Спротиставеноста на емпиристите и рационалистите во

Нововековната философија
Средниот век претставуваше епоха на човештвото која изобилуваше во дефинирани
идеи, закостенети социјални односи и страв од реалноста и човековите желби.
Недостигот на поттик за храброст на човекот да се спротистави беше причината за
појава на една преродба, која ќе определи нови начела на живеење и нов период
наречен Нов век. Век во кој постои голем судир на интереси помеѓу емпиристите од
една и рационалистите од друга страна кои го гледаат светот од целосно различен
аспект. Борбата помеѓу овие две групи на спротиставени умови траело многу долго
време, а можеби и се уште трае.

Емпиристите, како претставници на сетилното искуство, сите теории и начела ги

засноваат на докази и експерименти. Носителите на Новиот век, поставувале
философски идеи и докази за да ги потврдат своите ставови и тврдења. Да започнеме
со Џон Лок, како најголем претставник на нововековниот емпиризам. Тој својата
гносеологоија ја започнува со критика на вродените идеи, така што вели дека вродени
идеи не постојат. Покажувајќи на различните начини на толкување на Идејата за Бог и
идејата за моралните начела кај различни народи, Лок вели ,,Нема ништо во разумот,
што претходно не поминало низ сетилата‘‘. Во своето учење тој зборува и за идеите и
квалитетите на предметите и појавите, кои ги дели на прости и сложени, односно
примарни и секундарни. Позната е и неговата теорија на општествен договор, според
која државата настанала со спогодба меѓу луѓето. Меѓу емпиристите се вбројуваат и
Дејвид Хјум и Џорџ Беркли. Хјум е застапник за методолошкиот скептицизам, кој тврди
дека за секое сознание е потребно искуство, т.е. нашето сознане не може да биде
априорно. Џорџ Беркли пак, е субјективен идеалист, кој поаѓа од Локовото учење
според кое сите квалитети се секундарни. Тој е философ кој запаѓа во солипсизам, чија
крајна цел е да се сознае само постоењето на сам себе. Мошне значајни имиња во
областа на емпиризмот се и Томас Хобс и Френсис Бекон. Основен проблем на
Хобсовата философија е проблемот на државата, кој според него не постоел во
примитивното општество. Тој смета дека секој е во војна со сите. Човекот по природа е
зол, егоистичен и неморален и единствено човекот е причина за појава на војна, како
најголема опасност за државата. Најдобро државно уредување според Хобс е
монархијата, додека демократијата ја сметал за тиранија на говорницата. Френсис
Бекон е еден од најистакнитите во англиската ренесанса. Тој зборувал за
ослободување на човековиот разум од т.н. идоли, како синоним за предрасудите,
заблудите, лажните поими. Постојат четири видови на идоли, односно идоли на
племето, на пештерата, на плоштадот и на театарот. Бекон за основен научен метод ја
зема индукцијата, кој ја објаснува преку четири таблици на присуство, отсуство,
споредување и остаток. Од друга страна, наспроти емпиристите се рационалистите,
како застапници на теориите кои се темелат на разумот како извор на знаењето. Преку
теоријата за постоење на една супстанција која е причина самата на себе, Барух
Спиноза се прославува како рационалист и монист, а истовремено и како детерминист
и пантеист. Тој ја опишува супстанцијата како несоздадена, неуништива, бескрајна. Таа
е Спинозиниот Бог кој е идентичен со природата и има бесконечно многу атрибути.
Спиноза учи за постоење на несоздадена природа, како примарна и одредувачка, и
создадена природа, односно модуси дефинирани како конечни актуелизации на
атрубитите. Како современик на Барух Спиноза се јавува Рене Декарт. Тој бил
исклучителен мислител кој тврдел дека треба да се сомневаме во се освен во
математиката и мислењето. Неговата позната изрека ,,Мислам значи постојам‘‘, само
потврдува дека со самото сомневање во постоењето, човекот мисли, што значи
постои. Методот на познание кој го петпочита Декарт е дедукција, според која мислата
се движи од општото кон поединечното, што е спротивно на Беконовата индукција.
Декарт бил противник на Спиноза, со оглед на тоа дека бил дуалист и учел за
постоењето на материјална и духовна супстанција. Меѓу еден од најпознатите
рационалистички философи е Лајбниц. Тој бил противник на Џон Лок и го отфрлил
неговото учење за човекот како tabula rasa и верувал во постоењето на вродени идеи.
Лајбницовата онтологија е позната како монадологија, според која супстанцијата е
една, односно е монада, а монадите се бескрајно мали неделливи, самостојни единки
кои се разликуваат меѓусебе. Најпознато негово дело е ,,Теодикеја‘‘, во кое тој ја
изложува својата теорија за одбрана на Божјото постоење и се спротивставува на
другите философи. Во ова дело тој изрекува ,, Овој свет е најдобар од сите можни
светови‘‘, сакајќи да посочи на еден оптимизам кој секој треба да го содржи во себе.

Емпиризмот и рационализмот како теории претставени во новиот век, несомнено

доминираат и влијаат врз секојдневните гледишта на луѓето. Човековиот ум е креиран
да размислува рационално, но исто така е научен да се потпира на секојдневното
искуство. Според мене, рационалните објаснувања се нешто кое ни дава одговор на
многу нејасни прашања, но во меѓувреме и ни создава многу нејаснотии. Токму тие
нејаснотии ги наоѓаат одговорите во доменот на емпиризмот, осносно искуството.
Искуството е онаа поука која сите ја добиваме од животот, независно дали во
позитивна или негативна ситуација.

Маја Аргирова IV-7