Глава Прва

Поим, цел на кривичната постапка

Поим и цел на кривичната постапка
Заштитата на јавните добра, државните интереси, имотот и интегритетот на личноста
се во рамките на правото на државата да пропишува кривични дела и санкции за лица
кои ги загрозуваат или повредуваат истите. Правото да државата казнува, претставува
всушност реакција на заедницата за противправните дејствија со кои се повредуваат
пропишаните забрани во однос на заштитените добра. Оттука, кривичната постапка
почива на начела кои овозможуваат процедурална правда и може да се сфати како
коректив на апсолутното право на казнување. Начелата на кои почива кривичната
постапка овозможуваат утврдување на вина или невиност преку ползување на
законски пропишаните процесни овластувања на судот, странките, бранителот, како и
другите учесници во постапката.
При определување на поимот на кривичната постапка, некои теоретичари за појдовна
точка ги земаат процесните односи кои настануваат меѓу субјектите во текот на
постапката, додека пак други им даваат приоритет на процесните дејствија кои ја
чинат самата постапка. Имено, кривична постапка претставува систем од процесни
дејствија со точно утврдена форма, начин, рок, редослед и овластен субјект за нивно
преземање, преку кои се утврдуваат околностите под кои е сторено кривичното дело,
вината И степенот на кривичната одговорност на сторителот, КАКО и определување на
индивидуализирана кривична санкција. ОТТУКА, кривичната постапка претставува
процесен механизам за имплментација на одредбите од казненото метерјално право
во однос на основните обележја на делото, одредбите за кривична одговорност,
одмерувањето на казната односно мерката во секој конкретен случај во рамките на
пропишаната кривична санкција за стореното кривично дело.
Системот на дејствија, мерки, обврски и овластувања на процесните субјекти во текот
на кривичната постапка овозможуваат разјаснување на сите спорни фактички и правни
прашања важни за остварување на крајната цел на кривичната постапка.
Соменевањето дека е сторено кривично дело, претставува основ за преземање на
определени оперативни активности во фазата на предистражно постапување во
услови кога постои основ на сомневање, како најнизок степен на веројатност дека е
сторено кривично дело. Оттука, откривањето на идентитетот на сторителот на делото и
собирање на докази кои одат во прилог на сомневањето дека осомничениот е
сторител на делото, водат кон повисок степен на веројатност и основот на сомневање
преминува во основано сомневање.

Кривичната постапка според својата суштина, ги сочинува:

-Јавниот обвинител е надлежен да раководи со предистражната постапка и да
ја спроведува истата со цел да прибави докази од кои недвосмислено ќе произлезе
заклучокот за вината на осомничениот.
-Одбраната која ја сочинуваат обвинетиот и неговиот бранител добива
процесни можности за навремено и самостојно прибирање на докази уште во текот на
истражната постапка, ДОДЕКА пак во текот на главната расправа истата има сосема
измената улога, односно одбраната тука ги презентира истите согласно своите
процесни можности.
 -Како овластени тужители исто така, можат да се јават и приватниот тужител,
КАЈ оние ДЕЛА кои кои се предвидени да се гонат по приватна тужба. Овие тужби
единствено се покренуваат согласно волјата на тужителот, односно оштетениот.
---------------
Судот, странките и другите процесни субјекти кои се овластени да преземаат процесни
дејствија, тоа го прават преку три вида дејствија, и тоа:
-Процесни дејствија кои ги презема овластениот тужител, а се насочени кон
наредби и постапувања уште во фазата на откривање и документирање на кривичното
дело во што му помага правосудната полиција, преку активности поврзани со
застапување на обвинението во текот на оцената на обвинителниот акт, како и
главната расправа.
-Процесни дејствија кои ги преземаат обвинителот и неговиот бранител, ШТО
имаат за цел прибавување на докази во прилог на одбраната со цел што поуспешно и
поаргументирано да презентираат тезата, да го оспорат обвинението, како и да ги
користат сите можности кои им стојат на располагање во рамките на постапката за
вонредни и редовни правни лекови.
-Овластувања кои се во функција на пресудувањето и како такви, се во
надлежност на судот кој, И покрај изменетиот карактер на постапката, ја задржува
раководната, заштитната и контролната функција.
------------------

Кривичната постапка е насочена секогаш кон една основна цел, односно на сторителот
на кривичното дело да му се изрече кривична санкција согласно условите предвидени
во Кривичниот законик врз основа на законито и правично спроведена постапка. Е
сега, целта на кривичната постапка се остварува преку доследна примена на
нормативно регулираните правила и начела важни за утврдување на стореното
кривично дело, вината, како и кривичната санкција преку примена на матерјалното и
процесното казнено право.
Успешното исполнување на целта на кривичната постапка се остварува преку сложено
постапување неизбежно обременето со две спротиставени тенденции присутни во
текот на постапката, и тоа:
-Тенденција за ефикасно, економично и брзо преземање на сите потребни
процесни дејствија
-Остварување на индивидуалните слободи и права на обвинетиот, како и
ползување на процесните гаранции, загарантирани со домашните и меѓународните
документи.
+Слободите и правата на обвинетиот и другите лица може да бидат ограничени
само во мера која е нужна, пропорционално со тежината на кривичното дело и
степенот на сомневање, ПОД услови предвидени со Уставот, Законот за кривична
постапка и меѓународните договори.
+Секогаш постои опасност од доминација на тенденцијата при заштитата на
јавниот интерес и борбата против криминалитетот, ДА СЕ заборави на гаранциите на
одбраната и заштитата на индивидуалните права и слободи што води кон брза и
ефикасна, НО не секогаш И до правична постапка.
Оттука, обврска на судот е да се грижи да постапката се спроведе без оддолжување
при што вистинито и наполно ќе се утврдат фактите кои се од важност за донесување
на законита одлука.
------------------

Поим на казнетото процесно право

Науката за казненото процесно право има задача да ја утврди и проучи суштината на
кривичната постапка, законитоста во настанувањето и развојјот на одделни облици на
постапувањата, односите меѓу сите учесници во постапката, степенот на
имплементација на меѓународните стандарди, влијанието на определени граѓанско-
правни институти и СЛ. Оттука, под казнено процесно право се подразбира систем од
правни норми, со кои се регулира положбата и овластувањата на судот, странките,
бранителот и другите учесници во кривичната постапка, КАКО и видот, формата и
условите за преземање на определени процесни дејствија со кои се остварува целта на
постапката или последиците во случај на повреда на ваквите прописи.

Казненото процесно право е дел од казнено право во поширока смисла кое го

сочинуваат три правни дисциплици, односно =казненото матерјално право,
=казненото процесно право И =казненото извршно право. Овие три дела чина една
целина започнувајќи од нормирање на заштитените добра и интереси, пропишаните
услови И содржината на правото да државата изрекува кривични санкции на
сторителите на кривични дела, ПРЕКУ проширување на формата на процесните мерки,
овластувањата и дејствијата кои помагаат во утврдувањето на стореното кривично
дело, во соодност со одмерувањето на кривичната санкција според КПП.
Во зависност од примената и природата на правните норми, КПП може да биде:
-Општо или посебно ВО зависност од фактот дали важи за сите категории на
сторители или на одделни, ПР:Деца, дела сторени против вооружените сили и СЛ.
-Основно или дополнително ВО зависност од фактот дали одредбите кои имаат
кривично процесен карактер се наоѓаат во Законот за кривичната постапка или во
други законски текстови.
-Главно и споредно кое се гледа од аспект на материјата што ја регулира актот
кој содржи одредби важни за КПП. Оттука:
1.Кај главното спаѓаат основното и дополнителното
2.Споредното спаѓаат актите кои не ја уредуваат кривичната постапка, туку уредувааат
некоја друга област, НО содржат одредби кои се однесуваат на кривичната постапка.
-Внатрешно и меѓународно КОЕ се користи во зависност од органот кој ги донел
+КПП на РМ има карактер на редовно и општо. По донесувањето на Законот за
правда за децата, казненото процесно право во однос на малолетниците има карактер
на редовно и посебно казнено процесно право.
---------------------------

Глава Втора
Извори и важење на КПП
Изоври на КПП
Изворите на правото може да бидат матерјални и формални во зависност од тоа дали
потекнуваат од обичајното право и праксата ИЛИ се преточени во пишана форма во
посебен правен акт. Континенталната правна наука познава само извори во формална
смисла, бидејќи обичајното право и судската пракса НЕ се сметаат за извори на
правото.

Домашни извори

Поаѓајќи од важноста на одделни домашни правни акти во однос на казненото право,

домашните извори се делат на:
А)Главни домашни извори
Б)Споредни домашни извори

А)Како главни домашни извори се издвојуваат:

-УСТАВОТ на РМ има третман на главен извор на КПП, бидејќи содржи одредби
кои се однесуваат на кривичната постапка И на организацијата и функционирањето на
органите кои учествуваат во постапката, и тоа:
1.Лице обвинето за казнено дело ќе се смета за невино СЕ додека неговата вина не
биде утврдена со правосилна пресуда.
2.Никој не може повторно да биде суден за дело за кое е веќе донесене правосилна
судска одлука
3.Неприкосновениот статус на слободата може да биде променет единствено само со
одлука на суодот И ВО случаи во постапка предвидени со закон
4.Лицето повикано, приведено или лишено од слобода мора веднаш да биде
запознаено со причините за неговото повикување.
-ЗАКОН за кривична постапка на РМ(1997, 99, 02, 08, 09) кој се применува за
кривичните постапки започнати до отпочнување на примена на новиот ЗКП.
-ЗАКОН за кривична постапка на РМ од 2010 и 2012 претставува македонски
казнено процесен закон со кој се регулира подрачјето на казненото процесно право и
тоа во однос на редовната и посебните кривични постапки, процесни институти,
основни начела, докази и доказни средства и СЛ.
-------------

Б)Споредни извори се оние извори кои регулираат некои други области од

правосудната сфера, НО содржат и одредби од процесно-правен карактер. Во нив
спаѓаат:
-Закон за правда за децата
-Законот за судовите
-Закон за Судскиот совет на РМ
-Закон за ЈО
-Закон за совет на ЈО на РМ
-Закон за адвокатура
-Закон за внатрешни работи и СЛ.
---------------
Меѓународни извори

Меѓународните извори на КПП претставуваат меѓународните договори кои можат да

бидат извор на правото само ако се ратификувани согласно Уставот на РМ, со што
стануваат дел од внатрешниот правен поредок и не можат да се менуваат со закон.
Тие како такви можат да се поделат на:
А)Главни меѓународни извори
Б)Дополнителни меѓународни извори
В)Споредни меѓународни извори

А)Главни се оние договори кои имаат особено значење за домашното

казненопроцесно право кое мора да биде усогласено со гаранциите регулирани во
одредбите на овие меѓународни договори, и тоа:
-Меѓународниот пакт за граѓански и политички права на ООН, ратификуван уште
во СФРЈ
-Факултативниот протокол на Меѓународниот пакт за граѓански и политички
права на ООН
-Европската конвенција за заштита на човековите права и основни слободи на
Советот на Европа
-------------

Б)Дополнителни извори претставуваат оние меѓународни договори кои ги

дополнуваат домашните правни норми, а кои се однесуваат на укажување на
меѓународна правна помош во кривична материја. Доколку со меѓународниот договор
не е нешто поинаку определено, се применуваат одредбите од Законот за
меѓународна соработка во кривична материја. Оттука, спаѓаат:
-Европската конвенција за екстрадиција од 1957 со дополнителен протокол
-Европска конвенија за меѓусебна правна помош во кривична материја од 1959
-Втор дополнителен протокол кон Европската конвенција за меѓусебна правна
помош во кривична материја
-Конвенција за трансфер на осудени лица со дополнителен протокол од 1983
год.
------------------

В)Споредните меѓународни извори можат да бидат најразлични, и тоа:

-Виенската конвенција за дипломатските мисии од 1961
-Виенската конвенција за конзуларни односи од 1963
-Конвенцијата на ООН против тортура и други сурови, нечовечки или
деградирачки казни и постапки од 1984
-Факултативниот протокол кон Конвенцијата на ООН против тортура и други
сурови, нечовечки или деградирачки казни и постапки од 2008 И СЛ.
-Европската конвенција на Советот на Европа за заштита од тортура и нехуман
или деградирачки третман или казнување од 1987.
--------------------

Судска пракса
Судската пракса претставува воедначена примена на иста правна норма во повеќе
случаи кои немаат иста правна и фактичка основа. Судската пракса претставува извор
на правото во англосаксонските држави каде постои прецедентна практика, односно
дека пресудите имаа статус на судски прецеденти И начинот на кој еден суд одлучил
во определен случај е задолжителен и за другите случаи кои ќе одлучуваат за ист таков
случај.
Во РМ, судската пракса начелно не се смета за извор на правото кое произлегува од
определбата во Уставот на РМ, според која судовите судат врз основа на Уставот,
законите и меѓународните договори ратификувани во согласност со УРМ.
Од ова произлегува дека судовите ги применуваат законските одредби и во своите
одлуки не се повикуваат на претходно донесени одлуки од друг суд. Сепак, судската
пракса има клучна улога во однос на воедначена и единствена примената на законите.
Оваа функција на судската пракса се остварува преку активноста на Врховниот суд на
РМ кој според Уставот е должен да го обезбеди единството во примената на законите
од страна на самите судови.
Согласно Деловникот за работа на Врховниот суд, заради правилна примена на
законите во соодветни области, воедначување на судската пракса и унапредување на
методот на работата на Врховниот суд Е обврзан да организира заеднички седници на
судските оддели. Е сега:
-Во одлучувањет на некое правно прашање може да учествуваат и два оддела
доколку тоа е поврзано со нивната работа НА заедничка седница која ја свикуваат
спогодбено претседателите на тие оддели при што секој оддел определува судија-
известител. За полноважно одлучување на седницата на одделите потребно е
присуство на најмалку 2/3 од судиите кои го сочинуваат одделот, додека за
полноважно одлучување на заедничка седница на одделите, потребно е присусво на
најмалку 2/3 од судиитее на секој оддел.
-Правното мислење се усвојува со 2/3 мнозинство од судиите на секој оддел.
Доколку ваквото мнозинство не се постигне од судиите од секој оддел или кога ќе се
дојде до различни ставови на два оддела на заедничка седница на одделите, правното
мислење ќе се изнесува на Општа седница на Врховниот суд на РМ.
Општата седница ја свикува претседателот на Врховниот суд, а се одлучува
полноважно ако на неа се присутни најмалку 2/3 од членовите на Општата седница и
тоа со мнозинство гласови од сите членови, А гласањето за начелните ставови или
мислења е тајно. Општата седница определува судија-известител кој ќе го подготви
прифатениот начелен став односно начелното правно мислење.
+Утврдените начелни ставови и мислења содржат и образложение во кое се
наведуваат причините за нивното усвојување. Образложението ги содржи и причините
на мислењето кое не било прифатено.
Прифатените начелни ставови и мислења, одлуки и други заклучоци, задолжително
треба да бидат изготвени во рок од 15дена по завршувањето на општата седница и да
се објават во службениот весник на РМ.
-------------------

Аналогија
Со помош на аналогија се пополнува определена правна празнина без последици за
лицата засегнати од нерегулираниот правен случај. Оттука, под аналогија се
подразбира решавање на определен правен случај кој изречно не е регулиран со
правна норма на начин, под услови и во постапка пропишана за друг правен случај кој
е сличен со нерегулираниот случај.
Во КПП, допуштени се два облика на аналогија, и тоа:
-Законска аналогија која, постои во случај кога една правна норма се применува
врз случај кој не опфатен со наведените правни норми, НО кој е многу сличен со
регулираниот случај од аспект на неговата процесна важност.
Законската аналогија е дозволена во рамките на ист закон, ПР:Одредбите за изземање
на судии би можеле да се применат и врз јавните обвинители.
-Правната аналогија наоѓа примена во случај кога заради остварување на целта
на определен процесен институт се јавува потреба од примена на одредби од други
закони кои не регулираат казнено-правна материја, но се оценуваат како полезни.
Правната аналогија во КПП е дозволена само ако ЗКП во своите одредби изречно се
повикува на одредбите од другиот закон кои треба да се применат во конкретниот
случај, ПР:Во кривичната постапка според одредбите кои важат за извршување може
да се определат времени мерки за обезбедување на имотноправното барање кое
настанало како последица од извршување на кривичното дело.
-------------------------

Важење на КПП
Нормите на КПП, како и другите позитивно-правни дисциплини имаат задолжителна
правна сила на определена територија, во определено време и кон определени лица.
Во рамките на важењето на КПП се анализира:
А)Неговото важење со оглед на местото-територијално важење
Б)Со оглед на времето-Временско важење
В)Со оглед на лицата

А)Територијалното важење се определува според територијата опфатена со државните

граници во чии рамки дејствуваат органите кои се надлежни за донесување, измена
или дополнување на законските одредби. Важењето на ова начело е условено од
државниот суверенитет и територијалниот интегрритет на самата држава.
Територијалното важење на КПП ја исклучува можноста да се примени странско КПП
на територијата на домашна држава и од нејзините органи независно од странските
елементи во конкретниот случај.
Како резултат на територијалниот принцип, македонското КПП се применува на целата
територија на РМ, под која се подрабира:
-Границите на сувоземната територија кои по правило се утврдуваат со
билатерални договори со соседните држави, а постои и можност дел од границите да
бидат утврдени и со меѓународни договори
-Границите на воздушниот простор се на височина до која соодветната држава е
во состојба да врши власт со оглед на техничките можност со кои располага.
 -За државите кои излегуваат на море од значење се поимите крајбрежје,
внатрешни морски води и територијално море, кое го подразбира морскиот појас
широк 12наутички милји од основната линија кон отворено море.
-------------------------

Според одредбите за важење на кривичното законодавство од КЗ, кривичното

законодавство важи:
-За секој кој на територијата на РМ ќе стори кривично дело
-За секој кој ќе стори дело на домашен брод, без оглед каде се наоѓа тој.
-За секој кој во странство ќе стори кривично дело против државата или
фалсидикување домашни пари.
-За Македонски државјанин кој во странство ќе стори кривично дело а е затечен
на територијата на РМ
-Кога државите ќе се договорат меѓусебно да секоја држава дозволи на
нејзината територија казненото правосудство го врши друга држава во однос на
граѓаните вторава држава кои се наоѓаат во првата држава по договор.
-Во случај на окупација, државата-окупатор може на окупираната држава ДА и
наметне примена на сопствените закони И СЛ.
--------------------------

Б)Временското важење на КПП се однесува на определувањето на моментот кога

започнува и кога престанува да важи определен закон за кривична постапка. Согласно
правилото дека подоцнежниот закон го дерогира претходниот, со секои измени и
дополнувања на одредбите од казнено-процесното законодавство се менува и
временското важење на одредбите во целост или делумно.
Според одредбите на Уставот, законите влегуваат во сила најрано осмиот ден од денот
на објавувањето, а по исклучок во случаи определени од Собранието, тоа се врши на
денот на објавувањето.

Во согласност со принципот ТЕМПУС РЕГИТ АКТУМ, кривичната постапка се води

според одредбите на ЗКП кој е во сила во моментот на преземањето на процесното
дејствие, односно од него произлегува дека новите казнени процесни закони се
применуваат од стапувањето во сила врз сите идни кривични предмети. Притоа, не е
воопшто важно кое кривично дело е извршено додека бил во сила друг процесен
закон.

Постои битна разлика меѓу казненото матерјално и процесно право во однос на

нивното временско важење, и тоа:
-Кај матерјалното право, врз сторителот се применува законот кој важел во
времето на сторување на делото(освен ако другиот не е поблаг), додека кај
процесното важи законот кој важел во времето на отпочнување на постапката
Ова дистинкција не значи дека процесните закони имаат ретроактивно дејство,
бидејќи тие не се однесуваат на обележјата на кривичните дела и санкциите, туку на
процесните дејствија кои се преземаат во текот на постапката која започнува според
позитивните прописи на КПП.
 -Исто така, треба да се нагласи дека новиот ЗКП во преодните и завршните
одредби предвидува дека за кривичната постапка која е започната пред примената на
новиот закон, ќе продолжат да важат одредбите од стариот закон
+Од наведените општи правила постојат одредени отстапувања, и тоа:
1.Полноважноста на процесното дејствие се оценува според законот кој важел во
времето на неговото преземање, така што тие дејствија се сметаат за законито
преземени и имаат правна важност без оглед што по нивното преземање дошло до
промени во ЗКП.
2.Ако пред почетокот на примената на ЗКП е донесена одлука против која според
одредбите на законот е водена постапка каде е допуштен правен лек, а одлуката се
уште не е доставена до лицата кои имаат право да ја обжалат ИЛИ е во тек рокот за
поднесување на правен лек, односно тој е поднесен, НО за него сеуште не е одлучено,
во однос на правото на правен леки постапката по правен лек ќе се применуваат
одредбите на стариот закон
3.Ако на денот на стапувањето во сила на новиот закон, сеуште е во тек определен рок,
тој ќе се смета според одредбите на законот кој е поповолен за странката.
-------------------------------------

В)КПП на РМ се применува против сите лица, без оглед на тоа дали се домашни или
странски државјани, како и дали кривичното дело е сторено на територијата на РМ или
странство.
Под примената на нашето КПП подлежат сите лица над кои нашите судови и другите
државни органи кои учествуваат во кривичната постапка имаат јурисдикција.
Од ова општо правило постојат и исклучоци, односно согласно домашното и
меѓународното право, против одредени категории на лица, домашните органи
воопшто не можат да водат постапка и кои по тој повод, уживаат казнено-процесен
имунитет, па така постојат:
-Потполн имунитет, кој дефинира дека против определени лица не смее да се
поведе и да се води кривична постапка, без оглед на тоа што се исполнети сите
законски пропишани претпоставки
-Делумен, кој дефинира дека определени лица се заштитени само од одделни
дејствија и мерки на државните органи, НО не и од можноста за започнување и
водење на кривична постапка против нив
-Апсолутен или општ, кој го спречува кривичното гонење за кое било кривично
дело на лицето кое го ужива тој имунитет, ПР:Дипломатски имунитет.
-Релативен или функционален, кој го спречува кривичното гонење само за
одделни и точно определени кривични дела сторени во вршење на определена
функција, ПР:Имунитет на судиите
-Безусловен, кој претставува имунитет кој не може да се одземе се до истекот
на функцијата.
-Условен, кој важи додека од страна на надлежен државен орган не биде
укинат
-Траен, кој ја надживува функцијата што се врши и лицето ужива имунитет
доживотно
-Привремен, кој постои само додека трае функцијата на која се однесува.
------------------
 Глава Трета
Начела на кривичната постапка
Основни начела

Барање на вистината

Постигнувањето на целта на кривичната постапка, односно да не биде осуден невин, а

виновникот да ја добие кривичната санкција бара само по себе утврдување на низа
факти. Барањето на вистината во кривичната постапка понекогаш се нарекува начело
на матерјалната или објективната вистина. Овој поим настанал во Германија во
времето на напуштањето на инквизиторната постапка и на законската оцена на
доказите. Поради тоа, поимот на матерјалната вистина треба да се разбере како
спротивен на поимот формална вистина во смисла на непречено истражување на
вистината во кривичниот процес. Меѓутоа, вистината во различните постапки може и
квалитативно да се разликува, поради тоа и разликата во квалитетот мора да одговара
разлика во термините.
Наспроти граѓанскиот, кај кривичниот спор спротиставени се поединецот и државата,
поради што, презумпцијата на невиност и значењето на спорот кој може да заврши на
штета на слободата и имотот на обвинетиот БАРА повисок стандард на докажување кој
ќе може морално да ја оправда кривичната санкција. Затоа, во кривичната постапка се
бара вината на обвинетиот да се докаже со доволно докази, законито изведени.

Неспорно е дека правото има сопствени концепци за вистината и правичноста. Имено,

во крајна линија, она што се работи на судењето е вистинитоста на обвинението, а
обвинението е вистинито доколку е докажано како такво во рамките на правилата на
докажување. На овој начин, понекогаш судењето повеќе продуцира виститна одошто
ја изнаоѓа. Ваквата вистина може условно да се нарече правна вистина, односно она
што системот го признава како вистинито.
Континенталниот систем долго време почивал врз уверувањето дека активниот суд со
силни истражни овластувања и неоптоварен со строги доказни правила лесно ќе
утврди што навистина се случило. Но, под влијание на меѓународното право и
големата експанзија на англосаксонскиот пристап, доаѓа до темелни промени во однос
на смислата кривичната постапка воопшто и посебно до преиспитување на довербата
во можноста да судот секогаш ја утврди вистината.

Во секој правен систем постои силен интерес за утврдување на вистината. Впрочем,

логично е утврдувањето на вистината да биде есенцијална цел на секоја кривична
постапка што треба да служи на целите на матерјалното казнено право преку
ефективна примена на тоа право. Оттука, кривичната постапка се стреми да ја оствари
оваа цел на начин конзистентен со низа ограничувања кои одразуваат други вредности
на постапката. Оттука, се јавува и конфликтот меѓу ефикасното трагање по вистината и
заштитата на човековото достоинство, приватноста И зачувувањето на општата
атмосфера на слобода.
Од друга страна, моделот на правично судење кој би ја запоставил вистината и би се
засновал исклучиво врз правата на човекот би бил негативен модел. Овој модел би
водел до поставување пречки, НО без постоење на правец на кој тие треба да се
постават. Грижата за прецизност при утврдувањето на фактите, поради тоа обезбедува
одредена минимум позитивна содржина. Ова резултира во еден хибриден модел, НО
воедно отвара и можност за внатрешен конфликт меѓу желбата за точно утврдување
на фактите и грижата за индивидуалните права. ОТТУКА, познато е дека кривичната
постапка има двојна цел, и тоа:
-Виновникот да се осуди
-Невиниот да се ослободи
+Јасно е дека постои конфликт меѓу овие две барања, бидејќи колку повеќе
сакаме да бидеме сигурни дека нема да осудиме невин, толку повеќе се ризикува да
биде ослободен виновен.
+Ваквата дистинкција е причина за најголемите контроверзии во теоријата и
праксата на кривичната постапка. Имено, секоја осмислена концепција за точност во
пресудувањето содржи две компоненти, односно ЕДНА која се однесува на
одбегнување на грешките И ДРУГА која се грижи за нивното лоцирање. Е СЕГА, бидејќи
ниеедна постапка не може да ги елиминира сите можни грешки, секоја концепција за
точност мора да реши и како евентуалните грешки би биле лоцирани меѓу погрешните
осуди и ослободувања.
Натаму, оваа дилема наведува да веруваме дека главната причина за процесните
гаранции не е само желбата за елиминација на грешките, независно од тоа дали се
работи за погрешни осуди или пак, за погрешни ослободувања. Оваа дилема натаму
наведува да веруваме дека главната причина за процесните гаранции не е само
желбата за елиминирање на грешките. Напротив, со многу поголемо неодобрување се
гледа дека врз можноста од осуда на невино лице, поради што сме готови на
определно жртвување на прецизноста во утврдување на фактитте во целосноста на
случите.
Ова има голема логика од аспект на:
1.Казненото право вклучува големи ограничувања на човековите права и слободи
2.Од друга страна постои голема недоверба во човековото утврдување на фактите,
бидејќи казнената правда се утврдува врз основа на човекови одлуќи, а луѓето грешат
3.Осудата на невини би ја поткопало легитимноста на самото казнено право, со оглед
на тоа дека Е морално неприфатливо правото да дозволи да страдаат невини.
+Ограничувањата на државните овластувања добиваат форма на права за
обвинетиот, со што врз основа на овие вредности се изградува И КОМОН ЛО и
прифаќањето на меѓународните права за обвинетиот. Секако ова не значи дека
правата на одбраната се пречки во самата постапка. Напротив, тие можат да бидат и во
функција на унапредување на вердостојноста во утврдувањето на вистината како
централна функција на кривичната постапка.
-----------------

Средствата и начинот на барањето и утврдувањето на вистината во кривичната

постапка не се ниту произволни, нути инцидентни. Напротив, тие можат и смеат да се
употребуваат само како средства предвидени во ЗКП низ форми утврдени со закон. Па
така:
 -Законот содржи одредба според која, судот и државните органи кои
учествуваат во кривичната постапка И се овластени да го оценуваат постоењето или
непостоењето на фактите, се должни вистинито и целосно да ги утврдат фактите кои се
од важност за донесувањето на законита одлука.
-ЗКП определува дека правото на судот и на државните органи кои учествуваат
во кривичната постапка ДА ГО оценуваат постоењето или непостоењето на фактите не
е врзано со посебни формални доказни правила, односно овозможено е начелото на
слободна оцена на доказите.
-Постојат два спротиставени модела по повод утврдувањето на вистината,
односно:
1.Акузаторниот, кој се пронаоѓа во англосаксонската пракса И Е заснован врз
уверувањето дека вкрстеното испрашување кое го водат странките е најдобриот
механизам за утврдување на вистината.
2.Инквизиторниот модел, каде се верува дека странките некогаш се позаинтересирани
да ја скријат, а не откријат вистината, па затоа таа најдобро ќе се утврди ако судот
самиот активно ја истражува.
3.Во РМ со влегувањето во сила на ЗКП 2010, се воведува мешовит тип кој претставува
хибрид од двата модели. Па така, првично ЗКП судот првенствено го задолжува
непристрасно и целосно да изврши утврдување на вистината, СО ЦЕЛ потоа да се
мотивираат и странките активно да учествуваат во обезбедувањето, предлагањето и
изведувањето на доказите.
-Според ЗКП, судот не е должен да по сопствена иницијатива да собира докази,
туку е ограничен на доказниот матерјал кој го изнеле странките. Меѓутоа постојат
одредби кои не функционираат во насока на утврдување на вистината, туку напротив
го отежнуваат истото. Поради тоа:
1.ЗКП на обвинетиот му гарантира право на молчење, иако е извесно дека токму
неговото општење може да придонесе за разјаснување на спорните факти и за
утврдување на вистината.
2.ЗКП предвидува неколку категории на лица кои не можат да сведочат, а тоа се лица
кои со својот исказ би ја повредиле должноста за чување на службена, воена или
деловна тајна, КАКО и лица кои се ослободени од должноста за сведочење,
ПР:Брачниот другар, роднините на обвинителот и СЛ.
+Како исклучок од начелото на вистината претставува забраната за
РЕФОРМАТИО ИН РЕЈУС, односно преиначување на полошо, каде во случаи кога
жалбата на пресудата е изјавена само во корист на обвинетиот, повисокиот суд не
може да преправи неговата штета. Оваа забрана во извесни случаи може да го
попречи утврдувањето на вистината, но нашето право ја предвидува од причина што
обвинетиот понекогаш би се воздржувал да изјави жалба, од страв дека може да
претрпи штета.
Меѓутоа, од постоењето на овој исклучок не значи дека ЗКП се откажува од
утврдувањето на вистината, туку се работи за рестрикција на средствата во нејзиното
утврдување, поради некои други начелно повисоки вредности.
---------------------------------------

Правична постапка
На прв поглед, целта на кривичната постапка изгледа едноставна, односно да се
примени казненото право значи да се утврди дали обвинетиот е виновен или НЕ.
Оттука, вредностите кои ги признаваме во кривичната постапка, се и оние КОИ се
појавуваат како ограничувања во спроведувањето на истрагите, доказните правила и
СЛ. Исто така, богатството и комплексноста на кривичната постапка добива со
прашањето на правичноста која и самата е комплексен поим и отвара многу интересни
прашања кога ќе се примени врз процедурите. Имено, покрај правичноста на
пресудата, постапките отвараат сопствени проблеми на правичноста. Она што нас
посебно не засега е дали и самите постапки може да се оценуваат како фер или НЕ без
притоа да се доведат во врска со ништо друго кое бара посебна елаборација.

Стандардите за фер третман произлегуваат од вредностите кои може да се групираат

во неколку слоеви, а нивниот меѓусебен однос може да биде навистина сложен. Така:
-Првото ниво стандарди применливи врз кривичната постапка се поврзани со
точното утврдување на вината или НЕвиноста, што мора да биде во согласност со
правните критериуми. Обвинетиот во таа смисла ќе биде третиран правично само ако
е суден согласно веродостојното утврдување на фактите и правилната примена на
законот на фактите
-Другото ниво или група стандарди пак, може да биде врзана со забраната за
нехуман третман, заштитата на приватноста и СЛ.
+Некои од овие стандарди директно или индиректно влијаат врз исходите така
што поставуваат определени ограничувања на патот на изнаоѓањето на вистината, а
некои пак се сосема независно од исходите.
---------------

*Теорија на правично одлучување

Проблемите кои ги имаат судските постапки укажуваат дека тие се дисфункционални
во однос на утврдувањето на вистината, со што фокусот од точноста се свртува кон
правичноста на постапката.
Теориите кои инсистираат на правичноста поаѓаат од тоа дека судењата не се сигурен
начин да се открие вистината. Согласно нив, најдоброто кое може да се извлече е
обезбедување на процедурата за решавање на кривичните спорови Е ТАА да биде
правична. Оттука се јавуваат:
-Елементите на контрадикторност кои овозможуваат определен степен на
процесна контрола на странките и гаранциите за непристрасност на судот. Тие
придонесуваат за правичноста со тао што нудат потенцијал за еднаков натпревар на
спротиставените страни пред непристрасен одлучувач.
-Правата на обвинетиот кои претставуваат средство за утврдување на точноста
на исходот, како и средство за обезбедување баланс во однос на предноста што
државата ја има преку расположливи ресурси.
--------------------

*Вистината и правичноста поврзани

Структурата на современата кривична постапка најдобро може да се објасни со
спојување на теориите за судењето како инструмент со теориите за правичност.
Оттука, вистината и правичноста во таа смисла не се набљудуваат како спротиставени,
туку напротив како тесно поврзани. Идејата што ги поврзува е едноставна, односно
дека правичната постапка претставува подобно средство и прифатлив начин за
откривање на вистината. Тоа е бидејќи:
-Прво, постапката што не е фер може да доведе до погрешното утврдување на
фактите.
-Второ, постои потреба некако да се надомести за дисфункционалноста на
судењата по однос на утврдувањето на вистината.
---------------
Постои голема согласност дека кривичните судења не се многу веродостоен
механизам за утврдување на вистината, со што мора да се понуди некоја друга
вредност каде кривичните судења се структуирани да ја заштитат со цел да се објасни
зошто истите ги користиме, и тоа:
-Подготвеност за полесно прифаќање на погрешни ослободувања отколку
осуди на невини, што се објаснува преку човечките грижи за можните потфрлања на
казнената правда и правичноста при постапување со обвинети
-Леснотија на поврзување на идејата за кривичната постапка како веродостоен
начин на утврдување на вистината СО идејата за постапката како коректен и фер начин
на донесување на одлуки, што укажува на тесната поврзаност на двата концепта.
-Логично дека секоја постапка која не може да се оцени како фер носи
сомненија за пристрасност и неправичност. Во таа смисла, се претпоставува дека
процедурите кои содржат гаранции за непристрасност веродостојно ќе произведат
подобар резултат. Во спротивно, се верува дека одлуката дека одлуката нема да се
оцени како фер, ниту како правична или веродостојна.
+Така двојната цел за утврдување на вистината и правичноста во
постапувањето, СЕ доминантни во современата кривична постапка, со што не
изгледаат само компатибилни, туку и меѓусебно се поддржуваат.
--------------------

*Теорија на правата
Обидот да се одговори на тоа зошто општеството толерира систем на кривична
постапка за кој знае дека на некој начин е дефектен како средство за утврдување на
вистината нѐ води до тоа да смислата на современата кривична постапка го бараме кај
човековите права. Имено, правата на обвинетиот во кривична постапка се дизајнирани
делумно да и отежнат на власта во осудата на поединци. Оттука, сепак кривичната
постапка е структуирана со една политичка цел, односно да се обезбеди овластување
на кривичен прогон, односно да не злоупотреби како некакво општо овластување за
прогонување и вознемирување на граѓаните. Во таа смисла, правата на обвинетиот ги
штитат сите граѓани од можните злоупотреби на државната власт.

Несоменено, казненото право е едно од најсилните оружја на државната власт и во

историјата неретко било користено за да се контролира населението преку присилни
средства. Имено, независно од идеалите за поделбата на власта, судиите се помалку
или повеќе државни службеници и на долги патеки ретко кога навистина и опонираат
на власта. Оттука, правата на обвинетиот се јавуваат не само како контра баланс на
органите на прогонот, туку и наспроти силните овластувања на судот, онаму каде тој
активно ја води самата постапка. Исто така, гаранциите се средство кое имаат за цел да
ги оневозможат злоупотребите на државниот апарат на присила и реалните можности
да државните власти влијаат врз исходот на судењата.
Денес, кривичните постапки се гледаат како форум за остварување на режимот на
човековите права, дизајнирани да ги ограничат државните овластувања пошироко.
Оттука, државните овластувања за примената на сила, апсења, претреси и надзор СЕ
на листата на фундаменталните човекови права заштитени со уставните и
меѓународните иструменти за човекови права. Повредата на кое било од овие права
може да претставува причина за исклучување на противправно прибавените докази од
кривичните судења и покрај фактот што тие самите по себе можат да бидат
веродостојни. Ова кажува дека современата кривична постапка е дизајнирана да
обезбеди форум кој ќе овозможи ефикасна заштита на човековите права. Во оваа
насока, иако судењата можат да личат на нерамноправен натпревар, тие не се
неправични спрема власта, пред се бидејќи човековите права во суштина
претставуваат соодветна контрола врз власта, односно сосема очекувана и прифатлива
во секое демократско општество.

*Начело на правична постапка

Поимањето на правдата и правичноста еволуираат со развојот на цивилизацијата.
Благодарение на либералните политички традиции и меѓународното право за правата
на човекот, правичната постапка денес се третира првенствено како право на
поединецот. Во основа, ова претставува право на определена постапка, односно право
на поединецот да биде третиран во согласност со еден пропишан метод. Оттука,
правичното судење го ограничува првенствено начинот на кој државите може да ги
применуваат своите казнени закони.
Некои автори тврдат дека се работи повеќе за начело одошто за право. Имено, начело
кое се користи со цел да генерира повеќе посебни права, постапки и практики. Ваквото
начело се заснова врз општо и јавно чуство за правдина, што и самото е отворено за
филозофска рефлексија и анализа. Проблемот е во тоа што не постои совршена
постапка која секогаш објективно ќе доведе до правилно решение. Оттука, правичната
постапка, просто кажано не е совршена. Бидејќи имаме еден независен критериум за
исходите, може лесно да се објасни зошто една пресуда и тогаш кога ги задоволува
сите барања за процедуралната правда НЕ секогаш е и навистина праведна. Така, едно
лице може да не добие правично судење, а фактички навистина да е виновно. Сега ние
сме соочени со спротивната тешкотија, односно тешкотија да се објасни зашто еден
исход треба да се смета за неправичен само затоа што не е постигнат преку правична
постапка.

Правичната постапка бара процедурата за детерминирање на исходот доследно да се

изведе, како и самата постапка да содржи определени основни карактеристики.
Правичната постапка притоа е неопходен, но не и доволен услов за праведен третман
на граѓанинот. Меѓутоа, фактот што процедуралната правичност е неопходен услов за
праведност, повлекува со себе спротивен заклучок дека отсуството на ваквата
правичност е доволно да постои неправда. Би можело да се каже дека секоја осуда
која би била праведна според независниот критериум за оцена на праведноста на
исходот, сепак ќе биде неправедна без примената на соодветна и правична судска
постапка ќе го претвори она што инаку би било неправеден третман, во праведен.
Ваква забуна се јавува од погрешното верување во ефикасноста на самиот концепт на
формалната правда.
Во тој контекст, колку се повисоки стандардите на докажување, толку е поголема и
довербата која што можеме да ја имаме во пресудите со кои едно елице се огласува за
виновно ИЛИ се ослободува. Стандардите на докажување заедно со формалната
правда, разбрана како правилно и непристрасно применување на правилата, ја
определува и веројатноста или степенот на доверба што може да ја имаме во
правилноста на секој исход.

Едно фундаментално морално оправдување за барањето на праведна кривична

постапка е тоа дека таа го минимизира бројот на грешките, односно дека таа не е
едноставно праведен или хуман начин на лишување на лицето од живот, слобода или
имот. НО, праведната постапка иста така инволвира и правичност во истата. Имено,
точноста не е единствената вредност која сакаме да ја максимизираме. Со други
зборови, праведноста на постапката не ја оценуваме само со оглед на нејзината
способност да се постигне коректен исход, ТУКУ правичната постапка треба да го
изрази и нашето чуство дека осудите не смеат да бидат постигнати на начин кој го
повредува нашето чуство за правичност.
Е СЕГА, кое постапување ќе се смета за правично навистина може да зависи од типот
на постапката која ја применуваме, како и од претпоставките кои ги имаме за начинот
на кој оваа функционира. Во извесна мера, нашата смисла за правда и правичност се
историски и поврзани со правниот фолклор. Фактот дека определени карактеристики
на постапката го повредуваат нашето чуство за правдина може да претставува само
одраз на нашата фамилијарност со постапка од одреден вид. СЕПАК, мора да се има на
ум дека со меѓународните инструменти за правата на човекот не се гарантира само
правичност на постапката, туку се предвидува и постапка од определен вид, ПР:Јавна,
брза, непристрасна И СЛ.
Поради наведеното, како правично судење денес се смета она во кое доказите
подложни на контрадикторно тестирање би биле презентирање пред непристрасен
суд. Имено, се бара обвинетиот да има адекватна шанса судот да го информира од
своја перспектива за фактите и аргументите релевантни за обвинението. ОД друга
страна, не треба да се превиди дека со правото треба да се презентира ДЕКА
одбраната го унапредува и поттикнува барањето на вистината, а потребата да се
развијат и презентираат фактите се карактеризираат како фундаментални за
интегритетот и довербата на јавноста во кривичното правосудство.
Согласно СЕ наведеното, нашито ЗКП прокламира дека ОВОЈ закон е тој кој ги утврдува
правилата со кои се овозможува правично водење на кривичната постапка, така што
никој невин да не биде осуден, а на сторителот на кривичното дело да му се изрече
кривична санкција под условите предвидени во КЗ врз основа на законито спроведена
постапка.

Поимот правична постапка во континенталното европско право е разработен во

праксата на ЕСЧП и е од значење за сите држави членки на Советот на Европа. Според
таа пракса, прашањето за правичноста се однесува на постапката во целина, односно
во сите нејзини делови И се оценува врз основа на два критериума, и тоа:
А)Општи елементи од поширок обем КОИ важат за секоја судска постапка
Б)Посебни елементи, КОИ важат со оглед на специфичната природа на кривичната
постапка.
А)Општи елементи на поимот ПРАВИЧНА ПОСТАПКА, СЕ:
-Право на странките да присуствуваат на дејствијата во постапката и да бидат
сослушани пред донесувањето на одлуките, СО ШТО судот мора да и даде можност на
секоја странка да се изјасни за наводите и барањата на процесниот противник.
Оттука, од самата странка ќе зависи дали ефикасно ќе го користи правото на присуство
и на изјаснување за фактичките и правните наводи на спротивната страна
-Право на странката во постапката да ги презема сите дејствија кои може да ги
презема нејзиниот процесен противник, односно ЕДНАКВОСТ на оружјето.
Оттука, постапката не смее да се уреди и да се води така што би дошло до
неоправдана дискриминација меѓу странките. Во теоријата на континенталното право
НЕ постои единствен став за поимот еднаквост на оружјето. Имено, законот го
овластува судот за предлозите на странките да одлучува во согласност со општата
должност да се грижи за сестрано претресување на предметот, ЗА наоѓање на
вистината и за отстранување на сето она што ја оддолжува постапката, а не служи за
разјаснување на работите.
-Судските одлуки не смеат да се засноваат врз незаконити одлуки. Според
нашиот ЗКП се предвидува исклучување на правно невалидните докази, пропишувајќи
во основните начела дека доказите набавени на незаконит начин ИЛИ со кршење на
слободите и правата.
-Судските одлуки мора да бидат образложени. Имено, општо е прифатено
мислењето според кое, должностаа за образлагање на судските одлуки значи тројна
гаранција, и тоа:
1.Подигнување на квалитетот. Имено, образложената судска одлука подобро ја
утврдува фактичката состојба
2.Создавање информациска база за одлуката која може да служи за понатака
3.Потврда на честа на достоинството на субјектии за чии права се одлучува.
-------------------

Б)Посебните елементи на поимот правична постапка КОИ ЕСЧП изречно ги бара, и тоа:
-Независност, непристарасност и навременост
-Претпоставка за невиност
-Минимални гаранции за одбраната, како:
1.Во најкраток рок
2.На јазикот кој странката го разбира
3.Странката да биде подробно известена за природата и причините на обвинението
4.Да има доволно време и можности за подготвување на одбраната и СЛ
--------------------------

Познавањето на предметот и причините на обвинението значи И познавање на

фактите кои претставуваат законско битие на кривичното дело и неговата правна
квалификација. Вистинска можност за подготвување на одбраната на обвинетиот, во
принцип ИМА, само ако во допуштеното време може непречено да комуницира со
бранителот И да го разгледува и препишува списот на кривичниот предмет.
Нашето право посебно ги разработува и интензивно регулира посебните гаранции на
одбраната на обвинетиот, ЗА правото на благовремено подготвување на одбраната, ЗА
правото на стручна помош на бранител, облигаторна одбрана и СЛ.
 Начела кои се однесуваат на поведувањето на кривичната
постапка

Акузаторност

Начелото на акузаторност се состои во тоа што кривичната постапка може да се поведе

и натаму да се води само ако постои барање од овластениот тужител, со што тој е во
основа ДОМИНИУС на кривичната постапка.
Прифаќањето на ваквото начелото начело овозможува поделба на трите основни
функции во кривичната постапка, односно гонење, одбрана и пресудување, со што
произлегува:
-Дека судот никогаш не може по своја иницијатива да поведе кривична
постапка
-Дека освен егзистентна врзаност со барањето на тужителот, постои И тематска
врзаност, односно дека процесот може да се води само против лице на кое барањето
се однесува и само за кривично дело опишано во барањето.
-Дека начелото на акузаторност на постапката и дава демократски карактер,
овозможува исполнување на нејзината цел, од што произлегуваат одредени
предности, и тоа:
1.Објективност и непристрасност на судот со тоа што функцијата на гонење е одвоена
од функцијата на утврдување на фактите
2.Со тоа што функцијата на кривично гонење е доверена на посебен државен орган,
концентрацијата на кривичното гонење во еден орган овозможува да биде
поефикасна борбата против криминалот
3.Со тоа што е судот ослободен од иницијативата за поведување на постапката и
функцијата на гонење Е доверена на посебен субјект, ДОДЕКА одбраната на друг
субјект, начелото на акузаторноста овозможува обвинетиот да постигне процесна
положба на странка која е рамноправна со тужителот.
----------------

Нашето право доследно го спроведува начелото на акузаторноста, а како потврда за

тоа се повеќе норми од ЗКП, што Е И надополнето со други одредби од кои
произлегува дека не само потврдувањето, туку и натамошниот тек на постапката
зависата од овластениот тужител. Тоа се гледа во одредбите според кои два вида на
овластени тужители, односно и јавниот обвинител и приватниот тужител можат да се
откажат од барањето за гонење, предлогот ИЛИ приватната тужба до завршувањето на
главната расправа на првостепениот суд.
Како потврда на консеквентната примена на начелото на акузаторноста во нашата
кривична постапка меѓу пресудата и обвинението МОРА да постои субјективен и
објективен идентитет. Со други зборови, судот е врзан за обвинението поднесено од
овластениот тужител ИЛИ пак, е изменето и проширено на главната расправа И
неговата пресуда мора да се однесува на него.

Официјалност
Официјалноста значи дека започнувањето и водењето на постапката е службена
должност на државните органи, која се врши во општествен интерес, независно од
волјата на лицето кое е оштетено со кривичното дело. Во таа насока, ЈО во согласност
со начелото на официјалност ја води претходната постапка преку донесување на
наредба за спроведување на истрага. Притоа, ЈО дејствува без оглед на волјата на
оштетеното лице.
Во постапките спрема децата единствен овластен тужител е јавниот обвинител. Имено,
за кривични дела за кои се гони по предлог или приватна тужба, постапката може да
се поведе ако оштетениот во рок од 3месеци од сознавањето за стореното дело или
сторителот, ставил предлог за поведување постапка спрема детето, ќе го извести за тоа
оштетениот. Исто така, оштетениот не може да ја преземе постапката, односно не
може да поднесе приватна тужба до судот, ТУКУ може во рок од 8дена од приемот на
известувањето од ЈО да бара совеотт за деца на надлежниот суд да одлучи за
поведување на постапка.

Покрај заинтересираноста на општеството за борбата против криминалитетот, ниту

една современа држава не смета дека постои еднаков јавен интерес за СИТЕ кривични
дела. Така, некои дела ги загрозуваат приватните интереси во основа, ПА ЗАТОА во КЗ
се определени отстапки од начелото на официјалност, и тоа:
А)Кривично гонење по приватна тужба
Б)Кривично гонење по предлог

А)Приватната тужба е вид обвинение кое за помал број полесни кривични дела може
да го поднесе оштетениот. Исто така, приватниот тужител е должен да поднесе
приватна тужба во рок од 3месеци откако дознал за кривичното дело и сторителот. Во
започнатата постапка тој ги има сите права како и јавниот обвинител, освен оние кои
нему му следат како на државен орган.
Кривичните дела, кои според КЗ се гонат по приватна тужба се:
-Телесна повреда
-Изнесување лични и семејни односи
-Омаловажување со префрлање на кривично дело
-Кражба на предмети со помала вредност И СЛ.
-----------
Според природата на казнувањето по приватна тужба се работи за еден вид на правно
регулирано лично право на казнување.

Б)За определени кривични дела постапката се поведува по иницијатива на оштетеното

лице или други овластени лица. Таа иницијатива има форма на предлог за гонење што
се по однесува до јавниот обвинител во истиот рок како и приватната тужба. Доколку
судот во текот на постапката утврди дека нема предлог или истиот е повлечен, должен
Е поради постоење на процесни пречки да ја запре постапката, односно да донесе
пресуда со која се одбива обвинението
По поднесување на предлогот, ЈО натаму постапува според начелото на легалитет на
кривично гонење. Ако тој не поднесе обвинителен акт или ако се откаже од гонење,
овластеното лице на предлогот може ова решение на јавниот обвинител да го обжали
до повисокиот обвинител, НО нема право самостојно да го преземе кривичното
гонење.
По предлог се гонат:
-Кривичните дела на изнесување лични и семејни односи кои се извршени кон
државен орган ИЛИ кон негов претставник, службено или воено лице.
-Оштетување туѓи права
-Осигурителна измама
-Неовластено примање подароци
-Телесна повреда при семејно насилство И СЛ.
---------------
Оштетениот и приватниот тужител може со своја изјава до судот, ДА се откажат од
предлогот или приватната тужба се до завршувањето на главната расправа. Во тој
случај тие го губат правото повторно да поднесат предлог односно тужба.

Легалитет

Според начелото на легалитет јавниот обвинител е должен да преземе кривично

гонење за кривичните дела кои се гонат по службена должност секогаш кога се
исполнети законските уллови, без оглед на тоа дали самиот е уверен во
целесообразноста и корисноста на кривичното гонење во одделни случаи.
Оценувањето дали се исполнети овие услови го врши самиот јавен обвинител и тоа
треба да биде подложено на определена надворешна контрола.
Главни аргументи кои одат во прилог на начелото на легалитет се:
-Обезбедувањето еднообразна примена на законите и рамноправен третман на
граѓаните
-Зацврстување на правната сигурност
-Елиминација на надворешни влијанија
-Елиминација на политички интервенции И СЛ.
------------
Начелото на легалитет се развил во германското право кон крајот на 19ти век, под
влијание на т.н. апсолутни теории за казната, настанати во идеалистичката филозофија
на Кант.
Уставните начела за владеењето на правото и еднаквоста на граѓаните пред Уставот и
законите, се наѕира правото и обврската на СЕКОЕ лице да ги знае точните услови под
кои државните власти се овластени да против него поведат постапка. Со други
зборови, НЕОПХОДНО е во законот да бидат определени сите претпоставки за
кривично гонење. Со тоа се намалува опасноста од самоволие на државните власти.

ВО македонското КПП се прифаќа и начелото на легалитет, кое се огледа со одредбата

од Чл18 од ЗКП. Елаборирајќи го натаму ова начело, ЗКП нормира дека истрагата се
поведува секој пат кога постои основано сомневање дека определено лице сторило
кривично дело. Основаното сомневање во логична смисла означува определен степен
на извесност за постоењето на определени факти, додека пак, ВО правна смисла
претставува стандард втемелен врз објективни и поверливи критериуми. Сомневањето
секогаш треба да биде засновано врз извесни докази со кои ЈО мора да располага кога
ја разгледува кривичната пријава за да одлучи дали да поведе кривично гонење. Па
така ЗКП налага:
-Во постапката на оценување на кривичната пријава, законодавецот навел низа
околности, при чие постоење се јавува правна пречка за кривично гонење од
матерјалноправен и процедурален карактер, ПР:Ако делото не е кривично дело кое се
гони по службена должност, ако настапила застареност И СЛ.
-Ако ЈО утврди постоење на определени правни пречки, тој е должен да ја
отфрли кривичната пријава и да го извести оштетениот дека дека во рок од 8дена има
право да поднесе жалба до повисокиот ЈО.
-По започнатата кривична постапка, во случај на нејзино запирање, ЈО донесува
наредба за запирање на истражната постапка, која се доставува на осомничениот и
оштетениот, со поука дека оштетениот може во рок од 8дена да поднесе приговор до
непосредно повисокиот ЈО.
-Повисокиот ЈО е должен да одлучи по приговорот на оштетениот во рок од
30дена од приемот. Притоа, повисокиот ЈО може со решение да ја потврди наредбата
за запирање на истражната постапка или приговорот да го уважи и да го задолжи
понискиот ЈО да ја продолжи постапката.
+ЗА дела од мало значење, според нашето право, гонење на сторители на такви
дела нема да дојде бидејќи КЗ определува дека таквите дела кои инаку ги содржат
сите законски елементи на кривичните дела НО, поради својата незначителност тие не
можат да се сметаат како такви.
--------------------

Иако во нашиот правен систем е прифатено начелото на легалитетот на кривичното

гонење, постојат три ситуации во кои се прифаќа начелото на опортунитет, според кое
јавниот обвинител е оној кој може да одлучи да не пристапи кон гонење на
определено дело доколку смета дека целесообразноста на некоја ситуација не го
изразува јавниот интерес, ИАКО се исполнети сите законски услови да едно дело биде
прогонувано. ПА така, начело на опортунитет постои:
-Во постапките спрема децата.
Имено, согласно одредбите на Законот за правдата на децата, постојат неколку
можности според кои ЈО може да одлучи да не поведе кривично гонење, и тоа:
1.Случај каде има прием на пријава за кривично дело сторено од дете постаро од
14години ЗА кое е пропишана парична казна или затвор до 3години, а надлежниот
обвинител одлучил дека случајот е јасен. По добиена согласност од детето, неговиот
законски застапник, бранителот и оштетениот, како и прибавен извештај од Центарот
за социјална работа, ЈО може да донесе решение да:
=НЕ поведе постапка пред суд иако постојат докази дека го сторил делото, доколку се
смета деак не би било целесообразно да се води постапка согласно природата на
дејствието кое со закон е предвидено како кривично И НА околностите под кои е
сторено.
=Условно го одложи поведувањето на постапката пред суд за време од 6месеци, НО
под услов во тој рок да не стори друго дејствие кое со закон е предвидено како
кривично дело И ДА ја надомести штетата или на друг начин ги поправи последиците
предизвикано со сторување на делото.
=НЕ поведе постапка доколку врз основа на извештајот од центарот утврди дека е
постигната спогодба меѓу детето и неговото семејство и оштетениот за враќање на
имотната корист и СЛ.
2.Јавниот обвинител може да НЕ поведе постапка и против дете кое сторило дело за
кое е пропишана казна затвор до 5години И тоа во рок од 30 дена, АКО од природата
на ситуацијата лично оцени дека е нецелесообразно да биде поведена дотичната
постапка. Пред носењето на ваквата одлука, ЈО може да побара известување од
родителите, од други лица или установи, КАКО и од центарот за социјални работи ДА
даде мислење во однос на целесообразноста за поведување на дадената постапка.
Кога ЈО ќе одлучи да ја примени целесообразноста, должен е таквата одлука да ја
соопшти на оштетениот со наведување на причините поради кои не ја повел
постапката. Оттука, оштетениот може во рок од 8дена да бара од советот за деца да
одлучи за поведување на постапката.
-ПРИ одлагање и неповедување кривично гонење.
Во ЗКП од 1997год се ограничува легалитетот и воедно се дава поголема можност да
ЈО оцени дали ќе поведе кривична постапка ИЛИ не, со цел растоварување на
судството од багателниот криминал. Имено, ЈО во согласност со оштетениот, може да
го одложи кривичното гонење на дело за КОЕ е пропишана парична казна или затвор
до три години, АКО осомничениот е подготвен да се однесува според упатствата на
обвинителството и притоа да исполни определени обврски со кои се намалуваат или
отстрануваат штетните последици на кривичното дело, како и притоа се влијае на тоа
да се реинтегрира осомничениот.
Ваквото решение во основа гледа што повеќе да го задоволи И јавниот и интересот на
жртвата, преку исполнување на определени обврски, ПР:Отстранување или
надоместување на штетата, враќање на одземените предмети, плаќање на паричен
придонес во поза на буџетот и СЛ.

Слично на ова, ЈО не е должен да гони И во случаи кога ќе оцени дека самата пресуда
без кривичната санкција не е потребна ИЛИ дека таа не би била основана во случаите
кога се работи за кривично дело за кое е предвидена казна затвор до 3години или
парична казна, СЕКАКО имајќи ги во предвид конкретните околности на случајот,
ПР:вистинско каење, надоместување на штета и СЛ.

Во рамките на решенијата за борба против организираниот криминал, прифатено е и

решението според кое ЈО не е должен да преземе кривично гонење АКО,
осомничениот како член на организирана група или банда доброволно соработува
пред или по откривањето на кривичното дело, КАКО и во текот на кривичната
постапка, СЕКАКО ако таквата изјава е од суштествено значење за кривичната постапка
и самата истрага.
Оценката дали изјавата на соработникот на правдата има вакво одлучувачко значење е
фактичко прашање кое го цени ЈО.
-Начело на мутибилитет.
Јавниот обвинител може да се откаже од барањето за гонење се до завршувањето на
кривичната постапка во случаите предвидени со закон. Имено, ЈО нема обврска да ги
за откажување, а таквата постапка ја запира со решение во случаите кога
откажувањето дошло до фазата на истрагата. Судот пак, со решение ја запира
кривичната постапка во фазата на контрола на обвинението, односно пред
започнувањето на главната расправа, ИЛИ со формална пресуда ако до откажување
дошло на главната расправа.
--------------------------------------------------------------------

Начела кои се однесуваат на водењето на кривичната постапка

Контрадикторност

Начелото на контрадикторност произлегува од правото за правично судење и

процесната положба на странките во постапката. Имено, лицето обвинето за кривично
дело има право во правично и јавно судење пред независен и непристрасен суд, ДА во
контрадикторна постапка би можел да ги оспорува обвиненијата против него, како и
да предлага и изведува докази во своја одбрана. Според ова начело, судот и другите
државни органи кои учествуваат во кривичната постапка се должни да ги сослушаат и
двете странки меѓу кои се води кривичноправниот спор.
Контрадикторноста доаѓа до полн израз во нашата кривична постапка во која товарот
на докажување во целост е пренесен врз странките. Имено, контрадикторноста се
постигнување со давање право на странките да ставаат предлози и да расправаат за
нив, да даваат критична оцена за дејствијата, поставуваат прашања, како и да ги
изнесуваат своите мислења и заклучоци и СЛ. За да се остварат тие права, законот
гарантира физичко присуство на странките во постапката, преку благовремено
запознавање на странките со материјалот на постапката И со времето на преземање на
процесните дејствија, како и со можноста за давање на изјави и предлози.

Може да се забележи дека начелото на контрадикторност е суштина на современиот

концепт на фер судење, така што целата постапка се заснова врз чесна прилика да
одбраната ги оспорува доказите на обвинителството. Во таа смисла, начелото на
контрадикторност е тесно поврзано со начелото на еднаквост на оружјето.
Според некои авотри, =еднаквоста на оружјето значи право на странките да ги изнесат
своите стојалишта и докази под услови кои не ги ставаат под битно понеповолна
положба во однос на спротивната странка. =Начелото на контрадикторност пак, се
однесува на определени дејствија во постапката за кои обвинетиот мора да биде
известен за да може да присуствува и да има прилика да се спротистави со
контрааргументи. Така, начелото на контрадикторност е вид конструкциско начело кое
ја определува кривичната постапка како спор меѓу две рамноправни странки, додека
начелото на еднаквост на оружјето е функционалнално начело кое подразбира
еднакви процесни права и еднакви можност за влијание врз текот и исходот на
постапката

Нашата кривична постапка е заснована врз начелото на контрадикторност, И тоа од

самото нејзино започнување, а не само на главната расправа. Во поткрепа на ова се
некои одредби од ЗКП, и тоа:
-Обвинетиот веќе на првото испитување во претходната постапка мора да биде
информиран веднаш на јазик кој го разбира, како и да биде детално информиран за
делата за кои се товари и за доказите против него.
-Воедно, меѓу минималните права на обвинетиот Е И правото да има доволно
време и можности за подготвување на својата одбрана, како и да комуницира со
бранител по сопствен избор. Исто така, тој има право да биде присутен при
испитување на сведоците и може да им поставува прашања.
-До најголем израз начелото на контрадикторност доаѓа на главната расправа,
која е изразито контрадикторна. Доказната постапка, како најважен дел од главната
расправа е особено контрадикторно, каде што доказите се изведуваат од странките
преку вкрстено испрашување на сведоците и вештаците.
-Доказната постапка потоа продолжува со изведување на доказите на
одбраната, по што следат докази како реплика со кои обвинителството ги побива
доказите на одбраната и обратно.
+Од вака утврдениот редослед, јасно се гледа дека нема докази кои се
изведуваат по предлог на судот, со што дефинитивно се напушта досегашната обврска
на судот да предлага докази по службена должност поради потребата да се утврди
матерјалната вистина како услов за пресудување.
------------------------
Треба да се нагласи дека начелото на контрадикторност доаѓа до израз и во постапката
по правни лекови, односно второстепената постапка по жалба, ПР:еден примерок од
жалбата, првостепениот суд го доставува на спротивната страна, КОЈА може во рок од
8дена од денот на приемот на жалбата ДА поднесе до судот одговор на истата, СО кој
се побиваат наводите изнесени во самата.

Доследната примена на начелото на контрадикторност во нашата кривична постапка,

овозможува:
-Придонес кон утврдување на вистината. Имено, контрадикторноста
овозможува да се провери секој доказ одделно, затоа што секоја од странките има
право да става забелешки на недостатоците на одделен доказ, така што ќе може да се
отстранат извесни нелогичности, нејаснотии и непотполности.
-Судот заземе правилен став во однос на извесни спорни правни прашања,
односно правилно толкување и примена на правните норми. Имено, во процесот
неопходно се наметнува утврдување на извесни правни прашања во врска со еден
конкретен предмет.
-Еднаков третман на странките во процесот. Тоа е особено важно за
обвинетиот, бидејќи тој се наоѓа во загрозена положба, бидејќи против него е
насочено кривичното гонење, односно во крајна линија консеквенца за заштита на
индивидуалните права на граѓаните.
---------------------

Усност

Усноста означува дека сите докази ДА бидат изнесени на јавен претрес пред судот во
усна форма и со можност за контрадикторна расправа. Според ова начело,
обвинението мора на главната расправа да се прочита, иако е поднесено во писмена
форма. Изведувањето на доказите на главниот претрес се состои или во испитување на
обвинетиот, сведоците и вештаците, КОИ своите искази ги даваат усно или со читање
на писмените исправи кои служат како доказ.
Усноста овозможува најлесно и најуспешно спроведување на контрадикторноста во
расправањето, како и служи за оживотворување на непосредноста и јавноста ШТО
придонесува кон потполно утврдување на вистината.
Начелото на усност, поради единството на местото и процесното дејствие кое се
презема усно, И овозможува на странката веднаш да се изјасни за наводите на својот
процесен противник, овозможува веднаш да ги објасни недоразбирањата и
нејаснотиите, додека на судот му овозможува брза реакција и насочување на
постапката.

Непосредност

Непосредноста е начело на кривичната постапка според кое, изведувањето на сите

факти и докази потребни за формирање на одлука мора да се одвива на јавен претрес
пред судот кој ќе донесе одлука во една контрадикторна постапка. Па така:
-Тоа прво значи дека оној што одлучува за фактите истите ги осознава без
посредување на други органи, односно оригинерно со своите сетила И на тој начин
стекнува непосредни впечатоци за сиот доказен матерјал, врз кој ќе се заснова
неговата одлука.
-Преку афирмација на правото за правично судење, смислата на ова начело на
обвинетиот е многу јасна, односно ТОЈ самиот или со помош на бранител, потребно е
да има адекватна и доволна прилика да ја тестира веродостојноста на сведочењата и
другите докази против него, а притоа може и сведоците и другите докази во негова
полза да ги изведе пред судот под исти услови како и доказите против него.
-Начелото на непосредност се однесува пред се, на доказите кои се состојат во
давањето исказ на обвинетиот, сведоците и вештаците, НО истото се однесува и во
случаите кога судот е во директен контакт со изворот на податоците И има можност да
го следи начинот на кој се соопштуваат истите. Освен тоа, се создава и можност да
биде ценето однесувањето на секој оној која дава исказ, ПР:Одлучноста, несигурноста,
движењата, интонацијата на гласот, неговото реагирање на определени прашања и
СЛ.
-----------------------

Начелото на непосредност не е директно споменато меѓу основните начела на ЗКП, но

како доказ за тоа се повеќе одредби на ЗКП, и тоа:
-Определено е дека судот ја заснова својата одлука само врз фактите и доказите
кои се изнесени на главната расправа.
-Определено е дека на главната расправа се повикуваат странките и нивните
застапници, сведоци, вештаци и СЛ.
-Законот инсистира на постојано присуство на сите членови од судскиот совет
на главната расправа, поради што се определуваат еден или двајца судии или судии-
поротници да присуствуваат, со цел да ги заменат членовите на советот во случај на
нивна спреченост.
Од искуството произлезено од важните повреди на кривичната постапка се гледа
какво значење има перманентното присуство на судиите на главниот претрес, бидејќи
повредата на таа должност е И суштествена повреда на законот, а тоа повлекува и
укинување на пресудата.
-------------------------
Од начелата на непосредност и усност, постојат некои нужни отстапувања кои се точно
определени во ЗКП, и тоа:
-По исклучок, записниците за дадените искази пред ЈО, може да со одлука на
судот да се изведат како доказ со читање или репродуцирање, АКО лицето кое го дало
исказот починало, душевно заболело ИЛИ останало недостапно од логични причини.
 -Исказите на сведоците, како и изјавите собрани ВО истражната постапка може
да бидат користени при вкрстено испрашување или при побивање на изнесените
наводи, како и во одговор на побивање, заради оцена на веродостојноста на исказите
дадени на главната расправа. Овие искази не се сметаат за докази, туку се користат
како алатка за тестирање на веродостојноста на исказите дадени на главната расправа
пред судот.
-Со одлука на судот на главната расправа може да се изведат како доказ И
записниците за дадени искази на доказното рочиште, така што, истите ќе се прочитаат
или ќе се репродуцираат. Се смета дека странките имале доволна и соодветна прилика
овие докази да ги тестираат на доказното рочиште.
-Доколку по почнувањето на главната расправа се појават индиции врз основа
на кои може да се заклучи дека сведокот бил изложен на насилство, закана, ветување
на пари или некоја корист, СО ЦЕЛ да не сведочи или лажно да сведочи, исказите на
сведокот дадени пред ЈО во претходната постапка може со одлука судот да се изведат
како доказ.
-Доколку пак, на главната расправа обвинетиот не даде исказ или даде
поинаков исказ за одделни факти или околности, ЈАВНИОТ обвинител може да бара да
се прочита или репродуцира исказот на обвинетиот даден претходно во постапката.
---------------------------

Јавност

Начелото на јавност е едно од основните начела врз кои се засновува секоја

демократска кривична постапка на правна држава, во која под контрола на јавноста,
треба да биде мониторирана работата на сите државни органи, ПА така според тоа, и
работата на органите на правосудството. Имено:
-Во потесна смисла, јавноста значи право на присуствување на дејствијата во
постапката и главната расправа НА странките и нивните застапници, како и право на
трети лица (не)заинтересирани за исходот на самата постапка.
-Во поширока, јавноста освен правото на присуство на процесните дејствија,
опфаќа и можност да се дознае денот и часот на главната расправа, како и можност за
објавување на извештај за спроведените процесни дејствија и СЛ.
---------------------------
Начелото на јавнст на главната расправа и на објавувањето на пресудата е подигнато
на уставен принцип, односно во Уставот се определува дека расправата пред судовите
и изрекувањето на пресудата се јавни и дека јавноста може да биде исклучена во
случаи утврдени со закон.

Законот за судовите меѓу начелата на постапката ја предвидува јавноста, додека ЗКП

пропишува дека главниот претрес е јавен и дека на него можат да присуствуваат
полнолетните лица, во зависност од просторните можности на судницата. Ако во
определени случаи просториите на судската зграда не се погодни за одржување на
главната расправа, претседателот на судот може да определи прересот да се одржи во
друга зграда.

Јавноста исто така, дава можност за контрола на пошироката јавност врз работата на
судовите и на другите учесници во постапката што влијае врз квалитетот на судството
воопшто, а особено врз квалитетот на судската одлука, бидејќи судот и странките,
знаејќи дека судењето го следат граѓаните, медиумите и невладините организации,
повеќе се грижат да најсовесно ги исполнуваат своите должности.
Од друга страна, следејќи ја јавно работата на судовите, кај граѓаните јакне довербата
во правосудството и се формира чувство на правна сигурност. Имено, правичноста и
транспарентноста на постапката влијае врз тоа да странките ги прифатат судските
одлуки, дури и тогаш кога го загубиле спорот. На тој начин граѓаните го прифаќаат и
правниот систем во целина.
Може да се каже И дека јавноста на судските постапки има и воспитни влијание врз
граѓаните. Тоа се постигнува на тој начин што присутните на претресот се запознаваат
со законските прописи, односно се информираат која дејност е општествено опасна и
претставува кривично дело.

Меѓутоа, јавноста покрај позитивните, содржи во себе и одредени недостатоци со чие

значење не треба да се претерува. Имено, јавноста понекогаш може да изврши и
преголем непримерен притисок врз судот. Давањето преголем публицитет на
кривичното дело и на обвинетиот може да влијае врз непристрасноста на судор и со
тоа, негативно да се влијае врз вкупната атмосфера на судењето, а понекогаш дури и
ги изопачува моралните чувства на публиката, одвраќајки ги симпатиите и жалењето
од жртвата и насочувајќи ги кон обвинетиот. Е СЕГА, поради ваквата реалност, постојат
одредни случаи кога согласно нивната природа, исклучувањето на јавноста на главната
расправа претставува неопходност, и тоа:
-Ако тоа е потребно заради чување на тајната која може да биде од различен
карактер, ПР:Воена, државна, службена и СЛ.
-Ако тоа е потребно заради чување на јавниот ред
-Ако тоа е потребно заради заштита на моралот, личниот и интимниот живот на
оптужениот, сведокот или оштетениот.
-Ако тоа е потребно за заштита на интересите на малолетникот, така што секој
пат кога му се суди на малолетник, се исклучува јавноста.
+Решение за исклучување на јавноста од главниот претрес донесува советот по
службена должност или по предлог на странките И тоа мора да биде образложено и
јавно објавено. Тоа може да се напаѓа само со жалба на пресуда, што претставува
гаранција од евентуални злоупотреби.
+Меѓутоа, исклучувањето на јавноста не значи дека на главниот претрес никој
не може да присуствува. Напротив, исклучувањето на јавноста не се однесува на
странките, оштетениот, нивните застапници и бранителот, ОСВЕН ако со ЗКП не е
поинаку определено.
Од друга страна, на претрес на кој е општата јавност исклучена, со дозвола на советот
може да присуствуваат определени службени лица, научни и јавни работници, а по
барање на обвинетиот и неговиот брачен другар и неговите роднини.
-----------------------------------------------

Глава Петта
Субјекти на кривичната постапка
 Судови

Поим

Судската власт ја вршат судовите како самостојни и независни органи во рамките на

поделбата на власта на законодавна, извршна и судска. Судиите, својата функција и
своите одлуки ги засноваат врз Уставот, законите и меѓународните договори.
Судиите како претставници на една од трите власти во рамките на поделбата на
власта, имаат обврска да постапуваат и правораздаваат непристрасно, законито и
правично, имајќи на ум дека назависноста на судството е едновремено право на
граѓаните и обврска на судиите. Личната непристрасност и професионалниот
интегритет на судијата придонесува кон перцепцијата за степенот на независнот на
судството.

Видовите судови, нивната надлежност, основањето, укинувањето, организацијата и

составот се уредуваат согласно ЗС. Целите и функциите на судската власт опфаќаат:
-Непристрасно применување на правото, независно од положбата и својството
на странките
-Заштита, почитување и унапредување на човековите права и основни слободи
-Обезбедување еднаквост, рамноправност, недискриминација по било кој
основ и обезбедување на правна сигурност врз основа на владеење на правото.
------------

Надлежност

Надлежноста се дефинира како подобност да се врши власт во конкретен случај, а

судската надлежност е право и должност на еден суд да расправи определен
кривично-правен предмет. Исто така, судот е должен да внимава на својата
надлежност и штом ќе забележи дека не е надлежен, должен е да се огласи за
ненадлежен, ДА донесе решение за утврдена ненадлежност И со тоа да го упати
предмето до надлежниот суд.

*Стварна надлежност
Стварната надлежност е законски нормирано право и должност на еден суд во
кривичната постапка да презема процесни дејствија во текот на постапката И притоа
да пресуди едно кривично дело согласно неговата природа.
Македонскиот законодавец, стварната надлежност ја определува со одредбите на ЗС
во однос на полнолетните и ЗПД во однос на малолетните сторители на кривични
дела.

Основните судови согласно со стварната надлежност утврдена во ЗС, судат во прв

степен и сее основаат како:
-Основни судови со основна надлежност претставуваат органи надлежни за
подрачјата за за кои се основани, односно се надлежни да одлучуваат во скратена
постапка за кривични дела за кои со КЗ како главна казна е определена казна затвор
до 5години. Исто така, овие судови се надлежни и за дела каде не е законски
предвидена надлежност на друг суд, како и за кривични дела за кои со посебен закон
е определена надлежност на суд со основна надлежност, така што се надлежни да
постапуваат во забрзаните постапки, посебните постапки во рамките на нивната
надлежност, како и се надлежни да одлучуваат за жалби и приговори во постапките
кои во нивна надлежност.
-Основни судови со проширена надлежност претставуваат органи за подрачјата
за кои се основани, односно се надлежни да одлучуваат за кривични дела за кои со
закон е предвидена казна затвор над 5години, дела сторени од деца во судир со
законот, определување на мерки кои се навлегува во индивидуалните права на
обвинетиот, ПР:Определување , продолжување на мерката притвор, примена на
посебни истражни мерки, претрес на дом, одземање на предмети и СЛ.
Исто така, судовите со проширена надлежност одлучуваат за законитоста на
дејствијата преземени во претходната постапка, оцена на основаноста на
обвиниетелниот акт и СЛ.
Постојат 12 основни судови со проширена надлежност во Скопје, Битола, Прилеп,
Охрид, Струга И СЛ.
+Основните судови може да имаат и судски одделенија, може да судат надвор
од седиштето на судот, КАКО и да имаат судски денови надвор од седиштето на судот.
+Во основните судови со проширена надлежност се формираат и
специјализирани судски оддели за криминалитет на децата. Овие оддели ги
сочинуваат судии за деца, совети за деца, како и советници за деца. Во овие оддели
има и стручни работници за вршење работи како педагог или психолог кои се
назначуваат по предлог на Центарот за социјална работа. Овие стручни работници им
помагаат на судијата во однос на децата и во однос на давање на совети при водењето
на подготвителната постапката и главната расправа.
---------------------------------

Според стварната надлежност, апелационите судови се второстепени судови кои

решаваат по жалбите против одлуките на основните судови од своето подрачје, КАКО
и решаваат за судирот на надлежноста меѓу судовите од прв степен на своето
подрачје. Покрај ова, тие имаат и надлежност по повод одржување на расправа во
одделни случаи определени со ЗКП, како и други работи определени со закон.
Во постапките спрема деца, советот за деца решава по редовни и вонредни правни
лекови предвидени во ЗКП и притоа ја следи и работи на унапредување на судската
пракса во оваа област и анализи поврзани со неа.

Врховниот суд на РМ е надлежен:

-Да решава во втор степен против одлуките на своите совети кога тоа е
определено со закон,
-ДА решава во трет и последен степен по жалбите против одлуките на
апелационите судови,
-ДА решава по вонредни правни лекови против правосилните одлуки на
судовите и одлуките на своите совети кога тоа е определено со закон, како и при
решавање на судир на надлежности меѓу основните судови од подрачјето на различни
апелациони судови,
-ДА решава за пренесување на месната надлежност,
 -ДА одлучува по барање на странките и другите учесници во постапката при
повреда на правото на судење во разумен рок,
-ДА решава во постапки утврдени со закон пред судовите во РМ во согласност
со правилата и приниципите утврди со ЕКЧП, согласно судската пракса на ЕСЧП и СЛ.
---------------------------

*Состав на судот
Наспроти стварната надлежност, во рамките на судовите постои внатрешна
организација и поделба при постапувањето. ПА така постои:
А)Иникосно постапување и одлучување во основните судови како првостепени судови.
Б)Колегијално постапување и одлучување во сите видови на редовни судови.

А)Инокосното постапување е предвидено во случаи на:

-Судија поединец, кој постапува во постапка за кривични дела за кои е
предвидена парична казна или затвор до 5години.
-Судија на претходна постапка, кој одлучува за слободите и правата на
обвинетиот во текот на претходната постапка, ПР:Притвор, ПИ мерки, мерка за
привремено обезбедување на имот и СЛ. Исто така, судијата врши и контрола на
законитоста на лишувањето од слобода, спроведувањето на доказно рочиште и СЛ.
-Судија кој врши оцена на обвинителниот акт, Е надлежен да врши оцена на
основаноста на обвинителниот акт кога тој е поднесен за кривично дело за кое според
КЗ е пропишана казна затвор до 10години.
-Судија за деца, кој ја спроведува подготвителната постапка, претседава со
советот за деца и врши други работи определени со ЗПД.
-----------------------------

Б)Колегијалното постапување и одлучување во сите видови редовни судови е

предвидено во следниот состав на судските совети:
-ОСНОВНИ СУДОВИ:
1.Совети составени од еден професионален судија и двајца судии-поротници за дела
каде е пропишан затвор до 15години.
2.Совети составени од двајца професионални судии и тројца поротници за дела каде е
пропишан затвор од 15год или доживотен затвор.
3.Совет составен од тројца професионални судии во пракса познат како кривичен совет
или советот од Чл25 ст5 од ЗКП, кои одлучуваат за жалби против одлуките на судијата
на претходната постапка и против други решенија наведени во ЗКП.
Тие донесуваат одлуки во прв степен надвор од главната расправа, НОСАТ пресуда
според одредбите за извршување на странска кривична пресуда утврдена со посебен
закон, КАКО и ставаат предлози во случаите предвидени во ЗКП или во друг закон.
ИСТО ТАКА, ако во првостепениот суд поради недоволен број судии не може да се
оформи ваков совет по барање на претседателот на тој суд, претседателот на
непосредно повисокиот суд ќе делегира судија од друг суд од своето подрачје.
4.Советот за оцена на обвинителниот акт составен од тројца професионални судии
надлежен да врши оцена на основаноста на обвинителниот акт кога тој е поднесен за
кривично дело за кое според КЗ е пропишана казна затвор од 10години или потешка
5.Совет за деца оформен во судовите со прошитена надлежност, И КАКО таков тој е
составен од судија за деца КАКО професионален судија и двајца судии поротници и
СЛ.
-АПЕЛАЦИОНИТЕ СУДОВИ:
1.Совети составени од тројца професионални судии за дела за кои е пропишан затвор
во траење до 15години
2.Совети составени од петмина професионални судии за дела за кои е пропишан
затвор од 15години ИЛИ доживотен затвор.
3.Совет составен од двајца судии и тројца поротници, кога пред апелациониот суд се
суди во втор степен на расправа
4.Совет составен од тројца професионални судии за постапување како кривичен совет
на второстепниот суд
5.Совет за деца на апелациониот суд, составен од судија за деца и двајца судии, кои
одлучуваат за жалбите против одлуките на советот за деца на основниот суд, како и во
други случаи определени со ЗПД.
-ВРХОВЕН СУД:
1.Совети составени од петтмина професионални судии кога врховниот суд постапува
во трет степен
2.По барање за вонредно преиспитување на правосилна пресуда, Врховниот суд
одлучува во совет составен од тројца професионални судии ако станува збор за
кривични дела за кои со закон е пропишана казна затвор од траење до 15години,
ДОДЕКА во совет составен од петтмина професионални судии ако станува збор за дело
за кое е пропишан затвор од 15години ИЛИ доживотен.
3.По барање за заштита на законитоста, Врховниот суд одлучува во совет составен од
петтмина професионални судии, а доколку барањето е поднесено против одлука на
некој совет на Врховниот суд, за барањето одлучува општата седница на Врховниот
суд.
4.Совет составен од тројца професионални судии, ЗА оценка на судењето во разумен
рок
5.Совет за деца составен од петтмина професионални судии кој решава по редовни и
вонредни правни лекови предвидени во ЗПД
+Ако со ЗКП не е поинаку определено, судовите од повисок степен одлучуваат
во совет составен од тројца професионални судии во случаи каде не е претходно
наведено
+За определени прашања согласно одредбите на ЗКП, надлежни да одлучуваат
се Претседателот на судот и Претседателот на советот. ПА така претседателот на судот
одлучува за:
1.Делегирање судија со цел да се оформи кривичен трочлен совет во основен суд
2.Изземање на судија
3.Назначување на бранител по службена должност и негово разрешување
4.Должен е да ги посетува притворениците без присуство на службени лица од
установата, како и да презема мерки за отстранување на неправилностите воочени при
посетата на затворот
5.Преземањето на мерки во однос на закажување на главната расправа ако се
пречекорени роковите И СЛ.
====================
Претседателот на советот пак, е надлежен за:
1.Пренесување на месната надлежност
2.Одлучување за враќање во поранешна состојба
3.Определба на денот, часот и местото на главната расправа
4.Со решение издвојува записници или известувања од списите на предметот
5.Одлучува кои докази ќе се изведат на главната расправа и може притоа, да одбие
некој од преложените докази
6.Пред одржување на главната расправа може да ги повика странките да дојдат во
определен ден во судот со цел да ги образложат своите предлози и приговори
поврзани со доказите
7.Раководи со главната расправа И СЛ.
+Сите судови колегијално постапуваат и одлучуваат во совети за разлика од
Врховниот суд кој за определени прашања одлучува на општа седница. Имено на
општа седница Врховниот суд одлучува за:
1.Утврдување на начелни ставови и правни мислења по прашања од значење за
обезбедување на единство во примената на законите од страна на судовите. Овие
ставови и правни мислења се задолжителни за сите негови совети.
2.Дава мислења по предлози на закони и други прописи кога со нив се уредуваат
прашања од значење за работата на судовите
3.Разгледува прашања во врска со работата на судовите, примената на законите,
судската пракса и СЛ.
---------------------------------------------------------------------------------------

*Месна надлежност
Месната надлежност е право и должност на стварно надлежен суд да презема
процесни дејствија и да пресуди определено кривично дело поради поврзаноста на
тоа дело, односно на сторителот на тоа дело, со местот каде што се простира
надлежноста на судот. Имено, местото на активноста на судот или т.н територијалната
надлежност се определува со ЗС при што одделни се пропишува каде се основа
основен суд и подрачјето на општините на кои се простира месната надлежност на
основниот суд. ПА ТАКА:
-Во РМ се основани 24 основни судови(КАЈ НЕ).
Судското одделние на основниот суд врши надлежности на основен суд за подрачјето
на општините за кои е основано.
-Во РМ се основани 4 апелациони суда и тоа во Скопје, Гостивар, Битола, Штип.
-Месната надлежност на Врховниот суд, која впрочем произлегува и од самиот
назив, се простира на целата територија на државата како единствен и највисок суд во
судската организација.
---------------------------
Оттука, месната надлежност може да биде:
А)Редовна месна надлежност
Б)Вонредна месна надлежност

А)Надлежноста која се определува според местото на извршување на делото

претставува примарниот критериум за определување на месната надлежност. Под
место на извршување СЕ подразбира како дело извршено во местото каде сторителот
работел или бил должен да работи, како и во местото каде настапила последицата.
Истиот принцип важи и за соучесниците.
ОТТУКА:
-Ако кривичното дело е извршено или обидено на различни подрачја или е
неизвесно на кое подрачје, како надлежен се смета оној суд што по барање на
тужителот прв ја отпочнал постапката, односно судот до кој прво е поднесено
барањето.
-Ако делото останало во обид, тогаш подготвувањето и обидот се сметаат
согласно основниот принцип.
-Кај продолжените кривични дела, месно надлежен е секој суд на чие подрачје
е извршено едно од кривичните дела кои влегуваат во состав на продолженото
кривично дело
-Кај трајните кривични дела, месно надлежен е секој суд на чие подрачје траела
последицата на делото.
-Ако кривичното дело е сторено на домашен брод или авион додека се наоѓа во
домашно пристаниште, надлежен е судот на чие подрачје се наоѓа тоа пристаниште.
Во други случаи, надлежен е судот на чие подрачје се наоѓа матичното пристаниште на
бродот, односно каде тој првпат ќе запре.
-Ако кривичното дело е сторено преку печат, радио или интернет, надлежен е
судот на чие подрачје списот е печатен. Ако тоа место не е познато, надлежен е судот
на чие подрачје се растура печатениот спис.
-----------------

Редовната месна надлежност се претставува и според местото на живеалиштето или

престојувалиштето на обвинетиот, што во суштина претставува супсидијарен
критериум за определување на месната надлежност, кој се применува ако не е
познато местото на извршување на кривичното дело, а ако тоа место е надвор од
територијата на државата, надлежен е судот на чие подрачје обвинетиот има
живеалиште или престојувалиште.

ИСТО така, редовната месна надлежност, подразбира надлеженост според местото

каде обвинетиот е фатен или местото каде обвинетиот сам се пријавил. Овој
критериум се применува ако не е познато местото на извршување на делото ИЛИ
живеалиштето или престојувалиштето на обвинетиот, при што како месно надлежен
суд се определува оној на чие подрачје обвинетиот ќе биде фатен или самиот ќе се
пријави на органите на прогонот.

Б)Според учењата за вонредната месна надлежност, таа се дели на:

-Определена месна надлежност. Имено, ако според одредбите на ЗКП не може
да се утврди кој суд е месно надлежен, Врховниот суд ќе определи таков прикладен.
Ова се ретки ситуации, ПР:Лице кое одговара за кривично дело извршено во странство
со живеалиште во странство, а предадено на македонските власти во случаи на
екстрадиција.
-Надлежност според меѓусебната врска на кривичните предмети која настанува
кога во определени случаи на определени кривични предмети се јавува меѓусебна
поврзаност која условува спојување на предметите, спроведување на единствената
постапка, како и донесување на единствена пресуда. Оттука, поврзување често опфаќа
дела кои спаѓаат во стварната и месната надлеженост на различни судови.
Поврзаноста може да биде и субјективна, односно кога исто лице е обвинето за повеќе
кривични дела, надлежен е оној суд кој по барање од овластен тужител прв ја
започнал постапката. Ако постапката уште не е започната, како надлежен ќе се смета
судот д окој прво е поднесено барањето за поведување на постапката. На овој начин
надлеженоста се определува и во случај ако оштетениот истовремено сторил кривично
дело спрема обвинетиот.
Судот по предлог на ЈО може да спроведе единствена постапка, како и донесе една
пресуда во случај кога се обвините повеќе лица за повеќе кривични дела, НО само ако
меѓу сторените кривини дела постои меѓусебна врска И ако постојат исти докази.
-Делегирана месна надлежност настанува со одлука на повисокиот суд, кој во
извесни случаи може да определи во еден конкретен предмет ДА постапката не ја
спроведе месно надлежниот суд, туку некој друг стварно надлежен суд од неговото
подрачје.
Делегираната месна надлеженост може да се јави во два облика:
1.Облигаторна делегација. Во случаи кога месно надлежен суд од правни или стварни
причини е спречен да постапува, должен е за постоењето на таквите причини да го
извести непосредно повисокиот суд кој ќе определи во конкретниот случај кој суд да
постапува. Оваа делегациај е задолжителна бидејќи во дотичниот случај судот
воопшто не е ни во можност да постапува, ПР:во случаи на епидемија, природна
непогода и СЛ.
Иницијативата за пренесување ан месната надлеженост ја дава судот кој е стварно и
месно надлежен да постапува, а за пренесување одлучува непосредно повискиот суд
по испитување на ЈО кога постапката се води по барање на ЈО.
2.Фукултативна делегација. Оваа делегација се јавува во случаи на делегирање на
месната надлеженост од причини на процесна целесообразност или други важни
причини. Оттука, за делегирањето одлучува заеднички непосредно повисокиот суд кој
може за водење на постапката да определи друг стварно надлежен суд од своето
подрачје.
Во овој случај, месно надлежниот суд со ништо не е спречен да постапува, но
поцелесообразно е да постапува некој друг стварно надлежен суд. Ваква основа за
процесна целесообразност постои тогаш кога е очигледно дека постапката по некој
предмет полесно, побрзо и со помали трошоци ќе ја спроведе некој друг суд, ПР:Кога
една од странките и најголемиот број сведоци се од друга општина и СЛ. Решението за
факултативна делегација судот може да донесе по предлог од судијата на претходната
постапка, судијата поединец или претседателот на советот, како и по предлог на ЈО кој
постапува пред судот што одлучува за пренесување на месната надлежност кога
кривичната постапка се води по барање од ЈО.

*Лична надлежност
Во определени случаи, својството на обвинетиот може да има влијание врз
определувањето на надлежноста само во однос на прашањето дали за пресудување ќе
биде надлежен редовен или специјализиран суд.
Во нашиот судски систем, единствен критериум за опредување на тоа кој суд ќе
постапува по конкретен предмет има возраста на лицето што го сторило кривичното
дело. Во оваа смисла, постојат специјализираните судски оддели за криминалитет на
децата кои се формирани во основните судови со проширена надлежност.
*Функционална надлежност
Функционалната надлежност е право и должност на еден суд да постапува во
определен дел од постапката, додека во другите делов од постапување по истиот
кривичен предмет оваластени да постапуваат со други судови или органи во рамките
на истиот суд. Со други зборови, од отпочнување на кривичната постапката И се до
донесување на правосилната пресуда учествуваат:
-Судијата на претходната постапка
-Судијата или советот за оцена на обвинителен акт во текот на оцена на
обвинувањето
-Претседателот на советот или советот кој раководи со главната расправа
-Второстепениот суд во постапката по жалба
-Ако второстепениот суд одржи расправа и донесе пресуда, односно доколку
некоја од страните ја обжали пресудата на аплациониот суд и СЛ.
---------------------------
Според ЗС, функционалната надлежност е определена заедно со стварната
надлежност, со тоа СЕ регулира надлежноста на основните судови како од аспект на
видот на кривичните предмети за кои постапувааат така и инстанцата во која
одлучуваат.

*Ненадлежност
Од тоа дали во некој кривично-правен предмет ќе постапува стварно и месно
надлежен суд, во голема мера зависи од ефикасноста, оправданоста и легитимноста
на кривичната репресија и заштитата на општествените интереси, а исто така И
заштитата на правата и слободите на граѓаните. Поради таквото значење на
надлежноста, законодавецот пропишува дека судот е должен да внимава на својата
надлежност И ШТОМ забележи дека не е надлежен, должен е со решение да се огласи
за ненадлежен и по правосилноста на решението за ненадлежност, да го упати
кривичниот предмет до надлежниот суд.
Од ваквото значење значење на надлежноста произлегува дека процесните дејствија
што ги извршил ненадлежниот суд имаат недостатоци, па поради тоа може да се
напаѓаат со редовни и вонредни правни лекови.
Притоа, секогаш треба да се има во предвид дека, според правилата за организација
на судовите во современите судски системи, понискиот суд никогаш не може да
постапува по предмет од стварна надлежност на повисокиот суд.

Ако станува збор за стварна надлежност, судот мора да се прогласи за ненадлежен без
разлика на стадиумот до кој стасала кривичната постапка ЕКС ОФИЦИО. Покрај
стварната, ова важи и за месната надлежност, со таа разлика што на стварната
надлеженост судот е должен да внимава во сите фази, дури и по донесување на
одлуката.
Воочувањето на стварната ненадлежност се разликува во зависност од фазата во која
таа е воочена, и тоа:
-Ако таа е забележана пред да започне главната расправа, со одлука во вид на
решение со што судот ќе се огласи за стварно ненадлежен, а ако овој факт се утврди по
започнување на главната расправа, судот е должен да донесе формална пресуда со
која се одбива обвинението
 -По правило, постапката која ја спровел стварно ненадлежниот суд секогаш има
недостатоци, НО сепак општо прифатено правило е дека кога повисокиот суд ќе утврди
дека некој суд од понизок ранг бил надлежен, МОЖЕ да се прогласи за ненадлежен
само до започнувањето на главната расправа. Имено, со цел да се одбегне
одовлекување на постапката ова правило е резултат на фактот за околноста што
повисокиот суд дава доволно гаранции дека кривичниот предмет ќе биде правилно
пресуден и со тоа ќе се обезбеди општиот и индивидуален интерес.
+Малку поинаква е ситуацијата кога се работи за месната ненадлеженост, ПА
ТАКА ЗКП предвидува поинакви последици, односно тој истата ја уважува само
влегувањето на обвинението во правна сила И ПО тој момент, судот не може да се
огласи за ненадлжен, ниту странките можат да поднесат приговор за истото.
------------------------

Судир на надлежност

И покрај законските одредби со кои е регулирано прашањето за надлежноста, во

праксата е можно одделни судови да ги разбираат и да ги интерпретираат тие
одредби, поради што е можен судир на надлежноста, односно појава на спор околу
прашањето за тоа кој повеќето судови има право и должност да постапува по
конкретен случај и одделен предмет. Имено, до судир на надлежноста може да дојде
во однос на стварната, но во однос на месната надлеженост, а судирот се ајвува во два
вида, и тоа:
-Позитивен, односно судир на два или повеќе судови кои сметаат дека се
надлежни да постапуваат по одделен предмет
-Негативен, односно судир на два или повеќе судови кои сметаат дека се
ненадлежни да одлучуваат по определен предмет.
+Со оглед на фактот дека судирот на надлежноста може негативно да се одрази
врз јавниот и индивидуалниот интерес, СО цел да се елеминираат штетните последици
од судирот на надлежноста, поради што во законот е определен механизам за
надминување на судирот на надлежноста. До донесувањето на одлука за судирот,
односно додека тој не се реши, секој од судовите е должен да ги презема оние
дејствија во постапката за кои постои опасност од одлагање.
---------------------------
Кога судирот на надлежноста е меѓу основните судови од територијата на два
различни апелациони судови ИЛИ меѓу два апелациони суда, таквиот судир го решава
Врховниот суд. Оттука, евентуалниот судир на надлежност меѓу судовите и органите на
управата како и меѓу судовите општинските органи што ги решава Управниот суд на
РМ.

Постапката за решавањето на судирот на надлежноста ја иницираат самите судови

меѓу кои настанал судирот, и тоа:
-Во случај на позитивен судир на надлежност, постапката ја иницира оној суд
кој смета дека е надлежен да постапува и одлучува укажувајќи дека предметот треба
да му се отстапи од судот каде што предметот се наоѓа
-Ако пак, судирот на надлежноста е негативен, постапката ја иницира оној суд
на кој предметот му е доставен на решавање, а тој смета дека е надлежен судоткој му
го доставил предметот или некој друг суд.
 +Само во еден случај не може да се предизвика негативен судир на
надлежноста, односно кога по повод жалбата против одлуката на првостепениот суд, И
ОВАА одлука е задолжителна за судот кому му е отстапен предметот, во случај кога
истиот второстепен суд кој одлучил за доделување на предметот е надлежен за
решавање на судирот на надлежноста меѓу двата инволвирани првостепени судови.
+Непосредно повисокиот суд, кој е надлежен да одлучува за судирот на
надлеженоста должен е, пред да донесе одлука по повод судирот на надлеженоста, да
побара мислење од надлежениот ЈО кога кривичната постапка се води по негово
барање.
---------------------

Изземање

Тежнеењето за почитување на принципот за владеење на правото и негувањето на

довербата што граѓаните треба да ја имаат во судството како една од трите власти во
државата мора да води сметка за независноста на судовите како институции, но и за
личната независност, интегритет и непристрасноста на секој судија како поединец.
Сето тоа подразбира слобода од насочување, влијание или мешање во вршењето на
судската функција без разлика од тоа која од властите се работи.
Аспектите на личната независност подразбираат непристрасност во постапувањето и
во одлучувањето, кое се заснова единствено врз владеењето на правото,
професионализмот, знаењето, искуството и умешноста на самиот судија. Е СЕГА,
судиите и поротниците се наоѓаат во семејни, имотни, пријателски или други односи
со определени лица, ШТО во суштина може да предизвика сомневање во нивната
објективност во постапувањето и одлучувањето во определен кривичен предмет. ВО
вакви случаи се применуваат посебни мерки кои водат кон изземање на судијата, а
институтот на изземање е од интерес за јакнење на вербата во правичноста и
непристрасноста на примената на правото и одлучување во конкретниот случај.

*Причини за изземање
Изземање на судиите и поротниците е можно доколку постојат определени околности
или причини поради кои тие не смеат да учествуваат во постапката. Оттука, постојат
две категории причини за изземање:
-Апсолутни причини кога изземањето е задолжително, односно во случаите
кога:
1.Судијата или поротникот се јавува како оштетено лице со кривично дело
2.Обвинетиот, неговиот бранител, тужениот, и сл МУ Е брачен или вонбрачен другар,
роднина било каков на судијата.
3.Ако судијата или поротникот чие изземање се бара со обвинетиот, неговиот
бранител, тужителот ИЛИ со оштетениот е во однос на старател, лице под
старателство, посвоител, посвоеник, хранител и СЛ.
4.Ако судијата или поротникот чие изземање се бара, учествувал во истиот предмет
како судја на претходна постапка, учествува во оцената на обвинението пред главната
расправа ИЛИ учествувал во постапка како тужител, бранител, законски застапник и
СЛ.
5.Ако судијата или поротникот чие изземање се бара во истиот предмет учествувал
како судија во претходна постапка, учествува во оцената на обвинението пред
главната расправа или учествува во постапката како тужител, бранител, законски
застапник или полномошник на оштетениот ИЛИ е испитан како сведок или вештак.
6.Ако судијата или поротникот учествува во донесувањето на одлуката на понискиот
суд ИЛИ ако во истиот суд учествувал во донесувањето на одлуката која се побива со
жалбата.
+Апсолутните причини би можеле да поделат на две групи, и тоа:
1.Прво, оние кои укажуваат на соодветна лична заинтересираност на судијата или
поротникот за завршување на спорот во определена насока.
2.Второ, се оние кои може да се поместат како основи кои укажуваат на несогласноста
меѓу функцијата на пресудувањето на судијата во конкретен случај и некое друго
процесно дејствие што тој го презел во конкретниот случај, било да се јавил во улога
на некоја странка или процесен помошник на обвинетиот, судска функција во
истрагата или донесување одлука во понизок суд.
-Релативни причини претставуваат оние причини кај кои се цени дали постојат
околности кои водат кон сомневање во непристрасноста на лицето што треба да се
изземе. Имено, овие причини не водат кон обврска на судијата или поротникот да
побара свои изземање, туку само ако се утврдат околностите кои иницираат неговото
изземање.
------------------------

*Постапка за изземање
Постапката за изземање се иницира по службена должност од страна на судијата или
поротникот доколку постои апсолутна причина за изземање, КАКО и по барање на
странките доколку сметаат дека располагаат со факти кои водат кон сомневање во
објективноста на судијата или поротникот.
Судијата или поротникот што ќе дознае дека постои некоја околности за изземање го
известува претседателот на судот кој ќе му определи замена. Оттука, изземање може
да бараат и странките до почетокот на главната расправа, а ако за причината за
изземањето дознале подоцна, барањето го поднесуваат во моментот кога дознале.
Барањето за изземање на судија на повисокиот суд, странката може да го наведе како
основ во жалбата или нејзиниот одговор.
Ако станува збор за изземање на претседателот на судот, тој себеси ќе си определи
заменик меѓу судиите на судот чијшто претседател е тој, а ако тоа не е можно ќе
побара од повисокиот суд тоа да го стори.

Странката е должна да го образложи своето барање и во него да ги наведе

околностите поради кои смета дека постои некоја од законските основи за изземање.
Имено, со цел да се избегне користењето на изземање како основ за одоговлекување
на постапката, изречно се наведува дека не е дозволено барање за изземање ако е тоа
засновано врз исти причини или околности за кои претходно веќе било одлучено.
Ако е поднесено барање за изземање поради апсолутни причини, постапката се
прекинува, а решението по барањето го донесува претседателот на судот веднаш, а
најдоцна во рок од три дена од денот на поднесувањето на барањето.
Ако барањето за изземање е поднесено поради релативните причини за изземање,
постапката не се прекинува, а претседателот на судот донесува решение веднаш, а
најдоцна во рок од три дена од денот на поднесувањето на барањето.
Кога е поднесено барање за изземање поради апсолутни причини, судијата или
поротниците се должни веднаш да ја запрат својата работа, а ако станува збор за
релативни причини, судот може да продолжи да ги преземе само оние дејствија за кои
постои опасност од одлагање.
За изземање на записничари, преведувачи или толкувачи и вештаци, одлучува органот
кој ја води постапката, а тоа е ЈО во текот на претходната постапка односно судијата
или претседателот на советот во останатиот дел од постапувањето.

Јавен обвинител
Јавното обвинителство е единствен и самостоен државен орган кој ги гони сторителите
на кривичните дела и на други со закон утврдени казниви дела, како и врши други
работи утврдени со закон. Оттука, основно право и должност на ЈО е да ги гони
сторителите на кривични дела за кои гонењето се презема по службена должност.
Положбата на ЈО во кривичната постапка не се исцрпува со вршењето на функцијата на
гонење и откривање. Јавниот обвинител презема и процесни дејствија со цел да се
донесе правилна и законска судска одлука, а не дејствува само од аспект на
интересите кои ги има како процесна странка која ја врши функцијата на откривање и
кривично гонење, туку воедно Е И должен со еднакво внимание да ги испитува и
утврдува како фактите што го товарат обвинетиот, така и оние кои му одат во корист.

Како државен орган, јавниот обвинител како и судот должен е со еднакво внимание да
ги испитува и да ги утврди како фактите кои го товарат обвинетиот, така и оние кои му
одат во корист. Оттука, ЈО има право и обврска да преземе и процесни дејствија во
функција на подготовка на одбараната на обвинетиот. Имено, секогаш кога
осомничениот или неговиот бранител ќе се обратат до ЈО со цел тој во нивна полза да
прибави некој докази, ПОСТОИ обврска за јавниот обвинител тоа да го преземе во рок
од 30дена од денот кога одбраната го поднела барањето.
Јавниот обвинител во вршењето на функцијата обезбедува еднаквост на граѓаните
пред законот, независно од полот, расата, бојата на кожа, националното и социјалното
потекло, политичкото и верското уверување и СЛ. Исто така, никој не би смеел да
влијае врз самостојноста и непристрасноста на ЈО во вршењето на функцијата.

Надлежност, права и должности

Јавното обвинителство постапува во границите на својата стварна и месна

надлеженост, ако со закон не е поинаку определено. Оттука, ЈО ги презема истражните
дејствија на подрачјето на кое е надлежен да постапува, ако интересите на истражната
постапка тоа го бараат. Оттука, во текот на истражната постапка, ЈО може согласно
одредбите на ЗКП да преземе претрес, привремено обезбедување и одземање на
предмети или имот, испитување на осомничен, испитување на сведоци и СЛ.
Со цел да се овозможи квалитетна подготовка на обвинетиот за негова одбрана, ЈО е
должен да го запознае обвинетиот со доказите што во истражната постапка ги
прибавил против него, како и да му ги открие доказите за кои дознал, а кои би можеле
да му се од полза во постапката.
ЈО раководи со предистражната постапка и ја има на располагање правосудната
полиција. Имено, тој може сам да го преземе секое дејствие потребно за откривање на
кривичното дели и откривањето и гонењто на неговиот сторител за кое со закон е
овластено МВР, финансиска полиција и СЛ. ВО оваа смисла, ЈО по приемот на
кривичната пријава, може да го повика подносителот но и други лица ако оцени дека
нивните сознанија може да придонесат за веродостојноста на наводите содржани во
кривичната пријава.
ВО рамките на правото и должноста на ЈО во откривањето и гонењето на сторителите
на кривичните дела за кои се гони по службена должност, спаѓаат следниве обврски:
-Насочување на дејствијата на органите надлежни за откривање и пријавување
на кривичните дела и нивните сторители.
-Предлага или издава наредба за преземање на посебни истражни мерки
-Донесува наредба за истражна постапка и ја спроведува истата
-Пронаоѓа, предлага и обезбедува докази
-Предлага привремени мерки заради обезбедување на имот или предмети
прибавени со кривично дело ИЛИ заради извршување на мерката конфискација
-Одлучување за одлагање на кривичното гонење
-Предлага издавање на казнен налог И СЛ.
-------------------------------------

Според овластувањата во ЗКП кој го задржува начелото на мутабилитет, ЈО може да се

откаже од кривично гонење во секој момент до завршувањето на кривичната постапка.
Воедно, тој може да се одлучи и за условно одлагање на кривичното гонење за
кривично дело за кое е пропишана казна затвор до 3години, во случај кога се
исполнети два услови, и тоа:
-Да постои согласност на оштетениот и кога осомничениот е подготвен да се
однесува според упатствата на ЈО и со тоа
-Да ги исполни обврските кои ЈО ќе му ги определи, а кои имаат за цел
намалување или отстранување на штетните последици од кривичното дело, ставање
крај на вознемирувањето што е резултат на кривичното дело, односно и,аат за цел
реинтегрирање на осомничениот.
---------------
Исто така, непреземање на кривично гонење е една од можностите кои му стојат на
располагање на ЈО при одлуката дали да преземе или гонење, што е дозволено во три
случаи, и тоа:
-Кога постојат основите од КЗ поврзани со можностите за ослободување од
казна
-Кога за кривичното дело казниво со затвор до 3години, осомничениот
манифестирал вистинско каење и го спречил настанувањето на штетните последици,
односно ја надоместил целокупната предизвикана штета предизвикана со кривичното
дело.
-Кога станува збор за соработник ЗА правда како член на организирана група,
банда или друго злосторничко здружение И одлучил доброволно да соработува со ЈО.
------------------
ЈО поведува и учествува во забрзани и посебни постапки кога тоа е регулирано со ЗКП
или посебен закон, односно во низа на т.н. неправи кривични постапки, како
постапката за екстрадиција, постапката за примена на мерките за безбедност и СЛ.
Во услови на постоење карактеристики на транснационален криминалитет, ЈО на РМ
има овластувања и во рамките на меѓународните договори во смисла на непосредна
соработка со ЈО од другите држави, особено во планот на спречување и гонење на
организираниот криминал и други тешки форми на криминал преку непосредна
размена на податоци и СЛ.

Организација

Јавното обвинителство е организирано како ЈО НА РМ, виши јавни обвинителства, ОЈО

за гонење на организиран криминал и самите ОЈО. Оттука, јавното обвинителство се
организира според приницпите на хирахиската субординација и централизам, но
почитувањето на овие принципи не смее да ја загрози самостојноста и одговорноста
на секој јавен обвинител при вршењето на функцијата.
Според централизмот како организациски принцип, иако постојат повеќе видови јавни
обвинители со различна организација и надлежност, сите тие претставуваат единствен
орган на чие чело стои ЈО НА РМ кому сите други јавни обвинители му се подредени.
Оваа хиреархиска субординираност како организациски приницп се огледува во
потчинетоста на пониските ЈО на повисоките и како таква, опфаќа:
-Право и обврска на повисокиот ЈО да му дава на задолжителни упатства на
понискиот за неговата работа
-Право на авокација, според кое повисокиот ЈО може да го преземе кривичното
гонење, како и вршењето на одделни работи за кои е надлежен понискиот ЈО
-Право на делегација, според кое повисокиот ЈО може да го овласти понискиот
да води постапка по одделни предмети или да презема определени дејствија од
надлежност на друг ЈО.
--------------------
ЈО се основа за подрачје на суд од соодветен степен, пред кој се постапува. Оттука,
јавното обвинителство на РМ се основа за целата територија на државата со седиште
во Скопје. Вишото ЈО пак, се основа за подрачје на апелациониот суд. ОЈО за гонење на
организиран криминал и корупција се основа за целата територија на државата со
седиште во Скопје. ОЈО, се основа за подрачје на еден или повеќе основни судови.
ОТТУКА, обвинителската организација е составена од:
-22 основни јавни обвинителства
-Разни одделенија во внатрешноста на основните јавни обвинителства по повод
предмети од истороден карактер поради подобра ефикасност и специјализација.
-Со работата на одделението раководи ЈО определен според годишниот
распоред за работа на ЈО
-Во основното ЈО за гонење на организиран криминал и корупција и во ЈО
основано за подрачје на суд со проширена надлеженост се формираат
специјализирани одделенија за следење и откривање на криминалитетот со посебна
стручна служба, А ВО јавните обвинителства основани за подрачје на суд со
проширена надлежност се формираат и специјализирани одделенија за деца.
-ЈО се основа и укинува со закон
-ЗЈО детално го регулира прашањето за одговорност на ЈО од соодветен ранг.
Имено, повисокото ЈО врши надзор над работата и постапувањето по конкретни
предмети на пониските ЈО.
 -Надзор над работата и постапувањети по конкретни предмети на ОЈО за
гонење на организиран криминал и корупција врши ЈО НА РМ.
-------------------------------------

Приватен тужител
Покрај кривичните дела кои се гонат по службена должност, согласно одредбите на КЗ,
постои и категорија на дела кои се гонат по приватна тужба. Имено, за кривичните
дела со чие сторување се повредуваат или загрозуваат личните интереси на
поединецот, гонењето е оставена на диспозицијата на засегнатото лице. Тоа се
кривични дела кои се гонат по приватна тужба, а овластен тужител е приватниот
тужител, ПР:телесна повреда, присилба, изнесување лични и семејни односи,
омаловажување со префрлање за кривично дело, кражба на предмети од помала
вредност И СЛ.

Приватната тужба како акт на овластениот тужител има некои карактеристики, и тоа:
-Правото за нејзино поднесување не е лично право врзано за личноста на
поединецот, туку тоа претставува право кое преминува и на неговите роднини кои се
таксативно наброени во ЗКП
-Приватната тужба е деллива, што значи дека гонењето ќе се преземе по
приватна тужба на секој оштетен ако со кривичното дело се оштетени повеќе лица.
Притоа, за започнување на кривичната постапката против сторителот на делото не е
потребно сите оштетени лица да поднесат приватна тужба, ТУКУ постапката ќе започне
и кога само еден од оштетените ќе поднесе приватна тужба.
-Правото на поднесување на приватна тужба е временски органичено, што со
оглед на природата на кривичните дела за кои се гони по приватна тужба, што е
сосема разбирливо. Рокот за поднесување приватна тужба изнесува три месеци од
денот кога оштетеното лице дознало кривичното дело и за неговиот сторител, односно
ТИЕ се кумулативно поставени и за започнување на рокот не е доволно да се дознало
само за еден од овие услови.
---------------------------------

Процесна положба на приватниот тужител

Положбата на приватниот тужител во кривичната постапка се карактеризира со тоа што

тој е ДОМИНУС ЛИТИС во постапката по кривичните дела за кои се гони по приватна
тужба. Последица од ваквата негова положба е тоа што не само започнувањето на
постапката, туку и нејзиниот тек зависи од волјата и дејствијата што ќе ги преземе
приватниот тужител.
Ако приватниот тужител се откаже од приватната тужба тој го губи правото повторно
да поднесе приватна тужба за истото кривично дело. Оттука, откажувањето може да
биде од два вида, и тоа:
-Изречно, кога приватниот тужител во писмена форма или на записник пред
судот ќе изјави дека се откажува од своето право на тужба
 -Молкум, кога приватниот тужител нема да дојде на главната расправа иако,
уредно е повикан или поканата не можела да му се врачи поради непријавување до
судот на промената на адресата или престојувалиштето.
----------------------
Последиците кои се надоврзуваат на откажувањето на приватниот тужител од тужбата
имаат двоен карактер:
-Процесно-правното дејство на откажувањето се огледа во фактот што кога
приватниот тужител се откажал од тужбата до започнувањето на главната расправа,
судот донесува решение за запирање на постапката, а доколку се откаже од
започнување до завршување на главната расправа, судот донесува одбивателна
пресуда
-Матерјално-правното дејство пак, се огледа во тоа што приватниот тужител
дефинитивно го губи своето право на приватна тужба и не може повторно да ја
поднесе истата.
+Имено, приватниот тужител ги има сите права и овластувања на овластен
тужител, иако во споредба со ЈО, сепак има послаба процесна положба бидејќи не му
припаѓа правото кое го има јавниот обвинител во своја корист да ангажира други
државни органи, особено органите за внатрешни работи и нивните криминалистички
служби, со што го врзуваат одредени процесни презумпции за откажување од
кривично гонење и СЛ.
----------------------------

Оштетен и жртва

Оштетен

Оштетениот не претставува носител на ниту една од основните функции во кривичната

постапка, односно тој не претставува процесна странка И со тоа, тој има својство на
спореден субјект. Од самиот факт што тој има право да поставува имотноправно
барање со можност да го реализира во кривичната постапка, оштетениот има
одредена процесна положба и извесни процесни права. Оштетен, покрај жртвата е и
друго лице чие лично или имотно право е повредено или загрозено со кривично дело.
По тој повод, тоа лице учествува во кривичната постапка со приклучување кон
кривичното гонење или заради остварување на имотноправно барање.

Процесната положба на оштетениот се состои во некое имотноправно барање кое

може да се однесува на надоместок на штета, на враќање на предмети или
поништување на определена правна работа, а кое што настанало поради извршување
на кривично дело ќе се расправи по предлог од овластените лица во кривична
постапка, АКО со тоа значително не би се оддолжувала оваа постапка.
Со пресудата со која обвинетиот се огласива за виновен, судот одлучува целосно или
делумно за имотноправното барање, додека за преостанатиот износ на
имотноправното барање го упатува оштетениот да остварува во спор. Судот ќе го упати
оштетениот на спор И во следниве случаи:
-Кога судот ќе донесе пресуда со која обвинетиот се ослободува од
обвинението
 -Кога судот ќе донесе пресуда со која се одбива обвинението
-Кога со решение судот ќе ја запре кривичната постапка
---------------
Кога судот ќе се огласи за ненадлежен за кривичната постапка, ќе го упати оштетениот
дека може имотноправното барање да го пријави во кривичната постапка што ќе ја
започне или продолжи надлежниот суд.

Ако имотноправното барање се однесува на враќање на предмет, а судот ќе установи

дека предметот му припаѓа на оштетениот, а се наоѓа кај обвинетиот или кај некој од
учесниците во делото ИЛИ кај лица кои му го дале на чување. Во таков случај, ќе
определи во пресудата предметот да му се предаде на оштетениот
АКО имотноправното барање се однесува на поништување на определена правна
работа, а судот најде дека барање е основано, ЌЕ изрече целосно или делумно
поништување на таа правна работа. Со последиците кои произлегуваат од таму не
засегајќи во правата на трети лица.
Во различните стадиуми од постапката, положбата на оштетениот е определена:
-Да го употребува својот јазик и писмо и правото на преведувач или толкувач
-Да се стави предлог за остварување на имотноправно барање
-Кога гонењето за делото зависи од предлогот, ЈО не може да поведе истражна
постапка, ниту да поднесе обвинителен предлог или предлог за издавањд на казнен
налог, СЕ додека оштетениот не поднесе предлог.
-Во текот на истражната постапка, оштетениот може да дава предлози на ЈО за
презмеање на определени дејствија И остварување на своите права
-ЈО е должен на погоден начин извести оштетениот за времето и местото на
извршување на истражните дејствија на кои тој може да присуствува, освен кога
постои страв од одлгање.
-Може да укаже на фкати и да предлага И да присуствува на доказно рочиште
-Да присуствува на главната расправа и да учествува во доказната постапка,
како и да произнесе по имотноправното побарување И по кривичниот настан
-Да поднесе предлог за гонење и приватна тужба, согласно одредбите за КЗ
-Да побара враќање во поранешна состојба
-Да му се почитува правото на приватност
---------------
Постоијат одредби од ЗКП, чија примена зависи од волјата на оштетениот. Во таа
смисла ЈО, со согласно на оштетениот може да го одложи кривичното гонење за дело
за кое е прошиашана казна затвор или пари до 3години. Ако осомничениот е
подготвен да се однесува според упатствата на ЈО и да ги исполни определените
обврски со кои се намалуваат или отстрануваат штетните последици на кривичното
дело.
За жал, имотноправните барања на оштетениот, само ретки случаи се решаваат во
кривична постапка. Спротивно од обврската на судот на одлучува за имотнправно
барање, освен кога одлучувањето за отштетата значително би ја одложило постпаката.

Жртва

Жртвата на кривичното дело може да учествува во кривичната постапка како оштетен

со приклучување кон кривичниот прогон или за остварување на имотноправно барање
за штета. Таа има право на посебна грижа и внимание од страна на органите и
субјектите кои учествуваат во постапката, како и на психилошка и друга стручна помош
и поддршка од страна на државата. Имено, жртва на кривично дело е секое лице кое
претрпело штета, ментална повреда, матерјална загуби или друго слично загрозување
на неговите права и интереси како последица на сторено кривично дело.
Поради наведето, советник на товар на државата е предвиден пред давањето на исказ
или поднесување на имотноправното барање за жрвата на кривичното дело за кое е
пропишана казна затвор од најмалку 4години, во случаите кога настанале
психофизички оштетувања или потешки последици од кривичното дело.

Повисок степен на заштита во наштето право се обезбедува за т.н. ранливи категории

на жртви, на начин што за нив се предвидуваат посебни мерки на процесна заштита
при давање исказ и испутување во сите фази на постапката. Како ранливи категории на
жртви се сметаат лицата под 18години, како и загрозените жртви, односно оние лица
кои со давањето на исказ или одговор на определено прашање би се изложиле себе
на сериозна опасност. Исто така, тука се сметаат и чувствителните жртви каде спаѓаат
жрвите кои заради возраста, природата и последиците од делото или некоја друга
непожелна околност се наоѓаат во инфериорна позиција наспроти останатите странки.
Посебните мерки на заштита ги определува судот по предлог на ЈО или на самата
жртва, како и по сопствена оцена, НО секогаш судот мора да ја земе во предвид
волјата на жртвата.
Во посебните права кои припаѓаат на оваа категорија жрвтви спаѓаат:
-Правото да пред испитување жртвата разговара со бесплатен советник или
полномошник, доколку во постапката учествува како оштетен
-Правото да биде испитувана жрвата од лице од ист пол во полицијата и во ЈО
-Правото да не одговори на прашањата кои се однесуваат на нејзиниот личен
живот, а кои не се поврзани со самото дело
-Правото да бара испитување со помош на визуелно-тонски средства
-Да бара исклучување на јавноста на главната расправа
----------------------------

Обвинет претставува лице против кое е насочено кривичното гонење за определено

кривично дело, а кое во постапката има својство на процесен субјект и положба на
процесна странка. Е сега, терминот обвинет е општ назив за лицето против, но во ЗКП
се користат различни термини. Имено, во претходната постапка се вика осомничен,
обвинет е лице против кое е потврден обвинителен акт, осуден е лице кое со
правосилна пресуда е утврдено дека е кривично одговорно, А ослободен е лице кое се
стекнало со ослободителна пресуда.

Како на процесен субјект, на обвинетиот му припаѓаат определени права утврдени со

законот да може да се брани од обвинението. Од видот и обемот на тие права зависи
неговата положба во постапката. Имено, обвинетиот во постапката има два улога,
односно:
А)Како доказно средство
Б)Како процесен субјект
+Во таа смисла, во ЗКП може да се разликуваат правата кои обвинетиот ги има
постапката на:
-Пасивни, односно права што тој ги има при преземање на определени
дејствија и мерки спрема него, ПР:Испитување, лишување од слобода, задржување и
СЛ.
-Активни, односно права кои тој ги има во функција на одбраната како странка
во постапката, ПР:Информирање на обвиненијата и СЛ.
+Оттука, првите се јавуваат АД ХОК, односно при преземање на конкретните
дејствија против обвинетиот, додека правата на одбрана ги ужива тој во текот на
постапката, кога е релевантно во која фаза се наоѓаа таа.
--------------------

А)Во однос на обвинетиот како доказно средство, полицијата може да испитува само
лице за кое постојат основи за сомневање дека извршило кривично дело. Ваквиот
пристап кој е невообичаен за споредбеното право, се должи на недовербата дека
полицијата во однос на почитување на правата и процедурите. Сепак, спроед новиот
ЗКП, изјавите кои обвинетиот ќе ги даде пред полицијата во присуство на ЈО, ќе може
да се користат на судењето.

Повикувањето на обвинетиот како доказно средство се врши со писмена покана, а ако

лицето одбие, тоа повторно не може да се повикува за истата причина. Притоа,
известувањата од граѓани не смета да се собираат присилно, ниту со измама или
малтретирање, а полицијата е должна да ја почитува личноста и достоинството на
граѓанинот.
Исто така, осомничените може да ги повикува и ЈО во функција на проверка на
наводите во кривичната пријава во фаза на т.н. претходно прибирање на известувања.
Овие искази, за разлика од оние дадени пред полицијата може да се користат како
доказ во постапката.

Во поглед на повикувањето и испитувањето на лицето во текот на истрагата се

применуваат одредбите од ЗКП за повикување и испитување на обвинетиот. Имено,
ЗКП ја пропишува т.н. гаранциска форма И делумно и содржината на испитувањето. Во
поглед на гаранциската форма, на обвинетиот мора најпрвин да му се соопшти зошто
се обвинува и кои се причините за сомневањето против него. Потоа, обвинетиот ќе се
поучи дека не е должен да ја изнесе својата одбрана, ниту да одговара на прашањата,
како и дека има право на бранител. Пропустот на овие предупредувања е
санкциониран.

Б)Обвинетиот е странка во кривичната постапка и поради тоа ЗКП му ги гарантира

правата со кои може да ги оствари своите интереси во согласност со законските цели и
смислата на функцијата на одбраната. Оттука, тоа се следиве права:
-Да го познава предметот на обвинението
-Да се брани сам или со помош на бранител по слободен избор
-Правото на соочување со доказите на обвинението
-Правото на предлгање докази
-Правото на увид во списите
 +Сепак секогаш начелно се поставува и изјаснувањето на обвинетиот за
обвинението, односно дали законот му овозможува на обвинетиот веднаш да ја
признае вината и со тоа да ја преземе одговорноста за кривичното дело. По даденото
признание, судијата е должен да испита дали признието е доброволно, односно дали
обвинетиот е свесен за правните последици од признавањето
+Од признанието треба да се разликува спогодувањето. Имено, согласно ЗКП
предвидено е до поднесување на обвинение ДА ЈО и осомничениот можат да
поднесат предлог-спогодба со која бараат од судијата на претходната постапка да
примени кривична санкција определена според видот и висината на законски
определените рамки за кривичното дело, но не под законскиот минимум.
-----------------

Важно обележје на положбата на обвинетиот во кривичната постапка е дека тој е

субјект и процесна странка. Таквата негова положба е неопходна консеквенца на
принципот на акузаторноста кој наложува поделба на основните функции во
кривичната постапка и нивно доверување на одделни субјекти, додека на обвинетиот
му е доверена функцијата на одбрана. Иако против него е поведено кривично гонење,
лицето обвинето за кривично дело ќе се смета за невино се оддека неговата вина не
биде утврдена со правосилна судска пресуда. Имено, презумпцијата на невиност е
подигната на ранг на уставен принцип.
Исто така, на обвинетиот му е загарантирано правото на молчење, односно уште при
првото испитување ќе му се соопшти зашто се обвинува и ќе му се соопштат основите
на сомневањето кои стојат против него па ќе се праша што има да наведе во својста
одбрана, а ќе му соопшти дека не е должен да ја изнесе својата одбрана ниту да
одговара на поставените прашања.

Наспроти досега изложеното за положбата на обвинетиот како субјект и како процесна

странка, има извесни елементи кои покажуваат дека обвинетиот понекогаш е и објект
на кривичната постапка. До ваков заклучок би можело да се дојде од анализа на некои
законски одредби кои допуштаат преземање на извесни присилни мерки кон
обвинетиот. Такам во неговиот дом и други простории и врз него лично може да се
преземе претрес ако е веројатно дека со претресот ќе се фати обвинетиот или дека ќе
се пронајдат траги на кривичното дело или предмети важни за кривичната постапка.
Сите овие органичувања се допуштаат како нужно зло, во интерес на постапката,
имајќи предвид дека за сузбивањето на криминалитетот како во општествено
негативна појава со што е заинтересирана цената општествена заедница, поради што
се профаќа дека се тие понекогаш неопходни за остварување на целта на кривичната
постапка. Затоа, ваквите ограничувања и мерки се точно определени во ЗКП, како и
условите за нивно изрекување, примена и обем, што е гаранција против евентуални
злоупотреби од страна на органите на кривичната постапка.

Бранител
Одбраната како една од трите функции во кривичната постапка претставува процесна
активност на спротиставување на обвинението. Имено, со оглед на тоа што е
кривичното гонење насочено кон обвинетиот, тој е и најмногу заинтересиран да се
брани и да го негира постоењето на делото и на кривичната одговорност и притоа, од
своја страна ДА предлага такви докази што му одат во корист. Меѓутоа, околноста што
функцијата на одбраната е одвоена од функцијата на пресудување не ги ослободува
судот и другите државни органи од грижата за утврдување на факти кои одат во
прилог на обвинетиот, туку баш напротив ОД нашето право произлегува дека
изнесувањето на факти и докази во корист на обвинетиот не е оставено само на него.
Ваквата активност, односно заштитна дејност на органите на кривичната постапка во
корист на обвинетиот се нарекува матерјална одбрана, додека пак под формална
одбрана се подразбира дејноста на одбраната на обвинетиот од страна на неговиот
бранител како лице овластено да укажува стручна правна помош.
Во принцип, правниот поредок му дава можност на обвинетиот да има бранител за
секое кривично дело, без оглед на интензитетот на неговата општествена опасност.

Нашиот ЗКП предвидува три вида одбрана вршена од страна на бранител на

обвинетиот, односно, т.н. формална одбрана, и тоа:
А)Облигаторна одбрана
Б)Факултативна одбрана
В)Одбрана на сиромашни

А)Облигаторна е онаа одбрана кога обвинителот мора да има бранител А, доколку

самиот не го избере, судот по службена должност ќе му постави бранител. Случаите
кога облигаторната одбрана е случај, се точно наведени во ЗКП, и тоа:
-Ако обвинетиот е нем, глув или неспособен сан да се брани ИЛИ за дела за кои
е пропишана доживотна казна
-Ако против обвинетиот е определен притвор за време додека трае притворот
-По поднесениот обвинителен акт поради кривично дело за кое со закон е
пропишана казна затвор од 10години ИЛИ потешка казна затвор, обвинетиот мора да
има бранител во времето на доставувањето на обвинителниот акт.
-Ако му се суди на обвинетиот во отсуство
-Во текот на постапката за преговарање и спогодување со обвинителот за
признавање на вината.
-Законот за правда за детето, исто така предвидува дека одбраната на
малолетникот како сторител на кривично дело е задолжителна во сите фази на
постапката. Бранителот на малолетникот од редот на адвокатите го именува судот по
службена должност, ако самиот малолетник или неговиот законски застапник не
обезбедат бранител.
-------------------------------------

Б)Правилото за случаите е дека обраната на обвинетиот е факултативна. Таа

претставува право на обвинетиот да земе бранител и слобода да одлучи дали во
постапката ќе се послужи со бранител или не. Според УРМ, секое лице има право на
бранител во преткривичната и судската постапка.

В)ЗКП предвидува еден посебен вид факултативна одбрана. Имено ако обвинетиот
согласно својата имотна состојба не може да ги поднесе трошоците на одбраната, на
обвинетиот може по негово барање да му се постави бранител, кога тоа го бараат
интересите на правдата, а особно тежината на кривичното дело и сложеноста на
случајот. Во барањето обвинетиот може самиот да посочи определен адвокат за
бранител од листата на адвоката во соодветната адвокатска заедница.

Поставување на бранител

Секое лице осомничено или обвинето има право на бранител во текот на целата
постапка. Обвинетиот пред првото испитување мора да се поучи дека има право на
бранител по свој избор со кого може насамо да се советува и дека бранителот може да
присуствува на неговото испитување.
Изборот на бранител зависи од слободна оцена на обвинетиот кој самиот бира кој ќе
му биде бранител. Нашиот законодавец одредува дека бранител може да биде само
адвокат, а за дела за кои е предвидено над 10години мора да биде адвокат со
искуство од 5години по правосудниот испит

Законодавецот определува дека бранител можат да обезбедат и законскиот

застапник, брачниот или вонбрачниот другар и СЛ. Бранителот се легитимира со
полномошно.
Исто така, повеќе обвинети лица можат да имаат заеднички бранител само ако тоа не
е во спротивност со интересите на нивната одбрана, а воедно и еден обвинет може да
има повеќе бранители.
Законодавецот е оној кој го определува кругот на лица кои не можат да вршат
бранителска функција, односно како бранител не може да се јави жртвата,
оштетениот, брачниот другар, сведок во постапката и СЛ.
Неуредното вршее на должноста од страна на назначениот бранител е основа за
негово разрешување од претседателот на судот, по барање на обвинетиот или со
негова согласност.
Оттука, согласно Законот за адвокатура определува дека адвокатот е слободен,
самостоен и независен во својата работа и во рамките на законот и овластувањето
самостојно да одлучува за начинот на застапување на правата и интересите на
странката.

Процесна положба на бранителот

Во однос на начелната позиција на бранителот и неговото место во правосудниот

систем, честопати тој се третира како помошник на обвинетиот, што е често
критикувано од некои процесуалисти кои велат дека тој е независен од наредбите на
обвинетиот и дека не може да се смета исклучиво како застапник на интересите на
обвинетиот.
Како најлогично соодветно сфаќање за начелната позиција на бранителот е дека тој
треба да се третира како процесен полномошник на обвинетиот, бидејќи таквото
сфаќање најмногу одговара на позитивното право и на вистинската позиција која ја
има тој во современиот процес. Имено, иако тој има самостојни права и обврски кои
се пропишани со закон, сепак тој не е наполно независен од обвинетиот, бидејќи не
може да постапува против неговата волја.

Права и обврски на бранителот

За да може да ја врши одбраната, бранителот има определени права кои мора да ги
користи кота тоа го бараат интересите на обвинетиот. Некои од тие орава се
однесуваат на определена фаза, односно стадиум на кривичната постапка, а други на
целата постапка.
Прво и основно е дека основно право и должност на бранителот е да во кривичната
постапка преземе се што е од интерес на обвинетиот ИЛИ сите дозволени средства кои
му ги признава правниот поредок на една држава. Покрај ова, на бранителот му
припаѓаат и други многубројни права, и тоа:
-Право да ги разгледа списите и предметите кои служат како доказ
-Право на непосреден лице и писмен контакт со обвинетиот кој е во притвор
-Право да присуствува при испитување на обвинетиот
-Право да присуствува на одделни истражни дејствија
-Право да поднесе приговор против обвинителниот акт
-Право на бранителот сите фази на постапката на постапката да прибира докази
за одбрана на обвинетиот
-Право да присуствува на главниот претрес
-Право да вложува редовни и вонредни правни лекови
-Право на надомест на трошоците
---------------------------

Глава Петта
Објект на кривичната постапка
Кривично дело
Под поимот кривично дело како објект на кривичната постапка се подразбира
противправно дело што е определено со закон како кривично и чии обележја се
определени со закон. Теоријата е поделена околу прашањето за тоа кои се основните
елементи на кривичното дело. Како неспорно елементи се издвојуваат фактот ДЕКА
тоа е човеково поведение во вид на сторување или пропуштање, како и дека
претставува противправен делување кое е виновно и казниво.
Произлегува дека само кривичните дела се предмет на кривичната постапка. Имено,
законот потполно го исклучува спојувањето на кривичните дела и прекршоците во
една постапка и нивно судење пред еден орган. Исто така, предмет на кривичната
постапка не може да бидат ниту дисциплинските престапи кои спаѓаат во областа на
дисциплиснското право и за кои е пропишана дисциплинска постапка.

Конекситет
Во праксата често се случува да едно лице изврши повеќе кривични дела како и повеќе
лица да извшат едно кривично дело. Во такви случаи, меѓу тие лица постои определен
однос кој меѓусебно ги поврзува поради што, тие лица или дела претставуваат објект
на единствена кривична постапка.
Оттука, конекситет претставува врска која постои меѓу повеќе лица или дела поради
што се спроведува и единствена постапка и се донесува единствена пресуда.
Конекситетот има извесно влијание и при определувањето на стварната надлежност
на судовите. Имено, конекситетот се јавува во два вида, и тоа:
-Субјективен, што е конекситет каде ако едно исто лице е обвинето за повеќе
кривични дела постои персонална конекситетност, бидејќи субјектот е тој што ги
поврзува сите кривични дела, додека меѓу самите дела нема никаква врска, односно
тие се наполно самостојни.
-Објективен, кој претставува конекситет каде ако повеќе лица учествуваат во
извршување на едно исто кривично дело ИЛИ ако повеќе лица извршиле повеќе
кривични деал, така што меѓу тие дела постои определена заемна врска, тогаш се
работи за т.н. објективен или реалне конекситет.
+Врската врз основа на која е базиран конекситетот се остварува преку
кривичното дело во кое има нешто заедничко. Имено, кај објективниот конекситет
судот кој е надлежен за извршителот на делото, воедно надлжен е И за учесниците
прикривачите и сл, ПР:Кражба има и извршител на кражбата и давање на помош при
кражбата ВО што очигледно е забележлива врската меѓу двете дела, бидејќи
постоењето на првото дело е во директна зависност преку извршувањето на самото
дело. Меѓутоа, објективниот конекситет постои тогаш кога повеќе лица одделно или
самостојно извршиле повеќе кривични дела меѓу кои постои објективна реална врска
со тоа што едното од тие дела и едното лице се јавува како основно, односно како
претпоставка за другите дела извршени од другите лица.
--------------------
Така, со кривичното дело на сторителот во конекситет се кривичните дела на
помагање, давање помош на извршителот на делото, како и непријавување на
подготвување на кривично дело и на сторителот. Во вакви случаи, врската меѓу првото
и второто дело е реална, објективна и постои зависност, пред се бидејќи за
постоењето на првото во суштина значи претпоставка за извршување на второто,
поради што и двете се објект на единствена постапка.
Исто така постои можност да се спроведе единствена постапка за повеќе кривични
дела извршени од повеќе лица иако меѓу нив не постои ниту субјективен ниту
објективен конекситет. НО, за да дојде до спојување на постпапката претходно
потребно е да постои и поврзаност која не е правна туку фактичка, како и да постојат
исти докази. Овие два услова кумулативно се предвидени во ЗКП. Но, одредбата за
конекситет во таквите случаи не треба екстензивно да се толку и често да се
применува.

Конекситетот, односно спојувањето на постапката се оправдува со следниве причини,

и тоа:
-Економичноста на постапката
-Ефикасност на единственото постапување кога меѓу повеќе кривични предмети
постои поврзаност
-Се исклучува можноста од донесување на противречни одлуки кога се
споведува единствена постапка. Тоа има особена важност при објективниот
конекситет.
+Меѓутоа, ако се воспостави конекситет тоа не значи дека таа поврзаност треба
да остане до крајот на постапката и под какви било услови. Напротив, во текот на
постапката можат да исчезнат приините поради кои е извршено спојувањето, како и
може да се појат други причини кои покажуваат дека спојување не е повеќе поволно
или возможно.
Ваквото раздвојување на постапката наоѓа свое оправдување поради истите причини
кои го оправдуваат воспоставувањето на конекситетот, ПР:ако еден од обвинетите
времено душевно заболи, натамошната единствена постапка нема своја смисла.

Имотноправни барања-атхезиона постапка

Кривичното дело може да има низа граѓанско-правни и други правни последици. Така,
со извршување на едно кривично дело најчесто се нанесува и имотна штета со тоа што,
освен казнувањето на извршителот се поставува и прашањето за надомест на штетата,
ПР:Со кривичното дело тешка телесна повреда, освен нарушувањето на телесниот
интегритет, се предизвикуваат и трошоци за лекување, ПА затоа е и логично двете
барања да се расправаат во иста постапка и во исто време.
Причините кои што ја оправдуваат атхезионата постапка се:
-Оштетениот може со својата активност да придонесе за разјаснување на факти,
помагајќи му на овластениот тужител во прибирањето на докази
-Правната квалификација за некои кривични дела зависи од висината на
штетата направена со нив
-Со атхезионата постапка се одбегнува да се донесат противречни одлуки
доколку кривичниот и имотноправниот предмет се расправаат одделно
-Од аспект на самата процедура, таа е поекономична
-Постапката пред кривичниот суд е побрза од парничната постапка.
---------------
Според нашиот ЗКП, имотноправните барања може да се однесуваат на надомест на
штета, враќање на предмети или поништување на определена правна работа.

Имотноправно барање во кривична постапка се поднесува до органот до кој се

поднесува кривичната пријава ИЛИ до судот пред кој се води постапката, а најдоцна
до завршувањето на главната расправа пред првостепениот суд. Барањето треба да
биде наведено според видот и висината, како и да се поднесат докази. Оттука, за
имотноправното барање одлучува судот. Со пресудата со која обвинетиот се огласува
за виновен, судот одлучува целосно за имотноправното барање ИЛИ делумно за него,
додека за преостанатиот износ на барањето, тој го упатува оштетениот да остварува во
спор.
Ако пак, судот донесе пресуда со која обвинетиот се ослободува од обвинението или
со која се одбиви истото, ќе го упати оштетениот дека може имотноправното барање
да го остварува во спор, додека пак кога судот ќе се огласи за ненадлежен во
кривичната постапка, ќе го упати оштетениот дека може имотноправното барање да го
пријави во кривичната постапка што ќе ја започне или продолжи надлежниот суд.

Прејудициелни прашања
Во секоја постапка може да настане ситуација во која поради расправање на некое
прашање кое е предмет на процесот, со тоа што претходно би требало да се расправа
некое прашање кое има поинаква природа од природата на самиот процес кој е во
тек. Оттука, по својот карактер прејудициелните прашања можат да бидат најразлични
и честопати од нивното утврдување и постоење зависи дали во едно поведение на
човекот е содржано некое обележје на кривично дело или не. Доколку едно такво
прашање влијае врз примената на кривичниот закон, тоа е прејудициелно и треба
претходно да се реши.
Аргументите кои го оправдуваат решавањето на прејудициелните прашања во
кривичната постапка се:
-Неопходно е да сите елементи од кои зависи одлуката за кривичниот предмет
да се утврдуваат од оној суд кој одлучува по него, бидејќи само на тој начин може да
се донесе правилна одлука.
-Потребата од брзо постапување кривичните предмети. Ако таквото прашање
би се решавало на некој друг суд, тогаш тоа би ја одовлекло постапката значително.
+Нашиот закон во однос на прејудициелните прашања зазема став според кој,
примената на одредбите на КЗ зависи од претходно решение на некакво правно
прашање за чие решение е надлежен судот во некоја друга постапка или некој друг
државен орган, со тоа што тоа прашање ќе се реши според одредбите кои важат за
докажување во кривичната постапка.
+Карактеристично е тоа што прејудициелните прашања кои се решаваат во
кривичната постапка, кривичниот суд ги решава според одредбите за докажување во
кривичната постапка, иако тие имаат поинаква правна природа.
Прашањето за врзаноста на кривичниот суд за одлуката која по претходното прашање
ја донел суд во некоја друга постапка или друг државен орган Е расправено во ЗКП,
според кој АКО за таквото претходно прашање судот во некоја друга постапка или друг
државен орган веќе донел одлука, таквата одлука не го врзува кривичниот суд во
однос на оцената дали е сторено определено кривично дело.
----------------------------------

Глава Шеста
Одлуки во Кривичната постапка
Видови одлуки
Пресуда

Пресудата по правило е најважен вид одлука која се донесува во кривичната постапка

И која треба да содржи одговор на прашањето дали обвинетиот сторил кривично дело,
кое дело го сторил И дали е кривично одговорен.
Пресуди донесува само судот врз основа на одржана главна расправа пред првостепен
суд врз основа на одржана расправа или седница пред апелационен суд или само на
седница на ВСМ.
Секоја писмено изработена пресуда има три дела, односно вовед, диспозитив и
образложение. Иако диспозитивот е оној кој ја содржи одлуката која судот ја донел во
конкретниот случај мора да се истакне дека и образложението има особена важност и
значење бидејќи има за цел да објасни зашто е донесена токму таква одлука, врз
основа на кои факти е таа заснована, КАКО и кои законски одредби се применети.

Решение

Решение е одлука со која по правило не се расправа главниот предмет на постапката

туку се решаваат одделни процесни прашања важни за текот на постапката и нејзиниот
исход. Карактерот на прашањата за кои се одлучува со процесна одлука во форма на
решение може да биде различен. Имено, со решение се одлучува за прашања кои се
појавуваат во текот на постапката и иако најчесно не влијае врз конечниот исход на
постапката, во определени случаи решението може да има дејство и врз исходот на
постапката, ПР:Кога ќе се донесе решение со кое се запира постапката во фазата на
контрола на обвинението, во услови на откажување од гонење на ЈО.
Решенијата се донесуваат во сите стадиуми на постапката, додека за формата и
содржината на самото не постојат општи одредби, туку за одделното процесно
решение тие се посебно пропишани, ПР:Решението за определување на притвор.
По праволо решенијата имаат три дела, односно вовед, диспозитив и образложение.
Сепак, постои разноликост на решенијата, со тоа што некои не содржат вовед,
ПР:Процесните решенија што се донесуваат во текот на главната расправа и на кои
странките немаат право на посебна жалба, туку може да ги обжалат со жалбата на
пресудата.

Наредба

Наредбата е одлука која се донесува во текот на целата кривичната постапка, а со која

се управува со постапката и се подготвува расправањето на кривичниот предмет.
Со наредбата се регулира текот на постапувањето при преземањето на одделни
процесни дејствија, ПР:Наредба за определување главна расправа.
Наредбите немаат определена форма и најчесто содржат само диспозитив. Исто така,
постојат определени случаи кога наредбата мора да содржи образложение,
ПР:Наредба за претрес на дом или лице и сл.

Начин на донесување на одлуките

Сите видови одлуки во кривичната постапка се донесуваат на два начини, односно
индивидуално и колегијално. Оттука, според одредбите на ЗКП како единствено
овластен инокосно да одлучува во услови на колегијално постапување е претседателот
на советот кој е овластен да донесува определни процесни решенија, ПР:Изземање на
записничари.
Во суштина, предмет на регулирање со нормите на казненото-процесно право е
постапката за изрекување одлука кога одлучувањето е колегијално. Постапувањето
пак, е посложено кога повеќе лица се вклучени во одлучувањето затоа што, без оглед
на бројниот состав, одлуката е единствена. Повредата на тајноста на заседанието на
кое се врши советување и на гласањето преставува кривично дело.
Советувањето претставува дискусија и размена на мислења при што, аргументацијата,
начинот на резонирање и изложување на секој од нив има решавачко значење. При
советувањето, секој член од советот го изнесува својот став за прашањата кои се
предмет на расправање и со своја аргументација настојува да ги увери другите
членови во исправноста на своите гледишта. Гласањето е конкретно определување на
секој член на советот за определено решение, а со тоа и за определена содржина на
одлуката. Оттука, одлуката Е донесена кога за неа гласале мнозинството од членовите.
Ако во поглед на одделни прашања за кои се гласа се поделат гласовите на повеќе
мислења, така што ниедно од нив нема мнозинство, ќе се раздвојат прашањата и
гласањето ќе се повторува додека не се постигне мнозинство.
Секој член на советот е должен да гласа за сите прашања кои ги поставил
претседателот на советот. Од ова правило постои искучок кој се состои во тоа што член
на советот кој гласал за ослободување на обвинетиот не е должен да гласа за казната.
ВО однос на одлучувањето за претходните прашања, се пристапува кон гласање за
главната работа, односно во однос на тоа дали обвинетиот сторил кривично дело и
дали е кривично одговорен, а потоа се гласа за кривичните санкции, трошоците на
постапката, барањата и СЛ.

Правосилност на судските одлуки

Правосилноста е процесно-правен институт кој подразбира неможност од повторно
претресување на еден кривичен предмет во редовна постапка, односно неможност на
едно лице повторно да биде судено или казнето за ист кривичен предмет. Овој
институт служи и како критериум за разграничување на редовните и вонредните
правни лекови, со тоа што правосилноста претставува неможност одлуката да се
побива со редовни правни лекови и со тоа таа се смета за пресудена работа. Имено,
судската одлука со изрекување и објавувањето нема задолжителна правна сила за
странките бидејќи роковите за нејзино обжалување започнуваат да течат по приемот
на одлуката од стрнаките. Е сега, ако странките се одрекле од правото на жалба,
пресудата станува правосилна со денот на истекот на рокот за изјавување жалба.

Во процесната теорија постои генерална поделба на правосилноста, и тоа:

-Формална правосилност, односно процесна неможност да една судска одлука
да се побива со редовен правен лек.
-Матерјална правосилост, односно правосилност кај која странките веќе ги
искористиле своите овластувања во редовната постапка и за истиот кривичен предмет
не може да се иницира кривична постапка, односно казнување.
+Формалната и матерјалната правосилност можат да бидат:
1.Апсолутна, односно неможност на сите процесни субјекти да напаѓаат една судска
одлука со редовни правни лекови
2.Релативна која настапува кога само една од странките или само некои од повеќето
обвинети не може да ја напаѓаат судската одлука
3.Целосна која ги опфаќа сите делови од диспозитивот на пресудата, односно сите од
повеќето кривични дела извршени во стек, а опфатени во една иста пресуда
4.Делумна која опфаќа само некои од повеќето кривични дела или само некои делови
од некоја пресуда.
-------------------------------------
Постојат четири начини на настапување на правосилноста, и тоа:
-Одрекување од правото на жалба, што претставува одлука на странките и на
оштетениот да не користат редовен правен лек против првостепената одлука
-Откажување од веќе изјавена жалба во случаеви кога до донесувањето на
одлуката на апелација, обвинетиот се откажал од веќе изјавената жалба и тоа ако
самиот ја изјавил, АКО жалбата во негово име ја изјавил неговиот бранител или
неговите блиски лица кои се овластени во негово име да изјават жалба.
-Неискористување на законскиот рок за поднесување жалба
-Отфралање на жалбата како неблаговремена или недозволена ИЛИ одбиена
како неосновано
---------------------------

Помеѓу предметот на правосилноста на пресудата по правило мора да постои

субјективен и објективен идентитет. АКо по правосилноста се појават нови факти или
докази се оценува дали се менува идентитетот на делото И АКО не тогаш
правосилноста ги опфаќа и новите елементи.
Кај колективните и продолжените кривични дела, правосилноста го опфаќа делото во
целина без разлика дали сите дејствија што ги сочинуваат кривичното дело се
опфатени во диспозитивот на пресудата или не
Дејството на правосилноста се однесува на судот кој е задолжен по службена
долженост да внимава на правосилноста, а исто така и на странките за кои со
настапувањето на правосилноста се гаснат нивните права да бараат преиспитување на
судската одлука со редовни правни лекови.

Глава Седма
Докажување
Видови докази
Доказ во матерјална смисла претставува секоја основа или причина која зборува за
вистинитоста на определен факт. Во текот на изведување на доказите од страна на
странките, судот треба да стекне убедување дека фактите се вистинити при што
заклучокот за извесноста на определен факт кој треба да се докаже судот го изведува
врз основа на други факти кои се веќе докажани или се во врска со предметот на
докажување.

Македонскиот законодавец не се занимава со поделбата на доказите, бидејќи ја

усвоил слободната оцена на доказите, но во теоријата се среќаваат различни поделби
на доказите, односно теорија ги изведува поделбите на доказите на:
А)Директни и индиректни
Б)Оригинерни и изведени
В)Обвинителни и оправдувачки
А)Директни докази се оние докази со кои директно и непосредно се утврдуваат
правно-релевантните факти, односно оние факти кои се предмет на докажувањето,
ПР:исказ на сведок очевидец кој во текот на главната расправа во детали го опишал
инкриминираниот настан

Индиректни докази или индиции се оние докази со кои прво се утврдуваат некои
споредни факти кои не се предмет на докажувањето, но поради тесна врсак со
релевантните факти, помагаат во утврдувањето на вистинитоста во самиот случај.
Утврдувањето на факти преку индиции е посложено и во нивната оценка мора да се
постапува внимателно и грижливо.
Како што не познава никаква поделба на доказите, ЗКП не познава ниту некоја посебна
поделба на индициите, но теоријата ги дели на:
-Непосредни врз чија основа непосредно се изведува заклучок за вистинитоста
на одлучувачките факти кои се предмет на докажување
-Посредни врз чија основа се заклучува постоење на некој друг факт
-Обвинителни кои одат во прилог на тезата на обвинението
-Оправдувачки кои одат во прилог на одбраната
--------------

Б)Оригинерни или изведени докази претставува поделба која поаѓа од изворот на

доказот што служи за утврдување на релевантните факти, па така:
-Оригинерен е оној доказ кој е земен непосредно од самиот извор, ПР:Исказ на
сведок-очевидец кој со своите сетила непосредно ги забележал фактите
-Изведен е оној доказ кој не е земен непосредно од изворот, туку укажува на
постоењето на вистинскиот извор на доказот, ПР:Исказ на сведок кој го соопштува она
што го чул од друг и се нарекува сведок по слушање
+Доказната вредност на оригинерните и на изведените докази зависи од
оцената на судот кој произлефува од уверувањето што судот го стекнал во текот на
изведување на тој доказ
---------------------

В)Оваа поделба на докази кој поаѓа од природата на доказот, па така:

-Обвинителни докази се оние докази кои по правило ги предложил и ги
изведува овластениот тужител. Нивната цел е да ја потврдат тезата на обвинението,
односно се утврдуваат сите основни елементи на кривичното дело, начнот на неговото
сторување, својства на обвинетиот, неговото однесување и СЛ.
-Оправдувачки докази се оние докази кои по правило ги предложил и ги
изведува обвинетиот и неговиот бранител и со нив се потврдува тезата на одбраната.
Тие како такви, одат во прилог на обвинетиот, ја исклучуваат вината или го намалуваат
степенот на кривичната одговорност и СЛ.
-------------------

Предмет на докажување
Предметот на докажување има големо значење затоа што од него зависи кои факти во
конкретната кривична постапка ќе се сметаат за релевантни и чија вистинитост треба
да утврди за мериторно решавање на конкретен кривично-правен предмет. Од
предметот на докажување зависи и обемот на доказните активности во текот на
главната расправа.
Секое кривично дело чии обележја се определени во посебниот дел на КЗ има свои
специфичности кои го карактеризираат и придонесуваат да се разликува од другите
дела од ист вид, а предметот на докажување е специфичен и различен како во однос
на околности сврзани за кривичното дело, така и во однос на околности сврзани за
личноста на сторителот на делото.
Претседателот на на советот е оној кој одлучува кои од предложените докази нема да
бидат прифатени за изведување и со тоа, тој има овластување да одбие предложен
доказ ако го оцени како:
-Незаконит предлог
-Предлог кој ја оддолжува постапката
-Неважен предлог кај кој фактите кои според предлогот би требало да се
утврдат не се релевантни за одлучување
+Во процесната теорија се разгледува прашањето дали е дозволено утврдување
на негативни факти, иако вообичаено предметот на докажување подразбира
утврдување на позитивни факти. Имено, негативните СЕ факти кои се предмет на
докажување и имаат релевантно значење кај оние дела кои можат да се извршат само
со несторување.
Исто така, негативниот факт кој треба да се докаже го имплицира воедно и
позитивниот и доволно е да се докаже спротивниот така што, субјектот кој е должен да
докаже некој факт НЕ може од тоа да се ослободи, затоа што е тој факт негативно
формулиран, ПР:Утврдување дали некое лице било на определено место се врши со
утврдување на неговото присуство на друго место.
-------------------------------

Некои факти не се предмет на докажување, бидејќи нивното докажување се смета за

непотребно или недозволено, и тоа:
-Очигледни факти
-Ноторни факти, кои можат да бидат човечки или природни, како од минатото
или сегашноста И за кои поширок круг луѓе е раширено сознание се обележја на
вистина, пред се поради начинот на кој тие факти се оствариле.
-Претпоставки врз основа на општото искуство СЕ зема дека постои една
фактичка состојба која непосредно не е докажана како вистина. Е сега, оние
претпоставки кои се предвидени во законот се нарекуваат правни претпоставки и
значат ослободување од докажување на некои факти под одредени услови.
-Невозможни факти
-Факти чие докажување е забрането.
-------------------------

Без оглед на разликите кои постојат меѓу одделни кривични дела и нивните сторители,
постојат одредени факти кои се заеднички за сите кривични дела и на кои се
однесуваат предложените докази од странките, и тоа:
 -Општите елементи на кривичното дело кои можат да бидат објективни и
субјективни, ПР:Дејствието, последицата, каузалната врска, противправноста и СЛ.
-Посебните елементи на кривичното дело кои го карактеризираат делото кое е
во прашање, односно факти кои се однесуваат на дејствието на извршување, ПР:Кај
кривичното дело несовесно лекување на болно.
-Личното својство на сторителот што може да биде посебен елемнет кај повеќе
кривични дела, ПР:Својство на службено лице, воено лице или друго одговорно лице.
-Факти кои имаат процесно значење и претставуваат предуслов за правилна
активност на судот, ПР:Прашањата за надлежноста на судовите, изземањето судија и
СЛ.
-Факти од кои зависи видот и висината на кривичната санкција, односно мерка
КАДЕ спаѓаат олеснителните и отежителните околности кои му помагаат на судот во
правилниот избор и одмерување на кривичната санкција.
----------------------------------

Товар на докажување
Во процесната теорија постои повеќезначно определување на товарот на
докажувањето. Според ЗКП, товарот на докажување паѓа врз овластениот тужител кој е
должен во текот на главната расправа да ја докаже вината во секакво разумно
сомневање како прифатен стандард на докажување во кривичната постапка. Оттука,
овластениот тужител е должен да поднесе обвинителен акт до судот кога ќе биде
убеден во осудителна пресуда. ВО тој акт, ЈО ги наведува доказите врз основа на кои се
темели обвинителниот акт, а во прилог ги доставува матерјалните докази, записниците
и снимките од испитувањето на лица и воедно приложува листа на докази кои тој
предлага да се изведат на главна расправа. Во текот на главната расправа, ЈО настојува
да создаде потребно ниво на уверување кај судот во врска со постоењето, односно
вистинитоста на релевантните факти и докази.
Оттука, обвинетиот во текот на постапката е штитен од презумпцијата на невиност СЕ
додека не се докаже спротивносто, а одбраната сама оценува дали и кои докази ќе ги
презентира пред судот, односно ќе изнесе и докаже факти и докази со цел да го
оспори обвинението.

Сепак, во рамки на борбата против организираниот криминалитет постои посебен

случај кога согласно меѓународните документи, обврската за утврдување на
определени факти експлицитно е во рацете на обвинетиот. Имено, проширената
конфискација ќе се спроведе ако обвинетиот во рок од една година од денот на
започнување на главната расправа не успее да докаже дека имотот или имотната
корист се законски стекнати.

Постапка на докажување
Докажувањето претставува најважниот дел од кривичната постапка и опфаќа повеќе
активности распоредени меѓу процесните субјекти во зависност од потребите за
остварување на целта на кривичната постапка. Иако во рамките на докажувањето се
преземаат низа различни процесни дејствија, постапката на докажување во поширока
смисла може да се подели на четири фази, и тоа:
-Пронаоѓање на доказите е првата фаза која се состои во пронаоѓање извори на
сознанија кои помагаат во утврдување на правно-релевантните факти. Оттука,
напуштајќи го концептот на судска истрага и препуштајќи ја претходната постапка во
рацете на ЈО, тој го има главниот збор во пронаоѓањето на доказите. Оттука, во
функцијата на откривање на кривичните дела на ЈО му помага полицијата која е
должна да ги преземе потребните мерки за пронаоѓање на сторителот на кривичното
дело.
Исто така, во текот на истражната постапка, ЈО е должен да собира докази кои одат на
товар на осомничениот, така и во негова полза. Осомничениот, неговиот бранител и
оштетениот може да му даваат предлози на ЈП за преземање на определени дејствија.
Е сега, заради прибирање на потребни известувања, ЈО може да го повика
подносителот на кривичната пријава, како и други лица за чии сознанија смета дека
може да придонесат за оцена на веродостојноста на наводите во пријавата или за кои
се семта дека може да бидат сведоци во постапката, при што ги известува за причните
за повикувањето и за прибавените известување тој составува записник.

Исто така, и одбраната има можност за самостојна истрага, односно преземање на

дејствија на одбрана во текот на истражната постапка. Бранителот може од лицето со
кое разговара да побара писмена изјава или известување кои е должен соодветно да
ги забележи, како и може да му предложи на судот да му одобри пристап до приватни
простории или простории кои не се отворени за јавноста и СЛ.
-Предлагање на доказите претставува дел од постапката на докување кое се
врши со цел непречено одвивање на главната расправа така што, странките се должни
да достават листа на докази кои предлагаат да се изведат изведат во текот на
доказната постапка. ЈО поднесува листа на докази во прилог на обвинителниот акт кога
е тој доставен до судот заради негова оцена пред судијата, односно советот за оцена
на обвинителниот акт. Одбраната е должна оттука, да достави листа на докази по
прием на обвинителниот акт ИЛИ на рочиштето за оцена на обвинителен акт.
Нови докази може да се предлагаат и во дополнение на доказната постапка од страна
на странките и оштетениот, но само во однос на нови околности кои се јавиле во текот
на главната расправа.
-Изведување на докази претставува трета фаза во постапката за докажување.
Имено, според ЗКП, доказите се изведуваат само на главната расправа, а пресудата
може да се заснова само врз фактите и доказите кои се изнесени на главната расправа.
Секоја странка ги изведува доказите кои самата ги прибавила и предложила, а судот
како такви ги прифатил.
Редоследот на изведувањето на доказите е законски пропишан. ЈО прв добива
можност за изведување на докази, а по него таква можност добива одбраната.
Изведувањето на доказите може да биде:
1.По пат на испитување кое го спроведуваат странките, односно директно испитување
кое го спроведува странката која го предложила испитуваното лице, вкрстено
испитување кое го спроведува спротивната странка, а на него може да се надоврзе
дополнителното испитување кое го спроведува странката што го предложила лицето.
2.По пат на изврдување матерјални докази како записник за увид, потврда за
одземени и вратени предмети и СЛ.
Од правилото дека доказите се изведуваат за првпат на главната расправа, постои
исклучок во случаевите кога во текот на истражната постапка за некои докази ќе се
појави опасност дека неам да може да бидат изведени на главната расправа, ПР:Тешко
болен сведок, доказите се однесуваат на лице и СЛ.
-Оцена на доказите претставува четврта и последна фаза во постапката на
докажување. Пред донесувањето на пресудата, судот е должен совесно да го оцени
секој доказ поединечно и во врска со другите докази и врз основа на таквата оцена да
изведе заклучок дали некој фак е докажен или не. Под оцена на доказите се
подразбира утврдување на доказната вредност на доказот, односно испитување на
подобноста на доказите за утврдување на релевантен факт за донесување правилна и
законита одлука. Доказот прибаврн во постапката се подложува на оцена и од тоа се
изведува заклучок за неговата вистинитост.
При оцена на доказите, судијата се служи со методот на логична дедукција или
логичка индукција, односно со техничко испитување на доказите како со нивна
психолошка оцена.

Оцената на квалитетот на прибавените докази го врши ЈО и од неговата оцена зависи

дали основот на сомневање прераснал во основано сомневање на што се надоврзува
донесување наредба за спроведување истражна постапка или ќе запре постапувањето.
Оцената на прибавените докази го води ЈО и кон заклучокот дали се исполнети
условите за поднесување обвинителен акт, односно со сигурност може да се очекува
осудителна пресуда бидејќи врз основа на прибавените докази ЈО е убеден дека ќе
успее да ја докаже вината надвор од секакво разумно сомневање.
--------------------------------------------

Глава Осма
Доказни средства
Сведок
Едно од најчесто користените доказни средства во кривичната постапка е сведокот.
Имено, сведокот е физичко лице кое е повикано во кривичната постапка од страна на
надлежниот орган, а кое е веројатно дека ќе може да даде известување за кривичното
дело и сторителот, како и за други важни околности. Исто така, сведокот е должен да
се јави на поканата и да ги искаже своите сетилни сознанија за сите факти кои се
предмет на докажување и кои би биле важни за кривичното дело И за самиот
сторител.
Е сега, иако сведокот дава исказ за она што го забележал со своите сетила, секога него
исказ не треба да се идентификува со непосредно забележување од причина што,
сведокот на друг начин може да дознае за фактите кои се важни за постапката, ПР:да
чуе нешто од лице кое ги забележало фактите непосредно, а тоа е еден вид на изведен
доказ.
Иако нема конкретни ограничувања во смисла на точно определена возраст од која
произлегува дека сведок може да биде и дете под услов да е способно да перцепира
факти и потоа да ги репродуцира истите. Исто така, ограничување не постои во однос
на физичките и психичките својства на лицето кое се повикува за сведок, освен ако тоа
поради својата душевна или телесна болест, воопшто не е во состојба да сведочи.
ЗКП определува дека и оштетениот и приватниот тужител може да се испитаат како
сведоци. Сепак, едно од деликатните прашања е прашање дали обвинетиот може да
се јави во својство на сведок во својот сопствен предмет, со оглед на тоа дека како
обвинет често може да знае релевантни информации за предметот. До скоро,
обвинетиот во нашиот систем не можел да биде сведок во својот предмет, ниту во
однос на сообвинетите. Во прилог на ова сфаќање се истакнува дека тој не е должен да
зборува, па затоа и не ни може да биде задолжен да се истакнува како сведок. НО, со
поинаквите решенија за испитување на обвинетиот во новиот ЗКП, а особено од аспект
на воведувањето на системот на директно и вкрстено испитување, се поставува
прашањето која би била смислата на вкрстеното испитување ако обвинетиот може да
се повика на правото на молчење или правото да не ја зборува вистината. Оттука,
според новиот ЗКП произлегува дека штом обвинетиот одлучи дека сака да даде исказ
на главната расправа и бранителот спроведе директно испитување, понатаму за него
важат правилаа како и за сведоците. Со други зборови, при вкрстеното испитување на
обвинетиот ќе важат правилата за испитување на сведоци, но исклучиво во однос на
прашашањата веќе поставени во директното испитување кое се спроведува според
правилата за испитување на обвинет, а не на сведок.

Должност на сведочење

Со оглед на фактот дека сведоците се најчесто доказно средство кое овозможува да се

утврдат важни податоци за кривичната постапка, ЗКП конституира должност за
сведочење. Тоа е општа должност на сите лица кои престојуваат на територијата на
нашата држава, доколку со посебни одредби од ЗКП не се ослободени од ваквата
обврска.
Должноста потекнува од фактот дека некое лице нешто знае за фактите кои се предмет
на истражување во постапката. Од законот произлегува дека должноста за сведочење
всушност опфаќа две обврски, и тоа:
-Првата е лицето да се јави на поканата,
-Втората е да даде исказ
+Штом органот на постапката има сознанија дека едно лице може да даде
некои известувања за фактите кои се утврдуваат во кривичната постапка, се упатува
писмена покана во која се назначени името, презимето и занимањето на лицето кое се
повикува времето, местото кога и како би требало тој да дојде, кривичниот предмет
заради кој се повикува, назнака дека се повикува во својство на сведок и
предупредување за последиците од неоправданиот изостанокот. Од оваа обврска се
единствено ослободени сведоците кои поради старост, болест или тешки телесни
маани не може да се јават на поканата И НИВ судијата ќе ги испитува во нивниот дом
или на друго место на кое тие се наоѓаат.
-------------------------------------
Така, ако сведокот кој е уредно повикан не дојде или не го оправда изостанокот може
со судска наредба да се доведе до местото каде што треба да биде испитан И СО
судска наредба да се доведе присилно, а судот може да го казни со парична казна.

Иако должноста на сведочење е општа, сепак постојат определени категории лица кои
не може да бидат сведоци или е ослободени од должноста на сведочењето, и тоа:
-Лице кое со својот исказ би