.

13
Tokom „tankerskog rata“ američki ratni brodovi su 1988. godine uništili više iranskih naftnih
platformi i čak oborili iranski putnički avion s 290 civila. Vlasti u Vašingtonu su tvrdile da se to
desilo „greškom“.

14
ZAKLJUČAK

Prekid vatre stupio je na snagu mesec dana kasnije, 20. avgusta, a u to područje su upućene
mirovne snage Organizacije ujedinjenih nacija.

Rat nije bitnije promenio granicu između dve države, ali cena osmogodišnjeg ratovanja u
ljudskim žrtvama i posledicama po privredu je bila ogromna i za Irak i za Iran. Procenjuje se da
je poginulo 400.000 do milion ljudi, a da ih je ranjeno čak 750.000. Tela poginulih su otkrivana
sve donedavno.

Ekonomska cena rata je, prema nekima, za svaku zemlju iznosila više od 400 milijardi dolara. U
taj iznos su uključeni troškovi razaranja i procena o izgubljenom prihodu zbog otežane
proizvodnje i izvoza nafte.

15
LITERATURA

1. Entessar, Nader (2010). Kurdish Politics in the Middle East (na jeziku: engleski).

Rowman & Littlefield. str. 45. ISBN 9780739140390. Pristupljeno 7. 3. 2019.
2. Berridge, W. J. (2015). Civil Uprisings in Modern Sudan: The 'Khartoum Springs' of
1964 and 1985 (na jeziku: engleski). Bloomsbury Publishing.
str. 136. ISBN 9781472574039. Pristupljeno 7. 3. 2019
3. www.wikipedia.org

16