PANITIKAN – pagbanggit at pagsasabi ng pahayag ng mga
kaisipan, nararamdaman, naranasan, hangarin, panaginip ng
sangkatauhan na naisulat sa tuluyan at patula
- namula sa Latin na “litera” (letra o titik); Kastila na
“literature”(literature)
-dalubhasa: pagpapahayag ng mga kaisipan, damdamin,
panaginip at karanasan ng isang lahi sa pamamagitan ng
masining at malikhaing pamamaraan ng pagpapahayag
1. Arrogante (1983) – isang talaan ng buhay, kung saan
nagsiwalat ang isang tao ng mga bagay na kaugnay ng
napupuna nyang kulay ng buhay at daigdig (malikhaing
pamamaraan)
2. Salazar (1995) – lakas na nagpapaglaw sa lipunan.
Kasangkapang makapangyarihan na maaaring
magpalaya sa isang ideyang nagpupumiglas upang
makawala. Kakaibang karanasang pantaong natatangi
sa sangkatauhan
PANITIKANG FILIPINO – damdamin ng mga Pilipino na
ipinahahayag sa pasulat o pasalitang pamamaraan na
sumasaklaw sa pang araw-araw na pamumuhay, panlipunang
gawi, pampulitikong disposisyon at paniniwalang espiritwal
PAGKAKATULAD
1. Sumasalamin sa kultura nang pinanggalingang bansa
 Maikling kwento – natatapos sa isang upuan
lamang
 Nobela – may yugto at mga kabanata
 Epiko – kabayanihan ng tauhan na may
pagkakasunod-sunod na pangyayari o tulang
pasalaysay
2. Nagsasalaysay ng mga pangyayari, karanasan, at
pananampalataya kaugnay ng iba-ibang damdamin
PAGKAKAIBA
1. Katangian ng bawat akda
KAHALAGAHAN AT KATANGIAN
1. Batayan sa pagiging tagumpay na mamamayan at
kahinaan ng isang bansa
2. Makikita ang kabuhayan ng mga tao noon at ngayon
sapagkat sumasalamin ang kultura ng literaturang
kanilang ibinabahagi sa lipunan
3. Naghahayag ng katotohanang pangyayari sa lipunan at
mga guni-guni na kathang isip lamang
4. Ginagamit ang limang sensorya ng tao
5. May buhay dahil may sarili itong tibok at dugong
pinagdadaluyan sa bawat nilalang sa lipunang kanilang
ginagalawan
6. Ginagamit ito a pag-aaral sa makasaysayang pananaw
sa mga nagdaang panahon at mananakop ng bansa
7. Naipapabatid sa atin ang mga kaisipan sa ating
panitikan
8. Naiwawasto at nasasanay tayo sa mga akmang
paninindigan mula sa ating mga damdamin at karansan
sa buhay
IMPLUWENSYA NG PANITIKAN SA MGA MAMAMAYAN
1. Aklat ng mga Araw (Confucius, Tsina) – batayan ng
kalinangan at pananampalatay ng mga intsik
2. Aklat ng mga Patay ng Ehipto – mitolohiya at teyolohiya
ng mga taga- Ehipto
3. Banal na Kasulatan – batayan ng pananampalataya ng
mga Kristiyano
4. Counterburry Tales (Chaucer, Inglatera) – pag-uugali ng
Igles kasama ang kanilang pananampalataya
5. Divina Comedia (DantE, Italya) – moralidad at
pananampalataya, pag-uugali ng mga Italyano
6. El Cid Campeador (Espanya) – alamat, kasaysayan, at
pag-uugali
7. Iliad at Odyssey (Homer, Gresya) – napagkatutuhan ng
mga alamat at mitolohiya
8. Koran ng mga Arabia – bibliya ng mga Muslim
9. Maha-Bharatas (Indiya) – kasaysayan ng kanilang
pananampalataya
10. Uncle Tom’s Cabin (Harriet Beecher Stowe, Estados
Unidos) – pagpapamulat sa mga Amerikano sa
kaapihang ginawa ng mga lahing itim at
pagpapalaganap ng demokrasyang pandaigdig
SALIK NA NAKAAAPEKTO SA PANITIKAN
1. Edukasyon – may pinag-aralan at puno ng kaalaman
2. Hanapbuhay – pangingisda at pagsasaka
3. Klima o panahon –tag-lamig, tag-init, bagyo, ulan at
baha
4. Lipunan at pulitika – pandigmaan, pagwiwelga, pang-
aapi at diskriminasyon
5. Pang araw-araw na gawain – pag-iibigan, paglalaro,
pagpasok sa trabaho
6. Pananampalataya – pagkilala sa kapangyarihan ng
lumikha at bathala
7. Pook – masukal na kapaligiran, kalat na basura at
magandang tanawin
URI NG PANITIKAN
A.
1. Pasalindila – pagsasalin ng panitikan sa dila o bibig ng
tao
2. Pasalinsulat – isinatitik, isinulat, inukit, at iginuhit ng
mga ninuno, naganap nang matutunan nila abakada at
baybayin
3. Pasalintroniko – makabagong pamamaraan sa
pamamagitan ng mga kagamitang elektronik
B.
1. Piksyon – gumagamit ng imahinasyon, kathang-isip,
hindi makatotohanan
2. Di-piksyon – tumpak ang mga detalye, hindi gawa-
gawaan lamang
ANYO NG PANITIKAN
 Patula – may sukat, tugma, at bilang ngunit mayroon
din naming walang bilang, sukat, tugmaan at tunugan
MGA URI NG PATULANG PAMPANITIKAN
1. Tulang Pasalaysay – naglalarawan ng mga tagpo at
pangyayaring mahalaga sa buhay ng tao. Hal.:
-Awit at Korido – 8 pantig, 4 linya
 -Balada – tugtuging pasalaysay
-Bugtong – pahulaan o patuturan na may isang
pangungusap o tanong na may doble o nakatagong
kahulugan
-Kantahin - musika na magandang pakinggan, may
tono at sukat, inaawit at pangkalahatang
tinatanghal ang mga salita (liriko), sinusundan ng
mga instrument
-Soneto – 14 taludtod tungkol sa damdamin at
kaisipan, may tugma at makukuhang aral
-Tanaga – maikling katutubong tula na pangaral na
payak at pilosopiyang ginagamit ng matatanda; 4
taludtod at 7 pantig
2. Tulang Paawit o Tulang Liriko – (awiting-bayan,
soneto, elehiya, dalit, pastoral, oda)
3. Tulang dula o tulang patanghal – (komedya,
trahedya, parsa, saynete, melodrama)
4. Tulang patnigan – (ang karagatan, duplo,
balagtasan)
 Patuluyan – kagaya lamang ng sa pang-araw-araw na
paglalahad ang takbo ng pagsasalita a ginamit ng
manunulat, nahahati sa talata at hindi pasaknong
MGA URI NG ANYONG TULUYAN
1. Alamat – uri ng kuwentong bayan, nagsasalaysay
ng mga pinagmulan ng mga bagay-bagay sa mundo
2. Anekdota – nagsasaad ng kakaiba o kakatuwang
pangyayaring naganap sa buhay ng isang tao
3. Balita – lathalain na tumatalakay sa mga
kasalukuyang kaganapan sa labas at/o loob ng
isang bansa
4. Dula – nahahati sa ilang yugto na maraming tagpo
at naglalayon na maitanghal sa isang entablado
5. Kuwentong Bayan o Folklore – salaysay hinggil sa
mga likhang-isip na mga tauhan na kumakatawan
sa mga uri ng tao
6. Maikling Kuwento –maiksing salaysay na ayon sa
isang mahalagang pangyayaring kinasasangkutan
ng isa o ilang tauhan na may iisang kakintalan at
impresyon lamang
7. Mito – kuwento o salaysay na tungkol sa
pinagmulan ng sansinukuban, kalipunan ng iba’t
ibang paniniwala sa mga diyos at diyosa
8. Nobela – akdang-buhay o kathambuhay na may
mahabang kuwentong piksyon na binubuo ng iba’t
ibang kabanata
9. Pabula – kathang-isip kung saan mga hayop o
bagay na walang buhay ang gumaganap
10. Parabula – maikling kuwento na may aral at
kalimitang hinahango sa Bibliya
11. Salawikain – maiiksing pangungusap na lubhang
makahulugan at nagbibigay patnubay sa pang-
araw araw na pamumuhay
12. Sanaysay – maiksing komposisyon na kalimitang
naglalaman ng persona na kuro-kuro ng may akda,
haka-haka o pananaw ng may akda
13. Talambuhay o Awtobiyograpiya –kasaysayan ng
buhay ng isang tao hango sa mga tunay na tala,
pangyayari at impormasyon
14. Talumpati – buod ng kaisipan o opinion ng isang
tao na nagpapabatid sa pamamagitan ng
pagsasalita sa entablado para sa grupo ng mga tao
 Patanghal – anyo ng panitikan kapag isinasadula ito sa
mga entablado o sa mga angkop na mga pook,
mayroon itong mga sangkap na diyalogong nasusulat
na maaring patula o patuluyan na anyo, 1-3 kabanata.
Hal.:
-Moro-moro – tinatawag na kuwadra ang tagpo,
kinakailangan ipalabas sa isang tanghalan o dulaan
MGA TEORYANG PAMPANITIKAN
-pormulasyon upang mapalawak ang mga simulain ng mga
tiyak na kaisipan sa malinaw at sistematikong paraan
-sistema ng kaisipan at kahalagahan ng pagkatuto na
maisalarawan ang tungkulin ng panitikan, layunin ng may-akda
at teksto
1. Arkitaypal – nagpapakita ng mahahalagang bahagi ng
akda gamit ang mga simbolo
2. Bayograpikal –katangian ng manunulat na kanilang
mga naisulat na akda at nagpapabatid ng pananaw sa
mga mambabasa (si boy Nicolas, mga gunita)
3. Dekonstruksyon –pagbabago ng katapusan ng kwento
na maaari din dagdagan ang mga tauhan ngunit hindi
bubuhayin ang patay na sa isang akda (salin)
4. Eksistensyalismo – kahalagahan ng isang tao ang
nagsisilbing katibayan at kapangyarihan sa kapasyahan
sa mga katwiran (ako ang daigdig, aanhin nino yan)
5. Feminismo – nagpapakita ng kalakasan at kakayahan
ng mga tauhang pambabae sa isang akda (sa ngalan ng
ina)
6. Formalismo –maipaliwanag ang kaanyuan ng kaya’t
ang pisikal na katangian ang siyang pinakabuod na may
nilalaman, kaanyuan, kayarian, at paraan ng
pagkakasulat ng may akda
7. Historikal – nagpapaunlad ng wikang ginagamit sa
bawat akda at kinakikitaan ng pagbabago ng mga
napapanahong salita at kulturang nasusubok sa
pagbabagong nagaganap sa sambayanan (tatlong
panahon, noli)
8. Humanismo – tao ang siyang pinakasukatan sa lahat ng
bagay kaya naman nakapagpapahayag ng saloobin at
nakapagpapasya rin sa kultura at lipunang ginagalawan
9. Imahismo – imaheng biswal at sapat na naglalarawan
mula sa mga anyo at kabuuan ng akda
10. Klasismo – naglalayon ng mga katotohanan, kaayusan,
kabutihan, at kagandahan sa isang akda (florante at
laura)
11. Kultural – hango ang mga akda sa kultura ng isang
kuwento o tula
12. Markismo – kinapapalooban ng mga bida at kotrabida,
mahalaga ang kalagayan ng mga tauhan
13. Realismo – pokus ay ang katotohanan ng anumang
bagay sa lipunan na may paksang sosyo-politikal
14. Romantisismo – kasalungat nito ay Klasismo, ang guni-
guni haka-haka at damdamin ang ipinamamalas nito
15. Sosyolohikal – kaapihan ng pangunahing tauhan at
tunay na nagaganap sa lipunan ang ipinapakita (tata
selo)
PANAHON NG MATANDANG PANITIKAN
 Mayroon nang panitikan bago dumating ang mga
kastila (kuwentong bayan, alamat, epiko, salawikain,
bugtong, etc)
 Pineda at Ongoco (1978) – nag-aangkin ang mga
ninuno ng sariling baybayin o alpabeto na iba sa
Alpabeto Romano
 Abakadang hawig sa Malayo-Plonesyo na baybayin –
unang ginamit ng mga ninuno, 17 titik, 3 patinig at 14
katinig, sumusulat mula itaas pababa at mula kaliwa
papuntang kanan
 Baybayin – tawag sa ating alpabeto
 Sulatan – dahon, balat ng punong-kahoy, at biyas ng
kawayan; panulat – matutulis na kawayan o kahoy,
bato, o anumang patalim
 Ang mga sinaunang panitikan, kasama ang
manuskritong Tagalog, ay sinunog ng mga prayle dahil
likha daw ito ng mga diablo,
ANG MGA NINUNO
1. Ita – unang nanirahan sa ating pulo, naglakad at
nakarating sa Pilipinas 25,000 na taon na ang
nakakalipas
2. Indonesyo – may dalawang sapit, may malalaking
pangangatawan, maiitim na balat, makapal na labi,
malaking ilong at pangahan, may kabihasnan, may
damit
3. Manggugusi (Intsik) – mula sa Fukien, Tsina, lahing
Hakka, inilalagay sa gusi ang bangkay ng kanilang mga
mahal sa buhay bago ibaon; wika- kuya, ate, itay, inay;
impluwensiya- pagkain ng lomi, pansit, at lumpia
4. Bumbay – pumasok sa pamamagitan ng Borneo noong
ika-12 at ika-13 dantaon AD, nagdala ng epiko, awiting
bayan, at mga tula; wika- guro, dukha, mukha, bansa;
may pananampalatayang Bramin
5. Arabe at Persiyano – nagkalat ng Mohamedanismo,
nagdala ng pananampalatayang Muslim, nanirahan sa
Sulu at Mindanao; wika- kalendaryo
6. Malay – Unang pangkat: ninuno ng mga Igorot at
Bontok sa Hilagang Luzon – nagdala ng
pananampalatayang pagano; Ikalawa: ninuno ng
Bisaya, Bikolano, Kapampangan, Panggalatok, at
Ilokano sa Panay, Mindoro, at Taal – nagdala ng Alibata,
kwentong bayan, at alamat; Ikatatlo: nanggaling sa
Malaysia at nanirahan sa Mindanao at Sulu, inanak ng
mga Maranaw at Muslim
ABORIHIKAL NA PANAHON NG PANITIKAN
 Panitikan ay saling-dila
 Sinasamba ang kalikasan, arawo punung-kahoy at mga
kababalaghang gawa ng mabubuti at masasamang
espiritu (anito)
 Mayroong bulong, mito, kuwentong bayan, awiting
bayan, at kaalamang bayan bago pa man dumating ang
mga kastila
1. MGA SINAUNANG TULA / KARUNUNGANG BAYAN
a) Bugtong – naglalarawan sa isang bagay na angkop
sa talinhagang nilalaman nito, may tugma at
karaniwang binubuo ng dalawang taludtod
b) Salawikain – patulang mga taludtod na patalinhaga
at nagbibigay aral na nagging batayan ng
kagandahang asal
c) Kasabihan – hindi guagamit ng talinhaga, payak
lamang ang kahulugan na kasasalaminan ng kilos,
gawi at ugali ng tao
d) Bulong – ginagamit na pangkulam o pang engkanto
o isang matandang katawagan sa orasyon ng
sinaunang tao
2. AWITING BAYAN – isang tulang inaawit na
nagpapahayag ng damdamin, kaugalian, karanasan,
pananampalataya, gawain, at hanapbuhay sa isang
pook. Uri:
a.) Talindaw – awit sa pamamangka
b.) Suliranin – awit sa paggawa
c.) Oyayi – awit sa pagpapatulog sa sanggol
d.) Dalit o Imno – awit sa pagpuri o pagsamba
e.) Kundiman – awit sa pag-ibig
f.) Diona – awit sa kasal
g.) Kumintang –awit sa pakikidigma
3. MAIKLING KUWENTO – kuwentong bayan na
kinapupulutan ng aral sa buhay, napagsalin-salin sa
mga bibig ng mga tao (pinagmulan ng lahi, daigdig, tao,
etc)
a) Ang Batik ng Buwan (Bisaya)
b) Sina Adlaw at Bulan (Tinggiyan)
c) Si Malakas at si Maganda (Tagalog)
4. EPIKO – mahabang tulang pasalaysay na inaawit o
binibigkas na hinggil sa mga mahiwagang pangyayari o
kabayanihan
a) Biag ni Lam-ang (Epikong Ilokano)
b) Hinilawod (Epiko ng Panay)
c) Bantugan (Epiko ng Mindanao)
d) Alim (Epiko ng mga Ifugao)
5. DULA – Itinatanghal sa mga malawak na looban, sa
damuhan ng tahanan ng mga maharlika, tabing-ilog o
dagat, pumapaksa sap ag-ibig, pakikidigma, alamat,
anito
Hal.:
1. Wayang Orang at Wayang Purna – puppet show,
tumatalakay sa pagpaparusa ng mga bathala sa
mga datu/sultan dahil sa kalupitang ginagawa sa
mga babae
2. Embayoka at Sayatan – palabas ng mga Muslim sa
Lanao at Jolo, pagtatalong patula na kahawig ng
balagtasan (Embayoka), isang laro sa panyo na may
awitan, sayawan at tulaan (Sayatan)
3. Bikal at Bilak – maaaring awitin ng dalawang babae
o dalawang lalaki, magkahiwalay na nakaupo sa
magkabilang panig ng silid
PANAHON NG KASTILA
 Dumating sa pamumuno ni Magallanes noong 1521
 3 ekspedisyon bago Legazpi: Laoisa (1525), Saavedra
(1527), Villalobos (1542), hindi nakarating dahil
sinalakay ng mga Olandes
 Miguel Lopez de Legazpi – kauna-unahang gobernador-
heneral (1565)
LAYUNIN
1. Pagpapalaganap ng Kristiyanismo
2. Pagpapayaman
3. Pagpapalakas ng kapangyarihan
KATANGIAN NG PANITIKAN (Pineda at Ongoco 1978)
1. Panrelihiyon ang paksa
2. Mayroong sari-saring kaanyuan at pamamaraan (lirik,
korido, awit, pasyon, senakulo, karagatan, duplo,
komedyo o moro-moro, sarswela, talambuhay at
pagsasaling wika)
3. Karaniwan ay ginaya o huwad lamang o kaya ay halaw
sa anyo, paksa o tradisyong Kastila
4. Maraming akda hinggil sa wika (bokabularyo at
gramatika)
IMPLUWENSIYA NG KASTILA SA PANITIKANG PILIPINO
(Santiago et al)
1. Ang “alibata” ay nahalinhinan ng alpabetong Romano
2. Mga aral ng Doctrina Cristiana na kinasasaligan ng ating
mga gawaing panrelihiyon
3. Maraming wikang kastila ang naging bahagi ng
panitikan
4. Pagkakasalin ng makalumang panitikang tagalog at sa
ibang wikain
5. Pagkakalathala ng iba’t ibang aklat pambalarila
6. Pagkakaroon ng makarelihiyong himig
1.MGA AKDANG PANRELIHIYON SA TAGALOG
a) Doctrina Cristiana – kauna-unahang aklat panrelihiyon
na nalimbag sa pamamagitan ng silograpiko noong
1593, nasusulat sa Tagalog at Kastila, akda nina Padre
Juan de Plasencia at Padre Domingo Nieva. Nilalaman:
1. Ama Namin (Pater Noster)
2. Ave Maria
3. Sumasampalataya (El Credo)
4. Aba Po Santa Mariang Hari (La Salve Regina)
5. Artikulo ng Sampalataya (Los Articulos de la Fe)
6. Ang Sampung Utos ng Diyos (Los Mandamientos
dela Ley Dios)
7. Ang Limang Utos ng Simbahan
8. Ang Pitong Sakramento ng Simbahan
9. Ang mga Kasalanang Mortal (Los Obras de
Miseracordia)
10. Katesismo
b) Nuestra Senora del Rosario – ikalawang aklat na
nailimbag, naglalaman ng mga buhay ng santo,
nobena, mga tanong at sagot sa relihiyon at santos
ehersisyos, sinulat sa Tagalog ni Padre Blancas de San
Jose (1602) sa limbagan ng Pamantasan ng Sto. Tomas
c) Barlaan at Josaphat – hango sa Bibliya, kauna-unahang
nobelang Tagalog, isinalin ni Padre Antonio de Borja
mula sa wikang Griyego at isinalin rin sa wikang Ilokano
ni Padre Agustin Mejia.
d) Pasyon – aklat na naglalaman tungkol sa buhay at
pagpapasakit ni Hesukristo, patula ngunit paawit kung
basahin, binabasa tuwing mahal na araw (Kuwaresma),
bibliya ng mga tao noong panahon, may mga aral
tungkol sa mga magulang, anak, magkaibigan at
magkaaway
e) Urbana at Felisa – aklat na nauukol sa pagsusulatan ng
magkapatid na puno ng pangaral ni Urbana hinggil sa
kung ano ang dapat ugaliin sa iba’t ibang pagkakataon,
isinulat ni Padre Modesto de Castro “Ama ng Klasikang
Tuluyan sa Tagalog”
f) Ang Mga Dalit kay Maria – pag-aalay ng mga bulaklak
kay Maria tuwing buwan ng Mayo na sinasabayan ng
pag-awit ng mga dalit na handog kay Maria, ang paksa
ay papuri sa mahal na birhen, sinulat ni Pari Mariano
Sevilla, hinalaw sa “Misa de Maggio” o “Buwan ng
Mayo” na isinulat ng Italyanong si Mazzanelli na
tinatawag na Flores de Mayo
g) Awit at Korido – akdang pasalaysay na nasusulat nang
patula, paawit kung bigkasin
Katangian:
1. Layunin ay pagpapalaganap ng Kristiyanismo
2. Naglalahad ng mahabang panahon sa Pransya,
Italya, Grasya, Alabanya
3. Paksain ay tungkol sa romansa, kabayanihan at
mga pangyayaring likha ng mayamang hiraya ng
may akda
4. Diwang napapaloob ay nakahihigit ang mga awit,
hango sa tunay na pangyayari
5. Awit – 12 pantig bawat taludtod (Florante at
Laura); Korido – 8 pantig (Ibong Adarna)
6. Awit – marahang kumpas o andante ang pagbigkas;
Korido – mabilis na kumpas o allegro
2.MGA DULANG PATULA
a) Senakulo –buhay at kamatayan ng ating Mahal na
Poong Hesukristo at parang pasyong itinatanghal sa
entablado, itinatanghal kung panahon ng Kuwaresma
Dalawang uri ng pagtatanghal:
1. Ablada – sinasalita
2. Kantada – inaawit
b) Tibag – pagtatanghal kung buwan ng Mayo tungkol sa
paghahanap ni Santa Elena sa krus na pinagpakuan kay
Kristo
c) Duplo – madulang pagtatalong patula na karaniwan
ginaganap sa isang bakuran ng isang namatayan, sa
ikasiyam na gabi matapos malibing ang yumao, bilang
pang-aliw sa namatayan; Duplero – makata sa duplo
d) Panuluyan – prusisyon na itinatanghal tuwing bisperas
ng pasko, bago mag-alas dose ng hating-gabi ng
kapaskuhan
e) Panubong – mahabang tulang paawit na
nagpaparangal sa isang may kaarawan, mula sa salitang
Tagalog na “Pamutong” na nangangahulugan ng
paglalagay ng putong o korona ng mga bulaklak sa
dalagang may kaarawan
f) Karilyo – uri ng dulang panlibangan na ang mga
nagsisiganap ay mga tau-tauhang karton, hatid ni
Navaro de Peralta
g) Kumedyo o Moro-moro – matandang dulang
naglalarawan ng pakikipaglaban ng Espanya sa mga
Muslim (Moro)
h) Sarsuwela – isang komedya o melodramang may
kasamang awit at tugtog, binubuo ng tatlong yugto,
pumapaksa sa mga damdamin ng mga tao gaya ng pag-
ibig, kapootan, paghihiganti, atbp.