1.

POJAM, SPECIFIČNOSTI, OBUHVAT, MOTIVI I OBLICI MEĐUNARODNOG BIZNISA

Međunarodni biznis podrazumijeva:

 kretanje resursa i usmjeravanje ciljeva firmi i njihovih organizacionih oblika

 besprekornu i pravovremenu koordinaciju svih menadžment funkcija
 fleksibilnost strategija i prilagođavanje virtualnom i mrežnom poslovanju
 revitalizaciju konkurencije putem strategijske saradnje, organizacione adaptacije...

Međunarodni biznis ima složeni karakter koji obuhvata mnoge oblasti međunarodnih ekonomskih
odnosa. On obuhvata sve ekonomske operacije koje međusobno obavljaju privredni subjekti iz dvije ili
više država. Sledeće su specifičnosti međunarodnog biznisa:

 složenije i raznovrsno okruženje (ekonomsko, pravno, komunikacijsko, kulturno,

instutucionalno, političko)
 mnogo veće i probirljivije tržište
 veća segmentisanost tržišta
 dinamičnije i turbulentnije promjene
 oštrija i veća konkurencija
 stroga pravila ponašanja
 veće potrebe za informacijama
 brojne poslovne barijere...

Osnovni ciljevi međunarodnog biznisa su: širenje tržišta, nabavka resursa i diversifikacija. Sredstva za
postizanje ciljeva su:

 funkcionalna (proizvodnja, marketing, finansije, računovodstvo i kadrovi)

 operaciona (izvoz, uvoz, transport, licence, ugovori, investicije, franšizing)

Osnovni motivi međunarodnog biznisa su:

 širenje prodaje
 nabavka resursa i tehnologija
 diversifikacija poslovanja
 ostvarenje profita

Osnovni oblici međunarodnog biznisa su:

 izvoz i uvoz roba

 izvoz i uvoz usluga
 investicije u inostranstvu
 kooperacija i saradnja
 zajedničko poslovanje
 multinacionalno poslovno povezivanje
3. MEĐUNARODNE EKONOMSKE TRANSAKCIJE

Međunarodna trgovina obuhvata, pored trgovine raznih roba i usluga, razmjenu faktora proizvodnje
(kretanje kapitala, migracija radne snage, razmjena informacija), transfer tehnologije, proizvodnu
kooperaciju i poslovno tehničku saradnju. Saradnja neke međunarodne firme sa firmama zemlje
domaćina može imati razne oblike i to:

 izvoz i uvoz dobara i usluga

 ugovor o licenci
 ugovor o upravljanju
 zajedničko ulaganje
 filijale i ogranci s proizvodnim objektima u zemlji domaćina

3.1 Međunarodni transfer tehnologije

Poznato je da tehnologija utiče na promjenu proizvodnih postupaka, karakteristika proizvoda i njihove

nacionalne pripadnosti. Ona omogućuje ekonomiju obima, smanjivanje troškova, povećanje asortimana,
kvaliteta i konkurentnosti na svjetskom tržištu. U nedostatku odgovarajuće tehnologije ona se uvozi i +z
inostranstva.

Promet tehnologije obuhvata kupoprodaju licenci i opreme, direktna poslovna poslovna ulaganja,
proizvodnu kooperaciju i poslovno tehničku saradnju. Poseban oblik transfera tehnologije obuhvata
obuka kadrova, konsultantske usluge, projektovanje, organizacija procesa proizvodnje, ekspertize,
informacija...

Licence daju pravo na korišćenje konkretne tehnike u proizvodnji, robnog i trgovinskog žiga, prenos
znanja uz određenu nadoknadu. Licence, direktna ulaganja i proizvoda kooperacija predstavljaju
najznačajnije oblike međunarodnog transfera tehnologije.

3.2 Međunarodno kretanje kapitala

Zbog nedostatka sopstvenog kapitala nacionalne privrede se često orjentišu na uvoz kapitala.
Međunarodno kretanje kapitala je pomjeranje kapitala pojedinih zemalja prema inostranstvu sa ciljem
njegovog uvećanja ili ostvarenja nekih drugih poslovnih koristi. Ono utiče na privredni rast, promjenu
privredne strukture, platni bilans, zaposlenost... Kapital se u međunarodnim okvirima pojavljuje u raznim
oblicima:

 privatni i državni
 robni i novčani
 zajmodavni i preduzetnički
 kratkoročni i dugoročni
Državni kapital se kreće u obliku bilateralnih i multilateralnih zajmova i kredita portfolio plasmana i
bespovratne ekonomske pomoći. Transfer se obavlja u obliku novca, robe, znanja, iskustva, opreme,
repromaterijala. Posebno je značajna podjela međunarodnog kapitala na zajmovni i preduzetnički.

Preduzetnički kapital se u međunarodnim okviorima uglavnom ulaže u obliku direktnih i portfolio

(indirektnih) investicija, kao i zajedničkih ulaganja, depozita i kredita. Kretanje privatnog kapitala je
motivisano isključivo ostvarivanjem maksimizacije profita.

Kod direktnih investicija vlasnik uloženog kapitala u proizvodnju ili promet zadržava pravo kontrole nad
firmom u inostranstvu. Ta kontrola može biti potpuna ili djelimična, u zavisnosti od visine uloženog
kapitala. Kod portfolio investicija nema kontrole nad radom preduzeća u inostranstvu, nego se radi o
kupovini hartija od vrijednosti koje vlasniku donose stalnu rentu u visini kamate na uloženi kapital u
hartije od vrijednosti.

Veličina inostranog kapitala koji funkcioniše u međunarodnoj ekonomiji je izuzetno velika. Korisnici
stranih finansijskih sredstava su skoro sve zemlje svijeta. Ta sredstva se dijele na zvanična ili garantovana
(vladina, državnih organizacija i međunarodnih finansijskih institucija) i privatna ili negarantovana
(komercijalne banke, proizvođači, izvoznici, razni posrednici).

Direktne strane investicije više od decenije brže rastu od rasta svjetske trgovine i proizvodnje. Postaje
jasno da su one osnovni pokretač globalizacije svjetske privrede. Osnovni investitori su TNK razvijenih
zapadnih zemalja.

4. OSNOVNI OBLICI SAVREMENOG MEĐUNARODNOG BIZNISA

Oblici savremenog međunarodnog biznisa su:

 osnovni oblici (direktan i indirektan izvoz)

 partnerski aranžmani (konzorcijalni izvoz, piggy-back izvoz, lohn poslovi, lizing)
 vezani poslovi (barter, komprnzacija, paralelna trgovina, switch poslovi, faktoring)

Indirektan izvoz podrazumijeva angažovanje specijalizovane spoljnotrgovinske firme, komisionara,

špeditera i drugih posrednika koji rade za proviziju, ali oslobađaju proizvođača od značajnih troškova koji
su rezultat međunarodnog poslovanja kao i od pratećih rizika od pogrešnog poslovanja. Stepen
direktnosti izvoza se povećava prilikom otvaranja sopstvenog predstavništva ili čak firme u inostranstvu.

Konzorcijalni izvoz je varijanta dobrovoljnog zajedničkog nastupa na inostranom tržištu samostalnih

partnera. Najčešći oblici konzorcijalnog izvoza su:

 projektni tip (koji se odnosi na investicione radove u inostranstvu)

 izvoz po proizvodnim grupama ili linijama
 izvoz po tržišno-geografskom kriterijumu

Piggy-back izvoz je specifičan oblik konzorcijalnog izvoza koji ima sve njegove osobine, ali se razlikuje u
tome što se zasniva na uhodanom nosiocu izvoznog posla, dok su svi ostali komplementi ili pridruženi
članovi. Izvozni posao se realizuje po firmama nosiocima.
Lohn poslovi su poslovi oplemenjivanja proizvoda koji predstavljau specifičan olik partnerskih
aranžmana u međunarodnim ekonomskim transakcijama u kojima se roba prvenstveno izvozi radi
prerade, dorade i obrade. Očigledna je dvostranost ovih poslova: aktivna za izvršioce usluga i pasivna za
nalogodavce usluga. Ovi poslovi su posebno zastupljeni kod tekstilne i elektronske industrije.

Lizing je oblik davanja pod zakup investicione ili druge robe (uređaja, automobila...) odn. ustupanje
prava korišćenja savremenih tehnoloških dostignuća opreme po osnovu ugovora o zakupu.

Barter je najstariji i najjednostavniji oblik vezane trgovine koja se obavlja po logici naturalne razmjene
(trampe) određenih količina roba koje imaju ekvivalentnu vrijednost između trgovinskih partnera iz dvije
države bez posredstva novca. Obim i struktura roba definišu se posebnim ugovorom. razmjena se u
principu obavlja bez posrednika. Postoji i tzv. zatvoreni barter kod kojeg se javlja treća strana kao garant
kod plasmana robe.

Kompenzacioni poslovi su specifična varijanta vezanih poslova koji se zasniva n adirektnoj razmjeni
proizvoda i usluga bez novca ili sa djelimičnim plaćanjem u novcu. Isporuke i kontraisporuke se definišu
jednim istim ugovorom. Određeni dio ugovora se pokriva plaćanjem u dogovorenoj valuti (djelimična
kompenzacija).

Kontrakupovina je takođe specifičan oblik vezanih poslova. Ona se naziva i paralelna trgovina,
recipročna trgovina, kontraisporuka... Radi se o transakciji u kojoj prodavac preuzima obavezu da će
preko povratnog posla i sam kupiti određene robe i usluge u istoj protivvrijednosti izvezene robe.
Potpisuju se obavezno dva različita ugovora. Ugovori se odvojeno realizuju. Eventualna razlika u
vrijednosti ugovora isplaćuje se odmah nakon isporuke.

Switch poslovi sse specifični izvozni aranžmani kojima se prevazilaze pojedini problemi međunarodnih
plaćanja i raznih kvalitativnih i kvantitativnih ograničenja. Nastaju zbog neravnoteže u trgovini između
dvije države, kada interveniše partner (posrednik) iz treće zemlje. Poslovni partner iz zemlje izvoznika s
konvertabilnom valutom ne želi da primi nekonvertabilnu valutu kupca, uz naplatu provizije i kursne
razlike za izvršenu finansijsku uslugu. Osnovni interes svičera (posrednika) je provizija i kursna razlika.

Faktoring je sistem finansiranja prodaje, kreditnog osiguranja i vršenja određenih usluga. Izvozni
faktoring je specifičan oblik vezanih poslova, jer se radi o posredovanju u dijelu obrtnih sredstava zbog
efikasnijeg i sigurnijeg izvoza. Riječ je o kupovini potraživanja od strane specijalizovanog posrednika na
bazi ugovorene isporuke roba pri čemu se isključuje pravo traženja odštete u slučaju da kupac nije u
mogućnosti da plati preuzetu obavezu. Izvoznik isporučuje robu ili uslugu kupcu ali svoje potraživanje po
tom osnovu ustupa faktoring instituciji na bazi ugovora o faktoringu, dobijajući za to novčanu
protivvrijednost. Tako dolazi do indirektnog odnosa između kupca i faktora, pri čemu se izvoznik
oslobađa finansijskog rizika naplate robe.

Licenziranje je davanje saglasnosti o pravu da se proizvodi ili prodaje roba inostrane firme uz novčanu
nadoknadu i strogo pridržavanje kvaliteta, pakovanja i drugih standarda. Kao i kod franšizinga, zadržava
se potpuna samostalnost partnera. Licenca rešava problem nedostatka sopstvenih naučnih dostignuća i
inovacija, omogućuje korišćenje jeftine radne snage, veću proizvodnost... Franšizing je posao sličan
licenziranju, u kojem vlasnik franšize dobija pravo na tiražiranje proizvoda (restoran, usluge kopiranja
video filmova, knjiga...).
5. DRŽAVNO REGULISANJE MEĐUNARODNOG BIZNISA

Međunarodne ekonomske veze svake zemlje u velikom stepenu zavise od vladinog regulisanja spoljno
trgovinske djelatnosti, valutnog kursa, inostranih ulaganja. Cilj državnog regulisanja spoljne trgovine je u
osnovi da uravnoteži interese firmi, radnika i potrošača u zemlji, da se obezbijedi domaći biznis i da se
spriječi eventualna eksploatacija domaćih resursa. Rukovodeći se principom protekcionizma kao državne
politike, mnoge zemlje uvode pravne, ekonomske, sanitarne i druge barijere kojima štite proizvodnju. U
osnovne oblike ograničenja spadaju: tarife, kvote, subvencije, standardizacija proizvodnje, kartelne
mjere.

Tarife su državni porezi kojima se opterećuju robe koje se uvoze u zemlju. One povećavaju cijenu
uvezene robe i na taj način favorizuju domaće proizvođače.

Carine su jedan od najvažnijih instrumenata spoljnotrgovinske politike. On predstavljaju taksu koja se

uvodi na robe i usluge prilikom prelaska iz jedne države ili regionalne integracije u drugu, i to
prvenstveno sa ciljem da se zaštiti domaća proizvodnja od inostrane konkurenciije. Osnovne funkcije
carina su obezbjeđenje državnih prihoda, zaštita domaće privrede od konkurencije i prohibitivna
funkcija.

Necarinske barijere imaju diskriminatorski karakter u spoljnoj trgovini, jer ih je teško identifikovati,
izmjeriti i kontrolisati. Necarinske barijere se dijele na: kvantitativna ograničenja, državnu trgovinu,
necarinske dažbine, odredbe o porijeklu robe, specifične finansijske mjere, carinsku procedusu i
restriktivnu poslovnu politiku.

Kvote (kontigenti) su količinska ograničenja koja su usmjerena prema konkretnim robama čiji je uvoz
dozvoljen. Krajnji oblik kontigentiranja je embargo, koji predstavlja potpunu zabranu trgovine
određenim robama.

Subvencije su državni rashodi kojima se pomaže domaća proizvodnja i omogućuju joj se niže cijene odn.
povećava joj se konkurentnost u odnosu na robu iz inostranstva. Pojavljuju se pod raznim nazivima:
premije, regresi, stimulacije, dotacije...

Dozvole su najčešći prateći instrument politike kvota i pojavljuju se samo u izuzetnim slučajevima. One
mogu ograničiti ili zaustaviti izvoz bilo koje robe u bilo koje vrijeme.

Kartelne mjere primjenjuju neke države kao npr. SAD protiv onih inostranih proizvođača koji se koriste
nedozvoljenim i sumnjivim sredstvima za prodiranje na domaće tržište. Posebno se to odnosi na one
robe koje se u inostranstvu prodaju po nižoj cijeni od domaće.

6. OBLICI I REŽIMI SPOLJNE TRGOVINE

Osnovni oblici spoljne trgovine su: uvoz, izvoz, licenziranje, franšizing, stvaranje zajedničkih firmi i
kupovina inostranih firmi, pružanje i korišćenje usluga... Poslovi izvoza i uvoza obuhvataju: klasičan
izvoz i uvoz, dugoročnu proizvodu kooperaciju i poslovnotehničku saradnju, izvoz i uvoz robe pod zakup,
kompenzacione poslove, vezane poslove, strana ulaganja...

Poslovi pružanja i korišćenja usluga obuhvataju:

 međunarodnu špediciju
 međunarodni transport robe i putnika
 međunarodne saobraćajnoagencijeske poslove
 međunarodni turizam
 međunarodnu kontrolu kvaliteta i kvantiteta
 zastupanje stranih firmi

Režim uvoza obuhvata:

 robni režim (slobodan uvoz, robni i devizni kontigent, dozvola, saglasnost)

 uvjerenje o porijeklu robe
 obaveza javnog nadmetanja
 uslovi za uvoz specifičnih roba

Režim izvoza obuhvata:

 slobodan izvoz
 izvoz sa dozvolom
 izvoz sa saglasnošću
 izvoz za dokomplementiranje robe

8. KONKURENTNOST U MEĐUNARODNOM BIZNISU

Konkurentnost u međunarodnom biznisu predstavlja sposobnost izvoznika da osvaja tržišta u

inostranstvu i da se svojim uslovima i karakteristikama proizvodnje i prodaje prilagodi zahtjevima
potrošača. Konkurentska prednost ima niz prednosti od kojih su najvažnije snižavanje troškova
proizvodnje, bolje zadovoljenje ljudskih potreba, eliminisanje slabih konkurenata...

Konkurentnost u spoljnoj trgovini zavisi od sopstvenih prednosti i konkurentskih slabosti. Po mišljenju

mnogih autora, posebno su značajne komparativne prednosti (klimatski uslovi, kvalitet zemljišta i ruda).
Osnovni faktori konkurentnosti u spoljnoj trgovini su:

 cijene
 kvalitet
 dizajn
 marketing
 način plaćanja
 način pakovanja
 efikasnost proizvodnje
  mjere spoljnotrgovinske politike...

Za analizu konkurencije koristi se situaciona matrica kojom se uspostavlja odnos između

konkurentske pozicije preduzeća i tržišne atraktivnosti. Porter smatra da konkurentska prednost
zavisi od faktora koji se formiraju u zemlji u kojoj je data firma bazirana:

 postojanja radne snage

 obilja prirodnih resursa
 protekcionističke politike vlade prema domaćim firmama
 razlika u praksi upravljanja firmom...

Konkurentska prednost se stvara, prema mišljenju Portera, na račun sniženja troškova i diferencijacije
robe. Postoji pet faktora koji opredjeljuju konkurenciiju u svakoj privrednoj grani:

 prijetnja od pojave novih konkurenata

 prijetnja od pojave novih roba
 trgovačka sposobnost dobavljača
 trgovačka sposobnost kupca
 međusobno suparništvo već postojećih konkurenata

Porter smatra da se nacionalna konkurentska prednost formira pod uticajem četiri faktora:

 uslovi faktora i nacionalna pozicija u faktorima proizvodnje

 uslovi tražnje
 povezane ili podržavajuće grane
 strategija, struktura i rivalstvo firmi

Porterov 'nacionalni robm' obuhvata sledeće:

 parametri faktora
 strategija firmi, njihova struktura i suparništvo
 parametri tražnje
 rođačke i podržavajuće grane

Parametri faktora predstavljaju materijalne i nematerijalne uslove neophodne za formiranje

konkurentske prednosti u samom proizvodnom procesu firme. Strategija firmi, njihova struktura i
suparništvo predstavljaju konkurentsku borbu koja stvara uslove za funkcionisanje firmi. Na parametre
tražnje odnose se zahtjevi kupca za kvalitetnom robom, cjenovna i dohodna elastičnost tražnje.
Postojanje rođačkih i podržavajućih grana u nacionalnoj ekonomiji je takođe značajan uslov za izgradnju
konkurentske prednosti.

9. ZNAČAJ INOVACIJA ZA KONKURENTSKU PREDNOST

Inovacija u principu predstavlja promjenu, ali svaka promjena nema karakter inovacije. Inovacija se
osnosi isključivo na novu, korisnu i realizovanu ideju. Definiše se kao korisna kreacija i implementacija
neke nove ideje u dijelu organizacije, ponašanja, dizajna, kvaliteta, novog proizvoda, tehnologije...
Upravljanje inovacijama podrazumijeva:

 uočavanje i uvođenje promjena u organizacionoj strukturi

 uvođenje promjena u proizvodnoj i tržišnoj strategiji
 promjenu razvojne strategije preduzeća
 promjenu načina upravljanja

Za upravljanje inovacijama u međunarodnom menadžemntu Peters sugeriše sledeće pravce akcija:

 napuštanje hijerarhijskih i formiranje tzv. plitkih organizacionih struktura

 napuštanje koncepta centra i stvaranje partnerstava sa dobavljačima
 racionalisanje vremenom
 neophodno uvođenje informacionih tehnologija
 treba uvažavati i koristiti promjene

Strategija njegovanja inovacionih ideja se sprovodi u tri faze i to: generisanje, prihvatanje i realizacija
ideja.

10. UPRAVLJAČKO RAČUNOVODSTVO MEĐUNARODNE FIRME

Upravljačko računovodstvo je poseban oblik djelatnosti u sistemu upravljanja međunarodne firme.

Njegov cilj je obezbjeđivanje upravljačkih karika firme informaciojom operativnog i finansijskog
računovodstva, koje su neophodne za:

 analizu finansijske i opšte privredne djelatnosti firme

 donošenje odluka
 kontrolu njihove realizacije

Ono se sastoji od četiri oblika računovodstvene evidencije:

 knjigovodstveni
 operativni
 finansijski
 statistički

Knjigovodstvo se koristi za operativno upravljanje i obezbjeđivanje osnove finansijskog i statističkog

računovodstva firme.

Operativna evidencija se koristi za opsluživanje svakodnevnog upravljanja firmom, a suštinski se zasniva

na knjigovodstvenim podacima.

Finansijsko računovodstvo je sistem sakupljanja, uopštavanja, obrade i čuvanja informacija o korišćenju

svih novčanih sredstava i ostalih novčano izraženih vrijednosti resursa.

Statistička evidencija je obavezna registracija svih značajnih parametara poslovanja. Osnovna funkcija
statističkih informacija sastoji se u dopuni svih ostalih informacija.