Pan 101: Panlipunang Panitikan
MGA ELEMENTONG LUMILIKHA NG MGA AKDANG PAMPANITIKAN
Ang mga Akdang Pampanitikan ay nalilikha sa pamamagitan ng iba’t ibang elementong
gumaganap ng mahahalagang tungkulin upang ang mga obra-maestra sa larangang ito ng sining ay
magkakaroon ng buhay.
Katulad ng iba pang sining, ang panitikan ay patuloy sa paagsulong at pag-unlad sa
pamamagitan ng iba’t ibang dahilan. Ano-ano nga ba ang mga elementong masasabi nating
nakatutulong upang lumikha ng mga akdang maipagmamalaki natin bilang mga Pilipino?
1. Kapaligiran
Binibigyang-pansin ang isang pook. Kasama ang iba’t ibang sangkap na kalikasan katulad ng
klima, mga likas na yaman, mga pisikal na kapaligiran at mga kaugnay nito. Maraming mga tula,
maikling kwento, nobela at iba pang akda ang sumilang at nalikha na ang ginamit na paksa ay ang
kapaligiran at ang kalikasan.
2. Karanasan
Isang lunsaran ng mayamang paksa ang karanasan ng tao. Dito maraming napupulot na
pangyayari, sitwasyon at banghay, na mapaghahanguan ng paksa sa iba’t ibang uri ng akda. Bawat
kasaysayan ng isang tao ay maaaring maging batayan para sa isang akdang magbibigay sa mga
mambabasa ng pagkakataong makita ang kanyang sarili sa kanyang binabasa, sa ganitong paraan
nakagagawa siya ng pagkakataong pag-ibayuhin ang kanyang pagsisikap tungo sa isang
makabuluhang pamunuhay.
3. Salik sa Panlipunan at Pampolitika
Ang mga gawaing may kaugnayan sa lipunan gayundin sa politika ay isang malaking bahagi
sa pagdadala ng mga kaugalian, karanasan, kalinangan, at kabihasnan ng isang tanging pook o bansa.
Dito ay may mga akdang tunay na kakatawan sa kaisipan, damdamin at paniniwala ng mga
mamamayan sa pook na ito.
4. Salik na Panrelihiyon
Maraming mga akdang nakikilala hindi lamang sa Pilipinas kundi sa buong daigdig ang
pumapaksa sa salik na ito. Hindi natin matatawaran na ang pananampalataya na natutuhan natin sa
mga dayuhan ay nagkakaroon ng malaking impluwensya upang ang ating mga manunulat sa iba’t
ibang panahon ay makasulat ng mga obra-amestrang panghabang panahon.
5. Edukasyon
Ang pilosopiya ng edukasyon na naituro sa atin ay lalong nagpalawak sa kalinangan at
karungungang taglay natin. Sa pamamagitan ng mga naituro sa atin sa mga institusyon sa ating
bansang kinagisnan, higit na nagkaroon ng puwang sa ating puso ang makalikha ng mga akdang
magpapakilala ng uri ng lipunan at edukasyong naghatid sa atin sa kinalalagyan natin ngayon.
Impluwensya ng Panitikan sa Buhay ng Tao
Ang panitikan ay may dalang mahahalagang impluwensya sa buhay, kaisipan at ugali ng tao
at ito’y may dalawang kalagayan:
1. Ito’y nagpapaliwanag sa kahulugan ng kalinangan at kabihasnan ng lahing pinanggalingan ng
panitikan.
2. Dahil sa panitikan, ang mga tao sa sandaigidigan ay nagkakalapit ang mga damdamin at kaisipan,
nagkakaunawaan at nagkakatulungan.
Marami ang mga akdang pampanitikan ang nagdala ng malaking impluwensya sa daigdig.
Ang ilan sa mga ito’y ang mga sumusunod:
Kolehiyo ng Lungsod ng Parañaque
1. Banal na Kasulatan - nagiging batayan ng pananampalatayang Kristiyanismo
2. Koran (Arabia) - Bibliya ng mga Muslim
3. Iliad at Odyssey ni Homer (Gresya) - siyang kinatotohanan ng mga alamat at mitolohiya
4. Mahabharata (Indiya) - kasaysayan ng pananampalataya
5. Divina Comedia ni Dante (Italya) - nagpapahayag ng moralidad, pananampalataya at pag-uugali ng
mga italyano.
6. Aklat ng mga Araw ni Confucius (Tsina) - naging batayan ng kalinangan at pananampalatayang
Intsik.
7. Aklat ng mga Patay (Ehipto) - kinapapalooban ng mitolohiya at teolohiya ng mga taga-Ehipto.
8. Counterburry Tales ni Chaucer (Inglatera) - naglalarawan ng mga ugaling Ingles at ng kanilang
pananampalataya.
9. El Cid Compeador (Espanya) - nagpapahayag ng kanilang mga alamat, pag-uugali at kasaysayan.
10. Uncle Tom’s Cabin - Si Harriet Beecher Stowe ng Estados Unidos na nagbukas ng mga ng mga
Amerikano sa kaapihan ng mga lahing itim at ang simula ng paglaganap ng demokrasya sa daigdig.
11. The Songs of Roland (Pransya) - kinapapalooban ito ng mga kwentong Roncevalls at ang lalong
kilalang Doce Pares ng Pransia. Ito ay nagtataglay ng kasaysayan ng gintong panahon ng ka-
kristiyanuhan sa Pransia.
12. Five Classics at Four Books (Tsina) - kinatitikan ng magandang kaisipan at pilosopiya ni Confucius.
Naging batayan ang mga aklat na ito ng pananampalataya, kalinangan at kasaysayan ng mga Intsik na
nakaapekto sa atin.
Sa ating bansa, maraming mga akdang pampanitikan na naging inspirasyon ng mga
manunulat ng iba’t ibang panahon. Maaari nating banggitin ang Florante at Laura ni Francisco
Balagtas, ang Noli Me Tangere at El Filibusterismo ni Dr. Jose Rizal, Nena at Neneng ni Valerino H.
Peña, Banaag at Sikat ni Lope K. Santos, Maganda Pa nga Daigdig ni Lazaro Francisco, Kahapon
Ngayon at Bukas ni Aurelio Tolentino at ang Isang Dipang Langit, Mga Ibong Mandaragit at Luha ng
Buwaya ni Amado V. Hernandez.
Ilan lamang ang mga ito sa mga akdang pampanitikan sa ating bansa na susi sa paghawan sa
landas ng mga makabagong manunulat na sumibol pa sa iba’t ibang panahong iniikutan ng kasaysayan
ng ating panitikan.
Ang mga Kasangkapang Pampanitikan na Nagbibigay-anyo sa Akda
Ang salitang estitika ay nanggaling sa salitang Griyego “aesthesis” na ngangahulugang
“pakiramdam” o “dating ng anumang persepsyon sa mga sentido (panlabas at panloob) ng tao”. kung
baga sa nakikita, ang estesis ay yaong uri ng pakiramdam at reaksyon ng tao na nakakakita (ng kahit
anuman iyon)
Kaugnay nito, ang mga sentido ng tao ay nahahati sa dalawang uri:
1. Ang mga sentidong panlabas (external senses) tulad ng paningin, pandinig, pang-amoy, panlasa,
pansalat; at
2. Ang sentidong panloob (internal senses) tulad ng imahinasyon o guniguni, memorya, pang-unawa,
at huwisyo o pagpapasya.
Ang mga ito ay may kinalaman at kaugnayan sa estesis. Ito ang mga pinapagagalaw ng
estesis. Sa mga ito nakatuon at nakatudla ang estetika. Ang anumang bagay na opensibo sa mga ito ay
Pahina 1 ng 2
Pan 101: Panlipunang Panitikan
pangit/masama, at ang nagbibigay-aliw o kasiyahan sa paningin. Dahil dito ang layon ng estetika ay
mga:
1. Persepsyon ng mga sensitibong panlabas, at mga
2. Konsepto na bunga ng mga sentidong panloob.
Sa dalawang ito nauukol ang siyam na nakatala sa itaas, na siya nating ipaliwanag sa ibababa:
Ang nilalaman ay tumutukoy sa tauhan, tagpuan, suliranin, aksyon at tema.
Ang denotasyon ay ang karaniwan at likas o literal na kahulugan ng salita o pangungusap:
ito ang kahulugang madaling mahanap sa diksyunaryo.
Konotasyon ang tawag sa mga implikasyong tinataglay ng mga salita o pananalita. Ang mga
implikasyong ito ay maaaring dulot ng pahiwatig na pananaw o saloobin na taglay ng salita, tulad
halimbawa ng salitang “basura”
Diksyon ang tawag sa paggamit ng mga salita na ipinalalagay na bunga ng maingat at
makabuluhang pagpili ng mga salitang ginagamit ng manlilikha upang makamit niya ang
pinakamabisang paraan ng pagpapatalastas ng kanyang nais ipahatid. Samakatuwid, kapag ang isang
salita ay may maraming singkahulugan, ano ang dahilan kaya kung bakit isa sa mga ito ang mga
piniling gamitin ng may-akda. Hinihingi nito na ang mambabasa ay lubos niyang namamalayan ang
lahat ng mga singkahulugan ng bawat mahalagang terminong ginamit sa akda.
Ano ang nagagawa ng mga pangungusap at komperensya sa pagiging mabisa ng isang
akdang pampanitikan?
Ang mga kasangkapang panretorika ay tumutukoy sa mga pamamaraan ng ginagamit ng
akda upang makamtan ang pinakamabisang epekto ng mga pangungusap at komposisyon at ang mga
sangkap nito. Ito ay may kinalaman sa kaayusan ng mga salita, o pagkakasunod-sunod ng mga
elemento ng mga pangungusap. Dito pumapasok ang mga uri ng pangungusap na tinatawag sa ingles
na loose, balanced, periodic sentences. Dito rin nauukol ang palindroma, klimatikong pagkakasunod-
sunod ng mga salita, at iba pang mga paraan na kalkuladong epektibong manipulasyon ng mga
reaksyon ng mambabasao tagapakinig.
Mga kasangkapang pansukat ang tawag sa mga pamamaraan na ginagamit ng akda, lalo na
ang tula, upang bigyan ng angkop at kaaya-ayang daloy ang indayog ng mga salita at pangungusap
kapag ito ay binibigkas. Karaniwang sa ating klase sa Filipino ang pagbibilang ng pantig. Sa ingles
naririyan ang lambic, trochee, anapest, atbp. Ngunit ang literature o oraturang Filipino lalo na ang
panulaan ay transisyunal na performing art kaya batay sa musika ang sukat at indayog ng marami sa
ating mga tula. Hindi binigyan ng mga sinaunang Pilipino ng mga pangalan ang mga sukat ng panulaan
sa ating dahil hindi nila ito ginamit. Ang mayroon sila ay di-mabilang na awitin na may likas na
regularidad na bunga ng tempo ng pag-awit. Sa balagtasan ay dinig na dinig ang maindayog na sukat
ng mga berso kapag ito ay binibigkas nang wasto.
Ang tugma o rima ay maraming silbi, at isa rito ay bilang marker ng sukat dahil tuwing
lumilitaw ang tunog ng tugma ay dulo na ng isang berso.
Ang kasangkapang metaporikal ang mga ginamit na tayutay na nagpapayaman sa
kabuluhan at kahulugan ng akda. Dito kabilang ang mga pagtutulad, pagwawangis, pagsasalungat,
alusyon, aliterasyon, asonasyon, onomatopeya, anapora, alegorya, analohiya, personipikasyon,
apostropi, metonomi, sinekdoki, depersonisasyon, pagmamalabis, atbp. May kinalaman din dito ang
punto de vista at persona ng akda. Tono ang nagsasabi kung ano ang saloobin na nakapaloob sa
Kolehiyo ng Lungsod ng Parañaque
teksto: matapat ba? Sarkastiko? Nanunudyo? Sartiko ba? Parodya ba? Ito ang mga karaniwang
sinasagot ng tono. Napakahalaga nito sapagkat ang anumang pangungusap ay maaaring bumaligtad
ang kahulugan kapag nagbago ang tono nito. Lalong mahalaga ang wastong pag-intindi sa tono kapag
binibigkas ang literatura sapagkat punto at ekspresyon ng tinig ang nagdadala ng tono.
Estruktura. Binibigyang-halaga ang pangkalahatang kaayusan at pagkakahanay ng mga
bahagi ng isang akda.
Sa dulaang klasiko, ito ay lumalabas sa anyong:
1. Eksposisyon
2. Komplikasyon
3. Resolusyon
Ito ang tinatawag ni Aristoteles na simula, gitna, at wakas. Mayroon ding mga estrukturang
de kahon. Ito ay may pormulang ginagamit lalo na sa mga akdang pasalaysay. Halimbawa, ang
klasikong pormula ng kuwentong romantiko: pag-ibig, paghihiwalay, pakikipagsapalaran, at reunyon.
Ito ang buod ng kuwento ni Romeo and Juliet (Shakespear), ng Evangeline, ng Ninay ni Pedro Paterno,
ng Tristan and Iseult, ng Noli Me Tangere, atbp. ‘Di mabilang ang maaaring likhaing kuwento sa hulma
ng pormulang ito sapagkat estrukturang de kahon ito. Sa mga soneto, lalo na sa Kanluran, mayroong
mga estrukturang masasalamin sa pagkakapangkat ng tugma tulad ng octaves, sestina, kung saan ang
sestina ay binubuo ng kwatrina at kopla. Hindi ito problema sa mga katutubong tulang Filipino.
Sa mga akdang pasalaysay, dapat pansinin ang tinatawag na kaigtingan ng aksyon o
kalymaks saoagkat dito nagwawakas ang komplikasyon ng aksyon at unang sandal tungo sa
resolusyon maging ito man ay pangkomedya o pantrahedya. Ang klaymaks ay bahagi ng estruktura, at
hindi palaging kasabay ito ng pinakasukdulang emosyunal ng aksyon.
Mahalagang konsiderasyon sa pagtingin sa estruktura ang gamit nito bilang kasangkapan sa
pagbibigay-diin. Ang pangwakas na bahagi at pananalita ng anumang akda ay dapat bigyan ng sapat
na pagpapahalaga at interpretasyon sapagkat ito ang dulong estruktural na karaniwang nagbibigay-
liwanag sa kabuluhan ng klaymaks ng aksyon. Madalas na nag-iiwan ng memorableng salita ang akda
sa wakas nito.
Ilan sa mga anyon ng literatura na lumalaganap sa panahon bago dumating ang mga kastila:
Mga Karunungang-bayan
1. Salawikain - ito ay butil ng mga kaisipan na ang layunin ay makapagbigay ng mabubuting payo
hinggil sa kagandahang-asal. Nagtataglay ang salawikain ng malalim na kahulugan, panuntunan at
batas ng buhay na gumagabay sa tao tungo sa isang matuwid na pamumuhay.
2. Sawikain - ito’y mga kasabihang walang natatagong kahulugan.
3. Kasabihan - itinuturing ding karunungang bayan ang kasabihan na ang layon ay mailarawan ang
gawi, kilos at ugali ng tao. Biubuo ito ng dalawang taludturan na may tugma at sukat.
4. Bugtong - ito ay karaniwang ginagawang laro noon at pampalipas-oras sa mga tindahan, lamayan
ng patay at iba pang mga okasyon. Tulad ng salawikain ito’y karaniwang nagtataglay ng dalawang
taludturan na may tugma at sukat. Malalim at nagbibigay-palaisipan sapagkat ‘di tuwiran ang
paghahalintulad nito sa mga bagay sa kapaligiran.
Mga Awiting Bayan
Ang mga unang awiting bayan ay hindi na matunton kung sino ang kumatha. Ang mga
awiting bayan ang nagiging batis ng inspirasyon ng ating mga ninuno sa kanilang mga pang-araw na
buhay at gawain.
Inihanda ni: Bb. Mildred Mae A. Melodias, LPT
Pahina 2 ng 2