ღერძულა ჩონჩხი - Skeleton Anxiale

ადამინაის ჩონჩხი - Skeleton Homo Sapiens - იყოფა: თავის ქალა - Cranium, ტორსი -Truncum,
ზედა კიდური - Membrum Superior და ქვედა კიდური - Membrum Inferior.
Cranium იყოფა: ტვინის ქალა - Cranium Cerebralis და სახის ქალა - Cranium Visceralis.
Truncum იყოფა: ხერხემლის სვეტი - Columna Vertebralis, ნეკნი - Costa, მკერდის - Sternum.
Membru Superior/Inferior იყოფა: სარტყელი - Cingulum და თავისუფალი ნაწილი Pars Libera.
ხერხემლის სვეტი - Columna Vertebralis შედგება:
კისრის მალები - Vertebrae Cervicales – 7 (CI – CVII)
გულმკერდის მალები - Vertebrae Thoracaicae – 12 (TI – TXII)
წელის მალები - Vertebrae Lumbales – 5 (LI – LV)
გავის მალები - Vertebrae Sacrales – 5 (SI – SV)
კუდუსუნის მალები - Vertebrae Coccygae – 2,3,4,5 (CI – C5)

გულმკერდის მალები - Vertebrae Thoracaicae

მალის ცენტრალურ ნაწილს მოიცავს მალის სხეული - Corpus Vertebrae, რომლის უკანა და
გვერდითი კიდეებიდან ორივე მხარეს წარიზრდება მალის რკალები - Arcus Vertebrae.
რკალები შემოსაზღვრავენ მალის ხვრელს - Foramen Vertebrae. რკალების შეერთებით უკან
წარმოიქმნება წვეტიანი მორჩი - Processus Spinosus. რკალის ორივე მხარეს ლატერალურად
წარიზრდება განივი მორჩები - Processus Transvesus. ზევით და ქვევით მეზობელ მალებთან
დასაკავშირებლად ზედა და ქვედა სასახსრე მორჩებია - Processus Articularis Superior და
Processus Articularis Inferior. მორჩების წინ კარგადა შესამჩნევი ზედა და ქვედა ამონაჭდევები
- Incisura Vertebralis Superior და Incisura Vertebralis Inferior. (ეს ყველა მალისთვის ერთია).
გულმკერდის I-დან IX მალის ჩათვლით დამახასიათებელია ზედა და ქვედა სანეკნე ფოსოები
- Fovea Costalis Superior და Fovea Costalis Inferior. (ერთი ნეკნის თავი უკავშირდება 2 მალას).
X მალას ერთი სანეკნე ფოსო აქვს ზედა კიდესთან. XI-XII მალების თითო-თითო ფოსო
სხეულის ცენტრალურ ნაწილს იკავებს. ნეკნებთან დასაკავშირებლად გულმკერდის მალებს
აქვთ განივი მორჩის სანეკნე ფოსოები - Fovea Costalis Processus Transversus.
 კისრის მალები - Vertebrae Cervicales

კისრის მალების საერთო დამახასიათებელი ნიშანია

ორივე მხარეს განივი ხვრელის - Foramen Transversus
არსებობა. ხვრელი უკნიდან შემოსაზღვრულია
განივი მორჩით, ხოლო წინიდან ნეკნოვანი მორჩით.
ისინი ნეკნ-განივ მორჩს ქმნის.
კისრის პირველი მალის - Atlas განსხვავდება იმით,
რომ Fovea Dentis აქვს Foramen Centralis/Vertebrae-ში,
აქვს წინა რკალი - Arcus Anterior და უკანა მხრიდან
უკანა რკალი - Arcus Posterior. ამ რკალების
შეერთებით გვერდიდან მიიღება გამსხვილებული
გვერდითი მასები - Massa Lateralis, რომლებზეც
ზედა და ქვედა სასახსრე ფოსოებია -
Fovea Articularis Superior და Fovea Articularis Inferior.
ატლასს არ აქვს მალის სხეული და წვეტიანი მორჩი.
მათ ადგილას წინა და უკანა მხარეს წინა და უკანა
ბორცვები - Tuberculum Anterior და
Tuberculum Posterior.
კისრის მეორე მალას - Axis (იგივე ეპისტროფეუსი,
ან ღერძულა მალა) აქვს ვერტიკალურად ზემოთ
მიმართული კბილი - Dens, რომლითაც ატლასს
უკავშირდება და ბოლოვდება კბილის მწვერვალით
- Apex. კბილს წინიდან და უკნიდან აქვს წინა და
უკანა სასახსრე ზედაპირი - Facies Articularis Anterior
/ Facies Articularis Posterior.
კისრის მეექვსე მალისთვის დამახასიათებელია
საძილე ბორცვი - Tuberculum Caroticum, რომელიც
ნეკნ-განივი მორჩის წინა ზედაპირზე კარგად
განვითარებული შემაღლებაა. სწორედ მის წინ
გაივლის საძილე არტერია - Carotis Communis.
კისრის მეშვიდე მალა - Vertebrae Promines.
წარზიდულ მალას სხვა მალებისგან განსხვავებით
Processus Spinosus, ანუ წვეტიანი მორჩი უფრო
გრძელი და ნაკლებად დახრილია, ამიტომ ადვილად
მოინიშნება კანქვეშ კისრის უკანა ზედაპირზე.
C2-C5-ს ჩათვლით კისრის მალების წვეტიანი მორჩი
გაყოფილია 2 ნაწილად, რადგან მასში ჩაჭედილია ქედის იოგი - Ligamenta Nuchae, რომელიც
არის წვეტზედა იოგის - Lig. Supraspinata-ს ნაწილი.

წელის მალები - Vertebrae Lumbales

წელის მალები გამოირჩევა სხეულის დიდი მასით, რომელიც ნაკლებად დახრილია და

საგიტალურ სიბრტყეში ჰორიზონტალურად დგას. მას აქვს მცირე ზომის ძვლოვანი
წანაზარდები. განივი მორჩის უკანა ზედაპირზე დამატებითი მორჩი - Processus Accesorius,
ხოლო ზედა სასახსრე მორჩზე დვრილისებრი მორჩი - Processus Mamillaris.
წელის მესამე მალის შემდეგ ტვინოვანი ნივთიერება აღარ არის, ამიტომ მალის ხვრელი
შედარებით მცირე ზომისაა.

გავის მალები (გავის ძვალი) – Vertebrae Sacrales (Os Sacrum)

გავის მალები სქესობრივი მომწიფების ასაკში ერთმანეთს ძვალთა შეერთების ტიპით -

სინოსტოზით - უკავშირდება, რაც მათ შორის არსებული ხრტილოვანი დისკების გაძვალების
შედეგია და ქმნიან სამკუთხა ფორმის გავის ძვალს - Os Sacrum. ზედა ნაწილი - გავის ფუძე -
Basis Sacri - გამსხვილებულია, ხოლო ქვედა - გავის მწვერვალი - Apex Sacri - ვიწროა და
მოდრეკილია წინა მხრისკენ. ფუძის მხარეს ზედა სასახსრე მორჩებია.
გავის ძვალს ორი ზედაპირი აქვს - წინა, შედარებით სადა და მენჯის ღრუსკენ მიქცეული -
მენჯისკენა ზედაპირი - Facies Pelvina და უკანა ზედაპირი - Facies Dorsalis.

რადგან Os Sacrum მიღებულია Vertebrae Sacrum-ების შეძვალების შედეგად, მასზე ჩანს 5

მალის სხეულთა შეზრდის შედეგად წარმოქმნილი გვერდითი ხაზები - Linae Transversae.
გავის ძვლის პირველი მალის (S1) კიდე წინ არის წარზიდული წელის ლორდოზის გავის
ნადრეკში გადასვლის გამო და მას კონცხი - Promontorium - ქვია.
მალთა რკალის ფეხები ერთმანეთთანაა შეზრდილი და გვერდით ნაწილს - Pars Lateralis
ქმნის. გვერდითი მასები (Massa Lateralis) კი ყურისებრ ზედაპირს - Facies Auricularis - ქმნის.
წინა წედაპირზე მდებარეობს 4 წყვილი გავის მენჯისკენა ხვრელი - Foramina Sacrila Pelvina.
გავის დორსალურ ზედაპირზე 4 წყვილი დორსალური ხვრელია - Foramina Sacrila Drosalia.
გავის უკანა ზედაპირზე მალების მორჩების გაერთიანებით მიღებულია ძვლობანი ქედები.
წვეტიანი მორჩების შეერთების შედეგია შუა ქედი - Crista Sacralis Mediana.
ზემო და ქვემო სასახსრე მორჩების შეერთებით შუამდებარე ქედი - Crista Sacralis Intermedia
მიიღება, რომლებიც გავის ძვლის მწვერვალზე გავის ძვლის რქებს - Cornu Sacralis - ქმნის.
განივი მორჩების შეერთებით კი ლატერალური ქედი - Crista Sacralis Lateralis მიიღება.
მალთა ხვრელების (Foramen Vertebrale) შეერთებით წარმოიქმნება გავის არხი -Canalis Sacralis,
რომელიც გავის მწვერვალეზე გავის ნაპრალით - Hiatus Sacralis - ბოლოვდება. გავის ნაპრალი
ხერცემლის არხის ქვედა შესავალია. გავის არხს აქვს ორი შესასვლელი: Apertura Superior და
Apertura Inferior. (იგივე Hiatus)

კუდუსუნის მალები (კუდუსუნის ძვალი) – Vertebrae Coccygae (Os Coccygis)

კუდუსუნის მალები ოთხი ან ხუთია,

იშვიათად მეტი ან ნაკლები. ადამიანის
კუდუსუნის მალები ერთმანეთთან
შეძვალებულია და ერთ მთლიან კუდუსუნის
ძვალს -Os Coccygis ქმნის. კუდუსუნის ძვალი
ოდნავ გამრუდებული, პირამიდის ფორმის
ძვალია, სადაც განარჩევენ: ფუძეს, წინა და
უკანა ზედაპირს და მწვერვალს.
ფუძე - Basis - მიმართულია ზევით და გავის
ძვლის მწვერვალთან შენაწევრების შედეგად ქმნის გავა-კუდუსუნის სიმფიზსს.
მწვერვალი - Apex - მიქცეულია ქვევით და წინ. კუდუსუნის ძვლის წინა ზედაპირი -
Facies Anterior - სადაა, შედრეკილია და აქვს განივი ხაზები - Linae Transversae.
კუდუსუნის ძვლის უკანა ზედაპირი - Facies Posterior - ხორკლიანია. კუდუსუნის
პირველ მალაზე აღენიშნება განუვითარებელი განივი მორჩები - Processus Transversus,
და ზემო სასახსრე მორჩის ნაშთები - კუდუსუნის რქები - Cornea Coccygea.
პირველი 24 მალა არის ნამდვილი - Vertebrae Verae, რადგან ისინი დამოუკიდებელი
ძვლებია, ხოლო დანარჩენი 9-10 არის ცრუ - Vertebrae Spurie, რადგან მიღებულნი
არიან შეძვალების შედეგად.

მკერდის ძვალი - Os Sternum

მკერდის ძვალს მახვილისებრი ფორმა აქვს. იგი

მიეკუთვნება ბრტყელ ძვლებს და შედგება
მკვეთრად განსხავევული სამი ნაწილისაგან:
მკერდის ტარი - Manumbrium Sterni,
მკერდის სხეული - Corpus Sterni და
მახვილისებრი მორჩი - Procesus Xiphoideus. ეს
ძვლები ერთმანეთთან ძვალთა შეერთების
ტიფით - სიმფიზით არის დაკავშირებული, ანუ
მკერდის ძვალი არ არის ერთი მთლიანი ძვალი.
ძვალს აქვს 2 ზედაპირი შიგნითა და გარეთა
Facies Interna და Facies Externa.
იქ, სადაც მკერდის ტარი უკავშირდება მკერდის
სხეულს არის მკერდის კუთხე - Angulus Sternalis.
მეორენაირად ლუდოვიკეს კუთხეს უწოდებენ.
Sternum-ს გააჩნია გვერდი გვერდითი კიდეები -
Margo Lateralis, რომლებზეც მოთავსებულია:
სანეკნე ნაჭდევები - Incisurae Costales და ლავიწის ნაჭდევები - Incisurae Clavicularis, რადგან
მკერდის ძვალი უკავშირდება ნეკნებსა და ლავიწის ძვალს. ლავიწის ნაჭდევებს შორის,
მკერდის ტარის ზედა კიდეს ქმნის საუღლე ნაჭდევი - Incisura Jugularis (იაგულარის.

ნეკნები - Costae
ნეკნების ფუნქციური მნიშვნელობა დიდია. მის ქვეშ მოთავსებულია ფილტვები, რომლებიც
მოძრაობენ მხოლოდ ნეკნების მოძრაობასთან ერთად, რადგან ფილტვი ნეკნთან პლევრითაა
გამოკერებული. თითოეული ნეკნი, ერთი მხრივ, უერთდება მალებს და მეორე მხრივ,
მკერდის ძვალს. შესაბამისად, აქვს სახერხემლე და სამკერდე ბოლო - Extremitas Vertebralis და
Extremitas Sternalis. პირველი 7 წყვილი ნეკნი, რომელიც მკერდის ძვალს უკავშირდება ცალ-
ცალკე, არის ნამდვილი - Costae Verae, 3 წყვილი, რომელიც მკერდის ძვალს ერთმანეთთან
დაკავშირების შემდეგ უკავშირდება არის ცრუ - Costae Spurie, ხოლო 2 წყვილი, რომელიც
საერთოდ არ უკავშირდება, არის მერყევი - Costae Fluctuantes.

თითოეული ნეკნი მეტ-ნაკლებად ნამლისებურად მოხრილია (პირველი ნეკნის გარდა).

ნეკნის უმეტესი ნაწილი ძვლოვანია - Os Costale, ხოლო წინ იგი მთავრდება ნეკნის ხრტილით
- Cartilago Costalis. ნეკნებზე არჩევენ ნეკნის თავს - Caput Costae, ნეკნის ყელი - Collum Costae
და ნეკნის სხეული - Corpus Costae. აქვს 2 ზედაპირი - გარეთა და შიგნითა - Facies Externa და
Facies Interna. აქვს 2 კიდე - ქვედა და ზედა - Margo Superior და Margo Inferior.
Caput Costae თავისი სასახსრე ზედაპირით - Facies Articularis Capitis Costae - უკავშირდება
მკერდის მალებს. II-X ნეკნების სასახსრე ზედაპირს ნეკნის თავის ქედი - Crista Capitis Costae -
ყოფს 2 ნაწილად, რადგან ერთდროულად 2 მალას უკავშირდება.
ნეკნის გარეთა ზედაპირზე (Facies Externa) შეიმჩნევა ნეკნის ბორცვი - Tuberculum Costae,
რომელსაც დართული აქვს სასახსრე ზედაპირი - Facies Articularis Tubercli Costae. ნეკნის
ბორცვი შესაბამისი მალის განივ მორჩზე თავსდება. XI-XII ნეკნებს ბორცვები არ გააჩნიათ,
რადგან ისინი მალების განივ მორჩებს სახსრით არ უკავშირდებიან.
ნეკნის ყელის (Collum Costae) ზედა კიდეზე ნეკნის ყელის ქედია - Crista Collum Costae.
იქ, სადაც ნეკნის მოხრილობის კუთხე მკვეთრად იცვლება ნეკნის კუთხეა - Angulus Costae.
ნეკნის შიგნითა ზედაპირზე (Facies Interna) ქვედა კუთხესთან (Margo Inferior) შეინიშნება
ნეკნის ღარი -Sulcus Costae, რომელშიც თავსდება ნეკნთაშუა სისხლძარღვები და ნერვები.
პირველი ნეკნი სხვა დანარჩენი ნეკნებისგან განსხვავდება. იგი ჰორიზონტალურ სიბრტყეშია
და გააჩნია ზედა და ქვედა ზედაპირი - Facies Superior და Facies Inferior. კიდე (Margo) კი
გარეთა და შიგნითა - Margo Externa და Margo Interna. მის ზედა ზედაპირზე არის
ლავიწისქვეშა არტერიის ღარი - Sulcus Arteriae Subclaviae და ლავიწისქვეშა ვენის ღარი -
Sulcus Venae Subclaviae. მათ შორი გამყოფი შემაღლება - წინა კიბისებრი კუნთის ბორცვია -
Tuberculum Musculi Scaleni Anterioris.
მეორე ნეკნს დამატებითი ელემენტის სახით აქვს წინა დაკბილული კუნთის ხირკლი -
Tuberositas Musculi Serrati Anterioris.

გულმკერდის ღრუ - Cavum Thoracis, არის ღრუ, რომელშიც დაცულია სიცოცხლისთვის

მნიშვნელოვანი ორგანოები. აქვს ორი შესასვლელი - Apertura Superior და Apertura Inferior.
მამაკაცის Apertura Inferior-ი Apertura Superior-ზე 2 ჯერ დიდია, ხოლო დედაკაცის
გულმკერდი ცილინდრული ფორმისაა და ზედა და ქვედა შესასვლელი ტოლია.
 ლავიწის ძვალი - Os Clavicula

ლავიწი - Os Clavicula - შედის -

Membru Superioir-ის Pars Cingulum
შემადგენლობაშია. მოთავსებულია -
ტორსის წინა, ზედა კუთხეში.
აგებულებით არის ერთადერთი
ჰორიზონტალურად მდებარე
ლულისებრი. აქვს ორი ბოლო -
სამხრე ბოლო და სამკერდე ბოლო -
Extremitas Sternalis და Extremitas
Acromialis.
ბოლოებს შორის არის სხეულo –
Corpus Clavicula. აქვს 2 ზედაპირი -
Facies Superior და Facies Inferior. აქვს
ორი კიდე - Margo Anterior და
Margo Posterior. მას აქვს კონუსისებრი ბორცვი - Tuberculum Conoideum. თითოეულ ბოლოზე
აქვს სასახსრე ზედაპირები - Facies Articularis-ები.
Facies Articularis Sternum, ანუ სამკერდე ბოლოს სასახსრე
ზედაპირში აქვს ქედი -Crista.

ბეჭის ძვალი - Os Scapula

ბეჭის ძვალი - Os Scapula შედის Membru Superior-ის Pars

Cingulum - ის შემადგენლობაში. მოთავსებულია ტორსის
დორზალურ ზედა კუთხეში. აგებულებით არის ბრტყელი.
ფორმით სამკუთხა. აქვს 3 კუთხე - ზედა, ქვედა, გვერდითი
- Angulus Superior, Angulus Inferior და Angulus Lateralis.
გააჩნია 3 კიდე -ზედა, გვერდითი და მედიალური -
Margo Supeior, Margo Lateralis და Margo Medialis. აქვს 2
ზედაპირი - სანეკნე ზედაპირი და დორსალური
ზედაპირი - Facies Costalis და Facies Dorsalis. Margo
Superior-ზე აქვს ბეჭის ამონაჭდევი - Incisura Scapula. Angulus Lateralis-ზე აქვს ნისკარტისებრი
მორჩი და სამხრე მორჩი - Processus Coracoideus და Processus Acromianalis. მათ შორის ფოსოა,
რომელშიც მხრის ძვალი უნდა ჩაჯდეს- Cavitas Glenoidalis.. ის ბეჭის სხეულის უკავშირდება
ყელით - Collum Scapule. დორსალურ ზედაპირზე არის ქედი -Spina Scapule, ის უკანა
ზედაპირს 2 ნაწილად ყოფს - ქედზედა და ქედქვედა - Fossa Supraspinata / Infraspinata. სანეკნე
ზედაპირი ჩადრეკილია და ბეჭქვეშა ფოსოა -Fossa Suscapula. აქვს სახსარზედა და
სახსარქვედა ბორცვები -Tuberositas Supraglenoidalis/Infraglenoidalis კუნთებთებისთვის.

Pars Libera Membri Superior

Pars Libera Membri Superior იყოფა მხრის, წინამხრისა და მტევნის ნაწილებად. ლათინურად -
Brachium, Antebrachium და Manus.

მხრის ძვალი - Os Humerus

მხრის ძვალი - Os Humerus შედის Membri Superior-ის

Pars Libera-ს Pars Brachium-ის შემადგენლობაში. არის
ვერტიკალურად მდებარე ლულოვანი ძვალი, ამიტომ
აქვს პროქსიმალური ეპიფიზი, დისტალური ეპიფიზი
და მათ შორის დიაფიზი. პროქსიმალურ ეპიფიზზე
მას აქვს თავი - Caput, რომელიც გამოყოფილია
ანატომიური ყელით - Collum Anatomicum. მარჯვნივ
და მარცხნივ შებურთულებებია - მცირე და დიდი
ბორცვი - Tuberculum Major / Tuberculum Minor. მათ
ჩაყოლებაზე არის ქედები, რომლებსაც კუნთები
ემაგრება - Crista Tuberculi Major/Crista Tuberculi Minor.
მათ შორის ღარია - Sulcus, რომელიც ერთი მთლიანი
ღარია, მაგრამ ადგილმდებარეობის მიხედვით ყოფენ -
Sulcus Intertubercularis და Sulcus Intercristalis.
დიაფიზის საზღვართან არის ქირურგიული ყელი
-Collum Chirurgicum (ძვლის სუსტი ნაწილია,
რომელიც მხრის თავის შემობრუნების შედეგია).
დიაფიზზე არის დელტისებრი ხორკლი - Tuberositas
Deltoidea, რომელზეც დელტისებრი კუნთი ემაგრება. მხრის
უკანა ზედაპირზე სხივის ნერვის ღარია - Sulcus Nervi
Radialis.
დისტალურ ეპიფიზზე მედიალური და ლატერალური
როკზედებია - Epicondyilus Medialis და Epiconylus Lateralis.
როკზედების ცენტრში ჭაღია - Trochlea, რომლის
ლატერალურად მცირე თავია - Capitulum Humeri. ჭაღის
ზემოთ გვირგვინესებრი ფოსო და სხვივის ფოსოა - Fossa
Coronoidea და Fossa Radialis. უკანა მხარეს კი იდაყვის ფოსოა
- Fossa Olecrani.
 იდაყვის ძვალი - Ulna

იდაყვი შედის Membri Superior-ის Pars Libera-ს Pars AntiBrachium-ის შემადგენლობაში.

ვერტიკალურად მდებარე ლულოვანი ძვალი, აქვს პროქსიმალური ეპიფიზი, დისტალური
ეპიფიზი და დიაფიზი. აქვს Processus Coronoidea, Processus Olecrani, მათ შორის Incisura
Trochela, იქვე კი Incisura Radialis. გვირგინოვანი მორჩის ქვეშ ხორკლია - Tuberositas Ulna.
დიაფიზზე აქვს 3 ზედაპირი - Facies Anterior/Posterior/Medialis. აქვს 3 კიდე- Margo
Anterior/Posterior/Interoseus (ძვალთაშუა). დისტალურ
ეპიფიზზე აქვს იდაყვის თავი - Caput Ulna და
სადგისისებრი მორჩი - Processus Styloideus.

სხივის ძვალი - Radius

სხივის ძვალი შედის Membri Superior-ის Pars Libera-ს

Pars AntiBrachium-ის შემადგენლობაში. ვერტიკალურად
მდებარე ლულოვანი ძვალი, აქვს პროქსიმალური
ეპიფიზი, დისტალური ეპიფიზი და დიაფიზი.
პროქსიმალურ ეპიფიზზე აქვს Caput Radii, რომელსაც
მომრგვალებული ზედაპირი გააჩნია იდაყვის ძვალთან
შესასახსრებლად და საბრუნებელ სასახსრე ზედაპირს -
Circumferentia Articularis უწოდებენ. აქვს სხივის ყელი -
Collum Radii, რომლის ქვევით სხივის ხორკლია -
Tuberositas Radii. მას ორთავა კუნთი ემაგრება. მას აქვს
3 ზედაპირი აქვს Facies Anterior/Posterior/Lateralis.
გააჩნია 3 კიდე - Margo Anterior/Posterior/Interosseus.
დისტალურ ეპიფიზზე აქვს სადგისისებრი მორჩი -
Processus Styloideus და იდაყვის ნაჭდევი - Incisura Ulna.
ცერა თითის გაგრძელებაა სხივის ძვალი, ნეკის- იდაყვი.

მტევნის ძვლები - Ossa Manus

მტევანი თავის მხრივ იყოფა: მაჯის ძვლები, ნების

ძვლები და თითების ფალანგები. ლათინურად -
Carpi, Metacarpi, Digiti Manus.
მაჯის ძვლებში - Ossa Carpi შედის 8 სესამოიდური
ძვალი (ძვლები, რომლებიც თავისუფლებისა და
სიმტკიცის ხარისს ზრდიან), რომლებიც 2 მწრივად
არიან განლაგებული: ნავისებური, მთვარისებური,
სამწახნაგა და ცერცვისებური (I რიგის). ლათინურად
- Scaphoideum, Lunatum, Triquentrum და Pisidorme.
ტრაპეციული, ტრაპეცოიდული, დიდთავა, კავიანი
(II რიგის). ლათინურად - Trapezium, Trapezoideum,
Capitatum და Hamatum.
ნების ძვლები - Ossa Metacarpi - იქმნება 5 ლულოვანი ძვლისაგან, რომლებზეც არჩევენ
ფუძეს - Basis, სხეულს - Copus და თავს - Caput.

თითების ფალანგები - Falanga Digitatis 3 რიგად განლაგებული ძვლებია, რომელებიც იყოფა -

პროქსიმალური ფალანგი - Planax Proximalis, შუა ფალანგი - Planax Media და დისტალური
ფალანგი - Planax Distalis. I თითზე მხოლოდ 2 ფალანგია. ნების ძვლების მსგავსად
თითოეულ ფალანგზე განარჩევენ ფუძეს, სხეულსა და თავს

მენჯის ძვალი - Os Coxae

მენჯის ძვალი 3 ძვლის შეძვალების შედეგად მიიღება. ესენია: თეძოს ძვალი - Ilium,
საჯდომის ძვალი - Ischii და ბოქვენის ძვალი - Pubis. მათი შეერთების ადგილზე არ გვხვდება
Linea Transverse, რადგან ონტოგენეზური განვითარების პროცესში ძვლები ადრეულ ასაკში
გაძვალდა. აქვს 2 ზედაპირი მენჯისკენა/შიგნითა - Facies Pelvina და გარეთა ზედაპირი -
Facies Externa. გარეთა ზედაპირზე 3 ძვლის სხეულების შეძვალებით მივიღეთ ტაბუხის ბუდე
- Acetabulum. მას აქვს ბუდის წარბი - Supracialis Acetabulum. ბუდის ცენტრალურ ნაწილს
ბუდის ფუძე - Fossa Acetabuli წარმოადგენს, რომელსაც ირგვლიც ბუდის ნაჭდევი - Incisura
Acetabuli შემოყვება. აქვეა მთვარისებრი ზედაპირი - Facies Lunata, რომელიც გლუვია და
სასახსრე ზედაპირითაა დაფარული.

თეძოს ძვალი - Os Illium - შედგება სხეულისგან - Corpus Ili და ფრთისგან - Ala Ilii. ფრთის
ზედა კიდე გამსხვილებულია და ქმნის თეძოს ქედს - Crista Iliaca, რომელსაც დართული აქვს
შუამდებარე ხაზი - Linea Intermedia და შიგნითა და გარეთა ბაგე - Labium Externa და Labium
Interna. თეძოს ძვლის წინა და უკანა კიდეზე წყვილ-წყვილი წვეტებია:
თეძოს წინა ზედა/ქვედა წვეტები - Spina Iliaca Anterior Superior/Inferior.
თეძოს უკანა ზედა/ქვედა წვეტები - Spina Iliaca Posterior Superior/Inferior.
გარეთე ზედაპირზე 3 ძვლოვანი დუნდულოვანი ხაზია - Linea Glutea: Anterior, Posterior და
Inferior - წინა უკანა და ქვედა.
უკანა ზედაპირის ცენტრალური ნაწილი ჩაღრმავებულია და თეძოს ფოსოს - Fossa Iliaca.
მედიალური კიდე მთავრდება თეძოს ხორკლით - Tuberositas Iliaca, რომელსაც გავის
ძვალთან დასაკავშირებლად თან დასდევს ყურისებრი ზედაპირი - Facies Auricularis. უკანა
ზედაპირს ირიბად კვეთს რკალოვანი ხაზი - Linea Arcuata.

საჯდომის ძვალი - Os Ischii - შედგება სხეულისგან - Corpus და ტოტისგან - Ramus Ischii. ს

აჯდომი ძვლის ქვედა კიდე გამსხვილებულია და ქმნის საჯდომის ბორცვს - Tuber Ischii.
უკანა კიდისა და თეძოს საზღვარზე არის საჯდომის წვეტი - Spina Ischii, რომელიც
ერთმანეთისგან ყოფს დიდ და მცირე საჯდომ ამონაჭდევებეს - Incisura Ischiada Major და
Incisura Ischiada Minor. საჯდომის ძვალი ბოქვენის ძვალთან ერთად შემოსაზღვრავს
დახურულ ხვრელს - Foramen Obturatum.

ბოქვენის ძვალი - Os Pubis - შედგება სხეულისგან - Corpus და ზედა და აღმავალი ქვედა -

Ramus Superior და Ramus Inferior. ზედა ტოტის ქვედა კიდეს გასდევს დამხურავი ღარი -
Sulcus Obturatorius დამხურავი ნერვებისთვისა და სისხლძარღვებისთვის, ხოლო ამავე ტოტის
ზედა კიდეს მიჰყვება შემაღლებული ბოქვენის ქედი - Pecten Pubis, რომლის მედიალურ
კიდეზე შეიმჩნევა ბოქვენის ბორცვი - Tuberculum Pubicum. ბოქვენის ძვალს მოპირდაპირე
ბოქვენთან დასაკავშირებელი სიმფიზის ზედაპირი - Facies Symphysialis.
 მენჯი მთლიანად

მენჯი - Pelvis იყოფა 2 ნაწილად:

ზედა, შედარებით ფართო დიდი მეჯი - Pelvis Major და
ქვედა, შედარებით ვიწრო მცირე მენჯი - Pelvis Minor. მათ
შორის საზღვარი წრეწირი, რომელსაც ეწოდება
სასაზღვრო ხაზი - Linea Terminalis. იგი იქმნება:
უკნიდან - Promontorium, გვერდებიდან - Linea Arcuata,
Pecten Pubis, Tuberculum Pubicum და Sumphysis Pubica. ეს
ასევე Apertuea Pelvis Superior-ს ქმნის.
Apertura Pelvis Inferior წარმოადგენს მცირე მენჯის
დაბოლოებას, რომელიც მოისაზღვრება:
წინიდან - ბოქვენის რკალით, გვერდებიდან - საჯდომი
ძვლის ბორცვებითა და გავა-კუკუხოს იოგებით, უკნიდან
- გავისა და კუდუსუნის კიდეებით.
მცირე მენჯის ღრუს კედლებს ქმნის:
წინა კედელი - ბოქვენის ძვალი და მისი სიმფიზი,
გვერდითა კედლებს - საჯდომის ტოტი და კუკუხო,
თეძოს სხეული და გავა-წვეტიანი იოგი,
უკანა კედელს - გავისა და კუდუსუნის ძვლები.
დიდი მენჯის ღრუს კედლებს ქმნის:
გვერდიდან - თეძოს ფრთები, უკნიდან - წელის V მალა და
მასთან დაკავშირებული თეძო-წელის იოგი, წინიდან -
დიდი მენჯს ძვლოვანი კედელი არ აქვს.

განივი დიამეტრი - Diameter Transversa - უდიდესი

მანძილი Linea Terminalis-ებს შორის - 13.5 სმ
წვეტთაშორისი მანძილი - Distantia Spinarum – Spina Iliaca
Anterior Superio-ებს შორის მანძილი - 25-26 სმ
ქედთაშორისი მანძილი - Distantia Cristarum – Crista Iliaca-
ებს შორის დაშორებული მანძილი - 28-29 სმ
ციბრუტთაშორისი მანძილი - Distantia Trochanterica - ბარძაყის Trochanterica Major-ებს შორის
- 31 სმ

მარჯვენა და მარცხენა ირიბი დიამეტრები - Diameter Obliqua Detra & Sinistra – 12–12.6 სმ

ანატომიური კონგიუატა - Conjugata Anatomica - მანძილი Promontorium-სა და Sumphysis Pubica-

ს ზედა კიდეს შორის - 11.5 (იგივე სწორი დიამეტრი - Diameter Recta)
ნამდვილი კონგიუატა - Conjugata Vera - მანძილი Promontorium-სა და მასთან სიმფიზის შიგა
ზედაპირის ყველაზე ახლო წერტილს შორის 10.5-11 სმ (გინეკოლოგიური Conjugata)
დიაგონალური კონგიუატა - Conjugata Diagonalis - მანძილი Promontorium-სა და სიმდიზის
ქვედა კიდეს შორის.
გარეთა კონგიუატა - Conjugata Externa - იზომება ბოქვენის ზედა კიდესა და წელის
ლორდოზის ყველაზე ღრმა წერტილს შორის (LV) – 21 სმ.

Membri Inferior Pars Libera

Membri Inferior Pars Libera შედგება 3 ნაწილისგან: ბარძაყის - Femor, კანჭის - Cruris და ტერფის
- Pes-ისგან.
ბარძაყის ძვალი - Os Femoris შედის Membri
Inferior-ის Pars Libera-ს შემადგენლობაში. არის
ვერტიკალურად მდებარე ლულოვანი ძვალი
ამიტომ აქვს პროქსიმალური ეპიფიზი,
დისტალური ეპიფიზი და დიაფიზი.
პროქსიმალურ ეპიფიზზე აქვს ბარძაყის თავი -
Caput Femoris, რომელზეც მცირე ზომის ბარძაყის
თავის ფოსოა - Fovea Capitis Femoris. ბარძაყის
ძვალი სხეულს უკავშირდება ბარძაყის ყელით -
Collum Femoris. თავისა და ყელის საზღვარზე არის
დიდი და მცირე ციბრუტი-Trochanter Major &
Trochanter Minor. უკნიდან ისინი
ციბრუტთაშორისი ქედით - Crista
Intertrochanterica უკავშირდება, ხოლო წინა
მხრიდან კი ციბრუტთაშორისი ხაზით - Linea
Intertrochanterica. დიდ ციბრუტს დართული
აქვს ციბრუტის ფოსო - Fossa Trochanterica.
ბარძაყის დიაფიზზე სათავეს იღებს
ხორკლიანი ხაზი - Linea Aspera, რომელსაც 2
ბაგე - მადიალური და ლატერალური ბაგეები -
Labium Medialis / Labium Lateralis აქვს.
კუნთების მისამაგრებლად მედიალურ ბაგეს დუნდულოვანი ხორკლი - Tuberositas Glutea და
ლატერალურ ბაგეზე ქედის ხაზი - Linea Pectinea აქვს.
დისტალურ ეპიფიზზე ბაგეები ერთმანეთს სცილდებიან ქმნიან და მუხლქვეშა ზედაპირს -
Facies Poplitea-ს. დისტალურ ზედაპირზე გვაქვს მედიალურ და ლატერალურ როკები -
Condylus Medialis და Condylus Lateralis, რომლებსზეც მოთავსებულია როკზედები -
EpicondylusMedialis და Epicondylus Lateralis. როკების შორის ფოსოა - Fossa Intercondylaris. წინა
ზედაპირის შუა ნაწილი წარმოდგენილია კვირისტავის ზედაპირით - Facies Patelaris.
კანჭის ძვლები - Ossa Cruris - 2 ძვლისგან: დიდი - Tibia და მცირე წვივის - Fibula ძვლისგან
შედგება.
Tibia – Membri Superior-ის Pars Libera-ს შემადგენელი ნაწილია, არის ლულოვანი და აქვს
პროქსიმალური ეპიფიზი, დისტალური ეპიფიზი და დიაფიზი. აქვს 3 ზედაპირი -Facies
Medialis/Lateralis/Posterior და 3 კიდე -Margo Medialis/Lateralis/Anterior. Margo Lateralis იგივე
Margo Interosea ანუ ძვალთაშორისი კიდეა. პროქსიმალურ ეპიფიზზე აქვს როკები - Condylus
Medialis და Condylus Lateralis. მათ შორის როკთაშუა შემაღლებაა - Eminentia Intercondylaris.
როკთაშუა შემაღლების (Eminentia Intercondylaris) წინ და უკან როკთაშუა წინა და უკანა
არეებია - Area Intercondylaris Anterior & Posterior.
ბარძაყის ძვალთან დასაკავშირებლად აქვს Facies Articularis Superior. მცირე წვივის ძვალთან
შესასახსრებლად კი Facies Articularis Fibularis. წინა კიდის ზედა ეპიფიზის ნაწილში დიდი
წვივის ხორკლი - Tuberositas Tibiae არის, რომელსაც კუნთები ემაგრება.
დისტალური ეპიფიზი Facies Articularis Inferiori-ით ბოლოვდება, რომელიც კოჭის ძვალს
ესახსრება. დისტალურ ეპიფიზზე ასევე არის მედიალური გოჯი - Malleolus Medialis, ხოლო
მცირე წვივის ძვლის შეხების ადგილზე მცირე წვივის ამონაჭდევი - Incisura Fibula.

Fibula - Membri Superior-ის Pars Libera-ს შემადგენელი ნაწილია, არის ლულოვანი და აქვს
პროქსიმალური ეპიფიზი, დისტალური ეპიფიზი და დიაფიზი. გააჩნია 3 ზედაპირი -Facies
Medialis/Lateralis/Posterior. შესაბამისად, 3 კიდე -Margo Medialis/Lateralis/Anterior. Margo
Lateralis იგივე Margo Interosea ანუ ძვალთაშორისი კიდეა.
პროქსიმალურ ეპიფიზზე გააჩნია თავი - Caput Fibulae, რომელიც მწვერვალით - Apex -
ბოლოვდება. დისტალურ ეპიფიზზე გააჩნია ლატერალური გოჯი - Malleolus Lateralis,
რომელიც დიდი წვივის მსგავსად მონაწილეობს კოჭ-წვივის სახსრის შექმნაში. მას
დართული აქვს გოჯის სასახსრე ზედაპირი - Facies Articularis Malleoli და ასევე ფოსოც - Fossa
Malleoli Lateralis.

კვირისტავი - Patella - წაბლის ფორმის სესამოიდური ძვალია.

კვირისტავში აქცევენ ზევით მიქცეულ გაგანიერებულ და
მომრგვალებულ კვირისტავის ფუძეს - Basis Patellae - და ქვევითკენ
შევიწროვებულ, ზოგჯერ წაწვეტებულ მწვერვალს - Apex Patellae. უკანა
სასახსრე ზედაპირი - Dacies Articularis Posterior, რომლითაც ბარძაყის როკებს უკავშირდება,
სადაა, წინა - Facies Anterior, კი შედარებით ხორკლიანი.

ტერფი - Pes - მტევნის ანალოგიურად 3 ნაწილისგან შედგება: უკანა ტერფი, წინა ტერფი და
ფალანგებისგან - Tarsus, Metatarsus და Digiti Pedis.
უკანა ტერფი - Ossa Tarsi – 7 ძვლით არის წარმოდგენილი,
რომელიც 2 რიგად არის განლაგებული. ესენია :
კოჭი - Talus, ქუსლი - Calcaneus, (I რიგის).
ნავისებური - Navicurale, კუბური - Cuboideum და 3 სოლისებრი
Cuneiformia Mediale/Intermedium/Laterale.
წინა ტერფი - Ossa Metatarsalia - წარმოდგენილია ხუთი
ლულოვანი ძვლით, რომელზეც არჩევენ ფუძეს - Basis, სხეულს -
Corpus და თავს - Caput.
ტერფის თითების ძვლები - Digiti Pedis - წარმოდგენილია
ფალანგებით - Palangas. ისინი 3 რიგად არიან განლაგებულნი: I
რიგი - პროქსიმალური, II - შუამდებარე, III - დისტალური.
პირველ ფალანგს მხოლოდ პროქსიმალური და დისტალური
ფალანგი აქვს.

თავის ქალას ძვლები - Ossa Cranii

ტვინის ქალას ძვლები

სოლისებრი ძვალი - Os Sphenoidale

ქალას არცერთი ძვალი არ ამყარებს იმდენ ძვალთან

კავშირს, რამდენსაც სოლისებრი ძვალი - Os
Sphenoidale. იგი შედგება სხეულისგან - Corpus, მცირე
და დიდი ფრთისგან - Ala Minor და Ala Major და
ფრთისებრი მორჩისგან -Processus Pterygoideus. ძვალს
აქვს კუბის ფორმა, რომლის კედლები სოლიდებრ
წიაღს - Sinus Sphenoidale-ს შემოსაზღვრავენ.
 სხეულს ზემოდან უნაგირის ფორმა აქვს და თურქულ კეხს -Sella
Turcia-ს მოგვაგონებს, რომლის ცენტრიც ჩაყრმავებულია და
ჰიპოფიზის ფოსოს - Fossa Hypophysialis ქმნის. ფოსოს წინ კეხის
ბორცვია - Tuberculum Sellae, მის წინ ჯვარედინი ღარია - Sulcus
Chiasmatis. ამავე ზედაპიზეა შუა დახრილი მორჩები - Processus
Clinoideus Medius.
ჰიპოფიზის ფოსოს უკან მხარეს აღმართულია კეხის ზურგი -
Dorsum Sellae. იგი გვერდებიდან საძილე ღარით - Sulcus Caroticus
არის შემოსაზღვრული. უკანა ზედაპირზე 2 წყვილი დახრილი
მორჩი შეიმჩნევა: წინა და უკანა - Processus Clinoideus
Anterior/Posterior.
სხეულის წინა კედელი ცხვირის ღრუსკენაა მიქცეული, მასზე ქედია
- Crista Sphenoidalis, რომელიც ნისკარტით - Rostrum Sphenoidalis -
მთავრდება. ქედის გვერდითა ნაწილს ნიჟარა - Concha Sphenoidalis ქმნის, რომელზეც
დართული აქვს წყვილი სოლისებური ძვლის წიაღის შესასვლელი - Aperrura Sinus
Sphenoidalis. სხეულის გვერდებიდან, ორივე მხარეს, წარიზრდება მცირე და დიდი ფრთები.
მცირე ფრთების გასწვრივ მდებარეობს თვალ-ბუდის ზედა ნაპრალი - Fissura Orbitalis
Superior. აქვეა მხედველობის ხვრელი - Foramen Opticulum. დიდ ფრთაზე განარჩევენ 4
ზედაპირს: სატვინე - Facies Cerebralis, ზედა ყბის - Facies Maxilaris, თვალ-ბუდის - Facies
Orbitalis და საფეთქლის ზედაპირი -Facies Temporalis.
დიდ ფრთასა და სხეულს შორის თანმიმდევრულად არის განლაგებული ხვრელები:
მრგვალი ხვრელი - Foramrn Rotundum, ოვალური ხვრელი - Foramen Ovale და ცოტა ქვემოთ
წვეტიანი ხვრელი - Foramen Spinosum.

სოლისებური ძვლის სხეულის ქვევით ვერტიკალურად ეშვება ფრთისებრი მორჩები -

Processus Pterygoideus, რომლებზეც არჩევენ 2 ფირფიტას: შიგნითას - Lamina Medialis - იგი
ბოლოვდება ფრთისებრი კავით - Hamulus Pterygoideus- და გარეთა - Lamina Lateralis - მის
უკანა ზედაპირზე ფრთისებრი ფოსოა - Fossa Pterygoideus. აღნიშნული ფირფიტების
ბოლოები ერთმანეთს სცილდება და მათ შორის წარმოიქმნება ფრთისებრი ნაჭდევი - Incisura
Pterygoideus. შუა ფირფიტის გაგრძელებაზე ხახის არხია - Canalis Pharingeus.

ცხავის ძვალი - Os Ethmoidale

ცხავის ძვალი - Os Ethnoidale ძირითადად წარმოდგენილია ჰაეროვანი უჯრედებით - Cellulae

Ethmoidales. ცხავის ძვალი სამი ფირფიტითაა წარმოდგენილი, ესენია: დაცხრილული
ფირფიტა - Lamina Cribrosa, თვალბუდის ფირფიტა - Lamina Orbitalis და
პერპენდიკულარული ფირფიტა - Lamina Perpendicularis. პერპენდიკულარული ფირფიტის
ზედა კიდე წარმოდგენილია მამლის ბიბილოთი - Crista Gali, რომლესაც დართული აქვს
ფრთისებრი მორჩი - Processus Alaris. ცხავის ძვლის თითოეულ ნახევარს აქვს ცხვირის ზედა
და შუა ნიჟარები - Concha Nasalis Superior და Concha Nasalis Media. იშვიათად გვხვდება მესამე
ნიჟარაც ზემდებარე ნიჟარა - Concha Nasalis Suprema.

კეფის ძვალი - Os Occipitale

კეფის ძვალს - Os Occipitale გააჩნია 2 ზედაპირი, გარეთა

- Facies Externa და შიგნითა, იგივე სატვინე ზედაპირი -
Facies Cerebralis. იგი შედგება 4 ნაწილისგან - ძირითადი
- Pars Basilaris, ქიცვის - Pars Squama და წყვილი
გვერდითი ნაწილები - Pars Lateralis. ოთხივე ნაწილის
შეერთებით ცენტრში მიიღება - კეფის დიდი ხვრელი -
Foramen Occipitalis Magnum.
Pars Squama- ს ცენტრალური ნაწილი შესქელებულია
და კეფის გარეთა დემაღლებას - Protuberantia Occipitalis
Externa-ს ქმნის. მისგან ქვემოთ ეშვება კეფის გარეთა
ქედი -Crista Occipitalis Externa. გარეთა ზედაპირზევე
შეინიშნება ქედის 3 ხაზი: ზემდებარე ზედა და ქვედა :
Linea Nuchae Suprema/Superior/Inferior.
Pars Lateralis-ზე გვაქვს როკები - Condylus Occipitalis,
რომლის ბოლოები გადადის ფოსოში - Fossa Condylaris,
რომლის ძირშიც იხსნება როკის არხი-Canalis Condylaris.
როკები გარედან (ლატერალურად) მოისაზღვრება
საუღლე ნაჭდევით - Incisura Jugularis, რომელიც
საუღლე მორჩით - Processus Jungularis-ით მთავრდება.
Pars Basilaris-ზე კარგად შეიმჩნევა ხახის ბორცვი -
Tuberculum Pharyngeum.
სატვინე ზედაპირზე, ცენტრში, ჯვარედინი შემაღლებაა- Eminentia Cruciata, რომლის
ლატერალურად, ორივე მხარეს განივი სინუსის ღარია - Sulcus Sinus Transversi, ზევით
საგიტალური სინუსის ღარი - Sinus Sulcus Sagitalis, ხოლო ქვევით კეფის შიგნითა ქედი - Crista
Occipitalis Interna. გვერდითი ნაწილების ქიცვში გადასვლის ადგილი გამსხვილებულია და
საუღლე ბორცვს - Tuberculum Jungulare-ს ქმნის. შიგნითა ზედაპიზევე საუღლე მორჩის უკან
და გარეთ გაივლის სიგმოიდური სინუსის ღარი - Sulcus Sinus Sigmoidei, ხოლო უშუალოდ
მის ქვეშ ენისქვეშა ნერვის არხი - Canalis Hypoglossialis.
სოლისებურ ძვალსა და კეფის ძვალს შორის იყო ხრტილოვანი ფირფიტა, რომელიც
გაძვალდა და მის ადგილას თავქვე - Clivus Blumenbachii წარმოიქმნა.
 თხემის ძვალი - Os Parietale

თხემის ძვალს - Os Parietale აქვს 2 ზედაპირი: გარეთა და

შიგნითა (სატვინე) ზედაპირი - Facies Externa და Facies
Cerebralis. აქვს 4 კიდე - საგიტალური - Margo Sagitalis,
ქიცვისებური - Margo Squamosus, შუბლის - Margo Frontalis და
კეფის - Margo Occipitalis. აქვს 4 კუთხე - კეფის - Angulus
Occipitalis, შუბლის - Angulus Frontalis, დვრილისებრი -
Angulus Mastoideus და სოლისებური - Angulus Sphenoidalis.
გარეთა ზედაპირზე აქვს თხემის ბორცვი - Tuber Parientale,
საფეთქლის ზედა და ქვეთა ხაზი - Linea Temporalis
Superior/Inferior. ტვინოვან ზედაპირზე არის საგიტალური
ღარი - Sulcus Sagitalis.

შუბლის ძვალი - Os Frontale

შუბლის ძვალი - Os Temporale შედგება 4 ნაწილისგან:

ქიცვის - Pars Squama, თვალ-ბუდის - Pars Orbitalis (წყვილია)
და ცხვირის ნაწილი - Pars Nasalis. აქვს 3 ზედაპირი:
Facies Externa, Facies Interna/Cerebralis, Facies Temporalis.
Pars Squama-ზე აქვს 2 ცალი შუბლის ბორცვი - Tuber Frontale.
მის ქვემოთ თანმიმდევრულად წყვილი წარმონაქმნებია
განლაგებული - წარბზედა რკალი - Arcus Superficiliaris
თვალბუდის ზედა ხვრელი - Foramen Supraorbitalis და
თვლბუდის ზედა კიდე - Margo Supraorbitalis, რომელიც
ლატერალურად ყვრიმალის მორჩით -Processus Zigomaticus
 გრძელდება, მედიალურად კი შეიმჩნევა შუბლის
ნაჭდევი -Incisura Frontale, ასევე შეიმჩნევა
თვალბუდის ზედა ნაჭდევი - Incisura Supraorbitalis.
Pars Squama-ს ცენტრალურ ნაწილში არის
ჩაღმავებული ფორაკი გლაბელა -Glabella, რომლის
ჩაყოლებაზე არის შუბლის ნაკერი -Sutura Frontalis.
გააჩნია საფეთქლის ზედაპირი -Facies Temporalis
თავისი საფეთქლის ხაზით - Linea Temporalis.
სატვინე ზედაპირზე არის შუბლის ქედი - Crista
Frontalis, რომელიც ზემოთ 2-ად იყოფა და ქმნის
საგიტალურ ღარს -Sulcus Sagitalis. ხოლო ქვემოთ ბრმა
ხვრელს -Forameb Cecum-ს ემიჯნება.
Pars Orbitalis- ები ერთმანეთისგან ცხავის
ამონაჭდევით - Incisura Ethmoidalis-ით არის
გამოყოფილი. აქვეა ცხვირის წვეტი - Spina Nasalis.
თვალბუდის ნაწილი სადა ზედაპირითაა
წარმოდგენილი თუმცა მედიალურ ნაწილში
ჩაღრმავება ჭაღის ფოსოს - Fossa Trochlearis - ქმნის,
ხოლო გარეთა კიდესთან ვრცელ საცრემლე
ჯირკვლის ფოსოს - Fossa Glandulae Lacrimalis.

საფეთქლის ძვალი - Os Temporale

საფეთქლის ძვალი - Os Temporale - იყოფა 3 ნაწილად: ქიცვის - Pars Squamosa, დაფის - Pars
Tympanica და კლდოვანი, ანუ პირამიდული ნაწილი - Pars Petrosa.
Pars Squamosa-ს აქვს 2 ზედაპირი: გარეთა, ანუ საფეთქლის ზედაპირი - Facies Temporalis და
შიგნითა ანუ სატვინე ზედაპირი - Facies Cerebralis. 2 კიდე: თხემის კიდე - Margo Parietalis და
სოლისებრი კიდე - Margo Sphenoidalis. ქიცვის გარეთა ზედაპირზე წინ ყვრიმალის მორჩი -
Processus Zygomaticus არის წარზიდული. მის ზევით მთელ სიგრძეზე საფეთქლის შუათანა
არტერიის ღარი - Sulcus Arteriae Temporalis Mediae მიემართება, ხოლო მორჩის ქვევით ქვედა
ყბის ფოსოა - Fossa Mandibularis. ფოსოს წინ სასახსრე ბორცვია - Tuberculum Articulare,
რომელიც ქვედაყბა-საფეთქლის სახსარში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს. ქიცვის შიგა
ზედაპირი შედარებით სადაა და მხოლოდ არტერიოული ღარებია - Sulci Arteriosi.
Pars Tympanica ძვლოვანი ფირფიტაა და გარს ერტყმის გარეთა სასმენ მილს - Meatus Acusticus
Externus.
Pars Petrosa-ს აქვს 3 ზედაპირი: წინა უკანა და ქვედა - Facies Anterior, Posterior და Inferior.
ქვევით დვრილისებრი მორჩი - Processus Mastoidus არის წარზიდული, რომელიც კლდოვანი
ნაწილისგან დვრილისებრი ნაჭდევით - Incisura Mastoidea არის გამოყოფილი. დვრილისებრი
მორჩიდან მედიალურად საფეთქლის ძვალი კეფის კიდით - Margo Occipitalis მთავრდება,
რომელიც სიგმოიდური სინუსის ღარის - Sulcus Sinus Sigmoidei ფორმას იმეორებს.
წინა და უკანა ზედაპირების ურთიერთდაკავშირებით მიიღება პირამიდის ზედა კიდე -
Margo Superior Partis Petrosae, ხოლო უკანა და ქვედა ზედაპირების საზღვარია პირამიდის
ქვედა კიდე - Margo Posterior Partis Petrosae. ერთს გასდევს Sulcus Sinus Petrosi Superioris,
ხოლო მეორეს Sinus Sulcus Petrosi Inferioris.
პირამიდის მწვერვალთან ახლოს სამწვერა ნერვის ჩანაჭდევია - Impressio Trigemini, მის უკან
რკალოვანი შემაღლებაა - Eminentia Arcuata, მას მოსდევს დაფის სარქველი - Tegmen Tympani.
პირამიდის უკანა ზედაპირზე ჩანს შიგნითა სასმენი ხვრელი - Porus Acusticus Internus,
რომლის უკან რკალქვეშა ფოსოა - Fossa Subarcuata.
პირამიდის ქვედა ზედაპირი რთულრელიეფიანია. შეიმჩნევა საძილე არხი - Canalis Caroticus,
რომლის უკან საუღლე ფოსოა - Fossa Jugularis, რომელიც საუღლე მორჩით - Processus Jugularis
და საუღლე ნაჭდევით - Incisura Jugularis მთავრდება.

სახის ქალას ძვლები

 ზედა ყბა - Maxilla

ზედა ყბა - Maxilla შედგება სხეულისგან - Corpus და მისგან

წარზიდული 4 მორჩისგან: შუბლის - Processus Frontalis,
ყვრიმალის - Processus Zygomaticus, სასის - Processus
Palatinus და საკბილე მორჩი - Processus Alveolaris.
ზედა ყბა ჰაეროვან ძვლებს მიეკუთვნება, რადგან სხეულის
სისქეში ჰაეროვანი წიაღია - Sinus Maxillaris, რომელიც
ცხვირის ღრუს ზედაყბის ნაპრალით - Hiatus Maxillaris
უკავშირდება.
ზედა ყბის სხეულს 4 ზედაპირი აქვს:
1. წინა ზედაპირი - Facies Anterior, რომელიც ზემოთ
თვალბუდის კიდით - Margo Infraorbitalis მთავრდება. მის
ქვევით თვალბუდის ხვრელი - Foramen Infraorbitalis და
ეშვის ფოსო - Fossa Canina არის განლაგებული.
2. საფეთქლისქვეშა ზედაპირი - Facies Infratemporalis. მას
დართული აქვს ზედა ყბის ბორცვი - Tuber Maxillae და
ალვეოლური ხვრელები - Foramina Alveolaria .
3. ცხვირისკენა ზედაპირი - Facies Nasalis. მასზე აღინიშნება:
ნიჟარის ქედი - Crista Conchalis, საცრემლე ღარი - Sulcus
Lacrimalis და ზედა ყბის ნაპრალი - Hiatus Maxillaris.
4. თვალბუდისმხრივი ზედაპირი - Facies Orbitalis, სადა
სამკუთხა ფორმის სიბრტყეა, რომელზეც შეიმჩნევა
თვალბუდის ქვედა ღარი - Sulcus Infraorbitalis.
შუბლის მორჩი - საცრემლე ნაჭდევი - Incisura Lacrimalis და
ცხავის ქედი - Crista Ethmoidalis შეიმჩნევა.
სასის მორჩი - მედ. კიდე ცხირის ქედს- Crista Nasalis ქმნის.
საკბილე მორჩი - ნამგლისებურად მოდრეკილია და კბილბუდეთა რკალს - Arcus Alveolaris
ქმნის, რომელსაც მთელ სიგრძეზე გასდევს კბილბუდეები - Alveoli Dentalis, რომლებიც
ერთმანეთისგან კბილბუდეთა ძგიდეებით - Septa Alveolaris არის გაყოფილი, გარეთა
ზედაპირზე კბილბუდეთა შემაღლებას - Juga Alveolaria ქმნის.

სასის ძვალი - Os Palatinum

სასის ძვალი - Os Palatinum – შედგება 2 ფირფიტისგან -

პერპენდიკულარული და ჰორიზონტალური ფირფიტა - Lamina
Perpendicularis და Lamina Horisontalis. სასის ძვალი ერთმანეთთან
აკავშირებს სოლისებურ და ზედა ყბის ძვალს. ძვლის ზედა კიდე
ბოლოვდება 2 მორჩით - თვალბუდის - Processus Orbitalis და
სოლისებრი - Processus Sphenoidalis. მათ შორის სოლისებრ-სასის
ნაჭდევი - Incisura Sphenopalatina. ქვედა კიდეზე პირამიდული მორჩი - Processus Pyramidalis
აქვს, რომელიც ჯდება სოლისებრის Incisura Pterygoideus-ში.

ქვედა ყბა - Mandibula

ქვედა ყბა - Mandibula - კენტი, ნალისებურად მოხრილი

მოძრავი ძვალია. აქვს სხეული - Corpus Mandibulae, რომელიც
გრძელდება ტოტებით - Rami Mandibulae. ტოტის ზედა კიდე
ბოლოვდება 2 მორჩით გვირგვინისებრი მორჩით -Processus
Coronoodeus და როკისებრი მორჩით - და Peocessus Condylaris,
რომელთა შორის არის ქვედა ყბის ნაჭდევი - Incisura Mandibulae.

სხეულის ტოტში გადასვლის ადგილზე არის ქვედა ყბის კუთხე

- Angulus Mandibula, რომელიც გარედან საღეჭი ხორკლით -
Tuberositas Masseterica, ხოლო შიგნიდან ფრთისებრი ხორკლით -
Tuberositas Pterygoidea თავსდება.
ტოტს გასდევს ქვედაყბა-ინის ხაზი - Linea Mylohyoidea,
რომელსაც პარალელურად მიჰყვება -ქვედაყბა-ინის ღარი -
Sulcus Mylohyoidea თანამოსახელე კუნთების მისამაგრებლად.
როკისებრ მორჩზე განარჩევენ თავს - Caput Mandibula, ყელს -
Collum Mandibulae და ფრთისებრ ღრმულს - Fovea Pterygoidea.
ალვეოლური ნაწილი - Pars Alveolaris, ზედა ყბის მსგავსად
მორდრეკილია და ქმნის - Arcus Alveolaris, რომელსაც გასდევს
Alveoli Dentalis, რომლებიც დაცილებულია Septa Interalveolaria,
ხოლო გარეთა ზედაპირზე Jugla Alveolaria-ს ქმნის.
ნიკაპის მიდამოში გარეთა ზედაპირზე არის: ნიკაპის ხვრელი -
Foramen Mentale, ნიკაპის ბორცვი - Tuberculum Mentale და
ნიკაპის შემაღლება - Protuberentia Mentalis, ხოლო შიგა ზედაპირზე ნიკაპის წვეტი - Spina
Mentalis, რომლის ლატერალურად წყვილი ორმუცელა ფოსოა - Fossa Digastrica.

ყვრიმალის ძვალი - Os Zygomaticun

ყვრიმალის ძვალი - Os Zygomaticum სახის ქალას ყველაზე

ლატერალურად მდებარე წყვილი ძვალია. გააჩნია სხეული -
Corpus, ხოლო შუბლის, საფეთქლისა და ზედა ყბის ძვლებთან
დასაკავშირებლად გააჩნია შესაბამისი მორჩები - Procesus Frontalis,
Processus Temporalis და Processus Maxillaris. განარჩევენ 3 ზედაპირს: ლატერალურს,
თვალბუდისა და საფეთქლის - Facies Lateralis, Facies Orbitalis და Facies Temporalis,
რომლებზეც განლაგებულია ხვრელები: ყვრიმალ-სახის - Foramen Zygomaticofaciale,
ყვრიმალ-თვალბუდის - Foramen Zygomaticoorbitale და ყვრიმალ-საფეთქლის ხვრელი -
Foramen Zygomaticotemporale.

სახის ქალას ძვლებს ასევე მიეკუთვნება: ცხვირის ძვალი - Os Nasale, სახნისი - Os Vomer,
ცხვირის ქვემო ნიჟარა - Concha Nasalis Inferior, ინის ძვალი - Os Hyoideum.

ძვალთა შეერთებანი - Articulationes

ქალას ნაკერები - Suturae Cranii იყოფა:

 დაკბილული ნაკერი - Sutura Seratta

o გვირგვინოვანი ნაკერი - Sut. Coronalis
o საგიტალური ნაკერი - Sut. Sagitalis
o ლამბდისებრი ნაკერი - Sut. Lambdoidea
 ბრტყრლი ნაკერი - Suturae Plana
 ქიცვისებრი ნაკერი - Suturae Squamosa

გვირგვინოვანი ნაკერი - Suturae Coronoideus შუბლისა და თხემის ძვლებს აკავშირებს. იგი

მთავრდება სოლისებრ-შუბლის ნაკერით - Sphenofrontalis.
საგიტალური ნაკერი - Suturae Sagitalis - თხემის ძვლის კიდეებს აკავშირებს ერთმანეთთან.
ახალშობილებში ის გრძელდება მეტოპიურ ნაკერში - Sut. Metopica.

ლამბდისებრი ნაკერი - Suturae Lambdoidea - კეფის ძვლის ქიცვსა და თხემის ძვლის ქვედა
კიდეს აკავშირებს ერთმანეთთან. გვერდითა მხრიდან ორივე მხარეს ნაკერი გრძელდება
კეფა-დვრილისრბრ ნაკერში - Sut. Occipitomastoidea-ში

ასევე Sutura Seratta გვხვდება: ყვრიმალ-საფეთლის, შუბლ-ყვრიმალის, შუბლ-ცხავის, შუბლ-

საცრემლის, შუბლ-ცხვირის, შუბლ ზედაყბის, სოლისებრ-ყვრიმალის ძვლებში.

ქიცვისებრი ნაკერი - Suturae Squamosa - საფეთქლის ქიცვსა და თხემის ძვალს აკავშირებს.

ნაკერი უკან გრძელდება თხემ-დვრილისებრ Sut. Parietomastoidea, კეფა-დვრილისებრ - Sut.
Occipitomastoidea და წინა მხარეს სოლისებრ-ქიცვის ნაკერებში - Sut. Sphenosquamosa.

სახის ქალას ნაკერები ძირითადად ბრტყელია - Suturae Plana. ესენია:

ცხვირის ძვალთაშუა - Sut. Internasalis, სასის შუა ნაკერი - Sut. Palatina Mediana, ყვრიმალ-
ზედაყბის ნაკერი - Sut. Zygomaticomaxillaris, ზედაყბის ძვალთაშუა - Sut. Intermaxillaris.
ქალას აპკები - ცნობილი როგორც ყიფლიბანდი - Funticuli, რომელიც განვითარებასთან
ერთად სინოსტოზში გადადის ანუ ძვალდება. Syndesmosis გადადის Synostosis-ში.
სულ 6 ყიფლიბანდი აქვს ადამიანს. აქედან 2 კენტი და 2 წყვილი.
წინა კენტი ყიდლიბანდი - Fonticulus Anterior - რომბის ფორმის ყველაზე დიდი
ყიფლიბანდია. მოქცეულია შუბლის ძვლის ქიცვსა და თხემის ძვლებს შორის. მისი
გაძვალების პერიოდია 1-1.5 წელიწადი. თუ უფრო ადრე გაძვალდება მიკროცეფალიას
გამოიწვევს, უფრო გვიან - მაკროცეფალია. ორივე შემთხვევაში შეიძლება განვითარდეს
იმბეცილია ან ღრმა იდიოტიზმი.
უკანა კენტი ყიფლიბანდი - Fonticulus Posterior სამკუთხა ფორმისაა. მოქცეულია თხემისა და
კეფის ძვლებს შორის. ძვალდება 2 თვის განმავლობაში.
წყვილი წინა გვერდითი და წყვილი უკანა გვერდითი ყიფლიბანდები, რომლებიც
მშობიარობიდან რამდენიმე დღეში უნდა გაძვალდეს.

ქალას დროიებითი სინქონდროზები, რომლებიხ შემდეგ სინოსტოზში გადადიან:

სოლისებრ-კეფის - Synchondrosis Sphenooccipitalis (თავქვე).
სოლისებრ-კლდოვანი - Synchondrosis Sphenopetrosa
კეფ-კლდოვანი - Synchondrosis Petrooccilitalis
კეფისშიგა წინა და უკანა - Synchondrosis Intraoccipitali Anterior & Posterior, რომელთა
გაძვალების შედეგად ერთი მთლიან ძვალს ვღებულობთ (Os Occipitalis).
მხოლოდ დაფ-კლდოვანი სინქონდროზი რჩება ნაპრალის სახით.

ქვედაყბა-საფეთქლის სახსარი - Articulatio Temporomandibularis წარმოიქმნება საფეთქლის

ძვლის ქვედაყბის ფოსოსა - Fossa Mandibularis და ქვედა ყბის როკისებური მორჩს - Processus
Condylaris-ს შორის.
აგებულებით - კომბინირებული
ფორმით - როკისებური, ორღერძიანი
სასახსრე ღრუში მოქცეულია საფეთლის სასახსრე ბორცვიც - Tuberculum Articulare, რომლის
ხარჯზეც სასახსრე ზედაპირი 2-3-ჯერ იზრდება და ზოგიერთი მოძრაობის შესრულებაშიც
იღებს მონაწილეობას.
სახსარი გამაგრებულია 3 იოგით:
სადგის-ქვედაყბის იოგი - Lig. Stilomandibulare (1)
სოლისებრ-ქვედაყბის იოგი - Lig. Sphenomandibulare (2)
გვერდითი იოგი - Lig. Laterale (3)
ასრულებს მოძრაობას - ქვედა ყბის აწევა და დაწევა (ფრონტალური ღერძი). დანარჩენი
მოძრაობები - ქვედა ყბის წინ, უკან და გვერდით (ვერტიკალური ღერძი) დაკავშირებულია
სახსარში დამატებითი ელემენტის - სასახრშიგა ხრტილოვანი დისკოს - Discus Articularis-ის
არსებობასთან.

ატლანტ-კეფის სახსარი - Articulatio Atlantooccipitalis - შექმნილია კეფის ძვლის - Condylaris-

ებისა და ატლასის - Massa Lateralis-ის Facies Articularis Superior-ით.
აგებულებით - კომბინირებული (2 როკი - ორი სახსარი)
ფორმით - როკისებრი, ორღერძიანი.
ასრულებს მოძრაობას - თავის მოხრა და გაშლა (ფრონტალური ღერძი).
გვერძე გადახრა (საგიტალური ღერძი).
სახსარი გამაგრებულია:
ატლანტ-კეფის წინა და უკანა აპკებით - Membrana Atlantooccipitalis Anterior & Posterior (1)
ატლანტ-კეფის გვერდითი იოგით - Lig. Atlantooccipitalis Lateralis.

ატლას-აქსისის სახსარი - Art. Atlantoaxialis

აგებულებით - კომბინირებული
სახსარი გამაგრებულია:
ატლასის განივი იოგი - Lig. Transversum Atlantis (დამცველობითი) (1)
ჯვარედინა იოგი - Lig. Cruciforme Atlantis (2)
ფრთისებრი იოგით - Lig. Alaria (3)
კბილის მწვერვალის იოგი - Lig. Apicis Dentis (4)
შედგება 3 სახსრისგან, რომელიც გაერთიანებულია შუა და გვერდით სახსრებში.
შუა სახსარი იქმნება აქსისის კბილის წინა სასახრე ზედაპირის შესახსრებით ატლასის წინა
რკალის Fovea Dentalis-თან.
ფორმით - ცილინდრული, ერთღერძიანი
სრულდება მოძრაობა - თავის ბრუნვა (ვერტიკალური ღერძი).
გვერდითი სახსარი იქმნება ატლასის Massa Lateralis-ის ქვედა სასახსრე ზედაპირითა და
აქსისის Massa Lateralis-ის ზედა სასახრე ზედაპირისაგან.
ფორმით - ბრტყელი, სამღერძიანი.
P.S ყველა კომბინირებული სახსარი მარტივი სახსრებისგან შედგება, თუმცა ატლას-აქსისის
სახსარი ერთადერთი რთული კომბინირებული სახსარია.

მალთაშორისი სახსარი - Art. Intervertebralis შექმნილია ზემოთ მდებარე მალის ქვედა

სასახსრე მორჩებით და ქვემოთ მდებარე მალის ზედა სასახსრე მორჩებით.
აგებულებით - კომბინირებული
ფორმით - ბრტყელი, სამღერძიანი (კისრისა და გულმკერდის მიდამოში).
ცილინდრული, ერთღერძიანი (წელის მიდამოში).
წელში მოძრაობის მაღალი ხარისხი მალთაშუა დისკოების სიმაღლითაა განპირობებული.
სრულდება მოძრაობა: ხერხემლის მოხრა/გაშლა (ფრონტალური ღერძი)
გადახრა მარჯვნივ/მარცხნივ (საგიტალური)
ბრუნვა-ტრიალი (ვერტიკალური ღერძი)
გამაგრებულია იოგებით:
ქედის იოგი - Lig. Nuchae
წვეტზედა იოგი - Lig. Supraspinaie
წვეტთაშორისი იოგი - Lig. Infraspinalia
განივმორჩთაშორისი - Lig. Intertransversaria
რკალთაშორისი - Ligament Interarcutae
წინა და უკანა სიგრძივი იოგი - Lig. Longitudinale Anterior & Posterior

ნეკნს-მალის სახსარი - Articulatio Costavertebralis, რომელიც იქმნება ნეკნისა და მალისგან.

იგი წარმოდგენილია 2 სახსრით: ნეკნის თავის და განივი სახსრით.
აგებულებით - კომბინირებული
ფორმით - ბრტყელი, სამღერძიანი
ნეკნის თავის სახსარი - Art. Capitis Costa - ორგვარადაა წარმოდგენილი
1) I, XI და XII ნეკნების სადაზედაპირიანი თავები შესაბამისად I, XI და XII მალის სხეულის
თითო ღრმულს უკავშირდება და ქმნის მარტივ, ბრტყელ სახსარს.
2) II-დან X-მდე ნეკნის თავები 2-ად არის გაყოფილი და უკავშურდება 2 მეზობელ მალას და
ქმნის უნაგირა, ორღერძიან სახსარს, რომელიც რთული აგებულებისაა, რადგან 3-მა ძვალმა
შემქნა 1 სახსარი (2 მეზობელი მალა + 1 ნეკნი)
გამაგრებულია იოგებით:
ნეკნის თავის სახსარშიგა იოგი - Lig. Capitis Costae Intraarticulare
ნეკნის თავის სხივისებრი იოგით Lig. Capitis Costae Radiatum
ნეკნ-განივი სახსარი - Art. Costotransversaria - იქმნება ნეკნის ბორცვისა და შესაბამისი მალის
განივი მორჩის სანეკნე ფოსოთი.
სახსარი გამაგრებულია:
ნეკნგანივი იოგი - Lig. Costotransversaria.

მკერდ-ნეკნის სახსრები - Art. Sternocostales შექმნილია მკერდის ძვლის Incisura Costales და

ნეკნების Extremita Sternalis-სგან. II-დან VII ნეკნის ჩათვლით მკერდის ძვალს სინოვიური
შეერთებით, სახსრით უკავშირდება, ხოლო I ნეკნი ხრტილოვანი Synchondrosis-ით არის
მკერდის ძვალთან დაკავშირებული.
X ნეკნი უკავშირდება IX-ს, IX ნეკნი - VIII, ხოლო VIII ნეკნი VII-ს და შემდეგ კი მკერდის
ძვალს უკავშირდებიან. აღნიშნული ნეკნების შორის იქმნება სახსრული შეერთება
-ხრტილთაშუა სახსარი -Art. Interchondrales
სახსარი გამაგრებულია:
მკერდ-ნეკნის სახსარშიგა იოგი - Lig. Sternocostale Intraarticulare
მკერდნენკნის სხივისებრი იოგი - Lig. Sternocostale Radiata.

გულ-მკერდის ხრტილოვანი შეერთებას მიეკუთვნება მკერდის ძვლის ნაწილებს შორი

შეერთება: 1) ტარ-მკერდის სინქონდროზი - Synchondrosis Manumbiosternalis და 2) მკერდ-
მახვილისებრი სინქონდროზი - Synchondrosis Xiphosternalis. ორივე მათგანი ხრტილოვან
დაკავშირებას მიეკუთვნება და საბოლოოდ სინოსტოზში გადადის ერთი 40 წლის მეორე კი
30 წლის შემდეგ.

ზედა კიდურის სარტყლიდან ბეჭის დაკავშირება ტორსთან ხდება ნეკნებთან და მალებთან

სინსარკოზის (კუნთოვანი შეერთება) გზით.
მკერდ-ლავიწის სახსარი - Articulatio Sternoclavicularis - რომლის მეშვეობითაც ზედა
კიდურის სარტყლის ჩონჩხი უკავშირდება ტორსს. სახსარში მონაწილეობს ლავიწის ძვლის
Extremitas Sternalis და მკერდის ძვლის Incisura Clavicularis.
აგებულებით - კომბინირებული
ფორმით - სფერული სამღერძიანი
P.S მორფოლოგიურად სახსარი უნაგირა - ორღერძიანია, რადგან ლავიწს სამკერდე ბოლოზე
გააჩნია ქედი - Crista. მაგრამ იმის გამო, რომ სახსარში დამატებითი ელემენტის სახით
ჩართულია სახსარშიგა დისკი (Discus Articularis) სახსარს სფერულს ხდის.
სახსარი გამაგრებულია:
მკერდ-ლავიწის წინა და უკანა იოგი - Lig. Sternoclaviculare (1)
ნეკნ-ლაციწის იოგი - Lig. Costoclaviculare (2)
ლავიწთაშორისი იოგი - Lig. Interclaviculare (3)

ლავიწ-აკრომიონის სახსარი - Articulatio Acromioclavicularis - რომელიც შექმნილია ლავიწის

ძვლის - Extremitas Acromionalis და ბეჭის ძვლის ძვლის - Processus Acromionalis სასახსრე
ზედაპების შესახსრებით.
აგებულებით - კომბინირებული
ფორმით - ბრტყელი, სამღერძიანი
სახსარი გამაგრებულია:
ლავიწ-აკრომიონის იოგი - Lig. Acromioclaviculare (1)
ნისკარტ-ლავიწის იოგი - Lig. Coracoclaviculare (2)
ტრაპეციული იოგი - Lig. Trapezoideum (3)
კონუსისებრი იოგი - Lig. Conoideum (4)

მხრის სახსარი - Articulatio Humeri - რომელიც შექმნილია მხროს ძვლის - Caput და ბეჭის
ძვლის Cavitas Glenoidalis - სასახსრე ფოსოსგან.
აგებულებით - მარტივი
ფორმით - სფერული, სამღერძიანი
გამაგრებულია - ნისკარტ-მხრის იოგით -Lig. Coracohumerale (5)
იმის გამო, რომ მრის თავი 3 ჯერ დიდია სასახსრე ფოსოზე, სახსარს დართული აქვს
დამატებითი ელემენტი - სასახსრე ბაგე - Labrum Glenoidale

იდაყვის სახსარი - Articulatio Cupiti

აგებულებით - რთული (3 ძვალმა: მხარი, სხივი, იდაყვი შექმნა 3 სახსარი)
ფორმით - ჭაღისებრი, ერთღერძიანი
სახსარი გამაგრებულია:
იდაყვისა და სხივის გვერდითი იოგი - Lig. Colateralia Ulnare & Radiale (1)
სხივის რგოლისებრი იოგი - Lig. Anulare Radii (2)
კვადრატული იოგი - Lig. Quadratum

მხარ-იდაყვის სახსარი - Art. Humeroulnaris - შექმნილია მხრის ძვლის ჭაღით - Trochlea და

იდაყვის ძვლის ჭაღისებრი ნაჭდევით - Incisura Trochlea.
აგებულებით - მარტივი
ფორმით - ჭაღისებრი, ერთღერძიანი.

მხარ-სხივის სახსარი - Art. Humeroradialis - შექმნილია მხრის ძვლის მცირე თავის - Capitulum
Humeri და სხივის ძვლის სასახსრე ზედაპირით.
აგებულებით - მარტივი
ფორმით - სფერული, თუმცა ორ ღერძიანი.
სფერული ფორმის მიუხედავად, მხოლოდ 2 ღერძის გარრშემო მოძრაობს. მესამე ღერძს
ბლოკავს, ანუ აფერხებს სხივის ძვლის კავშირი იდაყვის ძვალთან.

სხივ-იდაყვის სახსარი - Art. Radioulnaris

აგებულებით - კომბინირებული (პროქსიმალურ და დისტალურ ეპიფიზზე)
ფორმით - ცილინდრული, ერთღერძიანი (პროქსიმალური და დისტალური)
სხივისა და იდაყვის ძვლების დაკავშირებაში ძვალთაშუა აპკი - Membrama Interossea-ც
მონაწილეობს, რომელიც ძვალთაშუა კიდეებს შორის გაჭიმული კოლაგენური აპკია. ის არ
არის მთლიანი, მას ზოგიერთ ნაწილში დართული აქვს ხვრელი, რომელშიც გაივლის
სისხლძარღვები და ნერვები.

სხვივ-მაჯის სახსარი - Art. Radiocarpea შექმნილია სხივის ძვლის დისტალური ეპიფიზით,

სამკუთხა ხრტილით - Fibrocartilago Triangluaris და მაჯის ძვლის პროქსიმალური რიგის 3
ძვლით: ნავისებური, მთვარისებური და სამწახნაგა (Scaphoideum, Lunatum, Triquetrum).
აგებულებით - რთული
ფორმით - ელიფსოიდური, ორღერძიანი. სრულდება: მოხრა/გაშლა & განზიდვა/მოზიდვა
სახსარი გამაგრებულია:
მაჯის იდაყვისა და სხივისმხრივი გვერდითი იოგი - Lig. Colaterale Carpi Ulnare & Radiale
სხივ-მაჯის დორსალური და პალმარული იოგი - Lig. Radiocarpeum Dorsale & Palmare

მაჯის ძვალთაშორისი სახსარი - Art. Mediocarpea მაჯის პროქსიმალური და დისტალური

რიგის ძვლებით (ცერცვისებრი ძვლის გარდა), ანუ პირველი რიგის 3 ძვალი ენაწევრება
მეორე რიგის ოთხივე ძვალს.
აგებულებით - კომბინირებული
ფორმით - სფერული, რყევები.

მაჯა-ნების სახსრები - Art. Carpometacarpeae შექმნილია მაჯის მეორე რიგის ძვლებითა და

ნების ძვლის ფუძეებით.
ფორმით - ცერის სახსარი - უნაგირა, ორღერძიანი. მოხრა/გაშლა და განზიდვა/მოზიდვა.
დანარჩენი - ბრტყელი, სამღერძიანი. რყევები.

ნებ-ფალანგის სახსარები - Art. Metacartpophalangeae, რომლელშიც ნების ძვლის თავი

უკავშირდება პირველი ფალანგების ძვლის ფუძეს.
ფორმით - ცერის სახსარი - ჭაღისებრი, უნაგირა. მოხრა/გაშლა.
დანარჩენი - ბრტყელი, სამღერძიანი. ყველანაირი მოძრაობა.
გამაგრებულია: ნების გვერდითი იოგით - Lig. Colaterale (2)

ფალანგთაშორისი სახსარი - Art. Interphalangae - შექმილია მეზობელი ფალანგების

ურთიერთდაკავშირებთ.
ფორმით - ჭაღისებრი, ერთღერძიანი. მოხრა/გაშლა.
გამაგრებულია: ფალანგთაშორისი გვერდითი იოგით - Lig. Colaterale (1)

გავა-თეძოს სახსარი - Art. Sacroiliaca შექმნილია გავისა და თეძოს ძვლის ყურისებრი

ზედაპირების ურთიერთდაკავშირებით - Facies Auricularis os Sacrum & Iliaca.
აგებულებით - მარტივი
ფორმით - ბრტყელი, სამღერძიანი. ასრულებს რყევით მოძრაობებს.
სახსარი გამაგრებულია:
გავა-თეძოს ძვალთაშუა იოგები - Lig. Sacroiliaca Interossea (1)
გავა-თეძოს დორსალური და ვენტრალური იოგები - Lig. Sacroiliaca Dorsalia & Ventralia (2)
თეძო-წელის იოგი - Lig. Iliolumbale (3)
ზემოაღნიშნული (სასახსრე ჩანთის) იოგების გარდა აქ განლაგებულია სასახსრე ჩანთის
გარეთ არსებული იოგები, რომლებსაც კონკრეტული ფუნქციები აკისრია, ესენია:
გავა-წვეტიანი იოგი - Lig. Sacrospinale (4)
გავა-კუკუხოს იოგი - Lig. Sacrotuberale (5)

ბოქვენის სიმფიზი - Symphysis- აკავშირებს ბოქვენის ძვლებს ერთმანეთთან. სიმფიზის

ზედაპირები დაფარულია ჰიალინური ხრტილით, რომლებთანაც მჭირდოდაა შერწყმული
მათ შორის ჩადგმული ბოქვენის ძვალთაშუა დისოს - Discus Interpubicus.
ძვლები გამაგრებულია:
ბოქვრნის ზედა იოგით - Lig. Pubicum Superior
ბოქვენის ქვედა/რკალოვანი იოგი - Lig. Arcuatum Pubis.

მენჯ-ბარძაყის სახსარი - Art. Coxae - შექმნილია ტაბუხის ბუდითა და ბარძაყის თავით.

აგებულებით - მარტივი
ფორმით - სფერული, სამღერძიანი
დამატებითი ელემენტის სახით სახსარს გააჩნია ტაბუხის კიდეზე შემოვლებული ტაბუხის
ბუდის ბაგე - Labrum Acetabulare
სახსარი გამაგრებულია:
თეძო-ბარძაყის იოგი - Lig. Iliofemorale (1)
საჯდომ-ბარძაყის - Lig. Ischifemorale (2)
ბოქვენ - ბარძაყის - Lig. Pubofemorale (3)
ბარძაყის თავის იოგი - Lig. Capitis Femoris (4)
ყალთა იოგი - Zona Orbicularis (5)

მუხლის სახსარი - Art. Genus შექმნილია ბარძაყისა და დიდი წვივის როკებით და

კვირისტავით - Patella.
აგებულებით - რთული (მონაწილეობს 3 ძვალი)
ფორმით - როკისებრი (კაც.) ორღერძიანი, ჭაღ-მბრუნველი (ხეც.) ერთღეძიანი.
სახსარი გამაგრებულია:
დიდი და მცირე წვივის გვერდითი იოგები - Lig. Colaterale Tibiale (1) & Fibulare (2)
კვირისტავის იოგი - Lig. Patellare (3)
მუხლქვეშა ირიბი და რკალოვანი იოგი - Lig. Popliteum Obliquum (4) & Arcuatum (5)

სახსრის ღრუში დამატებითი ელემენტის სახით არის 2, მედიალური და ლატერალური

მენისკი, ნახევრადმთვარისებრი ფორმის ხრტილოვანი დისკი.
მედიალურს უკავშირდება - მენისკ-ბარძაყის წინა იოგი - Lig. Meniscofemorale Anterior
ლატერალურს უკავშირდება - მენისკ-ბარძაყის უკანა იოგი - Lig. Meniscofemorale Posterior.

წვივთა სახსარი - Articulatio Tibiofibularis შექმნილია Tibia-სა და Fibula-ს პროქსიმალური:

Tibia-ს Facies Articularis Fibulatris და Fibula-ს Facies Articularis Capitis Fibulae.
აგრებულებით - მარტივი
ფორმით - ბრტყელი, სამღერძიანი, თუმცა მოძრაობა ძლიერ შეზღუდულია.
სახსარი გამაგრებულია -
მცირე წვივის თავის წინა და უკანა იოგი - Lig. Capitis Fibulae Anterior & Posterior.

წინამხრის ძვლების მსგავსად კანჭის ძვლებს შორის გაჭიმულია კანჭის ძვალთაშუა აპკი -
Membrana Interossea Cruris, რომელსაც დართული აქვს ხვრელები ხვრელები ნერვებისა და
სისხლძარღვების გასატარებლად. (სინდესმოზის მაგალითი)

წვივთაშორისი სინდესმოზი - Syndesmosis Tibiofibularis რომელიც წარმოქმნილია დიდი

წვივის დისტალურ ეპიფიზზე არსებული - Incisura Fibularis და მცირე წვივზე არსებული
Facies Articularis Malleoli.
იგი იქმნება წვივთაშორისი წინა და უკანა იოგებით - Lig. Tibiofibularis Anterior & Posterior

კოჭ-წვივის სახსარი - Art.Talocruralis შექმნილი დიდი და მცირე წვიბის გოჯებით - Malleoli

Medialis & Lateralis და კოჭის ძვლის ჭაღით - Trochlea Tali
აგებულებით - რთული
ფორმით - ჭაღისებური, ერთღეძიანი. სრულდება მოხრა და გაშლა.
სახსარი გამაგრებულია:
მედიალური იოგი - Lig. Mediale (მედიალურ მხარეს)
კოჭ-მცირე წვივის წინა და უკანა იოგი - Lig. Talofibulare Anterior & Posterior
ქუსლ-მცირე წვივის იოგი - Lig. Calcaneofibulare

კოჭქვეშა - Art. Subtalaris შექმნილია კოჭის და ქუსლის ძვლებისგან.

კოჭ-ქუსლ-ნავისებური - Art. TalocCalcaneoNavicularis - დასახელებული ძვლებისგან.

ქულს-კუბური - Art.Calcaneocuboidea - დასახელებული ძვლებით

განივი სახსარი - შოპანის სახსარი - Art Tarsi Transversa.
ორკაპა იოგი - Bifuncatum

სოლისებრ-კუბურ-ნავისებური - Art. Naviculare Cuneformia - დასახელებული ძვლებით.

ტერფთაშორისი - Art.Tansometatarsea შექმნილია უკანა ტერფის ძვლების (3 სოლისებრი და
კუბური) და წინა ტერფის ძვლების ფუძეებით.
აგებულებით - პირველი: მარტივი, ფორმით - უნაგირა
დანარჩენი: რთული, ფორმით - ბრტყელი

წინა ტერფის - Art. Metatarsea წინატერდის ძვლების ფუძეების გვერდითა ზედაპირებით.

აგებულებით - მარტივი

წინატერფ-ფალანგთა - Art. Metatarsophalangea

აგებულებით - მარტივი ფორმით - სფერული

ფალანთაშორისი - Art. Interphalangea Pedis ფალანგებს შორის.

აგებულებით მარტივი ფორმით - ჭაღისებური

თავის კუნთები - Musculi Capitis

თავის კუნთები - Musculi Capitis იყოფა:

 ტვინის ქალას კუნთები - Musculi Cerebralis

o ქალასარქველის კუნთები - Musculi Epicranii
o კეფისქვეშა კუნთები - Musculi Suboccipitalis
 სახის ქალას კუნთები - Musculi Visceralis
o საღეჭი კუნთები - Musculi Masticatores
o მიმიკური/საკუთრივ კანის კუნთები - Musculi Faciales

ტვინის ქალას კუნთები - Musculi Cerebralis

ქალასარქველი კუნთებს მიეკუთვნება:

კეფა-შუბლის კუნთი - M. OccipitoFrontalis - გაჭიმულია
შუბლიდან კეფამდე და გააჩნია ორი მუცელი: შუბლის -
Venter Frontalis და კეფის Venter Occipitalis. მათ შორის,
თხემის ნაწილში არის მყესოვანი აბჯარი - Galea Apponeurosis.
საფეთქელ-თხემის კუნთი - M. Temporoparietalis - იწყება
საფეთქლის ფასციიდან და ქალასარქველის აპონევროზიდან
(Galea Apponeurosis) და ემაგრება ყურის ნიჟარის კანს.
ყურის წინა უკანა და ზედა კუნთი - M. Auricularis
Anterior/Posterior/Superior - აღნიშნული კუნთები იწყება
ქალასარქველის აპონევროზის შესაბამისი უბნებიდან და
ემაგრება ყურის ნიჟარის კანსა და ხრტილს.
კეფისქვეშა კუნთებს მიეკუთვნება:
თავის გრძელი კუნთი - M. Longus Capitis
თავის წინა სწორი კუნთი - M. Rectus Capitis
Anterior
თავის ლატერალური სწორი კუნთი - M. Rectus
Capitis Lateralis
თავის დიდი და მცირე უკანა სწორი კუნთი - M.
Rectus Capitis Posterior Major & Minor
თავის ზედა და ქვედა ირიბი კუნთი - M. Obliquus
Capitis Superior & Inferior
თავის სალმუნის კუნთი - M. Splenus Capitis

სახის ქალას კუნთები - Musculi Visceralis

მიმკური კუნთები:
თვალის ნაპრალის ირგვლივ:
თვალის ირგვლივი კუნთი - M. Orbicularis Oculis.
შედგება 3 ნაწილისგან:
თვალბუდის - Pars Orbiralis,
ქუთუთოების - Pars Palpebralis,
საცრემლე - Pars Lacrimalis.
წარბის შემჭმუხვნელი - M. Corrugator Supercilii
წარბის დამწევი კუნთი - M. Depresor Supercii
სიამაყის კუნთი - M. Procerus

ცხვირის ირგვლივ მდებარე კუნთები

ცხვირის კუნთი - M. Nasalis
ცხვირის ძგიდის დამწევი - M. depresor Septi Nasi.
პირის ნაპრალის ირგვლივ:
პირის ირგვლივი - M Orbicularis Oris, რომელიც იყოფა 2 ნაწილად:
სანაპირო - Pars Marginalis და
ტუჩისეულ - Pars Labialis.
ყვრიმალის დიდი - M. Zygomaticus Major
ყვრიმალის მცირე - M. Zygomaticus Minor
ზედა ტუჩის ამწევი - M. Levator Labii Superioris
ზედა ტუჩისა და ცხვირის ფრთის ამწევი - M. Levator Labii Superioris Alaeque Nasi
ქვედა ტუჩის დამწევი - M. Depressor Labii Inferioris
პირის კუთხის ამწევი - M. Levator Anguli Oris
პირის კუთხის დამწევი - M. Depresor Anguli Oris
ღიმილის - M. Risorius
ნიკაპის - M. Mentalis
ლოყის - M. Buccinator

მიმიკური კუნთების მეშვეობით კანი სივრცეში იცვლის მდებარეობას.

საღეჭ კუნთებს მიეკუთვნება:

საკუთრივ საღეჭი კუნთი - M. Masseter იწყება ყვრიმალის ძვლის ქვედა
კიდიდან, მთლიანად ფარავს ქვედა ყბის ტოტს და ემაგრება ქვედა
ყბის კუთხეს. იყოფა ორ ნაწილად: Pars Profunda და Pars
Supericialis.
ფუნქცია - ყბის ზემოთ აწევა.
საფეთქლის კუნთი - M. Temporalis - იწყება თხემის ძვლის
ქვედა კიდიდან, მთლიანად ფარავს საფეთქლის ქიცვს და
ემაგრება ქვედა ყბის გვირგცინოვან მორჩს.
ფუნქცია - ქვედა ყბის ზემოთ და უკან გაწევა.
ფრთისებრი კუნთი - M. Pterigoideus იყოფა:
შიგნითა ფრთისებრი კუნთი - M. Pteryfoideus Medialis - იწყება სოლისებრი
ძვლის Fossa Pterygoidea-დან (რომელიც Lamina Lateralis უკანა ზედაპირია) და
ემაგრება Angulis Mandibulae შიგა ზედაპირს/Tuberositas Pterygoidea-ს.
ფუნქცია: ყბის გვერდულად (ცალი კუნთი) და წინ გაწევა (ორივე კუნთი)
გარეთა ფრთისებრი კუნთი - M. Pterygoideus Lateralis - იწყება სოლისებრი ძვლის Processus
Pterygoidea-დან და ემაგრება ქვედა ყბის Processus Condylaris, ქვედა ყბის სასახსრე დისკს, და
ასევე ეხება Fovea Pterygoidea-ს.
ფუნქცია: ყბის გვერდულად (ცალი კუნთი) და ზევით აწევა (ორივე კუნთი)

თავის ფასციები:
ქალასარქველის აპონევროზი - Aponeurosis Epicranialis იგივე Gala Aponeurosis - რომელიც
მოთავსებულია შუბლისა და კეფის მუცლებს შორის (Venter Frontalis & Occipitalis)
საფეთქლის ფასცია - Fascia Temporalis - ფარავს საფეთქლის კუნთს, ეშვება ქვემოთ ორი
ფირფიტის სახით - Lamina Profunda (ღრმა) და Lamina Supercialis (ზედაპირული) და ემაგრება
ყვრიმალის რკალის გარეთა და შიგნითა ზედაპირებს.
საღეში ფასცია - Fascia Masseterica - ფარავს საღეჭ კუთს
ყბაყურა ფასცია - Fascia Parotidea - ყბაყურა ჯირკვალს
ლოყა-ხახის ფასცია - Fascia Bucopharyngea - ფარავს ლოყის კუნთს

P.S ფასცია - შემაერთებელი ქსოვილის თხელი გარსი, რომელიც ფარავს ცალკეულ კუნთებს
ან კუნთების ჯგუფს, აგრეთვე  ორგანოებს, სისხლძარღვებსა და ნერვებს.

კისრის კუნთები - Musculi Coli

კისრის კუნთები იყოფა - ზედაპირული - Supercialis, შუა - Media, ღრმა - Profunda

კისრის ზედაპირული კუნთებია:

კისრის კანქვეშა კუნთი - Platysma - რომელიც იწყება გულმკერდისა და
დელტისებრი კუნთის ფასციებიდან (II ნეკნის დონეზე), გადაუვლის ლავიწს
და ემაგრება ქვედა ყბის ქვედა კიდეს, ბოჭკოების ნაწილი გრძელდება ზევით
და მთავრდება პირის კუთხესთან.
მოქმედებს ქვედაყბა-საფეთქლის სახსარზე, ხოლო თუ ყბა ფიქსირებულია,
მაშინ ატლანტ-კეფის სახსარზე.
მკერდ-ლავიწ-დვრილისებრი კუნთი - M. SternoCleidoMastoidea - რომელიც იწყება ლავიწის
ძვლიდან და მკერდის ტარიდან და ემაგრება საფეთქლის ძვლის დვრილისებრ მორჩს.
ფუნქცია - ცალი კუნთის შეკუმშვისას აბრუნებს თავს
ორივე კუნთის შეკუმშვისას - ხრის თავს ხრის დორსალურად

კისრის შუა, ანუ ინის ძვალთან დაკავშირებული კუნთები იყოფა ორ ჯგუფად: ინის ძვლის
ზევით და ქვევით განლაგებული კუნთებად.
ინის ძვლის ზევით განლაგებული კუნთებია:
სადგის-ინის კუნთი - M. Stylohyoideus - იწყება საფეთქლის ძვლის
სადგისისებრი მორჩიდან, იყოფა 2 ფენად ემაგრება ინის ძვალს.
ყბა-ინის კუნთი - M. Mylohyoideus - იწყება ქვედა ქბის ქვედაყბა-ინის
ხაზიდან და ემაგრება ინის ძვალს.
ნიკაპ-ინის კუნთი - M. Geniohyoideus - იწყება ნიკაპის წვეტიდან და
ემაგრება ინის ძვალს. იგი მდებარეობს ყბა-ინის კუნთზე და გასდევს მას
პარალელურად.
ორმუცელა კუნთი - M. Digasricus - რომელსაც გააჩნია ორი მუცელი -
Venter Anterior და Venter Posterior. წინა იწყება ქვედა ყბის ორმუცელა
ფოსოდან და ემაგრება ინის ძვალს, ხოლო უკანა იწყება საფეთქლის
ძვლის დვრილისებრი ნაჭდევისგან და ემაგრება ინის ძვალს.
ინის ძვლის ძვლის ქვევით მდებარე კუნთებია:
მკერდ-ინის კუნთი - M. Sternohyoideus - იწყება მკერდის ძვლის
ტარიდან და ლავიწის ძვლის სამკერდე ბოლოს შიგა
ზედაპირიდან და ემაგრე ინის ძვლის სხეულის ქვედა კიდეს.
ბეჭ-ინის კუნთი - M. Omohyoideus - აქვს 2 მუცელი. იწყება
ბეჭის ძვლის ნაჭდევიდან, მიემართება ზევით, გრძელდება
ზედა მუცლის სახით და ემაგრება ინის ძვლის ქვედა კიდეს.
ფარ-ინის კუნთი - M. Thyryohioideus - ფარისებრ ხტილსა ირიბი
ხაზიდან და ემაგრება ინის ძვლის სხეულსა და დიდ რქებს.
მკერდ-ფარისებრი კუნთი - M. Sternothyroideus -
იწყება მკერდის ძვლიდან და ემაგრება ფარისებრი
ხრტილს იქ, სადაც იწყება ფარ-ინის კუნთი.

კისრის ღრმა კუნთები:

მათ მიეკუთვნება კიბისებრი კუნთები - Musculi
Scalenus, რომელიც 3 კუნთითაა წარმოდგენილი და
საერთო ჯამში ისინი უკავშირედა: I და II ნეკნებს,
კისრის ყველა მალის სხეულს და მე-3-დან მე-7
მალის განივ მორჩებს.
წინა კიბისებრიკუნთი - M. Scalenus Anterior -
იწყება მე-3-დან მე-6 მალების განივი მორჩებიდან
 და ემაგრება I ნეკნს.
შუა კიბისებრი კუნთი - M. Scalenus Medius - იწყება მე-3-დან მე-7 მალების
განივი მორჩებიდან და ემაგრება I ნეკნს.
უკანა კიბისებრი კუნთი - M. Scalenus Posterior - იწყება მე-5-დან მე-7 მალების
განივი მორჩებიდან და ემაგრება II ნეკნს.
კისრის გრძელი კუნთი - M. Longus Colli - რომელიც იწყება კისრის ბოლო
ორი (C6 და C7) და გულმკერდის პირველი 3 (T1, T2 და T3) მალის წინა
ზედაპირებიდან და ემაგრება:
გრძელი კონები: კისრის I-III მალებს
მოკლე კონები - კისრის V-VII მალებს.
კისრის სალმუნის კუნთი - M. Splenus Coli - იწყება გულმკერდის III-IV მალების განივი
მორჩებიდან და ემაგრება კისრის II-III მალების განივ მორჩებს.

კისრის სამკუთხედები
ლატერალურ მიდამოში:
ბეჭ-ლავიწის - Trigonum Omoclaviculare - იგი წინიდან შემოისაზღვრება M. Sterno-Cleido-
Mastoidea-თი, ზემოდან - Omohyoideus ქვედა მუცლით და ქვემოდან - ლავიწით.
ბეჭ-ტრაპეციული - Trigonum Omotrapezoideum - მოისაზღვრება Omohyoidea ქვედა მუცლით,
M. Trapezius და M. SternoCleidoMastoidea-თი.
წინა მიდამოში:
საძილე სამკუთხედი - Trigonum Caroticum - უკნიდან - SternoCleidoMastoidea-თი, წინიდან
და ზემოდან M. Digasticus უკანა მუცლით და წინიდან და ქვემოდან Omohyoideus ზემო
მუცლით. მასში გაივლის საძილე არტერია.
ქვედაყბისქვეშა სამკუთხედი - Trigonum Submandibulare - ზემოდან ქვედაყბის ზედა კიდით
და ორმუცელა კუნთის ორივე მუცლით. მასში გამოყოფენ:
პიროგოვის სამკუთხედს - რომელიც წინიდან - M. Mylohyoideus უკანა კიდით, უკნიდან
ორმუცელა კუნთის უკანა მუცლით და ზემოდან ენისქვეშა ნერვით. ენის არტერია გადის.
ბეჭ-სასულე სამკუთხედი - Trigonum Omotracheale - მოისაზღვრება Omohyoideus ზედა
მუცლით, კისრის შუა ფასციით და SternoCleidoMastoidea-თი.

კისრის ფასციები :
ზედაპირული ფირფიტა - Lamina Superficialis
სასულესწინა ფირფიტა - Lamina Pretrachealis
ხერხემლისწინა ფირფიტა - Lamna Prevertebralis.

მკერდის კუნთები იყოფა:

ზედაპირული - რომელიც ტორსს აკავშირებს ზედა კიდურთან
ღრმა, რომელიც მონაწილეობს სუნთქვით პროცესებში

ზედაპირული კუნთები:
მერდის დიდი კუნთი - M Pectoralis Major - იწყება ლავიწიდან, მკერდის ძვლიდან,
ნეკნებიდან და მუცლის გარეთა ირიბი კუნთის აპონევროზიდან და ემაგრება ემაგრება მხრის
ძვლის Crista Tuberculum Major-ს
ფუნქცია: მხრის ძვლის მოზიდვა და პრონაცია - შიგნით ჩაბრუნება. თუ
მხარი ფიქსირებულია ნეკნებს ზემოთ აიწევს და ჩაისუნთქავს.
მკერდის მცირე კუნთი- M. Pectoralis Minor - იწყება III-V ნეკნიდან და ემაგრება ბეჭის ძვლის
ნისკარტისებურ მორჩს - Processus Corocoideus.
ფუნქცია: მხრის სარტყლის ძირს დაწევა. თუ მხრის სარტყელი ფიქსირებულია მაშინ ნეკნებს
ზევით წევს და ჩასუნთქვაში მონაწილეობს.

ლავიწქვეშა კუნთი - M. Subclavicularis - იწყება პირველი ნეკნიდან, მიუყვება ლავიწის ქვედა

ზედაპირს და ემაგრება Extremitas Acromionalis.
ფუნქცია: ლავიწის ფიქსირება (სტატიკური), I ნეკნის აწევა (სუნთქვითი)

წინა დაკბილული კუნთი - M. Serratus Anterior 9 კბილით 9 ნეკნიდან იწყება

ბეჭის ძვლის მედიალურ კიდეს ემაგრება.
ფუნქცია: ბეჭს განიზიდავს და აშორებს მას ხერხემალს. თუ ბეჭი
ფიქსირებულია მაშინ ნეკნებს ზევით აწევს და ჩასუნთქვაში მიიღებს
მონაწილეობას.

მკერდის ღრმა კუნთები:

გარეთა ნეკნთაშუა კუნთები - M. Intercostalis Externa - იწყება
ზემოთმდებარე ნეკნების ქვედა კიდიდან და ემაგრება ქვემოთ მდებარე
ნეკნის ზედა კიდეს. აქვს მიმართულება ხერხემლიდან მკერდის
ძვლისკენ - ჩასუნთქვა

შიგნითა ნეკნთაშუა კუნთები - M. Intercostalis Interna - იწყება

ქვედმოთმდებარე ნეკნების ზედა კიდიდან და ემაგრება ზემოთ მდება
ნეკნების ქვედა კიდეს. აქვს მიმართულება მკერდის ძვლიდან
ხერხემლისკენ - ამოსუნთქვა

მკერდის განივი კუნთი - M. transversa thoracis - მკერდის ძვლის

Processus Xiphoideus იწყება და ემაგრება II-VI ნეკნებს.
ფუნქცია - ამოსუნთქვა

ნეკნქვეშა კუნთები - M Subcostalis - ნეკნის კუთხეებს აკავშირებს მეზობელ ნეკნებთან

(არამუდმივი)

ნეკნის ამწევი კუნთი - M. Levator Costalis - იწყება გულმკერდის მალების

(I-X) განივი მორჩევიდან და ემაგრება მომდევნო ნეკნის კუთხეს.
გარკვეული ბოჭკოები გრძელდება, გადაუვლის უახლოეს ნეკნს და
ემაგრება შემდეგ ნეკნს.
ფუნქცია - ნეკნის ზევით აწევა და ჩასუნთქვა.

დიაფრაგმა - კუნთ-მყესოვანი წარმონაქმნი, რომელსაც გააჩნია 2

კუნთოვანი გუმბათი და მყესოვანი სარკე და 3 ხვრელი:
აორტის ხვრელი - Hiatus Aorticus
საყლაპავი მილის ხვრელი - Hiatus Esophagus
ქვედა ღრუ ვენის ხვრელი - Foramen Venae Caveae
დაწყების მიხედვით განარჩევენ 3 ნაწილს:
მუცლის ნაწილი - Pars Abdominalis - რომელიც იწყება 2 ფეხით
მარცხენა ფეხი - Crus Sinistrum- I-III წელის მალების სხეულებიდან
მარჯვენა ფეხი - Crus Dextrum – I-IV წელის მალების სხეულებიდან
ნეკნის ნაწილი - Pars Costalis – იწყება VII-XI ნეკნებიდან და გადადის მყესოვან ნაწილში.
მკერდის ნაწილი - Pars Thoracis - იწყება მკერდის ძვლის Processus Xiphouideus-იდან და
გადადის მყესოვან ნაწილში.

გულმკერდის ფასცია - Fascia Thoracis - ფარავს გულმკერდის წინა ზედაპირს. მას გააჩნია 2
ფუცელი - ზედაპირული და ღრმა (Supercialis და Profunda). ზედაპირული ფარავს მკერდის
დიდი კუნთს, ხოლო შიგნითა ფურცელი - მერდის მცირე კუნთს. ანუ 2 ფურცელს შორის
მოქცეულია მკერდის დიდი კუნთი. შინითა ფუცლიდან ცალკე გამოყოფენ მკერდ-ლავიწის
ფასციას - Facscia Clavicopectoralis

გულმკერდის შიგნითა ფასცია - Fascia Endothoracis - ამოფენს გულმკერდის ღრუს შიგნითა

კედელს.

მუცლის კუნთები იყოფა 3 ნაწილად : წინა, გვერდითი და უკანა

წინა კუნთები:
მუცლის სწორი კუნთი - M. Rectus Abdominis - იწყება Processus Xiphoideus-
იდან და V-VII ნეკნების ხრტილოვანი ნაწილიდან და ემაგრება ბოქვენის
ძვალს. მას გააჩნია 2 თავისებურება:
1) საკუთარ ბუდეშია მოთავსებული
2) გააჩნია 3-4 მყესოვანი ძგიდე და ყოფს მუცელს 4-5 დამოუკიდებელ ნაწილად
პირამიდული კუნთი - M. Pyramidalis – სამკუთხა ფორმის კუნთი, რომელიც იწყება ბოქვენის
ძვლიდან და ემაგრება თეთრ ხაზს - Linea Alba

მუცლის გვერდითი კუნთები -

მუცლის გარეთა ირიბი კუნთი - M. Obliquus Externus Abdominalis – იწყება ბოლო 8 ნეკნიდან.
წინა ნაწილში ის მონაწილეობს თეთრი ხაზის - Linea Alba-ს შექმნაში,
ხოლო ქვედა ნაწილში ისგადადის საზარდულის იოგში, რომელიც
გაჭიმულია თეძოს ძვლის წინა ზედა წვეტიდან ბოქვენის სიმფიზამდე.
ბოქვენის სიმფიზთან მიახლოებისას ის იყოფა 2 ფეხად: Crus Mediale და
Crus Laterale.
Crus Mediale - აღწევს ბოქვენის სიმფიზს და ემაგრება მას.
Crus Laterale - ვერ აღწევს ბოქვენის სიმფიზს და ბოქვენის ბორცვზე
მთავრდება.
მუცლის შიგნითა ირიბი კუნთი - M. Obliquus Internus Abdominalis -
იწყება თეძოს ქედიდან. ნაწილი ემაგრება ქვედა 3 ნეკნის გარეთა
ზედაპირს, ნაწილი კი ემაგრება თეთრ ხაზს - Linea Transversa.
მუცლის განივი კუნთი - M Transversus Abdominalis - იწყება ბოლო 6
ნეკნიდან და თეძოს ქედის შიგნითა ბაგიდან და წინა ნაწილში გადადის
და მონაწილეობს თეთრი ხაზის - Linea Alba-ს შექმნაში.

მუცლის უკანა კუნთები:

წელის კვადრუტული კუნთი - M. Quadratus Luborum - იწყება თეძოს
გარეთა ბაგედან, გადაივლის წელის მალების განივ მორჩებს და
მიემაგრება XII ნეკნს.
სუკის დიდი კუნთი - M. Psoas - იწყება წელის I-IV მალების განივი
მორჩებიდან და მათ სიახლოვეს მალის სხეულიდან და ემაგრება
ბარძაყის ძვლის - Trochanterica Minor
სუკის მცირე კუნთი - M. Psoas - იწყება გულ-მკერდის XII და წელის I
მალის სხეულების გვერდითა ზედაპირიდან და ემაგრება ბოქვენის ქედს.

საზარდულის არხი - Canalis Inguinalis - მოსაზღვრავს 4 კედელი და 2

ხვრელი:
შიგნითა, ღრმა რგოლი - Annulus Inguinalis Profundus
გარეთა, ზედაპირული რგოლი - Annulus
Inguinalis Supercialis
წინა კედელი - გარეთა ირიბი კუნთის - ის აპონევროზი
ქვედა - საზარდულის იოგის ღარი
უკანა - მუცლის განივი ფასცია და პერიტონეუმი
ზედა - მუცლის შიგნითა ირიბი კუნთისა და განივი კუნთის ქვედა კიდეები

თეთრი ხაზი - Linea Alba - მუცლის განივი და ირიბი კუნთების აპონევროზების მტკიცედ
ჩაქსოვის შედეგად და შეერთების ხაზზე წარმოქმნის ფიბროზულ ზონარს - თეთრ ხაზს. იგი
გაჭიმულია Processus Xiphoideus-იდან ბოქვენის სიმფიზამდე.

წელის სამკუთხედი - Trigonum Lumbale - შემოფარგლულია:

ლატერალურად - გარეთა ირიბი კუნთის უკანა კედელი
მედიალურად - ზურგის უგანიერესი კუნთით - M. Latissimus Dorsi
ქვევიდან - თეძოს ძვლის ქედი - Crista Ala Iliaca
წელის ოთხკუთხედი -
ზევიდან - უკანა ქვედა დაკბილული კუნთი - M. Serratus Posterior Inferior
ქვევიდან - მუცლის შიგნითა ირიბი კუნთით
გარედან - მუცლი გარეთა ირიბი კუნთით
შიგნიდან - ზურგის გამმართველი კუნთი

მუცლის ფასციები: Fascia Supercialis Abdomen, Fascia Endoabdominalis. შიგნითა და გარეთა

ირიბი კუნთის პერიმიზიუმებით იქმნება Fascia Propria Abdominalis (საკუთარი)
ზურგის კუნთები იყოფა ზედაპირულ და ღრმა კუნთებად:

ზურგის ზედაპირული კუნთები:

ტრაპეციული კუნთი - იწყება კეფის ლინეა ინფერიორიდან, კისრისა და მკერდის მალების
წვეტიანი მორჩებიდან და ემაგრება ლავიწის სამხრე ბოლოსა და ბეჭის ქედს.
ფუნქცია: ზედა ბოჭკოების შეკუმშვისას ბეჭს ზევით წევს, ქვედა ბოჭკოების შეკუმშვისას -
ქვევით. ბეჭის ძვლის უძრაობის შემთხვევაში შლის ხერხემალს მალთაშორის სახსარში.

ზურგის უგანიერესი კუნთი -M. Latissimus Dorsi - იწყება მკერდის VI-XII, წელისა და გავის
წვეტიანი მორჩებიდან, თეძოს ძვლის ქედიდან და ემაგრება მხრის ძვლის მცირე ბორცვის
ქედს - Crista Tuberculum Major
ფუნქცია: მხრის მოზიდვა და ჩაბრუნება - პრონაცია.

დიდი რომბისებრი კუნთი - M. Rhomboideus Major - იწყება კისრის VI-VII მალების წვეტიანი
მორჩებიდან და ემაგრება ბეჭის ძვლის მედიალურ კიდეს.
მცირე რომბისებრი კუნთი - M. Rhomboideus Minor - იწყება გულმკერდის I-IV მალების
წვეტიანი მორჩებიდან და ემაგრება ბეჭის ძვლის მედალურ კიდეს.
ფუქნცია: - ბეჭს მოზიდავს ხერხემლისკენ

ბეჭის ამწევი კუნთი - M. Levator Scapulae - იწყება კისრის I-IV მალების განივი მორჩებიდან
და ემაგრება ბეჭის ძვლის ზედა კუთხეს - Angulus Superior.
ფუნქცია: ბეჭის ძვლის ზევით აწევა. თუ ბეჭი ფიქსირებულია განზიდავს კისერს და თავს.

უკანა ზედა დაკბილული კუნთი - M. Serratus Posterior Superior - იწყება კისრის VI-VII
გულმკერდის I-II მალების წვეტიანი მორჩებიდან და ემაგრება II-V ნეკნების კუთხეებს.
ფუნქცია: ზევით წევს აღნიშნულ ნეკნებს.
უკანა ქვედა დაკბილული კუნთი - M. Serratus Posterior Inferior - იწყება მკერდის XI-XII და
წელის I-II მალების წვეტიანი მორჩებიდან და ემაგრება IX-XII ნეკნებს.
ფუნქცია - ნეკნებს ქვევით წევს

ღრმა შრის კუნთები:

ზურგის გამმართველი კუნთი - M. Erector Spinae იწყება გავისა და კუდუსუნის მედიალური

ქედებიდან, ყველა მალის წვეტიანი და განივი მორჩებიდან, ყველა ნეკნის კუთხეებიდან და
ემაგრება საფეთქლის ძვლის Processus Mastoideus. შედგება:
თეძო-ნეკნის კუნთი - M. Iliocostalis
უგრძესი კუნთი - M. Longissimus
წვეტიანი კუნთი - M. Spinalis
განივ-წვეტიანი კუნთი - M. Transversospinalis
ნახევრად წვეტიანი კუნთი - M. Semispinalis
მრავალწილოვანი კუნთები - M. Multifidi
მბრუნველი კუნთები - M. Rotatores

წვეტთაშუა კუნთები - M. Interspinalis - მდებარეიბს მეზობელ წვეტიან მორჩებს შორის.

განივ მორჩა კუნთები - M. Intertransversarii - მეზობელ განივ მორჩებს შორის.

ზურგის ფასციები;
ზურგის ზედაპირული ფასცია - Fascia Supercialis Dorsalis - რომელიც გადაკრულია
ტრაპეციულ და ზურგის უგანიერეს კუნთზე
ქედის ფასცია - Fascia Nuchae - ქედის იოგის ბოჭკოებთან დაკავშირებული ზურგის
ზედაპირული ფასციის გასქელებული ნაწილია.
გულმკერდ-წელის ფასცია - Fascia Thoracolumbalis - ორშრიანი აგებულების ფასცია,
ზედაპირული და ღრმა ფურცლებს შორის მოქვეულია ზურგის ღრმა კუნთები.
ზედაპირული ფურცელი: ზევით თეძოს ძვლის ქედს, მედიალურად - წვეტიან მორჩებს
(კისრის გარდა) ლატერალურად - ემაგრება ღრმა ფურცელს და ზურგის უგანიერესი კუნთის
აპონევროზს ქმნის.
ღრმა ფურცელი: ჩადგმულია თეძოს ქედსა XII ნეკნსა და მალების განივ მორჩებს შორის.
ლატერალურად ემაგრება ზედაპირულ ფურცელს.
დელტისებრი კუნთი - M. Deldoideus -იწყება ბეჭის ძვლის ქედიდან, აკრომიონიდან, ლავიწის
Extremitas Acromionalis-დან და ემაგრება მხრის ძვლის Tuberositas Deltoidea.
ფუნქცია: მხრის განზიდვა. მონაწილეობა მხრის მოხრა გაშლაში.

ქედზედა კუნთი - M Supraspinatus - იწყება ბეჭის Fossa Supraspinata-დან, ავსებს მას და

ემაგრება მხრის ძვლის Tuberculum Major-ს
ფუნქცია: განზიდავს მხარს

ქედქვედა კუნთი - M. Infraspinatus - იწყება ბეჭის Fossa Infraspinata-დან, ავსებს მას და

ემაგრება მხრის ძვლის Tuberculum Major.
ფუნქცია: მხრის მოზიდვა

მცირე მრგვალი კუნთი - M. Teres Minor - იწყება ბეჭის Margo Lateralis-დან და ემაგრება მხრის
ძვლის Tuberculum Major-ს. ის მთელ სიგრძეზე გაჰყვება M. Infraspinatus-ის ქვედა კიდეს.
ფუნქცია: მხრის მოზიდვა, გაშლა, სუპინაცია (გარეთ პრუნვა).

დიდი მრგვალი კუნთი - M. Teres Major - იწყება ბეჭის Angulus Inferior-დან და ემაგრება
მხრის ძვლის Tuberculum Minor.
ფუნქცია: მხრის მოზიდვა, გაშლა და პრონაცია (შიგნით ბრუნვა)

ბეჭქვეშა კუნთი - M. Subscapularis - იწყება ბეჭის Fossa Subscapula-დან, ფარავს ბეჭის წინა
ზედაპირს და ემაგრება მხრის ძვლის Tuberculum Minor.
ფუნცის: მხრის მოზიდვა და პრონაცია.

მხრის კუნთი -M. Brachialis იწყება მხრის ძვლის Tuberositas Deldoidea-დან (ქვედა კიდე) და
ემაგრება იდაყვის ძვლის Tuberositas Ulna-ს და Processus Coronalis.

მხრის ორთავა კუნთი - M. Biceps Brachii:

გრძელი თავი - Caput Longum - იწყება ბეჭის Tuberculum Supraglenoidalis
მოკლე თავი - Caput Breve - იწყება ბეჭის ძვლის Processus Corocoideus-დან
საერთო მუცლის შექმნის მ კერეუნთი ემაგრება სხივის ძვლის Tuberositas Radii
ფუნქცია: წინამხრის მოხრა

მხრის სამთავა კუნთი - M. Triceps Brachii:

გრძელი თავი - Caput Longum - იწყება ბეჭის ძვლის Tuberculum Infraglenoidalis
მედიალურითავი - Caput Mediale იწყება მხრის ძვლის Sulcus Nervi Radialis-ის ქვევით
ლატერალური თავი - Caput Laterale - იწყება მხრის ძვლის Sulcus Nervi Radialis-ის ზევით
სამივე იკრიბება ერთ მყესოვან დაბოლოებად და ემაგრება იდაყვის Processus Olecranum.
ფუნქცია: შლის წინამხარს

ნისკარტ-მხრის კუნთი - M. CoracoBrachialis - იწყება ბეჭის ძვლის Processus Corocoideus-დან

მხრის ძვლის დიაფიზზე მედიალურ ზედაპირ ემაგრეა
ფუნქცია: მოზიდავს და ხრის მხარს.

იდაყვის კუნთი - M. Anconeus - იწყება მხრის ძვლის Epicondulis Laterale და ემაგრება იდაყვის
ძვლის Processus Olecranun.

მრგვალი პრონატორი - M. Pronator Teres:

Caput Humarale - იწყება მხრის ძვლის Epicondylaris Medialis-დან
Caput Ulnare - იწყება იდაყვის ძვლის Tuberositas Ulna-დან
ფუნქცია: წინამხრის პრონაცია და მოხრა

მაჯის სხივისაკენ მომხრელი - Flexor Carpi Radialis - წინა მხრის შუა ხაზზე მდებარეობს და
უმაგრდება ნების II ძვლის Basis
ფუნქცია: სხივ მაჯისა და იდაყვის სახსარს ხრის.

მაჯის იდაყვისკენ მომხრელი - M. Flecsor Carpi Ulnaris:

Caput Humerale - იწყება მხრის ძვლის Epicondylaris Medialis-დან
Caput Ulnare - იწყება იდაყვის ძვლის - Processus Olecranun
ემაგრება Os Pisiforme, Os Hamatum და ნების V ძვალს.

ნების გრძელი კუნთი - M. Palmaris Longus - ფარავს ხელის გულის თითქმის მთელს
ზედაპირს, სადაც მას ხელისგულის აპონევროზი ეწოდება - Aponeurosis Palmaris.
სხივ მაჯისა და მაჯა-ნების სახსარს ხრის

თითების ზედაპირული მომხრელი - M. Flexor Digitorum Supercialis - იწყება ორი თავით:

მხრის ძვლის მედიალური ზედაპირიდან და სხივის ძვლის წინა ზედაპირიდან.
ფუნქცია: მომხრელია იდაყვის, სხივ-მაჯის, II-V ნებ-ფალანგის, და პროქსიმალური
ფალანგების.

თითების ღრმა მომხრელი - M. Fxexor Digitorum Frofundus -

ფუნქცია: ძირითადი ფუნქციაა თითების სრული მოხრა - მუშტის შეკვრა

ხელის ცერის გრძელი მომხრელი - M. Flexor Policis Longus – იწყება სხივის ძვლისა და
ძვალთაშუა აპკის წინა ზედაპირებიდან და ემაგრება ცერის დისტალურ ფალანგს.
ჩაჭიდების ფუნქციაში მონაწილეობა
კვადრატული პრონატორი - Pronator Quadratus - იწყება იდაყვის ძვლის წინა კიდიდან და
ემაგრება სხივის ძვლის წინა კედელს
ფუნქცია: წინა მხრის პრონაცია

მხარ-სხივის კუნთი - Brachioradialis -მხრის ძვლის ლატერალური ზედაპირიდან, და ემაგრება

სხივის ძვლის დისტალურ ნაწილს Processus Styloideus-თან.
წინა მხრის მომხრელი კუნთია

მაჯის სხივისკენ გამშლელი გრძელი - M. Extensor Carpi Radialis Longus -

მაჯის სხივისკენ გამშლელი მოკლე - M. Extensor Carpi Radialis Breve - მდებარეობს
თანამოსახელე გრძელი გამშლელის უკან
ფუნქცია: ორივე მათგანი მაჯას შლის და განიზიდავს

მაჯის იდაყვისკენა გამშლელი კუნთი - M. Extensor Carpi Ulnaris - მაჯის გაშლა & მოზიდვა.

თითების გამშლელი კუნთი - M. Extensor Digitorum -იწყება მხრის ძვლის გარეთა

ზედაპირიდან გაივლის საბმელს იყოფა 4-ად და ე,აგრება II-V თითებისკენ.
ფუნქცია - თითების ფალანგებს შლის.

ნეკის გამშლელი კუნთი - M. Extensor Digiti Minimi – შლის ნეკნს

სუპინატორის კუნთი - M. Supinator - იწყება მხრის Epicondylaris Lateralis და ემაგრება სხივის

ძვლის წინა ზედაპირს.
ფუნქცია - წინამხრის სუპინაცია

ხელის ცერის გრძელი გამშლელი - M. Extensor Policis Longus

ხელის ცერის მოკლე გამშლელი - M. Extensor Policis Brevis
ხელის ცერის გრძელი განმზიდველი - M. Abtuctor Policis Longus
მაჩვენებელი თითის გამშლელი - M. Extensor Indicis

ცერის შემაღლების კუნთები:

ცერის მოკლე განმზიდველი - M. Abductor Policis Brevis
ცერის მომზიდველი - M. Adductor Policis
ცერის მოკლე მომხრელი - M. Flexor Policis Brevis
ცერის პირისპირ დამყენებელი - M. Opponens Policis
ნების მოკლე კუნთი - M. Palmaris Brevis
ნეკის განმზიდველი კუნთი - M. Abductor Digiti Minimi
ნეკის მოკლე მომხრელი კუნთი - M. Flexor Digiti Minimi
ნეკის პირისპირ დამყენებელი - M. Opponens Digiti Minimi
ჭიაყელა კუნთები - M. Lumbricales 4 ცალი
ხელისგულის (პალმარული) ძვალთაშუა კუნთები - MM. Interosi Palmares
ხელზურგის (დორსალური) ძვალთაშუა კუთები - M. Interosei Dorsales

Fascia Deltoidea და Fascia Axillaris დასაბამს აძლევს მხრის ფასციას - Fascia Brachii იგი
გრძელდება წინამხრისკენ და წინამხრის ფასციაში - Fascia Antebrachii-ში გადადის.
მხრის მომხრელ და გამშლელ კუნთებს შორის იქმნება მხრის კუნთთაშუა ძგიდეები:
Septa Intermusculare Brachii Mediale & Laterale.
წინამხრის ფასციის დისტალური გაგრძელებაა Fascia Dorsalis Manus და Aponeurosis Palmaris.
წინამხრის მომხრელთა და გამშლელთა საბმელები - Retinaculum Flexorum & Extensor მათ
ქვეშ გამავალი კუნთების მყესებს ამაგრებს ისე, რომ არ შეიზღუდოს მათი ფუნქცია.

თეძოს კუნთი - M. Iliacus - იწყება თეძოს ძვლის ფოსოდან და ემაგრება ბარძაყის ძვლის
Trochanter Major-ს. განიხილავენ თეძო-სუკის კუნთის სახით - M. IlioPsoas.
ფუნქცია: ბარძაყის მოხრა და სუპინაცია (გარეთ ბრუნვა). თუ ფიქსირებულია, ხრის ხეხემალს

მსხლისებრი კუნთი - M. Piriformis - იწყება გავის წინა ზედაპირზე და ემგარება ბარძაყის

ძვლის Trochanter Major-ს.
ფუნქცია: ბარძაყის განზიდვა და სუპინაცია

შიგნითა დამხურავი კუნთი - M. Obturatorius Internus - იწყება Membrana Obturatorium-დან და

ემაგრება ბარძაყის ძვლის Fossa Trochanterica-ს

გარეთა დამხურავი კუნთი - M. Obturatorius Externus - იწყება Membrana Obturatorium-დან და

ემაგრება ბარძაყის ძვლის Fossa Trochanterica-ს
ფუნქცია: ბარძაყის სუპინაცია.

კუდუსუნის კუნთი - M. Coccygeus - რუდიმენტული კუნთი კონკრეტული ფუნქციის გარეშე.

დიდი დუნდულა კუნთი - M. Gluteus Maximus - იწყება გავისა და თეძოს ძვლის უკანა
ზედაპირებიდან და გავა კუკუხოს-იოგიდან (Ligamentum Sacrotuberale), ემაგრება ბარძაყის
დუნდულოვან ხორკლს (Tuberositas Glutea).
ფუნქცია: ბარძაყის გაშლა და სუპინაცია.
შუა დუნდულა კუნთი - M. Gluteus Medius - იწყება Linea Gluteus Anterior & Posterior და
ემაგრება ბარძაყის ძვლის Trochanter Major-ს.

მცირე დუნდულა კუნთი - M. Gluteus Minimus - იწყება თეძოს ფრთის გარეთა ზედაპირიდან
და ემაგრება ბარძაყის ძვლის Trochanter Major-ს.

ბარძაყის კვადრატული კუნთი - M. Quadratus Femoris - იწყება Tuber Ischiadicum-დან და

ემაგრება ბარძაყის ძვლის Trochanter Major-ს და Crista Intertrochanterica-ს.

ზედა ტყუპი კუნთი - M. Geremelli Superior - იწყება Spina Ischiadica-დან

ქვედა ტყუპი კუნთი - M. Geremelli Inferior - იწყება Tuberculum Ischiadicum-დან
ორივე მათგანი ემაგრება ბარძაყის ძვლის Fossa Trochanterica-ს
ფუნქცია: ბარძაყის სუპინაცია

განიერი ფასციის გამჭიმავი - M. Tensor Fasciale Latae - იწყება Spina Iliaca Anterior Superior და
გადადის მყესოვანში. იქმნება ფიბროზული ზონარი თეძო-წვივის ტრაქტი - Tractus Iliotibialis.

ბარძაყის წინა ჯგუფის კუნთები

თერძის კუნთი - M. Sartorius - იწყება Spina Iliaca Anterior Superior-დან და ემაგრება Tibia-ს.
ფუნქცია: ხრის ბარძაყს, აბრუნებს გარეთ. ხრის კანჭს და აბრუნებს შიგნით.

ბარძაყის ოთხთავა კუნთი - M. Quadracieps Femoris - გააჩნია 4 თავი:

ბარძაყის სწორი კუნთი - M. Rectus Femoris - იწყება Spina Iliaca Anterior Inferior
ბარძაყის ლატერალური განიერი კუნთი - M. Vastus Lateralis - იწყება Trochanter Major-დან,
Linea Intertrochanterica და Linea Aspera(Labium Laterale)-დან.
ბარძაყის მედიალური განიერი კუნთი - M. Vastus Medialis - იწყება Linea Apera (Labium Media)
ბარძაყის შუამდებარე განიერი კუნთი - M. Vastus Intermedius - იწყება ბარძაყის დიაფიზიდან
ოთხივე თავის ერთიანდება ერთი მყესის სახით, რომელიც უკავშირდება კვირისტავს,
გადაუვლის მას და ბოჭკოები Lig. Patellae-ს სახით უმაგრდება დიდი წვივის ხორკლს.
ფუნქცია: შლის კანჭს
ბარძაყის მედიალური ჯგუფის კუნთები/ ანუ მომზიდველი კუნთები
ნაზი კუნთი - M. Gracilis - იწყება ბოქვენის Ramus Inferior-დან და ემაგრება დიდი წვივის
ხორკლს (Tuberositas Tibiae)

გრძელი მომზიდველი კუნთი - M. Adductor Longus - იწყება ბოქვენის Ramus Superior-დან და

Tuberculum Bubicum-დან და ემაგრება ბარძაყის Linea Aspera (Labium Mediale)-ს.

მოკლე მომზიდველი კუნთი - M. Adductor Brevis - იწყება ბოქვენის Ramus Inferior-დან და

ემაგრება Linea Aspera (Labium Mediale)-ს.

დიდი მომზიდველი კუნთი M. Adductor Magnus - ბოქვენის Ramus Inferior-დან და საჯდომის

Ramus Ischiadicum-დან და ემაგრება Linea Aspera (Labium Mediale)-ს მედიალური როკამდე.

ქედის კუნთი - M. Pectineus - იწყება ბოქვენის Ramus Superior-დან და Pecten Pubis-დან და

ემაგრება ბარძაყის ძვლის Linea Pectinea-ს.

უკანა ჯგუფის კუნთები:

ბარძაყის ორთავა კუნთი - M. Biceps Femoris
Caput Longus - იწყება Tuberculum Ischiadicum-დან
Caput Brevis - იწყება Linea Aspera (Linea Lateralis)-დან
ორივე თავი საერთო მყესით ემაგრება მცირე წვივის Caput-ს.
ფუნქცია: ხრის ბარძატს, შლის კანჭს

ნახევრადმყესოვანი კუნთი - M. Semitendinous - იწყება Tuberculum Ischiadicum და ემაგრება

დიდი წვივი ხორკლს.
ფუქნცია: ხრის ბარძაყს და შლის კანჭს

თითისტარა კუნთი - M. SemiMembranosus - იწყება Tuberculum Ischiadicum და ემაგრება დიდი

წვივის Condulys Medialis
ფუნქცია: ხრის ბარძატს, შლის კანჭს

კანჭის წინა ჯგუფის კუნთები:

დიდი წვივის წინა კუნთი - M. Tibialis Anterior
თითების გრძელი გამშლელი კუნთი - M. Extensor Digitorum Longus
ფეხის ცერის გამშლელი კუნთი - M. Extensor Hallucis Longus

კანჭის გარეთა ჯგუფის კუნთები

მცირე წვივის გრძელი კუნთი - M. Fibularis Longus
მცირე წვივის მოკლე კუნთი - M. Fibularis Brevis

კანჭის უკანა ჯგუდის კუნთები -

კანჭის სამთავა კუნთი - M. Triceps Surae
დიდი წვივის უკანა კუნთი - M. Tibialis Posterior
ტერფის ძირის კუნთი - M. Plantaris
მუხლქვეშა კუნთი - M. Popliteus
თითების გრძელი მომხრელი კუნთი - M. Flexor Digitoeum Longus
ფეხის ცერის გრეძლი მომხრელი კუნთი - M. Flexor Hallucis Longus

ტერფის ზურგის კუნთები:

თითების მოკლე გამშლელი - M. Extensor Digitorum Brevis
ფეხის ცერის მოკლე გამშლელი - Extensor Hallucis Brevis

ტერფის ძირის კუნთები:

ფეხის ცერის მოკლე მომხრელი - M. Flexor Hallucis Brevis
ფეხის ცერის განმზიდველი - M. Abductor Hallucis
ფეხის ცერის მომზიდველი - M. Abductor Digiti Minimi
ფეხის ნეკის მოკლე მომხრელი - M. Flexor Digiti Minimi Brevis
თითების მოკლე მომხრელი - M. Flexor Digitorum Brevis.
ტერფძირის კვადრატული კუნთი - M. Quadratus Plantae
ჭიაყელა კუნთები - M. Lumbricales
ძვალთაშუა კუნთები - M. Interosseis

კისრის პირველ მალას, ატლანტს, atlas, არა აქვს სხეული, არც წვეტიანი მორჩი
წარზიდული მალა – vertebra prominens, გამოირჩევა გრძელი და გაუყოფელი წვეტიანი
მორჩით
გამონაკლისია მხოლოდ გულმკერდის პირველი მალის სხეული,მას აქვს მთლიანი სანეკნე
ღრმული, რომელსაც ენაწევრება I ნეკნის თავი, და ნახევარღრმული, რომელსაც ენაწევრება II
ნეკნის თავი; X მალაზე ერთი ნახევარღრმულია, ხოლო XI და XII მალებს მხოლოდ ერთი
მთლიანი სანეკნე ღრმული – fovea costalis აქვთ.
გულმკერდის განივ მორჩებზე არსებობს განივი მორჩების სანეკნე ღრმულები – fovea costalis
transversalis, რომლებსაც ნეკნების ბორცვები ენაწევრება.
კუდუსუნის მალებს აქვთ მხოლოდ სხეული
I ნეკნზე ნეკნის კუთხე და ნეკნის ბორცვი ემთხვევა ერთმანეთს;პირველი შვიდი ნეკნი
მკერდის ძვალს უკავშირდება საკუთარი სამკერდე ბოლოთი და მათ ნამდვილი ნეკნები –
costae verae – ეწოდება. ქვედა ხუთი წყვილი ნეკნი ცნობილია როგორც ცრუ ნეკნები – costae
spuriae. მათგან VIII, IX და Х ნეკნები ხრტილოვანი ნაწილით უერთდებიან ერთმანეთს, შემდეგ
კი VIII ნეკნი VII ნეკნის ხრტილს უკავშირდება. XI და XII ნეკნის ხრტილები არ უერთდებიან არც
მკერდის ძვალს და არც ერთიმეორეს და მათი სამკერდე ბოლოები თავისუფლად
მდებარეობენ მუცლის კუნთების სისქეში. აღნიშნულის გამო XI და XII ნეკნებს მერყევ ნეკნებს
– costae fluctuante – უწოდებენ.პირველ ნეკნზე ვხვდებით წინა კიბისებრი კუნთის ბორცვს –
tuberculum m. scaleni anterioris,ლავიწქვეშა ვენის ღარი – sulcus v. subclaviae,ლავიწქვეშა
არტერიის ღარი – sulcus arteriae subclaviae. II ნეკნს აქვს წინა დაკბილული კუნთის ხორკლი –
tuberositas m. serrati anterioris
ენა-ხახის, ცდომილი და დამატებითი ნერვები – nn. glossopharyngeus, vagus et accessorius
გაივლის კეფის ძვალზე არსებულ საუღლე ხვრელში(foramen jugulare)
თავქვე – clivus (მასზე მდებარეობს მოგრძო ტვინი, ხიდი, ძირითადი არტერია და მისი
ტოტები)
სოლისებრ ძვალზე ვხვდებით:მრგვალი ხვრელი – foramen rotundum (მასში გაივლის ზედა
ყბის ნერვი, n. maxillaris); 2. ოვალური ხვრელი – foramen ovale (იგი ატარებს ქვედა ყბის ნერვს,
n. mandibularis, და სისხლძარღვოვან ქსელს); 3. წვეტიანი ხვრელი – foramen spinosum (მასში
გაივლის შუა მენინგეალური არტერია, ვენა და ნერვი)
ყვრიმალის ძვლის უკანა კუთხიდან გამოდის საფეთქლისეული მორჩი – processus temporalis,
რომელიც უერთდება საფეთქლის ძვლის ყვრიმალისეულ მორჩს(processus zygomaticus) და
მასთან ერთად წარმოქმნის ყვრიმალის რკალს – arcus zygomaticus.
გარეთა მხრის ძვლის მცირე თავს – capitalum humeri, ენაწევრება სხივის ძვლის თავი, და
შიგნითა ე. წ. მხრის ძვლის ჭაღს – trochlea humeri, რომელიც ენაწევრება იდაყვის ძვლის
ჭაღისებრ ნაჭდევს – Incisura throchlearis. მხრის ძვლის ქვემო ბოლოს წინა ზედაპირზე, ჭაღს
ზემოთ მოთავსებულია გვირგვინოვანი ფოსო – fossa coronoidea იდაყვის ძვლის
გვირგვინოვანი მორჩისათვის, მხრის ძვლის მცირე თავის ზემოთ – სხივის ფოსოა – fossa
radialis – სხივის ძვლის თავისათვის, უკანა ზედაპირზე – იდაყვის ფოსო – fossa olecrani
იდაყვის მორჩისათვის.

სხივის ძვლის თავის გარშემო გამოხატულია მომრგვალო სასახსრე ზედაპირი, ე. წ. სხივის

საბრუნებელი სასახსრე ზედაპირი – circumferentia articularis radii, რომლითაც იგი იდაყვის
ძვლის სხივის ნაჭდევს(incisura radialis) ენაწევრება. სხივის ძვლის ქვემო ბოლოს წინა
ზედაპირი სადაა, უკან აქვს მცირე ზომის ქედები. ქვემო ზედაპირს დართული აქვს მაჯის
სასახსრე ზედაპირი – facies articularis carpea, რომლითაც სხივის ძვალი ენაწევრება მაჯის
ნავისებრ და მთვარისებრ ძვლებს.
სადგისისებრი მორჩი (processus styloideus) აქვს როგორც იდაყვს ასევე სხივის ძვალს.
კვირისტავისმხრივი ზედაპირი – facies patellaris, ანუ ადგილი სადაც კვირისტავი ესახსრება
ბარძაყის ძვალს.
დიდი წვივის როკთაშუა შემაღლება (eminentia intercondylaris) ბარძაყის როკთა ფოსოს(fossa
intercondylaris) უკავშირდება.დიდი წვივის ძვალზე გვაქვს ქუსლის კუნთის ხაზი (linea m.solei)
ატლანტსა და ღერძმალას შორის მალთაშუა დისკო არ არსებობს
ხერხემლის სვეტის კისრისა და გულმკერდის ნაწილებში რკალმორჩთა
შეერთებანი(zygoapophysialis) მიეკუთვნება ბრტყელი სახსრების ჯგუფს, წელის ნაწილში –
ცილინდრულს.
გავა-კუდუსუნის შეერთებით – junctura sacrococcygea, გავის მეხუთე მალის სხეული
უკავშირდება კუდუსუნის პირველის მალის სხეულს;
ატლას – კეფის სახსარი – arteculatio atlantooccipitalis წყვილია; წარმოქმნილია ატლასის ზემო
სასახსრე ფოსოსა – fovea artkularis superior და კეფის როკების – Condylus occipitalis სასახსრე
ზედაპირებისაგან. წარმოადგენს კომბინირებულ სახსარს და თავისი ფორმით მიეკუთვნება
ელიფსური სახსრების – articulatio ellipsoidea ჯგუფს.
ნეკნების უკანა ბოლოები მალებს ენაწევრებიან ნეკნ-მალის სახსრებით – Articulationes
costovertebrales; ნეკნების წინა ბოლოები კი მკერდის ძვალს ენაწევრებიან მკერდ-ნეკნის
სახსრებით – Articulaciones sternocostales.
ნეკნის თავის სახსარი – articulatio capitis costae, იქმნება ნეკნის თავის სასახსრე ზედაპირისა და
მალების სხეულების სანეკნე ღრმულების შენაწევრებით.
ნეკნ – განივი სახსარი – articulatio costotransversaria, იქმნება ნეკნის ბორცვის სასახსრე
ზედაპირისა – fascies articularis tuberculis costae, და გულმკერდის მალების განივი მორჩების
განივი სანეკნე ღრმულების – fovea costalis transversalis შენაწევრებით. ეს სახსრები გააჩნია
მხოლოდ ზედა 10 ნეკნს.
ქალასარქვლის ძვლები ერთმანეთს უკავშირდებიან ბოჭკოვანი შემაერთებელი ქსოვილით –
სინდესმოზი (ფიბროზული შეერთება). ქალას ფუძის ძვლები კი ერთმანეთს უკავშირდებიან
ხრტილოვანი ქსოვილით – სინქონდროზი (ხრტილოვანი შეერთება)
ქალას ძვლები, გარდა ქვედა ყბისა, ერთმანეთს უკავშირდებიან უწყვეტი შეერთებით.ქალას
წყვეტილ შეერთებას მიეკუთვნება საფეთქელ – ქვედა ყბის სახსარი – articulatio
temporomandibularis.
გვირგვინოვანი ნაკერი – Sutura coronalis, – აკავშირებს შუბლის ქიცვსა და ორივე თხემის
ძვლის წინა კიდეს;2. საგიტალური ნაკერი – Sutura sagittalis, – მდებარეობს თხემის ძვლებს
შუა;3. ლამბდისებრი ნაკერი – Sutura lambdoidea, – ერთმანეთთან აკავშირებს კეფის ძვლის
ქიცვსა და თხემის ძვლის უკანა კიდეებს;4. ქიცვისებრი ნაკერი – Sutura squamosa, – თხემის,
საფეთქლისა და სოლისებრი ძვლის ფრთებს შორისაა.

წინამხრის ძვლების ფიქსაციაში მონაწილეობას ღებულობს წინამხრის ძვალთაშუა აპკი –

Membrana interossea antebrachii, რომელიც ავსებს სხივისა და იდაყვის ძვლებს შორის
შუალედს და ემაგრება მათ ძვალთაშუა კიდეებს – margo interosseus.
მენჯ – ბარძაყის სახსარში – articulatio coxae ბარძაყის თავი – Caput femoris ენაწევრება მენჯის
ძვლის ტაბუხის ბუდეს – Acetabulum.
მუხლის სახსარის – articulatio genus, წარმოქმნაში მონაწილეობს სამი ძვალი: ბარძაყის ძვლის
დისტალური ეპიფიზი, დიდი წვივის ძვლის პროქსიმალური ეპიფიზი და კვირისტავი.
ორმუცელა კუნთს – m. digastricus ორი მუცელი აქვს: წინა და უკანა, რომლებიც ერთმანეთთან
მყესით არიან დაკავშირებულნი. წინა მუცელი – venter anterior, იწყება ქვედა ყბის სხეულის
ორმუცელა ფოსოდან – fossa digastrica mandibulae.
ფარ – ინის კუნთი – m. thyrohyoideus, წარმოადგენს მკერდ – ფარისებრი კუნთის გაგრძელებას.
იწყება ფარისებრი ხრტილის ირიბი ხაზიდან – Linea obliqua, მიემართება ზემოთ და
უმაგრდება ინის ძვლის დიდი რქის კიდეს.
კისრის მედიალური სამკუთხედი შემოსაზღვრულია ქვედა ყბის ქვემო კიდით, კისრის შუა
ხაზითა და მკერდ – ლავიწ – დვრილისებრი კუნთის წინა კიდით. ორივე, მარჯვენა და
მარცხენა, მედიალური სამკუთხედები ქმნიან კისრის ერთ წინა სამკუთხედს. კისრის
გვერდითი სამკუთხედები მოსაზღვრულია მკერდ – ლავიწ – დვრილისებრი კუნთის უკანა
კიდით, ლავიწითა და ტრაპეციული კუნთის კიდით. თითოეული სამკუთხედი კისრის
კუნთებით იყოფა მრავალ პატარა სამკუთხედებად. კისრის მედიალური სამკუთხედი
ორმუცელა კუნთითა და ბეჭ-ინის კუნთის ზემო მუცლით იყოფა ყბისქვეშა და საძილე
სამკუთხედებად.
ყბისქვეშა სამკუთხედი – trigonum submandibulare, მოსაზღვრულია ორმუცელა კუნთის წინა
და უკანა მუცლითა და ქვედა ყბის ქვემო კიდით. ყბისქვეშა სამკუთხედში გამოყოფენ მცირე
ზომის ენის სამკუთხედს – trigonum linguale (ანუ trigonum Pirogovi). იგი მოსაზღვრულია ყბა –
ინის კუნთის უკანა კიდით, ორმუცელა კუნთის უკანა მუცლითა და ინის ნერვით. საძილე
სამკუთხედი – trigonum caroticum მოსაზღვრულია: ორმუცელა კუნთის უკანა მუცლით, ბეჭ –
ინის კუნთის ზემო მუცლითა და მკერდ – ლავიწ – დვრილისებრი კუნთის წინა კიდით.ბეჭ –
ლავიწის სამკუთხედი – trigonum omoclaviculare მოსაზღვრულია მკერდ – ლავიწ –
დვრილისებრი კუნთის უკანა კიდით, ლავიწითა და ბეჭ – ინის კუნთის ქვემო მუცლით. ბეჭ-
ტრაპეციული სამკუთხედი trigonum omotrapezoideum მოისაზღვრება მკერდ-ლავიწ-
დვრილისერბი კუნთის უკანა კიდით,ბეჭ-ინის კუნთის ქვედა მუცლით,ტრაპეციული კუნთის
წინა კიდით.
წინა და შუა კიბისებრ კუნთებს შორის არის კიბისებრ-კუნთთაშუა სივრცე,რომელშიც
გაივლის მხრის წნული,ლავიწქვეშა არტერია,ლავიწქვეშა ვენა.
მკერდის მცირე კუნთი უკავშირდება ბეჭის ძვლის ნისკარტისებრ მორჩს(processus coracoideus)
წინა დაკბილული კუნთი მუცლის გარეთა ირიბ კუნთთან(obliquus externus) წარმოქმნის
ჟერდის ხაზს.
ხერხემლის არხი იქმნება მალის ხვრელებით(foramen vertebrae),მასში გაივლის ზურგის ტვინი
მალთაშუა ხვრელი იქმნება მალის ზედა და ქვედა ამონაჭდევებით,მასში გაივლის ზურგის
ტვინიდან გამომავალი ნერვები.
მკერდის ტარისა და სხეულის დაკავშირების კუთხეს ლუდოვიკოს კუთხეს უწოდებენ(მეორე
ნეკნის დონეზე)
მენჯის ზედა შესავალი:1.გავის კონცხი(promotorium) 2.მენჯის ძვლის რკალოვანი ხაზები
3.ბოქვენის ძვლის ქედი(pecten ossis pubis),ბორცვი და სიმფიზი.
მენჯის ქვედა შესავალი:1.ბოქვენის ქვედა კიდე და რკალი(arcus pubis) 2.საჯდომი
ბორცვი(tuber ischiadicum) და გავა-კუკუხოს იოგები 3.გავისა და კუდუსუნის ძვლების კიდეები
მცირე მენჯი:1.ბოქვენის ძვალი და სიმფიზი 2.საჯდომი ძვლის ტოტი კუკუხოთი 3.თეძოს
ძვლის სხეული და გავა-წვეტიანი იოგი 3.გავისა და კუდუსუნის ძვლები
დიდი მენჯი:1.თეძოს ძვლის ფრთები 2.წელის მეხუთე მალის სხეული და თეძო-წელის იოგი
კისრის მალებს განსხვავებით სხვა მალებისაგან განივ მორჩებზე გააჩნიათ განივი ხვრელები,
სადაც გაივლიან ხერხემლის არტერიები. კისრის მალების წვეტიანი მორჩები გაორკაპებულია
(გაყოფილია ორად) გარდა I და VII მალისა
მე-8-9-10-ე ნეკნები თავიანთი ხრტილოვანი დაბოლოებებით უკავშირდებიან ერთმანეთს,
შემდეგ მე-7 ნეკნს და ქმნიან ნეკნთა რკალს რომელიც მოსაზღვრავს მკერდქვეშა კუთხეს.
მხრის ძვლის როკებზე აღინიშნება 2 სასახსრე ზედაპირი: სფეროსებური სადაც მას სხივის
ძვალი ენაწევრება და ჭაღისებური სახსარი სადაც მას იდაყვის ძვალი ენაწევრება.
ხელის მტევნის ჩონჩხი შედგება მაჯის, ნებისა და ფალანგების ძვლებისაგან. მაჯის
შემადგენლობაში შედის ორ რიგად დალაგებული 8 წვრილი ძვალი, თითო რიგში 4 - 4 ძვალი.
ნების ძვლები 5 მოკლე ლულისებური ძვლებია, რომელთაც გააჩნიათ ფუძე, სხეული და თავი,
რომლითაც ისინი უკავშირდებიან თითების ფალანგებს. თითების ფალანგები შედგება სამ-
სამი ფალანგისაგან. მხოლოდ ცერა თითს აქვს 2 ფალანგი.
ბოქვენის ძვალი შესდგება სხეულისა და ორი - ზედა და ქვედა ტოტისაგან. საჯდომი ძვალი
შედგება სხეულისა და ტოტისაგან, ტოტის ქვედა კიდე გამსხვილებულია და მას საჯდომი
ბორცვი ეწოდება, ვინაიდან ჯდომისას მას ეყრდნობა მენჯი და მთლიანად სხეული. გავის
ძვლის, მენჯის წყვილი ძვლებისა და კუდუსუნის შეერთებით იქმნება მენჯი. მენჯში არჩევენ
ორ ნაწილს: დიდი მენჯი და მცირე მენჯი. მათ შორის საზღვარს წარმოადგენს საზღვროვანი
ხაზი - linea terminalis. რომელიც ამავდროულად წარმოადგენს მცირე მენჯის შესავალს. მცირე
მენჯში მოთავსებულია სასქესო და საშარდე სისტემის ნაწილი ორგანოები.
განივი დიამეტრი - Diameter Transversa - უდიდესი მანძილი Linea Terminalis-ებს შორის - 13.5
სმ
წვეტთაშორისი მანძილი - Distantia Spinarum – Spina Iliaca Anterior Superio-ებს შორის
მანძილი - 25-26 სმ
ქედთაშორისი მანძილი - Distantia Cristarum – Crista Iliaca-ებს შორის დაშორებული მანძილი -
28-29 სმ ციბრუტთაშორისი მანძილი - Distantia Trochanterica - ბარძაყის Trochanterica Major-
ებს შორის - 31 სმ
მარჯვენა და მარცხენა ირიბი დიამეტრები - Diameter Obliqua Detra & Sinistra – 12–12.6 სმ
ანატომიური კონიუგატა - Conjugata Anatomica - მანძილი Promontorium-სა და Sumphysis Pubica-
ს ზედა კიდეს შორის - 11.5 (იგივე სწორი დიამეტრი - Diameter Recta)
ნამდვილი კონიუგატა - Conjugata Vera - მანძილი Promontorium-სა და მასთან სიმფიზის შიგა
ზედაპირის ყველაზე ახლო წერტილს შორის 10.5-11 სმ (გინეკოლოგიური Conjugata)
დიაგონალური კონიუგატა - Conjugata Diagonalis - მანძილი Promontorium-სა და სიმდიზის
ქვედა კიდეს შორის.
გარეთა კონიუგატა - Conjugata Externa - იზომება ბოქვენის ზედა კიდესა და წელის
ლორდოზის ყველაზე ღრმა წერტილს შორის (LV) – 21 სმ.

თხემის ძვალი გარედან და შიგნიდან შედგება მკვრივი ძვლოვანი ნივთიერებისაგან,

რომელთა შორის არის ღრუბლისებური ნივთიერება და რომელსაც ბრტყელი ძვლის სისქეში
დიპლოე - diploe ეწოდება.
ქალას ზოგიერთი ძვალი შეიცავს ღრუს, რომელშიც ჰაერია მოთავსებული, ვინაიდან ისინი
ცხვირის ღრუსთან არიან დაკავშირებულები. ასეთ ძვლებს ჰაეროვანი ძვლები ეწოდებათ, მათ
ღრუებს კი წიაღები. ჰაეროვან ძვლებს ეკუთვნის: სოლისებური ძვალი, შუბლის ძვალი,
ზედაყბის ძვალი, საფეთქლის ძვალი, ცხავის ძვლის ლაბირინთები.
ქალას ქვემო ნაწილს ფუძე ეწოდება; მასზე არჩევენ შიგნითა სატვინე ზედაპირს და გარეთა
ზედაპირს. ქალას ფუძის მთავარი შემადგენელი არის სოლისებური ძვალი, რომელიც
სოლივით არის შეჭრილი ფუძის ძვლებს შორის და დაკავშირებულია ტვინის ქალას თითქმის
ყველა ძვალთან.
დიაფრაგმა გამოყოფს გულმკერდის ღრუს მუცლის ღრუსგან. იგი გუმბათის ფორმის კუნთია,
რომელიც შედგება კუნთოვანი და მყესოვანი ნაწილისაგან. კუნთოვანი ნაწილი იწყება
ნეკნებიდან, გულმკერდის ძვლიდან და წელის მალებიდან და ცენტრალურად უმაგრდება
მყესოვან ნაწილს. მყესოვანი ნაწილი შედრეკილია გულმკერდის ღრუსკენ გუმბათოვით და
მას დიაფრაგმის მყესოვანი ცენტრი ეწოდება. დიაფრაგმაში არჩევენ 3 კენტ ხვრელს, იმ
ორგანოებისთვის რომლებიც მასში გაივლიან, კერძოდ: აორტის ხვრელი, საყლაპავი მილის
ხვრელი, ქვემო ღრუ ვენის ხვრელი. დიაფრაგმა მიეკუთვნება სასუნთქ კუნთებს.
ნეკნის თავი->მალის სხეულზე სანეკნე ღრმულს,ხოლო ნეკნის ბორცვი->განივი მორჩის
სანეკნე ღრმულს უკავშირდება.
გავის უკანა ზედაპირზე მალების მორჩების გაერთიანებით მიღებულია ძვლობანი ქედები.
წვეტიანი მორჩების შეერთების შედეგია შუა ქედი - Crista Sacralis Mediana.
ზემო და ქვემო სასახსრე მორჩების შეერთებით შუამდებარე ქედი - Crista Sacralis Intermedia.
განივი მორჩების შეერთებით კი ლატერალური ქედი - Crista Sacralis Lateralis მიიღება.
ნეკნის ღარი -Sulcus Costae, რომელშიც თავსდება ნეკნთაშუა სისხლძარღვები და ნერვები.
საზარდულის არხი - Canalis Inguinalis - მოსაზღვრავს 4 კედელი და 2 ხვრელი:
შიგნითა, ღრმა რგოლი - Annulus Inguinalis Profundus
გარეთა, ზედაპირული რგოლი - Annulus Inguinalis Supercialis
წინა კედელი - გარეთა ირიბი კუნთის - ის აპონევროზი
ქვედა - საზარდულის იოგის ღარი
უკანა - მუცლის განივი ფასცია და პერიტონეუმი
ზედა - მუცლის შიგნითა ირიბი კუნთისა და განივი კუნთის ქვედა კიდეები
თეთრი ხაზი - Linea Alba - მუცლის განივი და ირიბი კუნთების აპონევროზების მტკიცედ
ჩაქსოვის შედეგად და შეერთების ხაზზე წარმოქმნის ფიბროზულ ზონარს - თეთრ ხაზს. იგი
გაჭიმულია Processus Xiphoideus-იდან ბოქვენის სიმფიზამდე.
ყველა კომბინირებული სახსარი მარტივი სახსრებისგან შედგება, თუმცა ატლას-აქსისის
სახსარი ერთადერთი რთული კომბინირებული სახსარია.
გულმკერდის ღრუს ზედა შესავალი:გულმკერდის პირველი მალის სხეული,პირველი
წყვილი ნეკნი,მკერდის ძვლის ტარის ზედა კიდე ანუ საუღლე ამონაჭდევი (incisura jugularis)
გულმკერდის ღრუს ქვედა შესავალი:ნეკნების ქვედა კიდე ანუ ნეკნთა რკალი(arcus
costalis),მეთორმეტე მალა და მკერდის მახვილისებრი მორჩი (processus xiphoideus)
Clivus-თავქვე,იქმნება სოლისებრი და კეფის ძვლების სხეულების შეერთებით. Foramen
lacerum-დაფლეთილი ხვრელი.მოთავსებულია სოლისებრი ძვლის დიდი ფრთებისა და
პირამიდის საზღვარზე. Foramen jugulare-საუღლე ხვრელი,მიღებულია პირამიდისა და კეფის
თანამოსახელე ნაჭდევების შეერთებით.
fff