კურსის დასახელება:

რისკების მენეჯმენტი
ბიზნესში
რიდერი

საქართველოს ეროვნული უნივერსიტეტი სეუ

2020 წელი
რიდერი მომზადებულია საქართველოს ეროვნული უნივერსიტეტის ბიზნესის მართვის
ფაკულტეტზე, მენეჯმენტის მიმართულების პროფესორების მიერ რისკების მენეჯმენტის შესახებ
თანამედროვე ლიტერატურის გამოყენებით.

ავტორები:

თამარ ბიჭიკაშვილი, ასოცირებული პროფესორი, საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტი;

მაყვალა სხირტლაძე, მოწვეული ლექტორი, საქართველოს ეროვნული უნივერსიტეტი, სეუ;
ნინო დიდიშვილი, ასოცირებული პროფესორი, საქართველოს ეროვნული უნივერსიტეტი, სეუ;
თენგიზ თაქთაქიშვილი, ასისტენტ-პროფესორი, საქართველოს ეროვნული უნივერსიტეტი, სეუ.

ყველა უფლება დაცულია. ამ რიდერის არც ერთი ნაწილი (იქნება ეს ტექსტი, ფოტო, ილუსტრაცია თუ სხვა) არანაირი
ფორმით და საშუალებით (იქნება ეს ელექტრონული თუ მექანიკური), არ შეიძლება გამოყენებულ იქნას გამომცემლის
წერილობითი ნებართვის გარეშე.

საავტორო უფლებების დარღვევა ისჯება კანონით.

2
 შინაარსი

თავი 1. ეკონომიკური რისკი, როგორც მართვის ობიექტი........................................................4

თავი 2. ფინანსური რისკების შინაარსი და სახეები. ფინანსური რისკების მართვა...........20

თავი 3. რისკების ანალიზის და შეფასების მეთოდები.............................................................51

თავი 4. რისკების მართვა სამეწარმეო საქმიანობაში.................................................................86

თავი 5. რისკების მართვის თავისებურებანი აგრარულ სექტორში.....................................113

თავი 6. ინოვაციური მეწარმეობა და მისი რისკები................................................................126

თავი 7. რისკ-მენეჯმენტის პროცესის ფორმალიზაცია ფირმაში.........................................133

თავი 8. გაკოტრების პროგნოზირება ფირმაში........................................................................ 149

თავი 9. კომპანიის განწყობა (მიდრეკილება) რისკისადმი....................................................169

თავი 10. რისკის მართვა მიწოდების ჯაჭვში............................................................................184

თავი 11. პროექტის რისკების მართვა........................................................................................194

თავი 12. ბიზნესში საქმიანი შეხვედრების რისკების მართვა................................................219

გამოყენებული ლიტერატურა.....................................................................................................230
 თემა 1. ეკონომიკური რისკი, როგორც მართვის ობიექტი

ძირითადი განსახილველი საკითხები:

 რისკის შესახებ გამოცდილების დაგროვებისა და მეცნიერების
განვითარების ძირითადი ეტაპები;
 რისკ-მენეჯმენტის მიდგომების ევოლუცია;
 ეკონომიკური რისკის არსი და შინაარსი;
 ეკონომიკური რისკების კლასიფიკაცია.

1.1 რისკის არსი და მისი მართვის მნიშვნელობა

21-ე საუკუნის ეკონომიკა ხასიათდება კონკურენციის მკვეთრი ზრდით და

არაპროგნოზირებადი მოვლენების სიმრავლით, რაც ნებისმიერი კომპანიისთვის
მნიშვნელოვანი რისკების წყაროს წარმოადგენს. შესაბამისად, დღის წესრიგში
კიდევ უფრო მეტი სიმწვავით დგება რისკებთან გამკლავების მეთოდებისა და
ინსტრუმენტების განახლება და სრულყოფა.
გარდა იმისა, რომ ბიზნეს სუბიექტების უმრავლესობა საერთო რისკებს
იზიარებს, სხვადასხვა ბიზნეს მოდელისთვის სპეციფიკური რისკებიც არსებობს,
რაც ბიზნესში რისკის კომპლექსურ ხასიათზე მიუთითებს და რისკის
მენეჯმენტისადმი მიდგომის სისტემურობას მოითხოვს, იმ ჭეშმარიტების
გათვალისწინებით, რომ რისკზე წასვლის გარეშე კომპანიის ღირებულების
მნიშვნელოვანი ზრდა არ მოხერდება. ამ მოსაზრებას იზიარებს ჯეფრი იმელტი,
General Electric Co.-ს მთავარი აღმასრულებელი ოფიცერი, რომელიც კომპანიაში
თავის პოზიციას შემდეგნაირად აღწერს: „ჩემი სამუშაო გულისხმობს
ერთდროულად რისკის ზრდას და მართვას“.
დასახული სტრატეგიის შემუშავება-განხორციელებამდე საჭიროა მასთან
დაკავშირებული რისკების გამოვლენა, მათი მნიშვნელობის შეფასება და ამის
შემდეგ, შემხვედრი ნაბიჯების გადადგმა. რადგანაც, რისკის მართვა უწყვეტი
პროცესია მუდმივი კონტროლის როლი ამ პროცესში გადამწყვეტ მნიშვნელობას

4
იძენს. ასევე, მნიშვნელოვანია ეფექტური კომუნიკაციის უზრუნველყოფა როგორც
ორგანიზაციის შიგნით, ასევე ორგანიზაციის გარეთ ყველა დაინტერესებულ
მხარესთან.
ქვემოთ მოცემული სქემა ასახავს რისკების მართვის პროცესს. რისკების
უმეტესობა მომდინარეობს კომპანიის მიერ გაცხადებული მიზნიდან და მიზნის
მისაღწევად შერჩეული სტრატეგიიდან.

დიაგრამა 1.1. რისკების მართვის პროცესი

მე-18 საუკუნიდან მოყოლებული, ადამ სმიტის გავლენით რისკის ცნება,

ძირითადად, არახელსაყრელი მოვლენის ცნებასთან იყო დაკავშირებული. მე-20
საუკუნეში, აშშ-ში ჩნდება პირველი მცდელობები იმ ტექნიკის და პროცედურების
გამოსავლენად, რაც რისკის აღმოჩენის, შეფასების და მისი გავლენის
შემცირებისთვისაა საჭირო. მე-20 საუკუნის პირველი ნახევრის კვლევებში (Willet
(1901), Leitner (1915), Knight (1921), Oberparletier (1930), Stadler (1932) და Sassi (1940))
რისკს განიხილავდნენ, როგორც კვლევის განცალკევებულ სფეროს და
განსაზღვრავდნენ, როგორც გაზომვად გაურკვევლობას, არაგაზომვადი
გაურკვევლობის (მომავალი მოვლენების არცოდნა) ცნების საპირისპიროდ.

5
 მე-20 საუკუნის 70-იან წლებში აღსანიშნავია როუს (Rowe (1977)) და
ბორგეზის (Borghesi (1979)) კვლევები. ამ უკანასკნელმა გაურკვევლობის ცნება
განმარტა როგორც „განსახილველი სისტემის ნაწილების შესახებ ინფორმაციის
ნაკლებობა“, რაც შეიძლება გამოისახოს სკალაზე 0-დან (გაურკვევლობა) 1-მდე
(სრული სიცხადე) შუალედში. სისტემის აღსაწერად საჭირო ინფორმაციის
არარსებობას მივყავართ გაურკვევლობის სიტუაციამდე, ხოლო ცვლადების
გასაზომად საჭირო ინფორმაციის ნაკლებობას მივყავართ რისკის შეფასების
გაურკვევლობამდე.
როუს განსაზღვრებით რისკი არის „მოვლენის მოხდენის კვალობაზე
არასასურველი და უარყოფითი შედეგების დადგომის შესაძლებლობა“. მოვლენის
შედეგი შესაძლოა, იყოს დანაკარგი ან სარგებელი კომპანიისთვის, ხოლო
კონკურენტების არსებობის შემთხვევაში ერთი კომპანიის დანაკარგი, შესაძლოა,
მეორე კომპანიის სარგებელი იყოს. კომპანიები ხშირად ნებაყოფლობით მიდიან
რისკზე შესაძლო სარგებლის მიღების მიზნით. თუ ვისაუბრებთ არა „შესაძლო“
სარგებელსა და დანაკარგებზე, არამედ „მოსალოდნელ“ სარგებელსა და
დანაკარგებზე, მათი რაოდენობრივი დაბალანსება შესაძლებელია რისკის
გაზომვის გაურკვევლობის მოცემული დონის ფარგლებში. ამ მსჯელობიდან
გამომდინარე, როუს აზრით, რისკი მხოლოდ დანაკარგებს უნდა დავუკავშიროთ
და ნებისმიერი ქმედება, რომელიც რისკის შესამცირებლადაა განხორციელებული
სარგებლად უნდა ჩაითვალოს იმ აზრით, რომ ის შესაძლო დანაკარგს ამცირებს.
ეს მოსაზრება დიდი ხნის განმავლობაში იყო ფართოდ დამკვიდრებული,
თუმცა, მოგვიანებით სხვა ავტორებმა (Mowbray et al. (1979), Dickinson (2001),
Bannister et al. (1981) და Carter (1979)) რისკის განსაზღვრისას გამოყვეს რისკის
ორმაგი ხასიათი, რომლის მიხედვითაც კონკრეტული მოვლენის დადგომა ორი
სხვადასხვა კუთხით შეიძლება იქნეს დანახული. ამ მსჯელობაში ხაზი გაესვა იმას,
რომ რთულია ლოგიკური განსხვავების პოვნა არასასურველი მოვლენის მოხდენის
გამო მიღებულ რეალურ დანაკარგებსა (ზარალი) და სასურველზე ნაკლებ
სარგებელს შორის და შეიძლება ორივე უარყოფით შედეგად ჩაითვალოს.
მაგალითად, დავუშვათ, რომ კომპანიის პროგნოზული მოგება 10 000 დოლარი იყო,

6
ხოლო რეალურად ამ კომპანიამ მხოლოდ 5 000 დოლარის მოგება ნახა. მოგება,
თავისთავად დადებითი მოვლენაა, მაგრამ კომპანიის მფლობელი მიიჩნევს, რომ
არახელსაყრელი მოვლენა მოხდა. აქედან შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ
კონკრეტული სიტუაციიდან გამომდინარე სარგებელი შეიძლება დადებით ან
უარყოფით შედეგად ჩაითვალოს.
რისკის ცნების გააზრებისას აუცილებელია, მხედველობაში მივიღოთ მისი
დინამიკური, სუბიექტური და წინააღმდეგობრივი ხასიათი. შესაბამისად,
არახელსაყრელად შეიძლება ჩავთვალოთ მოვლენა, რომლის შედეგადაც სახეზეა
მოსალოდნელი შედეგიდან უარყოფითი გადახრა.
ამ მოსაზრებებს ითვალისწინებს სტანდარტიზაციის საერთაშორისო
ორგანიზაცია (International Organization for Standardization ISO). 2009 წელს მათ მიერ
შედგენილ სახელმძღვანელოში გამოიყო რისკ-მენეჯმენტთან დაკავშირებული
რამდენიმე განსაზღვრება. მასში რისკი განსაზღვულია, როგორც „გაურკვევლობის
ეფექტი მიზნებზე“. ამავე სახელმძღვანელოს მიხედვით, ეს ეფექტი შეიძლება იყოს
დადებითი, უარყოფითი ან მოსალოდნელისგან გადახრილი, ხოლო რისკი
აღიწერება მოვლენის, გარემოებათა ცვლილების ან მოსალოდნელისგან გადახრის
საფუძველზე. ეს განმარტება რისკს მიზნებთან აკავშირებს. შესაბამისად, რისკის
განმარტება ყველაზე უფრო ცხადი მაშინაა, როდესაც ორგნიზაციის მიზნები
გასაგები და ნათელია.
რისკის დადგომის შედეგები შეიძლება იყოს უარყოფითი (საფრთხის
შემცველი რისკები), დადებითი (შესაძლებლობა) ან გაურკვეველი.
„საფრთხე“ გულისხმობს მოვლენებს უარყოფითი შედეგებით და მათ
გამომწვევ მიზეზებს. საფრთხე, ჩვეულებრივ, იყოფა ბუნებრივ (მიწისძვრა,
ქარიშხალი), სოციალურ და მორალურ საფრთხეებად (ტერორიზმი და ქურდობა).
რაც შეეხება გაურკვევლობას, ეს არის ნაკლებობა (თუნდაც მცირედი)
ინფორმაციისა მომავალი მდგომარეობის შესახებ.
როდესაც მოვლენა გავლენას ახდენს რაიმე დამოკიდებულებაზე ან
კავშირზე, გადახრა შეიძლება მხოლოდ ხარისხობრივი ასპექტით შეფასდეს, ხოლო

7
ეკონომიკური ან ფინანსური მდგომარეობის შემთხვევაში (იქნება ეს პიროვნული
თუ კორპორაციული) გადახრა, უმეტესად, რაოდენობრივი ასპექტით შეფასდება.
რისკის ცნების ანალიზში მნიშვნელოვანია, შემოვიტანოთ ტერმინი
„საშიშროება“, რომელიც შეგვიძლია განვმარტოთ, როგორც არახელსაყრელი
მოვლენის მიზეზი ან წყარო. მაგალითად, საშიშროებას მიეკუთვნება ხანძრი,
მიწისძვრა, ავტომობილების შეჯახება, საბოტაჟი და ა.შ. რაც შეეხება „საფრთხეს“, ამ
ტერმინის ქვეშ მოვიაზრებთ მდგომარეობას, რომელმაც, შესაძლოა, შექმნას ან
გაზარდოს საშიშროებიდან გამოწვეული არახელსაყრელი მოვლენის მოხდენის
ალბათობა.
ზოგადად, გამოვყოფთ საფრთხეების სამ ძირითად კლასს:
1. ფიზიკური საფრთხეები: ობიექტური ფაქტორები, რომლებსაც შეუძლიათ
გაზარდონ არახელსაყრელი მოვლენების მოხდენის ალბათობა (მაგალითად,
გზებზე ყინულის არსებობა, აალებადი ნივთიერებების არსებობა საწყობში და ა.შ.);
2. მორალური რისკი (საფრთხე): პიროვნების არაკეთილსინდისიერება ან
ხასიათის თვისებები, რაც არახელსაყრელი მოვლენის მოხდენის ალბათობას
ზრდის (მაგალითად, პიროვნება, რომელსაც სახანძრო დაზღვევა გააჩნია,
ფინანსური პრობლემების გამო განზრახ აჩენს ხანძარს);
3. ემოციური მდგომარეობის საფრთხე: საფრთხის მიმართ უდარდელობის,
ინდიფერენტულობის, დაუდევრობის, უპასუხისმგებლობის მდგომარეობა.
რისკის ცნებას წინააღმდეგობრივი ხასიათიც გააჩნია. როგორც როუ
აღნიშნავდა, „ერთი ინდივიდის დანაკარგი, შესაძლოა, მეორეს სარგებელი იყოს“.
ერთი შეხედვით, ეს შეიძლება ჭეშმარიტება ჩანდეს მხოლოდ ორი აზარტული
მოთამაშის მაგალითზე, სადაც ერთის დანაკარგები მეორეს სარგებელს ნიშნავს,
მაგრამ ეს ასევე ჭეშმარიტებაა სოციო-ეკონომიკურ კონტექსტშიც, როგორიცაა
ბიზნესი.

1.2 რისკის ადრეული კლასიფიკაციები

8
 ბიზნესში რისკის შესწავლასთან დაკავშირებით მნიშვნელოვანი წინსვლები
მოხდა ორ მსოფლიო ომს შორის პერიოდში. რისკის მრავალი კლასიფიკაცია
შეიქმნა მენეჯმენტის ლიტერატურასა და პრაქტიკაში. მათ შორის ყველაზე
მნიშვნელოვანი ქვემოთაა ჩამოთვლილი:
1. რისკების კლასიფიკაცია მოვლენათა მოხდენით გამოწვეული შედეგების
საფუძველზე: ეკონომიკური და არაეკონომიკური რისკები. პირველი მათგანი
იწვევს ფულად დანაკარგებს, მეორე კი - არაფულად დანაკარგებს;
2. რისკების კლასიფიკაცია შესაძლო არახელსაყრელი მოვლენის ბუნების ან
წარმოშობის კრიტერიუმების საფუძველზე: ტექნიკური და ეკონომიკური რისკები.
პირველი მათგანი საწარმოო ტექნოლოგიის გამოყენებასთანაა დაკავშირებული,
ხოლო მეორე - უფრო მეტად ეკონომიკურ და ბიზნეს აქტივობას უკავშირდება
(მაგალითად, პროდუქტის გაყიდვის პრობლემა, მიუხედავად იმისა, რომ
პროდუქტი ტექნიკური თვალსაზრისით სრულყოფილია). ამავე კრიტერიუმზე
დაყრდნობით პიტერ დრაკერმა (Peter Drucker) ერთმანეთისგან განასხვავა
ფიზიკური და ეკონომიკური რისკები: პირველი დაკავშირებულია ფიზიკური და
ბუნების ძალების ქმედებებთან, ხოლო მეორე - ადამიანების ეკონომიკურ
აქტივობებთან. მოგვიანებით, ობერპარლეიტერმა (Oberparleiter) ეკონომიკური
რისკები სოციალურ, ბუნებრივ, კომერციულ-სუბიექტურ (მეწარმისთვის
დამახასიათებელ) და კომერციულ-ობიექტურ (პროდუქტისთვის
დამახასიათებელ) რისკებად დაყო;
3. სტატიკური და დინამიკური რისკები. პირველი მათგანი უკავშირდება
დანაკარგებს, რომელსაც იწვევს ბუნების და ადამიანების ქმედებები, მეორე კი -
ეკონომიკურ ცვლილებებს, განსაკუთრებით ადამიანების საჭიროებების
ცვლილებებსა და ტექნოლოგიურ და ორგანიზაციულ წინსვლებს;
4. რისკების კლასიფიკაცია მოვლენით გამოწვეული ეკონომიკური შედეგის
ბუნების ტიპის საფუძველზე:
 საკუთრების რისკები: საკუთრების მოშლა, დაზიანება, განადგურება
შესაბამისი დანახარჯებითა და დანაკარგებით;

9
  პასუხისმგებლობის რისკი: მოვლენები, რომელთა შედეგადაც დგება
სამართლებრივი პასუხისმგებლობა;
 პირადი რისკები: მოვლენები, რომლებიც ადამიანებისთვის ფიზიკურ რისკს
შეიცავს.
5. წმინდა და სპეკულაციური რისკები. წმინდა რისკების მაგალითებია ყველა
ზემოთ ჩამოთვლილი რისკი. სპეკულაციურ რისკებს ყოველდღიურად ვაწყდებით
ბიზნეს გადაწყვეტილებების მიღებისას, მაგალითად, საწარმოს გაფართოებამ
შეიძლება მოიტანოს სარგებელი ან დანაკარგები. სპეკულაციური რისკების
თავისებურება სწორედ ისაა, რომ აუცილებლად დანაკარგებთან არაა
დაკავშირებული. სპეკულაციური რისკის კიდე ერთი მაგალითი სავალუტო
კურსების ცვლილებაა, რომელმაც შესაძლოა დანაკარგები ან სარგებელი მოიტანოს
იმის მიხედვით კონკრეტული ვალუტა გაუფასურდება თუ გამყარდება. წმინდა
რისკები კი მხოლოდ დანაკარგებთანაა დაკავშირებული. ამის სმაგალითებია
საწარმოო დანადგარების მწყობრიდან გამოსვლა, ქურდობა, კატასტროფები და ა.შ.

1.3 რისკის სახეები

ორგანიზაციის საქმიანობასთან დაკავშირებული რისკები მრავალი

მიმართულებით ვლინდება და გავლენას ახდენს როგორც კომპანიის
მფლობელებსა და თანამშრომლებზე, ასევე მომხმარებლებზე.
თანამედროვე ბიზნესგარემოში ერთ-ერთი ყველაზე დიდი რისკი, რასაც
კომპანიები უფრთხიან არის რეპუტაციის დაკარგვის რისკი, რომელიც შეიძლება
სხვადასხვა მენეჯერულ დონეზე წარმოიქმნას და მისი ეფექტი საკმაოდ დიდია.
რეპუტაციის რისკის მნიშვნელობას ისიც ამძაფრებს, რომ როგორც წესი, რისკები
ურთიერთდაკავშირებულია და მაღალი ხიფათის შემცველმა რისკებმა შეიძლება
კომპანიის საქმიანობის ყველა სფეროზე მოახდინოს გავლენა. შესაბამისად,
საჭიროა რისკი ინტეგრირებული მიდგომით განვიხილოთ და მხედველობაში
მივიღოთ ყველა ის შემაფერხებელი გარემოება, რაც კომპანიას მიზნების მიღწევაში

10
უშლის ხელს და რაც რისკის შესახებ კომპანიის ხედვით უნდა იყოს
განპირობებული.
იმისათვის, რომ რისკის შესახებ მსჯელობა სწორად წარვმართოთ, საჭიროა
გავიაზროთ კლომანის (Kloman) მიერ 1992 წელს შემოთავაზებული რისკის
სპექტრის ცნება, სადაც გამოყოფილია ე.წ. გლობალური რისკები და
ორგანიზაციული რისკები და მათ საფუძველზე განსაზღვრულია შიდა და გარე
რისკები. შესაბამისად, ორგანიზაციას შეუძლია გამოიყენოს რისკის მართვის
პირდაპირი (შიდა რისკების სამართავად) და არაპირდაპირი (გარე რისკების
სამართავად). ამრიგად, რისკების სამი დონე შეგვიძლია გამოვყოთ:
 ორგანიზაციის შიდა რისკები;
 იმ სისტემისთვის დამახასიათებელი რისკები, რომელსაც ორგანიზაცია
ეკუთვნის და შესაბამისად, ნაწილობრივ შეუძლია მისი მართვა;
 გარე რისკები.
სისტემის მაგალითი, რომელსაც ორგანიზაცია (სუბ-სისტემა) ეკუთვნის და
შესაბამისად, უფრო ფართო გარემოს (უფრო მაღლა მდგარი სისტემა) ნაწილი ხდება
არის ლოჯისტიკური ჯაჭვი (მიწოდების ჯაჭვი).
დიაგრამა 1.2. კლომანის რისკის სპექტრი.
გლობალური რისკები.

11
ორგანიზაციული რისკები.

რისკის სპექტრი არის საერთო ბაზა, რომლის საფუძველზეც სხვადასხვა

კლასიფიკაციები დგება. ამ ბაზის საფუძველზე ხშირად გამოყოფენ რისკების
შემდეგ სახეობებს:
1. სტრატეგიული რისკები.
 სამართლებრივი ცვლილება - რეგულირება და დერეგულირება;

12
  მიწოდების ჯაჭვის მენეჯმენტი;
 საერთაშორისო შეთანხმებები;
 სავაჭრო მარკა;
 სერტიფიცირება;
 გენმოდიფიცირებული პროდუქტები;
 პროდუქციის დივერსიფიკაცია;
 ალიანსები;
 უმნიშვნელოვანესი თანამშრომლები.

2. საფრთხეები.
 საერთო ვალდებულება;
 კატასტროფული მოვლენა;
 საკუთრების დაზიანება;
 ბიზნესის შეწყვეტა;
 ტერორიზმი;
 კორუფცია;
 ჰაერის დაბინძურება;
 ქონების გაფლანგვა/ქურდობა;
 უსაფრთხოების სისტემა.

3. ოპერაციული რისკები.
 მიწოდების ჯაჭვის შეწყვეტა;
 დაბინძურება;
 მომსახურების სიტემები;
 სამართლებრივი მოთხოვნების დაკმაყოფილება;
 საინფორმაციო ტექნოლოგიები;
 კონტრაქტები.

4. ფინანსური რისკები.

13
  საკრედიტო რისკი;
 საპროცენტო განაკვეთის რისკი;
 სავალუტო რისკი;
 ნედლეულის ფასები;
 ამინდის რისკი;
 ლიკვიდობის რისკი;
 გარიგების რისკი.
ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ეკონომიკური რისკი არის რისკი,
რომელიც გავლენას ახდენს კომპანიის ფინანსურ მდგომარეობაზე ან მისი
საქმიანობის ეკონომიკურ ფაქტორებზე. ეკონომიკურ რისკებს კომპანიის
შემოსავლებსა და ხარჯებზე პირდაპირი გავლენა აქვს.
განსაკუთრებით მნიშვნელოვან ეკონომიკურ რისკებს მიეკუთვნება შემდეგი:
ნედლეულსა და ენერგორესურსებზე ფასების ზრდა, რაც იწვევს
წარმოებული პროდყქტის დანახარჯების ზრდას. თუ კომპანია კონკურენტულ
ბაზარზე ფუნქციონირებს და პროდუქტის ფასის გაზრდა არ ხერხდება,
წარმოებული პროდუქტის ერთეულზე დანახარჯების ზრდა კომპანიის მოგებას
ამცირებს.
მინიმალური ხელფსების ზრდა. შრომაზე დანახარჯების ზრდა ასევე ზრდის
საწარმოო დანახარჯებს. როდესაც სახელმწიფო ზრდის მინიმალურ ხელფასებს, ეს
ეხება მთლიანად ბიზნეს სექტორს და ზრდის მის დანახარჯებს.
წარმოებული პროდუქტების ფასების შემცირების რისკი. პროდყქტებზე
ფასების შემცირება ასევე ამცირებს კომპანიის მომგებიანობას.
საპროცენტო განაკვეთის რისკი. თუ კომპანია კრედიტით სარგებლობას
გეგმავს, სესხებზე საპროცენტო განაკვეთის აწევა მის ფინანსურ მდგომარეობაზე
უარყოფითად აისახება.
საგადასახადო რისკი. ამ რისკს, შესაძლოა, ეკონომიკურ-სამართლებრივი
რისკი ვუწოდოთ. არსებული გადასახადების გაზრდა ან ახალი გადასახადების
შემოღება კომპანიის მოგებაზე უარყოფითად აისახება. ექსპორტზე ან იმპორტზე
გადასახადების დაწესება ასევე, რისკია კომპანიის საქმიანობისთვის.

14
 საერთაშორისო ვაჭრობასთან დაკავშირებული კიდევ ერთ რისკია
გაცვლითი კურსის რისკი, რომელიც ექსპორტით ან იმპორტით დაკავებულ
კომპანიებზე მნიშვნელოვნად ზემოქმედებს.

დიაგრამა 1.3. ეკონომიკური რისკის ტიპები

ეკონომიკური რისკების სრულყოფილად შესაფასებლად და

მინიმიზაციისთვის მენეჯერები უნდა ფლობდნენ ამ რისკის შესახებ ყველა საჭირო
ინფორმაციას. ამ შემთხვევაში რისკების შეფასება მაღალი საიმედოობითაა
შესაძლებელი.

1.4 რისკ-მენეჯმენტი: ისტორიული განვითარება

რისკ-მენეჯმენტის სისტემური გამოყენება 1950-იანი წლებიდან დაიწყო.

დღესდღეობით სამი ძირითადი მიმართულებაა ჩამოყალიბებული რისკ-
მენეჯმენტში: ფინანსური რისკის მართვა, ბიზნეს რისკის მართვა და შესაბამისობის
რისკის მართვა. მრეწველობის სექტორის ზრდასთან ერთად გაჩნდა „სამრეწველო
რისკის“ მართვის პირველი ინსტრუმენტები. სამრეწველო რისკის ცნების ქვეშ
იგულისხმებოდა ფაქტობრივად ყველა არახელსაყრელი მოვლენა, რომელსაც
სამრეწველო აქტივობის შეფერხება შეეძლო. რისკ-მენეჯმენტის ინსტრუმენტები,
რაც ხარისხის საყოველთაო მართვის თეორიებიდან მომდინარეობდა უფრო მეტად
იყო ფოკუსირებული „ოპერაციულ რისკებზე“ და ბიზნეს პროცესების მართვაზე.
რისკ-მენეჯმენტის განვითარების საწყის ეტაპზე რისკ-მენეჯერის როლი და
უნარები მიმართული იყო არა იმდენად რისკების პრევენციაზე, არამედ
15
დაზღვევადი რისკების მართვაზე, ანუ წმინდა რისკებზე, რომლის დადგომის
შემთხვევაშიც კომპანიის რესურსები ზიანდება. პასუხისმგებლობის ცენტრი,
უმეტესად, ფინანსების სფერო გახლდათ, რომლის ხელმძღვანლობასაც უნდა
განეხორციელებინა შესაბამისი გაანგარიშებები და შეერჩია დაზღვევის სასურველი
პაკეტი. შესაბამისად, რისკის მართვა უმეტესწილად დაზღვევის შეძენასთან
ასოცირდებოდა.
1970-იანი წლებიდან აშშ-ში წინა პლანზე წამოიწია ინტეგრირებული რისკ-
მენეჯმენტის მიდგომა. ზოგიერთი ავტორის მოსაზრებით, რისკ-მენეჯერი
პასუხისმგებელი იყო მხოლოდ წმინდა დაზღვევადი რისკების მართვაზე, ხოლო
ბიზნესის საერთო რისკები უნდა ემართა ტოპ-მენეჯმენტს (უილიამსი და სხვ.
(Williams et al.), 1976).
1980-იანი წლებიდან კონკურენციის ზრდისა და ფინანსური ბაზრების
განვითარების კვალობაზე რისკ-მენეჯმენტისადმი ახალი მიდგომები გამოიკვეთა.
განვითარდა შეხედულებები კრიზის-მენეჯმენტის შესახებ. ეს მიდგომები
ითვალისწინებდა არა მხოლოდ ბუნებრივი მოვლენებიდან ან სხვა წმინდა
რისკებიდან მოდმინარე კრიზისების ანალიზს, არამედ კონკურენტული
პოზიციების აღდგენის და განმტკიცების, სამეწარმეო საქმიანობის გააქტიურების,
ბიზნესის რეპუტაციის და კომპანიებს შორის ურთიერთობების გაუმჯობესების
გზებსაც (მიტროვი და სხვ. (Mitroff et al.), 2001; მაიერსი (Myers), 1999; ოგრიზეკი და
გილერი (Ogrizek and Guillery), 1999).
21-ე საუკუნის დასაწყისში იანგმა და ტიპინსმა (Young and Tippins (2001))
განსაზღვრეს ის 7 სფერო, სადაც ბიზნეს რისკების იდენტიფიცირება და გაზომვა
ხდება, ესენია: ფიზიკური, სოციალური, პოლიტიკური, სამართლებრივი,
ეკონომიკური, ოპერაციული, შემეცნებითი. ეს სფეროები აერთიანებს გლობალურ
და ორგანიზაციულ რისკებს. ავტორების მტკიცებით, რისკების იდენტიფიცირების
და გაზომვის მეთოდების შერჩევა დამოკიდებული უნდა იყოს რისკის წარმოშობის
ამ სფეროების მახასიათებლებზე. შესაბამისად, დადგა რისკის მართვის
ინოვაციური მიდგომების გაჩენის საჭიროება, რომელიც ითვალისწინებდა არა

16
მარტო ფინანსურ, არამედ ყველა სხვა დანარჩენი სახის რისკებსაც. მის საფუძველზე
ჩამოყალიბდა ინტეგრირებული ფინანსური რისკ-მენეჯმენტის მიდგომები.
დღესდღეობით, რისკ-მენეჯმენტისადმი ორი მიდგომა რჩება
გავრცელებული: მეცნიერთა ერთი ნაწილი მიიჩნევს, რომ რისკ-მენეჯმენტი
ფინანსურ მენეჯმენტსა და დაზღვევაზე დაფუძნებული მეთოდებით უნდა იქნეს
განხორციელებული (ფუნქციური მიდგომა), ხოლო მეორე ნაწილის აზრით, რისკ-
მენეჯმენტის პროცესი ინტეგრირებული უნდა იყოს ყველა კორპორატიულ
პროცესსა და ფუნქციაში.
რისკის მართვისადმი მიდგომებში არსებული ეს განსხვავება მხოლოდ
მეცნიერულ სკოლებს შორის აზრთა სხვადასხვაობით არაა განპირობებული, ის
სხვადასხვა ბიზნეს პრაქტიკიდან და ტრადიციებიდანაც გამომდინარეობს.
კომპანიები რისკზე დაკვირვების სხვადასხვა გზებს მიმართავენ და ზოგჯერ,
ყველა მათგანს ერთდროულადაც კი იყენებენ. აღსანიშნავია რისკზე დაკვირვების 4
ძირითადი ხედვა:
 სტრატეგიული ხედვა;
 კორპორატიული მართვის ხედვა;
 ფინანსური ხედვა;
 ოპერაციული ხედვა.
სტრატეგიული ხედვა საშუალებას გვაძლევს, დავაკვირდეთ გნვითარების
სცენარებთან და შიდა პროცესებთან დაკავშირებულ რისკებს როგორ შეუძლიათ
სტრატეგიული მიზნებისკენ სვლის შეფერხება.
კორპორატიული მართვის ხედვა გვეხმარება გავაანალიზოთ თუ რისკის
მართვის სისტემას რამდენად შეუძლია კონკრეტული რისკების მიმართ
ტოლერანტულობის პირობებშიც კი კომპანიასთან დაკავშირებული ბიზნეს რისკის
დაბალი დონე შეინარჩუნოს და რამდენად შესაბამისია ის აქციონერთა სურვილთან
- გარისკონ, რაც დამახასიათებელია ბიზნესის მფლობელთათვის.
ფინანსური ხედვა გულისხმობს იმ ზემოქმედების გამოვლენას, რაც რისკ-
მენეჯმენტის სისტემას შეიძლება ჰქონდეს ბიზნესის ლიკვიდურობაზე, როგორც
მოკლევადიან, ასევე, გრძელვადიან პერიოდში.

17
 ოპერაციული ხედვა გულისხმობს იმის ანალიზს თუ რისკ-მენეჯმენტის
სიტემა რა გავლენას ახდენს ეფექტიანობისა და ეფექტურობის მიზნების მიღწევაზე
ოპერაციების მართვის პროცესში.
ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე აშკარაა, რომ რისკებზე დაკვირვება
საჭიროა მრავალი განსხვავებული ასპექტით. შესაბამისად, რისკ-მენეჯმენტის
პროცესში საჭიროა მენეჯმენტის იმ ინსტრუმენტების გამოყენება, რომელიც
კონკრეტული სფეროს რისკების მართვისთვისაა საჭირო. აქედან გამომდინარე,
რისკ-მენეჯმენტისადმი მიდგომებიც რამდენიმე ასპექტით უნდა განვიხილოთ:
 კორპორატიული მართვა. ეს მიდგომა აერთიანებს სტრატეგიულ და
მმართველობით რისკებს, რაც ნიშნავს იმ რისკების მართვას, რომელიც
მმართველი რგოლის მუშაობის პროცესში წარმოიშობა. მისი მიზანია
მენეჯმენტის ძალისხმევის ინტეგრირება და რისკის კომპანიისთვის
მისაღები დონის უზრუნველყოფა;
 ოპერაციების მართვა. ეს მიდგომა გულისხმობს რისკ-მენეჯმენტის უწყვეტ
პროცესს ბიზნესის ყველა ოპერაციასთან დაკავშირებით, მათი
მახასიათებლების გათვალისწინებით;
 ფინანსური მენეჯმენტი. ამ მიდგომის არსია კომპანიის ფინანსურ
მაჩვენებლებზე რისკის გავლენის შემცირება.
ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე შეგვიძლია შევაჯამოთ რისკისადმი ორი
მიდგომა:
პირველი, ტოპ-მენეჯმენტი უმეტესად სტრატეგიული რისკების მართვითაა
დაკავებული, ფინანსური დეპარტამენტი ფინანსურ რისკებს მართავს, ხოლო
საშუალო რგოლის მენეჯმენტი კონკრეტული აქტივობების რისკების მართვითაა
დაკავებული. ეს რისკის მართვისადმი ფუნქციური მიდგომის მაგალითია.
მეორე, კომპანიაში არსებული რისკ-მენეჯმენტის სისტემა მოითხოვს
კონკრეტული რისკის მართვაში სხვადასხვა ფნქციური დეპარტამენტების
ჩართულობას და უფრო მეტად ინტეგრირებულ ხასიათს ატარებს, ვიდრე პირველი
მიდგომა.

18
 მეორე მიდგომის უპირატესობა ისაა, რომ ის სხვადასხვა რისკების
ურთიერთკავშირს ითვალისწინებს. მაგალითად, ფინანსური რისკის ერთ-ერთი
განმარტების თანახმად, ეს არის „რისკი იმისა, რომ კომპანიას არ ექნება
ადეკვატური ფულადი ნაკადები ფინანსური ვალდებულებების
გასასტუმრებლად“. ამ განმარტებიდან გამომდინარე, აშკარაა, რომ ფინანსურ
რისკთან დაკავშირებულია გაცვლითი კურსები, პროდუქტის ფასი, საპროცენტო
განაკვეთები, აქციების ფასები და ა.შ. (ჰორჩერი (Horcher), 2005). ასევე, ფინანსურ
რისკთანაა დაკავშირებული სხვა მრავალი სტრატეგიული და ბიზნეს რისკიც.
შესაბამისად, ცხადია, რომ ფინანსური რისკის მართვაში მხოლოდ ფინანსების
დეპარტამენტის ჩართულობა არასაკმარისია მოვლენების სრულყოფილად
შესაფასებლად და უფრო სისტემური მიდგომა საჭირო.

19
 თემა 2. ფინანსური რისკების შინაარსი და სახეები. ფინანსური
რისკების მართვა

განსახილველი საკითხები
ფინანსური რისკების არსი და კლასიფიკაცია ძირითადი ნიშნების მიხედვით
ფინანსური რისკების მართვის ეტაპები. რისკების შეფასებისა და ანალიზის
მეთოდები
ფინანსური რისკების მართვის მეთოდები

2.1. ფინანსური რისკების არსი და კლასიფიკაცია ძირითადი ნიშნების მიხედვით

სამეწარმეო საქმიანობა იყოფა სამ ძირითად ჯგუფად: საწარმოო

(პროდუქციისა და მომსახურების წარმოება), კომერციული (პროდუქციისა და
მომსახურების რეალიზაცია) და ფინანსური (ფინანსური ნაკადების მართვა). სამივე
ჯგუფს ახასიათებთ საერთო- სამეწარმეო რისკები (ნახ. 2.1).
სამეწარმეო რისკების წარმოშობა განპირობებულია ორი ობიექტური
მიზეზით: 1. სამეწარმეო გარემოს, უპირველესად, გარე გარემოს
განუსაზღვრელობა; 2. ორგანიზაციის რესურსების შეზღუდულობა, რაც
ობიექტურად იწვევს მათ დეფიციტს.
სამეწარმეო გარემოს განუსაზღვრელობა უკავშირდება: საბაზრო
ურთიერთობათა მაკრო გარემოს არასტაბილურობას, პოლიტიკური და
სოციალური სიტუაციის განუსაზღვრელობას, გარემოს თაობაზე სრულყოფილი
ინფორმაციის არ არსებობას, ორგანიზაციის მენეჯერთა შეზღუდულ
შესაძლებლობას მოიპოვონ და გადაამუშაონ ინფორმაცია, არასასურველი
მოვლენების წარმოქმნის შემთხვევითობას, ბაზრის მონაწილეთა
წინააღმდეგობრიობას. ამგვარად, რისკი წარმოიქმნება გარემოს
განუსაზღვრელობის გამო, რომელშიც დაფარულია რისკის მიზეზები და
ფაქტორები, რომელნიც თავის მხრივ ქმნიან სარისკო სიტუაციას.

20
 რისკის წარმოქმნის მიზეზები: ეკონომიკური, პოლიტიკური, სოციალური,
ეკოლოგიური, ტექნოლოგიური და სხვა საზოგადოებრივი და ბუნებრივი
პირობები.
რისკის ფაქტორები - გარემოებები, რომლის დროსაც წარმოიქმნება რისკის
მიზეზები და ყალიბდება სარისკო სიტუაცია.
ნახ. 2.1 სამეწარმეო რისკების კონცეფცია

სარისკო სიტუაცია - მოვლენა (შემთხვევა), განპირობებული რისკის

მიზეზებითა და ფაქტორებით, რომელსაც შეუძლია ორგანიზაციას მოუტანოს
უარყოფითი ან პოზიტიური შედეგები.
ამგვარად, რისკი წარმოადგენს სავარაუდო ეკონომიკური, პოლიტიკური,
მორალური, სოციალური და სხვა პოზიტიური და უარყოფითი შედეგების
ერთობლიობას, მიღებული გადაწყვეტილებების რეალიზაციისას. რისკი, როგორც
ეკონომიკური კატეგორია არის მოვლენა, რომელიც შეიძლება მოხდეს ან არ
მოხდეს. მოვლენის მოხდენისას შეიძლება დადგეს სამი ეკონომიკური შედეგი:

21
უარყოფითი (ზიანი, ზარალი), ნულოვანი და დადებითი (მოგება). ეკონომიკური
რისკის წარმოქმნის დამახასიათებელი ნიშანია განუსაზღვრელობა, რომელიც
უკავშირდება მომავალში გადაწყვეტილებათა რეალიზაციას და მასთან
დაკავშირებული სხვადასხვა მიზეზებით განპირობებული ხარჯებისა და
შედეგების პარამეტრებს, რომელთა შესახებ გადაწყვეტილების მიღების მომენტში
არასრული და არაზუსტი ინფორმაცია გვაქვს.
„რისკი“ და „განუსაზღვრელობა“ განსხვავებული ცნებებია. რისკს ადგილი
აქვს იმ შემთხვევაში, როდესაც გადაწყვეტილების მიღება აუცილებელია (თუ ასე
არ არის, მაშინ გარისკვა აზრს კარგავს). ამგვარად, განუსაზღვრელობის
შემთხვევაში გადაწყვეტილების მიღების აუცილებლობა წარმოშობს რისკს.
საწარმოთა საქმიანობაში არსებულ რისკებს სამ ძირითად სახედ ყოფენ.
ესენია: საწარმოო, კომერციული და ფინანსური რისკები.
საწარმოო რისკები უკავშირდება საწარმოს მიერ პროდუქციის წარმოების ან
მომსახურების გაწევის ვალდებულებების შეუსრულებლობას, ასევე სხვადასხვა
საქმიანობას, რასაც გარემოს არაკეთილსაიმედო ცვლილებები, ასევე ტექნიკისა და
ტექნოლოგიის, სამუშაო დროის, ძირითადი და საბრუნავი ფონდების
არაადექვატური გამოყენება განაპირობებს. საწარმოო რისკების წარმოქმნის
ყველაზე მნიშვნელოვანი მიზეზებია წარმოების მოსალოდნელი მოცულობის
შემცირება, მატერიალური და სხვა ხარჯების ზრდა, გადასახადების ზრდა და სხვა.
კომერციული რისკები უკავშირდება მეწარმის მიერ წარმოებული ან
შეძენილი საქონლისა და მომსახურების რეალიზაციას. ამის მიზეზი შეიძლება
იყოს საქონლის შესაძენი ფასის ზრდა, მიმოქცევის პროცესში საქონლის დანაკარგი,
ბაზრის კონიუნქტურის ცვლილება, ან სხვა გარემოებები.
ფინანსური რისკები უკავშირდება ფირმის მიერ საკუთარი ფინანსური
ვალდებულებების შეუსრულებლობას. უფრო ფართო გაგებით კი, ეს არის
ნებისმიერი რისკი, რომელიც იწვევს ფინანსურ შედეგებს. ამგვარი მიდგომით
ფინანსური რისკები მოიცავს როგორც კომერციულ, ისე საწარმოო რისკებს, მათი
ნებისმიერი სახესხვაობის ჩათვლით.

22
 ასევე, რისკების კლასიფიცირება ხდება მათი წარმოშობის მიზეზების და
ზემოქმედების ობიექტების რაოდენობის მიხედვით. ამ თვალსაზრისით
გამოყოფენ ფუნდამენტურ რისკებს, რომელთა გამოწვევა არ შეუძლიათ ცალკეულ
ადამიანებს ან ადამიანთა ჯგუფებს. ეს უკონტროლო და ყოვლის მომცველი
რისკებია, რომელთა ზემოქმედება უამრავ ობიექტზე ვრცელდება. ასევე
სპეციფიკური რისკები, რომელთა წარმოშობა და მათგან მიყენებული ზიანი
ცალკეულ ადამიანებს ან საწარმოებს ეხებათ. დაზღვევის ობიექტებს სწორედ ასეთი
რისკები წარმოადგენს და არა ფუნდამენტური.
ფუნდამენტურ რისკებს მიაკუთვნებენ ე.წ. „ფორსმაჟორულ მდგომარეობას“,
რომელთა დაზღვევა სადაზღვევო ორგანიზაციების მიერ ძირითადად არ
ხორციელდება, თუმცა არის გამონაკლისები ე.წ. დაზღვევის სპეციფიკური სახეების
ფორმით.
ზოგადად რისკების კლასიფიცირებამ ხელი უნდა შეუწყოს საფინანსო
ინსტიტუტებს საფინანსო სფეროს ერთიანი რისკების განსაზღვრისას ყურადღების
მიღმა არ დარჩეთ ცალკეული რისკები. სწორედ ამას უწყობს ხელს ფინანსური
რისკების კლასიფიცირების უნივერსალური სისტემა, რომელიც მოიცავს
რამდენიმე კრიტერიუმს:
1. განუსაზღვრელობის ტიპის მიხედვით, რომლითაც გამოწვეულია რისკი:
- რაოდენობის რისკი
- ადეკვატურობის რისკი
- ხარისხის რისკი
- შემთხვევითობის რისკი
2. ობიექტების მოცვის მიხედვით:
- გლობალური რისკი
- კერძო (ცალკეული) რისკი
- ერთეული რისკი
3. გაზომვის სიზუსტის მიხედვით:
- შეფარდებითი რისკი
- აბსოლუტური რისკი

23
 თითოეული კრიტერიუმის მიხედვით დადგენილი რისკი ერთმანეთისგან
განყენებული კი არ არის, არამედ მიზეზ-შედეგობრივ კავშირში არიან და ეს
საშუალებას იძლევა განვიხილოთ ისინი როგორც ერთიანი მთელის შემადგენელი
ნაწილები. მე-2 ნახაზზე წარმოდგენილია ფინანსური რისკების სისტემა.
ფინანსური ინსტიტუტები რისკზე მიდიან რისკის ობიექტის თაობაზე
ინფორმაციის განუსაზღვრელობის გამო. ამიტომ რისკების კლასიფიკაცია სწორედ
ამ მახასიათებლის მიხედვით ხორციელდება, მისი მიზანია გამოიყოს ზოგადად
რისკებისთვის დამახასიათებელი უნივერსალური წყაროები. არსებობს
განუსაზღვრელობის 4 მიზეზი, ანუ რისკის 4 წყარო: მოცულობა, შინაარსი,
საანალიზო ობიექტზე ინფორმაციის სარგებლიანობა და შემთხვევითობა
(ალბათობა).
მათთან შესაბამისად დაკავშირებულია რისკის 4 ასპექტი: რაოდენობის
რისკი, ადეკვატურობის რისკი, , ხარისხის რისკი და შემთხვევითობის რისკი.
რაოდენობის რისკი წარმოიქმნება საკვლევი მოვლენის (ობიექტის) თაობაზე
ინფორმაციის ნაკლებობისას, მასზე ცოდნის სიმწირისას. ადეკვატურობის რისკი
უკავშირდება ადამიანის აზროვნების არასრულყოფილებას, გარემოს თაობაზე
აღქმის და ინფორმაციის გაცნობიერების სხვადასხვაგვარობას. ის წარმოიქმნება
ინფორმაციის ინტერპრეტაციისას და ვლინდება გამოსაყენებელი მონაცემების
არსის არაადეკვატური და მრავალფეროვანი ასახვისას. ხარისხის რისკი
წარმოიქმნება ანალიზის პროცესში გამოყენებული ინფორმაციის და მისი
სარგებლიანობის შეუსაბამობით, მიმდინარე ანალიზის საბოლოო მიზნის
მისაღწევად შესასწავლი ობიექტის თაობაზე განუსაზღვრელობის შესამცირებლად.
ე.ი. საკვლევი ინფორმაცია თავისი შინაარსით შეიძლება არასაკმარისად ფასეული
იყოს რისკის ზედმიწევნით ზუსტად შესაფასებლად. (ზოგიერთი მონაცემი
შეიძლება არ იყოს საჭირო და შეაფერხოს ანალიზის პროცესი). შემთხვევითობის
რისკი დაკავშირებულია შესაძლებლო-ბასთან, როდესაც ერთგვარ პირობებში
სხვადასხვა სიტუაცია ყალიბდებ, მაგ. საპროცენტო
განაკვეთების და ვალუტის კურსის მოულოდნელი ცვლილება, დებიტორის
საქონელზე მოთხოვნის შემცირება და ამის კვალობაზე კრედიტუნარიანობის

24
შემცირებასთან, აღჭურვილობის მწყობრიდან გამოსვლა და ფასეულობის
დაკარგვა. ყველა ეს ფაქტორი შემთხვევით მიზეზებს მიეკუთვნება.
რისკების სისტემის კლასიფიკაციის მეორე კრიტერიუმის - ობიექტების
მოცვის მიხედვით - რისკები როგორც უკვე აღინიშნა, შეიძლება იყოს გლობალური,
კერძო და ერთეული. გლობალური რისკები უკავშირდება საბაზრო კონიუნქტურის
ცვლილებას და მის ზეგავლენას ბაზრის დიდ სეგმენტზე. კერძო რისკები
უკავშირდება მხოლოდ ბაზრის მონაწილე ცალკეულ ჯგუფებს, მაგ. ერთ დარგს ან
რეგიონს და ა.შ. ერთეული რისკები ეხება ბაზრის მხოლოდ ცალკეული მონაწილის
საფინანსო-სამეურნეო საქმიანობას. მაგ. საკრედიტო რისკი უკავშირდება
საკრედიტო შეთანხმების ერთ-ერთი სუბიექტის-მსესხებლის ფინანსურ
მდგომარეობას, და ამ კლასიფიკაციით იქნება ერთეული, ან კერძო (თუ კრედიტი
გაიცემა ურთიერთდაკავშირებულ პირებზე). პროცენტული რისკი საკრედიტოსგან
განსხვავებით არ უკავშირდება რომელიმე ერთ შეთანხმებას ან ერთ ობიექტს. ის
არის კომპანიის საკრედიტო, საინვესტიციო და საპროცენტო პოლიტიკის, ასევე
ქვეყნის მაკროეკონომიკური გარემოს შედეგი. ამიტომ პროცენტული რისკს
გლობალურ რისკებს მიაკუთვნებენ.
ნახ. 2.2 ფინანსური რისკების სისტემა

25
 მესამე კრიტერიუმის - გაზომვის სიზუსტის მიხედვით კლასიფიკაციაში
გამოიყოფა შეფარდებითი და აბსოლუტური რისკები. შეფარდებითი რისკი
წარმოადგენს რაიმე მოვლენის, ინციდენტის
წარმოქმნის რისკს, გარე ფაქტორების, რომელნიც პირდაპირ არ
უკავშირდება ამ შემთხვევას, გაუთვალისწინებლად. აბსოლუტური რისკი - ეს არის
შეფარდებითი რისკებისგან ფორმირებული ერთობლივი რისკი. აბსოლუტური და
შეფარდებითი მდგენელები დამახასიათებელია სადაზღვევო ორგანიზაციებში
წარმოქმნილი ნებისმიერი რისკისთვის.
საფინანსო და კომერციული სტრუქტურების საქმიანობაში არსებული
რისკების კლასიფიკაცია ხორციელდება ასევე სარისკო სიტუაციის წარმოქმნის
ერთგვაროვნების მიხედვით: წმინდა, სუფთა (არაფინანსური);
სპეკულაციური(ფინანსური); შერეული (კომერციული).
სუფთა (არაფინანსური) რისკები უკავშირდება სარისკო სიტუაციებს,
რომელნიც უშუალოდ ფინანსური ნაკადების მოძრაობას არ უკავშირდება, მაგრამ
მათზე დიდ ზეგავლენას ახდენს.
სუფთა რისკები იყოფა 2 ჯგუფად:
- ბუნებრივი რისკები უკავშირდება ბუნების სტიქიურ მოვლენებს;

26
- პოლიტიკური რისკები უკავშირდება ქვეყნის პოლიტიკურ სიტუაციას და
სახელმწიფოს საქმიანობას. ეს რისკები განპირობებული არ არის საწარმოს
საქმიანობით, და გამოწვეულია ან საომარი ქმედებებით, ან შიდა პოლიტიკური
მდგომარეობის გამწვავებით, ნაციონალიზაციით, ქონების კონფისკაციით, წინა
მთავრობის ვალდებულებების შესრულებაზე უარით; საგარეო ვალდებულებებზე
მორატორიუმით; ეროვნული ვალუტის გადამხდელის ვალუტაზე კონვერსიის
აკრძალვით ან შეზღუდვით. პოლიტიკურს მიეკუთვნება საგადასახადო რისკებიც,
რომელიც ძალიან გავრცელებულია და არსებით გავლენას ახდენს ორგანიზაციის
საფინანსო საქმიანობაზე.
სოციალური რისკები უკავშირდება ქვეყანაში სოციალური მდგომარეობის
არასტაბილურობას; არასტაბილურობა შეიძლება გამოწვეული იყოს სოციალური
პირობებით, ასევე საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მიერ. (მაგ.: პროფესიული
გაერთიანებების მიერ ინიცირებული გაფიცვები).
სატრანსპორტო რისკები დაკავშირებულია სხვადასხვა სახის
სატრანსპორტო გადაზიდვებთან.

ნახ. 2.3. საგადასახადო რისკის კლასიფიკაცია

სპეკულაციური (ფინანსური) რისკები ახასიათებს განუსაზღვრელობის

პირობებში საწარმოს ფინანსური საქმიანობის დანაკარგებს (მოგების ან
შემოსავლების შემცირება, კაპიტალიზაციის კლება და სხვა). ფინანსური რისკები
იყოფა ორ ძირითად ტიპად (ნახ. 2.4).

27
ნახ. 2.4. სპეკულაციური (ფინანსური) რისკების კლასიფიკაცია

თავის მხრივ ფულის მსყიდველობითუნარიანობასთან დაკავშირებული რისკები

იყოფა ოთხ ჯგუფად (ნახ. 2.5)
ნახ. 2.5. ფულის მყიდველობითუნარიანობასთან დაკავშირებული რისკების
კლასიფიკაცია

ინფლაციურ რისკებს განაპირობებს ინფლაციის ზრდით ფულად

გამოხატულებაში აქტივის (კაპიტალის) რეალური ღირებულების, ასევე
მოსალოდნელი შემოსავლების და მოგების შემცირება. ინფლაციური რისკები ორი
მიმართულებით მოქმედებს:
- წარმოებაში გამოყენებული ნედლეული და მაკომპლექტებელი მასალები
ძვირდება უფრო სწრაფი ტემპით, ვიდრე მზა პროდუქცია;
- წარმოების მზა პროდუქცია ძვირდება უფრო სწრაფი ტემპით, ვიდრე ანალოგიურ
პროდუქტებზე კონკურენტების ფასები.
დეფლაციური რისკი - უკავშირდება დეფლაციის პერიოდში ფასების
შემცირებას, მეწარმეობის ეკონომიკური პირობების გაუარესებას და შემოსავლების
შემცირებას.
სავალუტო რისკი - სავალუტო დანაკარგების საფრთხე ვალუტის კურსის
ცვლილების შედეგად, გადახდის ვალუტის ფასის შემცირებისას საერთაშორისო

28
სავაჭრო ან საკრედიტო კონტრაქტის მოქმედების პერიოდში. მაგ. ექსპორტიორი
განიცდის დანაკარგს ვალუტის კურსის შემცირებისას გადახდის ვალუტის
კურსთან შედარებით. ამასთან ორგანიზაცია-გადამხდელი იღებს მოგებას
ვალუტის კურსის შემცირებისას, ვინაიდან მის მიერ გადახდილი ღირებულება
ექსპორტიორის ვალუტაზე დაბალია, ვიდრე გადახდის ვალუტა. ამგვარად,
სავალუტო კურსის რყევა იწვევს როგორც ნეგატიურ, ისე პოზიტიურ შედეგებს
რისკ მენეჯმენტის ობიექტის სპეციფიკიდან გამომდინარე.
ლიკვიდურობის რისკები უკავშირდება დანაკარგებს, რომელიც
გამოწვეულია ფასიანი ქაღალდების ან სხვა საქონლის რეალიზაციისას მათი
ხარისხის ან სამომხმარებლო ღირებულების შეფასების ცვლილებით.
საინვესტიციო რისკები (კაპიტალდაბანდებასთან დაკავშირებული რისკები)
უკავშირდება გაუთვალისწინებელი ფინანსური დანაკარგების წარმოშობას
საწარმოს საინვესტიციო საქმიანობისას. საინვესტიციო რისკები იწვევს
კომპანიების კაპიტალის დანაკარგებს და კომერციული და ფინანსური
კომპანიებისთვის განსაკუთრებით სახიფათო რისკებია. საინვესტიციო რისკის
ტიპები:
- გაშვებული შემოსავლები;
- შემოსავლების შემცირება;
- პირდაპირი ფინანსური დანაკარგები.
ნახ. 2.6. საინვესტიციო რისკების კლასიფიკაცია

შემოსავლების რისკი არის ირიბი ფინანსური ზარალი (ეკონომიკური

ზარალი, მიუღებელი სარგებელი)რაიმე მოქმედების შეუსრულებლობის გამო
(დაზღვევა, ინვესტირება და ა.შ.).

29
 შემოსავლების შემცირების რისკი შიძლება წარმოიქმნას პროცენტების და
დივიდენდების შემცირებით კრედიტებსა და ანაბრებზე, ან პორტფელურ
ინვესტიციებზე (ნახ. 2.7).
პორტფელური ინვესტიციები დაკავშირებულია საინვესტიციო პორტფელის
ფორმირებასთან და სხვა აქტივების ფასიანი ქაღალდების შეძენას გულისხმობს.
ნახ. 2.7. შემოსავლების შემცირების რისკების კლასიფიკაცია

პროცენტული რისკები - საკრედიტო და ფინანსური ინსტიტუტების

სახსრების დანაკარგების საშიშროებაა, მათ მიერ მოზიდულ სახსრებზე
პროცენტული განაკვეთების მეტობის გამო გაცემულ კრედიტებთან შედარებით.
პროცენტულ რისკებს მიეკუთვნება ასევე საინვესტიციო დანაკარგები, რომელნიც
უკავშირდება აქციების დივიდენდების ცვლილებას, ბაზარზე ობლიგაციებსა და
სხვა ფასიან ქაღალდებზე პროცენტული განაკვეთების ცვლილებას.
საკრედიტო რისკები - მსესხებლის მიერ სესხის ძირითადი თანხისა და
პროცენტების გადაუხდელობის საშიშროება.
პირდაპირი ფინანსური დანაკარგების რისკი იყოფა შემდეგ ძირითად
ტიპებად (ნახ.2.8):
ნახ. 2.8. პირდაპირი ფინანსური დანაკარგების რისკების კლასიფიკაცია

30
 საბირჟო რისკი - წარმოადგენს დანაკარგების საფრთხეს საბირჟო
გარიგებების დროს. ამ რისკებს მიეკუთვნება კომერციული გარიგებების
გადაუხდელობის რისკი, ასევე საბროკერო ფირმის საკომისიო გადასახადის
გადაუხდელობის რისკი და სხვა;
სელექციური რისკები განპირობებულია კაპიტალისა და ფასიანი
ქაღალდების არასწორად შერჩევითა და განთავსებით;
გაკოტრების რისკი წარმოადგენს მეწარმის მიერ საკუთარი საშუალებების
სრულად დაკარგვის რისკს (რაც გამოწვეულია არასწორი კაპიტალდაბანდებით),
და აღებული ვალდებულებების შეუსრულებლობას;
საავანსო რისკი წარმოიქმნება ნებისმიერი კონტრაქტის დადებისას, თუ ის
ითვალისწინებს შემკვეთის მიერ გადახდას პროდუქციის წარმოების შემდგომ. ამ
რისკის არსი ვლინდება მწარმოებელი კომპანიის (გამყიდველი, რისკის
მატარებელი) მიერ გარკვეული ხარჯების გაწევაში პროდუქციის წარმოების
(შესყიდვის) დროს, რომელიც პროდუქციის წარმოების (შესყიდვის) დროს
არაფრით კომპენსირდება. როდესაც კომპანიას არ აქვს ბრუნვის ეფექტურად
აწყობილი სისტემა, ის ყოველთვის დგას საავანსო რისკის წინაშე, რამაც შეიძლება
გამოიწვიოს არარეალიზებული პროდუქციის მარაგების წარმოქმნა;

31
 ბრუნვის რისკი უკავშირდება საფინანსო რესურსების დეფიციტის შესაძლო
წარმოქმნას რეგულარული ბრუნვის ვადებში. პროდუქციის რეალიზაციის
მუდმივი სიჩქარის შემთხვევაში შეიძლება შეიქმნას ფინანსური რესურსების
შემოდინების სხვადასხვა სიჩქარე და რეგულარობა;
კომერციული რისკები საფინანსო-სამეურნეო საქმიანობის პროცესში
დანაკარგების (ზარალის) მიღების საფრთხეა. კომერციული რისკები 5 ტიპისგან
შედგება. (ნახ. 2.9)
ნახ. 2.9.კომერციული რისკების კლასიფიკაცია

ქონებრივი რისკები - ქონების დაკარგვის საფრთხე ქურდობის, დივერსიის,

გულგრილობის, ტექნოლოგიური სისტემის მწყობრიდან გამოსვლის და ა.შ.;
საწარმოო რისკები - სხვადასხვა ფაქტორების ზეგავლენით ტექნოლოგიური
პროცესის ჩაშლა, ძირითადი ფონდების და საბრუნავი საშუალებების დანაკარგები
(აღჭურვილობა, ნედლეული, ტრანსპორტი და ა.შ), ასევე წარმოებაში ახალი
ტექნოლოგიების დანერგვასთან დაკავშირებული რისკები;
სოციალურ-ეკოლოგიური რისკები - გარემოს დაბინძურების გამო
ჯარიმების, კომპენსაციების გადახდა, საწარმოს იმიჯის ვარდნა. ასევე საფრთხეები
თანამშრომელთათვის საწარმოს საქმიანობის შედეგად
სავაჭრო რისკები - გადახდების დაგვიანებასთან დაკავშირებული
დანაკარგები, ტრანსპორტირების პროცესში გადახდაზე უარი ან საქონლის
მიუწოდებლობა და ა.შ.;

32
 საინფორმაციო უსაფრთხოების რისკები - საწარმოს საქმიანობასა და
ფინანსურ მდგომარეობაზე ინფორმაციის არასანქცირებული გაჟონვა, რომელმაც
შეიძლება გამოიწვიოს ფინანსური დანაკარგები.

2.2. ფინანსური რისკების მართვის ეტაპები. რისკების შეფასებისა და ანალიზის

მეთოდები

რისკი ორგანზომილებიანი სიდიდეა, რომელსაც ახასიათებს მოხდენის

ალბათობა და დანაკარგების სიდიდე. რისკს იწვევს ორგანიზაციის საქმიანობის
თანმდევი განუსაზღვრელობა. ამიტომ, მნიშვნელოვანი და სასურველია
განუსაზღვრელობის მინიმიზება, ანუ ნულამდე დაყვანა, საჭირო, ხარისხიანი,
საიმედო, ამომწურავი ინფორმაციის მოძიებით. თუმცა პრაქტიკაში ამის
შესრულება როგორც წესი ვერ ხერხდება. ამიტომ განუსაზღვრელობის პირობებში
გადაწყვეტილების მიღებისას უნდა მოვახდინოთ მისი ფორმალიზება და
შევაფასოთ ამ განუსაზღვრელობით გამოწვეული რისკები. დანაკარგებთან ერთად
რისკებს თან ახლავს მოგების მიღების შანსიც, შეიძლება ითქვას, რომ რაც მაღალია
რისკი, მით მაღალია მოგების მიღების ალბათობა. ამიტომ ინვესტორის ამოცანა
რისკის საერთოდ არიდება კი არ არის, არამედ იმის განსაზღვრა სადამდე ღირს
რისკზე წასვლა.
რისკის ცნება მოიცავს არა მხოლოდ სარისკო სიტუაციის არსებობას და მის
გაცნობიერებას, არამედ რაოდენობრივი და ხარისხობრივი ანალიზის საფუძველზე
გადაწყვეტილების მიღებას. რისკი არის სიტუაცია, რომელსაც შეიძლება ჰქონდეს
როგორც უარყოფითი ისე დადებითი შედეგი, რომელიც დაკავშირებულია სარისკო
სიტუაციის დადგომის ალბათობის შეფასებასა და არჩევანთან მოსალოდნელი
ალტერნატივებიდან. ალბათობა მათემატიკური მახასიათებელია და გვიჩვენებს
მოვლენის დადგომის სიხშირის გამოთვლის შესაძლებლობას საკმარისი
სტატისტიკური მონაცემების არსებობის ფონზე.
რისკის წარმოქმნის გასათვალისწინებელი ფაქტორები მრავალია და მათი
კლასიფიკაცია რისკების კლასიფიკაციაზე არანაკლებ რთულია. მაგალითისთვის,

33
კომპანია Algorithmics (რომელიც ამუშავებს რისკების მართვის სისტემას - «Mark To
Future») მონაცემებით, რისკების ცალკეულ ჯგუფებზე მოქმედი ფაქტორების
რიცხვი ძალიან დიდია, მაგ. საბაზრო რისკებზე მოქმედებს 50 დან 1000-მდე
ფაქტორი, საკრედიტო რისკებზე 50-დან 200-მდე, კომპანიის აქტივების მართვის
რისკებზე 20-500 ფაქტორი. რისკ წარმომქმნელი ფაქტორების უმრავლესობა
ნეიტიურია, რაც გულისხმოს, რომ ისინი მხოლოდ კონკრეტული რისკებისთვის
არის დამახასიათებელი და სხვა სახის რისკებზე არ მოქმედებს. ამასთან არსებობს
რისკ წარმომქმნელი უამრავი ფაქტორი, რომელიც ზემოქმედებს სხვადასხვა სახის
რისკებზე, ანუ, რისკის ე.წ. ინტეგრირებული (გამაერთიანებელი) ფაქტორები.
კონკრეტულ რისკზე შეიძლება მოქმედებდეს უამრავი რისკ წარმომქმნელი
ფაქტორი, რომელთაგან ზოგი ამ რისკის ნეიტიური (უნიკალური) ფაქტორია, ზოგი
ინტეგრალური, რომელნიც სხვა რისკებზეც ზემოქმედებს. ყველა რისკ
წარმომქმნელი ფაქტორის გამოვლენა საკმაოდ რთულია, ვინაიდან რისკების
უმეტესობას აქვთ როგორც საერთო, ისე სპეციფიკური ფაქტორები, ამასთან
კონკრეტულ რისკს შეიძლება ჰქონდეს წარმოქმნის სხვადასხვა ფაქტორი ობიექტის
მოქმედების სფეროდან გამომდინარე, ასევე არსებობს მთელი რიგი ფაქტორები,
რომელნიც ზემოქმედებენ ერთდროულად რამდენიმე სახის რისკის დინამიკაზე და
ხანდახან ერთმანეთსაც გამორიცხავენ.
არსებობს ფინანსური რისკების კლასიფიკაციის რამდენიმე სახე, რომელთაც
საფუძვლად უდევს სხვადასხვა კრიტერიუმები. მაგალითად დასაშვები ზღვარის
მიხედვით:
- დასაშვები რისკი - რისკის დონე დაბალია ეკონომიკის საშუალო დონეზე;
- კრიტიკული რისკი - რისკის დონე საშუალოზე მაღალია, მაგრამ ამ
საქმიანობისთვის დადგენილ უმაღლეს დონეზე დაბალია;
- კატასტროფული რისკი - რისკის დონე ამ საქმიანობისთვის დადგენილ უმაღლეს
დონეზე მაღალია.
რისკების კლასიფიკაცია ორგანიზაციის გარემოსთან მიმართებაში:
- საგარეო რისკები - საქვეყნო, საგადასახადო, სავალუტო, სამომხმარებლო და სხვა;

34
 შიდა რისკები - ორგანიზაციული, რესურსული, საკრედიტო, ინოვაციური,
სტრუქტურული ქვედანაყოფების ფუნქციონირების განსხვავებული მიზნები.

საფინანსო ინსტიტუტების რისკების მართვის ეტაპები

ფინანსური რისკების მართვის თანმიმდევრობა (ეტაპები) წარმოდგენილია

სქემაზე

ნახ. 2.10. ფინანსური რისკების მართვის პროცესი

განვიხილოთ ფინანსური რისკების მართვის ეტაპები:
1. პირველი ეტაპი: ფინანსური რისკების შეფასება - ამ ეტაპზე აუცილებელია
კომპანიის ფინანსური რისკების გამოვლენა და მათი რაოდენობრივი შეფასების
მეთოდების შემუშავება. ფინანსური რისკების შეფასების მეთოდების გამოყენება
საშუალებას გვაძლევს რაოდენობრივად შევაფასოთ დანაკარგები ბაზრის
მერყეობის დროს, ასევე განვსაზღვროთ აუცილებლობისას დანაკარგების

35
დაფარვის სარეზერვო კაპიტალის მოცულობა. ამჟამად ფინანსური რისკების
შეფასების უამრავი მეთოდი არსებობს, უმარტივესიდან ურთულესის ჩათვლით,
მათემატიკური აპარატის გამოყენებით. განვიხილოთ პრაქტიკაში ყველაზე ხშირად
გამოყენებადი სამი მეთოდი (ცხრილი 2.1)

ნახ. 2.11. ფინანსური რისკების შეფასების მეთოდები

რისკების შეფასების ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული მეთოდია VaR

(რისკის დონე). VaR სიდიდის გამოთვლა საშუალებას იძლევა განვაცხადოთ, რომ:
„Х % ალბათობით ჩვენი დანაკარგები გადააჭარბებს Y ლარს შემდგომი N დღის
განმავლობაში“. ამ მეთოდის მიზანია განვსაზღვროთ უცნობი - Y, რომელიც არის
VaR, და წარმოადგენს ორი ცვლადის, დროის ჰორიზონტის - N და ალბათობის
დონის - Х ფუნქციას.
პოპულარობის მიუხედავად VaR მეთოდს აქვს რიგი არსებითი ხარვეზები,
მაგ.:
- არ ითვალისწინებს შესაძლო დიდ დანაკარგებს, რომელნიც შეიძლება მცირე
ალბათობით მოხდეს;

36
- ახალისებს სავაჭრო სტრატეგიებს, რომელნიც კარგ შემოსავალს იძლევიან
მრავალი სცენარის შემთხვევაში, მაგრამ ხანდახან შეიძლება კატასტროფული
დანაკარგები გამოიწვიონ.
VaR მეთოდის ნაკლოვანებები არ ახასიათებს Shortfall მეთოდს, რომელიც
მეტი კონსერვატიულობით ხასიათდება და ითვალისწინებს დანაკარგებსაც,
რომელთა დადგომის ალბათობა მცირეა და მოითხოვს დიდ სარეზერვო კაპიტალს.
განვიხილოთ VaR და Shortfall შეფასების მეთოდები 100 ერთეული ნომინალის
მქონე ობლიგაციების მაგალითზე, რომელიც ხვალ უნდა გადაიფაროს. 99%-იანი
ალბათობით ის დაიფარება, 1%-ით კი მსესხებელი უარს იტყვის 100%-იან
დაფარვაზე და მივიღებთ მხოლოდ ნომინალის ნახევარს. ამგვარ სიტუაციაში ჩვენი
დანაკარგები Y შეადგენს 0%-ს 0,99 და 50%-ს 0.01 ალბათობით. 1. VaR გამოთვლით
მივიღებთ 0-ს და რეკომენდაციას, რომ არ მოვახდინოთ კაპიტალის რეზერვირება.
2. იმავე დროს Shortfall ტოლია 50%-ისა და გვაიძულებს დამატებითი
ღონისძიებების შემუშავებას რისკის შესამცირებლად. ამგვარად Shortfall
საშუალებას გვაძლევს გავითვალისწინოთ დიდი დანაკარგები, რომელთა
დადგომის ალბათობა მცირეა. გარდა ამ განხილული შეფასების მეთოდებისა
გამოიყენება საგარანტიო ვალდებულებების გაანგარიშების საბირჟო სისტემა SPAR
-სტანდარტული პორტფელის რისკის ანალიზის მეთოდი. SPAR მეთოდი
გამოიყენება საგარანტიო ვალდებულებების დასადგენად და ამიტომ მისი ამოცანაა
განისაზღვროს პორტფელის მაქსიმალური დანაკარგები, რომელიც შეიძლება
დადგეს ერთი სავაჭრო დღის განმავლობაში, როგორც წესი არანაკლებ 95% ან 99%-
იანი ალბათობით. SPAR ანალიზი განიხილავს საბაზრო სიტუაციის ცვლილების 16
შესაძლო სცენარს. ამ სცენარების გათვალისწინებით ფორმირდება სარისკო
სიტუაციების მონაცემთა მასივი, რომელნიც შეთანხმებისამებრ წარმოადგენენ
მხოლოდ ერთი ოფციონით შედგენილი პორტფელის დანაკარგის სიდიდეს. ეს
სარისკო მნიშვნელობების მასივი გამოითვლება ბირჟის ანალიტიკური
ქვედანაყოფის მიერ დღეში ერთხელ (ხან რამდენჯერმე) და გადაეცემათ ამ
ინფორმაციით დაინტერესებულ კლიენტებს. მიღებული მონაცემების საფუძველზე
მარტივი არითმეტიკული გათვლებით შესაძლებელია ნებისმიერი ერთგვაროვანი

37
პოზიციების რეალური პორტფელის მოსალოდნელი დანაკარგების (მოგების)
გამოთვლა და მათი მაქსიმალური მნიშვნელობის განსაზღვრა და ამ
პორტფელისთვის საგარანტიო დეპოზიტის სიდიდის დადგენა. სწორედ ეს არის
SPAR სისტემის ერთ-ერთი უპირატესობა: ოფციონური ფასწარმოქმნის საკმაოდ
რთული გამოთვლები ხორციელდება ცენტრალიზებულად, დანარჩენი გათვლები
კი იმდენად ელემენტარულია, რომ არ მოითხოვს დიდ ძალისხმევას და რესურსებს.
2. მეორე ეტაპი - ფინანსური რისკების ანალიზი - ამ ეტაპზე ფინანსური
რესურსების (სადაზღვევო რეზერვები და საკუთარი სახსრები) ანალიზის შემდეგი
მეთოდები გამოიყენება:
- დისკონტის ნორმის კორექტირება
- ეფექტიანობის კრიტერიუმების მგრძნობელობის ანალიზი
- სავარაუდო (ალბათური) განაწილების ანალიზი
- სცენარების მეთოდი
- იმიტირებული მოდელირება
- არაზუსტი (საეჭვო)სიმრავლეების თეორიაზე დაფუძნებული მეთოდი
განვიხილოთ თითოეული მეთოდი.
დისკონტის ნორმის კორექტირების მეთოდი (პრემია რისკზე) მდგომარეობს
დისკონტის განაკვეთის კორექტირებაში აქტივების (სადაზღვევო რეზერვების და
საკუთარი საშუალებების) რისკის დონის შესაბამისად. არსებობს ამ მეთოდის
რეალიზაციის რამდენიმე მეთოდი. ერთ-ერთი მათგანი გულისხმობს ინფლაციის
რისკის გათვალისწინებას ფიშერის ფორმულის გამოყენებით: E= g + i, სადაც g -არის
ბანკის დისკონტირების განაკვეთი; i-წლიური ინფლაციის მოსალოდნელი დონე,
E-დისკონტის განაკვეთი ინფლაციის გათვალისწინებით.
ამ მეთოდის ერთ-ერთი ნაირსახეობაა კაპიტალური აქტივების დისკონტის
ნორმის კორექტირების მეთოდი - აქციების შეფასების მეთოდი, CAPM (Capital Asset
Pricing Model), რომელიც ეფუძნება საფონდო ბირჟაზე თავისუფლად მიმოქცევადი
აქციების შემოსავლიანობის ანალიზს. დისკონტის კორექტირება ხდება
ფორმულით:
CAMP = Rf + β × (Rm - Rf ),

38
სადაც, β-კოეფიციენტი, რომლის სიდიდე განისაზღვრება რისკით ან
ცვალებადობით; Rf- შემოსავლიანობის რისკისგან დაცული ნორმა, რომელიც
ეფუძნება სახელმწიფო გრძელვადიანი ფასიანი ქაღალდების განაკვეთს (ურისკო
განაკვეთი); Rm- შემოსავლიანობის საშუალო ნორმა საფონდო ბირჟაზე.
საფინანსო ინსტიტუტის საინვესტიციო პორტფელის რისკი ამ შემთხვევაში
განისაზღვრება β-კოეფიციენტით- რომელიც გაიანგარიშება კომპანიის აქციების
კურსის ცვლილების შეფარდებით ბირჟაზე აქციების კურსის საერთო
ცვლილებასთან. კოეფიციენტის უარყოფითი მხარე იმაში მდგომარეობს, რომ არა
მხოლოდ საბაზრო რყევები მოქმედებენ ინვესტორთა ქმედებებზე, და შესაბამისად
აქციების ფასზე, არამედ აქციებიც, მით უფრო თუ მათ ბაზარზე დიდი ხვედრითი
წილი აქვთ, ზემოქმედებენ საბაზრო ატმოსფეროზე.. კოეფიციენტის გამოთვლისას
მხედველობაში მიიღება მხოლოდ საბირჟო ტერმინალებით განხორციელებული
გარიგებები. კოეფიციენტი ვერ ითვალისწინებს არასისტემურ რისკს( მაგ.
გასაღების ბაზრის დაკარგვა პროდუქციის ხარისხის გაუარესების გამო,
არაეფექტიანი საფასო პოლიტიკა, მარკეტინგული ანალიზის დაბალი დონე და ა.შ)
და შესაბამისად არ წარმოადგენს რომელიმე აქტივის რისკის ხარისხობრივ
მაჩვენებელს.
ამგვარად, CAPM მეთოდი გამოსადეგია მხოლოდ იმ აქტივების მიმართ,
რომელნიც თავისუფლად ივაჭრება საფონდო ბაზარზე, ამიტომ იმ საწარმოთა
განსახორციელებელ საინვესტიციო პროექტებზე, რომელთა საქმიანობა
გამჭვირვალე არ არის და არ ივაჭრება საფონდო ბაზარზე, ეს მეთოდი არ
გამოიყენება.
განვიხილოთ თითოეული მეთოდი.
დისკონტის ნორმის კორექტირების მეთოდის უპირატესობა მისი
გამოთვლის სიმარტივეში და რისკების მთელი კომპლექსის გამოთვლის
ხელმისაწვდომობაშია.
ამასთან ამ მეთოდს ნაკლოვანებებიც ახასიათებს, კერძოდ ეს მეთოდი არ
იძლევა არანაირ ინფორმაციას რისკის ხარისხის თაობაზე და შედეგების შესაძლო
გადახრაზე, ასევე მეთოდი გულისხმობს რისკის ზრდას დროში, მუდმივი

39
კოეფიციენტის დროს, რაც ცხადია მეთოდის სრულყოფილებაზე არ მეტყველებს.
დისკონტირების განაკვეთის არასწორი განსაზღვრა შეიძლება გახდეს მრავალი
შეცდომის წყარო, აღსანიშნავია, რომ ცდომილებები დისკონტირების დროს რისკზე
კორექტირებისას, შეიძლება გეომეტრიული პროგრესიით გაიზარდოს.
სანდო (სარწმუნო) ეკვივალენტების მეთოდი (სანდოობის კოეფიციენტების
მეთოდი) - ამ დროს ხდება არა დისკონტის განაკვეთის, არამედ თავად ფულადი
ნაკადების კორექტირება. ამისათვის წინასწარ გაიანგარიშება განუსაზღვრელი
ფულადი ნაკადების სანდო ეკვივალენტები, სანდო ეკვივალენტად გამოიყენება
ფულადი ნაკადების მოლოდინის მათემატიკური მაჩვენებელი (rm), რომელიც
წარმოადგენს შემოსავლიანობის და მისი ალბათობის წარმოებულების ჯამს და
გამოითვლება ფორმულით: 𝐫𝐦=Σ𝑝𝑖𝑛𝑖=1 𝑟𝑖
სადაც, ri - i-ური შედეგის შემოსავლიანობის შეფასებაა, pi - i-ური შედეგის მიღების
ალბათობა, n - მოვლენის განვითარების ვარიანტების რიცხვი.
ეს მეთოდი ოპტიმალურია პროექტის საბოლოო შედეგზე მოქმედი
ცალკეული ფაქტორის თვალსაზრისით. მეთოდის ნაკლოვანებად შეიძლება
ჩაითვალოს ამა თუ იმ ფულადი ნაკადის მიღების ალბათობის განსაზღვრა, ასევე
მეთოდიკის ერთფაქტორიანობა (ერთი ფაქტორის ცვლილება იზოლირებულად
განიხილება), მაშინ როდესაც პრაქტიკაში ყველა ეკონომიკური ფაქტორი
გარკვეულწილად კორელაციაშია. ამიტომ ამ მეთოდის რისკის ანალიზის
დამოუკიდებელ ინსტრუმენტად გამოყენება შეზღუდულია.
ეფექტიანობის კრიტერიუმების მგრძნობელობის ანალიზი მდგომარეობს
საინვესტიციო პროექტის საკვანძო მაჩვენებლებზე (NPV-წმინდა
დისკონტირებული შემოსავალი, IRR-შემოსავლიანობის შიდა ნორმა- უკუგება, და
სხვა) ცალკეული ფაქტორების ზემოქმედების შედარებით ანალიზში. ანალიზის
შედეგებს ძირითადად ყველა ფაქტორისთვის მგრძნობელობის გრაფიკის აგებით
ღებულობენ. გრაფიკი საშუალებას იძლევა საინვესტიციო პროექტის
განსაკუთრებით კრიტიკულ ფაქტორებზე გამახვილდეს ყურადღება რისკის
შესამცირებლად პროექტის მსვლელობის დროს. ეს ცალკეული ფაქტორის

40
პროექტის საბოლოო შედეგებზე ზემოქმედების კარგი საილუსტრაციო მეთოდია.
მისი ნაკლოვანება ერთფაქტორიანობაა.
სავარაუდო (ალბათური) განაწილების ანალიზს საფუძვლად მძლავრი
მათემატიკური აპარატი უდევს, რომელიც ეფუძნება საინვესტიციო პროექტის
რისკის განსაზღვრისას შემოსავლიანობის განაწილების ალბათობის, საშუალო
შემოსავლიანობიდან სტანდარტული გადახრის და ვარიაციის კოეფიციენტის
გაანგარიშებას. შეფასება ხორციელდება შემდეგი თანმიმდევრობით: 1.
განისაზღვრება i-ური შედეგის შემოსავლიანობის (ri) საპროგნოზო შეფასება და
მისი რეალიზაციის ალბათობა (pi ); 2.გაიანგარიშება ყველაზე სავარაუდო
სარგებელი (შემოსავლიანობა) (rm); 3. განისაზღვრება სტანდარტული გადახრა
(დისპერსიის კვადრატული ფესვი) ფორმულით:
𝜎=√Σ(𝑟𝑖−𝑟𝑚)2×𝑝𝑖𝑛𝑖=1
სტანდარტული გადახრა გვიჩვენებს რამდენად მნიშვნელოვანია განსასაზღვრი
პარამეტრის გადახრა მისი საშუალო მაჩვენებლიდან საანალიზო პერიოდის
განმავლობაში. ეს საშუალებას იძლევა დავადგინოთ განსახილველი პროექტის
შემოსავლიანობის რყევის საზღვრები და პროექტის სამომავლო შემოსავლიანობის
პროგნოზირება მოვახდინოთ.
4. გაიანგარიშება ვარიაციის კოეფიციენტი ფორმულით:
CV= σ : rm
რომელიც ახასიათებს საშუალო არითმეტიკულიდან გადახრის შეფარდებით
სიდიდეს. რაც მაღალია კოეფიციენტი, მით მეტია საკვლევი მნიშვნელობების
დისპერსია. და შესაბამისად მაღალია რისკი. ამ მეთოდის გამოყენება საშუალებას
იძლევა მივიღოთ გადაწყვეტილების მისაღებად საჭირო ინფორმაცია
ეფექტიანობის მოსალოდნელ კრიტერიუმებსა და წმინდა შემოსავლებზე. მეთოდი
გავრცელებულია საბანკო სისტემაში საკრედიტო რისკის შესაფასებლად და
საკრედიტო ვალდებულების ღირებულების განსაზღვრისთვის. მეთოდის
ნაკლოვანება ალბათური განაწილების განსაზღვრის სირთულეა და
გარკვეულწილად სუბიექტურ ხასიათს ატარებს.

41
 გადაწყვეტილებათა ხის მეთოდი ეფუძნება ორიენტირებული გრაფის
ფორმირებას, რომლის ნიშნულები ინდივიდუალური გადაწყვეტილებებია,
რკალები მათი განხორციელების შედეგები. თითოეული რკალი აქვს ალბათობის
შეფასებას, რომელიც ასახავს რისკის დონეს. სქემას ვიზუალურად ხის ფორმა აქვს
და იგულისხმება, რომ ინვესტირებაზე მორიგი გადაწყვეტილება სუბიექტის მიერ
მიიღება განსაზღვრული ეტაპის შემდგომ. ყოველი „განშტოება“ ასახავს
გადაწყვეტილების მიღების მორიგ ეტაპს. მსოფლიო სარეიტინგო სააგენტოები
აქვეყნებენ კვლევებს, რომელშიც თითოეული სარეიტინგო ჯგუფის მიხედვით
მოცემულია ისტორიული მონაცემები კომპანიების გაკოტრების სიხშირის შესახებ,
მათი ვარიაციები და ერთი სარეიტინგო კატეგორიიდან მეორეში გადასვლის
თაობაზე. ეს უკანასკნელი მაჩვენებლები ქმნიან საკრედიტო რეიტინგების ე.წ.
გარდამავალი ალბათობების მატრიცას. ეს მეთოდი განსაკუთრებით სასარგებლოა
ისეთ სიტუაციებში, როდესაც მოცემული მომენტისთვის მისაღები
გადაწყვეტილება მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული ადრე მიღებულ
გადაწყვეტილებებზე. და თავის მხრივ მნიშვნელოვნად განსაზღვრავენ
მოვლენების შემდგომ განვითარებას. მეთოდის ნაკლოვანება იმაში მდგომარეობს,
რომ გადაწყვეტილებათა ხის დიაგრამიდან ვერ გამოვიტანთ დასკვნას რომელი
მიზეზია ჭეშმარიტი, მაგრამ შიძლება დარწმუნებული ვიყოთ, რომ მოსალოდნელი
რისკები ჩამოთვლილია სრულად. მეთოდის პრაქტიკული გამოყენება იზღუდება
წინაპირობით-პროექტს უნდა ჰქონდეს განვითარების შეზღუდული ვარიანტები.
სცენარების მეთოდი - რისკის ანალიზის მეთოდი, როდესაც პროექტის
საბაზო ამოსავალ მონაცემებთან ერთად განიხილება რიგი სხვა მონაცემებიც,
რომელთაც ექსპერტების აზრით შეიძლება ადგილი ჰქონდეს რეალიზაციის
პროცესში. მეთოდი გულისხმობს პროექტის განვითარების რამდენიმე შესაძლო
სცენარის შედგენას, რომელთაგან თითოეული განიხილება როგორც ცალკე
მოდელი. მაგ. საპროცენტო რისკის შესაფასებლად განიხილება სცენარების 4
ჯგუფი: სტანდარტული სცენარი, რომელიც ხშირად იწოდება „მგრძნობელობის
ანალიზად“; საპროგნოზო (შედარებით სავარაუდო) სცენარები, რომელნიც
ახასიათებენ მიმდინარე საბაზრო კონიუნქტურას და აფასებენ ე.წ. მოსალოდნელ

42
რისკს; VaR სცენარი, რომელიც მიიღება Value at Risk მაჩვენებლების მოდელირების
საფუძველზე საბაზო საპროცენტო ინსტრუმენტებით; საგანგებო სცენარები,
რომელნიც ახასიათებენ კრიზისულ სიტუაციას.
სცენარების მეთოდი საშუალებას იძლევა მივიღოთ პროექტის რეალიზაციის
სხვადასხვა ვარიანტების საკმაოდ ნათელი სურათი, ასევე იძლევა ინფორმაციას
მგრძნობელობაზე და შესაძლო გადახრებზე, ხოლო პროგრამული საშუალებების
გამოყენება მნიშვნელოვნად ამაღლებს ანალიზის ეფექტიანობას სცენარების
რიცხვის ზრდის და დამატებითი ცვლადების შემოტანის საფუძველზე. მეთოდის
ნაკლოვანება ისტორიული მონაცემების მოძიებასა და დამუშავებაზე გაწეული
მნიშვნელოვანი დროის დანახარჯებია, ასევე სირთულე და სუბიექტივიზმის
მაღალი დონე.
იმიტაციური მოდელირება (მონტე-კარლოს მეთოდი, MonteCarlo Simulation)
- პროცედურა, რომლის დახმარებით რაიმე მაჩვენებლის განსაზღვრის
მათემატიკური მოდელი ექვემდებარება რიგ იმიტაციურ განშლებს
კომპიუტერულიმეშვეობით და საშუალებას იძლევა შეიქმნას შემთხვევითი
სცენარები ზოგიერთი მოსაზრების საფუძველზე. მონტე კარლოს იმიტაციური
მოდელირება წარმოადგენს მგრძნობელობის ანალიზის მეთოდისა და სცენარების
ანალიზის მეთოდების კომბინაციას, რომელიც ეფუძნება ალბათობის თეორიას,
რის შედეგადაც შესაძლებელი იქნება პროექტის შესაძლო შედეგების ალბათობის
განსაზღვრა. იმიტაციის პროცესი მოიცავს შემდეგ ქმედებებს:
- იქმნება თანმიმდევრული სცენარები განუსაზღვრელი ამოსავალი მონაცემების
გამოყენებით;
- მოდელირება ხდება იმგვარად, რომ შედეგების შემთხვევითმა შერჩევამ არ
დაარღვიოს პარამეტრების ცვლილების ფაქტობრივი დიაპაზონი;
- იმიტაციური მოდელირების შედეგები სისტემატიზირდება და სტატისტიკურად
ანალიზდება, VaR რისკის დონის შესაფასებლად.

43
 ნახ. 2.12. იმიტაციური მოდელირების ალგორითმი

იმიტაციური მოდელირების - მონტე-კარლოს მეთოდი ითვლება VaR

გაანგარიშების ყველაზე რთულ მეთოდად, მაგრამ მისი სიზუსტე ანალიზის სხვა
მეთოდებზე მაღალია, მას საფუძვლად ბაზარზე სიტუაციის განვითარების
მრავალი სცენარი და თითოეულისთვის პორტფელის ფინანსური შედეგის
გაანგარიშება უდევს. მრავალი ერთჯერადი მოდელის შექმნის წყალობით
ღებულობენ შესაძლო ფინანსური შედეგების განაწილებას, რომლის საფუძველზეც,
უარესების იგნორირების გზით, შერჩეული სანდო ალბათობის საფუძველზე
შესაძლებელია გაკეთდეს VaR შეფასება.
დღეისათვის სადაზღვევო კომპანიები იყენებენ ურთულეს იმიტაციურ
მოდელებს, რომელნიც ბუნებრივი კატასტროფების (ქარიშხალი, მიწისძვრა,
სეტყვა, ტორნადო და სხვა) პროგნოზის, ასევე სოციალური ცვლილებების
ანალიზის და ა.შ. საშუალებას იძლევა. ეს მოდელები საშუალებას იძლევა ზუსტად
განვსაზღვროთ სადაზღვევო მოვლენის დადგომის ალბათობა და მოსალოდნელი
სადაზღვევო ზარალის სიდიდე.
რისკის ანალიზის პროცესი იყოფა შემდეგ სტადიებად:

44
1. საპროგნოზო მოდელის მომზადება, რომელსაც შეუძლია პროექტის
ეფექტიანობის გაანგარიშების პროგნოზირება;
2. შემთხვევითი ცვლადების განაწილების ალბათობის კანონის განსაზღვრა;
3. ცვლადების მნიშვნელობის დიაპაზონის დადგენა;
4. კორელაციის პირობები-კორელირებული ცვლადების თანაფარდობის დადგენა;
5. იმიტაციური განშლები-დაშვებების საფუძველზე შემთხვევითი სცენარების
გენერირება;
6. შედეგების ანალიზი - იმიტაციის შედეგების სტატისტიკური ანალიზი,
შემოსავლიანობის ცვლილების გაანგარიშება.
ანალიზის შედეგი გამოისახება არა მხოლოდ NPV-ს (წმინდა
დისკონტირებული შემოსავალი) მნიშვნელობით, არამედ ამ მაჩვენებლის ყველა
შესაძლო განაწილების ალბათობებით, რაც საშუალებას იძლევა მივიღოთ
საინვესტიციო პროექტის რისკების მახასიათებელ მონაცემთა სრული ნაკრები.
მეთოდი ეხამება სხვა ეკონომიკურ-სტატისტიკურ მეთოდებს, და საინვესტიციო
საქმიანობის რისკის ანალიზის შედარებით მძლავრ და ტექნიკურად რთულ
ინსტრუმენტს წარმოადგენს. ეს მეთოდი ახდენს არა პროექტის საბოლოო
შემოსავლიანობის, არამედ სიტუაციის განვითარების რიგი სცენარების გათვლას
და შეიძლება გადაეწყოს ეკონომიკური პროგნოზის შესაბამისად. მეთოდის
ძირითადი ნაკლოვანება მისი რეალიზაციის სირთულეშია, მოითხოვს სპეციალურ
პროგრამულ უზრუნველყოფას, ამასთან, შეფასების სიზუსტე დამოკიდებულია
ამოსავალი ვარაუდების ხარისხზე და გარე გარემოს ცვლადების
ურთიერთკავშირზე.
არაზუსტი (საეჭვო) სიმრავლეების თეორიაზე დაფუძნებული მეთოდის
დროს ინვესტიციების რისკის შეფასების ხერხი პირდაპირ კავშირშია პროექტის
ამოსავალ მონაცემებზე ინფორმაციის განუსაზღვრელობის აღწერის ხერხთან. თუ
ამოსავალ მონაცემებს აქვს ალბათური (სავარაუდო )აღწერა, მაშინ ინვესტიციების
ეფექტიანობის მაჩვენებლებსაც აქვთ შემთხვევითი სიდიდეების სახე ალბათური
(სავარაუდო) განაწილებით. ამგვარად, რამდენადაც სტატისტიკურად ნაკლებად
განსაზღვრულია ესა თუ ის პარამეტრი, სუსტდება ინფორმაციის სანდოობა, და მით

45
ნაკლებად დასაბუთებული იქნება ამ მეთოდის და ნებისმიერი ალბათობების
გამოყენება ინვესტიციურ ანალიზში. ამ მეთოდის გამოყენების დროს ინვესტორი
მიდის რისკზე, ანიჭებს რა საინვესტიციო პროცესის სცენარებს თავ-თავის
მოსალოდნელობის ხარისხს, რომელიც აუცილებლად უნდა გაიზომოს. არაზუსტი
(საეჭვო) სიმრავლეების თეორიის საფუძველზე შემუშავებულია საინვესტიციო
რისკის შეფასების მეთოდი, რომელიც ეფუძნება რისკის ხარისხის შეფასების
კომპლექსურ V&M მაჩვენებელს, რომელიც გამოითვლება ფორმულით:
V&M=R×(1+1−𝑎𝑎×𝐿𝑛(1−𝑎))
სადაც, R=-𝑁𝑃𝑉𝑚𝑖𝑛𝑀𝑃𝑉𝑚𝑎𝑥−𝑁𝑃𝑉𝑚𝑖𝑛
𝛼=-𝑁𝑃𝑉𝑚𝑖𝑛𝑀𝑃𝑉𝑒𝑥𝑝−𝑁𝑃𝑉𝑚𝑖𝑛
𝑁𝑃𝑉𝑚𝑖𝑛-მაჩვენებლის მინიმალური სიდიდე
𝑀𝑃𝑉𝑚𝑎𝑥-მაჩვენებლის მაქსიმალური სიდიდე
𝑀𝑃𝑉𝑒𝑥𝑝-მაჩვენებლის მოსალოდნელი საშუალო სიდიდე
ეფექტიან ინვესტიციად ითვლება საინვესტიციო პროცესის იმგვარი
სიმრავლე, როდესაც პროექტის დისკონტირებული შემოსავლების ნაკადები
ნულზე მეტია. თავისი საინვესტიციო უპირატესობების გათვალისწინებით,
თითოეულ ინვესტორს შეუძლია დაადგინოს V & M-ის მნიშვნელობა და
მიუღებელი რისკის ღირებულებების საზღვრები. ამ მეთოდის უპირატესობა მისი
სიმარტივე და მოქნილობაა. მიღებული მონაცემი გვაძლევს ერთმნიშვნელოვან და
მკაფიო პასუხს მოთხოვნების შესაბამისი ალტერნატივის არჩევაზე, შედეგად
შესაძლებელია საინვესტიციო პროექტების რანჟირება. ნაკლოვანება მდგომარეობს
NPV-ს შესაძლო მნიშვნელობების პროგნოზირებაში, როდესაც ეს
განუსაზღვრელობის პირობებშია გასაანგარიშებელი.
მე-3 ეტაპი: კომპანიის საფინანსო რისკების მართვის ინსტრუმენტების ანალიზი
განვიხილოთ ფინანსური რისკების მართვის ყველაზე მეტად
გავრცელებული მეთოდები: ჰეჯირება, სექურიტიზაცია, ლიმიტირება,
დივერსიფიკაცია. ჰეჯირება წარმოადგენს საფასო რისკის მინიმიზებას, მისი
მიზანია ფასების გარკვეული დონის ფიქსირება. ვაჭრობის ორგანიზების ფორმის

46
მიხედვით ჰეჯირების ყველა ინსტრუმენტი იყოფა საბირჟო და არასაბირჟო
ინსტრუმენტებად.
ჰეჯირების არასაბირჟო ინსტრუმენტებია ფორვარდული კონტრაქტები და
სვოპები. ამ ტიპის კონტრაქტები იდება ან უშუალოდ კონტრაგენტებს შორის, ან
დილერის შუამავლობით. ჰეჯირების ამ ინსტრუმენტების უპირატესობა ის არის,
რომ მათი გამოყენებისას მაქსიმალურად გაითვალისწინება კონკრეტული
კლიენტის მოთხოვნები პროდუქციის მიმართ, პარტიის სიდიდე და მიწოდების
ფორმა. ინსტრუმენტის ნაკლოვანებებია: დაბალი ლიკვიდურობა, ადრე
დადებული კონტრაქტის დარღვევა იწვევს მნიშვნელოვან მატერიალურ
დანაკარგებს, შედარებით მაღალია ზედნადები ხარჯები; არსებითი შეზღუდვები
მინიმალურ პარტიებზე; კონტრაგენტების მოძებნის სირთულე; მხარეების მიერ
ვალდებულებების შეუსრულებლობის რისკი.
ფორვარდული კონტრაქტები - არასაბირჟო გარიგება, რომელიც იდება
როგორც რეალურ საქონელზე, ისე განსაზღვრულ ვადაში (მომავალში)
დასამზადებელ საქონელზე, ხელშეკრულების დადებისას შეთანხმებული და
ხელშეკრულებაში მითითებული ფასის მიხედვით. სვოპები - შეთანხმება ორ
კონტრაგენტს შორის მომავალში გადასახადების ან სხვა აქტივების გაცვლა -
გამოცვლის შესახებ, კონტრაქტში ნაჩვენები პირობების შესაბამისად. სვოპი
შეიძლება ხორციელდებოდეს სხვადასხვა მხარეს შორის ბანკის შუამავლობით.
ჰეჯირების საბირჟო ინსტრუმენტებია: სასაქონლო ფიუჩერსები და მათი
ოფციონები, ამ ინსტრუმენტებით ვაჭრობა ბირჟაზე ხორციელდება. და მათი
უპირატესობა შემდეგში მდგომარეობს: მაღალი ლიკვიდურობა (პოზიცია
შეიძლება გაიხსნას და გაიყიდოს ნებისმიერ დროს); -მაღალი სანდოობა-ყოველ
გარიგებაში კონტრაგენტად ბირჟის საანგარიშწორებო პალატა გამოდის; -
შედარებით დაბალი ზედნადები ხარჯები გარიგებაზე; -ხელმისაწვდომობა-
ბირჟების უმეტესობაზე ვაჭრობა დედამიწის ნებისმიერი წერტილიდან არის
შესაძლებელი თანამედროვე კომუნიკაციის საშუალებებით. საბირჟო
ინსტრუმენტების ნაკლოვანებებია: საქონლის ტიპზე, პარტიის სიდიდეზე და
მიწოდების პირობებსა და ვადებზე მკაცრი შეზღუდვები.

47
 ფიუჩერსი - ვადიანი საბირჟო კონტრაქტი, რომლის ერთი მხარე იღებს
ვალდებულებას შეისყიდოს, ხოლო მეორე – გაყიდოს ბაზისური აქტივების
განსაზღვრული რაოდენობა დადგენილ ვადაში, ფიქსირებულ ფასად.
ფიუჩერსული კონტრაქტის დადება, როგორც წესი, მიზნად არ ისახავს საქონლის
რეალურ მიწოდებას.
ოფციონი-(1973 წ. ჩიკაგოს ბირჟა) - სათანადო პრემიის გადახდით შეძენილი
პრივილეგია.
წინასწარ შეთანხმებულ პირობებში რაიმე აქტივის ყიდვის ან გაყიდვის
შესახებ ხელშეკრულება. ოფციონი მყიდველს ანიჭებს მომავალში, განსაზღვრულ
დროს აქციის (ან რაიმე სხვა აქტივის) ყიდვის ან გაყიდვის უფლებას წინასწარ
შეთანხმებულ ფასად.
სექურიტიზაცია - გულისხმობს ფასიანი ქაღალდების გამოშვების
მეშვეობით ინვესტორებზე სადაზღვევო რისკების გადაცემას. სექურიტიზაციის
დროს ხდება აქტივების საკრედიტო და სავალო ვალდებულებების
უზრუნველმყოფი რისკების განცალკევება შემქმნელის რისკებისგან. აქტივები
როგორც წესი მოიცავს კომერციულ (ფასიან) ქაღალდებს, იპოთეკებს, სესხებს
მანქანების შესაძენად, საექსპორტო კრედიტებს, საკრედიტო ბარათებს,
სადაზღვევო კონტრაქტებს და სხვა. მაგ. 1. ბანკს აქვს დაუფარავი კრედიტების
პორტფელი. ბანკი ყიდის კრედიტებზე თავის უფლებას სპეციალურ კომპანიაზე
(SPV - Special Purpose Vehicle) და სანაცვლოდ ღებულობს სასესხო სახსრებს.
ინვესტორი ექვემდებარება საკუთრივ კრედიტთან დაკავშირებული რისკებს,
მაგრამ ბანკის საქმიანობასთან დაკავშირებული რისკები არ ეხება.
2. სადაზღვევო კომპანია სპეციალურ კომპანიას აყიდებს დაზღვევის
ხელშეკრულებებზე თავის უფლებას ყოველწლიურ ანუიტეტურ (სესხის სახეობა,
რომლის დროსაც ვალსა და პროცენტებს ყოველწლიურად იხდიან)
გადასახდელებზე. ინვესტორი ექვემდებარება სამომავლოდ ანუიტეტურ
გადასახდელების მოცულობის შემცირების რისკს, მზღვეველის ნებისმიერი სხვა
რისკი არ გადაეცემა ინვესტორს და შესაბამისად არ მოქმედებს ფასიანი
ქაღალდების შეფასებაზე. სექურიტიზაცია დამფუძნებელს (ორიგინატორს)

48
საშუალებას აძლევს მოიზიდოს გარკვეული თანხა, რომელიც გააუმჯობესებს
ლიკვიდურობას. რისკები, რომელნიც დაკავშირებულია აქტივებთან და ფულად
ნაკადებთან დაბალია, ვიდრე დამფუძნებლის ჯამური რისკები (აქტივებს
დამფუძნებლის გაკოტრების რისკი არ ემუქრებათ). სექურიტიზებული აქტივები,
სასესხო ვალდებულებების სახით, გაცილებით მაღალ რეიტინგულია, ვიდრე
თავად დამფუძნებლის რეიტინგი, რაც ზეგავლენას ახდენს სესხის აღების
სიდიდეზე, სექურიტიზაცია დამფუძნებელს საშუალებას აძლევს მოიზიდოს
ახალი ინვესტორები.
ამგვარი ფასიანი ქაღალდების მყიდველები დიდ მოგებას მიიღებენ
აქტივებზე მოთხოვნების (პრეტენზიის) შეძენით, რომლებზეც გადაიხდიან
დაფარვის ფასზე დაბალ თანხას, ამასთან მათ შეუძლიათ გადაყიდონ ეს ფასიანი
ქაღალდები ბირჟაზე. ეს სტრუქტურა ძალზედ სტაბილურია და შიძლება იარსებოს
დამფუძნებლის გაკოტრების შემთხვევაშიც, რაც ასევე იზიდავს ინვესტორებს. ეს
სპეციალური კომპანიები, როგორც წესი, დაფუძნებულია ხელსაყრელი
საგადასახადო და სამართლებრივი პირობების იურისდიქციაში. ფასიანი აქტივები
უნდა იყოს ერთგვაროვანი და ხარისხიანი, ანუ ისინი დივერსიფიცირებული უნდა
იყვნენ, ამასთან ფასიანი ქაღალდების გადახდის ისტორია დადებითი უნდა იყოს.
გარდა ამისა, ინვესტორებს უნდა შეეძლოთ შეაფასონ სამომავლო უფლებები და
მოთხოვნები.
ლიმიტირება - რისკების შემცირება ოპერაციების ლიმიტირებით
წარმოადგენს ცალკეული ჯგუფების ოპერაციების რაოდენობრივი
მახასიათებლების შეზღუდვას. ეს შეზღუდვა ხორციელდება არჩეული
ოპერაციების ტიპის ან ოპერაციაზე პასუხისმგებელი პირის შესაბამისად და ა. შ.
ამისათვის საჭიროა განისაზღვროს ლიმიტის სქემა და მის ფარგლებში
განვსაზღვროთ ლიმიტები. ლიმიტების, ანუ ზღვრული თანხების დადგენა არის
რისკის შემცირების ერთ-ერთი მეთოდი. კრედიტუნარიანობის რეიტინგების
გამოყენებით ლიმიტების დადგენა მნიშვნელოვნად მარტივდება: საკმარისია
შევადგინოთ რეიტინგების მნიშვნელობის და ლიმიტების თანხების
თანაფარდობის სქემა. რეიტინგის საფუძველზე დადგენილი ლიმიტი ზღუდავს

49
დასაშვები რისკის მაქსიმალურ სიდიდეს კონკრეტულ კონტრაგენტთან
მიმართებაში გასატარებელი ოპერაციებისას. ნახ.2.13. მოცემულია ფირმების
რეიტინგის მაგალითი.

ნახ. 2.2 საქონლის შემსყიდველი ფირმების რეიტინგები

დივერსიფიკაცია - წარმოადგენს ერთობლივი რისკის შემცირების გზას
სახსრების სხვადასხვა აქტივებში განთავსების გზით. როგორც წესი ამ აქტივების
ფასები და შემოსავლიანობა სუსტ ურთიერთკორელაციაშია. დივერსიფიკაციის
არსი არის ერთ მოვლენაში მოსალოდნელი დანაკარგების მაქსიმალური შემცირება,
მაგრამ იზრდება რისკის სახეების რაოდენობა, და შესაბამისად უნდა გაიზარდოს
მონიტორინგი.
მე-4 ეტაპი: ფინანსური რისკების მართვის ინსტრუმენტების შერჩევა. რისკის
ანალიზის შედეგების შედარების და მომავალში მოსალოდნელი ყველა შესაძლო
დანაკარგის ოდენობის განსაზღვრის შემდეგ კომპანია იღებს გადაწყვეტილებას
რისკის ხარისხის შემცირების თაობაზე. ეს შეიძლება იყოს მესამე ეტაპზე
განხილული ერთ-ერთი ალტერნატივა ან მათი კომბინაცია. სწორი
გადაწყვეტილება საშუალებას მისცემს კომპანიას მომავალში მიიღოს მინიმალური
ფინანსური დანაკარგები და გაზარდოს მომგებიანობა.

50
 თავი 3. რისკების ანალიზის და შეფასების მეთოდები

ძირითადი განსახილველი საკითხები:

3.1. რისკების შეფასების არსი და მნიშვნელობა რისკ-მენეჯმენტში.
3.2. რისკების შეფასების დეტერმინირებული მოდელები.
3.3. რისკების მართვა, როგორც სამეწარმეო საქმიანობის ეფექტიანობის
ამაღლებაზე მიმართული ძირითადი ინსტრუმენტი.
3.4. რისკების უწყვეტი მართვის მეთოდოლოგია.
3.5. რისკების მართვის პროგრამის დამუშავება საწარმოში.

3.1. რისკების შეფასების არსი და მნიშვნელობა რისკ-მენეჯმენტში

რისკის შეფასება არის რისკების მართვის ტექნოლოგიებში

უმნიშვნელოვანესი ეტაპი. სწორედ ამ ეტაპზე ყალიბდება გადაწყვეტილების
მიმღები პირის შეხედულება ამა თუ იმ სარისკო სიტუაციის საფრთხის ხარისხის
შესახებ. სხვა სიტყვებით, შეფასების ეტაპზე სუბიექტი ღებულობს პასუხს
კითხვაზე: რამდენად სახიფათოა ეს და ღირს თუ არა რაიმე ქმედება კონკრეტული
რისკის ნეიტრალიზაციის მიმართულებით. მთლიანობაში რისკების შეფასება
შეიძლება წარმოდგენილი იქნას რეგულარული პროცედურების ერთობლიობით,
რომელიც შესაძლებელს ხდის იდენტიფიცირებული რისკების ნაკრებიდან
გამოვლინდეს ყველაზე მნიშვნელოვანი, რომლებიც წარმოადგენენ
საქმიანობისათვის საფრთხეს, განისაზღვროს რისკის ფაქტორების გამოვლენის
შედეგების მასშტაბები. მოცემულ შემთხვევაში მნიშვნელოვანი არა მარტო
რისკების ჩამოთვლა, არამედ იმის გააზრება, თუ როგორ გავლენას მოახდენს ეს
რისკები საწარმოს საქმიანობაზე და რამდენად სერიოზული შეიძლება იყოს
შედეგები.
როგორი სახის საქმიანობითაც არ უნდა იყოს დაკავებული კომპანია, მისი
დანაკარგები პირველ რიგში, ეს არის მისი შემოსავლის შემცირება ან დაკარგვა.
ამიტომ, ამ დანაკარგების სიდიდე მიზანშეწონილია გააზრებული იქნას როგორც
რისკის ხარისხი. აქედან გამომდინარე, რისკის ანალიზი, პირველ რიგში,

51
დაკავშირებულია დანახარჯების შესწავლასთან (ნახ. 3.1).
სავარაუდო დანაკარგების სიდიდეზე დამოკიდებულებით სარისკო
საქმიანობა მიზანშეწონილია დაიყოს სამ ჯგუფად:
1) დასაშვები რისკის ზონა - დანაკარგები, რომელთა სიდიდე არ აღემატება
სავარაუდო მოგებას;
2) კრიტიკული რისკის ზონა - დანაკარგები, რომელთა სიდიდე არ აღემატება
ამონაგებს;
3) კატასტროფული რისკის ზონა, რომლის დროსაც არსებობს ისეთი
დანაკარგების გაღების ალბათობა, რომელთა სიდიდე აღემატება სუბიექტის
ქონებრივი მდგომარეობის ღირებულებას.
დანაკარგები, რომელთაც შეიძლება ადგილი ჰქონდეს სამეწარმეო
საქმიანობაში, მიზანშეწონილია დაიყოს მატერიალურ, შრომით, ფინანსურ
დანაკარგებად, დროის დანაკარგებად, დანაკარგების სპეციალურ სახეებად.
მოგება ზარალი

ურისკო ზონა დასაშვები კრიტიკული კატასტროფული

რისკი რისკი რისკი

მოგება ამონაგები ქონებრივი მდგომარეობა

ნახ. 3.1. რისკის ზონები და დონეები

დანაკარგების მატერიალური სახეები ყალიბდება სამეწარმეო პროექტების

დამატებითი ხარჯებით ანდა მოწყობილობის, ქონების, პროდუქციის,
ნედლეულის, ენერგიისა და ა.შ. პირდაპირი დანაკარგებით. ყოველი ცალკეული
ჩამოთვლილი დანაკარგების სახეების მიმართ გამოიყენება თავისი საზომი
ერთეულები.
უფრო ბუნებრივია მატერიალური დანაკარგები გაიზომოს იგივე
ერთეულებში, რომელშიც იზომება მატერიალური რესურსების მოცემული
სახეობა, ანუ წონის, მოცულობის, ფართობისა და ა.შ. ფიზიკურ ერთეულებში.

52
 თუმცა შეუძლებელია დანაკარგები, რომლებიც იზომება სხვადასხვა
ერთეულებში გამოიხატოს ერთი სიდიდით. არ შეიძლება კილოგრამებისა და
მეტრების შეკრება. ამიტომაც აუცილებელია დანაკარგების გამოთვლა ფულად
ერთეულებში. ამიტომ ფიზიკურ განზომილებაში ასახული დანაკარგები
გადაიყვანება ღირებულებით განზომილებაში, შესაბამისი მატერიალური
რესურსის ერთეულის ფასზე გამრავლებით. იმ მატერიალური რესურსებისათვის,
რომელთა ღირებულება ცნობილია, დანაკარგები მაშინვე შეიძლება შეფასდეს
ფულად გამოსახულებაში. როცა ცნობილია სავარაუდო დანაკარგების შეფასება
ყოველი ცალკეული სახის მატერიალურ რესურსთან მიმართებაში ღირებულებითი
ფორმით, რეალურია მათი ერთიანად გამოთვლა, ამასთან დაცული უნდა იქნას
მოქმედებათა წესები შემთხვევით სიდიდეებთან და მათ ალბათობასთან
მიმართებაში.
შრომითი დანაკარგები ესაა სამუშაო დროის დანაკარგები, რაც გამოწვეულია
შემთხვევითი, გაუთვალისწინებელი გარემოებებით. შრომითი დანაკარგები
გამოიხატება კაც-საათებში, კაც-დღეებში, ან უბრალოდ სამუშაო დროის საათებით.
შრომითი დანაკარგების გადაყვანა ფულად გამოხატულებაში ხორციელდება
შრომა-საათების გამრავლებით ერთი სამუშაო საათის ღირებულებაზე (ფასზე).
ფინანსური დანაკარგები - ეს არის გაუთვალისწინებელ გადახდებთან,
ჯარიმებთან, დამატებითი გადასახადების გადახდასთან, ფულადი სახსრების
დაკარგვასთან და ფასიან ქაღალდებთან დაკავშირებული პირდაპირი ფულადი
ზარალი. ამის გარდა ფინანსური დანაკარგები შეიძლება წარმოიშვას
მოსალოდნელი წყაროებიდან ფულის მიუღებლობის, ანდა ბოლომდე
მიუღებლობის შემთხვევაში. ასევე ვალების დაუბრუნებლობის, მყიდველთათვის
მიწოდებული პროდუქციის საფასურის გადაუხდელობის, ამონაგების შემცირების
შედეგად, რაც გამოწვეულია რეალიზებულ პროდუქციაზე და გაწეულ
მომსახურებაზე ფასების დაცემით. ფულადი დანაკარგების განსაკუთრებული
სახეობა დაკავშირებულია ინფლაციასთან, ეროვნული ვალუტის კურსის
ცვლილებასთან, საწარმოს სახსრების სახელმწიფო ბიუჯეტში (ცენტრალური,
ადგილობრივი) ზედმეტი ოდენობით გადახდის შედეგად.

53
 ფინანსური დანაკარგები ფულადი სახსრების დაუბრუნებლობის გარდა
შეიძლება დაკავშირებული იყოს ანგარიშების გაყინვასთან, სახსრების არადროულ
გაცემასთან, ვალების გადახდის გადავადებასთან.
დროის დანაკარგებს ადგილი აქვს მაშინ, როცა სამეწარმეო საქმიანობის
პროცესი მიმდინარეობს იმაზე უფრო ნელა, ვიდრე ეს იყო განსაზღვრული. ასეთი
დანაკარგების პირდაპირი შეფასება ხდება განსაზღვრული შედეგის დაგვიანებით
მიღებულ საათებში, დღეებში, კვირებში, თვეებში. იმისათვის რომ დროითი
დანაკარგები შეფასდეს ღირებულებითი ფორმით, უნდა დადგინდეს, შემოსავლის,
სამეწარმეო საქმიანობიდან მიღებული მოგების როგორ დანაკარგებს გამოიწვევს
დროის შემთხვევითი დანაკარგები.
რისკის შეფასება მეთოდებისა და ხერხების კლასიფიკაციის პოზიციებიდან
შეიძლება განისაზღვროს რიგი კრიტერიმუმებით (ნახ. 3.2).
რისკის შეფასების სისტემის აგებისას აუცილებელია, პირველ რიგში,
გათვალისწინებული იქნას შესაბამისი გადაწყვეტილებების მისაღებად საჭირო
ინფორმაციის მიღებასთან დაკავშირებული გარემოებები. იმ ინფორმაციის
სისრულეზე დამოკიდებულებით, რომელიც გააჩნია მეწარმე სუბიექტს, რისკის
შეფასების მეთოდები შეიძლება პირობითად გაერთიანდეს სამ ჯგუფში შემდეგი
პირობების გათვალისწინებით:
- განსაზღვრულობა, როცა ინფორმაცია სარისკო სიტუაციის შესახებ
სათანადოდ სრულია, მაგალითად ბუღალტრული ბალანსის, ანგარიში მოგებისა
და ზარალის შესახებ და ა.შ.
- ნაწილობრივი განუსაზღვრელობა, როცა ინფორმაცია სარისკო
სიტუაციების შესახებ არსებობს სარისკო მოვლენების წარმოქმნის სიხშირის სახით.
- სრული განუსაზღვრელობა, როცა ინფორმაცია სარისკო სიტუაციების
შესახებ საერთოდ არ არსებობს, მაგრამ არის სპეციალისტებისა და ექსპერტების
მოწვევის შესაძლებლობა განუსაზღვრელობის ნაწილობრივ მოსახსნელად.

54
 რისკების შეფასების მაჩვენებლები და მეთოდები

ინფორმაციის მომცველობის შეფასების

არსებობა ხარისხი ფორმა

განსაზღვრულობის ინდივიდუალური რაოდენობრივი

პირობებში (ცალკეული) შეფასება

რისკები

აბსოლუტური შეფასება

კომპლექსური

შეფარდებით (ინტეგრირებული)
რისკის შეფასება შეფასება

საშუალო

მგრძნობელობის

შეფასება
ნაწილობრივ
განსაზღვრულობის

პირობებში სტრეს-ტესტირება

სტატისტიკური

იმიტაციური
მოდელირება

ალბათური
ხარისხობრივი
შეფასება
სრული
განუსაზღვრელობის

პირობებში. რისკის შკალის

აგება
საექსპერტო

რისკის
კარტოგრაფირება

ნახ. 3.2. რისკის შეფასების მაჩვენებლები

55
 ასე რომ, სარისკო სიტუაციების შესახებ ინფორმაციის რაოდენობის
შემცირებასთან ერთად თვითონ რისკის შეფასება რთულდება. ეს გავლენას ახდენს
როგორც შეფასების მეთოდების ჩამონათვალის გამოყენების შესაძლებლობაზე,
ასევე მის სიზუსტესა და საიმედობაზე. (ნახ. 3.3). მეთოდების აღნიშნული ჯგუფის
პრაქტიკული შინაარსი მდგომარეობს შემდეგში:
განსაზღვრულობის პირობებში გამოიყენება საანგარიშგებო-ანალიტიკური
მეთოდები, რომლებიც ეფუძნება ფინანსური ანგარიშგების ანალიზს. ასეთი
მოდელები განიხილება როგორც დეტერმინირებული მოდელები. გაანგარიშებათა
ბაზად გამოდის მმართველობითი, ან ბუღალტრული აღრიცხვის მონაცემები. ასეთ
პირობებში რისკის შეფასების მაჩვენებლები წარმოდგენილია აბსოლუტური,
შეფარდებითი და საშუალო სიდიდეების სახით.

დეტერმინირებული მოდელები

ინფორმაცია ობიექტის
შესახებ სტოხასტიკური მოდელები

ლინგვინისტური მოდელები

ნახ. 3.3. მოდელთა ტიპების გამოყენება რისკების შესაფასებლად რისკის ობიექტის შესახებ არსებულ
ინფორმაციაზე დამოკიდებულებით

აბსოლუტური სიდიდეების სახით წარმოდგენილი მაჩვენებლები

ახასიათებენ სარისკო შემთხვევების შედეგებს:
- უშუალოდ ღირებულებითი (ფულადი) ანდა მატერიალურ-ნივთობრივი
(ფიზიკური) გამოხატულებით, თუ კი დანაკარგები ექვემდებარება ასეთ გაზომვას;
- საბალანსო ურთიერთობების შემადგენლობაში, რომლებიც ასახავენ
საფინანსო-სამეურნეო საქმიანობის შედეგებს: ორგანიზაციის ბალანსის
ლიკვიდობა, საკმარისი ფინანსური წყაროები მატერიალური საბრუნავი სახსრების
ფორმირებისათვის და ა.შ.
შეფარდებითი გამოხატულებით რისკი ხასიათდება როგორც შესაძლო
დანაკარგების სიდიდე, რომელიც განეკუთვნება რომელიმე ბაზას. შეფარდებითი

56
სიდიდეები ეს არის მაჩვენებელთა გათვლის შედეგები სხვადასხვა
კონსტრუქციების საფუძველზე. მაჩვენებელთა ნაკრები, რომელიც შედის ამა თუ იმ
კონსტრუქციაში, თავის მხრივ, არის გაანგარიშებითი სიდიდე. შეფარდებითი
მაჩვენებლები აბსოლუტურ მაჩვენებლებთან შედარებით არის წარმოებული
(მეორადი). ამასთან აბსოლუტური მაჩვენებელი, რომელიც წარმოდგენილია
მიღებული დამოკიდებულების მრიცხველში, იწოდება ძირითად მაჩვენებლებად
ანუ შედარების ბაზად. შეფარდებითი მაჩვენებლები გამოხატულია
კოეფიციენტებით, პროცენტებში და ა.შ.
რისკის საშუალო სიდიდის მაჩვენებლები აწონასწორებენ საქმიანობის
ცალკეულ შედეგთა სხვადასხვა გადახრებს და ასახავენ იმ საერთოს, რაც
დამახასიათებელია სამეურნეო სუბიექტების მთელი მასისათვის ცალკეულ
სეგმენტში (ტერიტორია, დარგი).
ნაწილობრივი განუსაზღვრელობის პირობებში რისკი განიხილება როგორც
ალბათური კატეგორია, ამიტომ ამ შემთხვევაში მიზანშეწონილია გამოყენებული
იქნას რისკის შეფასების ალბათური და სტატისტიკური მეთოდები. ყველა
მაჩვენებელი ერთიანდება სტოხასტიკურ მოდელებში. ამ მოდელების
გამოყენებისას გაითვლება რისკის შეფასების ალბათური და სტატისტიკური
მაჩვენებლები.
ალბათური მაჩვენებლები არის სარისკო შემთხვევის დადგომის და მისი
შედეგების შესაძლებლობების საზომი. მოცემული მაჩვენებლების გათვლა,
როგორც წესი, ხორციელდება სარისკო შემთხვევის სიხშირის საფუძველზე, რაც
მოითხოვს განსაზღვრული ოდენობის ამოსავალ ინფორმაციას.
სარისკო მოვლენების შედეგები განიხილება ინტერვალური შეფასებების
სახით. მნიშვნელოვანია იმის აღნიშვნაც, რომ ალბათური მაჩვენებლები შეიძლება
შედიოდეს შეფარდებითი მაჩვენებლების კონსტრუქციაში სამეწარმეო გარემოს
ბუნების გასათვალისწინებლად, ან პირიქით, თავის შემადგენლობაში მოიცავდეს
შეფარდებით მაჩვენებლებს სამეურნეო საქმიანობის განსაზღვრული შედეგების
ალბათობის შესაფასებლად.
სტატისტიკური მაჩვენებლები - ეს არის ქმედებების შედეგების და მათი

57
შესაძლო გადახრების საშუალო მოსალოდნელი მნიშვნელობების საზომი და
მოითხოვს ამოსავალი ინფორმაციის ნაკლებ ოდენობას სარისკო მოვლენის
შედეგების შეფასებისათვის.
სრული განუსაზღვრელობის პირობებში შეიძლება გამოყენებული იქნას
რისკის შეფასების საექსპერტო მეთოდები. რისკის შეფასების საექსპერტო
მეთოდები თავისი ბუნებით სუბიექტურია, თუმცაღა წარმოადგენს სასარგებლო
ინფორმაციას განუსაზღვრელობის ხარისხის შესამცირებლად და ხელს უწყობს
მიიღონ დასაბუთებული სარისკო გადაწყვეტილებები. მოდელების კლასს სრული
განუსაზღვრელობის პირობებში უწოდებენ ლინგვინისტურ მოდელებს.
კლასიფიკაციის კიდევ ერთი კრიტერიუმი, რომელიც წარმოდგენილია ნახ.
3.1-ზე, ასახავს მომცველობის მიღებას, როგორც ინდივიდუალურის, (რომელიც
დაკავშირებულია ცალკეულ რისკებთან, ან მათ მხარეებთან), ასევე კომპლექსურის,
(რომლებიც გამოდიან განსაზღვრული ინტეგრალურის) სახით, და რომლებიც
ერთიანობაში აკავშირებს რამდენიმე მაჩვენებელს. ინტეგრალური შეფასების
მაგალითია რისკის შეფასების კომპლექსური მოდელები, რომელიც აიგება
საწარმოს ფინანსური ანალიზის შედეგების მიხედვით.
კიდევ ერთი კრიტერიუმი, რომელიც ახასიათებს რისკის შეფასებისადმი
მიდგომებს, დაკავშირებულია შეფასების განხორციელების ფორმასთან.
რაოდენობრივი შეფასება გამოიყენება მაშინ, როცა რისკი ძნელად ექვემდებარება
რაოდენობრივ შეფასებას, ან არის ამ უკანასკნელის დამატება. აქ შედის სხვადასხვა
შკალების აგება, რომელიც აყალიბებს ნებისმიერ საექსპერტო შეფასებას (ნახ. 3.4).
განასხვავებენ შკალების აგების რამდენიმე ხერხს: წყვილური შედარება, რანჟირება
და მეტრიზაცია.
წყვილ-წყვილი (წყვილური) შედარება, ეს არის გაზომვის პროცესი, როცა
შედეგების შედარება ხდება რომელიმე განსაზღვრულ მაჩვენებელთან
მიმართებაში.
რანჟირება - ეს არის მაჩვენებელთა შესაბამისობაში მოყვანა რაიმე ნიშნის
გამოხატულების ხარისხის მიხედვით.
მეტრიზაცია გულისხმობს შკალის ზუსტ გრადუირებას. ამისათვის

58
გამოიყენება შედარების ეტალონი.
რისკის რაოდენობრივი შეფასება იყენებს ფინანსური მენეჯმენტის
მეთოდებს და ხერხებს: მგრძნობელობის ანალიზი, რომელიც გვიჩვენებს კავშირის
ხარისხს ორ ან მეტ მაჩვენებელს შორის; იმიტაციური მოდელირება მონტე-კარლოს
მეთოდით, რაც საშუალებას იძლევა მრავლობითი იტერაციის მეთოდით შეარჩიოს
მოცემული ვარიანტებიდან საუკეთესო. ამასთან, რისკის რაოდენობრივი შეფასება
ხორციელდება მეთოდებით, რომლებიც საშუალებას იძლევა ამა თუ ალბათობით
განისაზღვროს რისკის ქვეშ არსებული ღირებულება (Var).

კრიტიკული რისკი:

რისკი, რომლის დროსაც ყალიბდება საწარმოს გადახდისუუნარობა, ან წარმოადგენს

პროექტის რეალიზაციის საფრთხეს. ასევე ამ ჯგუფს, მიაკუთვნებენ ნებისმიერ რისკს,
რაც პირდაპირ საფრთხეს უქმნის ადამიანთა სიცოცხლეს, ან დაკავშირებულია
ეკოლოგიური კატასტროფების წარმოშობასთან.

არსებითი რისკი:

რისკი, რომლის დროსაც საწარმოს ემუქრება ამონაგების დაკარგვა ანდა პროექტის

რენტაბელობის მნიშვნელოვანი შემცირება. ზონისთვის დამახასიათებელია
დანაკარგების საფრთხე, რომელიც მნიშვნელოვნად აღემატება მოსალოდნელ
მოგებას და უკიდურეს შემთხვევაში შეიძლება გამოიწვიოს საწარმოს მიერ პროექტში
დაბანდებული ყველა სახსრების დაკარგვა.

დასაშვები რისკი:

რისკი, რაც გამოწვეულია ზარალის წარმოქმნით, რაც არსებით გავლენას ვერ

მოახდენს კომპანიის მიზნებზე და პროექტის შედეგებზე, სამეწარმეო საქმიანობა
ინარჩუნებს ეკონომიკურ მიზანმიმართულებას, დანაკარგებს ადგილი აქვს მაგრამ,
იგი არ აღემატება მოსალოდნელი მოგების სიდიდეს.

ნახ. 3.4. რისკის შეფასებითი სკალის შემუშავების მაგალითი

3.2. რისკის შეფასების დეტერმინებული მოდელები

განაზღვრულობის პირობებში რისკის შეფასებისათვის გამოიყენება

დეტერმინირებული მოდელები, რომელთა შემადგენლობაში შედის ფინანსური

59
რესურსების არსებობის, განთავსებისა და გამოყენების ამსახველი მაჩვენებლების
ჯგუფი. ასეთი მაჩვენებლების მეშვეობით შეიძლება შეფასდეს სამეურნეო
სუბიექტის საქმიანობის შედეგებთან დაკავშირებული რისკის შედეგები.
მეთოდოლოგიურად მსგავსი მოდელები იყენებენ ფინანსური ანალიზის
ელემენტებს, ხოლო მისი შედეგები თანაფარდობაშია რისკის სკალასთან. ამოსავალ
ინფორმაციად რისკის შეფასებისას გამოიყენება საწარმოს საბუღატრო
ანგარიშგების მონაცემები, ისეთები, როგორიცაა საბუღალტრო ბალანსის
მონაცემები (ფორმა 1), სადაც დაფიქსირებულია ორგანიზაციის ფინანსური და
ქონებრივი მდგომარეობა განსაზღვრულ საანგარიშგებო წელს (პერიოდში) და
მოგება-ზარალის ანგარიში (ფორმა 2).
როგორც ზემოთ იყო აღნიშნული, მაჩვენებელთა ნაკრები აბსოლუტური და
შეფარდებითი მნიშვნელობისაა. რისკების იდენტიფიცირებული სახეებია:
- აქტივების სტრუქტურის რისკები მათი ლიკვიდობის ხარისხის მიხედვით;
- გადახდისუნარიანობის დაკარგვის რისკები;
- ფინანსური მდგრადობის დაკარგვის რისკები.
აბსოლუტური მაჩვენებლები განსაზღვრულობის პირობებში.
1. აქტივების სტრუქტურის რისკის ფაქტორია სახსრების უკმარისობა, ან
სიჭარბე აქტივების ცალკეული ჯგუფების მიხედვით, ხოლო მისი შედეგია დროის
დანაკარგები და აქტივების ნაღდ ფულად სახსრებად გარდაქმნის პირველსაწყისი
ღირებულების დანაკარგი. ამან შეიძლება გამოიწვიოს ორგანიზაციის
შეზღუდული შესაძლებლობები ვალდებულებების შესრულების თვალსაზრისით.
საწარმოს აქტივები ფულად ფორმად გარდაქმნისათვის საჭირო დროის მიხედვით
იყოფა ოთხ ჯგუფად მათი ლიკვიდობის რისკის მიხედვით. (ნახ. 3.5.).

მინიმალური რისკი მცირე რისკი საშუალო რისკი მაღალი რისკი

(A1) შედარებით (A2) სწრაფად (A3) ნელა (A4)

ლიკვიდური რეალიზებადი რეალიზებადი არამატერიალური
აქტივები. აქტივები. აქტივები. აქტივები (1110).

ფული სალაროში და დებიტორული მარაგები (1210) HDC ძირითადი

ანგარიშსწორების დავალიანება. შეძენილი საშუალებები (1130)
ანგარიშზე (1250). ფასეულობების გრძელვადიანი
12 თვეზე ნაკლები
მიხედვით (1220) სხვა ფინანსური
მოკლევადიანი დაფარვის ვადით
საბრუნავი აქტივები დაბანდებები (1150).
ფინანსური (1231). 60
(1260) სხვა არასაბანკო
დაბანდებები (1240)
აქტივები. 1170
 ნახ. 3.5. აქტივების განაწილება ხარისხის რისკის ჯგუფების მიხედვით

რისკის შეფასება ხდება აქტივების სტრუქტურული მახასიათებლების

მიხედვით და უნდა გაითვალისწინოს საწარმოს საქმიანობის სპეციფიკა,
ნედლეულისა და მასალებისათვის საჭირო დანახარჯები, კაპიტალის
ბრუნვადობის ხარისხი დროებითი მარაგნამეტი ანგარიშსწორებისათვის
მომხმარებლებთან და მიმწოდებლებთან და ცალკეული სამეურნეო სუბიექტის
დარგობრივი კუთვნილება.
აქტივების სტრუქტურის ანალიზისათვის განსაზღვრავენ ზემოთ
აღნიშნული ჯგუფების ხვედრით წილს მათ საერთო ღირებულებაში
ვერტიკალური ანალიზის დახმარებით. ვერტიკალური (სტრუქტურული) ანალიზი
ტარდება ჯამური საფინანსო მაჩვენებლების სტრუქტურის განსაზღვრის მიზნით,
ანუ ზემოთ აღნიშნული ჯგუფების ხვედრითი წილის გამოვლენა საერთო ჯამურ
მაჩვენებელში. (ყოველი პოზიციის გავლენის გამოვლენა მთლიანად შედეგზე).
ვიცით რა ყოველი ძირითადი მდგენელი, შეიძლება გაკეთდეს გარკვეული
დასკვნები კომპანიაში რესურსების მართვის ხარისხის შესახებ. ასე მაგ.
დებიტორული დავალიანების მნიშვნელოვანი წილი (A2) მყიდველებთან და
დამკვეთებთან არაეფექტიან მუშაობაზე მეტყველებს, მარაგების მნიშვნელოვანი
წილი (A3) შეიძლება დაკავშირებული იყოს:
- ნედლეულისა და მასალების შესყიდვების გადიდებასთან ნედლეულის
ძირითად სახეობებზე ფასების ზრდით, ან შესყიდვების მართვის სისტემის
არაეფექტიანობით;
- წარმოების მოცულობის ზრდით, რაც, თავის მხრივ, განაპირობებს
მატერიალური მარაგების გადიდებას;
- არაეფექტური დაგეგმვით, ზუსტი ურთიერთკავშირის არარსებობით
შესყიდვებისა და სამეწარმეო საქმიანობას შორის და ა.შ.
შეფასების სკალის კრიტერიუმები არ შეიძლება იყოს უნივერსალური, ისინი
მხოლოდ სარეკომენდაციო ხასიათისაა. ამიტომ ასეთი სკალა შეიძლება
განხილული იქნას როგორც რისკის ნეგატიური შედეგების შეფასების

61
ინდიკატორი. შემდგომი გადაწყვეტილებები უნდა მიღებული იქნას შექმნილი
სიტუაციის ანალიზზე დაყრდნობით, (მისი ნეგატიურობის შემთხვევაში) მისი
დადგომის მიზეზების დინამიკაში. ასეთი სახის გადაწყვეტილებები, როგორც წესი,
განეკუთვნება ოპერატიულ მართვას, რომელიც შესაძლებელს ხდის სწრაფი
რეაგირების რეჟიმში გამოსწორდეს სიტუაცია. ოღონდ, თუ რისკის უარყოფითი
ზემოქმედება შეინიშნება დინამიკაში (შეფასების სხვადასხვა მომენტებში), მაშინ
გადაწყვეტილებები მიიღება ტოპ-მენეჯმენტის დონეზე, და ეხება საწარმოს
საქმიანობაში არსებით ცვლილებებს.
2. გადახდისუნარიანობის დაკარგვის რისკი - ეს არის უუნარობა ვადაში
დაიფაროს ფინანსური ვალდებულებები. გადახდისუნარიანობა ხასიათდება
ფინანსური ვალდებულებების განხორციელებით გადახდის საშუალებების და
სხვა ლიკვიდური აქტივების საჭირო ოდენობით არსებობის ხარჯზე. რისკის
ფაქტორია ბალანსის ლიკვიდობის დარღვევა, ხოლო მისი შედეგი - საწარმოს
უუნარობა თავისდროულად დაფაროს ვალდებულებები თავისი აქტივებით.
რისკის შეფასებას ახორციელებენ შემდეგი თანმიმდევრობით:
1) აქტივების დანაწილება მათი ლიკვიდობის ხარისხის მიხედვით A1, A2,
A3, A4 ჯგუფებად. (ნახ. 3.5)
2) ორგანიზაციის პასივების დანაწილება ვალდებულებათა დაფარვის
ვადების ხარისხის მიხედვით (ნახ. 3.6).

საწარმოს პასივები

(П1) შედარებით (П2) (П3) გრძელვადიანი (П4) მუდმივი

ვადიანი მოკლევადიანი პასივები. პასივები.
ვალდებულებები. პასივები სესხები
გრძელვადიანი კაპიტალი და
საკრედიტო და კრედიტები
ვალდებულებები (1400). რეზერვები 1300
დავალიანება 1520 (1510).
მომავალი პერიოდის
სხვა საკრედიტო
შემოსავლები (1530).
ვალდებულებები
(1550) შეფასებითი
ვალდებულებები (1430)
ნახ. 3.6. პასივების განაწილება ვალდებულებათა ვადიანობის მიხედვით

62
 3) ლიკვიდობის მდგომარეობის ტიპის განსაზღვრა რომელიც ეფუძნება
აქტივებისა და პასივების შეფასებათა შემდეგ დამოკიდებულებას ბალანსის
აბსოლუტური მაჩვენებლების გამოყენებით (ცხრილი 3.1):
ცხრილი 3.1
ლიკვიდობის მდგომარეობის ტიპი

აბსოლუტური ნორმალური ლიკვიდობის კრიზისული

ლიკვიდობა ლიკვიდობა დარღვევა სიტუაცია
A1≥A2 ≥П2 A1< П1; A2≥ П2 A1<П1; A2< П2 A1< П1; A2< П2
A3≥ П3 . A4≤П4 A3 ≥П3; A4≤ П4 A3≥П3; A4≤П4 A3< П3; A4≤ П4

4) გადახდისუნარიანობის დაკარგვის რისკის სკალის აგება ბალანსის

ლიკვიდობის მდგომარეობის ტიპზე დამოკიდებულებით.
ურისკო ზონა- რომელსაც შეესაბამება ბალანსის აბსოლუტური ლიკვიდობა,
და რომლის დროსაც საწარმოს ნებისმიერ მომენტში ვალდებულების დადგომისას
არა აქვს შეზღუდვა გადახდისუნარიანობაში.
დასაშვები რისკის ზონა, რომელსაც შეესაბამება ბალანსის ნორმალური
ლიკვიდობის მდგომარეობა (A1<П1) ამ მდგომარეობაში საწარმოს აქვს
გართულებები ვალდებულებათა შესრულებასთან მიმართებაში 3 თვემდე
ინტერვალში.
კრიტიკული რისკის ზონა, რომელსაც შეესაბამება ბალანსის დარღვეული
ლიკვიდობის მდგომარეობა (A1<П1), რაც ადასტურებს გადახდის
შესაძლებლობების შეზღუდულობას 6 თვემდე ინტერვალში. ეს აყალიბებს
საკრედიტო რისკს.
კატასტროფული რისკის ზონა, რომლის დროსაც ბალანსის ლიკვიდურობის
მდგომარეობა კრიზისულია, (А1<П1; А2<П2; А3<П3). საწარმო რისკავს
ვალდებულებათა დაფარვის გამკლავებას ერთ წლამდე პერიოდის ჩათვლით. თუ
კი დამატებით A4> П 4, მაშინ ეს არის გადახდისუუნარობის რისკის წინაპირობა.
5) რისკის ზონების განსაზღვრა აღნიშნული დამოკიდებულებების
შესრულება-არშესრულების საფუძველზე.
63
 აბსოლუტური ნორმალური დარღვევული კრიზისული
ლიკივდობა ლიკვიდობა ლიკვიდობა მდგომარეობა
A1≥A2 ≥П2 A1< П1; A2≥ П2 A1<П1; A2< П2 A1< П1; A2< П2
A3≥П3 . A4 ≤П4 A3 ≥П3; A4≤ П4 A3≥П3; A4≤П4 A3< П3; A4≤ П4
ურისკო ზონა დასაშვები რისკი კრიტიკული რისკი კატასტროფული
რისკი

3) ფინანსური მდგრადობის დაკარგვის რისკი ხასიათდება იმით, რომ

საწარმო კარგავს ფინანსური მდგომარეობის სტაბილურობას. საწარმოს ფინანსური
მდგრადობის დაცემის რისკი განისაზღვრება როგორც ფინანსური დანაკარგების
წარმოქმნის ალბათობა კაპიტალის არაეფექტური სტრუქტურის გამო, რაც იწვევს
ფულადი ნაკადების დისბალანსს. ანუ ეს რისკი დაკავშირებულია კაპიტალის
არასრულყოფილ სტრუქტურასთან, რაც განაპირობებს ლიკვიდობის დარღვევას.
კაპიტალის არაეფექტური სტრუქტურის რისკის მიზეზები შეიძლება იყოს:
კაპიტალის სტრუქტურაში ნასესხები სახსრების მნიშვნელოვანი წილი; ინფლაციის
მაღალი დონის გამო საამორტიზაციო ფონდის გაუფასურება; კომერციული
ბანკების კრედიტებზე საპროცენტო განაკვეთების ზრდა, ბანკის უარი
გრძელვადიანი კრედიტის გაცემაზე, ფინანსური სამსახურის მუშაკთა შეცდომა
ნასესხები სახსრების საჭირო ოდენობის თანხის გათვლისას და ა.შ.
ფაქტორები, რომელთა მეშვეობითაც, გამოვლინდება მითითებული
მიზეზები, არის შემდეგი: ფინანსური საქმიანობის მართვის დაბალი დონე;
ქვეყანაში სოციალურ-ეკონომიკური სიტუაციის საერთო არასტაბილურობა.
ლიკვიდობის შემცირების რისკის მიზეზებია: ფულადი სახსრების
მოძრაობის ბიუჯეტის შედგენის დროს დაშვებული შეცდომები; გადავადებულ
დებიტორულ დავალიანებათა მოცულობის ზრდა. მოკლევადიანი საბანკო
კრედიტის მიღების შეუძლებლობა სალაროს გარღვევების დასაფარავად და ა.შ.
ფაქტორები: ფინანსური დაგეგმვის ორგანიზების დაბალი დონე;
კრიზისული სიტუაცია საწარმოს ურთიერთ ანგარიშსწორების მიხედვით, ბაზრის
არახელსაყრელი კონიუქტურა, კანონმდებლობის არაეფექტურობა.

64
 რისკის შეფასება ხდება გრძელვადიანი პერსპექტივების პოზიციებიდან და
მისი შედეგები უნდა პასუხობდეს კითხვას: შეესაბამება თუ არა აქტივებისა და
პასივების მდგომარეობა საწარმოს ფინანსურ-სამეურნეო საქმიანობის ამოცანებს.
საწარმოს მიერ ფინანსური მდგრადობის დაკარგვის რისკის შეფასება
შეიძლება განხორციელდეს როგორც აბსოლუტური, ასევე შეფარდებით,
ფინანსური მაჩვენებლების საფუძველზე.
აბსოლუტური ფინანსური მაჩვენებლები ახასიათებენ:
 სამეურნეო საქმიანობისათვის საჭირო მატერიალური საბრუნავი
სახსრების სიდიდეს (მარაგები და დანახარჯები);
 მათი დაფინანსების სახსრების წყაროების შესაძლებლობებს.
ფინანსური მდგრადობის დაკარგვის რისკის შეფასების მეთოდიკა
აბსოლუტური მაჩვენებლების დახმარებით მოითხოვს ქმედებების შემდეგ
თანმიმდევრობას:
1. ამოსავალი მონაცემების აგრეგირება საანგარიშსწორებო მაჩვენებელთა
ფორმირების გზით (ცხრილი 3.2).
ცხრილი 3.2
საანგარიშსწორებო მაჩვენებლების ფორმირება

მაჩვენებლები ბალანსის მუხლების გათვლის წესი

არასაბრუნავი აქტივები 1100

მარაგები და დანახარჯები (33) 1210+1220

ზარალი 1370

კაპიტალი და რეზერვები 1300

საკუთარი საბრუნავი სახსრები (COC) 1300-110

გრძელვადიანი პასივები 1400

საკუთარი და გრძელვადიანი ნასესხები 1300+1400-110

წყაროები

სესხები და კრედიტები 1510

წყაროების საერთო სიდიდე 1300+1400+1510-110

65
 2. საჭირო მარაგების ჯამური სიდიდის, ასევე მათი შექმნის წყაროების
შესაძლებლობების განსაზღვრა (ცხრილი 3.3).
ცხრილი 3.3.
საანგარიშსწორებო მაჩვენებლების ფორმირება

1) საკუთარი საბრუნავი 2) საკუთარი და გრძელვადიანი 3) წყაროების საერთო სიდიდის

სახსრების სიჭარბე ანდა ნასესხები წყაროები მარაგებისა სიჭარბე ანდა ნაკლოვანება
უკმარისობა მარაგებისა და და დანახარჯების მარაგებისა და დანახარჯების
დანახარჯების ფორმირებისათვის შესაქმნელად
ფორმირებისათვის

Фс=СОС – 33 Фсg=СДИ-33 Фо=ОВИ-33

ანდა ანდა ანდა
Фс= სტ. 1300-110-(1210+1220) Фсg= სტ. 1300+1400-1100- Фо= სტ. 1300+1400+1510-1100-
(1210+1220) (1210+1220)

3. ფინანსური სიტუაციის ტიპის დამახასიათებელი საკომპენენციო ვექტორის

ფორმირება:
S(Ф)={S(Фc); S(Фcg); S (Фo)}
სადაც ყოველი კომპონენტი ტოლია
1, თუ Ф > О
0; თუ Ф < О
4.; ფინანსური სიტუაციის ტიპის დადგენა S(Ф) ვექტორის კომპონენტის
მნიშვნელობაზე დამოკიდებულებით და საწარმოს მიერ ფინანსური მდგრადობის
დაკარგვის რისკის სკალის აგება. (ცხრილი 3.4).
ცხრილი 3.4
ფინანსური მდგრადობის ტიპები
S= {1, 1, 1} S= {0, 1, 1} S = {0, 0, 1} S = { (0, 0, 0) }
აბსოლუტური დასაშვები მდგრადობა არამდგრადი კრიზისული ფინანსური
მდგრადობა ფინანსური მდგომარეობა
მდგომარეობა

66
ურისკო ზონა დასაშვები რისკის ზონა კრიტიკული რისკის კატასტროფული რისკის
ზონა ზონა

დანახარჯების დაფარვისათვის გამოყენებული წყაროები

საკუთარი საბრუნავი საკუთარი საბრუნავი საკუთარი საბრუნავი -

სახსრები სახსრებს პლიუს სახსრები პლიუს
გრძელვადიანი გრძელვადიანი და
კრედიტები მოკლევადიანი
კრედიტები და სესხები

ფინანსური მდგომარეობის ტიპების მოკლე დახასიათება

საწარმო არ არის ნასესხები სახსრების დამატებითი წყაროების გაკოტრების ზღვარი

დამოკიდებული ეფექტიანი გამოყენება მოზიდვის
კრედიტორებზე სამეწარმეო საქმიანობის აუცილებლობა,
მაღალი სიტუაციის
შემოსავლიანობა გაუმჯობესების
სიტუაცია

 ურისკო ზონა აბსოლუტური ფინანსური მდგრადობის მდგომარეობაში.

ასეთი სიტუაცია იშვიათად გვხვდება. წარმოადგენს ფინანსური
მდგრადობის უკიდურეს ტიპს და ახასიათებს ისეთ მდგომარეობას, როცა
მხოლოდ საკუთარი სახსრები ავანსირდება საბრუნავ აქტივებში. ამ
სიტუაციას შეესაბამება აბსოლუტური გადახდისუნარიანობა, ხოლო
ცნებები: ბალანსის "გადახდისუნარიანობა" და "ლიკვიდობა" სინონიმებია.
ფინანსური მდგრადობის დაკარგვის რისკი არ არსებობს.
 დასაშვები რისკის ზონა დასაშვები ფინანსური მდგრადობის მდგომარეობაში.
ახასიათებს მარაგებისა და დანახარჯების შექმნისათვის საკუთარი
საბრუნავი სახსრებისა და გრძელვადიანი წყაროების სიჭარბის
(უკმარისობის) სიტუაციას, უკიდურეს შემთხვევაში - ამ სიდიდეების
ტოლობას. ასეთი სიტუაციას შეესაბამება გარანტირებული
გადახდისუნარიანობა და ფინანსური მდგრადობის დაკარგვის რისკის
დასაშვები დონე.
 კრიტიკული რისკის ზონა არამდგრადი ფინანსური მდგომარეობის
პირობებში. ეს სიტუაცია დაკავშირებულია გადახდისუნარიანობის

67
 დარღვევასთან, მაგრამ ნარჩუნდება შესაძლებლობა აღდგეს წონასწორობა
საკუთარი კაპიტალის შევსებითა და საკუთარი საბრუნავი სახსრების
გადიდებით სესხებისა და კრედიტების მოზიდვის, დებიტორული
დავალიანების შემცირების ხარჯზე. ფინანსური არამდგრადობა ითვლება
დასაშვებად, როცა მარაგების და ხარჯების ფორმირებისათვის საჭირო
მოზიდული მოკლევადიანი კრედიტებისა და ნასესხები სახსრების სიდიდე
არ აღემატება საწარმოო მარაგებისა და მზა პროდუქციის ჯამურ
ღირებულებას - მარაგებისა და დანახარჯების შედარებით ლიკვიდური
ნაწილი.
 კატასტროფული რისკის ზონა კრიზისული ფინანსური მდგომარეობის
პირობებში. ამ დროს საწარმო მთლიანადაა დამოკიდებული ნასესხებ
სახსრებზე და ეს სიტუაცია ახლოსაა გაკოტრების რისკთან. ამ შემთხვევაში
ფულადი სახსრები, მოკლევადიანი ფინანსური დაბანდებები და
დებიტორული დავალიანება ვერ ფარავს მოკლევადიან დავალიანებას და
მოკლევადიან სესხებს. მარაგების შევსება ხდება იმ სახსრების ხარჯზე
რომელიც იქმნება საკრედიტო დავალიანების დაფარვის შენელებისა და
საკრედიტო რისკის ზრდის შედეგად.
და ბოლოს აუცილებელია იმის აღნიშვნა, რომ აბსოლუტური ფინანსური
მაჩვენებლები საშუალებას იძლევა შეფასდეს ფინანსურ-სამეურნეო
საქმიანობის შედეგების რისკი. თუმცა შედეგების უტყუარობა
მნიშვნელოვანწილად დამოკიდებულია საწარმოში აღრიცხვის ხარისხზე.
შეფარდებითი მაჩვენებლები განსაზღვრულობის პირობებში.
რისკის შეფასებისას განსაზღვრულობის პირობებში აბსოლუტური
მაჩვენებლების გვერდით გამოიყენება დეტერმინირებული მოდელები, რომლებიც
იყენებენ ასევე შეფარდებით მაჩვენებლებს. მათი უპირატესობაა შეფასებითი
გადაწყვეტილებების ზუსტი ფორმალიზაცია, ასევე რისკის კომპლექსურად
შეფასების შესაძლებლობა. რამდენადაც მაჩვენებელთა ეს ნაკრები წარმოდგენილია
კოეფიციენტების სახით, არსებობს შესაძლებლობა საანგარიშსწორებო
მაჩვენებელთა საფუძველზე აიგოს უფრო რთული მოდელები, რაც შესაძლებელს

68
ხდის შეფასდეს ორგანიზაციის ფინანსური მდგომარეობის ინტეგრალური რისკი.
ისევე როგორც აბსოლუტური მაჩვენებლების გამოყენებისას, რისკის შეფასება
ხდება გადახდისუნარიანობის ანალიზის საფუძველზე, რომლის შემადგენელი
ნაწილია ლიკვიდობის შეფასება და ფინანსური მდგრადობისა და
დამოუკიდებლობის ანალიზი. გადახდისუნარიანობის ფინანსური
კოეფიციენტები წარმოდგენილია ცხრილი 3.5-ში. ლიკვიდობისა და ფინანსური
მდგრადობის რისკების შეფასება შეფარდებითი მაჩვენებლების დახმარებით
ხორციელდება რეკომენდირებული მნიშვნელობიდან გადახრის ანალიზის
დახმარებით.
ჩამოთვლილი მაჩვენებლები ახასიათებს ორგანიზაციის მიერ
გადახდისუნარიანობის დაკარგვის რისკის გამოვლენის ცალკეულ ფრაგმენტებს.
აბსოლუტური ლიკვიდობის, კრიტიკული შეფასებისა და ლიკივდობის
კოეფიციენტები ახასიათებენ მობილობის დონეს, ანუ აქტივობის უნარს სწრაფად
გარდაიქმნას გადახდის საშუალებად.
ცხრილი 3.5
გადახდისუნარიანობის ფინანსური კოეფიციენტები

მაჩვენებელი გათვლის ხერხი რეკომენდებული კომენტარები

მნიშვნელობა

1) ლიკვიდობის საერთო A1  0,5 A2  0,3 A3 L1≥1 გვიჩვენებს კომპანიის

L1=
მაჩვენებლები 1  0,5 2  0,3 3 უნარს განახორციელოს
ანგარიშსწორება ყველა
სახის ვალდებულებების
მიხედვით - როგორც
ახლო, ისე შორეულ
პერსპექტივაში

2) აბსოლუტური A1 L2>0,2-0,7 გვიჩვენებს, ორგანიზაციის

L2=
ლიკვიდობის 1   2 მოკლევადიანი
კოეფიციენტი დავალიანების რა ნაწილი
შეიძლება დაფაროს
უახლოეს პერიოდში

69
 ფულადი სახსრების
ხარჯზე

3) კრიტიკული A1  A2 დასაშვები გვიჩვენებს, ორგანიზაციას

L3=
შეფასების 1   2 0,7-0,8 მოკლევადიანი
კოეფიციენტი სასურველი ვალდებულებების რა
L3≥1,5 ნაწილი შეიძლება
დაუყოვნებლივ დაიფაროს
სხვადასხვა ანგარიშებზე
არსებული სახსრების
მოკლევადიანი ფასიანი
ქაღალდების ასევე
ანგარიშსწორებიდან
მიღებული
შემოსულობების ხარჯზე

4) მიმდინარე A1  A2  A3 ოპტიმალურია გვიჩვენებს, ფუნქციური

L4=
ლიკვიდობის 1   2 არანაკლებ 2,0 კაპიტალის რა ნაწილი
კოეფიციენტი კრედიტების მიხედვით და
ანგარიშსწორების
მიხედვით შეიძლება
დაიფაროს. მთელი
საბრუნავი სახსრების
მობილიზაციის პირობებში

5) ფუნქციონირებადი L5= მაჩვენებლის გვიჩვენებს,

კაპიტალის A3 შემცირება ფუნქციონირებადი
მანევრირების ( A1  A2  A3 )  ( 1   2 ) დინამიკაში - კაპიტალის რა ნაწილია
კოეფიციენტი დადებითი ფაქტი განივთებული საწარმოო
მარაგებში და
დებიტორულ
დავალიანებაში (უძრავად)

6) საკუთარი სახსრებით  4  A4 არანაკლებ 0,1 ახასიათებს

L6=
უზრუნველყოფის ( A1  A2  A3 ) ორგანიზაციისა
კოეფიციენტი ფინანსური
მდგრადობისათვის
საჭირო საკუთარი

70
 საბრუნავი სახსრების
არსებობას

გადახდისუნარიანობის კლასი განისაზღვრება ასევე დარგობრივი

კუთვნილებით და ითვალისწინებს კაპიტალის ბრუნვადობას დროში. ბალანსის
მონაცემების საფუძველზე გათვლილი ლიკვიდობის კოეფიციენტები უნდა
დაკორექტირდეს აქტივების რეალური ღირებულების შემცირების რისკის
გათვალისწინებით. საწარმოს მიერ ვალდებულებების შესრულების უნარის რისკის
სრულფასოვანი შეფასებისათვის ანგარიშობენ კოეფიციენტების შემდეგ ნაკრებს
(ცხრილი 3.6).
ცხრილი 3.6
კომპანიის ფინანსური მდგრადობის რისკის შეფასების ფინანსური
კოეფიციენტები

მაჩვენებელი გათვლის ხერხი სარეკომენდაციო კომენტარები

(ნაჩვენებია მნიშვნელობები
სტრიქონების კოდი)

1) ავტონომიის 1300 მინიმალური ზღვრული ახასიათებს ნასესხები

U1=
კოეფიციენტი 1700 მნიშვნელობა 0,4 სახსრებისაგან
დონეზე. ზრდა ნიშნავს დამოუკიდებლობას
ფინანსური
დამოუკიდებლობა
ამაღლებას, გარედან
სახსრების მოზიდვის
შესაძლებლობების
გაფართოვებას

2) ნასესხები და 1400  1500 ამ ზღვრის აჭარბება გვიჩვენებს, რამდენი

U2=
საკუთარი სახსრების 1300 ნიშნავს საწარმოს ნასესხები სახსრებია
დამოკიდებულების დამოკიდებულებას მოზიდული საწარმოს
კოეფიციენტი სახსრების გარე აქტივებში
წყაროებზე, ფინანსური დაბანდებული
საკუთარი სახსრების 1

71
 მდგრადობას ერთეულ ეროვნულ
(ავტონომიურობას) ვალუტაზე

3) საკუთარი სახსრებით 1300  1100 რაც უფრო მაღალია ახდენს საწარმოს

U3=
უზრუნველყოფის 1200 მაჩვენებელი (0,5) მით საკუთარი საბრუნავი
კოეფიციენტი უკეთესია საწარმოს სახსრების არსებობის
ფინანსური ილუსტრირებას, რაც
მდგომარეობა საჭიროა ფინანსური
მდგრადობისათვის

4) ფინანსური 1300  1400 0,6 მაჩვენებელთა გვიჩვენებს აქტივების

U4=
მდგრადობის 1600 შემცირება ადასტურებს რა ნაწილი ფინანსდება
კოეფიციენტი იმას რომ საწარმო მდგრადი წყაროების
განიცდის ფინანსურ საფუძველზე
სიძნელეებს.

ასე რომ კონსტრუქციის გათვლა შესაძლებელს ხდის შეფასდეს

ორგანიზაციის საქმიანობის რისკი ფინანსური ანალიზის ელემენტების
საფუძველზე. მოცემული მოდელებისათვის დამახასიათებელია მარტივი ბუნება,
თუმცა არც ნაკლისაგან არიან დაზღვეულნი.
ასე მაგალითად, ამ მოდელების ნაკლოვანებებს შეიძლება მივაკუთვნოთ:
არასათანადო დინამიურობა; წარსული დროის ინფორმაციის გამოყენება;
საბუღალტრო აღრიცხვის არასაკმარისად ინფორმირებულობა; პარამეტრების
არასაკმარისი მოქნილობა.
ეკონომიკური და ფინანსური კრიზისების ეპოქაში რისკების მართვა არის
ერთ-ერთი აქტუალური პრობლემა.
საწარმოებში რისკ-მენეჯმენტის სისტემის დანერგვა შესაძლებელს ხდის:
- გამოვლინდეს შესაძლო რისკები საქმიანობის ყველა ეტაპზე;
- მოხდეს რისკების პროგნოზირება, შეპირისპირება და გაანალიზება;
- შემუშავდეს მართვის საჭირო სტრატეგია და მისაღებ გადაწყვეტილებათა
კომპლექსი რისკების მინიმიზაციის და თავიდან აცილებისათვის;
- შეიქმნას საჭირო პირობები შემუშავებული ღონისძიებების სარეალიზაციოდ;
- სარისკო სიტუაციების მართვის სისტემის მუშაობის მონიტორინგი;

72
 - გაანალიზდეს და გაკონტროლდეს მიღებული შედეგები.
რისკ-მენეჯმენტის თავისებურებებს შეიძლება მივაკუთვნოთ: კომპანიის
ხელმძღვანელის უნარი იაზროვნოს წინმსწრებად, ჰქონდეს ინტუიცია და
სიტუაციის განჭვრეტის უნარი; რისკების მართვის სისტემის ფორმალიზაციის
შესაძლებლობა; სწრაფად რეაგირების შესაძლებლობა და ორგანიზაციის
ფუნქციონირების სრულყოფის გზების გამოვლენა, მოვლენის არასასურველი
გზით განვითარების ალბათობის შემცირება.
რისკ-მენეჯმენტის გამოყენება გულისხმობს პასუხისმგებლობისა და
უფლებამოსილების ზუსტად გადანაწილებას ქვედანაყოფების ყველა
თანამშრომელს შორის. უმაღლესი მმართველობის ფუნქციაში შედის ყველა
დონეზე რისკების მართვის საჭირო პროცედურების შესრულებაზე
პასუხისმგებელი პირების დანიშვნა. ასეთი გადაწყვეტილება უნდა შეესაბამებოდეს
კომპანიის სტრატეგიულ მიზნებსა და ამოცანებს და არ არღვევდეს მოქმედი
კანონმდებლობის პირობებს. ამასთან, საჭიროა სწორად განაწილდეს
შემსრულებლებს შორის რისკების გამოვლენის ღონისძიებები და სარისკო
სიტუაციების შექმნაზე კონტროლის ფუნქციები.

3.3. რისკების მართვა, როგორც სამეწარმეო საქმიანობის ეფექტიანობის ამაღლებაზე

მიმართული ძირითადი ინსტრუმენტი

რისკების მართვა არის ერთ-ერთი ძირითადი ინსტრუმენტი, რომელიც

მიმართულია საწარმოს ხელმძღვანელთა საქმიანობის პროგრამების ეფექტიანობის
ამაღლებაზე. იგი შეიძლება გამოყენებული იქნას პროდუქციის სასიცოცხლო
ციკლის ღირებულებისა და პოტენციური პრობლემების შესამცირებლად, ან
თავიდან ასაცილებლად, რომლებმაც შეიძლება ხელი შეუშალოს საწარმოს
საქმიანობის წარმატებას.
საწარმოს მიზნების მიღწევა მოითხოვს ძირითადი სახის საქმიანობაზე,
წარმოების ტექნოლოგიებზე კონკრეტული შეხედულებების არსებობას და
რისკების ძირითადი სახეების შესწავლას. რისკების თავიდან აცილება და მათი
ზემოქმედების შედეგად მიღებული დანაკარგების შემცირება განაპირობებს
საწარმოს წარმატებით განვითარებას.

73
 პროცესი, რომლის დროსაც საწარმოს საქმიანობა წარიმართება და
კოორდინირდება რისკების მართვის ეფექტიანობის თვალსაზრისით, წარმოადგენს
რისკ-მენეჯმენტს.
რისკების მართვა ეს არის სისტემატიზებული პროცესი, რომლის დროსაც
რისკების შეფასება და გაანალიზება ხდება მათი შედეგების თავიდან აცილების ან
შემცირებისათვის, ასევე მიზნების მისაღწევად. ეს არის ცივილური და უწყვეტი
პროცესი, რომელიც ახდენს ძირითადი სახის საქმიანობათა კოორდინირებასა და
წარმართვას და მიზანშეწონილია განხორციელდეს ყველა სახის რისკების
გამოვლენის, კონტროლისა და შედეგების შემცირებისათვის, მონიტორინგის
კონტრაქტებისა და კონსულტაციების ჩათვლით. რისკის შეფასება განაპირობებს
საწარმოს საქმიანობის სტაბილურობას, ხელს უწყობს მის მდგრად განვითარებას.
რისკების მართვა - ეს არის წვლილი მდგრად განვითარებაში, არის არსებითი
ფაქტორი საწარმოს სტაბილური საქმიანობის მხარდაჭერისა და ამაღლების
ფაქტორი.
რისკების მართვის დაგეგმვა და განხორციელება მოიცავს შემდეგ ეტაპებს:
 რისკების მართვა;
 რისკებისა და ბიზნეს-პროცესებზე მათი გავლენის ხარისხის განსაზღვრა;
 რისკების ხარისხობრივი და რაოდენობრივი ანალიზის გამოყენება;
 რისკებზე რეაგირების გეგმების შემუშავება და შესრულება და მათი
რეალიზაცია;
 რისკებისა და მართვის პროცესების მონიტორინგის განხორციელება;
 რისკების მართვის საერთო პროცესის შეფასება.

3.4. რისკების უწყვეტი მართვის მეთოდოლოგია

საწარმოს მიერ რისკების მართვის საქმიანობის ხელშეწყობის მიზნით

საჭიროა შემუშავდეს რისკების უწყვეტი მართვის მეთოდოლოგია (პროგრამა),
რომელიც მიმართული იქნება პროექტების მართვის მექანიზმების შემუშავებაზე
საწარმოს რისკების მართვის პროცესების, მეთოდებისა და მექანიზმების მოწინავე
პრაქტიკის გათვალისწინებით. იგი უზრუნველყოფს პირობებს აქტიური

74
გადაწყვეტილებების მიღების, რისკების უწყვეტი შეფასებისათვის,
მმართველობით გადაწყვეტილებებზე რისკების გავლენის მნიშვნელობასა და
დონის ხარისხის განსაზღვრისათვის, ასევე რისკებთან ბრძოლის სტრატეგიის
განხორციელებისთვის. ნახ. 3.7-ზე ნათლადაა წარმოდგენილი რისკების მართვის
უწყვეტი პროცესის მეთოდოლოგია.
წარმოდგენა შეფასება რეკომენდაცია

იდენტიფიკაცია

ანგარიშგება მტკიცება
ანალიზი
მონიტორინგი
კონტროლი

გაზომვა ხარისხობრივი
ანალიზი

განვითარება რაოდენობრივი
ანალიზი

მიმართულება

დაგეგმვა და რეაგირება

განმეორებითი ანალიზი რესურსები დაგეგმვა

ნახ.3.7. რისკების მართვის უწყვეტი პროცესი

75
 მაჩვენებლების მართვის პროცესი გამოდის ინფორმაციის მიღების დამხმარე
ინსტრუმენტად, რაც აუცილებელია რისკ-მენეჯმენტის მექანიზმის
შესამუშავებლად. გაანალიზებული უნდა იქნას არახელსაყრელი ტენდენციები და
შეფასდეს მისი გავლენა მოცემულ მექანიზმზე.
მართვის მექანიზმის შესაბამისი ქმედებები მიღებული უნდა იქნას
საქმიანობის საბაზისო სფეროებისათვის. მაკორექტირებელი ქმედებები შეიძლება
მოიცავდეს რესურსების გადანაწილებას (წარმოების საშუალებების, პერსონალის
და გრაფიკის ცვლილება), ან რისკების გავლენის შედეგების შემსუბუქების
დაგეგმილი სტრატეგიის აქტივიზაციას. მძიმე შედეგები, არახელსაყრელი
ტენდენციები და ძირითადი მაჩვენებლები ასევე შეიძლება გათვალისწინებული
იქნას მოცემული მექანიზმის გამოყენებისას.
მნიშვნელოვანია ისიც, რომ მოცემული მექანიზმი ხაზს უსვამს იმ
გამოვლენილი რისკების გადაფასების აუცილებლობას, რომლებიც სისტემატურად
ზემოქმედებენ საწარმოს საქმიანობაზე. რამდენადაც სისტემა გაივლის
დამუშავების სასიცოცხლო ციკლს, მოცემულ შემთხვევაში ინფორმაციის დიდი
ნაწილი ხელმისაწვდომი ხდება რისკის ხარისხის შეფასებისათვის. თუ რისკის
სიდიდე მნიშვნელოვნად იზრდება, მაშინ მისი დამუშავებისადმი მიდგომები
კორექტირებული უნდა იყოს. მთლიანობაში, რისკების მართვისადმი ასეთი
კორექტირებულ მიდგომას გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს მართვის ყოველმხრივი
პროცესისადმი და არის იმის გარანტი, რომ რისკის მაჩვენებლები მუშავდება
ეფექტიანად და შესაბამის დონეზე.

3.5. რისკების მართვის პროგრამის დამუშავება საწარმოში

რისკების მართვის პოლიტიკა და შესაბამისი მექანიზმი (პროგრამა)

ორიენტირებული უნდა იყოს რისკების ეფექტიან და უწყვეტ მართვაზე. ასე რომ,
რისკების ადრეული, ზუსტი და უწყვეტი იდენტიფიკაცია და შეფასება
წახალისდება, ხოლო რისკების მიხედვით ინფორმაციულად გამჭირვალე
ანგარიშგების შექმნა, ღონისძიებათა დაგეგმვა რისკების შემცირებისა და თავიდან
აცილების მიმართულებით, შიდა და გარე პირობების ცვლილება პროგრამაზე

76
დადებით გავლენას მოახდენს.
მოცემულმა მექანიზმმა, კონტრაგენტებთან და დამკვეთებთან
ურთიერთდამოკიდებულების ჩათვლით უნდა შეასრულოს რისკების
იდენტიფიკაციისა და მათი მონიტორინგის ფუნქციები. მის სარეალიზაციოდ,
აუცილებელია გეგმის არსებობა სახელმძღვანელო დოკუმენტების ნაკრების სახით,
რომელიც ადგენს სახელმძღვანელო პრინციპებს რისკების მართვის უწყვეტი
მეთოდოლოგიის სარეალიზაციოდ განსაზღვრულ დროით ინტერვალში. იგი
გავლენას არ ახდენს საწარმოს სხვა სახის საქმიანობის განხორციელებაზე, მაგრამ
უზრუნველყოფს ხელმძღვანელთა ლიდერობას რისკების მართვის სფეროში.
რისკების მართვის პროცესმა უნდა უპასუხოს რიგ მოთხოვნებს: იგი უნდა
იყოს მოქნილი, ინიციატივიანი, ასევე უნდა უზრუნველყოფდეს სათანადო
პირობებს ეფექტიანი გადაწყვეტილებების მისაღებად. რისკების მართვა გავლენას
უნდა ახდენდეს რისკებზე შემდეგი გზებით:
 რისკების გამოვლენის წახალისება;
 დეკრიმინალიზაცია;
 აქტიური რისკების განსაზღვრა (იმის მუდმივი შეფასება, რომ საქმე
შეიძლება წავიდეს არც ასე);
 შესაძლებლობების გამოვლენა (მუდმივად ფასდება ხელსაყრელი ანდა
თავისდროული შემთხვევების ალბათობა);
 ყოველი იდენტიფიცირებული რისკის აღმოცენებისა და ზემოქმედების
სიმძიმის ალბათობის შეფასება;
 შესაბამისი მიმართულებების ქმედებების განსაზღვრა საწარმოზე რისკების
შესაძლო მნიშვნელოვანი გავლენის შესამცირებლად;
 ყველა იმ ნებისმიერი რისკის გავლენის ნეიტრალიზაციისათვის სამოქმედო
გეგმებისა და ნაბიჯების შემუშავება, რომელიც მოითხოვს შემსუბუქებას;
 იმ რისკების წარმოშობაზე უწყვეტი დაკვირვების განხორციელება,
რომლებიც გავლენის უმნიშვნელო ხარისხით ხასიათდებიან მიმდინარე
პერიოდში, და რომლებიც შეიძლება დროსთან მიმართებაში შეიცვალოს;
 სარწმუნო და თავისდროული ინფორმაციის წარმოება და გავრცელება;

77
  პროგრამის ყველა დაინტერესებულ მხარეს შორის ურთიერთკავშირის
ხელშეწყობა.
რისკების მართვის პროცესი განხორციელდება მოქნილად, ყოველი რისკის
აღმოცენების გარემოების გათვალისწინებით. რისკების მართვის ძირითადი
სტრატეგია მოწოდებულია განსაზღვროს სარისკო მოვლენების მნიშვნელოვანი
სფეროები, როგორც ტექნიკური, ასევე არატექნიკური და წინასწარ მიიღოს საჭირო
ღონისძიებები, რათა დაძლიონ ისინი, მანამ, სანამ რისკები მნიშვნელოვან გავლენას
მოახდენდეს საწარმოზე, გამოიწვევდეს მნიშვნელოვან დანახარჯებს,
შეამცირებდეს პროდუქციის ხარისხის ანდა მწარმოებლურობას.
ფუნქციონალური ელემენტები, რომლებიც რისკების მართვის პროცესის
შემადგენელ კომპონენტებს წარმოადგენენ: იდენტიფიკაცია (გამოვლენა),
ანალიზი, დაგეგმვა, და რეაგირება, ასევე მონიტორინგი და მართვა.
1. იდენტიფიკაცია მოიცავს:
 მონაცემთა მიმოხილვა (ანუ ათვისებული მოცულობა, კრიტიკული გზის
ანალიზი, კომპლექსური გრაფიკის შედგენა, მონტე-კარლოს ანალიზი,
ბიუჯეტირება, დეფექტური ანალიზი და ტენდენციის ანალიზი და ა.შ.);
 რისკების იდენტიფიკაციის წარმოდგენილი ფორმების განხილვა;
 რისკების გააზრება და შეფასება გონებრივი იერიშის ინდივიდუალური ან
ჯგუფური საექსპერტო შეფასების გამოყენებით;
 გამოვლენილი რისკების დამოუკიდებელი შეფასების განხორციელება;
 რისკების გატარება რისკების რეესტრში.
2. რისკის იდენტიფიკაცია/ამ დროს გამოყენებული ინსტრუმენტებისა და
მეთოდების ანალიზი, მოიცავს:
 ინტერვიუს მეთოდი რისკის განსაზღვრისათვის;
 უარის თქმათა არის ანალიზი;
 ისტორიული მონაცემები;
 ამოკრეფილი გაკვეთილები;
 რისკის გათვალისწინება - საკონტროლო სია;
 ექსპერტთა ინდივიდუალური ან ჯგუფური განხილვები;

78
 სამუშაოთა დეკომპოზიციის სტრუქტურის თანმიმდევრული ანალიზი,
რესურსების შესწავლა და გრაფიკების შედგენა.
3. ანალიზი.
 ალბათობის შეფასების განხორციელება-ყოველ რისკს მიენიჭება
აღმოცენების ალბათობის მაღალი, საშუალო ან დაბალი დონე;
 რისკის კატეგორიის შექმნა - გამოვლენილი რისკები დაკავშირებული უნდა
იყოს ერთ ან რამდენიმე ჩამოთვლილ რისკთა კატეგორიასთან (მაგ.:
დანახარჯები, ვადები, ტექნიკური, პროგრამული, პროცესული და ა.შ.).
 რისკების გავლენის შეფასება - ყოველი რისკის გავლენის შეფასება რისკის
გამოვლენილ კატეგორიაზე დამოკიდებულებით;
 რისკის სიმძიმის განსაზღვრა, დადგომის ალბათობა და რეიტინგზე
ზემოქმედება რისკის ყოველი კატეგორიისათვის;
 იმ ვადების განსაზღვრა, როცა სარისკო მოვლენა, ალბათ, მოხდება.
4. დაგეგმვა და რეაგირება:
 რისკების პრიორიტეტების;
 რისკების ანალიზი;
 რისკის აღმოცენებაზე პასუხისმგებელი პირის დანიშვნა;
 რისკების მართვის შესაბამისი სტრატეგიის განსაზღვრა;
 რისკებზე რეაგირების შესაბამისი გეგმის შემუშავება;
 პრიორტეტების განხილვის შედგენა და ანგარიშგებაში მისი დონის
განსაზღვრა.
5. დაკვირვება და მართვა:
 ანგარიშგების ფორმატის განსაზღვრა;
 მიმოხილვის ფორმისა და აღმოცენების სიხშირის განსაზღვრა რისკების
ყველა კლასისთვის;
 ანგარიში რისკების შესახებ ტრიგრერებისა და კატეგორიების საფუძველზე;
 რისკის შეფასების განხორციელება;
 ყოველთვიური მოხსენებების წარმოდგენა რისკების მიხედვით.
ეფექტიანი რისკ-მენეჯმენტისათვის სპეციალისტების აზრით

79
მიზანშეწონილია საწარმოში შეიქმნას რისკების მართვის განყოფილება. ამ
სტრუქტურული ერთეულის ძირითადი ფუნქციები, მათ შორის პერსონალისა და
სხვა მოსარგებლეებისათვის (თანამშრომლების, კონსულტანტების და
დამკვეთების ჩათვლით) რისკებისა და პროცესების მართვის სტრატეგიის
წარმატებით რეალიზაციის მიზნით, წარმოდგენილია ცხრილში.
ცხრილი 3.7.
რიკების მართვის განყოფილების როლი და ვალდებულებები

როლი წარმოდგენილი ვალდებულებები

პროგრამის რისკების მართვაზე ზედამხედველობა და მართვა;

დირექტორი რისკების და რისკებზე რეაგირების გეგმების მონიტორინგი;
გადაწყვეტილების დამტკიცება რისკებზე რეაგირების გეგმების
დაფინანსების შესახებ;
მმართველობითი გადაწყვეტილებების მონიტორინგი;
რეკომენდაციები გადაწყვეტილებაზე კონტროლის
განხორციელების მიხედვით.

პროექტების დახმარების აღმოჩენა მართვის საქმიანობის რისკზე კონტროლის

მენეჯერი მიმართულებით;
რისკების მართვასთან დაკავშირებული ყველა ღონისძიებისათვის
ორგანიზაციული უფლებამოსილებების შექმნაში დახმარების
აღმოჩენა;
დაფინანსების რისკზე თავისდროული რეაგირება.

მომახურება რისკების მართვის განხორციელების ხელშეწყობა (მოსამსახურე

პასუხს არ აგებს რისკების განსაზღვრაზე, ანდა რისკებზე რეაგირების
ინდივიდუალური გეგმების წარმატებაზე);
აქტიური პოზიციის წახალისების აუცილებლობა
გადაწყვეტილების მიღებისას, რისკებზე რეაგირების შესაბამის
ღონისძიებათა განსაზღვრისას რისკების "მფლობელთათვის" და
განყოფილებათა მენეჯერებისათვის;

80
 დაინტერესებულ მხარეთა პოზიციების ადმინისტრირება და
მხარდაჭერა, რისკების მართვის პროცესი;
რისკების შესახებ ინფორმაციის რეგულარული კოორდინაციისა და
გაცვლის უზრუნველყოფა ყველა დაინტერესებულ მხარეს შორის;
რისკების რეესტრში (მონაცემთა ბაზაში) დარეგისტრირებული
რისკების მართვა;
რისკების მართვის რეკომენდაციები (სასწავლო გეგმა);
პერსონალისა და დამკვეთების ცოდნის განვითარება რისკების
მართვასთან დაკავშირებულ სფეროში.

მდივანი მდივნის ფუნქციას ასრულებს რისკების განყოფილების

თანამშრომელი ან ეს ფუნქცია პერიოდულად მონაცვლეობს ყველა
თანამშრომელს შორის.
მდივნის ფუნქციებია:
შეხვედრების დაგეგმვა და კოორდინაცია;
სხდომათა დღის წესრიგის, რისკის შეფასების პაკეტების
მომზადება, ასევე სხდომათა პროტოკოლების შედგენა;
შემოთავაზებული სახის რისკების სტატუსის მიღება და გაზიარება;
რისკის შემოთავაზებული სახეების პირველსაწყისი შეფასების
განხორციელება უფრო მნიშვნელოვანის განსაზღვრისათვის;
რისკის ანალიზის საგნობრივი სფეროს ექსპერტის მოწვევა
დირექტორთა საბჭოს წევრების მიერ ანალიზის ჩატარებისათვის
ხელშეწყობა, რომლებიც მიიღებენ გადაწყვეტილებას იმის შესახებ,
საჭიროა თუ არა რისკის შემცირება;
რისკთან დაკავშირებული ინფორმაციის გაცვლის რეგულარული
კოორდინაცია და კომუნიკაცია ყველა დაინტერესებულ მხარეების
მიერ.

განყოფილების რისკების მფლობელთა დანიშვნა მათი პასუხისმგებლობის და/ანდა

უფროსი/მენეჯე კომპენტენციის ზონაში;
რი თანამშრომელთა აქტიური წახლისება;

81
 პასუხისმგებელ პირთა ძალისხმევის ინტეგრაციის გააზრება
რისკების მართვასთან მიმართებაში თავიანთი პასუხისმგებლობის
ზონებში;
რისკებზე რეაგირების სტრატეგიის შერჩევა და დამტკიცება. ეს
თავის თავში მოიცავს რესურსების დამტკიცებას (მაგალითად რისკის
მფლობელის) რისკების შემდგომი ანალიზისათვის და/ანდა
რისკებზე რეაგირების უფრო დეტალური გეგმის შედგენა
აუცილებლობის შემთხვევაში. ყველა ამოცანის დამტკიცება;
დეტალურ გეგმაში არსებული რისკების მართვის მიხედვით
საპასუხო ღონისძიებებისათვის რესურსების განსაზღვრა.

მართვის ოფისის რისკების განსაზღვრა;

პროგრამის რისკების მართვის მიხედვით მონაცემებზე ხელმისაწვდომობა;
ინდივიდიალურ აუცილებლობის შემთხვევაში შესაძლო რისკების გამოვლენა
ი წევრი მონაცემების მიხედვით იდენტიფიკაციის სტანდარტული ფორმის
გამოყენებით;
რისკებზე რეაგირების გეგმის შედგენა და შემუშავება;
რისკებზე რეაგირების გეგმის რეალიზაციასთან დაკავშირებული
დროისა და ყველა ხარჯის განსაზღვრა.

რისკის რისკების მართვის განყოფილების სხდომებზე დასწრება;

მფლობელი/ შესაბამისი მონაცემების განხილვა და/ანდა წარდგენა, მაგ.:
პასუხისმგებელი კრიტიკული გზის, პროექტების მართვის მხარდაჭერის
პირი ინსტრუმენტების/მონაცემების ანალიზი. დეფექტების ანალიზი,
აუდიტი და არახელაყრელი ტენდენციების აღმოცენების
შესაძლებლობები;
რისკებზე რეაგირების სტრატეგიის რეკომენდაციები;
რისკებზე რეაგირების გეგმების შემუშავებაში მონაწილეობა;
ანგარიში რისკის სტატუსის შესახებ და რისკებზე რეაგირების
გეგმების ეფექტიანობა;

82
 რისკებზე რეაგირების სახსრების განსაზღვრისათვის მუშაობა
ნებისმიერი დამატებითი ანდა ნარჩენი რისკის გზით.

კომპლექსური იმ რისკების გამოვლენა და მათ შესახებ ინფორმაციის მიწოდება,

ბრიგადა რომლებსაც შეიძლება ადგილი ჰქონდეს კომპლექსური ბრიგადის
საქმიანობის შედეგად;
ნებისმიერი რისკის დაგეგმვაში მონაწილეობა, ამ პროგრამის
შესაბამისად. ასეთი დაგეგმვა მოითხოვს რისკების მართვის
განყოფილებასთან შეთანხმებას, რომელიც, მოქმედებს რა
ხელმძღვანელის რანგში. შეიძლება ხელი შეუწყოს რესურსების
შეძენას რისკებზე რეაგირებისათვის;
მოხსენება რისკების მიმდინარეობისა და რეაგირების შედეგებზე.

ხარისხის მართვა  კონტროლის განხორციელება და მიმოხილვა გეგმის განახლების ან

შეცვლის შემთხვევაში;
ვალდებულება ხელი შეუწყოს რისკებზე დოკუმენტაციის შედგენის
და რისკების მართვის პროცესის ხარისხის უზრუნველყოფა.

რისკების მართვის ფუნქციაა ორგანიზაციული სტრუქტურის არსებულ

ქვედანაყოფებზე ზემოქმედების ორგანიზება. დასმულ ამოცანათა წარმატებით
რეალიზაციისათვის ყველა ფუნქციონალური განყოფილებები ანდა ბიზნეს-
პროცესები, ფასდებიან და განიხილებიან თანამშრომელთა მიერ ადექვატური
ქცევებით რისკების წარმოქმნასთან მიმართებაში. რისკების იდენტიფიკაცია ეს
არის იმის განსაზღვრის პროცესი, თუ რომელი მოვლენები მოახდენს გავლენას
საწარმოს საქმიანობაზე და მათი მახასიათებლების დოკუმენტირებას.
მნიშვნელოვანია იმის აღნიშვნაც, რომ რისკის იდენტიფიკაცია არის განმეორებადი
პროცესი. პირველი იტერაცია არის წინასწარი შეფასება და რისკის ჯგუფის
შემოწმება, საჭიროების შემთხვევაში რისკის იდენტიფიკატორით. მეორე იტერაცია
მოიცავს პრეზენტაციას, გადათვალიერებასა და განხილვას, რისკების მართვის
პროცესი რისკების დახასიათების თვალსაზრისით მოიცავს სამ ცალკე ეტაპს;
გამოვლენა, შეფასება და კორექტირება და დადასტურება.

83
რისკების იდენტიფიკაციის პროცესი გრაფიკულად წარმოდგენილია ნახ. 8-ზე.

დასაწყისი ამოსავალი მონაცემების

ფორმების (რისკის
ფაქტორების) შევსება

შევსება და
გაგზავნა

წინასწარი
შეფასება

არა

რისკი
არსებობს
კი

რისკის
პირობების
დადგენა და მისი
ანალიზი არა

ამოსავალი
რისკისადმი
მონაცემების
მიდრეკილია
კი კორექტირება

რისკების
კონსულტირება
შეფასება

რისკის პირობების
ბოლო განახლება
(აღდგენა)

რისკის იდენტიფიკაციის ალგორითმის სტრუქტურული სქემა.

84
 მისი დანერგვის პროცესში შეიძლება დამუშავდეს ღონისძიებების
კომპლექსი, რაც შესაძლებელს ხდის შეფასდეს საწარმოს ოპერაციული რისკები,
ინტეგრალური რისკები, რომელთა რაოდენობრივი შეფასება ეფუძნება ფინანსური
და საბუღალტრო აღრიცხვის კომპლექსურ ანალიზსა და ინტეგრალური რისკის
შეფასების ჩატარების საწარმოს პასუხისმგებლობის ყველა დონის საფუძველზე.

საკონტროლო კითხვები

1. დაახასიათეთ რისკის ზონები სავარაუდო დანაკარგების სიდიდეზე

დამოკიდებულებით.
2. რა და რა სახის დანაკარგები შეიძლება გამოიწვიოს რისკებმა ეკონომიკურ
საქმიანობაში?
3. რას ნიშნავს გადახდის უნარიანობის დაკარგვის რისკი და რა არის მისი
გამომწვევი მიზეზები?
4. რას ნიშნავს ფინანსური მდგრადობის დაკარგვის რისკი და რა არის მისი
გამომწვევი მიზეზი?
5. რა არის რისკების მართვა და რა მნიშვნელობა აქვს მას საწარმოს მდგრადი
განვითარებისათვის?
6. ჩამოთვალეთ რისკების მრთვის პროცესის შემადგენელი კომპონენტები.
(იდენტიფიკაცია, ანალიზი, დაგეგმვა, რეაგირება, მონიტორინგი მართვა).

85
 თავი 4. რისკების მართვა სამეწარმეო საქმიანობაში

ძირითადი განსახილველი საკითხები:

4.1. რისკების მართვის სპეციფიკა, რისკ-მენეჯმენტის პრინციპები, ფუნქციები და
ორგანიზაციის სამეწარმეო საქმიანობაში;
4.2. რისკების მართვის ამოცანები და ორგანიზაციის ეტაპები სამეწარმეო
საქმიანობაში;
4.3. რისკების მართვის სისტემის გარეგანი და შინაგანი ფაქტორები;
4.4. მმართველობითი ამოცანების გადაჭრის სტრატეგიისა და მეთოდების არჩევის
თავისებურებები, რისკ-მენეჯმენტის წესები სამეწარმეო საქმიანობაში.

4.1. რისკების მართვის სპეციფიკა, რისკ-მენეჯმენტის პრინციპები, ფუნქციები და

ორგანიზაცია სამეწარმეო საქმიანობაში

მართვის სისტემა წარმოადგენს მმართველი სისტემის მართულ სისტემაზე

ზემოქმედების რთულ მექანიზმს სასურველი შედეგის მიღების მიზნით. ასე რომ
რისკების მართვა, როგორც სისტემა, შედგება ორი ქვესისტემისაგან: მართული
ქვესისტემა (მართვის ობიექტი) და მმართველი ქვესისტემა (მართვის სუბიექტი).
რისკების მართვის სისტემაში მართვის ობიექტია რისკი, კაპიტალის სარისკო
დაბანდება, ეკონომიკური დამოკიდებულება სამეურნეო ქვედანაყოფებს შორის
რისკის რეალიზაციის პროცესში.
რისკების მართვის სისტემაში მართვის სუბიექტია ადამიანთა სპეციალური
ჯგუფი, (ხელმძღვანელი, ფინანსური მენეჯერი, რისკების მენეჯერი და სხვები),
რომელიც მართვის სხვადასხვა ხერხებითა და მეთოდებით ახორციელებს
მიზანმიმართულ ზემოქმედებას მართვის ობიექტზე.
როცა საუბარია რისკების მართვის სისტემაზე, მხედველობაშია ამა თუ იმ
სუბიექტის მიერ გადაწყვეტილების მიღების მხარდაჭერის სისტემა, რომლის
მთავარი ამოცანაა მაქსიმალური ხარისხით შეამციროს ის განუსაზღვრელობა,
რომელსაც ადგილი აქვს სუბიექტის მიერ გადაწყვეტილების მიღების პროცესში.
რისკების მართვის სისტემა, ცხადია, მოიცავს გადაწყვეტილების მიღების

86
პროცესს, თუმცა ამით მისი ფუნქციები არ იზღუდება. რისკების მართვის სისტემა
მოიცავს ასევე სარისკო პოზიციების შემდგომ მონიტორინგს, მათ ჰეჯირებასა
ქვედანაყოფების ზემოქმედების წესს მიღებული რისკების კონტროლის პროცესში
და ა.შ.
რისკების მართვის სისტემის ანალიზისას მიზანშეწონილია გამოყენებული
იქნას სისტემური მიდგომა ძირითადი მეთოდოლოგიური ინსტრუმენტის სახით.
სისტემური მიდგომა წარმოადგენს ყოველმხრივ მიდგომას, რომელიც
ახდენს ყურადღების ფოკუსირებას არა მარტო ორგანიზაციაზე, არამედ მის
გარემომცველ გარემოზე. სისტემური მიდგომის ცენტრალური ცნება არის
"სისტემა", რომელიც ასახავს ცნებას იმის შესახებ, რომ სხვადასხვა ელემენტები,
გაერთიანებისას იძენენ ახალ თვისებებს, რომელიც არ გააჩნია ცალ-ცალკე
თვითოეულ მათგანს.
ახალი თვისება ყალიბდება სისტემაში იმ კავშირების არსებობით, რომელიც
ახდენენ სისტემის ყოველი ელემენტის თვისების გადატანას სისტემის ყველა
დარჩენილ ელემენტზე. ასეთ კავშირებს ინტეგრალურ, ანუ სისტემურ ელემენტებს
უწოდებენ.
რისკების მართვის სისტემის ფუნქციონირების ეფექტიანობა, სისტემური
მიდგომის ძირითადი დებულებების მიხედვით, განისაზღვრება სისტემის
ნაწილების, ან მისი ცალკეული ნაწილების შედეგობრივი მუშაობის ეფექტიანი
ურთიერთქმედებით.
ასე რომ, რისკების მართვის სისტემა წარმოადგენს
ურთიერთდაკავშირებული და ურთიერთდამოკიდებული ელემენტების
ერთობლიობას: რომელთა არსებობის საბოლოო მიზანია რისკების მინიმიზაცია.
რისკების მართვის სისტემა შეიძლება დახასიათდეს როგორც მეთოდების
ხერხებისა და ღონისძიებების ერთობლიობა, რომელიც საშუალებას იძლევა
განსაზღვრული ხარისხით პროგნოზირებული იქნას სარისკო მოვლენების
დადგომა და გატარდეს ღონისძიებები ასეთი მოვლენების დადგომის უარყოფითი
შედეგების გამოსარიცხავად, ან შესამცირებლად. რისკების მართვის სისტემაზე
გავლენას ახდენდნენ როგორც შიდა, ასევე გარეგანი ფაქტორები.

87
 სისტემური მიდგომა განსაზღვრავს ისეთი პრობლემების საწყისთა ძიებას,
რაც ყალიბდება ამ პროცესებში მუშაობისას, პირველ რიგში კი გარე გარემოში.
რისკების მართვის კორპორატიული სისტემის ორგანიზებისათვის
აუცილებელია 4 ძირითადი პრინციპის დაცვა.
პირველი პრინციპი: მართვის კოლეგიალური ორგანო- ლიდერი ბანკირების
მიერ დაგროვილი მრავალწლიანი გამოცდილება იმაზე მეტყველებს, რომ რისკების
ეფექტიანი მართვისათვის მმართველობითი გადაწყვეტილების მიღებისას საჭიროა
ფუნქციების დეცენტრალიზაცია. რისკებთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებები
არ უნდა იყოს მიღებული ერთი ადამიანის მიერ, ანდა, თუ კი ეს საჭიროა, ასეთი
პირების უფლებამოსილება შეზღუდული უნდა იყოს გონიერების ფარგლებში.
როგორც იტყვიან ერთი თავი კარგია, ხოლო ორი ან ათი - უკეთესი. ეს აიხსნება
ინტერესთა კონფლიქტის თავიდან ასაცილებლად (ბოროტმოქმედება პირადი
სარგებლის მიზნით) და ცალმხრივი მსჯელობით (ცხადია არც ერთი ადამიანი არ
არის ზეშესაძლებლობების მქონე). როგორც წესი, მართვის ასეთი კოლეგიალური
ორგანო ყალიბდება მართვის უმაღლესი და საშუალო რგოლის
ხელმძღვანელთაგან, უფრო გამოცდილებისა და მრავალპროფილიანი სტატუსის
მქონე პირთაგან. აქ შეიძლება პარალელის გავლება საბიუჯეტო პროცესის
ორგანიზაციასთან, როცა სხვადასხვა დონის საწარმოთა ხელმძღვანელების დიდი
რიცხვიდან, რომლებიც პასუხს აგებენ საწარმოს განვითარების სტრატეგიული
გეგმების შედგენასა და მომზადებაზე, და რომლებიც განიხილავენ ბიუჯეტების
პროექტებს მაღალ დონეზე მათ დამტკიცებამდე და პერიოდულად იკრიბებიან
ოპერატიულ შეკრებებზე. სწორედ ეს ადამიანები შეიძლება განხილული იქნან
როგორც საწარმოს მართვის კოლეგიალური ორგანოს სახით, რომელსაც აკისრია
რისკების მართვის ფუნქცია.
მეორე პრინციპი: დამოუკიდებელი ანალიტიკური ქვედანაყოფები.
მმართველობითი გადაწყვეტილებების მიღების პროცესის მხარდასაჭერად
საჭიროა სპეციალიზირებული და დამოუკიდებელი ანალიტიკური
ქვედანაყოფების ფორმირება, რომელთა მაღალკვალიფიცირებული
თანამშრომლები, უნდა ფლობდნენ ცოდნას საწარმოს საქმიანობის ყველა

88
სპეციფიკურ სფეროებში. ქვედანაყოფი, პასუხისმგებელი იქნება რისკების
დამოუკიდებლად შეფასებაზე და იმ გადაწყვეტილებების ინფორმაციულ-
ანალიტიკურ მხარდაჭერაზე, რომელსაც მიიღებს მართვის კოლეგიალური
ორგანო.
მესამე პრინციპი. შიდა კონტროლის სისტემა. ისევე როგორც საქმიანობის
ნებისმიერ სფეროში, რისკების მართვის სფეროში მიღებული მმართველობითი
გადაწყვეტილებების ეფექტიანობის უზრუნველსაყოფად საჭიროა კონტროლის
სისტემა მათ შესრულებაზე, როგორც საწარმოს ქვედანაყოფებზე, ასევე ცალკე
აღებულ თანამდებობის პირებზე. მოქმედი საბიუჯეტო პროცესი გულისხმობს
კონტროლს დამტკიცებული ბიუჯეტების შესრულებაზე. თუ კი საწარმოებში
დანერგილია ბიუჯეტირება, შიდა კონტროლის სისტემების შექმნა,
მნიშვნელოვანწილად ადვილი იქნება. ამის გარდა, მსხვილი საწარმოების
პერსონალის შტატში ხშირად გვხვდება შიდა აუდიტორები, რომელთაც
შეძლებისდაგვარად უნდა დაეკისროს შესაბამისი ფუნქციები.
მეოთხე პრინციპი. პერსონალის მოტივაცია. როგორც უკვე მრავალჯერ
ითქვა, მნიშვნელოვანი (თუ არა გადამწყვეტი) პირობა საწარმოს მიერ რისკ-
ორიენტირებული მენეჯმენტის დანერგვისათვის არის კორპორატიული მართვის
კულტურის-რისკების მართვის კულტურის განვითარება.
ბოლო დროს ძალზე პოპულარული თემა, როგორიცაა ხარისხის კონტროლი.
საწარმოების მიერ ხარისხის კონტროლის საერთაშორისო სტანდარტების
შესაბამისი სერტიფიკატების მიღება სერიით ISO 9000, იმასთანაა დაკავშირებული,
რომ ISO სერტიფიკატი უკვე დიდი ხანია არის პროდუქციის ან მომსახურების
ხარისხის დამადასტურებელი ნიშანი, რომელიც საწარმოსათვის, მისი
ხელმძღვანელობისა და პერსონალისათვის არის დამატებითი გარანტია ფირმის
საიმედობისა და პროფესიული კომპენტენტურობის კუთხით.
რისკ-მენეჯმენტი ასრულებს განსაზღვრულ ფუნქციებს, განასხვავებენ რისკ-
მენეჯმენტის ფუნქციების 2 ტიპს:
1) მართვის ობიექტის ფუნქციები;
2) მართვის სუბიექტის ფუნქციები.

89
 მართვის ობიექტის ფუნქციებს რისკ-მენეჯმენტში განეკუთვნება:
 რისკის გადაჭრის;
 კაპიტალის სარისკო დაბანდების განხორციელების;
 რისკის შემცირების სფეროში შესრულებული სამუშაოების;
 რისკების დაზღვევის პროცესის;
 ეკონომიკური ურთიერთობების და სამეურნეო პროცესის სუბიექტებს
შორის კავშირების ორგანიზება.
მართვის სუბიექტის ფუნქციებს რისკ-მენეჯმენტში განეკუთვნება:
 პროგნოზირება;
 ორგანიზაცია;
 რეგულირება;
 კოორდინირება;
 სტიმულირება;
 კონტროლი.
პროგნოზირება რისკ-მენეჯმენტში წარმოადგენს პერსპექტივაში ობიექტის
ფინანსური მდგომარეობის ცვლილებების შემუშავებას მთლიანად და ცალკეული
ნაწილების მიხედვით. პროგნოზირება - ეს არის განსაზღვრული მოვლენის
წინასწარი განჭვრეტა. იგი მიზნად არ ისახავს პრაქტიკაში შემუშავებული
პროგნოზების უშუალოდ განხორციელებას. პროგნოზირების თავისებურებაა ასევე
მართვის ობიექტის ფინანსური მდგომარეობის განვითარების სხვადასხვა
ვარიანტების განმსაზღვრელი ფინანსური მაჩვენებლებისა და პარამეტრების
აგებაში ალტერნატიულობა არსებული ტენდენციების საფუძველზე. რისკის
დინამიკაში პროგნოზირება შეიძლება განხორციელდეს როგორც წარსულის
მომავალში ექსტრაპოლაციის საფუძველზე, ცვლილებების საექსპერტო
შეფასებების ტენდენციების გათვალისწინებით, ასევე ცვლილებების პირდაპირი
განჭვრეტის საფუძველზე. ეს ცვლილებები შეიძლება აღმოცენდეს
მოულოდნელად. მართვა ამ ცვლილებების განჭვრეტის საფუძველზე მოითხოვს
მენეჯერის მიერ სიფხიზლისა და განსაზღვრული საბაზრო მექანიზმისადმი
ინტუიციის გამომუშავებას, ასევე მოქნილი საექსპერტო გადაწყვეტილებების

90
გამოყენებას.
ორგანიზაცია რისკ-მენეჯმენტში წარმოადგენს იმ ადამიანების გაერთიანებს,
რომლებიც ერთობლივად ახდენენ კაპიტალის სარისკო დაბანდების პროგრამის
რეალიზებას განსაზღვრული წესებისა ად პროცედურების საფუძველზე. ამ წესებსა
და პროცედურებს განეკუთვნება: მართვის ორგანოების შექმნა, მართვის აპარატის
სტრუქტურის აგება, კავშირურთიერთობის დამყარება მართველ ქვედანაყოფებს
შორის ნორმების, ნორმატივების, მეთოდიკებისა და ა.შ. შემუშავება.
რეგულირება რისკ-მენეჯმენტში წარმოადგენს მართვის ობიექტზე
ზემოქმედებას, რომლის მეშვეობითაც მიიღწევა ამ ობიექტის მდგრადი
მდგომარეობა მოცემული პარამეტრებიდან გადახრის აღმოცენების შემთხვევაში.
რეგულირება ძირითადად მოიცავს მიმდინარე ღონისძიებებს წარმოქმნილი
გადახრების აღმოსაფხვრელად.
კოორდინაცია რისკ-მენეჯმენტში წარმოადგენს რისკის მართვის სისტემის
ყველა რგოლის, მართვის აპარატისა და სპეციალისტების მუშაობის
შეთანხმებულობას. კოორდინაცია უზრუნველყოფს მართვის ობიექტის, მართვის
სუბიექტის, მართვის აპარატისა და ცალკეული მუშაკის ურთიერთობათა
ერთიანობას.
კონტროლი რისკ-მენეჯმენტში წარმოადგენს საწარმოს მუშაობის შემოწმებას
რისკის ხარისხის შემცირების მიმართულებით. კონტროლის მეშვეობით იკრიბება
ინფორმაცია მოქმედებათა დასახული პროგრამის შესრულების ხარისხის,
კაპიტალის სარისკო დაბანდებების შემოსავლიანობის, მოგებასა და რისკს შორის
დამოკიდებულების შესახებ, რომლის საფუძველზე შედის ცვლილებები ფინანსურ
პროგრამებში, ფინანსური მუშაობის ორგანიზებაში, რისკ-მენეჯმენტის
ორგანიზებულობაში. კონტროლი გულისხმობს ღონისძიებების შედეგების
ანალიზს რისკის ხარისხის შემცირების მიმართულებით.
ერთსა და იმავე რისკებს შეიძლება ადგილი ჰქონდეს საწარმოო-სამეურნეო
საქმიანობის სხვადასხვა სფეროში.
ამიტომ რისკების მართვისას მთავარია - რისკების შესაძლო სფეროების
იდენტიფიცირება საკვლევ საწარმოსთან მიმართებაში. რისკი რაოდენობრივად

91
ხასიათდება კაპიტალის კონკრეტული დაბანდებიდან მაქსიმალური და
მინიმალური შემოსავლების (ზარალის) მოსალოდნელი სიდიდის სუბიექტური
შეფასებით. ამასთან, რაც უფრო მეტია დიაპაზონი შესაძლო მაქსიმალურ და
მინიმალურ (შემოსავლებს ზარალს) შორის მათი მიღების ტოლი ალბათობის
პირობებში, მით მეტია რისკის ხარისხი. რისკის ხარისხი - ეს არის სარისკო
მოვლენის დადგომის ალბათობა. რაც უფრო მეტია სამეურნეო სიტუაციის
განუსაზღვრელობა გადაწყვეტილების მიღებისას, მით უფრო მეტია რისკის
ხარისხი. რისკის ხარისხის სიდიდეზე მოქმედი ფაქტორები შეიძლება დაიყოს
ობიექტურ და სუბიექტურ ფაქტორებად. ობიექტურ ფაქტორებს მიეკუთვნება
საწარმოს გარე გარემოში აღმოცენებული მიზეზები, ანუ ის მიზეზები რომლებიც
დამოკიდებული არ არის უშუალოდ ფირმის საქმიანობაზე. მაგ.: პოლიტიკური,
ეკონომიკური და ეკოლოგიური კრიზისები, სახელმწიფოს საბაჟო, საგადასახადო,
საბიუჯეტო პოლიტიკა. სუბიექტური ფაქტორები დაკავშირებულია უშუალოდ
ფირმის შიდა გარემოსთან და ახასიათებს მის საქმიანობას: შრომის ნაყოფიერების
დონეს, ტექნიკური და ტექნოლოგიური აღჭურვის დონეს, საწარმოო
პოტენციალის, მართვის სისტემას, შრომის ორგანიზაციას, საწარმოს
მარკეტინგულ, ფასისმიერ, საინვესტიციო პოლიტიკას.
რისკ-მენეჯმენტისათვის დამახასიათებელია მეთოდების ერთობლიობა,
ხერხებისა და ღონისძიებების ნაერთი, რომელთა მეშვეობითაც შესაძლებელია
გარკვეულწილად პროგნოზირებული იქნას რისკების დადგომა და მათზე
ზემოქმედებისათვის გადაწყვეტილებების მიღება. რისკების მართვის სტრატეგია
აიგება საწარმოს საქმიანობის მიმართულებებზე დამოკიდებულებით. რისკების
ეფექტიანად მართვისათვის საწარმოებში შეიძლება შეიქმნას სპეციალური
ქვედანაყოფები, რისკების მართვის განყოფილებები. მის სათავეში დგას რისკ-
მენეჯერი, რომელიც დაკავებულია უშუალოდ რისკების მართვის პრობლემებით
და კოორდინირებას უწევს საწარმოს ყველა ქვედანაყოფის საქმიანობას რისკების
რეგულირების თვალსაზრისით, ასევე შესაძლო დანაკარგებისა და ზარალის
კომპენსაციის უზრუნველყოფას. რისკ-მენეჯმენტი აყალიბებს საწარმოში რისკების
მართვის ორგანიზაციულ სტრუქტურას და აყალიბებს ამ საქმიანობასთან

92
დაკავშირებული ძირითადი დებულებებსა და ინსტრუქციებს.

4.2. რისკების მართვის ამოცანები და ორგანიზაციის ეტაპები

სამეწარმეო საქმიანობაში

რისკების შეფასებისა და ანალიზის პროგნოზირების შემდგომი

მნიშვნელოვანი ეტაპი სამეწარმეო საქმიანობაში არის რისკის მართვა.
რისკების მართვა მიზნად ისახავს შემდეგი ამოცანების გადაჭრას.
1) გადარჩენა. ორგანიზაციის დანახარჯების და სხვა პარამეტრების
(მორალურის, ეკოლოგიურის, იურიდიულისა და სხვა), იმ საზღვრებში
შენარჩუნება, რომელიც შესაძლებელს გახდის შენარჩუნებული იქნას ფირმა -
შრომისუნარიანი და მომგებიანი;
2) გაკოტრების მისაღები დონე. ზოგჯერ ამ ამოცანას უწოდებენ "სიმშვიდისა
და ნორმალური ძილის უზრუნველყოფას". ისიც აღსანიშნავია, რომ ეს ამოცანა
ისმის, როგორც წესი, ხელმძღვანელის ანდა ფირმის მფლობელის პოზიციებიდან,
მაგრამ საკითხი უფრო ფართო სპექტრისაა.
ყველა, ვინც ასე თუ ისე დაინტერესებულია ფირმის ბედით,
შეძლებისდაგვარად მშვიდად უნდა ეძინოს. უსაფრთხოების გრძნობა, მიღწეული
კეთილდღეობის მდგრადობისადმი რწმენა და კეთილდღეობის გაუმჯობესების
შესაძლებლობა - ეს არის ადამიანის საბაზისო მოთხოვნები.
მშვიდი ადამიანი ჩვეულებრივ, უკეთ მუშაობს, ოღონდ ძალზე მშვიდი
ადამიანი, რომელიც დარწმუნებულია იმაში, რომ მისთვის გარანტირებულია
კარგი ცხოვრება, იწყებს მოდუნებას.
შესაბამისად, სიმშვიდის დონე ოპტიმალური უნდა იყოს მოცემული
კრიტერიუმების მიხედვით. კრიტერიუმებიც ასევე შეიძლება სხვადასხვანაირი
იყოს;
3) შემოსავლების სტაბილურობა. ეს ამოცანა გაგებული უნდა იქნას როგორც
ფირმით დაინტერესებული ყველა მხარის კეთილდღეობის სტაბილურობა;
4) მუშაობის მისაღები უწყვეტობა. ნებისმიერ ორგანიზაციაში შესაძლებელია
შეფერხებები მუშაობაში. მთავარი ამოცანა იმაში მდგომარეობს, რომ არ იქნას
დაშვებული ისეთი შეფერხებები და წყვეტები მუშაობაში, რაც ფირმის დაღუპვას

93
გამოიწვევს;
5) ფირმის მდგრადი ზრდის მიზანშეწონილი ტემპი, საჭიროა რისკთან
მიმართებაში მზადყოფნა და შესაძლო დანაკარგების სიტუაციური
უზრუნველყოფა, რომელსაც შეუძლია შეანელოს ზრდა ანდა გახადოს იგი
არამდგრადი;
6) სოციალური პასუხისმგებლობა. მოცემული ფირმის ბიზნესთან ამას
პირდაპირი დამოკიდებულება შეიძლება არც ჰქონდეს, მაგრამ საზოგადოების
ნებისმიერი ინდივიდუალური ანდა ჯგუფური წევრს უნდა თავისი წვლილი
შეჰქონდეს საზოგადოების კეთილდღეობაში.
7) ეკონომიკურობა, სამეწარმეო რისკის მართვის თვით ღირებულების
შენარჩუნება დონეზე, რაც მინიმალურად საკმარისია ფირმის ნორმალური
მუშაობისათვის.
ყველა ეს ამოცანა სხვადასხვა დატვირთვის მატარებელია და
სხვადასხვაგვარად უნდა დაიგეგმოს დანაკარგებამდე, კრიზისის დროს და
დანაკარგების შემდეგ.
მაგალითად, გადარჩენის ამოცანის გადაჭრა დანაკარგებამდე შეიძლება
დაიგეგმოს როგორც გამანადგურებელი დანაკარგების პროგნოზირება,
პროფილაქტიკური ღონისძიებების განხორციელება.
კრიზისის დროს საჭირო ხდება კრიზისის მართვის ოპერატიული დაგეგმვა,
ფაქტიური დანაკარგების შემცირება და გამანადგურებელი დანაკარგების
დაუშვებლობა. დანაკარგების შემდეგ: პოტენციურად გამანადგურებელი
დანაკარგების შეფასება:
- ფირმის სადაზღვევო ინტერესების დაცვა გამანადგურებელი დანაკარგების
მიხედვით;
- დამნაშავეთა მოძიება და ფირმის სასამართლო დაცვა.
ამოცანების ზუსტი განსაზღვრა ძალზე მნიშვნელოვანია რისკების მართვის
სამსახურის ორგანიზაციისათვის, ასევე მისი სხვადასხვა კომპონენტების
შეთანხმებული საქმიანობის პირობებში.
ფირმის რისკების მართვის პროცესი - ეს პირველ რიგში არის სტრატეგიის

94
შემუშავება საერთოდ ფირმასთან მიმართებაში, რისკებთან მიმართებაში და
კერძოდ ყოველი კონკრეტული რისკისათვის.
რისკისმიერი სტრატეგიის (რისკებთან დაკავშირებული სტრატეგიის)
უზრუნველსაყოფად იქმნება ფირმის რისკების ინტეგრირებული მართვის
პროგრამა. პროგრამის გამოსაყენებლად და დასანერგად მიღების შემდეგ და ამის
საფუძველზე ხორციელდება სარისკო მდგომარეობის მონიტორინგი.
აუცილებლობის შემთხვევაში ხდება სარისკო სტრატეგიის და შესაბამისად,
რისკების მართვის პროგრამის კორექტირება.
როცა საუბარია რისკების მართვის პროცესებზე, მხედველობაში მხოლოდ
ფირმის მიერ გამოშვებული პროდუქტი არ უნდა იქნას მიღებული. თვითონ ფირმა
არის "ცოცხალი" მთლიანი ერთიანი ორგანიზმი, რომელიც თავისი საქმიანობის
სხვადასხვა ციკლს გადის. ამ ციკლების ეტაპებზე ყალიბდება რისკები, რომელთა
წყაროები შეიძლება იყოს როგორც ფირმის შიგნით, ისე მის გარეთ.
თავისი სასიცოცხლო ციკლის, სიცოცხლის პირველ ეტაპებზე ფირმა
ხარჯავს ფულს, შეიმუშავებს პროდუქტს, ამზადებს წარმოებას და აყალიბებს
საბაზრო ნიშას, თუმცა შემოსავლებს არ გამოიმუშავებს.
სწრაფი ზრდის ეტაპზე საჭირო ხდება უწყვეტი გარე დაფინანსება, რაც
შედარებით ადვილად მიიღწევა, მაგრამ სახიფათოა ზრდის ეიფორია და
გაზრდილი სასესხო ვალდებულებები.
სიმწიფის ეტაპზე, ზრდის ტემპი ნელდება, ხოლო ფირმა იღებს იმაზე მეტ
ფულს, რაც შეიძლება ეფექტიანად იქნას რეინვესტირებული თავის ბიზნესში.
ბოლო სტადიაზე ფირმა შეიძლება იყოს ზომიერად მომგებიანი
შემცირებული გაყიდვების ფონზე, თუმცა არ შეუძლია რეინვესტირება თავის
საქმიანობაში.
ფირმის სასიცოცხლო ციკლის ეტაპები სხვადასხვა სახით შეიძლება იქნას
წარმოდგენილი. მიზანშეწონილია პირველ რიგში გაანალიზდეს მისი შიდა და გარე
დინამიკა.
1. შიდა დინამიკა
1.1. კომერციული ორგანიზაციის შექმნა. ბიზნესის მისიისა და

95
სტრატეგიული მიზნების განსაზღვრა; საბაზრო ნიშის განსაზღვრა;
პროდუქტიული რიგის განსაზღვრა; ფირმის პროექტის შექმნის დაფინანსების
წყაროს შერჩევა; კომპანიის "პაბლიკ რილეიშენის" განხორციელება; პროექტის
გაშვება.
1.2. კომერციული ორგანიზაციის მიმდინარე საქმიანობის მართვა:
 ტრანსაქციები;
 მოგების მაქსიმიზაცია;
 დანახარჯების შემცირება;
 ტექნოლოგიური გადასვლები;
 სოციალური ამოცანების გადაწყვეტა;
 ეკოლოგიური ამოცანების გადაჭრა;
 დაზღვევა;
 საფონდო ოპერაციები.
1.3. კომერციული ორგანიზაციის სტრატეგიული მართვა:
 რესტრუქტურიზაცია ჩამოყალიბებული სტრუქტურის ჩარჩოებში;
 ფირმის ზრდა;
 შენელება;
 სტაბილიზაცია;
 რეცესია;
 დაცემა ანდა ახალი ციკლი.
2. გარე დინამიკა.
2.1. ინტეგრაციული პროცესები.
 შერწყმა;
 დაყოფა;
 შეძენა;
 ალიანსები;
 პარტნიორობა;
 ვერტიკალური ინტეგრაცია.
2.2. ახალი ბაზრების ათვისება.

96
  ჰორიზონტალური ინტეგრაცია;
 დივერსიფიკაცია;
 საექსპორტო პოტენციალის განვითარება.
კომერციული ორგანიზაციის შიდა და გარე დინამიკა აყალიბებს ფირმის
რისკების მართვის ამოცანების ერთიანობას, რომელსაც შეიძლება ადგილი
ჰქონდეს კომერციული ორგანიზაციის სასიცოცხლო ციკლის ყოველ ეტაპზე.
სხვა - ფინანსური რესურსების სახეები, რომლებიც გამოყენებულია ფირმის
შიდა და გარე დინამიკის სარეალიზაციოდ. (შიდა დაფინანსება, აქციონირების -
პასიური ინვესტორების სახსრების მოზიდვა. ნასესხები დაფინანსება).
შეიძლება აიგოს მატრიცა, რომელიც საერთო ზოგად წარმოდგენას
შეგვიქმნის რისკების სახეებზე, რაც შეიძლება დაფიქსირდეს დაფინანსების
წყაროებისა და სასიცოცხლო ციკლის სტადიების მიხედვით. მატრიცის ღერძების
გადაკვეთაზე ჩამოყალიბება ხუთი (ადრე გავლილი სასიცოცხლო ციკლის
მიხედვით) რისკების მართვის ამოცანათა ძირითადი კლასი.
ის ფაქტი, რომ ორგანიზაციული სისტემები, - საქმიანი ორგანიზაციები,
ფირმები, კორპორაციები და ა.შ. დიდი ხანია მრავალგანზომილებიანები არიან,
გასული საუკუნის ბოლო ათწლეულებში წითელ ზოლად იკვეთება სისტემურობის
იდეა. ეს მოხდა მართვის თეორიის ევოლუციის შედეგად, კომპიუტერული
ქსელების და პროგრამირების განვითარებით.
ფირმის რისკების თეორიის დანართის სახით გამოდის მართვისადმი
მრავალგანზომილებიანი მიდგომა, რომელიც შეიძლება დაეფუძნოს შემდეგ იდეას:
 საჭიროა ლოგიკურად მკაცრი ინფორმაციული იერარქიების გამოვლენა,
რომლის მიხედვითაც ფირმა ღებულობს მონაცემებს;
 ინფორმაციის სტრუქტურების დეტალიზაცია ქმნის საფუძველს
ინფორმაციის შემდგომი მანიპულირებისათვის სხვადასხვა
თანამდებობრივი პოზიციებზე, ფირმაში ინფორმაციის სხვადასხვა
ხარისხით განზოგადოებით მიზნობრივი მიდგომის დარღვევის გარეშე;
 მონაცემთა ბაზა აიგება ამ იერსახეთა მრავალმხრივი გადაკვეთის ფონზე,
რომლებიც ქმნიან მრავალგანზომილებიან პარალელეპიპედს. ყოველ

97
 სარისკო ექსპოზიციას აქვს უკიდურეს შემთხვევაში სამი განზომილება:
1) საფრთხის ქვეშ მყოფი ფასეულობის ტიპი;
2) რისკის გამომწვევი წყარო;
3) ფინანსური და სხვა შედეგების შესაძლო და ფაქტიური სიდიდე.
ამის გარდა, ფირმის ექსპოზიციების კლასიფიკაცია უნდა
ითვალისწინებდეს კიდევ ერთ განზომილებას, სახელდობრ-შიდასაფირმო,
ფირმის გარეთ, სამამულო და უცხოურ რისკებს.
უნდა აღინიშნოს რისკების მართვის ინფორმაციული უზრუნველყოფის
განსაკუთრებული მნიშვნელობა, რომელიც შედგება სხვადასხვა დონისა და სახის
ინფორმაციისაგან, ესენია: სტატისტიკური, ეკონომიკური, ფინანსური და ა.შ. ასევე
მისი დამუშავების, შენახვისა და განახლების მეთოდებს.
რისკ-მენეჯმენტი ეკონომიკური შინაარსის მიხედვით წარმოადგენს
რისკების მართვის სისტემას და ფინანსურ ურთიერთობებს, რომელიც ყალიბდება
ამ მართვის პროცესში.
როგორც მართვის სისტემა, რისკ-მენეჯმენტი თავის თავში მოიცავს რისკის
მიზნების და კაპიტალის სარისკო დაბანდებების შემუშავებას, სარისკო
მოვლენების დადგომის ალბათობის განსაზღვრას, რისკის ხარისხისა და სიდიდის
გამოვლენას, გარემომცველი სიტუაციის ანალიზს, რისკის მართვის სტრატეგიის
და ამ სტრატეგიის მართვისათვის საჭირო ხერხების შერჩევას. (ანუ რისკ-
მენეჯმენტისათვის საჭირო ხერხების შერჩევას), რისკზე მიზანმიმართული
ზემოქმედების განხორციელებას. აღნიშნული პროცესები მთლიანობაში
წარმოადგენენ რისკ-მენეჯმენტის ორგანიზაციის ეტაპებს.
რისკ-მენეჯმენტის ორგანიზაცია წარმოადგენს ღონისძიებათა სისტემას,
რომელიც მიმართულია ყველა მისი ელემენტის რაციონალურ შეთანაწყობაზე
რისკის მართვის ერთიან ტექნოლოგიურ პროცესად.
რისკ-მენეჯმენტის ორგანიზაციის პირველი ეტაპია რისკის მიზნების
განსაზღვრა და კაპიტალის სარისკო დაბანდებების მიზნების დადგენა. რისკის
მიზანია ის შედეგი - რომელიც აუცილებლად უნდა იქნას მიღებული. იგი შეიძლება
იყოს მოგება, შემოსავალი და ა.შ. კაპიტალის სარისკო დაბანდებების მიზანია

98
მაქსიმალური მოგების მიღება.
რისკთან დაკავშირებული ნებისმიერი ქმედება ყოველთვის
მიზანმიმართულია, რამდენადაც მიზნის უქონლობა რისკთან დაკავშირებულ
გადაწყვეტილებას უაზრობად აქცევს. რისკისა და კაპიტალის სარისკო
დაბანდებების მიზანი უნდა იყოს მკაფიო, ზუსტი, კონკრეტიზირებული და
რისკთან და კაპიტალთან შეპირისპირებადი.
შემდეგი მნიშვნელოვანი მომენტი რისკ-მენეჯმენტის ორგანიზაციაში არის
ინფორმაციის მიღება გარემომცველ გარემოებაზე, რომელიც აუცილებელია ამა თუ
იმ ქმედებების სასარგებლოდ გადაწყვეტილების მისაღებად. ასეთი ინფორმაციის
ანალიზის საფუძველზე და რისკის მიზნის გათვალისწინებით შეიძლება სწორად
განისაზღვროს მოვლენის, მათ შორის სადაზღვევო მოვლენის დადგომის
ალბათობა, რისკის ხარისხის გამოვლენა და მისი ღირებულების შეფასება. რისკის
მართვა ნიშნავს რისკის ხარისხის სწორად აღქმას, რომელიც გამუდმებით
საფრთხეს უქმნის ხალხს, ქონებას, ფინანსურ შედეგებს სამეურნეო საქმიანობაში.
მეწარმისათვის მნიშვნელოვანია მოქმედი რისკის ღირებულების ცოდნა,
რომელსაც ექვემდებარება მისი საქმიანობა.
რისკის ღირებულების ქვეშ მოაზრებული უნდა იქნას მეწარმის ფაქტიური
ზარალი, ამ ზარალის სიდიდის შემცირებაზე გაწეული ხარჯები. ანდა
დანახარჯები ამ ზარალისა და მისი შედეგების ანაზღაურებაზე. ფინანსური
მენეჯერის მიერ რისკის ნამდვილი სიდიდის სწორი შეფასება მას საშუალებას
მისცემს ობიექტურად წარმოადგინოს შესაძლო ზარალის ოდენობა და
განსაზღვროს გზები მათი თავიდან ასაცილებლად ანდა შესამცირებლად, ხოლო
ზარალის თავიდან აცილების შეუძლებლობის შემთხვევაში უზრუნველყოფილი
იქნას მათი ანაზღაურება.
გარემომცველი გარემოს შესახებ არსებული ინფორმაციის, რისკის
ალბათობის ხარისხისა და სიდიდის საფუძველზე შეიძლება შემუშავებული იქნას
კაპიტალის სარისკო დაბანდებების სხვადასხვა ვარიანტები და მოხდეს მისი
ოპტიმალურობის შეფასება მოსალოდნელი მოგებისა და რისკის სიდიდის
ურთიერთშედარების საფუძველზე.

99
 ეს საშუალებას იძლევა სწორად შეირჩეს რისკის სტრატეგიისა და მართვის
ხერხები, რისკის შემცირების ხარისხის მეთოდები.
რისკ-მენეჯმენტის ორგანიზაციის ამ ეტაპზე მთავარი როლი ენიჭება
ფინანსურ მენეჯერს, მის ფსიქოლოგიურ ხარისხს.
რისკის შემცირებაზე ქმედებების პროგრამის შემუშვებისას საჭიროა
გათვალისწინებული იქნას სარისკო გადაწყვეტილებების ფსიქოლოგიური აღქმა.
გადაწყვეტილებების მიღება რისკის პირობებში ეს ფსიქოლოგიური პროცესია.
ამასთან გადაწყვეტილების მათემატიკურ დასაბუთებასთან ერთად საჭიროა
მხედველობაში იქნას მიღებული სარისკო გადაწყვეტილებებისა და
რეალიზაციისას ადამიანის ფსიქოლოგიური თავისებურებები: აგრესიულობა,
ეჭვიანობა, დამოუკიდებლობა, ექსტრავერსია, ინტროვერსია, გაუბედავობა
(ყოყმანი) და სხვ.
ერთი და იგივე სარისკო სიტუაცია სხვადასხვაგვარად შეიძლება იქნას
აღქმული. ამიტომ რისკის შეფასება და ფინანსური გადაწყვეტილების მიღება
მნიშვნელოვანწილად დამოკიდებულია გადაწყვეტილების მიმღებ ადამიანზე.
როგორც წესი, რისკს თავს არიდებენ ან მასზე უარს ამბობენ კონსერვატული ტიპის
ხელმძღვანელები, რომლებიც არ არიან მიდრეკილნი ინიციატივებისაკენ არ არიან
დარწმუნებულნი საკუთარ ინიციატივაში და საკუთარ პროფესიონალიზმში, არ
არიან დარწმუნებულები შემსრულებელი პერსონალის კვალიფიკაციას და
პროფესიონალიზმში.
ექსტრავერტი - ეს არის პიროვნების თვისება, რაც ვლინდება მის
გარშემომყოფი ადამიანებისადმი დამოკიდებულებაში. გარე მოვლენებთან
მიმართებაში. იგი გამოიხატება გულღიაობის, გულგახსნილობის მაღალ დონეში,
გარე მოვლენებზე ცოცხალ ემოციონალურ რეაქციაში.
ინტროვერტი - ეს არის პიროვნების ორიენტაცია საკუთარი შეგრძნებების
შინაგან სამყაროზე, განცდებზე, გრძნობებსა და აზრებზე. ინტროვერტიული
პიროვნებისათვის დამახასიათებელია ქცევის ზოგიერთი მდგრადი
თავისებურებები და ურთიერთდამოკიდებულება გარშემომყოფთა მიმართ.
დამყარებულია შინაგან ნორმებზე თვითდაჯერებულობასა და საკუთარ თავში

100
ჩაღრმავებაზე. ინტროვერტების მსჯელობა, შეფასებებია, გამოირჩევა გარე
ფაქტორებზე მნიშვნელოვანი დამოუკიდებლობით, გონივრულობით,
წინდახედულობით, როგორც წესი ადამიანი ერთმანეთთან ათავსებს გარკვეული
პროპორციით ექსტრავერსიის და ინტრავერსიის თვისებებს.
რისკ-მენეჯმენტის ორგანიზაციის მთავარი და განუყოფელი ეტაპია
ღონისძიებათა ორგანიზება ქმედებათა დასახული პროგრამის
განსახორციელებლად, ანუ ცალკეული სახის ღონისძიებათა განსაზღვრა, ამ
სამუშაოების დაფინანსების წყაროებისა და სიდიდის განსაზღვრა, საჭირო
კონკრეტული შემსრულებლების, შესრულების ვადებისა და ა.შ. განსაზღვრა.
რისკ-მენეჯმენტის ორგანიზაციის მნიშვნელოვანი ეტაპია დასახული
პროგრამების შესრულებაზე კონტროლი, სარისკო გადაწყვეტილებების შერჩეული
ვარიანტის შესრულების შედეგების ანალიზი და შეფასება.
რისკ-მენეჯმენტის ორგანიზაცია მოითხოვს მოცემულ სამეურნეო
სუბიექტში რისკების მართვის ორგანოს განსაზღვრას. რისკის მართვის ორგანო
შეიძლება იყოს ფინანსურ მენეჯერი, რისკ-მენეჯერი ანდა შესაბამისი მართვის
აპარატი, სადაზღვევო ოპერაციების აპარატი, ვენჩურული ინვესტიციების აპარატი,
კაპიტალის სარისკო დაბანდების განყოფილება და ა.შ. ეს სექტორები და
განყოფილებები არის სამეურნეო სუბიექტის ფინანსური სამსახურის
სტრუქტურული ქვედანაყოფები.
კაპიტალის სარისკო დაბანდების განყოფილება სამეურნეო სუბიექტის
წესდების შესაბამისად ახორციელებს შემდეგ ფუნქციებს:
 ვენჩურული და პორტფელური ინვესტიციების ე.ი. კაპიტალის რისკიანი
დაბანდების განხორციელება მოქმედი კანონმდებლობისა და სამეურნეო
სუბიექტის წესდების შესაბამისად;
 რისკიანი საინვესტიციო საქმიანობის პროგრამის შემუშავება;
 გარემომცველ გარემოებებზე ინფორმაციის შეკრება, დამუშავება, ანალიზი
და შენახვა;
 რისკების ხარისხისა და ღირებულების, რისკის მართვის სტრატეგიისა და
ხერხების განსაზღვრა;

101
  სარისკო გადაწყვეტილებების პროგრამის შემუშავება და მისი შესრულების
ორგანიზაცია, შედეგებზე კონტროლისა და ანალიზის ჩათვლით;
 სადაზღვევო საქმიანობის განხორციელება, დაზღვევისა და გადაზღვევის
ხელშეკრულებების დადება სადაზღვევო და გადაზღვევის ოპერაციების,
დაზღვევის შესახებ ანგარიშგებათა განხორციელება;
 დაზღვევისა და გადაზღვევის პირობების შემუშავება: სადაზღვევო
ოპერაციების მიხედვით სატარიფო განაკვეთების დადგენა;
 შესაბამისი საბუღალტრო, სტატისტიკური და ოპერატიული ანგარიშების
წარმოება კაპიტალის სარისკო დაბანდებების მიხედვით.

4.3. რისკების მართვის სისტემის გარეგანი და შიდა ფაქტორები

რისკის მართვის სისტემის გარე ფაქტორებია:

 ნორმატიული ბაზა რისკის რეგულირების სფეროში (ნორმატივები,
მეთოდიკები, რეკომენდაციები, საბუღალტრო აღრიცხვის სტანდარტები და
ა.შ.);
 მაკროეკონომიკური ფაქტორები;
 რისკების მართვის უცხოური გამოცდილება.
გარე გარემოს მნიშვნელოვანი დამახასიათებელი თავისებურებებია
მრავალფეროვნება, დინამიურობა და ინტეგრირებულობა.
დინამიურობა გულისხმობს გარე გარემოს სწრაფ ცვალებადობას. ამოცანა
მდგომარეობს რისკების მართვის ადაპტირებული სისტემის შექმნაში, რომელიც არ
ეწინააღმდეგება გარე გარემოს ცვლილებებს, არამედ იცვლება მასთან ერთად.
გარე გარემოს შემდეგი დამახასიათებელი თავისებურებაა
მრავალფეროვნება. თანამედროვე ორგანიზაცია ზემოქმედებს სხვადასხვა
ობიექტების დიდ ოდენობასთან. ესენია: აქციონერები, კლიენტები, პარტნიორები,
ცენტრალური ბანკი, ხელისუფლების ორგანოები, კონკურენტები და ა.შ. მთელი ეს
მრავალფეროვნება ძლიერდება და ღრმავდება კიდევ იმით, რომ ყველა ობიექტი
ერთმანეთთან დაკავშირებულია მრავალფეროვანი კავშირებით, - ეკონომიკურით,
საინფორმაციო, პოლიტიკურით; ადმინისტრაციულით, რომლებიც მუდმივად

102
ურთიერთქმედებაში არიან ერთმანეთთან ანუ გარე გარემო ინტეგრირებულია.
შესაბამისად, ორგანიზაციის ურთიერთქმედების ცვლილება ნებისმიერ ამ
ობიექტთან იწვევს ცვლილებებს ურთიერთობებში და სხვებთან მიმართაც.
რისკის მართვის სისტემის შიდა ფაქტორები მოიცავს:
1. ორგანიზაციის საქმიანობის სპეციფიკას, მის პოლიტიკას, სტრატეგიასა და
ტაქტიკას;
2. ორგანიზაციულ სტრუქტურას;
3. პერსონალის კვალიფიკაციას.
შიდა გარემოს ძირითადი თვისებებია:
მართული იქნება გარე გარემოსთან შეგუებაზე:
 სრულყოფა;
 მთლიანობის არსებობა, ყველა ელემენტისათვის ერთიანი დანიშნულების
მინიჭება.
როგორც მართვის სისტემა, რისკების მართვა გულისხმობს რიგი
პროცესებისა და ქმედებების განხორციელებას, რომლებიც წარმოადგენენ რისკის
მართვის სისტემის ელემენტებს. მათ მიეკუთვნება:
 რისკის იდენტიფიკაცია და ლოკალიზაცია;
 რისკის ანალიზი და შეფასება;
 რისკის მინიმიზაციისა და თავიდან აცილების ხერხები;
 სარისკო პოზიციების მონიტორინგი.
რისკის მართვის პროცესი შეიძლება წარმატებით გამარტივებული სახით
წარმოდგენილი იქნას შემდეგი ბლოკ-სქემის სახით. (ნახ. 4.4.).
1. მონაცემთა შეკრება და დამუშავება;
2. რისკის ხარისხობრივი ანალიზი;
3. რისკის რაოდენობრივი შეფასება;
4. რისკის მისაღებობის შეფასება;
5. რისკის შემცირების შესაძლებლობების შეფასება;
6. მეთოდების შერჩევა და რისკის შემცირების ვთარიანტების ფორმირება;
7. რისკის გადიდების შესაძლებლობის შეფასება;

103
 8. რისკების გადიდების ვარიანტების ფორმირება და შერჩევა;
9. რისკის შემცირების მიზანშეწონილების შეფასება;
10. რისკის გადიდების მიზანშეწონილობის შეფასება
14. რისკის შემცირების ვარიანტის შერჩევა;
15. პროექტის რეალიზაცია (რისკის მიღება);
16. პროექტის რეალიზაციაზე უარის თქმა (რისკის თავიდან აცილება).
უნდა აღინიშნოს, რომ ინფორმაციის შეგროვება და დამუშავება მართვის
პროცესის მნიშვნელოვანი ეტაპია მისი კონკრეტული შინაარსისაგან
დამოუკიდებლად. რისკების მართვის პროცესში განსაკუთრებული მნიშვნელობა
ენიჭება ინფორმაციის სისრულესა და ხარისხს, რამდენადაც სრული ინფორმაციის
არარსებობა არის რისკის ერთ-ერთვი არსებითი ფაქტორი და გადაწყვეტილების
მიღება არასრული ინფორმაციის პირობებში არის დამატებითი ფინანსური
დანაკარგების წყარო.
სქემაზე ბლოკ-სქემის გამარტივებისათვის ინფორმაციის შეგროვება და
დამუშავება წარმოდგენილია პირველი ეტაპის სახით. სინამდვილეში ეს სამუშაო
ხორციელდება გადაწყვეტილების მიღების მთელი პროცესის განმავლობაში.

104
 1

არა კი
4 5 6

კი
არა

7
კი
9
არა

არა
კი

1 12
1 კი

არა 14
1
3

არა
15 16

ნახ. 4.4. რისკის მართვის პროცესის ბლოკ-სქემა

ერთი ეტაპიდან მეორეზე გადასვლისას საჭიროების შემთხვევაში შეიძლება

დაზუსტდეს მოთხოვნა დამატებით ინფორმაციაზე, ხორციელდება მისი შეკრება
და დამუშავება.
განსაკუთრებული როლი რისკის ხარისხობრივ და რაოდენობრივ ანალიზის
პროცესში აკისრია ინფორმაციას.
ხარისხობრივი ანალიზი გულისხმობს; რისკის წყაროებისა და მიზეზების

105
გამოვლენა, იმ ეტაპებისა და სამუშაოების განსაზღვრა, რომელთა შესრულებისას
ყალიბდება რისკი. ანუ რისკის პოტენციური ზონების დადგენას, ყველა შესაძლო
რისკების იდენტიფიკაცია, პრაქტიკული სარგებლის და შესაძლო ნეგატიური
შედეგების გამოვლენა, რომელთაც შეიძლება ადგილი ჰქონდეთ რისკის შემცველი
გადაწყვეტილებების რეალიზაციისას - ხარისხობრივი ანალიზის შედეგები არის
მნიშვნელოვანი ამოსავალი ინფორმაცია რაოდენობრივი ანალიზის
განსახორციელებლად.
რაოდენობრივი ანალიზი გულისხმობს ცალკეული რისკების და საერთო
რისკის რიცხობრივ განსაზღვრას. ამ ეტაპზე განისაზღვრება სარისკო მოვლენების
დადგომის ალბათობა და მისი შედეგები. ხორციელდება რისკის ხარისხის
რაოდენობრივი შეფასება, განისაზღვრება ასევე რისკის დასაშვები დონე.
რისკის ანალიზის განხორციელების შედეგად მიიღება შესაძლო სარისკო
მოვლენების სურათი. მისი დადგომისა და დადგომის ალბათობა. რისკების
მიღებული მნიშვნელობების შედარების შემდეგ მათ დასაშვებ მნიშვნელობებთან
შემუშავდება რისკების მართვის სტრატეგია, და ამის საფუძველზე მათი თავიდან
აცილებისა და შემცირების ღონისძიებები.
რისკების თავიდან აცილებისა და მინიმიზაციის ღონისძიებები მოიცავს
შემდეგ ეტაპებს:
1. რისკის დონის მისაღებლობის შეფასება;
2. რისკის შემცირების, ან გადიდების შესაძლებლობების შეფასება
(შემთხვევაში, როცა რისკის მიღებული სიდიდე გაცილებით ნაკლებია მის
დასაშვებ დონეზე. ხოლო რისკის ხარისხის გადიდება უზრუნველყოფს
მოსალოდნელი უკუგების გადიდებას);
3. რისკების შემცირების (გადიდების) მეთოდების შერჩევა;
4. რისკების შემცირების (გადიდების) ვარიანტების მიზანშეწონილობისა და
არჩევანის შეფასება.
რისკის თავიდან აცილების და მინიმიზაციის ღონისძიებათა გარკვეული
ნაკრების შერჩევის შემდეგ მიღებული უნდა იქნას გადაწყვეტილება შერჩეული
ღონისძიებების საკმარისობის ხარისხის შესახებ. თუ კი ღონისძიებები

106
არასაკმარისია, მაშინ მიზანშეწონილია უარი ითქვას პროექტის რეალიზაციაზე.
(თავიდან იქნას აცილებული რისკები).
ჩამოთვლილი ეტაპებისა და სამუშაოების ხასიათი და შინაარსი, მათი
შესრულების გამოყენებული მეთოდები მნიშვნელოვანწილად დამოკიდებულია
სამეწარმეო საქმიანობის სპეციფიკასა და შესაძლო რსიკების ხასიათზე.

4.4. მმართველობითი ამოცანების გადაჭრის სტრატეგიისა და

მეთოდების არჩევის თავისებურებები, რისკ-მენეჯმენტის
წესები სამეწარმეო საქმიანობაში

რისკ-მენეჯმენტის ორგანიზაციის ამ ეტაპზე მთავარი როლი ეკუთვნის

ფინანსურ მენეჯერს, მის ფსიქოლოგიურ თვისებებს. რისკების მართვის
საკითხებით დაკავებული მენეჯერს (მენეჯერი რისკების დარგში) ორი უფლება
უნდა ჰქონდეს: არჩევანის უფლება და მასზე პასუხისმგებლობის უფლება.
არჩევანის უფლება ნიშნავს გადაწყვეტილების მიღების უფლებას, რაც
აუცილებელია კაპიტალის სარისკო დაბანდებით დასახული მიზნების
რეალიზაციისათვის. რისკ-მენეჯმენტში მისი სპეციფიკის გამო, რაც
განპირობებულია, პირველ რიგში, მიღებულ რისკზე პასუხისმგებლობით,
მიზანშეწონილია, ხოლო ცალკეულ შემთხვევაში საერთოდ დაუშვებელია
გადაწყვეტილებათა კოლექტიური (ჯგუფური) მიღება, რომელზედაც არავინ
კისრულობს პასუხისმგებლობას. კოლექტივი, რომელიც ღებულობს
გადაწყვეტილებას, არასოდეს არ აგებს პასუხს მის შესრულებაზე. ამასთან
მხედველობაში უნდა იქნას მიღებული რომ კოლექტიური გადაწყვეტილება
ცალკეული ინდივიდების ფსიქოლოგიური თავისებურებების ძალით, (მათი
ანტაგონიზმი, ეგოიზმი, პოლიტიკური, ეკონომიკური ანდა იდეოლოგიური
პლატფორმები და ა.შ.) გაცილებით უფრო სუბიექტურია, ვიდრე ერთი
სპეციალისტის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება.
რისკების მართვისათვის შეიძლება შეიქმნას ადამიანთა სპეციალიზებული
ჯგუფები, მაგ. სადაზღვევო ოპერაციების სექტორი, ვენჩურული ინვესტიციების
სექტორი, კაპიტალის სარისკო დაბანდებების განყოფილება (ანუ ვენჩურული და

107
პორტფელური ინვესტიციები და ა.შ.).
ადამიანთა ეს ჯგუფები უფლებამოსილნი არიან მოამზადონ წინასწარი
კოლექტიური გადაწყვეტილებები და მიიღონ იგი ხმათა უბრალო ანდა
კვალიფიციური (ანდა 2/3; ¾ ერთხმად) ხმათა უმრავლესობით.
თუმცა საბოლოოდ რისკის მიღება ვარიანტის არჩევა და კაპიტალის სარისკო
დაბანდება უნდა განახორციელოს ერთმა კაცმა, რამდენადაც იგი ერთდროულად
თავის თავზე იღებს პასუხისმგებლობას მოცემულ გადაწყვეტილებაზე.
პასუხისმგებლობა ნიშნავს სარისკო გადაწყვეტილების მიმღები პირის
დაინტერესებას მის მიერ დასახული მიზნის მისაღწევად.
რისკების მართვის სტრატეგიისა და ხერხების შერჩევისას ხშირად
გამოიყენება რომელიმე განსაზღვრული სტერეოტიპი, რომელიც მოიცავს
ფინანსური მენეჯერის გამოცდილებასა და ცოდნას მისი მუშაობის პროცესში და
არის საფუძველი მუშაობაში ავტომატური ჩვევებისათვის. სტერეოტიპული
ქმედებების არსებობა მენეჯერს საშუალებას აძლევს განსაზღვრულ ტიპიურ
სიტუაციებში იმოქმედოს ოპერატიულად და უფრო ოპტიმალურად. ტიპიური
სიტუაციების არარსებობის შემთხვევაში ფინანსური მენეჯერი უნდა გადავიდეს
სტერეოტიპიური გადაწყვეტილებების მიღებიდან ოპტიმალურ, სარისკო მისთვის
მისაღებ სარისკო გადაწყვეტილებებზე.
მმართველობითი ამოცანების გადაჭრისადმი მიდგომები შეიძლება იყოს
ძალზე სხვადასხვა, განსხვავებულები, ამიტომ რისკ-მენეჯმენტისათვის
დამახასიათებელია მრავალვარიანტულობა.
მრავალვარიანტულობა რისკმენეჯმენტში ნიშნავს ფინანსური
კომბინაციების სტანდარტისა და არაორდინალურობის შეხამებას, ქმედებების ამა
თუ იმ ხერხების მოქნილობას და განუმეორებლობას კონკრეტულ სამეურნეო
სიტუაციებში. მთავარი რისკ-მენეჯმენტში არის მიზნის სწორად დაახვა, რომელიც
პასუხობს მართვის ობიექტის ეკონომიკურ ინტერესებს.
რისკ-მენეჯმენტი ერთობ დინამიურია. ამიტომ რისკ-მენეჯმენტი უნდა
ეფუძნებოდეს რისკის მართვის სტანდარტული ხერხების ცოდნას, უნარს სწრაფად
და სწორად იქნეს შეფასებული კონკრეტული ეკონომიკური სიტუაცია,

108
შესაძლებლობას სწრაფად იქნას ნაპოვნი კარგი, თუ არა ერთადერთი გამოსავალი
ამ სიტუაციიდან. რისკ-მენეჯმენტში მზა რეცეპტები არ არის და არც შეიძლება
იყოს. იგი გვასწავლის იმას, სამეურნეო ამოცანების ამა თუ იმ გადაწყვეტის
ხერხების, მეთოდების და წესების ცოდნისას, მიღწეული იქნას მნიშვნელოვანი
წარმატება კონკრეტულ სიტუაციაში, გახადოს იგი უფრო მეტად ან ნაკლებად
განსაზღვრული.
განსაკუთრებული როლის სარისკო ამოცანების გადაჭრაში ასრულებს
მენეჯერის ინტუიცია და ინსაიტი.
ინტუიცია არის უნარი უშუალოდ, რაღაც მყისიერად ლოგიკური ჩანაფიქრის
გარეშე მიღწეული იქნას პრობლემის სწორი გადაჭრა. ინტუიციური
გადაწყვეტილება ყალიბდება როგორც აზრის შინაგანი გაბრწყინება, გამონათება,
რომელიც ხსნის შესასწავლი საკითხის არსს. ინტუიცია არსი შემოქმედებითი
პროცესის განუყოფელი კომპონენტი. ფსიქოლოგია განიხილავს ინტუიციას
მგრძნობელობისა და ლოგიკური შემეცნების ურთიერთკავშირში პრაქტიკულ
საქმიანობასთან, როგორც უშუალო ცოდნა ადრე შეძენილ, გასაშუალოებულ
ცოდნასთან ერთიანობაში. ინსაიტი - ეს არის რიგი პრობლემის გადაჭრის გააზრება
სუბიექტურად ინსაიტს გაიაზრებენ როგორც მოულოდნელ - გაცისკროვნებას,
ჩაწვდომას. თვითონ ინსაიტის მომენტში გადაწყვეტილება გააზრებულია ძალზე
ნათლად. თუმცა ეს სიცხადე ხშირად ატარებს მოკლევადიან ხასიათს და საჭიროებს
გადაწყვეტილების გააზრებულ ფიქსაციას.
მაშინ როცა რისკის გათვლა შეუძლებელია, სარისკო გადაწყვეტილებების
მიღება ხდება ევრისტიკის დახმარებით.
ევრისტიკა ეს არის ლოგიკური ხერხებისა და თეორიული კვლევების
მეთოდური წესების, ასევე სინამდვილის ძიების ერთობლიობა. სხვა სიტყვებით, ეს
არის განსაკუთრებით რთული ამოცანების გადაჭრის წესები და ხერხები. ცხადია,
ევრისტიკა ნაკლებსაიმედო და ნაკლებადგანსაზღვრულია მათემატურ
გათვლებთან შედარებით. თუმცა იგი საშუალებას იძლევა მიღებული იქნას
სრულად განსაზღვრული გადაწყვეტილებები.
რისკ-მენეჯმენტს აქვს ევრისტიკული წესებისა და ხერხებისა თავისი

109
სისტემა გადაწყვეტილებების მისაღებად რისკის პირობებში.
რისკ-მენეჯმენტის ძირითადი წესებია:
1) არ შეიძლება იმაზე მეტის გარისკვა, ვიდრე ამის საშუალებას მოგვცემს
საკუთარი კაპიტალი;
2) საჭიროა ფიქრი რისკის შედეგებზე;
3) არ შეიძლება ბევრის გარისკვა მცირესათვის;
4) დადებითი გადაწყვეტილებები მიიღება მხოლოდ ეჭვის არარსებობის
პირობებში;
5) ეჭვის არსებობის შემთხვევაში მიიღება უარყოფითი გადაწყვეტილება;
6) არ შეიძლება ფიქრი იმაზე, რომ არსებობს მხოლოდ ერთი
გადაწყვეტილება - შეიძლება არის სხვა გადაწყვეტილება.
პირველი წესის რეალიზაცია ნიშნავს, რომ მანამ, სანამ მიღებული იქნება
გადაწყვეტილება კაპიტალის სარისკო დაბანდებაზე, ფინანსურმა მენეჯერმა უნდა:
1) განსაზღვროს ზარალის მაქსიმალურად შესაძლო ოდენობა მოცემული
რისკის მიხედვით;
2) შეუდაროს იგი დაბანდებული კაპიტალის ოდენობას;
3) შეუდაროს იგი ყველა საკუთარ ფინანსურ რესურსებს და განისაზღვროს,
ხომ არ გამოიწვევს ამ კაპიტალის დაკარგვა მოცემული ინვესტორის გაკოტრებას.
ზარალის სიდიდე დაბანდებული კაპიტალიდან შეიძლება ტოლი იყოს
მოცემული კაპიტალის სიდიდისა, მასზე ცოტა მეტი ან ცოტათი ნაკლები.
პირდაპირი ინვესტიციების შემთხვევაში ზარალის სიდიდე, როგორც წესი,
ვენჩურული კაპიტალის სიდიდის ტოლია.
ინვესტორმა ჩადო 1 მლნ$ სარისკო საქმეში. საქმე ჩავარდა. ინვესტორმა
დაკარგა 1 მლნ$.
თუმცა იმის გათვალისწინებით, რომ ფულის მსყიდველობითი უნარის
შემცირებით ინფლაციის პირობებში დანაკარგი იქნება მეტი ვიდრე ჩადებული
კაპიტალის სიდიდე. ამ შემთხვევაში შესაძლო ზარალის სიდიდე უნდა
განისაზღვროს ინფლაციის ინდექსის გათვალისწინებით. ინვესტორმა ჩადო 1 მლნ.
სარისკო საქმეში იმ იმედით, რომ 1 წლის შემდეგ მიიღებდა 5 მლნ-ს. საქმემ წააგო.

110
თუ კი ერთი წლის შემდეგ ფული უკან არ დაბრუნდა, მაშინ ზარალის სიდიდე
უნდა გაითვალოს ინფლაციის ინდექსის გათვალისწინებით (მაგ.: 220%). ანუ 2,2
მლნ (2,2 x 1). პირდაპირი ზარალის შემთხვევაში, რაც შეიძლება მიღებული იქნას
ხანძრის, წყალდიდობის, ძარცვის და ა.შ. ზარალის სიდიდე მეტია ქონების
პირდაპირ დანაკარგებზე, რამდენადაც იგი მოიცავს კიდევ დამატებით ფულად
დანახარჯებს ზარალის შედეგის ლიკვიდაციისა და ახალი ქონების შესაძენად.
პორტფელური ინვესტიციების დროს ანუ ფასიანი ქაღალდების შეძენისას,
რომლებიც შეიძლება გაყიდული იქნას მეორად ბაზარზე, ზარალის სიდიდე
ჩვეულებრივ, ნაკლებია დახარჯული კაპიტალის თანხაზე. იგი იზომება რისკის
კოეფიციენტის დახმარებით.
K=Y/C სადაც
K - რისკის კოეფიციენტი;
Y - ზარალის მაქსიმალური შესაძლო სიდიდე;
C - საკუთარი ფინანსური რესურსების ოდენობა ზუსტად ცნობილი
შემოსულობების გათვალისწინებით.
რისკის ოპტიმალური კოეფიციენტი შეადგენს 0,3, ხოლო რისკის
კოეფიციენტი, რომელიც ინვესტორის გაკოტრებას იწვევს, - 0,7 და მეტია.
მეორე წესის რეალიზაცია მოითხოვს, რომ ფინანსურმა მენეჯერმა, იცის რა
მაქსიმალურად შესაძლო ზარალის სიდიდე, განსაზღვრავს, რა შეიძლება მან
მოიტანოს, როგორია რისკის ალბათობა, და მიიღოს გადაწყვეტილება: რისკზე
უარის თქმის შესახებ, რისკის მიღებაზე თავისი პასუხისმგებლობით, ან რისკის
გადაცემაზე სხვა პირის პასუხისმგებლობის ქვეშ.
მესამე წესის მოქმედება განსაკუთრებით ნათლად ვლინდება რისკის
გადაცემისას; ანუ დაზღვევისას. ამ შემთხვევაში იგი ნიშნავს, რომ ფინანსურმა
მენეჯერმა უნდა განსაზღვროს და აირჩიოს მისთვის მისაღები დამოკიდებულება
სადაზღვევო შენატანსა და სადაზღვევო თანხას შორის - ეს უნდა იყოს თანხა,
რომელზედაც დაზღვეულია მატერიალური ფასეულობები, დაზღვეულის
პასუხისმგებლობა, ცხოვრება და ჯანმრთელობა.
რისკი არ უნდა იქნას შეკავებული, ანუ ინვესტორმა არ უნდა აიღოს თავის

111
თავზე რისკი, თუ ზარალის სიდიდე შედარებით დიდია სადაზღვევო შენატანზე
ეკონომიასთან შედარებით.
ცალკეულ წესთა რეალიზაცია იმას ნიშნავს, რომ სიტუაცია, რომლისთვისაც
არის მხოლოდ ერთი გადაწყვეტილება (დადებითი ან უარყოფითი), საჭიროა
თავიდან იქნას გააზრებული. შეიძლება იგი სინამდვილეში არსებობს. თუ კი
ანალიზი აჩვენებს რომ სხვა გადაწყვეტილებები არ არის, მაშინ უნდა ველოდოთ
"უარესს" ანუ თუ კი ეჭვიანობ, უნდა მიიღო უარყოფითი გადაწყვეტილება.

საკონტროლო კითხვები

1. განმარტეთ რისკების მართვის სისტემა და დაახასიათეთ იგი.

2. დაახასიათეთ რისკ-მენეჯმენტის ფუნქციები.
3. რა მიზნებს ისახავს რისკების მართვა საწარმოში?
4. რომელ ძირითად პრინციპებს ემყარება მართვის სისტემა კორპორაციებში?
5. როგორ გესმით ცნება: "რისკის ღირებულება"?
6. ჩამოთვალეთ რისკების თავიდან აცილებისა და მინიმიზაციის
ღონისძიებები.
7. როგორ, ვის მიერ ხდება სარისკო გადაწყვეტილებების მიღება (ფინანსურის)
საწარმოში?
8. ჩამოთვალეთ რისკ-მენეჯმენტის წესები და ხერხები, რომელიც
გაითვალისწინება გადაწყვეტილების მისაღებად.

112
 თავი 5. რისკების მართვის თავისებურებანი აგრარულ სექტორში

ძირითადი განსახილველი საკითხები:

5.1. რისკების კლასიფიკაცია წარმოშობის წყაროების მიხედვით აგრარულ
სექტორში
5.2. რისკების კლასიფიკაცია ტერიტორიული მომცველობის მასშტაბის მიხედვით
5.3. რისკების შეფასება აგრატულ სექტორში
5.4. რისკების მართვის ინსტრუმენტები სოფლის მეურნეობაში.

5.1. რისკების კლასიფიკაცია წარმოშობის წყაროების მიხედვით

აგრარულ სექტორში

სოფლის მეურნეობის რისკების შემცირების საკითხის გადასაწყვეტად

აუცილებელია იმ რისკების ბუნებაში გარკვევა, რომელთაც შეიძლება
დაექვემდებარონ სასოფლო-სამეურნეო სფეროს მუშაკები. რისკების მართვის
შესახებ არსებულ ლიტერატურაში (HARDAKER et al.., 1997; BOEHLJE და TREDE,
1977; FLEJSCHER, 1990), გამოყოფილი რისკის 5 ძირითადი წყარო სოფლის
მეურნეობაში:
1. საწარმოო რისკი;
2. ფასისმიერი ანუ საბაზრო რისკი;
3. ინსტიტუციონალური რისკი;
4. პერსონალური რისკი (ადამიანური ფაქტორი);
5. ფინანსური რისკი.
საწარმოო რისკი თავისი წარმომავლობით დაკავშირებულია მცენარეთა და
ცხოველთა მდგომარეობასთან დაკავშირებით, რაც დაკავშირებულ
განუსაზღვრელობასთან, არახელსაყრელი ბუნებრივი პირობების დადგომასთან,
ეპიდემიებთან და ავადმყოფობებთან, ასევე სხვა გაუთვალისწინებელ
შემთხვევებთან.
გადაწყვეტილების მიღების მომენტი საჭირო რესურსების შეძენასთან
დაკავშირებით არ ემთხვევა მათი გამოყენებიდან მიღებული ეკონომიკური
უკუგების მომენტს, ამდენად პრობლემას წარმოადგენს საწარმოო რესურსებზე

113
ფასების განუსაზღვრელობა. პროდუქციაზე საბაზრო ფასები პრაქტიკულად
შეუძლებელია უტყუარად განისაზღვროს მისი წარმოების შესახებ
გადაწყვეტილების მიღების მომენტში. ამით შეიძლება აიხსნას სასოფლო-
სამეურნეო პროდუქციაზე ფასების განუსაზღვრელობის პრობლემა. ასე რომ
მეწარმეები სოფლის მეურნეობაში მუშაობენ ფასისმიერი ანუ საბაზრო რისკის
პირობებში. უნდა ითქვას, რომ ფასების შეფარდებით ცვლილებას წელიწადის
თვეების მიხედვით შეიძლება ჰქონდეს საკმაოდ მსგავსი ხასიათი სხვადასხვა
წლებში. ეს აიხსნება სასოფლო-სამეურნეო წარმოების სეზონური ხასიათით. მაგ.:
ფასების მაღალი რყევა მარცვლეულზე დამახასიათებელია მარცვლეულის თესვის
წინა პერიოდში და მცირდება მოსავლის აღების შემდგომ პერიოდში, როცა უკვე
არის პირველი ინფორმაცია ხორბლის მთიან მოსავალზე. წლის განმავლობაში
ფასების რყევის სხვა ფაქტორია მომხმარებელთა მოთხოვნილების ცვლილება
სეზონების მიხედვით. ფასების სეზონური რყევა არ წარმოადგენს რისკის
სერიოზულ წყაროს და შეიძლება გათვალისწინებული იქნას პროდუქციის
რეალიზაციის გეგმების შედგენისას.
ფასისმიერი რყევები წლების მიხედვით, პირველ რიგში, დაკავშირებულია
ცალკეულ წლებში პროდუქციის წარმოების სიდიდესთან. ან მის მიწოდებასთან,
ასევე მოთხოვნასთან როგორც შიდა, ისე საგარეო ბაზარზე. არახელსაყრელი
ბუნებრივი პირობების წლებში და შესაბამისად დაბალი შემოსავლიანობის
პირობებში ფასები მემცენარეობის პროდუქციაზე შეიძლება არსებითად
გაიზარდოს და პირიქით, შემოსავლიან წლებში იზრდება პროდუქციის მიწოდება,
რაც ჩვეულებრივ განაპირობებს ფასების შემცირებას. ეს მოვლენა ბუნებრივი
ჰეჯირების სახელწოდებითაა ცნობილი. ბუნებრივ ჰეჯირებას ადგილი აქვს
მოსავლიანობასა და პროდუქციის ფასს შორის უარყოფითი კორელაციის
პირობებში. იგი მასტაბილიზებულ გავლენას ახდენს საწარმოს შემოსავალზე,
რამდენადაც მეურნეობას შეუძლია შეამციროს თავისი შესაძლო ზარალი, რაც
გამოწვეულია მოსავლიანობის შემცირებით უფრო მაღალი ფასების ხარჯზე.
ვახასიათებთ რა საწარმოო და ფასისმიერ რისკებს, უნდა აღინიშნოს
შემდეგი: სასოფლო-სამეურნეო სისტემებისათვის, სადაც გამოიყენება

114
პრიმიტიული საწარმოო ტექნოლოგიები, უფრო მეტი მნიშვნელობა აქვს საწარმოო
რისკს. და ეს არც არის გასაკვირი. ტექნოლოგიების დაუცველობა, სარწყავი და
სადრენაჟო სისტემების არარსებობა, ეროზიის საწინააღმდეგო ღონისძიებების
იგნორირება, სანიტარულ-ვეტერინალურ ღონისძიებებზე უარის თქმა
განაპირობებს აგრარული წარმოების ძლიერ დამოკიდებულებას ბუნებრივ-
კლიმატურ პირობებზე და გარე გარემოს სხვა ფაქტორებზე, სასოფლო-სამეურნეო
კულტურების არასტაბილურ შემოსავლიანობასა და ცხოველთა არარეგულარულ
პროდუქტიულობას. ინტენსიური ტექნოლოგიების სისტემებში სადაც
გამოყენებულია სამეცნიერო კვლევების შედეგები, გაცილებით დიდი
მნიშვნელობა აქვს ფასისმიერ რისკს, განსაკუთრებით ფასების არასტაბილურობას
სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციაზე. ეს, პირველ რიგში, დაკავშირებულია
მოთხოვნისა და მიწოდების არაელასტიურობასთან სასურსათო პროდუქციის
ბაზარზე. მოთხოვნისა და მიწოდების მრუდების ნებისმიერი, თვით უმნიშვნელო
გადაადგილება ერთიმეორის მიმართ იწვევს ფასების დონეთა მკვეთრ ცვლილებას.
რისკის მეორე, არანაკლებ მნიშვნელოვანი წყაროა ხშირი ცვლილებები
სოფლის-მეურნეობის სახელმწიფო რეგულირებაში, სასოფლო-სამეურნეო
წარმოების სამართლებრივი ბაზის არასტაბილურობა და განუსაზღვრელობა. მაგ.:
განვითარებადი ეკონომიკის ქვეყნების სამართლებრივი ბაზა, რომელიც მიწასთან
დაკავშირებულ ურთიერთობებს არეგულირებს. ეს გარემოება განსაზღვრავს მაღალ
რისკს ინვესტორებისათვის, რომელთაც სურთ კაპიტალი დააბანდონ სასოფლო-
სამეურნეო ბიზნესში.
მეორე მაგალითი შეიძლება იყოს მცენარეთა დაცვის საშუალებების
განსაზღვრული ტიპების გამოყენების შეზღუდვა, ან საერთოდ აკრძალვა, რასაც
მნიშვნელოვანი გავლენის მოხდენა შეუძლია მემცენარეობის საწარმოთა
შემოსავლებზე. ასეთი სახის რისკები ინსტიტუციონალური რისკების
სახელწოდებითაა ცნობილი.
რისკის კიდევ ერთი წყარო, განსაკუთრებით გლეხურ მეურნეობებში არის
ე.წ. "ადამიანური ფაქტორი". ოჯახური კრიზისები, ისეთები, როგორიცაა ფერმის
მფლობელის გარდაცვალება ანდა განქორწინება, ასევე შეიძლება აისახოს

115
მეურნეობის ფინანსურ მდგომარეობაზე. დაუდევრობა სასოფლო-სამეურნეო
ტექნიკის, ან ცხოველის მიმართ ასევე შეიძლება ჩაითვალოს ადამიანურ რისკად.
საწარმოო, ფასისმიერი, ინსტიტუციონალური და ადამიანური რისკების
ზემოქმედებისაგან მიღებული მთლიანი ეფექტი შეიძლება განისაზღვროს საერთო
ტერმინით - ბიზნეს-რიკი. შესაძლებლობა იმისა, რომ ზემოთ ჩამოთვლილი რისკის
ტიპები გაერთიანდეს ერთ ჯგუფში, ნაკარნახევია შემდეგი მოსაზრებით. ამ
რისკებს აწყდება ყველა საწარმო, იმისდა მიუხედავად, თუ როგორ ფინანსდება იგი.
ბიზნეს-რისკი არის მეურნეობრიობის ეკონომიკურ ეფექტიანობაზე
განუსაზღვრელობის ყველა ფაქტორის ზემოქმედების შედეგად მიღებული
აგრეგირებული (გაერთიანებული) ეფექტი.
იგი გავლენას ახდენს საწარმოს მუშაობის ისეთ ეკონომიკურ მაჩვენებლებზე,
როგორიცაა პროდუქციის თვითღირებულება, გაყიდვების მოცულობა, მოგება,
ფულადი სახსრების ნაკადი და სხვა.
ძნელად თუ შევხვდებით საწარმოს, განსაკუთრებით სოფლის მეურნეობაში,
მისთვის დამახასიათებელი სეზონური წარმოებით, რომელსაც არ ექნება
საკრედიტო დავალიანება. რაც უფრო მაღალია ნასესხები კაპიტალის წილი
საწარმოს საქმიანობის დაფინანსებაში, მით უფრო მეტია მისი გაკოტრების
ალბათობა მაღალი ბიზნეს-რისკის პირობებში, და პირიქით, რაც უფრო მეტია
საკუთარი კაპიტალის წილი მეურნეობის მთლიან კაპიტალში, მით ნაკლებია მისი
გაკოტრების ალბათობა. ამის გარდა, არ შეიძლება ისეთი საშიში სიტუაციების
აღმოცენების გამორიცხვა, როგორიცაა კრედიტებზე საპროცენტო განაკვეთის
უეცარი ცვლილება, ასევე ფინანსური რესურსების არარსებობა, ანდა უკმარისობა
საწარმოსათვის საჭირო მომენტში. ასე რომ, საწარმოს სამეწარმეო-ეკონომიკური
საქმიანობის დაფინანსების ხერხი ასევე არის სამეურნეო რისკის წყარო. საწარმოს
დაფინანსების წესთან დაკავშირებულ რისკებს მიაკუთვნებენ ფინანსური რისკების
ჯგუფს.

5.2. რისკების კლასიფიკაცია ტერიტორიული მომცველობის მასშტაბის მიხედვით

რისკების შემცირების მიმართულებით ღონისძიებების განსაზღვრისათვის

116
გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს რისკების კლასიფიკაციას ტერიტორიული
მომცველობის მასშტაბის მიხედვით, ამ თვალსაზრისით გამოყოფენ ორი ტიპის
რისკებს. ესენია:
 რისკები, რომლებიც წარმოიშვება ბუნებრივ-ეკონომიკური ზონების
მეურნეობათა უმეტესობათა მიმართ ერთდროულად. მათ მიეკუთვნება,
პირველ რიგში, რეგიონული მასშტაბის კლიმატური რისკები (მაგ. გვალვის
რისკი, რომელიც ერთდროულად მოიცავს რამდენიმე ოლქის
ტერიტორიას, ფასისმიერი რისკი, ასევე გარკვეულ წილად
ინსტიტუციონალური ბუნების მქონე რისკები);
 რისკები, რომელთაც ადგილი აქვს ცალკეულ საწარმოებში
მეურნეობრიობის ინდივიდუალური პირობების გამო და
დამოკიდებულნი არ არიან სხვა სასოფლო-სამეურნეო ფორმირებათა
რისკებისაგან. ამ ჯგუფის რისკებს განეკუთვნება ლოკალური
არახელსაყრელი ბუნებრივი პირობები, მაგალითად, სუსხი, ანდა სეტყვა,
მცენარეთა და ცხოველთა დაზიანება ავადმყოფობებით, ასევე ფინანსური
და ადამიანური რისკები., ასეთ რისკებს უწოდებენ იდიოსინკრაზიულ
რისკებს.

5.3. რისკების შეფასება აგრარულ სექტორში

რისკის შეფასების ცნების ქვეშ მოიაზრება შესაძლო ზარალის სიდიდისა და

შესაძლო ზარალის ალბათობის შეფასება, ანუ ფაქტიური შედეგის გადახრა
(გაუარესების მიმართულებით) მისი მოსალოდნელი მნიშვნელობისგან. საწარმოო-
ეკონომიკურ მაჩვენებელთა უმეტესობას სოფლის მეურნეობაში აქვს თავიანთი
მნიშვნელობების სტატისტიკური განაწილება, რომელიც ახლოსაა ნორმალურთან.
ამიტომ რისკის შეფასება ყველაზე ხშირად ხდება ისეთი სტატისტიკური
მახასიათებლების საფუძველზე, როგორიცაა სტანდარტული გადახრა. დამატებით,
საწარმოს მდგრადობის ხარისხის შეფასებისათვის ხშირად გამოიყენება ისეთი
სტატისტიკური მაჩვენებელი, როგორიცაა ვარიაციის კოეფიციენტი.
სტანდარტული გადახრისაგან განსხვავებით იგი იძლევა ინფორმაციას არა მარტო

117
ჩვენთვის საინტერესო ნიშნის ვარიაციის შესახებ, არამედ ახდენს მის თანაშეზომვას
მის მოსალოდნელ სიდიდესთან.
თუმცა ამა თუ იმ პროდუქციის წარმოებაზე გადაწყვეტილების მიღებისას
მნიშვნელოვანია გათვალისწინებული იქნას არა მარტო მისი ვარიაცია, არამედ
მთლიანად მისი განაწილება. წარმოების უფრო ნაკლებ რისკიანი სახეებისა და
ხერხების შესარჩევად საჭიროა მხედველობაში იქნას მიღებული არა მარტო
ვარიაცია, მოსავლიანობის ვარიაციის კოეფიციენტი, არამედ მოსავლიანობის
განაწილებაც.
უფრო მეტიც, რისკის შეფასებისას საჭიროა გათვალისწინებული იქნას
ისეთი ფაქტორი, როგორიცაა გადაწყვეტილების მიმღები პირის (ფერმერის)
დამოკიდებულება რისკთან. სხვადასხვა ადამიანები სხვადასხვანაირად აღიქვამენ
შემოსავლის განუსაზღვრელობის ხარისხს. (არსებობენ "უფრო რისკიანი" და
"ნაკლებ რისკიანი" ადამიანები). ამიტომ სხვადასხვა ადამიანები ერთსა და იმავე
რისკს სხვადასხვანაირად აფასებენ.
ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ რისკის შეფასებისას ერთიმეორისაგან უნდა
განვასხვავოთ საწარმოო-ეკონომიკური მაჩვენებლების რყევები, რომლებიც
გამოწვეულია შემთხვევითი, ანუ არამართვადი ფაქტორებით და მაჩვენებლები,
რომლებიც გამოწვეულია მართვადი ფაქტორებით, მაგ. ცვლილებებით წარმოების
ინტენსიფიკაციის დონეში. საქმე იმაშია, რომ მაჩვენებელთა ცვალებადობა
შეიძლება აიხსნას არა მარტო ბუნებრივი და საბაზრო ფაქტორების ბუნებრივი
შეთანაწყობით, არამედ წარმოებაში ტექნოლოგიური ცვლილებებით. რისკის
გაზომვა გულისხმობს მაჩვენებლის დონეზე მხოლოდ შემთხვევითი ფაქტორების
ზემოქმედების შეფასებას. ამიტომ რისკის შეფასება პროდუქტიულობასთან
(მოსავლიანობასთან) მიმართებაში რიგი გასული წლების მიხედვით უნდა მოხდეს
მხოლოდ იმ მაჩვენებლის საფუძველზე, როგორიცაა დაყვანილი მოსავლიანობა.
დაყვანილი შემოსავლიანობა ინტერპრეტირდება როგორც მოსავლიანობის
შეფასება ამა თუ იმ წარსულ ისტორიულ პერიოდში ახლანდელი (მიმდინარე)
წლის პირობებში (თანამედროვე ტექნოლოგიებისა და წარმოების
ინტენსიფიკაციის დონის პირობებში) და გაითვლება შემდეგნაირად.

118
 Yt
Ynt = . Ynp სადაც
Ympt

Ynt - დაყვანილი მოსავლიანობა პერიოდში;

YФt - ფაქტიური მოსავლიანობა პერიოდში;
Ympt - მოსავლიანობა ტრენდის მიხედვით პერიოდში;
Ynp - მოსალოდნელი (საპროგნოზო) მოსავლიანობა მიმდინარე წელს.
ფასების რყევასთან დაკავშირებული რისკის შეფასება სასურველია
განხორციელდეს ფასების შეფარდებითი ცვლილების მაჩვენებლის საფუძველზე,
რომელიც გაითვლება როგორც წასული პერიოდის ფასების დამოკიდებულება
მიმდინარე პერიოდის ფასებთან (Pt/Pt-1). ამასთან აღარ არის საჭირო მოხდეს
ინფლაციაზე შემოწმება იმ პირობებში, როცა იგი იზრდება შედარებით
თანაზომიერად საანალიზო პერიოდის განმავლობაში. ამის გარდა, ეს შესაძლებელს
ხდის შედარდეს ფასების რყევა სხვადასხვა პროდუქციის მიხედვით, რამდენადაც
ეს შესაძლებელია.

5.4. რისკების მართვის ინსტრუმენტები სოფლის მეურნეობაში

სასოფლო-სამეურნეო წარმოების თვალსაზრისით რისკების მართვის

ხერხები (ინსტრუმენტები) შეიძლება დაყოს ორ ძირითად ჯგუფად:
1) სტრატეგიები ტრანსფერის მიხედვით და რისკების გადაცემა სხვა
სუბიექტებზე
2) სტრატეგიები საწარმოში რისკების შემცირებასთან მიმართებაში.
სტრატეგიებს ტრანსფერებისა და რისკების გადაცემის მიხედვით
განეკუთვნება:
 ვერტიკალური ინტეგრაცია;
 წარმოება კონტრაქტების საფუძველზე;
 ჰეჯირება ფიუჩერსებისა და ოფციონების ბაზრებზე;
 დაკრედიტება;
 დაზღვევა.
შიდასამეურნეო სტრატეგიების ჯგუფი მოიცავს შემდეგ ინსტრუმენტებს:

119
  დაჩქარებული საწარმოო ციკლებისა და რისკებზე ნაკლებად
დაქვემდებარებული პროდუქტებისა და ტექნოლოგიების შერჩევა;
 წარმოების დარგებისა და საწარმოო პროცესების დივერსიფიკაცია;
 შემოსავლის დამატებითი წყაროების მოძიება;
 საჭირო ლიკვიდობის მხარდაჭერა:
 ფინანსური რეზერვების შექმნა;
 ეტაპორივი ინვესტირება;
 გაყიდვების ოპტიმიზაცია დროში.
საწარმოში რისკის რეგულირების ინსტრუმენტების სპეციფიკა იმაში
მდგომარეობს, რომ მათი გამოყენება სამეურნეო სუბიექტების მიერ მოხდეს
დამოუკიდებლად, მაშინ როცა ინსტრუმენტები ტრანსფერების მიხედვით და
რისკების გადაცემა გულისხმობს შესაბამისი ინსტიტუციონალური გარემოსა და
შესაბამისი საბაზრო ინფრასტრუქტურის არსებობას.
ფართო გავრცელება ჰპოვა ვერტიკალურმა ინტეგრაციამ.
აგროჰოლდინგების შექმნა, რომელიც აგროსამრეწველო კომპლექსის სხვადასხვა
სფეროს საწარმოებს აერთიანებს, შესაძლებლობას იძლევა მოიხსნას ფასისმიერ
რისკებთან დაკავშირებული პრობლემების ნაწილი როგორც სოფლის
მეურნეობაში, ასევე გადამამუშავებელ მრეწველობაში, ასევე ამცირებს
აგროჰოლდინგებში შემავალი საწარმოების ფინანსურ რისკებს. დადებითი ეფექტი
მიიღწევა ასევე დივერსიფიკაციის გზით, რომელიც გულისხმობს სხვადასხვა
საწარმო მიმართულებათა კომბინირებას შემოსავლების დონეებში სერიოზული
რყევების შემცირების მიზნით და შესაძლებელს ხდის შემცირდეს რისკები
წარმოების ისეთ დარგებში ინვესტირების გზით, რომლებშიც სიტუაცია რისკის
შემთხვევაში ვითარდება პრაქტიკულად დიამეტრალურად სხვადასხვა
მიმართულებით. მიუხედავად დივერსიფიკაციის შედეგად მიღებულ პოზიტიური
ეფექტისა, მისი ეფექტიანად გამოყენების შესაძლებლობები ხშირად ლიმიტირდება
ისეთი ფაქტორებით, როგორიცაა რესურსების შეზღუდულობა, პროდუქციის
გასაღებასთან დაკავშირებული პრობლემები, არახელსაყრელი კლიმატური
პირობები და სხვა. გეოგრაფიული (სივრცობრივი) დივერსიფიკაცია ასევე

120
შეიძლება გავლენას ახდენდეს რისკის შემცირებაზე. საწარმოები, რომლებიც
სპეციალიზდებიან ერთი სახის პროდუქციის ანდა შეზღუდული სახეობების
პროდუქტების წარმოებაზე, შეიძლება განთავსდეს სხვადასხვა რეგიონებში,
რომლებიც განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან ბუნებრივ-კლიმატური და საბაზრო
პირობებით. უპირატესობა გეოგრაფიული დივერსიფიკაციისაგან შეიძლება
გამოიხატოს მსხვილი ინვესტორების დაინტერესებაში განათავსონ კაპიტალი
სხვადასხვა ადგილას განთავსებულ მიწის ნაკვეთებში.
წარმოება კონტრაქტების საფუძველზე გულისხმობს კონტროლის და
შესაბამისად პასუხისმგებლობის ნაწილის გადაცემას კონტრაქტორ წარმოებაზე
(პროდუქციის მომხმარებელი). კონტროლის გადაცემის ხარისხზე
დამოკიდებულებით განასხვავებენ წარმოების ორგანიზაციის ორ ტიპს. მათ შორის
უფრო მარტივი - ეს არის კონტრაქტი განსაზღვრულიხარისხის მქონე პროდუქციის
შესყიდვაზე დათქმულ ვადებში, გარანტირებული ფასით, ამასთან ფასების
განუსაზღვრელობასთან დაკავშირებული რისკი გადადის კონტრაქტორზე. ამიტომ
შემოსავლების არასტაბილურობას შეიძლება ადგილი ჰქონდეს მხოლოდ საწარმოო
რისკის გამო. უფრო რთული შემთხვევაა - საწარმოო კონტრაქტი, რომლის დროსაც
სასოფლო-სამეურნეო საწარმოს ვალდებულებებში შედის მხოლოდ წარმოების
ძირითადი საშუალებებით უზრუნველყოფა, მაგ. მიწით და სამუშაო ძალით.
კონტრაქტორი უზრუნველყოფს წარმოებას საბრუნავი სახსრებით (მ.შ. საკვებით),
კონტროლით საწარმოო პროცესებზე და განსაზღვრავს პროდუქციის რეალიზაციის
არხებს. წარმოების ორგანიზაციის მოცემული ფორმა ნიშნავს უფრო მეტი რისკის
გადატანას კონტრაქტორზე.
რისკის შემცირების დამატებითი ხერხი სასოფლო-სამეურნეო წარმოებაში
არის წარმოების საშუალებების შერჩევა, ასევე მრავალმიზნობრივი დანიშნულების
მქონე პროდუქციის წარმოება, წარმოების საშუალებების
მულტიფუნქციონალურობა, მათი გადართვის შესაძლებლობა ერთი სახის
პროდუქციის წარმოებიდან მეორე სახის პროდუქციის წარმოებაზე. ასე მაგალითად
მსხვილფეხა რქოსანი პირუტყვის ფერმა ადვილად შეიძლება გადაკეთდეს
ღორების მოსაშენებელ ფერმად. მიწის ნაკვეთი, რომელიც შეიძლება

121
გამოყენებული იქნას სხვადასხვა კულტურების მოსაყვანად, ყოველთვის უკეთესია
იმ ნაკვეთთან შედარებით, რომელიც სხვადასხვა განსაზღვრული თვისებების გამო
შეიძლება გამოყენებული იქნას მხოლოდ კულტურათა შეზღუდული
სახეობისთვის. წარმოებული პროდუქციის მულტფუნქციონალურობა
გულისხმობს მისი გაყიდვის შესაძლებლობას ეკონომიკის სხვადასხვა სექტორებში
გამოსაყენებლად სხვადასხვა ბაზრებზე. მაგ.: კარტოფილი შეიძლება
რეალიზებული იქნას სპირტის წარმოებაში, სავაჭრო და კვების გადამამუშავებელ
საწარმოებში, ან შეიძლება მისი გამოყენება პირუტყვის საკვებად. საწარმოო
დანიშნულების ხორბალი შეიძლება გაიტანონ საგარეო ბაზარზე, თუ შიდა ბაზარი
გაჯერებულია.
რისკების ტრანსფერის მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტია ვადიანი
სტანდარტული კონტრაქტების ეფექტიანად ფუნქციონირებადი ბაზარი, რაც
საშუალებას იძლევა ბევრ საქონელზე, მათ შორის სასოფლო-სამეურნეო
პროდუქციაზე ფიუჩერსული კონტრაქტები საშუალებას აძლევენ საწარმოებს
სასოფლო-სამეურნეო წარმოებასა და გადამამუშავებელ დარგებში მოახდინონ
საკუთარი პროდუქციის სპეციალიზაცია და ამით გამოიყენონ მასშტაბის ეფექტი,
(რაც ყოველთვის ვერ ხერხდება წარმოების დივერსიფიკაციისას). საბაზრო
სპეკულანტები სპეციალიზდებიან რისკების გადაცემაზე, ამასთან ასრულებენ
განსაზღვრულ ეკონომიკურ ფუნქციებს: რისკების დანაწილება, ლიკვიდობის
ამაღლება ფიუჩერსულ საქონელზე, ბაზარზე ფასების პროგნოზირება უფრო მაღალ
ხარისხობრივ დონეზე, დარღვევების შემცირება ფასწარმოქმნაში, რაც შეიძლება
დაკავშირებული იქნას უფრო აქტიურ მონაწილეობასთან ფიუჩერსების
მყიდველთა (გადამამუშავებელი საწარმოები) ბაზარზე, ან ფიუჩერსების
გამყიდველები (სასოფლო-სამეურნეო საქონლის მწარმოებლები). ფიუჩერსული
კონტრაქტები საშუალებას იძლევა შემცირდეს რისკის ხარისხი, ასევე ხელს უწყობს
საბაზრო მექანიზმის ეფექტიანობის ამაღლებას, რომელიც ემყარება მოთხოვნას და
მიწოდებას, ამცირებს ფასების რყევას და ამით თავიდან იცილებს ციკლურობას.
რისკების გადაცემის შედარებით გავრცელებული ინსტრუმენტია სასოფლო-
სამეურნეო წარმოების დაზღვევა. დაზღვევის მთავარი ფუნქციაა, დაზღვეულთა

122
უზრუნველყოფა ადექვატური სადაზღვევო დაფარვით ცალკეული რისკების მიერ
გამოწვეულ ნეგატიური ეკონომიკური შედეგების შემთხვევაში.
იმის გათვალისწინებით, რომ სასოფლო-სამეურნეო წარმოება სეზონური
ხასიათისაა, ამასთან, ინვესტიციებიდან უკუგება ამ სფეროში, როგორც წესი,
გარკვეული დროის შემდეგ შემოედინება, დაკრედიტება წარმოადგენს სასოფლო-
სამეურნეო წარმოების მდგრადი განვითარების უზრუნველყოფის ერთ-ერთ
მნიშვნელოვან საშუალებას. ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ საკრედიტო რესურსებზე
ხელმისაწვდომობა მჭიდრო კავშირშია დარგში დაზღვევის განვითარებაზე. რისკის
შემცირება და შემოსავლის მდგრადობის უზრუნველყოფა ამაღლებს სესხის ამღები
მეწარმის საიმედობას, და ამთ ამსუბუქებს ფერმერების კრედიტზე
ხელმისაწვდომობას, ურთიერთკავშირი დაკრედიტებასა და დაზღვევას შორის
ნათლად ილუსტრირდება მაროკოს მაგალითით, სადაც სადაზღვევო პოლისის
შესყიდვა გვალვის რისკთან მიმართებაში არის აუცილებელი წინაპირობა ბანკებში
სასოფლო-სამეურნეო კრედიტების მისაღებად. სადაზღვევო პოლისის არსებობა
არის ფერმერთა დაკრედიტების პირობა მექსიკაშიც.
რისკებს ნაკლებად დაქვემდებარებული პროდუქტებისა და
ტექნოლოგიების შერჩევა, რომელთათვის დამახასიათებელია დაჩქარებული
საწარმოო ციკლები, ხელს უწყობს საწარმოს შემოსავლების ვარიაციის შემცირებას.
ეს უწინარესად ხორციელდება საწარმოო ციკლის შემცირებისა და რიგი
ტექნოლოგიური გადაწყვეტილებების მეშვეობით, რომლებიც ამცირებენ
სასოფლო-სამეურნეო წარმოების დამოკიდებულებას გარე გარემოს
განუსაზღვრელობის ფაქტორებზე.
წარმოების დივერსიფიკაცია სხვადასხვა სახის პროდუქციის წარმოებით
ამცირებს ცალკეული პროდუქტების წარმოებასთან დაკავშირებული რისკების
გავლენას. ასე მაგ.,: მორწყვაზე ორიენტირებული წარმოება, ან მეცხოველეობა
ურწყავ მიწათმოქმედებასთან შეხამებით შეიძლება იყოს მასტაბილირიზებელი
ეფექტის მატარებელი საწარმოს სერთო შემოსავალზე გვალვიან წლებში.
ცნობილია ასევე, რომ ცალკეული ტექნიკური კულტურები, მაგ. მზესუმზირის
წარმოება, არის უფრო მაღალშემოსავლიანი გვალვიან წლებში. ამიტომ მისი

123
წარმოება ასევე შეიძლება გამოყენებული იქნას წარმოების დივერსიფიკაციის
საშუალებად გვალვიან რეგიონებში.
შემოსავლების დამატებითი წყაროების მოძიება ასევე ეფუძნება
დივერსიფიკაციის პრინციპს და გამოიყენება როგორც საოჯახო შემოსავლების
სტაბილიზაციის ინსტრუმენტი გლეხურ და ფერმერულ მეურნეობებში. როგორც
წესი, იგი არის ოჯახის ცალკეული წევრის დასაქმების საშუალება არასასოფლო-
სამეურნეო ბიზნესში.
ფინანსური რეზერვების შექმნა, გაყიდვების ეტაპობრივი ინვესტირება და
გაყიდვების ოპტიმიზაცია დროში მიმართულია საწარმოს ლიკვიდობის
ასამაღლებლად. ფულადი სახსრების დაგროვება ხელსაყრელ საწარმოო წლებში
(პერიოდში) შესაძლებელს ხდის მოხდეს ზარალის კომპენსირება დიდი რისკის
მქონე წლებში და ამით თავიდან აიცილებენ წარმოების დაფინანსების და შრომის
ანაზღაურების ხარჯების პრობლემებს მომავალ პერიოდებში. ეტაპობრივ
ინვესტირებას შეუძლია მნიშვნელოვნად შეამციროს საინვესტიციო პროექტის
დაკრედიტებასთან დაკავშირებული ფინანსური რისკები. ამასთან, მეურნეს
საშუალება აქვს შექმნას გარკვეული რეზერვები, რომლებიც შეიძლება საჭირო
გახდეს იმ შემთხვევაში, თუ პროექტის რეალიზაცია პრობლემური ხდება და
გადახრილია საწყისი გეგმიდან. გაყიდვების ოპტიმიზაცია დროში ხელს შეუწყობს,
პირველ რიგში, სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციაზე ფასების სეზონურ რყევასთან
დაკავშირებული რისკების რეგულირებას.
ცხადია, უნდა ითქვას, რომ რისკების მართვის ინსტრუმენტების დიდი
რიცხვის მიუხედავად, მათი გამოყენება ხშირად იზღუდება რიგი ფაქტორებით. ეს
შეიძლება იყოს საჯარო ანდა საბაზრო სტრუქტურების არარსებობა, რომლებიც
გვთავაზობენ რისკების მართვის კონკრეტული ინსტრუმენტების გამოყენებას,
ასევე სუსტად განვითარებული საჭირო ორგანიზაციული, ან სამართლებრივი
ბაზა. განსაკუთრებით ხშირად ეს გვხვდება ისეთ ქვეყნებში, სადაც ფინანსურმა
ბაზრებმა ჯერ კიდევ ვერ მიაღწიეს სრულ განვითარებას. ამასთან დაკავშირებით
უნდა აღინიშნოს სახელმწიფოს განსაკუთრებული როლი საჭირო
ინსტიტუციონალური ჩარჩოების შექმნაში, რაც შესაძლებელს ხდის სასოფლო-

124
სამეურნეო რისკების მართვის ფინანსური ინსტრუმენტების განვითარებას.
რაც შეეხება საწარმოებში რისკების შემცირების სტრატეგიას, აქ უნდა
აღინიშნოს, რომ ისინი მხოლოდ ნაწილობრივ უწყობენ ხელს რისკების შემცირებას
და ამიტომ ყოველთვის ვერ უზრუნველყოფენ შემოსავლის სათანადოდ დაცვას
რისკებისაგან. დამატებით, სასოფლო-სამეურნეო საწარმოს საქმიანობის შედეგების
განუსაზღვრელობის გამო ხშირია ნაკლებად ინტენსიური ტექნოლოგიების
გამოყენება, რაც არსებითად ამცირებს წარმოების ეკონომიკურ ეფექტიანობას.
ამიტომ ფინანსური ინსტრუმენტების განვითარება რისკების გადაცემის
თვალსაზრისით მნიშვნელოვანია ასევე ფერმერული მეურნეობების
ეფექტიანობისა და კონკურენტუნარიანობის ამაღლებისთვის.

საკონტროლო კითხვები

1. რა და რა სახის რისკებს შეიძლება ჰქონდეს ადგილი სოფლის მეურნეობაში?

2. რა შეიძლება იყოს რისკების გამომწვევი მიზეზები სოფლის მეურნეობაში?
3. რა მოიაზრება რისკის შეფასების ცნების ქვეშ სოფლის მეურნეობაში?
4. როგორ გაითვალება დაყვანილი შემოსავლიანობა სოფლის მეურნეობაში?
5. ჩამოთვალეთ რისკის შემცირების ხერხები სოფლის მეურნეობაში.

125
 თავი 6. ინოვაციური მეწარმეობა და მისი რისკები

ძირითადი განსახილველი საკითხები:

6.1. ინოვაციური მეწარმეობა
6.2. ინოვაციური მეწარმეობის რისკები

ინოვაციური საქმიანობა, ყველაზე მეტად, ვიდრე სამეწარმეო საქმიანობის

სხვა მიმართულებები, დაკავშირებულია რისკთან, რადგანაც ინოვაციურ
მეწარმეობაში დადებითი შედეგის გარანტია პრაქტიკულად არ არსებობს.
ინოვაციური რისკის ობიექტები არის სამეცნიერო-ტექნიკური და
ინოვაციური პროცესები, აგრეთვე სამეცნიერო და სამეცნიერო-ტექნიკური
საქმიანობის კომერციალიზაციის შედეგები. ნებისმიერი ინოვაციური რისკი
ყოველთვის დაკავშირებულია კონკრეტულ ობიექტთან.
ინოვაციური რისკები შეიძლება წარმოიქმნას შემდეგი სიტუაციების დროს:
 საქონლის ან მომსახურეობის წარმოების უფრო იაფი მეთოდის დანერგვის
დროს. საწარმო ვერ მიიღებს მოგებას, მანამდე, სანამ ის იქნება არსებული
ტექნოლოგიის ერთადერთი მფლობელი. ამ დროს საწარმოს რისკია
წარმოებულ საქონელზე მოთხოვნის შესაძლო არასწორი შეფასება;
 ახალი საქონლის (მომსახურეობის) შექმნისას მოძველებული
მოწყობილობით; ახალ პროდუქტზე (მომსახურეობაზე) მოთხოვნის
არასწორი შეფასების რისკს, ემატება მოძველებული მოწყობილობის
გამოყენებით საქონლის (მომსახურეობის) ხარისხის შეუსაბამობის რისკი;
 ახალი პროდუქტის(მომსახურეობის) წარმოებისას ახალი ტექნოლოგიების
გამოყენებით. ამ შემთხვევაში წარმოიქმნება შემდეგი სახის რისკები:
ა)რისკი, რომ ახალი პროდუქტი მოთხოვნით არ ისარგებლებს;
ბ)ახალი მოწყობილობის და ტექნოლოგიის შეუსაბამობა ახალი
პროდუქტის(მომსახურეობის) წარმოების აუცილებელ მოთხოვნებთან.
ინოვაციურ საქმიანობაში სხვადასხვა სახის გაურკვევლობა
(განუსაზღვრელობა) არის მრავალი რისკის წარმოქმნის პირველი მიზეზი.
სამეცნიერო-ტექნიკური და ინოვაციური ციკლების სხვადასხვა სტადიებზე

126
გაურკვევლობა სხვადასხვანაირია და მუდმივად იცვლება, რაც მოითხოვს
რისკების შეფასების და მართვის პროცესში განსაკუთრებულ დინამიზმს.
გაურკვევლობის ქვეშ იგულისხმება იმ გარემოს გაურკვევლობა, რომელშიც უნდა
განხორციელდეს ინოვაციური საქმიანობა.
ინოვაციური საქმიანობის რისკების მართვის ძირითადი პრინციპებია:
-რესურსებით უზრუნველყოფა-საწარმოს შიდა რესურსების საკმარისობა და
გარე რესურსების მოზიდვის შესაძლებლობა ;
-ადეკვატურობა-სარისკო სიტუაციების დინამიკის ხასიათის და პირობების
შესამუშავებელ მეთოდებთან შესაბამისობა;
-თავისდროულობა-ინოვაციური საქმიანობის პროცესის დინამიკის აღდგენა
დროის მინიმალური დანახარჯებისას;
-მოქნილობა-რისკების მართვის საშუალებების მოდიფიკაციის
შესაძლებლობა;
-ეფექტურობა-ინოვაციური საქმიანობის პროცესის დინამიკის აღდგენა
მინიმალური დანახარჯების დროს.
რისკების მართვის პროცესი შემდეგ ეტაპებს მოიცავს:
1. რისკების იდენტიფიკაცია - იმ რისკების განსაზღვრა, რომლებიც გავლენას
მოახდენენ პროექტზე და რისკების მახასიათებლების დადგენა. იმისათვის , რომ
რისკების იდენტიფიკაციის პროცესს სისტემურობა ახასიათებდეს, გამოიყენება
საკონტროლო ფორმები, რომლებიც შეიცავს პროექტის გარემოცვას, პროექტის
პროდუქტს, გამოყენებულ ტექნოლოგიებს, პროექტის გუნდის გამოცდილებას;
2. რისკების ხარისხობრივი შეფასება - რისკების და მათი წარმოქმნის
პირობების ხარისხობრივი ანალიზი, პროექტის წარმატებაზე მათი გავლენის
განსაზღვრის მიზნით. ხარისხობრივი შეფასება ხდება ექსპერტული შეფასებების
მეთოდებით. ეს მეთოდიკა მოიცავს ლოგიკური და მათემატიკურ-სტატისტიკური
მეთოდების და პროცედურების კომპლექსს, რომლებიც დაკავშირებულია
ანალიზის და გადაწყვეტილების მისაღებად საჭირო ინფორმაციის
გადამამუშავებელი ექსპერტების საქმიანობასთან;

127
 3. რისკების რაოდენობრივი შეფასება - ცალკეული რისკების და პროექტის
რისკის სიდიდის რიცხობრივი განსაზღვრა. რაოდენობრივი ანალიზის დროს
გამოიყენება ალბათობის თეორიის, მათემატიკური სტატისტიკის, ოპერაციების
კვლევის თეორიის, ფინანსური ანალიზის ინსტრუმენტები;
4. რეაგირების შემუშავება - საჭირო რისკებისგან თავდაცვის აუცილებელი
ქმედებების განსაზღვრა, აგრეთვე ინოვაციური რისკების საფრთხეზე საჭირო
რეაქციების დადგენა;
5. რისკების მონიტორინგი - სიტუაციის სისტემატიური და მუდმივი
კონტროლი სარისკო სიტუაციების წარმოქმნის ნიშნების დროული აღმოჩენის
მიზნით. აგრეთვე მათი გადაჭრისთვის ადეკვატური ზომების მიღება.
რისკების მართვის ორგანიზაცია მიმართულია მართვის სისტემის ყველა
ელემენტის რაციონალურ შერწყმაზე რისკების მართვის პროცესის ერთიან
ტექნოლოგიებად. როცა ვსაუბრობთ რისკების მართვის ორგანიზაციაზე, პირველ
რიგში გულისხმობენ რისკების შემცირებასთან დაკავშირებული ღონისძიებების
დაგეგმვას, მათ ფინანსირებას და ინოვაციური საქმიანობის რისკების მართვის
სისტემის ინტეგრაციას მართვის საერთო სისტემაში.
ინოვაციური საქმიანობის რისკების მართვის ძირითად მეთოდებს, რომლებიც
გამოიყენება საწარმოების სამეურნეო პრაქტიკაში, მიეკუთვნება: ლოკალიზაცია,
დივერსიფიკაცია, კომპენსაცია, დაზღვევა.
რისკის ლოკალიზაციის მეთოდებს გამოიყენებენ იმ შემთხვევებში, როდესაც
შეგვიძლია კონკრეტულად განვსაზღვროთ და იდენტიფიცირება გავუკეთოთ
რისკის წყაროებს. გამოვყოფთ რა საქმიანობის ეკონომიკურად ყველაზე სახიფათო
ეტაპს ან უბანს, შეიძლება ის კონტროლირებადი გავხადოთ და შევამციროთ
საწარმოს საბოლოო რისკის დონე. ასეთ მეთოდებს გამოიყენებენ მსხვილი
სამრეწველო საწარმოები ინოვაციური პროექტების დანერგვის დროს,
პროდუქციის ახალი სახეობების დანერგვისას, რომელთა კომერციული წარმატება
დიდ ეჭვს იწვევს. როგორც წესი, ეს პროდუქციის ისეთი სახეობებია, რომელთა
დასანერგად საჭიროა უახლესი სამეცნიერო მიღწევების გამოყენება, რომლებიც
მრეწველობას ჯერ აპრობირებული არ აქვს.

128
 დივერსიფიკაციის მეთოდი გულისხმობს საერთო რისკის გადანაწილებას
სხვა მონაწილეებთან გაერთიანების გზით, რომლებიც დაინტერესებული არიან
საერთო საქმის წარმატებით. ინოვაციურმა საწარმომ შეიძლება მოახდინოს
გასაღების ბაზრის, ნედლეულის და მასალების შეძენის დივერსიფიკაცია.
გასაღების ბაზრის დივერსიფიკაცია ნიშნავს ბაზრის სხვადასხვა სეგმენტზე
გასვლას, რაც ერთერთ მათგანზე მოთხოვნის შემცირების შემთხვევაში არსებით
გავლენას ვერ მოახდენს საწარმოს საერთო შემოსავალზე. ამასთან სასურველია
მივაღწიოთ გამოშვების საერთო მოცულობაში თითოეული კონტრაგენტის წილის
თანაბარ განაწილებას, რათა რომელიმეზე უარის თქმამ არ ჩააგდოს საწარმოო-
გასაღების პროგრამა.
მასალების და ნედლეულის შესყიდვის დივერსიფიკაცია გულისხმობს
რამდენიმე გაფორმებული კონტრაქტის არსებობას ნედლეულის ერთი და იგივე
სახეობაზე, რაც საშუალებას მოგვცემს, მასალების დაგვიანებით მოწოდების
შემთხვევაში, უზრუნველვყოთ საწარმოს შეუფერხებელი საქმიანობა. ეს იძლევა
საშუალებას საწარმომ შეასუსტოს დამოკიდებულება მისი “გარემოცვისგან“,
ცალკეული მომწოდებლის არაკეთილსინდისიერებისგან. საწარმოს
ხელმძღვანელობამ, რომელიც იყენებს რისკების დივერსიფიკაციის მეთოდს
ეკონომიკური მდგრადობის შენარჩუნების მიზნით, სისტემატიურად უნდა
აკონტროლოს ისეთი მაჩვენებლები, როგორიცაა პარტნიორების რაოდენობა და
მათი წილი შესყიდვების და მიწოდების საერთო მოცულობაში, ხელი შეუწყოს
პარტნიორთა წრის მუდმივი გაფართოებას და მატერიალური ნაკადების
მოცულობის თანაბრად განაწილებას მათსა და საწარმოს შორის.
რისკების კომპენსაციის მეთოდი გულისხმობს საფრთხის შესახებ
გაფრთხილების მექანიზმების შექმნას. მათ მიეკუთვნება სტრატეგიული დაგეგმვა,
საგარეო ეკონომიკური მდგომარეობის პროგნოზირება, სოციალურ-ეკონომიკური
და ნორმატიულ-სამართლებრივი გარემოს მონიტორინგი. ამ ტიპის მეთოდებიდან
ყველაზე ეფექტურად მიიჩნევა საწარმოს საქმიანობაში სტრატეგიული დაგეგმვის
გამოყენება. სრულმასშტაბიანი საქმიანობა სტრატეგიული დაგეგმვის
მიმართულებით გვაძლევს საწარმოო ციკლში სუსტი ადგილების აღმოჩენის,

129
საწარმოს რისკის ფაქტორების წინასწარი იდენტიფიცირების და შესაბამისად
მაკომპენსირებელი ღონისძიებების კომპლექსის შემუშავების საშუალებას.
რისკის დაზღვევის მეთოდი მდგომარეობს (დაზღვევის ფონდი)
სპეციალური ფონდის შექმნასა და მის გამოყენებას (განაწილება), სხვადასხვა სახის
დანაკარგების გადასალახად და ასანაზღაურებლად, რომლებიც
არაკეთილსასურველი მოვლენებით არის გამოწვეული. დაზღვევის დახმარებით
ინოვაციურ საწარმოს შეუძლია მინიმიზება გაუკეთოს პრაქტიკულად ყველა
სასაქონლო, ასევე ბევრ პოლიტიკურ, საკრედიტო, კომერციულ და საწარმოო
რისკებს. ამასთან, დაზღვევას არ ექვემდებარება რისკები, რომლებიც
დაკავშირებულია პარტნიორების არაკეთილსინდისიერებასთან.
ინოვაციური საქმიანობის რისკების მინიმიზაციის კონკრეტული გზის არჩევა
დამოკიდებულია საწარმოს შესაძლებლობებსა და ხელმძღვანელის
გამოცდილებაზე. უფრო ეფექტური შედეგის მისაღწევად აუცილებელია არა ერთი,
არამედ მრავალი მეთოდის ერთობლიობა ინოვაციური პროექტის
განხორციელების ყველა სტადიაზე.
იმისათვის, რომ ავირჩიოთ კონკრეტული საწარმოსთვის რისკების მართვის
მეთოდების ერთობლიობა, აუცილებელია მთელი რიგი ფაქტორების შეფასება:
-ინოვაციური პროექტების სირთულე
- საწარმოს თავისუფალი საშუალებების არსებობა
- ფირმის აქტივების ღირებულება
- დაზღვევის ღირებულება
- რისკის ალბათობა
-რისკის ზომა და სპეციფიკა
- რისკის განსაზღვრულობა
- პროექტის რეალიზაციის ეტაპი
- მონაწილეების საქმიანი თვისებები და შესაძლებლობები.
ამრიგად, ინოვაციური საქმიანობის რისკების მართვის მიზნობრივი ფუნქცია
მდგომარეობს იმ მმართველობითი გადაწყვეტილებების შემუშავებასა და

130
რეალიზაციაში, რომლებიც მიმართულია სარისკო სიტუაციების ეფექტურად
გადასაწყვეტად.
ინოვაციურად ორიენტირებული ეკონომიკის პირობებში, გარემო
ფაქტორების დინამიურად ცვლილების და კონკურენციის ზრდისას, საწარმოთა
წარმატებული განვითარება შეუძლებელია ინოვაციების შექმნის და გამოყენების
გარეშე. სტრატეგიული მიმართულებები უნდა გახდეს ინოვაციების, მოწინავე
წარმოების ან საინფორმაციო ტექნოლოგიების გამოყენება. ინოვაციური
საწარმოებისათვის ერთნაირად მნიშვნელოვანია როგორც საინვესტიციო, ასევე
ინოვაციური რისკების ეფექტურად მართვა. გარდა ამისა, ორივე ჯგუფის რისკების
აღრიცხვა, ანალიზი და მართვა ერთმანეთისგან განცალკევებულად
არარაციონალურად ითვლება. მოცემულ პირობებში უფრო ეფექტური იქნება
საინვესტიციო და ინოვაციური საქმიანობის და შესაბამისად საინვესტიციო და
ინოვაციური რისკების მართვის ინტეგრაცია.
ინოვაციური პროექტების რისკების საფუძველში დევს რისკების ორი
სისტემა. პირველის წარმოშობის მიზეზია თვითონ ინოვაციური პროექტის
არასწორად შერჩევა, ხოლო მეორე დაკავშირებულია პროექტის უშუალოდ
რეალიზაციით საწარმოო-საბაზრო ურთიერთობათა სისტემაში. ამიტომ
ინოვაციურობის რისკების შეფასებისას, აუცილებელია:
- ინოვაციური პროექტის რისკების გაერთიანების შესახებ ობიექტური და
ადექვატური წარმოდგენის უზრუნველყოფა;
- რისკების შესახებ მიღებული ინფორმაციის ეფექტურად ჩართვის
შესაძლებლობის უზრუნველყოფა მათი მართვის ოპტიმალური
გადაწყვეტილებების შემუშავების სისტემაში და მიღებული
გადაწყვეტილებების ყველაზე ოპტიმალური რეალიზაცია;
- მოცემული სუბიექტისთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი რისკების გამოყოფის
შესაძლებლობა;
- არასრული ინფორმაციის გავლენის შემცირების უზრუნველყოფა, ანუ
ცნობილი, სავარაუდო რისკების წრის გაფართოება;

131
 - რეტროსპექტიული ხასიათის პარამეტრების გამოყოფა, რომლებიც საწარმომ
უნდა გაითვალისწინოს, ინოვაციური პროექტების რისკების დახასიათების
დროს;
- იმ რისკების შესახებ ინფორმაციის მიწოდება, რომლებზეც საწარმოს არ
შეუძლია მმართველობითი გავლენის მოხდენა;
- ინვესტიციების რისკის სფეროს და მისგან შესაძლო დანაკარგების
განსაზღვრა;
- რისკების დაზღვევის პროგრამის შექმნა .
რისკის შესამცირებლად გამოყენებული ყველა მეთოდის მიუხედავად,
ინოვაციური პროექტის მენეჯერმა მუდმივად უნდა აკონტროლოს სიტუაცია
ყველა ეტაპზე და დროული რეაგირება მოახდინოს შესაძლო რისკის “სუსტ
სიგნალებზე“. თუ გამოვტოვებთ სარისკო ქმედების განვითარების დასაწყისს,
მიუხედავად შემდგომი სწორი ქმედებებისა, დანაკარგები იქნება გაცილებით მეტი.
ეს ანტიკრიზისული მართვის „ოქროს წესია“. მენეჯერს უნდა ახსოვდეს, რომ
ნებისმიერი უყურადღებობა მოუტანს დანაკარგებს არა მხოლოდ ორგანიზაციას,
არამედ მასაც, ასახავს რა მისი მუშაობის ეფექტურობას.

საკონტროლო კითხვები

1. რა სიტუაციაში წარმოიქმნება ინოვაციური რისკები?

2. ჩამოთვალეთ ინოვაციური საქმიანობის რისკების მართვის ძირითადი
პრინციპები
3. ჩამოთვალეთ რისკების მართვის პროცესის ეტაპები ინოვაციურ
საქმიანობაში
4. ჩამოთვალეთ ინოვაციური საქმიანობის რისკების ძირითადი მეთოდები
5. ჩამოთვალეთ რისკების კომპენსაციის მეთოდები ინოვაციურ საქმიანობაში

132
 თავი 7. რისკ-მენეჯმენტის პროცესის ფორმალიზაცია ფირმაში

ძირითადი განსახილველი საკითხები:

7.1. რისკების მართვის მნიშვნელობა კომპანიის საქმიანობაში;
7.2. რისკების მართვა, როგორც საწარმოს მართვის სისტემის განუყოფელი ნაწილი;
7.3. რისკების მართვის ფორმალიზაციის აუცილებლობა და მნიშვნელობა;
7.4. პრობლემათა მიზეზები, რომელთაც ადგილი აქვს რისკების მართვის პროცესის
დანერგვის დროს საწარმოებში;
7.5. რეკომენდაციები საწარმოებში რისკების მართვის სისტემის წარმატებულად
ჩამოყალიბებისათვის;
7.6. შიდა აუდიტის როლი რისკების მართვის სისტემაში

7.1. რისკების მართვა, როგორც საწარმოს მართვის სისტემის განუყოფელი ნაწილი

ბოლო წლებში საწარმოთა მართვის სისტემაში დიდი ყურადღება ეთმობა

რისკების მართვას. რისკები არის ნებისმიერი სამეურნეო საქმიანობის ობიექტური
და გარდაუვალი ფაქტორი.
საერთო დებულებათა კრებულში: "ორგანიზაციის რისკების მართვა,
ინტეგრალური მოდელი", (რომელიც შემუშავებულია 2004 წელს სპონსორი
ორგანიზაციების, ტრედუეის კომისიის (COSO ERM - Enterprise Risk Management,
2004წ.) მიერ მოცემული განმარტების თანახმად: "ორგანიზაციის რისკების მართვა
ეს არის დირექტორთა საბჭოს დირექტორების, მენეჯერებისა და სხვა
თანამშრომლების მიერ განხორციელებული პროცესი, რომელიც იწყება
სტრატეგიის შემუშავებისას და მოიცავს ორგანიზაციის მთელ საქმიანობას. იგი
მიმართულია იმ პოტენციური მოვლენების გამოვლენისაკენ, რომელთაც
შეუძლიათ გავლენა მოახდინონ ორგანიზაციაზე და ამ მოვლენებთან
დაკავშირებული რისკების მართვა, ასევე კონტროლის განხორციელება
ორგანიზაციის შესაძლებლობების გათვალისწინებით, რომელიც საბოლოოდ
ორგანიზაციის მიზნების მიღწევას ემსახურება".

133
 თანამედროვე პირობებში COSO ERM-ის სტანდარტები არის
ფუძემდებლური ნებისმიერი პროფილის საწარმოს კორპორატიული რისკების
მართვისას და განსაზღვრავს საწარმოს რისკების მართვის პროცესის ძირითად
ჩარჩოებს, პრინციპებს, სტრუქტურას, კომპონენტებსა და ეტაპებს. მათ
საფუძველზე ზოგიერთ დარგში შემუშავებულია რისკების მართვის დარგობრივი
სტანდარტები, რომლებიც ითვალისწინებს იმ რისკების სპეციფიკასა და ბუნებას,
რაც ამ დარგებისთვისაა დამახასიათებელი. ზოგიერთ ქვეყანაში შემუშავებულია
რისკების მართვის სტანდარტები, რომლებიც ამ ქვეყნების მარეგულირებელ
მოთხოვნებს ითვალისწინებს.
COSO ERM-ის დებულების თანახმად რისკი განმარტებულია როგორც
"მოვლენა, რომელმაც რეალიზაციის შემთხვევაში შეიძლება ნეგატიური გავლენა
მოახდინოს ორგანიზაციის დასახულ მიზნებზე".
განმარტებიდან ჩანს, რომ რისკების მართვა ეს არის პროცესი და არა
ერთჯერადი აქცია, (მაგალითად რისკების რუქების ყოველთვიური, ან
ყოველკვარტალური შედგენა) და ამ პროცესით დაკავებულია საწარმოს მთელი
პერსონალი.
რისკების მართვის სისტემა, ეს არის ელემენტთა მიზნობრივი ერთობლიობა-
მეთოდიკები და საინფორმაციო სისტემები, რომელთა მეშვეობითაც
"ორგანიზაციას შეუძლია აკონტროლოს რისკები ყველა დონეზე". ორგანიზაციების
უმრავლესობაში რისკების მართვის პროცესი ხშირ შემთხვევაში
ფორმალიზებულიც კი არ არის, ამის ძირითადი მიზეზი, არის ბიზნესის
მესაკუთრეთა (აქციონერთა) ნებისა და სურვილის არარსებობა დანერგონ რისკების
მართვის სისტემა მათ კუთვნილ კომპანიებში, რაც, თავის მხრივ, არის რისკების
მართვის პროცესების როლის შეუფასებლობა საწარმოს მართვის სისტემებში.
ისევე როგორც ნებისმიერი მართვის პროცესი, რისკების მართვაც არის
სუბიექტის ობიექტზე აქტიური ზემოქმედების პროცესი (პროცესები), რომლის
დროსაც სუბიექტი იკმაყოფილებს თავის რომელიმე მოთხოვნას, აღწევს თავის
დასახულ მიზანს. პროცესი იყოფა შემდეგ ეტაპებად: 1) საქმეში ჩართვის პროცესი;
2) მიზნის დასახვის პროცესი; 3) საქმიანობის პროექტირების პროცესი; 4)

134
ქმედებების განხორციელების პროცესი; 5) ქმედებების შედეგების ანალიზისა და
მათი დასახული მიზნებისათვის შედარების პროცესი.
აბსტრაქტულად, რისკების მართვა, ეს არის "გონებრივი იერიშის" გზით იმის
განჭვრეტა, თუ რომელი უარყოფითი შედეგი განაპირობებს მომდევნო ქმედებებს
და ღონისძიებების დაგეგმვა ამ შედეგების შესამცირებლად. რეალურად რისკების
მართვა არის საწარმოს საქმიანობის შემადგენელი ნაწილი.
ყოველდღიურ ცხოვრებაში ჩვენ ყოველთვის ვმართავთ (გვინდა
გვჯეროდეს) რისკებს. ასე მაგ.: ზაფხულში, ვგეგმავთ რა შვებულების დროს
დასვენებას და მანქანით ვაპირებთ სადმე გამგზავრებას. ჩვენ გონებით გავიაზრებთ
ყველა რისკს, რაც შეიძლება გზაში მოხდეს: საბურავის გასკდომა, სტარტერის
დაზიანება, საავტომობილო საცობში მოხვედრა, სასურველი ადგილის პოვნა ღამის
გასათევად და ა.შ. რისკებზე ჩვენ ვრეაგირებთ - ვგეგმავთ ღონისძიებებს მათი
მინიმიზაციისათვის: თან მიგვაქვს სათადარიგო ბორბალი, სათადარიგო ნაწილები
სტარტერისათვის, ან ყველა საავტომობილო სარემონტოს მისამართი მარშრუტზე,
ვირჩევთ გრძელ, თუმცა საცობებისაგან თავისუფალ გზას, თან მიგვაქვს საძილე
ტომარა და სურსათის მარაგი. ან ვღებულობთ რისკს და მივდივართ მაინც იმ
მარშრუტით, სადაც შეიძლება იყოს საცობები და კორექტირებას ვუკეთებთ ჩვენს
გეგმებს დანახარჯების გათვალისწინებით.
ზოგჯერ, რაიმე სერიოზული სამუშაოს დაგეგმვისას. მაგ.: კაპიტალური
რემონტი ბინაში, რაიმე რომ არ დაგვავიწყდეს, ჩვენ ვიწერთ ყველა რისკს და
ვგეგმავთ მოქმედებებს მათი მინიმიზაციის მიმართულებით. ე.ი. გარკვეულწილად
ფორმალიზაციას ვუკეთებთ რისკების მართვის პროცესს.
ასევეა საწარმოსთან მიმართებით, რაიმე საქმის დაწყების წინ საჭიროა იმ
რისკებზე დაფიქრება, რომელსაც შეიძლება ადგილი ჰქონდეს ჩვენს მიერ
დასახული გეგმების რეალიზაციისას და მათი შესრულების შედეგებთან
მიმართებით. თუმცა, ყოველდღიურ ცხოვრებაში ჩვენ შეიძლება რისკები, მისი
დაძლევის ღონისძიებები არ გავიაზროთ. საწარმოებს ამის გარეშე მუშაობა არ
შეუძლიათ.

135
 7.2. რისკების მართვის ფორმალიზაციის აუცილებლობა და მნიშვნელობა

ყოველდღიურ ცხოვრებაში ვფიქრობთ თუ არა რისკებზე, გვაინტერესებს

მხოლოდ ჩვენ, ანდა უკიდურეს შემთხვევაში, ჩვენს ახლობლებს. ბიზნესში
ყველაფერი სხვაგვარადაა.
აქციონერებს (მეწილეებს) უნდათ და უფლებაც აქვთ იცოდნენ, საწარმოს
აღმასრულებელი ხელმძღვანელობა როგორ განკარგავს ყველა მატერიალურ და
ფინანსურ რესურსს, რომელთა მართვაც მათ ანდეს. მოკლედ საიმედო ხელშია თუ
არა აქციონერების კუთვნილი ქონება და შეაბამისად, ისინი (აქციონერები)
დაინტერესებულნი არიან გაიგონ, როგორ ხდება მმართველობითი
გადაწყვეტილებების მიღება, როგორ შეირჩევა ქმედებათა სხვადასხვა ვარიანტები,
როგორი ქმედებების განხორციელება იგეგმება ამა თუ იმ ნეგატიური შედეგების
მინიმიზაციისათვის. ანუ ისინი ითხოვენ ყველა აღნიშნული პროცესის
მაქსიმალურ გამჭირვალეობას. ამისათვის აქციონერებისათვის აუცილებელია
რისკების მართვის პროცესის ფორმალიზაცია, ეს ერთი.
მეორეც, რეალური, გადამუშავებული და მუდმივად განახლებული
რისკების რუქა განაპირობებს მთელი ბიზნესის "გამჭირვალეობას". ეს
მნიშვნელოვანია როგორც ტაქტიკური, ასევე სტრატეგიული გადაწყვეტილებების
მიღებისას. მაგ.: რომელიმე ობიექტის მშენებლობა გაკოტრების მაღალი რისკის
მქონე საწარმოში შეიძლება არ განვახორციელოთ, ხოლო დაგეგმილი
ღონისძიებები ამ რისკების მინიმიზაციისათვის არაეფექტიანი იქნება. ეს დგინდება
რისკების რუკის ანალიზის დროს რისკების კომიტეტის სხდომებზე, რომელიც
არის რისკების მართვის სისტემის ნაწილი.
ან მაგალითად, გადაწყვეტილება შემკვეთის მიერ დადებული კონტრაქტის
რაიმე რთული დაკვეთის განსაზღვრულ ვადაში შესრულების შესახებ შეიძლება არ
იქნას გაზიარებული, საჭირო მოწყობილობის უქონლობის გამო, თუ ვერ
მოხერხდება რისკების მინიმიზება პარტნიორი საწარმოს მიერ ნაკისრი
ვალდებულების ვადაში შესრულება.
განსახორციელებელი პროექტების რისკების რუქის განხილვა, სადაც
რისკები შეფასებულია და აქვთ ღირებულება, დადებითად მოქმედებს მიღებული

136
გადაწყვეტილების ადექვატურობაზე.
მესამე - პროცესის ფორმალიზაცია მოითხოვს საჭირო მეთოდიკის არსებობას
რისკების რუქის შედგენისას. ამ მეთოდიკის თანახმად ობიექტის რისკების რუქა
დგება რისკების პასპორტების საფუძველზე.
ცალკეული რისკების პასპორტების შედგენის დროს თვითონ რისკის
აღწერისა და მისი შეფასების გვერდით მითითებულია რისკების მართვაზე
პასუხისმგებელი პირები, ღონისძიებები რისკების მინიმიზაციის შესახებ, ამ
ღონისძიებების შესრულების ვადები, და პასუხისმგებელი პირები მათ
შესრულებაზე, ნარჩენი რისკის გათვლები და ა.შ.
რისკების პასპორტების შესახებ ინფორმაცია მუდმივად აქტუალურია.
რისკების შესახებ აუცილებელია იწერებოდეს, უნდა მოხდეს მათი ქაღალდზე
დაფიქსირება, ან ელექტრონული ფორმით არსებობა. ეს იგივე არ არის, როცა
რისკების შესახებ მხოლოდ მსჯელობენ. ყოველ რისკთან მიმართებაში ყოველთვის
მოიძებნება, მასზე პასუხისმგებელი პირი, რომელიც ვალდებულია იმაზე რომ
რისკი ან არ მოხდეს, ან მოხდეს მისი მინიმიზაცია. ანუ რისკების მართვის
პროცესის ფორმალიზაცია იყენებს მექანიზმს, რომლის თანახმადაც საწარმოს
ყველა მუშაკს გააზრებული აქვს თავიანთი ქმედებები და ამ ქმედებათა შედეგები
და რამდენადაც, რისკების მართვა - ეს არის უწყვეტი პროცესი, შედეგად საკუთარი
სამუშაოს მუდმივი გააზრება განაპირობებს მის გაუმჯობესებას და შესაბამისად,
თვით ორგანიზაციის საქმიანობის სრულყოფას.
ზემოთქმულიდან გამომდინარე, ჩვენ შეიძლება დავასკვნათ იმ
მნიშვნელოვანი როლის შესახებ, რომელსაც ასრულებს რისკმენეჯმენტი საწარმოს
საქმიანობის სრულყოფისა და მისი ეფექტიანობის ამაღლების საქმეში.
რისკმენეჯმენტის პროცესის ფორმალიზაცია გულისხმობს სპეციალური
პროცედურების შემუშავებას და პრაქტიკაში დანერგვას, რის საშუალებითაც
აღიწერება რისკები, მოხდება მათი კონტროლი და მონიტორინგი.
• რისკმენეჯმენტის პროცესის ფორმალიზაციისას საჭიროა აუცილებლად
გავითვალისწინოთ შემდეგი ძირითადი მოთხოვნები:
- რისკმენჯმენტის პროცესი არ უნდა იყოს რთული;

137
 - რისკის შეფასების ნებისმიერი მექანიზმი მაქსიმალურად მარტივი უნდა
იყოს;
- ყოველი ქმედება მოითხოვს პასუხისმგებლობას და
ანგარიშვალდებულებას.
რისკმენეჯმენტის პროცესის ძირითადი ელემენტები:
• რისკების გამოვლენა
• რისკების რაოდენობრივი შეფასება
• რისკების მართვის სტრატეგის არჩევა
• რისკების მართვა და მონიტორინგი
ეს ელემენტები, თავის მხრივ, რისკმენეჯმენტის 4 ძირითად ქვაკუთხედს
ეფუძნება. ესენია:
1. რისკმენეჯმენტის ჩარჩოს განსაზღვრა
2. რისკისადმი მიდრეკილების განსაზღვრა
3. რისკის კულტურის შექმნა
4. რისკმენეჯმენტის პროცესის მართვის წესების დადგენა
რისკმენეჯმენტის არქიტექტურა გვიჩვენებს რისკების მართვის პროცესში
ცალკეული სტრუქტურული ქვედანაყოფების როლს და მნიშვნელობას, ვინ რა
საქმიანობაზეა პასუხისმგებელი. კერძოდ:
ტოპმენეჯმენტი
• ზოგადი პასუხისმგებლობა რისკის მართვაზე;
• რისკმენეჯმენტის სტრუქტურის განსაზღვრა;
• ყველაზე მნიშვნელოვანი რისკების გამოვლენა და ამ სიის მუდმივი
განახლება;
• ორგანიზაციაში ყველა პროცესსა და აქტივობაში რისკმენეჯმენტის
პროცესის არსებობის უზრუნველყოფა;
• რისკმენეჯმენტის გუნდის ფორმირება;
• მართვა კრიზისულ პერიოდში.
აუდიტის კომიტეტი
• რისკმენეჯმენტის კომიტეტისგან ანგარიშების მიღება და განხილვა

138
 • აუდიტის პერიოდული პროგრამების და პრიორიტეტების განსაღვრა
• გაცემული რეკომენდაციების შესრულების მონიტორინგი
• რისკმენეჯმენტის სტრუქტურისა და პროცესების ზედამხედველობა
• შიდა კონტროლის ეფექტიანობის და ეფექტურობის შესახებ ანგარიშების
მომზადება
რისკმენეჯმენტის კომიტეტი
• რისკისადმი დამოკიდებულების და დასაშვები რისკების საფუძველზე
სტრატეგიის და პოლიტიკის ჩამოყალიბება;
• ბიზნეს ერთეულებიდან ანგარიშების მიღება, რისკმენეჯმენტის
აქტივობების მიმოხილვა და რისკის რეესტრის წარმოება;
• მიღებული მონაცემების საფუძველზე ტოპ-მენეჯმენტისთვის ანგარიშების
და რეკომენდაციების მომზადება;
• რისკმენეჯმენტის პროცესზე თვალყურის დევნება და უწყვეტი ანალიზი;
• რისკის მართვის სპეციალისტების გადამზადება.
საინფორმაციო კომიტეტი
• ინფორმაციის გამჭვირვალობის განხილვა და შეფასება;
• ამ ინფორმაციის არსებითობის შეფასება.
ბიზნეს ერთეულები
• მათი შესაბამისი პოლიტიკის და მიდგომების შემუშავება;
• ბიზნეს ერთეულის რისკის რეესტრის მომზადება და განახლება;
• ბიზნეს ერთეულისთვის რისკის მართვის პროცესში პრიორიტეტების
დადგენა.
• პროექტების მონიტორინგი;
• რისკმენეჯმენტის კომიტეტისთვის ანგარიშების მომზადება;
• რისკის კულტურის შექმნა ბიზნეს ერთეულის შიგნით;
• რისკმენეჯმენტის შედეგიანობის მაჩვენებლების შეთანხმება
რისკმენეჯმენტის კომიტეტთან;
• რისკმენეჯმენტის გაუმჯობესებისთვის მიღებული რეკომენდაციების
დანერგვა;

139
 • შეცვლილი გარემოებების გამოვლენა და განხილვა.
ინდივიდუალური თანამშრომელი:
• რისკმენეჯმენტის პროცესის გაცნობიერება და მასში მონაწილეობა
• არაეფექტიანი, უსარგებლო პროცესების შესახებ, ასევე მიმდინარე
შეფერხებების, პრობლემების და გაურკვევლობების თაობაზე ინფორმაციის
მენეჯერისთვის მიწოდება;
• შესახებ ამცნობს მენეჯერს;
• მონაწილეობს მდგომარეობის გამოსწორებისკენ მიმართულ მოქმედებებში.

7.3. რა ახდენს გავლენას რისკების მართვის სისტემის აგებაზე საწარმოში

ჩვენ განვსაზღვრეთ რისკების მართვის მნიშვნელობა საწარმოს ეფექტიანი

საქმიანობისათვის. ამასთან, ავღნიშნეთ, რომ მიუხედავად რისკების მართვის
სისტემის უდიდესი მნიშვნელობისა, ასეთი სისტემები საწარმოთა ძალზე
უმნიშვნელო რაოდენობას აქვს.
ზემოთ ავღნიშნეთ, რიგ ქვეყნებში არ არის შემუშავებული სტანდარტები
რისკების მართვასთან მიმართებით. ამასთან, არსებობს რიგი მეთოდოლოგიებისა
რისკების მართვის კუთხით. მაგ.: საბანკო საქმიანობაში, ამიტომ საწარმოთა
საერთო რიცხვიდან იმთავითვე შეიძლება გამოიყოს ბანკები, სადაზღვევო
კომპანიები, სხვადასხვა ფონდები და სხვა ორგანიზაციები, რომელთა საქმიანობა
მკაცრად რეგლამენტირდება კანონმდებლობით, და სადაც რისკების მართვა არის
საწარმოს საქმიანობის განუყოფელი ნაწილი. მათ შორისაა როგორც კერძო, ისე
შერეული საწარმოები. ასევე, შეიძლება გამოვყოთ საწარმოები, რომლებიც
ცდილობენ გავიდნენ საერთაშორისო საფინანსო ბაზრებზე (JPO) ან უკვე
კოტირებენ ამ ბაზრებზე. ამ საწარმოებისათვის რისკების მართვის სისტემა,
რომელიც აგებულია COSO ERM-ის მოთხოვნების შესაბამისად, არის აუცილებელი
პირობა მაღალი კოტირებისათვის.
რისკების მართვის სისტემის აგებისას მნიშვნელოვანია არა საწარმოთა
დარგობრივი კუთვნილება, არამედ მესაკუთრის (მესაკუთრეთა) დამოკიდებულება

140
რისკების მართვის სისტემის აგებისადმი. მესაკუთრე ცდილობს დანერგოს
კორპორატიული მართვის პროგრესული ფორმები საწარმოებისათვის, ამ ფორმებს
განეკუთვნება რისკების მართვის სისტემის შექმნა, ასეთი საქმიანობის შედეგები,
რბილად რომ ვთქვათ არც თუ ისე შთამბეჭდავია.
თუ ბიზნესის მფლობელები გადაწყვეტენ რისკების მართვის სისტემის
დანერგვას, თავიანთ საწარმოებში, ეს იმას ნიშნავს, რომ ეს მათ ხელეწიფებათ.
კომპანიებში, სადაც არ არის დამკვიდრებული რისკების მართვის სისტემა, მეწარმე
მესაკუთრეები ასეთ მიზანს არ ისახავენ. ამასთან ერთად, დიდი როლი ენიჭება
ასევე აღმასრულებელი ხელმძღვანელის სურვილსა და ნებას.
თუ კომპანიებში მესაკუთრის სურვილი არის კანონი აღმასრულებელი
ხელმძღვანელისათვის, სახელმწიფო საწარმოებში საქმე სხვაგვარადაა. ხშირად
მესაკუთრის - სურვილი იცვლება, ინტერპრეტირდება და სხვა სახეს იღებს იმ
ჩინოვნიკთა სურვილის შესაბამისად, რომლებიც მოწოდებულნი არიან გამოხატონ
სახელმწიფოს ინტერესები. ამასთან ხშირად სახელმწიფოს ინტერესების
გამომხატველი ჩინოვნიკების "დონე და წონა" დაბალია საწარმოს
ხელმძღვანელობის განმახორციელებელი პირის "წონასა და დონეზე" და სურვილი
აღმასრულებელი ხელმძღვანელის გარეშე "საკმარისი არ არის" რისკების მართვის
სისტემის წარმატებით დასანერგად.
ხშირად ამ პასუხსაგებ თანამდებობებზე ინიშნებიან ყოფილი მოხელეები,
რომლებიც ხელმძღვანელებად ჩამოყალიბდნენ სხვადასხვა სახელმწიფო
სტრუქტურებში მუშაობისას და მართვის მეთოდები, რომელთაც ისინი მოიტანენ
საწარმოთა მართვაში, ისეთივეა, როგორიც იყო მათი სამსახურში მუშაობისას.
რითი განსხვავდება ყოფილი ჩინოვნიკის, ეხლა უკვე საწარმოს
ხელმძღვანელის საქმიანობა ყოფილი ბიზნესმენის ანდა ეკონომიკის კერძო
სექტორიდან მოსული აღმასრულებელი ხელმძღვანელის საქმიანობისაგან?
თუ საკითხს აბსტრაქტულად განვიხილავთ, ტექნოლოგიური
თვალსაზრისით, მეორენი, სიტუაციაში, როცა საჭიროა სწრაფად იქნას
გადაწყვეტილება მიღებული საქმის, საწარმოს ინტერესებიდან გამომდინარე, ჯერ
იღებენ გადაწყვეტილებებს, და შემდეგ ახდენენ გაფორმებითი ნაწილის

141
მოგვარებას. მათ შორის ზემდგომი ხელმძღვანელის (ვთქვათ დირექტორთა
საბჭოს) თანხმობასა და მოწონებას. ისინი, სხვათა შორის, ამისათვის ხშირად
ღებულობენ სხვადასხვა სახის სანქციასა თუ სასჯელს, მაგრამ საქმე, როგორც წესი,
წინ მიიწევს, პროცესი გრძელდება. პირველი კატეგორიის ხელმძღვანელები,
გადაწყვეტილების მიღებამდე ასრულებენ ყველა იმ მოთხოვნებს, რაც წინ უძღვის
გადაწყვეტილების მიღების პროცესს: კრებენ დირექტორთა საბჭოს, იღებენ
მოწონებას და ა.შ. მართალია, ამ დროს, საქმის კეთება დროს ჩამორჩება, გვინდება,
სამაგიეროდ არანაირ დარღვევას ადგილი არა აქვს.
ასე მაგალითად, თუ კი ჰოლდინგის რომელიმე საწარმოს დღეს სასწრაფოდ
სჭირდება ფინანსური სახსრები, და ჰოლდინგის მეორე საწარმოს იგი აქვს,
„ბიზნესმენი ხელმძღვანელი“ ჯერ ფულს უგზავნის შესაბამის საწარმოს და შემდეგ
ახდენს შესაბამისი ხელშეკრულებების გაფორმებას გადახდის დასაბუთებისათვის
და დირექტორთა საბჭოს მოწოდების მისაღებად, „ჩინოვნიკი ხელმძღვანელი“ ჯერ
ეცდება მიიღოს დირექტორთა საბჭოს ნებართვა თავის ქმედების მხარდასაჭერად,
გააფორმებს საჭირო დოკუმენტებს და მხოლოდ ამის შემდეგ განახორციელებს
გადახდას, თუ კი ამ დროისათვის ეს საჭირო იქნება.
ეს კარგიც არის და ცუდიც. აღნიშნული კარგად უნდა იქნას გააზრებული და
მხედველობაში იქნას მიღებული საწარმოებში რისკების მართვის სისტემის
ჩამოყალიბებისას. ასეთი მიდგომა დაგვეხმარება გამოვლინდეს არსებული
პრობლემების მიზეზები საწარმოებში რისკების მართვის პროცესის გარკვევისას.
ხშირად საწარმოს აღმასრულებელი ხელმძღვანელობა იმის ნაცვლად, რომ
რისკების მართვის სისტემა აქციოს მენეჯმენტის ძალად, ანუ იმათ ძალად, ვინც ეს
რისკები უნდა მართონ, ამ სისტემის დანერგვას გადააკისრებს, როგორც წესი, შიდა
აუდიტის სამსახურს. აღმასრულებელი ხელისუფლება, როგორც ჩანს, მიიჩნევს,
რომ თუ კი შიდა აუდიტის სამსახური დაკავშირებულია რისკების მართვის
შეფასებასთან, მაშინ ამ სისტემის აგება საწარმოში მათი (შიდა აუდიტის)
ვალდებულება არ არის. მათ არ აქვთ გათავისებული ის, რომ შიდა აუდიტის
სამსახური იგივე მეთოდური რეკომენდაციების შესაბამისად, რასაც მათ უმაღლესი
ხელისუფლება აწვდის, არანაირ უფლებამოსილებას არ ფლობს რისკების მართვის

142
სისტემის დასანერგად. თუნდაც იმიტომ, რომ აღნიშნული სისტემის დანერგვისას
უნდა უხელმძღვანელონ და მისცენ მითითებები მენეჯმენტს, რაც იმთავითვე
ეწინააღმდეგება შიდა აუდიტორების საქმიანობის არსს და მათ ადგილს საწარმოს
მმართველობით იერარქიაში. შედეგად რისკების მართვის სისტემის აგება საწარმოს
შიდა აუდიტის სამსახურის მიერ არ იძლევა არანაირ დადებით შედეგს, ხოლო
კომპანიის აღმასრულებელი ხელმძღვანელობა "სუფთა სინდისით" გადააბრალებს
ამ დანაშაულის იმ ორგანოს, რომელიც აღმასრულებელ ხელისუფლებას თავს
ახვევს ამ მოვალეობას (ანუ ცენტრალურ ხელისუფლებას).
რისკების რუქის შედგენისას მეთოდიკის დაცვა განაპირობებს საწარმოს
პერსონალის მიერ საკუთარ ქმედებათა და ამ ქმედებების შედეგთა გააზრების
მექანიზმს, რაც დადებითად მოქმედებს საწარმოს საქმიანობაზე, მაგრამ, როგორც
წესი, არა უცებ, არამედ ერთი-ორი წლის შემდეგ, საწარმოს ყველა ხელმძღვანელი
ვერ დაელოდება ასე დიდხანს რისკების რეალურად დამუშავებული რუქის
გაჩენას. „ჩინოვნიკებში“ მიღებულია გადაწყვეტილების სწრაფად მიღება. ამიტომ
დიდია ცდუნება მთელი ძალისხმევა მიმართული იქნას იქეთ, რომ რისკების რუქა
შედგეს კვარტალში ან წელიწადში ერთხელ, რაც დააკმაყოფილებს ყველა დამკვეთს
(შემმოწმებელს) და რამდენადაც შემოწმებელთათვის მნიშვნელოვანია თვითონ
რისკების რუქის არსებობა და არა მათი შედგენისას მეთოდიკის დაცვა, მაშინ
რატომ უნდა დაიხარჯოს სახსრები და ძალისხმევა რისკების მართვის პროცესის
ფორმალიზაციაზე. რისკების მართვის სისტემის დანერგვას საწარმოებში აფასებენ
არა მეთოდიკის დანერგვის (დაცვისა) და გადაწყვეტილების მიღების პროცესების
ცვლილების მიხედვით, არამედ გათვალისწინებულ ვადაში რისკების რუქის
ჩაბარებით.
რისკების მართვის პროცესის ფორმალიზაცია გულისხმობს, რომ რისკების
რუქა დგება რისკების შევსებული პასპორტების საფუძველზე. ყოველ პასპორტში
მითითებულია რისკებზე პასუხისმგებელი და მათი მინიმიზაციის კუთხის
გატარებულ ღონისძიებებზე პასუხისმგებელი პირები. რისკები შეფასებულია, ანუ
რისკების მართვის პროცესის ფორმალიზაცია განაპირობებს ხელმძღვანელ პირთა
პერსონალურ პასუხისმგებლობას ამა თუ იმ რისკზე! ეს არის ერთ-ერთი

143
მნიშვნელოვანი მიზეზი რისკების მართვის დანერგვისას წარმოშობილ
პრობლემებთან მიმართებაში.
რისკების მართვის დანერგვის სირთულე ეს არ არის რისკების
იდენტიფიკაციის პროცედურათა სირთულე. სირთულე არის არა რისკების
მინიმიზაციის ღონისძიებათა დაგეგმვა, რისკების მონიტორინგი და მათი
მინიმიზაციის ღონისძიებათა შესრულებაზე კონტროლი რეალიზებულ
ღონისძიებათა ეფექტიანობის ანალიზი, არამედ საწარმოს მენეჯმენტისა და
ხელმძღვანელთა სურვილი არ შეასრულონ სისტემატურად ზემოთ მითითებული
ღონისძიებები.
ყველგან, სადაც კი დაინერგა და გამოყენებულია რისკების მართვის
სისტემები, მასში აქტიური მონაწილეობა მიიღეს დირექტორთა საბჭოებმა და
აღმასრულებელმა ხელმძღვანელობამ.
რისკმენეჯმენტის დანერგვა და ბენჩმარკინგი
რისკის შეფასება განიხილება, როგორც გადაწყვეტილების მიღების პროცესის
ნაწილი, რომლის მიზანია ახალი შესაძლებლობების აღმოჩენა და მათი
გამოყენებისთვის მიდგომების შემუშავება. რისკის შეფასება შესული უნდა იყოს
ყველა ანალიტიკურ დოკუმენტში, რომელიც ორგანიზაცის შიგნით იქმნება და
ტოპ-მენეჯმენტს ეგზავნება. რისკის შეფასება ეხება როგორც პროექტებს, ასევე
რუტინულ, ყოველდღიურ ოპერაციებს. ორგანიზაციაში ასევე უნდა
გამოიყენებოდეს რისკების კლასიფიკაციის სისტემა.
ორგანიზაცია შეიმუშავებს „ბენჩმარკებს“ რისკების არსებითობის და
მნიშვნელობის შესაფასებლად. ბენჩმარკების ხასიათი დამოკიდებული იქნება
რისკის ტიპზე. მაგალითად, ფინანსური რისკებისთვის ფულადი მაჩვენებლები
იქნება გამოყენებული შედარებების განსახორციელებლად; რისკებისთვის,
რომლებსაც წარმოების შეფერხება ახლავს თან, შესაძლებელია შეფერხების
მისაღები დროითი პერიოდის აღება ნიშნულად; რეპუტაციის რისკის ბენჩმარკად
შესაძლებელია აქციების ფასის გარკვეული ვარდნა იქნეს აღებული, რაც კომპანიის
შესახებ უარყოფითი ინფორმაციის გავრცელებას შეიძლება მოჰყვეს.
ორგანიზაციის რისკისადმი მიდრეკილება რისკმენეჯმენტის ერთ-ერთი

144
ქვაკუთხედია. ტოპ-მენეჯმენტის დონეზე, რისკისადმი მიდრეკილება
სტრატეგიული რისკების მიმართ გადაწყვეტილების მიღებას განსაზღვრავს.
აღმასრულებელ დონეზე, რისკისადმი მიდრეკილება აისახება პროცედურებში,
იმის უზრუნველსაყოფად, რომ რისკს ადეკვატური ყურადღება ექცევა ტაქტიკური
გადაწყვეტილებების მიღებისას. ოპერაციულ დონეზე, რისკისადმი მიდრეკილება
გვკარნახობს რუტინული აქტივობების ოპერაციული შეზღუდვების შესახებ
რისკისადმი მიდრეკილება ასახავს რისკის მიღების სურვილს და იმ პარამეტრებს,
რაც ორგანიზაციამ უნდა გამოიყენოს რისკის გაწევის შესახებ გადაწყვეტილების
მიღებისას. ის განსაზღვრავს თუ რა ტიპის რისკებზე უნდა წავიდეს ორგანიზაცია,
რომელ ბაზრებზე შევიდეს, რომელი პროდუქტი და მომსახურება აწარმოოს, რა
კატეგორიის მომხმარებლებზე გააკეთოს აქცენტი.
რისკისადმი ტოლერანტულობა განსაზღვრავს რისკის მაქსიმალურ ოდენობას,
რომლის მიღებაც ორგანიზაციას ტექნიკურად შეუძლია. ტლერანტულობის
განაცხადის მაგალითი: „ჩვენ ოპერაციებს გავაფართოვებთ მაღაზიების და
სადისტრიბუციო ცენტრების ისეთ ადგილებში განთავსებით, სადაც კონკრეტული
რისკის (ამინდი, წყალდიდობა, ხანძარი) დადგომის შემთხვევაში ბიზნესის
საქმიანობა არ შეწყდება X დღეზე მეტად 12 თვიან პერიოდში“.
რისკისადმი ტოლერანტულობა შეიძლება მნიშვნელოვნად იცვლებოდეს
გამომდინარე იქიდან თუ კომპანიის მენეჯმენტი რა მნიშვნელობას ანიჭებს
კონკრეტულ რისკს დროის კონკრეტულ მონაკვეთში.
რისკმენეჯმენტის ფორმალიზაციაში მნიშვნელოვანია რისკის გაზომვა და
მონიტორინგი. ხშირად, რისკის შეფასებებისთვის წარმოებს რისკის რეესტრი.
რისკის რეესტრისთვის სტანდარტული ფორმატი არ არსებობს და ორგანიზაციამ
მისი ფორმა თავად უნდა განსაზღვროს მისი საქმიანობის და რისკების
სპეციფიკიდან გამომდინარე. რისკის რეესტრი არ უნდა განიხილებოდეს, როგორც
სტატიკური დოკუმენტი, სადაც მხოლოდ მნიშვნელოვანი რისკებია ჩაწერილი.
ამის ნაცვლად, ის უნდა განიხილებოდეს, როგორც რისკის წინააღმდეგ სამოქმედო
გეგმა, რომელიც მოიცავს კონტროლის დეტალებს და დაგეგმილი მოქმედებების
აღწერას.

145
 • რისკის რეესტრში ამ ქმედებებთან ერთად მათი განხორციელების აუდიტის
შესაძლებლობაც უნდა იყოს გაწერილი და მათი დროში გათვლილი
მიმდევრობა, განმახორციელებელ პირებთან ერთად. ეს აუდიტის კომიტეტს
საშუალებას მისცემს შეაფასოს მიმდინარე აქტივობები. რისკის რეესტრშივეა
გაწერილი რისკის საპასუხო თითოეული მოქმედების განსახორციელებლად
საჭირო რესურსები, ბიზნესერთეულების მიხედვით.
სწავლა და ანგარიშგება
• რისკის მართვის პროცესში შემაკავშირებელი რგოლია უკუკავშირი, რაც
მოიცავს გამოცდილების ანალიზსა და შედეგიანობის შესახებ ანგარიშების
წარმოებას. ანგარიშგებებმა ტოპმენეჯმენტის გარდა, რისკის მართვასთან
დაკავშირებული საჭირო ინფორმაცია უნდა მიაწოდოს კომპანიის
აქციონერებს. აქციონერებს, როგორც წესი, ესაჭიროებათ ინფორმაცია
რომელიც შემდეგ კომპონენტებს მოიცავს: საზოგადოებასთან
ურთიერთობები, ადამიანის უფლებები, დასაქმებულთა ქცევა და მათდამი
მოპყრობა, ჯანდაცვა და უსაფრთხოება და გარემო.
რისკის პროტოკოლი -რისკმენეჯმენტის ფორმალიზაციის ძირითადი
ღონისძიებები:
• რისკის მართვის ჩარჩო, მოდიფიცირების შესაძლებლობით;
• რისკის შეფასებების განხორციელება და შედეგების შესაბამისი ფორმით
ჩაწერა;
• ბიზნეს გადაწყვეტილებების მიღებისას რისკის გათვალისწინება;
• რისკმენეჯმენტის გაუმჯობესების რეკომენდაციების განხორციელების
შესაძლებლობა და მათი შესრულების მონიტორინგი;
• არასასურველ შემთხვევათა აღწერის პროცედურები, რისკების გამოვლენის
გასამარტივებლად;
• ბიზნესის უწყვეტობის და აღდგენის გეგმის არსებობა და მუდმივი
მონიტორინგი;
• კონტროლის ეფექტიანობის და ეფექტურობის შეფასების მექანიზმების
არსებობა;

146
 • რისკმენეჯმენტის მნიშვნელოვანი კომპონენტების შესახებ (რისკისადმი
მიდრეკილება, რისკის კულტურა, რისკის შეფასება და სხვ.) საჭირო
ანგარიშების არსებობა.
ღონისძიებათა ჩამონათვალი შეიძლება შეივსოს და საბოლოოდ დამუშავდეს.
რისკების მართვის სისტემის აგების ყველა სტადიაზე და ეტაპზე აუცილებელია
განხორციელდეს მუდმივი მონიტორინგი ზემოთაღნიშნული ღონისძიებების
შესასრულებლად.
აუცილებელია აღინიშნოს, რომ რისკების მართვის სისტემის წარმატებით
ასაგებად, სურვილისა და ნების გარდა, საჭიროა საწარმოს აღმსრულებელ
ხელმძღვანელობას კარგად ესმოდეს და გაგებული ჰქონდეს საწარმოს ყველა
საწარმოო სეგმენტის მმართველი ტექნოლოგიური პროცესების სქემა.

7.4. შიდა აუდიტის როლი რისკების მართვის სისტემის აგებისას

საწარმოებში

რა როლი უნდა შეასრულოს საწარმოებში შიდა აუდიტის სამსახურმა

რისკების მართვის სისტემის აგებისას? COSO ERM-ის სტანდარტებში მოცემული
განმარტების თანახმად შიდა აუდიტის სამსახური "აფასებს და ამაღლებს რისკების
მართვის ეფექტიანობას". ანუ საწარმოს რისკების მართვა არის შიდა აუდიტის
ობიექტი. მაგრამ თუ კი რისკების მართვის სისტემა შემუშავებული არ არის, მაშინ
არც არის აუდიტის ობიექტი. აუცილებელია იმის ცოდნაც, რომ COSO ERM
სტანდარტებში მოცემული განმარტების თანახმად შიდა აუდიტი "გვიჩვენებს
ობიექტურ და დამოუკიდებელ კონსულტაციებს, რომლებიც მიმართულია
საწარმოს ორგანიზაციის სრულყოფისაკენ".
დამოუკიდებელმა აუდიტორებმა კონსულტირება უნდა გაუწიონ საწარმოს
მენეჯმენტს რისკების მართვის სისტემის აგების პროცესში, იგი ახდენს სისტემის
კონსულტირებას და არა იძულებას. შიდა აუდიტი არ უნდა იჭრებოდეს საწარმოს
მუშაკთა კომპეტენციაში. ამიტომ დიდი მნიშვნელობა აქვს იმას, რომ
აღმასრულებელმა მმართველობამ და შიდა აუდიტის სამსახურის

147
ხელმძღვანელობამ წინასწარ განსაზღვრონ და ჩამოაყალიბონ შიდა აუდიტის
როლი და ამოცანები საწარმოს რისკების მართვის სისტემაში.

საკონტროლო კითხვები

1. რა ორგანიზაციაა COSO ERM და რა ფუნქციას ასრულებს იგი საწარმოებთან

მიმართებაში.
2. რას ნიშნავს რისკების მართვის დარგობრივი სტანდარტები და ვინ
შეიმუშავებს მას?
3. რომელ ფაქტორებზეა დამოკიდებული რისკების მართვის სისტემის
დანერგვა საწარმოში?
4. რამდენად განსხვავდება რისკების მართვის სისტემის აგების მექანიზმი,
როცა საწარმოს ხელმძღვანელობს ა) მეწარმე-ბიზნესმენი და ბ) ყოფილი
ჩინოვნიკი?
5. რა როლი აკისრია საწარმოში რისკების სისტემის აგებისას შიდა აუდიტის
სამსახურს?
6. რას მოიცავს რისკების პროტოკოლი
7. როგორ ხდება რისკმენეჯმენტის დანერგვა და ბენჩმარკინგი

148
 თავი 8. გაკოტრების პროგნოზირება ფირმაში

ძირითადი განსახილველი საკითხები:

8.1. გაკოტრების დიაგნოსტიკის პრობლემა
8.2. "რაოდენობრივი" კრიზისულ-პროგნოზული მეთოდები
8.3. "ხარისხობრივი" კრიზისულ-პროგნოზული მეთოდები
8.4. გაკოტრების დიაგნოსტიკის მეთოდიკათა კორექტირება დარგის სპეციფიკის
გათვალისწინებით

გაკოტრების დიაგნოსტიკის პრობლემა

საწარმოს განვითარების არახელსაყრელი ტენდენციების გამოვლენა და

გაკოტრების დიაგნოსტიკა სულ უფრო მეტ მნიშვნელობას იძენს. ამასთან არ
არსებობს მეთოდიკა, რომლის მეშვეობითაც შესაძლებელი იქნება საწარმოს
არახელსაყრელი დასასრულის სათანადო ხარისხით პროგნოზირება.
გაკოტრების დიაგნოსტიკა, როგორც დამოუკიდებელი პრობლემა,
აღმოცენდა აშშ-ში მორე მსოფლიო ომის დასრულებისთანავე. ეს განაპირობა
გაკოტრებათა რიცხვის ზრდამ, რაც სამხედრო შეკვეთების მკვეთრი შემცირების,
ფირმების უთანასწორო განვითარების, ერთ საწარმოთა აყვავებისა და მეორეთა
გაჩანაგების შედეგი იყო. ბუნებრივია, წარმოიშვა იმ პირობების აპრიორულად
განსაზღვრის პრობლემა, რომელთაც ფირმები გაკოტრებამდე მიჰყავდათ.
თავდაპირველად ეს საკითხი წყდებოდა ემპირიულად, წმინდა
ხარისხობრივ დონეზე და ბუნებრივია, ადგილი ჰქონდა არსებითი ხასიათის
შეცდომებს. პირველი სერიოზული მცდელობა საწარმოთა გაკოტრების
პროგნოზირების ეფექტიანი მეთოდიკის შემუშავების მიმართულებით
ფიქსირდება 1960-იანი წლებიდან, რაც კომპიუტერული ტექნიკის
განვითარებასთან იყო დაკავშირებული.
არსებობს გაკოტრების დიაგნოსტიკის ორი ძირითადი მიდგომა. პირველი
მიდგომა ემყარება ფინანსურ მონაცემებს და გულისხმობს რიგი კოეფიციენტებით
ოპერირებას, რამაც სულ უფრო მეტი აღიარება მიანიჭა ალტმანის  კოეფიციენტს

149
(აშშ); ტაფლერის კოეფიციენტს (დიდი ბრიტანეთი), და სხვებს. ასევე ე.წ. "ბალანსის
კითხვის" უნარს. მეორე მიდგომა გულისხმობს გაკოტრებული კომპანიების
მონაცემების შედარებას საკვლევი კომპანიის შესაბამის მონაცემებთან.
პირველი მიდგომა. უდავოდ ეფექტიანია გაკოტრების პროგნოზირებისას,
თუმცა აქვს სამი არსებითი ნაკლი. ჯერ ერთი, რთულ მდგომარეობაში მყოფი
ფირმები აფერხებენ თავიანთი ანგარიშების პუბლიკაციას და ამით, კონკრეტული
მონაცემები შეიძლება წლების მანძილზე მიუწვდომელი იყოს. მეორეც, შეიძლება
მონაცემები გამოქვეყნდეს, მაგრამ ისინი სარწმუნო არ იყოს. (იყოს
"შემოქმედებითად დამუშავებული"). ასეთ მდგომარეობაში მყოფი
კომპანიებისათვის დამახასიათებელია თავიანთი საქმიანობის გამართლების
მცდელობა, რომელიც ხშირად ფალსიფიცირებამდე მიდის. საჭიროა
განსაკუთრებული უნარი, რომელიც ხშირად ძალზე გამოცდილ მკვლევარებსაც არა
აქვთ, რათა ერთიმეორისაგან განცალკევდეს ნამდვილი, რეალისტური და
შესწორებული მონაცემები და შეფასდეს მონაცემთა გაბუნდოვანებისა და
მიჩქმალვის ხარისხი, მესამე სირთულე მდგომარეობს იმაში, რომ ზოგიერთი
დამოკიდებულება (კომპანიის საქმიანობის მონაცემების საფუძველზე
დადგენილი) ადასტურებს მის გადახდის უუნარობას, მაშინ როცა სხვა მონაცემები
და დამოკიდებულებები სულ სხვა სურათს იძლევა: ფირმა სტაბილურია და
სახეზეა რიგი უპირატესობები და გაუმჯობესებული მდგომარეობა. ასეთ
პირობებში, ცხადია, ძნელია საქმის რეალურ მდგომარეობაზე მსჯელობა.
მეორე მიდგომა გულისხმობს უკვე გაკოტრებული კომპანიის მონაცემებისა
და სიტუაციების შედარებას იგივე დარგის საეჭვო მდგომარეობაში მყოფი
კომპანიის ანალოგიურ მაჩვენებლებთან თუ მონაცემებთან. ხშირად ამ დროს
საჭირო ხდება ერთი მეორეს შეუდარდეს და დახასიათებული იქნეს ათობით
მაჩვენებელი. სამწუხაროდ, მონაცემთა მწკრივების უმეტესობა არ აწესრიგებს ამ
მონაცემებს მნიშვნელობათა ხარისხის მიხედვით და არ იკვეთება
თანმიმდევრულობაზე ზრუნვის ტენდენცია. ამ ნაკლის კომპენსირების
მცდელობად შეიძლება ჩაითვალოს ქულებით შეფასების მეთოდი -აპრენტის  -
ანგარიში.

150
 გაკოტრების დიაგნოსტიკის ზემოთ აღწერილი "რაოდენობრივი"
მდგომარეობებისაგან განსხვავებით შეიძლება გამოვყოთ ე.წ. "ხარისხობრივი"
მიდგომა, როგორც დამოუკიდებელი მიდგომა, რომელიც ეფუძნება გაკოტრების
გზაზე დამდგარი ბიზნესისათვის დამახასიათებელი ცალკეული მახასიათებლების
შესწავლას. თუ კი გამოსაკვლევი საწარმოსათვის დამახასიათებელია ასეთი
მახასიათებლების არსებობა, შეიძლება გაიცეს საექსპერტო დასკვნა განვითარების
არახელსაყრელი ტენდენციების შესახებ.
საერთოდ აღიარებულია შეხედულება, რომლის თანახმადაც გაკოტრება და
კრიზისი საწარმოში (/learn/webinar/thrift) სინონიმური მცნებებია. გაკოტრება,
განიხილება როგორც კრიზისის უკიდურესი გამოვლინება.
სინამდვილეში კი საქმე სულ სხვაგვარადაა; საწარმოში შეიძლება ადგილი
ჰქონდეს სხვადასხვა სახის კრიზისს (ეკონომიკურს, ფინანსურს, მმართველობითს),
ხოლო გაკოტრება ერთ-ერთი ამათგანია.
საყოველთაოდ აღიარებულია, რომ გაკოტრება ეს არის ფინანსური კრიზისი,
ანუ ფირმის უუნარობა შეასრულოს თავისი მიმდინარე ვალდებულებები. ამასთან
ერთად ფირმა შეიძლება განიცდიდეს ეკონომიკურ კრიზისს (სიტუაცია, როცა
ფირმის ხელთ არსებული მატერიალური რესურსები არაეფექტიანად გამოიყენება,
და მმართველობით კრიზისს (ხელმძღვანელობის დაბალ კომპენტენტურობას
ნიშნავს და შესაბამისად, განაპირობებს გარე გარემოს მოთხოვნებისადმი
არაადექვატურ მმართველობით გადაწყვეტილებებს).
შესაბამისად, გაკოტრების დიაგნოსტიკის სხვადასხვა მეთოდიკები, როგორც
მათ ეკონომიკურ ლიტერატურაში უწოდებენ, სინამდვილეში არის სხვადასხვა
სახის კრიზისების დიაგნოსტიკა. სწორედ ამიტომ ამ მეთოდიკების მიხედვით
მიღებული შეფასებები ხშირად ძალზე განსხვავდება ერთიმეორისაგან. ამიტომაც
ყველა ამ მეთოდიკას, უფრო უპრიანი იქნება ვუწოდოთ კრიზის-პროგნოზულები
(კ-პროგნოზულები).
სხვა საქმეა, რომ ნებისმიერმა, ზემოთ აღნიშნულმა კრიზისმა შეიძლება
გამოიწვიოს საწარმოს კოლაფსი, გაკოტრება.
ნებისმიერი კონკრეტული მეთოდიკის შერჩევა ნაკარნახევი უნდა იყოს იმ

151
დარგის სპეციფიკის გათვალისწინებით, რომელშიც ფირმა ფუნქციონირებს. უფრო
მეტიც, თვით მეთოდიკებიც კი უნდა ექვემდებარებოდნენ კორექტირებას დარგის
სპეციფიკის გათვალისწინებით.

8.2. ,,რაოდენობრივი” კრიზისულ-პროგნოზული მეთოდიკები

კომპანიის გაკოტრების ალბათობის პროგნოზირების ერთ-ერთი

უმარტივესი მოდელია ორფაქტორული მოდელი. იგი ეფუძნება ორ ძირითად
საკვანძო მაჩვენებელს (მაგ.: მიმდინარე ლიკვიდობის მაჩვენებელი და ნასესხები
სახსრების წილის მაჩვენებელი, რომელზედაც დამოკიდებულია საწარმოს
გაკოტრების ალბათობა. ეს მაჩვენებლები მრავლდება ემპირიული გზით
გათვლილი კოეფიციენტების ხვედრი წონით მნიშვნელობებზე და მიღებული
შედეგები შემდგომში უდარდება მუდმივ სიდიდეს (const), რომელიც ასევე
მიღებულია იგივე (საცდელ-სტატისტიკური) მეთოდით. თუ კი შედეგი (c1)
აღმოჩნდება უარყოფითი, საწარმოს გაკოტრების ალბათობა მცირეა. მისი
დადებითი მნიშვნელობა გაკოტრების მაღალ ალბათობაზე მიუთითებს.
ამერიკულ პრაქტიკაში გამოვლენილია და გამოიყენება ისეთი
კოეფიციენტების ხვედრითი მნიშვნელობები, როგორიცაა:
 მიმდინარე ლიკვიდობის (დაფარვის) მაჩვენებელისათვის (Kп) - (-
1,0736);
 საწარმოს პასივებში ნასესხები სახსრების ხვედრითი წილის
მაჩვენებლისათვის (K3) - )+0,0579);
 მუდმივი სიდიდე - (-0,3877);
 აქედან C1-ის გათვლის ფორმულა ასეთ სახეს იღებს:
C1 = -0,3877 + Knx(-1,0736)+K3*0,0579.
უნდა აღინიშნოს, რომ ამ მეთოდიკაში მოტანილი წყარო არ იძლევა
ინფორმაციას კოეფიციენტების ხვედრითი მნიშვნელობების გათვლის ბაზის
შესახებ. და მაინც, ნებისმიერ შემთხვევაში მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება,
რიგ ქვეყანაში განსხვავებულია ინფლაციის ტემპები, მაკრო და მიკრო
ეკონომიკათა ციკლები. ასევეა განსხვავებულია წარმოების ფონდი, ენერგო და

152
შრომატევადობის, შრომის მწარმოებლურობის მაჩვენებლები. განსხვავებულია
საგადასახადო ტვირთი. ამიტომაც არ არის გამართლებული კოეფიციენტების
ზემოთ მოყვანილი მნიშვნელობები მექანიკურად იქნას გამოყენებული სხვა
ქვეყანათა პირობებში.
თუმცა თვითონ მოდელი რიცხვითი მნიშვნელობებით, რომელიც
შეესაბამება ქვეყნის ბაზრის რეალიებს, შეიძლება გამოყენებული იქნას, თუ კი
სამამულო აღრიცხვა და ანგარიშგება უზრუნველყოფს სათანადოდ სრულყოფილი
და წარმომადგენლობითი ინფორმაციის მოწოდებას საწარმოს ფინანსური
მდგომარეობის შესახებ.
განხილული ორფაქტორული მოდელი არ უზრუნველყოფს საწარმოს
ფინანსური მდგომარეობის ყოველმხრივ შეფასებას, სწორედ ამიტომ
შესაძლებელია პროგნოზის რეალობისაგან მნიშვნელოვანი გადახრა. უფრო ზუსტი
პროგნოზის მისაღებად ამერიკული პრაქტიკა რეკომენდაციას იძლევა
მხედველობაში იქნას მიღებული გაყიდული პროდუქციის რენტაბელობის დონე
და ცვლილების ტენდენცია, რამდენადაც აღნიშნული მაჩვენებელი არსებით
გავლენას ახდენს საწარმოს ფინანსურ მდგრადობაზე. ეს შესაძლებელს ხდის
ერთდროულად ერთმანეთს შეუდარდეს გაკოტრების რისკისა (C1) და პროდუქციის
გაყიდვების რენტაბელობის მაჩვენებელი. თუ კი პირველი მაჩვენებელი
აღმოჩნდება უსაფრთხო საზღვრებში და პროდუქციის რენტაბელობის დონე
საკმაოდ მაღალია, მაშინ საწარმოს გაკოტრების ალბათობა ძალზე უმნიშვნელოა.
ალტმანის კოეფიციენტი (კრედიტუნარიანობის ინდექსი). ეს მეთოდი
შემოთავაზებულია 1968 წელს ცნობილი ეკონომისტის ალტმანის (Edward I. Altman)-
ის მიერ. კრედიტუნარიანობის ინდექსი აგებულია მულტიპლიკაციური/
დისკრიმინატული ანალიზის (Multiple-discriminant analysis - MDA) დახმარებით და
საშუალებას იძლევა პირველი მიახლოებით დაიყოს სამეურნეო სუბიექტები
პოტენციურ გაკოტრებულებად და არაგაკოტრებულად.
ინდექსის გათვლის დროს ალტმანმა გამოიკვლია 66 საწარმო. რომელთა
ნახევარი გაკოტრდა 1946-1965 წლების პერიოდში, ხოლო მეორე ნახევარი
მუშაობდა წარმატებით. მან ასევე გამოიყენა 22 ანალიტიკური კოეფიციენტი,

153
რომლებიც შეიძლებოდა სასარგებლო ყოფილიყვნენ შესაძლო გაკოტრების
პროგნოზირებისათვის.
ამ მაჩვენებლებიდან მან შეარჩია ხუთი შედარებით მნიშვნელოვანი და ააგო
მრავალფაქტორული რეგრესიული განტოლება. ასე რომ, ალტმანის ინდექსი ეს
არის რამდენიმე მაჩვენებლისაგან შედგენილი ფუნქცია, რომლებიც ახასიათებენ
საწარმოს ეკონომიკურ პოტენციალსა და მისი მუშაობის შედეგებს განვლილ
პერიოდში.
ზოგადი სახით კრედიტუნარიანობის ინდექსს ( ანგარიში) ასეთი სახე აქვს:
  1.2VX1 + 1,4 X 2 + 3,3 X3 + 0,6 X4 + X5 სადაც
X1 - საბრუნავი კაპიტალი/აქტივების ჯამში
X2 - გაუნაწილებელი მოგება/აქტივების ჯამში
X3 - ოპერაციული მოგება/აქტივების ჯამი
X4 - საბაზრო ღირებულება/დავალიანება
X5 - ამონაგები/აქტივების ჯამი
ალტმანის მოდელის საფუძველზე გაკეთებულმა მრავალრიცხოვანმა
გათვლებმა აჩვენა, რომ განზოგადოებული მაჩვენებელი  შეიძლება მერყეობდეს
[-14, +22] ფარგლებში. ამასთან საწარმოები, რომელთათვის >2,99, განეკუთვნებიან
ფინანსურად მდგრად კომპანიებს, საწარმოები, რომელთათვის <1,81, არიან
უპირობოდ ხელმოკლეები, ხოლო ინტერვალი [1,81-2,99], წარმოადგენს
განუსაზღვრელობის ზონას.
 კოეფიციენტს აქვს საერთო სერიოზული ნაკლი, არსებითად იგი შეიძლება
გამოყენებული იქნას მსხვილ კომპანიებთან მიმართებაში, რომლებიც ახდენენ
თავიანთი აქციების კოტირებას ბირჟებზე. სწორედ ასეთი კომპანიებისათვის
შეიძლება მიღებული იქნას საკუთარი კაპიტალის ობიექტური საბაზრო შეფასება.
1983 წელს ალტმანმა მიიღო თავისი ფორმულის მოდიფიცირებული
ვარიანტი იმ კომპანიებისათვის, რომელთა აქციების კოტირება არ ხდებოდა
საფონდო ბირჟაზე.
R = 8,38*K1+K2+0,054*K3+0,63*K4
(აქ K4 არის აქციის საბალანსო და არა საბაზრო ღირებულება).

154
 ალტმანის კოეფიციენტი ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული
კოეფიციენტების რიცხვს
ცნობილია სხვა მსგავსი კრიტერიუმები. ასე მაგალითად, ბრიტანელმა
მეცნიერმა ტაფლერმა (Taffler) 1977 წელს შემოგვთავაზა ოთხფაქტორული
საპროგნოზო მოდელი, რომლის შემუშავებისას გამოიყენა შემდეგი მიდგომა:
კომპიუტერული ტექნიკის გამოყენებით პირველ სტადიაზე გაითვლება 8-
დამოკიდებულება გაკოტრებული და გადახდისუნარიანი კომპანიების
მონაცემების მიხედვით. შემდეგ გამოიყენება სტატისტიკური მეთოდი, რომელიც
მრავალგანზომილებიანი დისკრიმინანტის ანალიზის სახელწოდებითაა ცნობილი.
და რომლის საფუძველზე შეიძლება აიგოს გადახდისუნარიანობის მოდელი,
რომელიც განსაზღვრავს კერძო ურთიერთდამოკიდებულებას და რომლებიც
თვალნათლივ გამოყოფს კომპანიების ორ ჯგუფს და მათ კოეფიციენტებს.
ურთიერთდამოკიდებულებათა ასეთი შერჩევითი გათვლა ტიპიურია
კომპანიის საქმიანობის ზოგიერთი საკვანძო მაჩვენებლების გასაზომად, ისეთების,
როგორიცაა მომგებიანობა, საბრუნავი კაპიტალის შესაბამისობა, ფინანსური რისკი
და ლიკვიდობა. ამ მაჩვენებლების გაერთიანება და სათანადოდ მათი
მთლიანობაში აღქმა შესაძლებელს ხდის გადახდისუნარიანობის მოდელმა
მოგვცეს ზუსტი სურათი კორპორაციის ფინანსური მდგომარეობის შესახებ.
ტიპიური მოდელი იმ კომპანიის ანალიზისათვის, რომლის აქციებიც კოტირდება
ბირჟებზე, ასეთ სახეს ღებულობს:
  CO + c|*| + C1X1 + C2X2 + C3X3 + C4X4....
სადაც
X1 - მოგება გადასახადის გადახდამდე / მიმდინარე ვალდებულებები (53%)
X2 - მიმდინარე აქტივები / ვალდებულებების საერთო სიდიდე (13%)
X3 - მიმდინარე ვალდებულებები / აქტივების საერთო თანხა (18%)
X4 - დაკრედიტების ინტერვალის არარსებობა (16%)
Co.... C4 - კოეფიციენტები, პროცენტები ფრჩხილებში პროცენტები უჩვენებენ
მოდელის პროპორციებზე: X1 ზომავს მომგებიანობას, X2 - საბრუნავი კაპიტალის
მდგომარეობას, X3 - ფინანსური რისკი და X4 - ლიკვიდობა.

155
 მოდელის პროგნოზული როლის გაძლიერებისათვის შეიძლება 
კოეფიციენტის ტრანსფორმირება PAS კოეფიციენტად (Perfomans Analysys Score) - ეს
არის კოეფიციენტი, რომელიც საშუალებას იძლევა გადაეწყოს კომპანიის
საქმიანობა დროის ფაქტორის გათვალისწინებით. PAS კოეფიციენტის შესწავლით
კრიტიკული დონის როგორც ზედა, ასევე ქვედა მაჩვენებლის მიხედვით ადვილად
დგინდება კომპანიის როგორც დაცემის, ასევე აღმავლობის მომენტები.
PAS - კოეფიციენტი - ეს არის კომპანიის საქმიანობის მხოლოდ
შეფარდებითი დონე, რომელიც გათვლილია  - კოეფიციენტის საფუძველზე
განსაზღვრულ წელს და გამოხატულია %-ში 1-დან 100-მდე. მაგ.: PAS -
კოეფიციენტი როცა 50-ის ტოლია, ეს იმაზე მეტყველებს, რომ კომპანიის საქმიანობა
დამაკმაყოფილებლად ფასდება. მაშინ როცა PAS 10-ის ტოლია, ეს იმაზე
მეტყველებს რომ კომპანიების მხოლოდ 10% არის მძიმე მდგომარეობაში
(არადამაკმაყოფილებელი სიტუაცია), ასე რომ, კომპანიისათვის  კოეფიციენტის
გათვლით, შეიძლება ფინანსური მდგომარეობის აბსოლუტური სიდიდის
ტრანსფორმირება მოვახდინოთ ფინანსური მდგომარეობის შეფარდებით
სიდიდით. სხვა სიტყვებით, თუ კი  კოეფიციენტი იმაზე მეტყველებს, რომ
კომპანია სარისკო მდგომარეობაშია მაშინ PAS - კოეფიციენტი ასახავს ისტორიულ
ტენდენციას და მიმდინარე საქმიანობას პერსპექტივაში.
ასეთი მიდგომის ძლიერი მხარეა მისი უნარი ერთიმეორეს შეუხამოს
მოგების, ზარალისა და ბალანსის ანგარიშის ძირითადი მახასიათებლები და
ურთიერთშესაბამისობაში მოიყვანოს ისინი: ასე მაგალითად, კომპანიამ მიიღო
დიდი მოგება, მაგრამ სუსტი მდგომარეობაა ბალანსის თვალსაზრისით შეიძლება
შეუდარდეს უფრო ნაკლებ მომგებიან, მაგრამ მოწესრიგებული ბალანსის
(გაწონასწორებული ბალანსის) მქონე კომპანიას. ასე რომ PAS - კოეფიციენტის
გათვლით შეიძლება სწრაფად შეფასდეს მოცემულ კომპანიასთან დაკავშირებული
ფინანსური რისკი, და შესაბამისად მოხდეს გარიგების პირობების ვარირება.
არსებითად მიდგომა ემყარება პრინციპს, რომლის მიხედვითაც მთელი უფრო
ფასეულია, ვიდრე მისი მდგენელების ჯამი.
ამ მიდგომის დამატებითი თავისებურებაა "რისკის რეიტინგის” გამოყენება

156
ფარული რისკის შემდგომი გამოვლენის მიზნით. ეს რეიტინგი სტატისტიკურად
განისაზღვრება მხოლოდ იმიტომ, და მხოლოდ მაშინ, როცა კომპანიას აქვს
უარყოფითი  - კოეფიციენტი და გაითვლება  - კოეფიციენტის ტრენდის,  -
კოეფიციენტის უარყოფითი სიდიდისა და იმ წლების რიცხვის საფუძველზე,
რომელთა მიხედვითაც კომპანია იმყოფება სარისკო ფინანსურ მდგომარეობაში.
ხუთბალიანი სკალის გამოყენებით, რომელშიც 1 გვიჩვენებს რისკს, მაგრამ სწრაფი
დაცემის ალბათობა უმნიშვნელოა, ხოლო 5 აღნიშნავს მდგომარეობას, როცა
ადრინდელი მდგომარეობის შენარჩუნება აბსოლუტურად შეუძლებელია.
მენეჯერი ოპერირებას უკეთებს მზა საშუალებებს იმისათვის, რომ შეფასდეს
კლიენტის კრედიტებთან დაკავშირებული რისკების საერთო ბალანსი.
პრაქტიკაში გამოიყენება ასევე გაკოტრების რისკის პროგნოზის
ოთხფაქტორიან, მოდელი R მოდელი (შემუშავებულია ირკუტსკის სახელმწიფო
ეკონომიკური აკადემიის მეცნიერთა მიერ), რომელსაც ასეთი სახე აქვს:
  8,38K1 + K2 + 0,054K3 + 0,63K4
სადაც:
K1 - საბრუნავი კაპიტალი/აქტივები
K2 - წმინდა მოგება/საკუთარი კაპიტალი
K3 - რეალიზაციიდან ამონაგები/აქტივები
K4 - წმინდა მოგება/ნეგატიური ხარჯები
საწარმოს გაკოტრების ალბათობა, R მოდელის მნიშვნელობის შესაბამისად
გაითვლება შემდეგნაირად:

R-ის მნიშვნელობა. გაკოტრების ალბათობა %

ნულზე ნაკლები მაქსიმალური (90-100)
0-0,18 მაღალი (60-80)
0,18-0,32 საშუალო (35-50)
0,32-0,42 დაბალი (15-20)
0,42-ზე მეტი მინიმალური (10-მდე)
ამ მოდელის მთავარი ღირსებაა ის, რომ მისი შემუშავების მექანიზმი და

157
გათვლების ყველა ძირითადი ეტაპი საკმაოდ თანმიმდევრულადაა აღწერილი
წყაროში.

გაკოტრების პროგნოზის კოეფიციენტი-Кპ ახასიათებს წმინდა საბრუნავი

სახსრების ხვედრით წილის ბალანსის აქტივების ჯამში. იგი გაითვლება
ფორმულით:
yvela mobiluri (sabrunavi) aqtivebi _ (VI ganyofileba balansSi)
angariSsworebebi da sxva pasivebi
Кპ =
balansis saerTo jami

გაკოტრების დიაგნოსტიკის მექანიზმის სახით ასევე შეიძლება

გამოყენებული იქნას საწარმოს ფასი. გაკოტრების ფარულ სტადიაზე იწყება
შეუმჩნეველი (განსაკუთრებით მაშინ, როცა არ არის სპეციალური აღრიცხვა) ამ
მაჩვენებლის შემცირება არახელსაყრელი ტენდენციების მიზეზით როგორც
საწარმოს შიგნით, ასევე მის გარეთ.
საწარმოს ფასი (V) განისაზღვრება მოგების კაპიტალიზაციით ფორმულით:

V = P/K ,
სადაც:
P - მოსალოდნელი მოგება გადასახადების გადახდამდე, ასევე პროცენტები
სესხების მიხედვით და დივიდენდები.
K - ფირმის პასივების (ვალდებულებების) საშუალო შეწონილი ღირებულება
(საშუალო პროცენტი, რომელიც გვიჩვენებს პროცენტებსა და დივიდენდებს,
რომლებიც აუცილებლად იქნება გადახდილი ბაზარზე შექმნილი სიტუაციის
შესაბამისად ნასესხები და სააქციო კაპიტალების შესაბამისად).
საწარმოს ფასის შემცირება ნიშნავს მისი მომგებიანობის შემცირებას ან
ვალდებულებების საშუალო ღირებულებების გადიდებას (ბანკების, აქციონერების
და სახსრების სხვა მეანაბრეების მოთხოვნა); საწარმოს ფასის მოსალოდნელი
შემცირების პროგნოზი მოითხოვს მომგებიანობისა და საპროცენტო განაკვეთების
პერსპექტივების ანალიზს. მიზანშეწონილია გათვლილი იქნას საწარმოს ფასი
ახლო და გრძელვადიან პერსპექტივაში. საწარმოს ფასის სამომავლო დაცემის
პირობები ჩვეულებრივ ყალიბდება მიმდინარე მომენტში და გარკვეულწილად
შეიძლება წინასწარ იქნას გამოცნობილი (თუმცა ეკონომიკაში ყოველთვის რჩება

158
ადგილი არაპროგნოზირებადი ცვლილებებისათვის).
მართვის კრიზისის დასახასიათებლად გამოიყენება არგეტის მაჩვენებელი -
 ანგარიში.
ამ მეთოდიკის მიხედვით კვლევა იწყება ვარაუდით, რომ () სახეზეა
გაკოტრების გამომწვევი და განმპირობებელი პროცესი; (b) ეს პროცესი რომ
დასრულდეს, საჭიროა რამდენიმე წელი და (B), პროცესი შეიძლება დაიყოს სამ
სტადიად:
1) ნაკლოვანებები, კომპანიები, რომლებიც მიექანებიან გაკოტრებისაკენ,
წლების მანძილზე ავლებენ რიგ ნაკლოვანებებს, რომლებიც ცხადია და
თვალნათელია ფაქტიურ გაკოტრებამდე გაცილებით უფრო ადრე;
2) შეცდომები, ამ ნაკლოვანებების დაგროვების შედეგად კომპანიამ შეიძლება
დაუშვას შეცდომა, რამაც იგი გაკოტრებამდე შეიძლება მიიყვანოს. (კომპანიებს,
რომელთაც არ აქვთ ნაკლოვანებები, არ უშვებენ გაკოტრების გამომწვევ
შეცდომებს).
სიმპტომები, კომპანიის მიერ დაშვებული შეცდომები ავლენენ
მოახლოებული გადახდისუუნარობის ყველა ცნობილ სიმპტომებს: მაჩვენებლების
გაუარესება (რომლებიც დაფარულია "შემოქმედებითი გათვლების მეშვეობით),
არის ფულის უკმარისობის ნიშანი. ეს სიმპტომები, რომლებიც განაპირობებენ
საწარმოს გაკოტრებას, ვლინდებიან გაკოტრებამდე ორი ან სამი წლით ადრე. ეს
პროცესი ხშირად ხუთიდან ათ წლამდე პერიოდის ვადით განისაზღვრება.
 - ანგარიშის გათვლისას კონკრეტული კომპანიისათვის აუცილებელია ან
ავიღოთ ქულების რაოდენობა არგეტის მიხედვით, ანდა 0. შუალედური
მნიშვნელობა არ დაიშვება. ყოველი სტადიის ყოველ ფაქტორს ანიჭებენ ქულების
განსაზღვრულ რაოდენობას და გაითვლიან აგრეგირებულ მაჩვენებელს  -
ანგარიში.
 - ანგარიშის მეთოდი გაკოტრების დიაგნოსტიკისათვის.

ნაკლოვანებები თქვენი ქულა არგეტის

ქულა თანახმად
ავტოკრატი დირექტორი .................................................................................. 8

159
დირექტორთა საბჭოს თავმჯდომარე ასევე
არის დირექტორი .............................................................................................. 4

დირექტორთა საბჭოს პასიურობა .................................................................. 2

შიდა წინააღმდეგობები დირექტორთა საბჭოში

(ცოდნასა და ჩვევებში განსხვავებების გამო) .............................................. 2

სუსტი ფინანსური დირექტორი .................................................................... 2

საშუალო და დაბალი რგოლის პროფესიონალი

მენეჯერების უკმარისობა (დირექტორთა
საბჭოს გარეთ) ................................................................................................. 1

აღრიცხვის სისტემის ნაკლოვანებები: საბიუჯეტო კონტროლის

არარსებობა ...................................................................................................... 3

ფულადი ნაკადების პროგნოზის არარსებობა ......................................... 3

დანახარჯების მმართველობითი აღრიცხვის სისტემის

არარსებობა ..................................................................................................... 3

უსუსური რეაქცია ცვლილებებზე (ახალი პროდუქტების,

ტექნოლოგიების, ბაზრების, შრომის ორგანიზაციის მეთოდებზე
და ა.შ.) ............................................................................................................ 15

ქულათა ჯამის მაქსიმალური ოდენობა

(მაქსიმალურად შესაძლო სიდიდე) ........................................................ 43

"გამსვლელი ქულა" .................................................................................... 10

თუ კი ქულათა ჯამი 10-ზე მეტია, ნაკლოვანებებმა მართვაში

შეიძლება სერიოზულ შეცდომებამდე მიგვიყვანოს............................ 11

შეცდომები

ნასესხები კაპიტალის ძალზე მაღალი

ხვედრითი წილი ........................................................................................ 15

საბრუნავი საშუალებების უკმარისობა ბიზნესის ძალზე

სწრაფი ზრდის გამო ................................................................................ 15

მსხვილი პროექტის არსებობა (ასეთი პროექტის

ჩავარდნა ფირმას სერიოზულ საფრთხეს შეუქმნის) ......................... 15

160
 ქულების მაქსიმალური შესაძლო ოდენობა ........................................ 45

"გამსვლელი ქულა" .................................................................................. 15

თუ ქულების ჯამი ამ სტადიაზე 25-ზე მეტი ან მისი ტოლია, კომპანია

ექვემდებარება განსაზღვრულ რისკს.

სიმპტომები

გაუარესებული ფინანსური მაჩვენებლები ........................................... 4

"შემოქმედებითი საბუღალტრო აღრიცხვის" გამოყენება .................. 4

წარუმატებლობის არაფინანსური ნიშნები (ხარისხის

გაუარესება, პერსონალის "მებრძოლი სულის" დაცემა,
ბაზრის წილის შემცირება ....................................................................... 4

კრიზისის საბოლო სიმპტომები (სასამართლო სარჩელები,

სკანდალები, გადადგომები) ................................................................... 3

ქულათა მაქსიმალური შესაძლო ოდენობა ......................................... 12

მაქსიმალურად შესაძლებელი  - ანგარიში ....................................... 100

"გამსვლელი ქულა" .................................................................................. 25

წარმატებული კომპანიების უმეტესობა ............................................... 5-18

კომპანიები, რომლებიც განიცდიან სერიოზულ სიძნელეებს ......... 35-70

თუ კი ქულების ჯამი 25-ზე მეტია, კომპანია შეიძლება გაკოტრდეს უახლოესი

ხუთი წლის განმავლობაში, რაც უფრო მეტია  ანგარიში, მით უფრო ადრე შეიძლება
ეს მოხდეს.

8.3. "ხარისხობრივი" კრიზის-პროგნოზული მეთოდიკები

რომელიმე ერთ კრიტერიუმზე ორიენტაცია, თუნდაც ძალზე მიმზიდველზე,

პრაქტიკაში ყოველთვის გამართლებული არ არის. ამიტომ ბევრი მსხვილი
აუდიტორიული ფირმა და სხვა კომპანიები, რომლებიც დაკავებულნი არიან
ანალიტიკური მიმოხილვით, პროგნოზირებითა და საკონსულტაციო

161
მომსახურებით შეფასებისათვის იყენებენ კრიტერიუმების სისტემას. ცხადია, ამ
მიდგომას აქვს თავისი მინუსები. გაცილებით ადვილია გადაწყვეტილების მიღება
ერთი კრიტერიუმის მქონე ამოცანის პირობებში მრავალკრიტერიუმიან
ამოცანასთან შედარებით.
ამასთან ერთად, ნებისმიერი მსგავსი პროგნოზული გადაწყვეტა
კრიტერიუმების რიცხვისაგან დამოუკიდებლად, სუბიექტურია ხოლო
კრიტერიუმების გაანგარიშებული მნიშვნელობები უმეტესწილად ინფორმაციული
ხასიათისაა განსჯისათვის და არა შემაგულიანებელი სტიმული დაუყოვნებელი
გადაწყვეტილების მისაღებად.
მაგალითისათვის გამოდგება აუდიტირების პრაქტიკის განმაზოგადოებელი
კომიტეტის რეკომენდაციები (დიდი ბრიტანეთი), სადაც ჩამოთვლილია
კრიტიკული მაჩვენებლები საწარმოს შესაძლო გაკოტრების შესაფასებლად. გა
მოიყენება მაჩვენებელთა შემდეგი ორდონიანი სისტემა:
პირველ ჯგუფს მიეკუთვნება კრიტერიუმები და მაჩვენებლები, რომელთა
არახელსაყრელი მიმდინარე მნიშვნელობები ან ცვლილებათა ჩამოყალიბებული
დინამიკა, სამომავლოდ შესაძლო მნიშვნელოვანი ფინანსური სიძნელეებისაა და
მათ შორის გაკოტრების მომასწავებელია. მათ მიეკუთვნება:
 განმეორებადი არსებითი დანაკარგები ძირითად სამეწარმეო
საქმიანობაში;
 გადავადებული საკრედიტო დავალიანების გარკვეული კრიტიკული
დონისათვის გადაჭარბება;
 მოკლევადიანი ნასესხები სახსრების გადაჭარბებული გამოყენება
გრძელვადიანი დაბანდებების დაფინანსების წყაროების სახით;
 ლიკვიდობის კოეფიციენტების დაბალი მნიშვნელობები ხანგრძლივი
დროის განმავლობაში;
 საბრუნავი სახსრების ქრონიკული უკმარისობა;
 ნასესხები სახსრების მყარი ზრდა სახიფათო დონემდეც კი სახსრების
წყაროების საერთო მოცულობაში;
 არასწორი რეინვესტირების პოლიტიკა;

162
  ნასესხები სახსრების სიდიდის გადაჭარბება დადგენილ ლიმიტებთან
მიმართებაში;
 ინვესტორების, კრედიტორებისა და აქციონერების წინაშე არსებული
ვალდებულებების ქრონიკული შეუსრულებლობა (სესხების
თავისდროული დაბრუნება, პროცენტებისა და დივიდენდების
გადახდა);
 გადავადებული დებიტორული დავალიანებების მაღალი ხვედრითი
წილი;
 ზენორმატიული და ჩაწოლილი საქონლისა და საწარმოო მარაგების
არსებობა;
 გაუარესებული ურთიერთობები საბანკო სისტემის
დაწესებულებებთან;
 ახალი ფინანსური წყაროების გამოყენება (იძულებითი) შედარებით
არახელსაყრელი პირობებით;
 საწარმოო პროცესში ექსპლოატაციის ვადაამოწურული
მოწყობილობის გამოყენება;
 გრძელვადიანი კონტრაქტების პოტენციური დანაკარგები;
 არახელსაყრელი ცვლილებები შეკვეთების პორტფელში.
მეორე ჯგუფში შედის ის კრიტერიუმები და მაჩვენებლები, რომელთა
არახელსაყრელი მნიშვნელობები საფუძველს არ იძლევა მიმდინარე ფინანსური
მდგომარეობა საწარმოში შეფასდეს როგორც კრიტიკული. ამასთან ერთად ისინი
მიუთითებენ რომ განსაზღვრულ სიტუაციაში, ან ქმედითი ღონისძიებების
გატარების გარეშე სიტუაცია შეიძლება მკვეთრად გაუარესდეს.
მათ მიეკუთვნება:
 მართვის აპარატის წამყვანი თანამშრომლების დაკარგვა;
 საწარმოო პროცესის იძულებითი შეჩერება ან საწარმოო-
ტექნოლოგიური პროცესების დარღვევები;
 საწარმოს საქმიანობის არასაკმარისი დივერსიფიკაცია. ანუ
ფინანსური შედეგების მეტისმეტი დამოკიდებულება რომელიმე ერთ

163
 კონკრეტულ პროექტზე, მოწყობილობის ტიპზე, აქტივების სახეზე და
ა.შ.;
 ზედმეტი ორიენტაცია ახალი პროექტის პროგნოზულ
წარმატებულობასა და მომგებიანობაზე;
 საწარმოს მონაწილეობა არაპროგნოზირებადი შედეგის მქონე
სასამართლო გარჩევებში;
 მთავარი კონტრაგენტების დაკარგვა;
 საწარმოს ტექნიკური და ტექნოლოგიური განახლების სათანადოდ
შეუფასებლობა;
 არაეფექტიანი გრძელვადიანი შეთანხმებები;
 მთელ საწარმოსთან, ან მის ძირითად ქვედანაყოფებთან
დაკავშირებული პოლიტიკური რისკი.
რაც შეეხება ამ კრიტერიუმების კრიტიკულ მნიშვნელობებს, ისინი
დეტალიზებული უნდა იქნას დარგებისა და ქვედარგების მიხედვით, ხოლო მათი
დამუშავება უნდა მოხდეს განსაზღვრული სტატისტიკური მონაცემების
დაგროვების შემდეგ.
საწარმოს გაკოტრების ერთ-ერთი სტადიაა ფინანსური არამდგრადობა. ამ
სტადიაზე იწყება სიძნელეები ხელზე არსებულ სახსრებთან მიმართებაში,
იკვეთება ზოგიერთი ადრეული ნიშანი გაკოტრებასთან მიმართებაში, მკვეთრი
ცვლილებები ბალანსის სტრუქტურაში ნებისმიერი მიმართულებით. თუმცა
განსაკუთრებული განგაში შეიძლება გამოიწვიოს შემდეგმა მოვლენებმა:
ანგარიშებზე ფულადი სახსრების მკვეთრი შემცირება;
 დებიტორული დავალიანების გადიდება (ამ მაჩვენებლის მკვეთრი
შემცირება შეიძლება იყოს გასაღებასთან დაკავშირებით პრობლემების წარმოშობა,
თუ კი ეს პროცესი მიმდინარეობს მზა პროდუქციის მარაგების გადიდების ფონზე);
 დებიტორული ანგარიშების დაძველება;
 დისბალანსი დებიტორულ და კრედიტორულ დავალიანებას შორის;
 გაყიდვების მოცულობის შემცირება (არახელსაყრელი შეიძლება აღმოჩნდეს
ასევე გაყიდვების მოცულობის მკვეთრი გადიდება, რამდენადაც ამ შემთხვევაში

164
გაკოტრება შეიძლება გამოიწვიოს ვალების შემდგომმა დისბალანსმა, თუ იგი
უკავშირდება შესყიდვების, ასევე კაპიტალდაბანდების გაუაზრებელ გადიდებას.
ამის გარდა, გაყიდვების მოცულობის ზრდა შეიძლება იყოს პროდუქციის ბაზარზე
გადასროლის შედეგი საწარმოს ლიკვიდაციის წინ).
საწარმოს მუშაობის ანალიზის დროს გარედან განგაშის მიზეზი შეიძლება
იყოს:
 შეფერხებები ფინანსური ანგარიშგებების წარდგენაში (ეს
შეფერხებები, შეიძლება, იყოს ფინანსური სამსახურის ცუდად
მუშაობის შესახებ სიგნალი);
 კონფლიქტები საწარმოში (რომელიმე ხელმძღვანელის
გათავისუფლება და სხვა).

8.4. გაკოტრების დიაგნოსტიკის მეთოდიკათა კორექტირება დარგის

სპეციფიკის გათვალისწინებით

საწარმოები იყოფა კრედიტუნარიანობის კლასების მიხედვით.

კრედიტუნარიანობის კლასის დაკავშირებულია საბრუნავი აქტივების
კლასიფიკაციასთან მათი ლიკვიდობის ხარისხის მიხედვით.
საბრუნავი სახსრების ფორმირების თავისებურებები სხვადასხვა ქვეყანაში
განაპირობებს, იმას რომ არ შეიძლება პირდაპირ იქნას გამოყენებული მსოფლიო
პრაქტიკაში მიღებული გადახდისუნარიანობის (ლიკვიდობის და ფინანსური
მდგრადობის) კოეფიციენტების კრიტერიალური დონეები. ამიტომაც
კრიტერიალური დონეების სკალის შექმნა შეიძლება ეყრდნობოდეს შესაბამისი
კოეფიციენტების მხოლოდ საშუალო სიდიდეებს, რომლებიც გათვლილია ერთი
დარგის ერთგვაროვანი საწარმოების ფაქტიური მონაცემების საფუძველზე.
საწარმოების განაწილება კრედიტუნარიანობის კლასების მიხედვით ხდება
შემდეგი მოსაზრებების საფუძველზე:
კრედიტუნარიანობის პირველ კლასს მიეკუთვნება ფირმები, რომელთაც აქვთ
კარგი ფინანსური მდგომარეობა, (ფინანსური მაჩვენებლები საშუალო დარგობრივ
მაჩვენებლებზე მაღალია, კრედიტის დაუბრუნებლობის მინიმალური რისკით);
 მეორე კლასს განეკუთვნება საწარმოები დამაკმაყოფილებელი ფინანსური

165
მდგომარეობით (ფინანსური მაჩვენებლები საშუალო დარგობრივი მაჩვენებლების
დონეზეა, კრედიტის დაუბრუნებლობის ნორმალური რისკით).
რამდენადაც, ერთის მხრივ, სხვადასხვა დარგის საწარმოებისათვის
გამოიყენება ლიკვიდობის სხვადასხვა მაჩვენებლები და მეორეს მხრივ, დარგების
სპეციფიკა გულისხმობს ყოველი მათგანისათვის გამოყენებული იქნას თავიანთი
კრიტერიალური დონეები ცალკეული მაჩვენებლების მიხედვითაც კი, დარგების
ჩამონათვალი ასეთია:
 მრეწველობა (მანქანათმშენებლობა);
 ვაჭრობა (საბითუმო და საცალო);
 მშენებლობა და საპროექტო ორგანიზაციები;
 მეცნიერება (სამეცნიერო მომსახურება).
საქმიანობის დივერსიფიკაციის შემთხვევაში საწარმო მიეკუთვნება იმ
ჯგუფს, იმ დარგს, რომელში საქმიანობაც საწარმოსათვის წარმოდგენილია მაღალი
ხვედრითი წილით.
ცხრილში კრიტერიალური მაჩვენებლების მნიშვნელობები სამრეწველო
საწარმოების (მანქანათმშენებლობა) განაწილებისათვის კრედიტუნარიანობის
კლასების მიხედვით.

№ მაჩვენებლის დასახელება მაჩვენებლის მნიშვნელობა კლასების მიხედვით

1 კლასი 2 კლასი 3 კლასი

კრიტერიალური მაჩვენებლობის მნიშვნელობები მანქანათმშენებლობის ფირმების

განაწილებისათვის კრედიტუნარიანობის კლასების მიხედვით.

1. ნასესხები და საბრუნავი
<0,8 0,8-1,5 >1,5
სახსრების თანაფარდობა
2. გაკოტრების ალბათობა
>3,0 1,5-3,0 <1,5
(ალტმანის  ანგარიში)
3. დაფარვის საერთო კოეფიციენტი
>2,0 1,0-2,0 <1,0
(ბალანსის ლიკვიდობა)

კრიტერიალური მაჩვენებლების მნიშვნელობები სამშენებლო ორგანიზაციების

განაწილებისათვის კრედიტუნარიანობის კლასების მიხედვით.

166
1. თანაფარდობა ნასესხებ და
<1,0 1,0-2,0 >2,0
საკუთარ სახსრებს შორის
2. გაკოტრების ალბათობა
>2,7 1,5-2,7 <1,0
(ალტმანის  ანგარიში)
3. დაფარვის საერთო კოეფიციენტი
>0,7 0,5-0,8 <0,5
(ბალანსის ლიკვიდობა)

კრიტერიალური მაჩვენებლების მნიშვნელობები საპროექტო ორგანიზაციების

განაწილებისათვის კრედიტუნარიანობის კლასების მიხედვით.

1. თანაფარდობა ნასესხებ და
<0,8 0,8-1,6 >1,6
საკუთარ სახსრებს შორის
2. გაკოტრების ალბათობა
>2,5 1,1-2,5 <1,1
(ალტმანის  ანგარიში)
3. დაფარვის საერთო კოეფიციენტი
>0,8 0,3-0,8 <0,3
(ბალანსის ლიკვიდობა)

კრიტერიალური მაჩვენებლების მნიშვნელობები სავაჭრო (საბითუმო) ორგანიზაციების

განაწილებისათვის კრედიტუნარიანობის კლასების მიხედვით

1. თანაფარდობა ნასესხებ და
<1,5 1,5-2,5 >2,5
საკუთარ სახსრებს შორის
2. გაკოტრების ალბათობა
>3,0 1,5-3,0 <1,5
(ალტმანის - ანგარიში)
3. დაფარვის საერთო კოეფიციენტი
>1,0 0,7-1,0 <0,7
(ბალანსის ლიკვიდობა)

კრიტერიალური მაჩვენებლების მნიშვნელობები სავაჭრო (საცალო) საწარმოების

განაწილებისათვის კრედიტუნარიანობის კლასების მიხედვით

1. თანაფარდობა ნასესხებ და
<1,8 1,8-2,9 >3,0
საკუთარ სახსრებს შორის
2. გაკოტრების ალბათობა >2,5 1,0-2,5 <1,0
3. დაფარვის საერთო კოეფიციენტი
>0,8 0,5-0,8 <0,5
(ბალანსის ლიკვიდობა)

167
კრიტერიალური მაჩვენებლების მნიშვნელობები სამეცნიერო (სამეცნიერო
მომსახურების) ორგანიზაციების განაწილებისათვის კრედიტუნარიანობის კლასების
მიხედვით.

1. თანაფარდობა ნასესხებ და
<0,9 0,9-1,2 >1,2
საკუთარ საშუალებებს შორის
2. გაკოტრების ალბათობა >2,6 1,2-2,6 <1,2
3. დაფარვის საერთო კოეფიციენტი
>0,9 0,6-0,9 <0,6
(ბალანსის ლიკვიდობა)

საკონტროლო კითხვები

1. რა მნიშვნელობა აქვს გაკოტრების დიაგნოსტიკას ფირმის საქმიანობაში.

2. რამდენი მიდგომა არსებობს ფირმის გაკოტრების დიაგნოსტიკის მიმართ და
რას გულისხმობს თვითოეული მათგანი.
3. განმარტეთ ფირმის გაკოტრების ცნება.
4. კომპანიის გაკოტრების ალბათობის პროგნოზირებისათვის რომელი
უმარტივესი მოდელი გამოიყენება. დაახასიათეთ ეს მოდელი.
5. დაახასიათეთ ალტმანის კოეფიციენტი (კრედიტუნარიანობის
კოეფიციენტი) Z და ახსენით მისი გათვლის მეთოდიკა.
6. ახსენით გაკოტრების პროგნოზირებისათვის გამოსაყენებელი ტაფლერის
ოთხფაქტორული მოდელის არსი.
7. ახსენით PAS კოეფიციენტის არსი რა კავშირი აქვს მას ტაფლერის
ოთხფაქტორულ მოდელთან.
8. როგორ გაითვლება საწარმოს ფასი (V).

168
 თავი 9. კომპანიის განწყობა (მიდრეკილება) რისკისადმი

კომპანიის განწყობა რისკისადმი-„რისკის მადა“

ნებისმიერი კომპანიისთვის რისკების მართვის ფილოსოფიის ერთ-ერთ მთავარ
კომპონენტს წარმოადგენს მისი განწყობა რისკისადმი, ანუ როგორც უწოდებენ „რისკის
მადა“. რისკის მადა ასახავს რისკის მოცულობას, რომელიც შეუძლია მიიღოს კომპანიამ
თავისი ფინანსური და საოპერაციო შესაძლებლობებიდან, ასევე ზრდის ტემპის და
მოსალოდნელი მომგებიანობიდან გამომდინარე.
გადაწყვეტილების მიღება იმის თაობაზე, თუ რისკის რა მოცულობა სურს მიიღოს ან
არ მიიღოს კომპანიამ, ხდება კორპორატიულ დონეზე. მაგალითისთვის, მრავალი
კომპანია ფლობს თავისი კლიენტების კონფიდენციალურ ინფორმაციას (მაგ. კლიენტის
საკრედიტო ბარათის ნომერი, მისამართი და ა.შ.), და რაც უფრო მაღალია ასეთი
კონფედენციალური ინფორმაციის დაკარგვის რისკი და ფასი, მით მაღალი უნდა იყოს
IT სამსახურზე კონტროლი, ბიზნესზე შესაძლო ზიანის მიყენების თავიდან
ასაცილებლად. რისკის მადასა და კონტროლს შორის ბალანსის პოვნა არც ისე მარტივია,
მაგრამ კომპანია გამუდმებით უნდა ზრუნავდეს ამ წონასწორობის დაცვას.
თუ კომპანია წარმოადგენს საფინანსო ინსტიტუტს, და აქტიურად მუშაობს
ფინანსური ინსტრუმენტებით (მაგ. ფორვარდული კონტრაქტები, ფიუჩერსები,
ოფციონები, სვოპები და სხვა ტიპის დერივატივები), დასადგენია რამდენად
გაცნობიერებული აქვს ხელმძღვანელობას (დირექტორთა საბჭო და აღმასრულებელი
დირექტორი) ამ ინსტრუმენტების ფუნქციები და რატომ იყენებს მათ კომპანია.
შესაძლოა დერივატივების დანიშნულება პროცენტული განაკვეთების ან უცხოური
ვალუტის კურსის ცვლილების ხეჯირებაა, ან ეს დერივატივები მოგების გაზრდის
მიზნით გამოიყენება. თუ ცნობილია კომპანიის განწყობა რისკისადმი (რისკის მადა),
მაშინ გარკვეული იქნება საფუძველი, რომლის საშუალებითაც დადგინდება
მენეჯმენტის საქმიანობისა და საბჭოს სურვილების თავსებადობა. მიზნების
კონგრუენტულობის არარსებობის შემთხვევაში შესაძლოა კომპანიამ კრახი განიცადოს.
განვიხილოთ „ციტრონის“ გაკოტრების მაგალითი (case study). კონგრუენტულობის
დროს კომპანიაში ყველა მიისწრაფის ერთი მიმართულებით და ერთი მიზნისკენ. ეს
ნიშნავს, რომ ყველა ქვედანაყოფის და თანამშრომლის საქმიანობა ხელს უნდა უწყობდეს

169
კომპანიის მთავარი მიზნის შესრულებას. მაგრამ მიზნების კონგრუენტულობა შესაძლოა
პრობლემური გახდეს, როდესაც კომპანიას საქმე აქვს რთულ ფინანსურ პროდუქტებთან.
ზოგიერთი ფინანსური პროდუქტი იმდენად რთულია, რომ მხოლოდ რამდენიმე წევრი
თუ ერკვევა მათ არსში. თუ ადამიანები ვერ ერკვევიან ინსტრუმენტის არსში, რთულია
ასეთი ინსტრუმენტის კომპანიის მიზნებთან შესაბამისობის უზრუნველყოფა. სწორედ
ასეთი სიტუაცია იყო 1994 წელს რობერტ ციტრონის (Robert Citron), კომპანიის
გაკოტრებისას, რომელიც კალიფორნიის ერთ-ერთ ყველაზე განვითარებულ ორანჟის
ოლქში მდებარეობდა. ციტრონი სახაზინო (საფონდო) საქმიანობის გენიოსად
ითვლებოდა, მის გამგებლობაში 7,5 მლრდ.$-ს სახსრები იყო აკუმულირებული,
რომელიც ეკუთვნოდათ ოლქის სკოლებს, ქალაქებს, ცალკეულ რაიონებს და თავად
Orange County-ს. საოლქო ხაზინის ფუნქცია იყო ემოქმედა „ოლქის ბანკის როლში“
ადგილობრივი სასკოლო ოლქებისთვის, სახანძრო უწყებებისთვის,
წყალმომარაგებისთვის და ადგილობრივი მთავრობის სხვა დაწესებულებებისთვის.
ხაზინის დეპარტამენტები სამთავრობო დაწესებულებიდან (ინვესტორები) იღებენ
თანხებს, ანაწილებენ, ინვესტირებას ახდენენ და ანგარიშვალდებულნი არიან ფონდების
გამოყენების თაობაზე. სამთავრობო ორგანიზაციებს შეაქვთ გადასახადების და სხვა
წყაროებიდან მიღებული შემოსავლები, იმ იმედით, რომ გაზარდიან თავისი სახსრებს,
ვიდრე საზოგადოებრივად აუცილებელი საქმიანობისთვის მათი გამოყენების
საჭიროება დადგება. ეს საინვესტიციო ფონდები უნდა მოქმედებდეს სამთავრობო
უწყებების ფულადი ნაკადების მართვის კონსერვატიული, მაგრამ მოგების მომტანი
მეთოდებით. მაგრამ აღმოჩნდა, რომ Orange County ასე არ საქმიანობდა. ციტრონს ჰქონდა
კოლეგებზე გაცილებით მაღალი მოგების მიმღები ინვესტორის რეპუტაცია. მისი
შემოსავლიანობა სახელმწიფო ფონდებთან შედარებით სულ ცოტა 2%-თ მაღალი იყო.
„ციტრონი“ იღებდა მაღალ მოგებას, ვინაიდან გაცილებით მეტად რისკავდა. „ციტრონი“
ხშირად იღებდა მოკლევადიან სესხებს, და აბანდებდა გრძელვადიანად, ვინაიდან
ასეთი სტრატეგია მაღალ მოგებას გულისხმობს, ეს ასევე ნიშნავს ლიკვიდურობის მაღალ
რისკსაც. მისი სტრატეგია ეფუძნება გრძელვადიან ინვესტიციებზე მაღალ საპროცენტო
განაკვეთებს მოკლევადიან დაბალ საპროცენტო განაკვეთებთან შედარებით. ამგვარად,
როდესაც 1994 წლის თებერვალში საპროცენტო განაკვეთებმა დაიწყეს ზრდა,

170
საინვესტიციო ფონდის ღირებულება შემცირდა. ეს შემცირება კიდევ უფრო გაღრმავდა
იმის გამო, რომ „ციტრონი“ იყენებდა სხვადასხვა საინვესტიციო ინსტრუმენტებს თავისი
ფონდის 20 მლრდ. $-მდე გასაზრდელად. ამ ფინანსურმა რეგულირებამ გაზარდა მისი
მოგება, მაგრამ ამას მოყვა რისკის ზრდაც. და 1994 წლის ბოლოსთვის „ციტრონი“
აღმოჩნდა ლიკვიდობის ხაფანგთან, რომელმაც შთანთქა 1,6 მლრდ.$. იმ დროისათვის
Orange County-ს გაკოტრება აშშ-ს ადგილობრივი მთავრობის ყველაზე მსხვილი
ფინასური კრიზისი იყო. ეს ყოველივე განაპირობა იმან, რომ არ ხდებოდა „ციტრონის“
საქმიანობის დამოუკიდებელი ზედამხედველის მიერ მკაცრი კონტროლი, მისი
თანამშრომლები ახდენდნენ ინვესტირებას ზედამხედველობისა და კონტროლის
გარეშე, რამაც საბოლოო ჯამში გამოიწვია საზოგადოებრივი სახსრების 1,6 მლრდ. $-ს
ზარალი.
Orange County-ს გაკოტრების საქმიდან შეიძლება ორი დასკვნის გამოტანა:
1.უნდა იყო ფრთხილად, როდესაც საქმე გაქვს „ვარსკვლავთან“. ხანდახან შესაძლოა
მხედველობაში არ მივიღოთ შედარებით მაღალი მომგებიანობის ნამდვილი მიზეზი:
ფინანსური ბერკეტების გამოყენება. აუცილებელია ადეკვატური კონტროლისა და
ზედამხედველობის განხორციელება;
2. რისკზე ანგარიშგება დამოუკიდებელი პროფესიონალებისთვის უნდა იყოს სრული და
ადვილად გასაგები. თავი უნდა ავარიდოთ ისეთ საინვესტიციო და ფინანსურ
სტრატეგიებს, რომელნიც გაუგებარი იქნება მესამე მხარისთვის. ადეკვატურმა
კონტროლმა და ზედამხედველობამ უნდა უზრუნველყოს ორგანიზაციისთვის
არასასურველი სარისკო და შედარებით რთული სიტუაციების იდენტიფიცირება.
იმის გამო, რომ „ციტრონი“ აჩვენებდა არაჩვეულებრივ მაჩვენებლებს, ოლქის
ხელმძღვანელობამ მოადუნა ზედამხედველობა და „ხედავდა იმას, რის დანახვაც
სურდა“. იმისათვის, რომ უზრუნველყოფილი ყოფილიყო კარგი შიდა კონტროლის
სისტემა, პირველ რიგში უნდა განსაზღვრულიყო საბჭოს და უმაღლესი
ხელმძღვანელობის განწყობა რისკისადმი და „რისკის მადა“, და შესაბამისად
განსაზღვრულიყო კომპანიის საქმიანობისა და მისი მიზნების და ამოცანების
შესაბამისობა.

171
 ხშირად ამბობენ, რომ კომპანიის „რისკის მადა“ მისი ბიზნესის წარმოების
მაჩვენებელია. ამგვარად, რისკის მოცულობა, რომლის მისაღებადაც მზად არის ან არ
არის კომპანია, განპირობებულია მესაკუთრის თვალსაზრისით. მაგ. იმის გამო, რომ
სააქციო კაპიტალის ინვესტორები დაინტერესებული არიან თავისი ინვესტიციის
ზრდით, ცხადია მათთვის სასურველია უფრო მაღალი რისკის „მიღება“, ვიდრე
საპენსიო ფონდისთვის, რომელსაც სახსრები შეიძლება დასჭირდეს უახლოეს
მომავალში. შესაბამისად, გადაწყვეტილება რისკის სიდიდეზე, რომელიც კომპანიას
სურს და აქვს შესაძლებლობა მიიღოს ან განიცადოს, მიიღება კორპორატიულ დონეზე
და მოქმედებს მიდგომა-ზემოდან ქვემოთ.
რისკის მადა, რისკის მოცულობა, რისკისადმი ტოლერანტობა
იმისათვის, რომ უკეთ განვსაზღვროთ რისკისადმი განწყობა (რისკის მადა), საჭიროა
ორი დამატებითი მცნების-რისკის მოცულობის (risk capacity) და რისკისადმი
ტოლერანტობის (risk tolerance) ურთიერთკავშირის განსაზღვრა.
კომპანიამ რომ განსაზღვროს თავისი განწყობა რისკისადმი (რისკის მადა), პირველ
რიგში უნდა გაარკვიოს თავისი რისკის მოცულობა, ანუ აბსოლუტური ლიმიტი-
ზღვარი, რომელიც შეუძლია მიიღოს (განიცადოს) გაკოტრების გარეშე. ე.ი. დაადგინოს
რამდენი შეუძლია და მზად არის რომ დაკარგოს. ამგვარად, „რისკის მადა“ უნდა
განისაზღვროს საკუთარი რისკის მოცულობის საზღვრებში. მას შემდეგ, რაც კომპანია
განსაზღვრავს რისკის მოცულობას და თავის „რისკის მადას“, მას შეუძლია გადაწყვიტოს
რისკისადმი ტოლერანტობა, ანუ რისკის ნამდვილი დონე, რომელიც შეუძლია გაწიოს
თავისი სპეციფიკიდან გამომდინარე. ამგვარად, რისკის მოცულობა ამა თუ იმ
კატეგორიაში არ უნდა აღემატებოდეს კომპანიის „რისკის მადას“. მაგ. თუ კომპანია
გასცემს კლიენტებზე კრედიტს, კომპანია ექვემდებარება საკრედიტო რისკს, რომელიც
გულისხმობს, კლიენტის მიერ კრედიტის დაუბრუნებლობას. ამ რისკის
გათვალისწინებით, კომპანიის ხელმძღვანელობამ უნდა განსაზღვროს რამდენი უიმედო
ვალი შეუძლია მიიღოს და აიტანოს კომპანიამ.
რისკის მისაღები (ასატანი) დონე ზეგავლენას ახდენს ფინანსურ ანგარიშგებაზე,
რადგან კომპანიამ უნდა დაითვალოს რა რაოდენობის უიმედო ვალი შეუძლია იქონიოს.
ბიზნესში რისკისადმი განსხვავებული მიდგომა თავად სარისკო საქმეა. კომპანიამ უნდა

172
თუ არა უნდა გაწიოს გარკვეული რისკი იმისათვის, რომ თავი გაიტანოს და
სიცოცხლისუნარიანი იყოს. რისკის რაოდენობა დამოკიდებული იქნება იმაზე
ორგანიზაცია მიისწრაფის რისკისკენ (risk seeker), თუ უხალისოდ მიდის რისკზე (risk
averse).
რისკისადმი თავშეკავებულობა არ ნიშნავს, რომ ბიზნესი ცდილობს საერთოდ
აარიდოს თავი რისკს, ეს ნიშნავს, რომ ბიზნესი ფოკუსირებულია მიიღოს საკმარისი
უკუგება გაწეული რისკის სანაცვლოდ. მეორეს მხრივ, ბიზნესში რისკის მაძიებელნი
ფოკუსირდებიან მაქსიმალური მოგების მიღებაზე და მაინცდამაინც არ ფიქრობენ
რისკის დონეზე, რომელზეც მიდიან მაქსიმალური მოგების მისაღებად. ეს არის ორი
უკიდურესობა. რეალობაში საწარმოთა უმეტესობა სადღაც ამ ორ უკიდურესობას შორის
არის.
რა ახდენს ზეგავლენას კომპანიის რისკისადმი განწყობაზე
კომპანიის სტრატეგია აუცილებლად უნდა ითვალისწინებდეს რისკებს. კომპანიის
რისკისადმი განწყობაზე (რისკის მადაზე) უამრავი ფაქტორი მოქმედებს:
 ეს გარკვეულწილად განპირობებულია იმით, თუ სასიცოცხლო ციკლის რომელ
ფაზაშია კომპანია. მაგ. თუ კომპანია ჩამოყალიბების სტადიაზეა, ყველაზე დიდი
რისკი თავად ბიზნესის დაწყებაა. ასეთი კომპანიები ძირითადად თავის გადარჩენაზე
და დამკვიდრებაზე არიან ორიენტირებულნი. მათი ძირითადი ამოცანა ფულადი
ნაკადების ეფექტიანი მართვაა. სტარტაპები ასოცირდებიან მეწარმეებთან,
რომელნიც მაღალ რისკებზე წასასვლელად არიან მზად. თუ კომპანიას შეუძლია
გადავიდეს ზრდის ფაზაში, მას აუცილებლად ესაჭიროება რისკების მართვის
სიტემის კონტროლის გაძლიერება. სიმწიფის პერიოდში გადასვლისას კომპანია
კონცენტრირდება პროდუქციის/მომსახურების ღირებულებაზე, რაც ძირითადად
პროდუქტიულობის ზრდის ხარჯზე მიიღწევა. ამ პერიოდშივე ხდება ახალი
ბაზრების მოძიება ან ახალი პროდუქტის დამუშავება. ეს ნიშნავს, რომ ამ კომპანიებს
მკაცრი კონტროლი უნდა ჰქონდეთ საკუთარ ბიზნეს პროცესზე;
 ძირითადი დაინტერესებული მხარეების (ძირითადი აქციონერები, ობლიგაციების
მფლობელები, მსესხებლები, ანალიტიკოსები) შეხედულებები და მისწრაფებები.
ცხადია ყველა აქციონერს შეიძლება ჰქონდეს განსხვავებული მოსაზრება რა

173
 მოცულობის რისკი შეიძლება მიიღოს კომპანიამ. მაგ. აქციების მფლობელები,
რომელთაც მაღალი მოგება სურთ, დაინტერესებული იქნებიან და პრესინგს
მოახდენენ კომპანიაზე, რომ მათ მეტად გარისკონ, მაშინ როდესაც ბანკი, რომელმაც
მისცა სესხი კომპანიას ამჯობინებს კომპანიამ შეზღუდოს თავისი რისკები.
მიიღება თუ არა აქციების მფლობელის აზრი მხედველობაში, დამოკიდებულია
იმაზე, რამდენად ძლიერია ამ აქციონერის გავლენა გადაწყვეტილების მიღებაზე. ასევე,
თუ ბანკმა დააფინანსა კომპანია მნიშვნელოვანი თანხით, მისი დაინტერესება, რომ
კომპანიამ გააგრძელოს არსებობა იქნება ძალიან მაღალი. თუ ბანკი ხედავს, რომ კომპანია
მიდის გაუმართლებელ რისკზე, მას შეუძლია პრეტენზიები გამოთქვას მენეჯმენტთან
და საბჭოსთან.
ქვემოთ მოყვანილი მაგალითი გვიჩვენებს, როგორი გავლენა შეიძლება მოახდინოს
ერთი ადამიანის განწყობამ რისკისადმი კომპანიის სტრატეგიაზე. რიჩარდ ბრენსონი
წარმოადგენს Virgin Group-ს რომელიც კომპანიის დამფუძნებელი და თავმჯდომარეა.
ჯგუფი მოიცავს მთელ მსოფლიოში მიმობნეულ 400-მდე სხვადასხვა პროფილის
კომპანიას. ჯგუფის ერთ-ერთი მთავარი გენერატორი და ფულადი ნაკადების
კონტრიბუტორი არის Virgin Atlantic Airways, რომლის 51%-ს ფლობს ჯგუფი. კომპანია
ფრენებს ახორციელებს მთელი მსოფლიოს მასშტაბით 30 მიმართულებით. ბრენსონს
უამრავი წარმატებული და წარუმატებელი ბიზნეს პროექტები და იდეები ჰქონდა,
მაგრამ მას არასოდეს აშინებდა სირთულეები. მას ეკუთვნის გამონათქვამი: „ სიტყვა
„მეწარმეობის“ არსი შეიძლება გამოვხატოთ მეორე სიტყვით-„თამაში“. რიჩარდი
ცნობილია თავისი სწრაფვით რისკისადმი და მისი ზედმეტსახელია „ადრენალინის
ნარკომანი“, რომელსაც ის ამართლებს ყველაზე სარისკო და თამამი პროექტების
განხორციელებით, ერთ-ერთი მათგანია კომპანია სახელწოდებით „Virgin Galactic“,
რომლის დანიშნულებაა მოგზაურობა კოსმოსში, 200 ათასი დოლარის სანაცვლოდ. ამ
გადაწყვეტილებიდან ჩანს რა დიდ რისკზე მიდის კომპანია, პროექტის განხორციელებას
დაჭირდება ძალიან დიდი დაბანდება და არანაირი გარანტია არ არის რომ
წარმატებულად განხორციელდება და კატასტროფული დასასრულის რისკი ძალიან
მაღალია. ცხადია ამ კომპანიის რისკისადმი განწყობა (რისკის მადა)

174
მნიშვნელოვანწილად მისი დამფუძნებლის შეხედულებებით არის განპირობებული.
აღსანიშნავია, რომ ბრენსონი აქციონერების მხრიდან დიდ ზეგავლენას არც განიცდის.
 ბუღალტრული აღრიცხვის ფაქტორები, როგორიცაა ტრანზაქციების მოცულობა,
ბუღალტრული სისტემის სირთულე, არსებული წესების ცვლილება და სხვა;
 თაღლითობის ალბათობა. აქ შედის ბიზნესის ბუნება და კომპანიაში არსებული
ბიზნეს გარემოს ეთიკური მდგენელები;
 გარე ფაქტორები, როგორიცაა ეკონომიკური პირობების ცვლილება, ცვლილებები
მრეწველობაში, ტექნოლოგიებში და ა.შ. მაგ. თუ ქვეყანა განიცდის რეცესიას,
კომპანიას შეუძლია მიიღოს გადაწყვეტილება რომ საეჭვო ვალებზე გააკეთოს დიდი
რეზერვები. ან იმ შემთხვევაში, თუ დარგი გარემოსდამცველთა განსაკუთრებული
ზედამხედველობის ქვეშაა, კომპანიამ უნდა გადაწყვიტოს რეზერვების ჩადება
გარემოსდაცვითი მიმართულებით. ასევე კომპანიას შეუძლია გადაწყვიტოს, რომ
შევიდეს შემოსავლიანობის ძალიან დიდი რისკის ზონაში დაღმავალ ეკონომიკაში
ფუნქციონირებისას;
 სამთავრობო შეზღუდვები. სახელმწიფოს შეუძლია მნიშვნელოვანი როლი
შეასრულოს კომპანიის რისკის დონის შეზღუდვაში. ზოგი დარგი, როგორიცაა
სადაზღვევო, საბანკო, სახელმწიფოსგან მკაცრი რეგულაციის ქვეშ შეიძლება
მოექცნენ;
 საწარმოთა განვითარების დონიდან განპირობებული ფაქტორები, ისეთი როგორიცაა
დაქირავებულთა რაოდენობა და კვალიფიკაციის დონე, სწავლების დონე და
ხარისხი, ინფორმაციის დამუშავების სისტემები, ცვლილებები საორგანიზაციო
სტრუქტურაში, ცვლილებები საკვანძო თანამდებობებზე და სხვა.
როგორც აღვნიშნეთ, საწარმოთა რისკისადმი განწყობას სწორედ ადამიანური
ფაქტორი განაპირობებს, ანუ იმ ადამიანთა ერთობლიობა, რომელნიც ამა თუ იმ
კომპანიაში არიან დასაქმებულნი. ცხადია გადამწყვეტი როლი უმაღლეს ეშელონში
დასაქმებულებს და კომპანიის მფლობელებს/აქციონერებს აქვთ. განვიხილოთ
რისკისადმი განწყობა პიროვნულ ჭრილში.

175
რისკისადმი განწყობა -ეს არის ინდივიდის პიროვნული თვისება, რომელიც
დაკავშირებულია ხასიათის ისეთ თვისებებთან, როგორიცაა დამოუკიდებლობა,
მიდრეკილება დომინანტობისკენ, იმპულსურობა, წარმატების მიღწევის სურვილი. ეს
არის ადამიანის უნარი, მიიღოს არასტანდარტული (სარისკო) გადაწყვეტილება, არ
შეუშინდეს მნიშვნელოვან მატერიალურ (და სულიერიც) დანაკარგებს, რაღაც უფრო
დიდის და მნიშვნელოვანის მიღების მიზნით.
რისკისადმი მიდრეკილება ინვესტირებისას-ბაზრის მოთამაშის (ინვესტორი,
თრეიდერი) მზადყოფნაა იმუშაოს მაღალ რისკიან აქტივებთან საკუთარი მოგების
გასაზრდელად. ასეთი ადამიანები სტაბილურ დაბალშემოსავლიან ობლიგაციებთან
შედარებით უპირატესობას გაცილებით მომგებიან და სარისკო აქციებს ანიჭებენ.
რისკისადმი განწყობის (მიდრეკილების) სახეები
განასხვავებენ რისკისადმი განწყობის (მიდრეკილების) ორ ძირითად სახეს, რომელნიც
განსხვავდებიან გამოვლენის მიხედვით:
1.პირველი ტიპი- მიდრეკილება მოტივირებული რისკისადმი. ასეთ შემთხვევაში
ადამიანი მოქმედებს სიტუაციიდან გამომდინარე. ის სრულად აცნობიერებს
მდგომარეობას, პოტენციურ რისკებს, მიზნებს და შეუპოვრად მიდის დასახული
ამოცანის გადასაჭრელად. ასეთი რისკის შედეგი შეიძლება იყოს რაიმე სახის სარგებელი-
კოლეგების აღიარება, ახლობელი ადამიანის შექება, კარიერული წინსვლა, ფულადი
ჯილდო და სხვა.
2. მეორე ტიპი-მიდრეკილება არამოტივირებული რისკისადმი. ასეთ რისკს სხვა ბუნება
აქვს. აქ ადამიანის ამოცანა იმაში კი არ მდგომარეობს რომ შეეგუოს ხიფათს და მიიღოს
კონკრეტული სარგებელი, არამედ აირიდოს, ან წინააღმდეგობა გაუწიოს მას. ასეთი
ინდივიდი ორი ვარიანტიდან-თავი აარიდოს რისკს, ან შეეჯახოს პირისპირ-არჩევს
მეორეს. ასეთი თვისებების გამო ადამიანს შეუძლია უფრო სწრაფად გახსნას და
წარმოაჩინოს თავისი პოტენციალი, მიაღწიოს წარმატებებს, გაარღვიოს არსებული
შეზღუდვები და შიშები.
რისკისადმი განწყობის დახასიათება
რისკისადმი მიდრეკილება ძალიან სასარგებლოა, როდესაც დღეს სხვადასხვა დაბალ
ლიკვიდური ინსტრუმენტებით შეგვიძლია სამომავლოდ მაღალი მოგება მივიღოთ.

176
ცხადია საუბარი არ არის ბრმა რისკზე-მას უნდა ჰქონდეს გარკვეული საფუძველი,
ანალიზი. არამოტივირებული რისკისადმი მიდრეკილება ეს არ არის გზა
თვითდამკვიდრებისაკენ, როგორც ზოგიერთები თვლიან. აქ საქმე გვაქვს რაღაც უფრო
დიდთან- საზღვრებს გაცდენის სურვილთან, ახალი შესაძლებლობების შეცნობასთან,
ცხოვრებისგან გაცილებით მეტის მიღების სურვილთან.
რისკისადმი განწყობის განსაზღვრის მეთოდები
ბოლო ასწლეულის განმავლობაში მეცნიერები განსაკუთრებულ ყურადღებას უთმობენ
რისკისადმი განწყობას (მიდრეკილებას) და მის შეფასებას, და ამ თვალსაზრისით
თითქმის ყველას ჰქონდა თავისი მეთოდიკა:
1.1957 წელს ავსტრალიელმა მეცნიერმა ა. გორამ შეიმუშავა მეთოდიკა, რომლის
გამოცდისას იყენებდა რამდენიმე საგანს-მძიმე ბურთებს და მინას. მისი არსი
მდგომარეობდა შემდეგში- გამოსაცდელს საშუალება ეძლეოდა შეესრულებინა
ნებისმიერი მანიპულაცია ბურთებით მინის ზედაპირზე. ადამიანები, რომელნიც
მიდრეკილი იყვნენ რისკისადმი, დაუფიქრებლად და გაუფრთხილებლად იწყებდნენ
ბურთებით მანიპულირებას. ხშირ შემთხვევაში მათ მინა უტყდებოდათ. თავის მხრივ,
ადამიანები რომელნიც ნაკლებ მიდრეკილნი იყვნენ რისკისადმი, ფრთხილად
მოქმედებდნენ და იშვიათად აგორებდნენ ბურთებს მინის ზედაპირზე.
2. 1963 წელს ფ. მერცი იყენებდა შემდეგ მეთოდს-ექსპერიმენტში მონაწილე ადამიანს
სთავაზობდნენ ემუშავა ერთ-ერთი ბასრი საგნით. ერთი საგანი დამზადებული იყო
მინისგან, მეორე ხისგან. ექსპერიმენტის ის მონაწილენი, რომელნიც ისე იღებდნენ
საგანს, არ ფიქრობდნენ მის წარმომავლობაზე, მერცის თეორიის თანახმად მიდრეკილნი
იყვნენ რისკისადმი. თუ ადამიანი იწყებდა ანალიზს რომელი საგანი იყო ეფექტური და
უსაფრთხო (მინის თუ ხის) ის ითვლებოდა, რისკისადმი ნაკლებად განწყობილად.
3. 1967 წელს ორმა ამერიკელმა მეცნიერმა-მ. ვალლახმა და ნ. კოგანმა დაამუშავეს
ორიგინალური მეთოდიკა, რომელიც ემყარებოდა კოჭებით თამაშს. ექსპერიმენტის
თავისებურება იმაში მდგომარეობდა, რომ მონაწილეებს სთავაზობდნენ არა უბრალოდ,
არამედ ფულზე თამაშს. ამასთან რაც უფრო დიდ ფსონს დებდა ადამიანი, მით მაღალი
რიკისადმი განწყობა „უდგინდებოდა“.

177
4. 1969 წელს დ. კლებელსბერგი რისკისადმი განწყობის შესაფასებლად იყენებდა
განსაკუთრებულ მეთოდს-ადამიანს, გარკვეული საზღაურის (პრემიის) სანაცვლოდ
მოძრავი ინდექსი უნდა შეეჩერებინა საკონტროლო წერტილის მახლობლად. თუ
მონაწილე ჩერდებოდა გაცილებით ადრე-იღებდა პრემიას, თუ ჩერდებოდა
საკონტროლო წერტილის ზემოთ-ჯარიმდებოდა.
5. ზემოხსენებულის მსგავსი, მაგრამ გაცილებით „მკაცრი“ მეთოდი გამოიყენებოდა
რუსეთში მეცნიერ მ.კოტიკის მიერ. ის თავის ექსპერიმენტებს ატარებდა სპეციალური
ხელსაწყოთი-ელექტრომილწამზომით. ხელსაწყოს ჩართვის შემდგომ გამოსაცდელს
ისარი უნდა გაეჩერებინა მაჩვენებელთან „ხუთი წამი“. თუ ის აგვიანებდა, მას „სჯიდნენ“
მცირე ელექტრო იმპულსით. ამ მეთოდიკით მეცნიერი არკვევდა რამდენად იყო
მიდრეკილი საკონტროლო ინდივიდი რისკისადმი და საერთოდ გააჩნდა თუ არა მას
განწყობა რისკისადმი.
6. ვ.ა.სმიტი და ფ.ირვინი იყენებდნენ ბარათებზე დაყრდნობილ მეთოდიკას.
გამოსაცდელის ამოცანა იყო რაც შიძლება სწრაფად შეეფასებინა ციფრი, რომელიც
გამოსახული იყო სპეციალურ ცხრილზე. თუ ადამიანი ბარათს აფასებდა რაც შეიძლება
სწრაფად, მაჩვენებელთა სიზუსტის მცდარობის ხარჯზე, მას ცნობდნენ რისკისადმი
განწყობილად. თუ მონაწილე რწმუნდებოდა ციფრებში და მხოლოდ შემდეგ იძლეოდა
პასუხებს, რისკისადმი მიდრეკილად არ ითვლებოდა.
დღეისათვის შემუშავებულია რისკისადმი განწყობის გამოსავლენად მრავალი
მეთოდიკა, რომელთაც უპირატესად ჩვეულებრივი ტესტური გამოკითხვის სახე აქვთ.
გამოსაცდელმა პასუხი უნდა გასცეს რამდენიმე კითხვას, ითვლება ქულები და კეთდება
გარკვეული დასკვნები.
რისკისადმი მიდრეკილების შეფასება ინვესტირებაში
საფონდო ბირჟებზე ძალიან ფასდება ადამიანის რისკის უნარი. მრავალი საინვესტიციო
კომპანია კლიენტებთან მუშაობისას ცდილობს გაარკვიოს მათი მიდრეკილება
რისკისადმი და სარისკო ოპერაციებისადმი. მიღებული შედეგებიდან გამომდინარე
კლიენტებს სთავაზობენ ამა თუ იმ ფინანსურ ინსტრუმენტებს. მაგ. ბუნებით
კონსერვატორ კლიენტებს სთავაზობენ დეპოზიტებს, ობლიგაციებს, საინვესტიციო
ფონდების პაის. რისკისადმი მაღალი განწყობის შემთხვევაში სთავაზობენ დაბანდებას

178
აქციებში, სარისკო საინვესტიციო ფონდებში და ა.შ. რისკისადმი მიმდინარე განწყობის
მიხედვით ფორმირდება საინვესტიციო პორტფელი, რომელიც 100%-თ აკმაყოფილებს
ინვესტორის მოთხოვნებს (პირველყოვლისა რისკის თვალსაზრისით).
აქტივების რისკის დონე
რისკისადმი მიდრეკილება ფასდება ორი პარამეტრიდან ერთ-ერთით:
1.VAR- მაჩვენებელი, რომელიც ეხმარება შეფასდეს როგორი მაქსიმალური დანახარჯები
(პროცენტებში) შეიძლება გაწიოს ინვესტორმა დროის გარკვეულ მონაკვეთში 95-99%-
ანი ალბათობით. მაგ., ფორმირებული საინვესტიციო პორტფელის დანაკარგები ერთი
კვირის განმავლობაში არ აღემატება 20%-ს (მოვლენების ალბათობა -95-99%);
2.პორტფელის არასტაბილურობა მეორე მნიშვნელოვანი კრიტერიუმია, რომელიც
ახასიათებს როგორი იქნება პორტფელის რეალური გადახრა ინვესტორის
მოლოდინისგან .გადახრა ფასდება ორივე მიმართულებით. მაგ. ინვესტორი იმედოვნებს
წელიწადში 20 % მოგების მიღებას, არასტაბილურობა შეადგენს 15%-ს. ალბათობის
თეორიის თანახმად 99,7% შემთხვევაში მოსალოდნელი შემოსავლიანობა შეიძლება
მოხვდეს შემდეგ საზღვრებში-(20%-3*15)-დან (20%+3*15%)-მდე, ანუ 25%-დან 65%-მდე.
თუ ჩატარებული ტესტი აჩვენებს, რომ ინვესტორი ამჟღავნებს შედარებით
კონსერვატიულ შეხედულებებს და თანახმაა მხოლოდ უმნიშვნელო რისკზე
(დაახლოებით 15%), მაშინ კონსულტანტი აყალიბებს არა უმეტეს 15%-ან VAR
პორტფელს. იმ შემთხვევაში, როდესაც კომპანია აკეთებს გათვლას მეორე მაჩვენებლის-
პორტფელის სტაბილურობის მიხედვით, მაშინ შეირჩევა 10%-ს ფარგლებში
შემოსავლიანობა (ზედა ზღვარი არ შემოიფარგლება).
საინვესტიციო პორტფელის რისკების მართვის პროცესი
დასაშვები რისკის შეფასების შემდგომ საინვესტიციო კომპანია გაცილებით მარტივად
აყალიბებს საინვესტიციო პორტფელს. ამატებს მას სხვადასხვა ინსტრუმენტებს
(ვალუტას, აქციებს, ობლიგაციებს და სხვა აქტივებს) მთავარია, რომ რისკის დონემ არ
გადააჭარბოს მაქსიმალურად დასაშვებ დონეს.
ამასთან, ინვესტორმა უნდა იცოდეს, რომ ტესტი რისკზე არ არის კონკრეტული
შედეგების გარანტია. რისკისადმი მიდრეკილება (განწყობა) დიდ წილად სამუშაოს
სამომავლო სტრატეგიის განსაზღვრისთვის არის საჭირო და არა რაიმე კონკრეტული

179
მაჩვენებლების განსაზღვრისთვის. რისკზე ტესტი გვეხმარება ორიენტირის და ათვლის
წერტილის განსაზღვრაში, რომელიც დაგვეხმარება შევაფასოთ ინვესტირების ესა თუ ის
მიმართულება.
შემოსავლიანობისა და რისკის თანაფარდობა სხვადასხვა ინსტრუმენტებისთვის
უკეთესად გარკვევისთვის გამოყოფენ სხვადასხვა ნიშანს:
-კონსერვატიული სტრატეგიის ინდიკატორი. ეს შეიძლება იყოს დაბალ შემოსავლიანი
და საიმედო ანაბარი დეპოზიტზე. ასეთი ვარიანტი მისაღებია მაქსიმალურად
კონსერვატიული კლიენტებისთვის. ამასთან, VAR-ის დონე ისწრაფის 0%-სკენ.
სამომავლოდ ფინანსური კონსულტანტი გაითვალისწინებს კლიენტის განწყობას
რისკისადმი და შესაბამისად შეარჩევს ინსტრუმენტს;
-ინდიკატორი აგრესიული (რისკიანი) ინვესტორისთვის- ორიენტირი შეიძლება იყოს
რომელიმე ცნობილი საფონდო ბირჟის ინდექსი. იმ შემთხვევაში, თუ დაბანდების
შედეგი გამოდგება მასზე უკეთესი, შეიძლება ვიმსჯელოთ წარმატებაზე. მაგ. თუ ბირჟის
ინდექსი შემცირდა 15%-ით, პორტფელმა კი აჩვენა ნულოვანი მოგება, ეს უკვე
ჩაითვლება წარმატებად. მეორეს მხრივ, კონსერვატიულმა ინვესტორმა დეპოზიტზე
გამოიმუშავა 10%. მაგრამ ინვესტიციების ასეთი შედარება არაკორექტულია, ვინაიდან
მათი ინდიკატორები (ორიენტირები) განსხვავებულია.
ასეთი მიდგომა განსაკუთრებულად განვითარებულია აშშ-ში. ამასთან, რეგულირდება
საინვესტიციო კომპანიების თანამშრომელთა საქმიანობა, რომ მათ პირადი გამორჩენის
მიზნით განსაკუთრებით სარისკო აქტივი არ „შეაჩეჩონ“ კლიენტს.
ინვესტირებაში რისკის დასაშვები მიდრეკილებისა(განწყობისა) და დონის განსაზღვრა
იმისათვის რომ განვსაზღვროთ რისკის ოპტიმალური დონე და დასაშვები
მიდრეკილება, რეალიზდება შემდეგი ალგორითმი:
1.ინვესტორს სთავაზობენ წარმოიდგინოს სიტუაცია, როდესაც მისი პორტფელის
აქციები ეცემა თავიდან 5%-თ, შემდგომ 10,15,20%-თ და ა.შ. მომენტი, როდესაც ადამიანი
იტყვის „სტოპ“, სწორედ მის რისკისადმი განწყობას ასახავს.
2.მეორე ეტაპზე განისაზღვრება მიზნები, რომელთა გამოც ადამიანი განიზრახავს
კაპიტალდაბანდებას, ასევე ვადები და პოტენციური ამოცანები. თუ ინვესტირების

180
ვადები შემოიფარგლება 1-1,5 წლით, მაშინ უმჯობესია უპირატესობა კონსერვატიულ
ინვესტიციებს მივანიჭოთ.
თუ ინვესტორს გრძელვადიანი მიზნები აქვს და მზადაა რისკისთვის 20% და მეტი,
მაშინ აგრესიული სტრატეგია სავსებით მისაღებია. ამასთან, სარისკო
დაბანდებებისთვის პერიოდი ორ წელზე მეტი უნდა იყოს. მაგრამ მაინც,
გადაწყვეტილება ინვესტირების ტიპზე, მიიღება რისკისადმი მიდრეკილების ანალიზის
საფუძველზე.
ინვესტირების აგრესიული სტრატეგია
3. შემდგომში ფასდება ინვესტორის გამოცდილება დაბანდებებში. თუ ადამიანს
არასოდეს განუხორციელებია ინვესტიცია, და წარმოდგენა არ აქვს რა შეიძლება მოყვეს
პორტფელის აქციების ფასის 5-10%-თ შემცირებას. შესაბამისად, ახალბედებს
რისკისადმი მიდრეკილება გაცილებით დაბალი აქვთ. მაგ., თუ ტესტის თანახმად
რისკის დასაშვები დონე შეადგენს 15-20%-ს, მაშინ რეალურად უნდა გავითვალისწინოთ
10-15%.
4. ფასდება კლიენტის ფინანსური მდგომარეობა, მისი აქტივების მოცულობა. რაც
ნაკლებია ადამიანის სასესხო ვალდებულებები, მით სტაბილურია მისი მოგება და მით
უფრო აგრესიული სტრატეგია შეიძლება შევთავაზოთ მას. თუ ინვესტორი ვალებშია
ჩაფლული ყურებამდე, ასეთ შემთხვევაში უმჯობესია საერთოდ არ განახორციელოს
ინვესტირება, ან არჩიოს კონსერვატიული მიმართულება.
5. მხედველობაში მიიღება ინვესტორის ლიკვიდური მარაგები. თუ ადამიანს არ აქვს
კაპიტალის მარაგი, გაუთვალისწინებელი შემთხვევებისთვის (ანუ „შავი დღისთვის“),
უმჯობესია უპირატესობა მიენიჭოს კონსერვატიულ სტრატეგიას. შედეგად პორტფელის
შემადგენლობაში შევა ობლიგაციები, დეპოზიტები, ცისფერი ფიშკების კომპანიების
(blue chips, განსაკუთრებით მსხვილი, საიმედო და სტაბილური კომპანიები) აქციები და
ა.შ. ასეთი ინვესტიციების შემთხვევაში ადამიანს რჩება რეზერვი გაუთვალისწინებელი
დანაკარგებისთვის.
საინვესტიციო პორტფელის კონსერვატიული ვარიანტი
6.რისკისადმი მიდრეკილების დონის განსაზღვრისას მხედველობაში მიიღება
ინვესტორის ასაკი. ახალგაზრდებს გაცილებით მაღალი განწყობა აქვთ რისკისადმი.

181
თავის მხრივ მოწიფული ადამიანები უპირატესობას ანიჭებენ დაბანდების
კონსერვატიულ სახეებს. მაგ. აშშ-ში აქციების წილი ინვესტორის პორტფელში
გამოითვლება ფორმულით-120 მინუს ინვესტორის ასაკი.
თუ ინვესტორის ასაკი 30-35 წელია, მაგრამ მას არ შეუძლია ჩამოყალიბდეს დასაშვები
რისკის დონეზე, მაშინ ის შეიძლება გავზარდოთ 5-10%-თ.
დროთა განმავლობაში რისკისადმი განწყობა შეიძლება შეიცვალოს, ამიტომ ამ
პარამეტრის გადახედვა სასურველია 2-3 წელში ერთხელ.
რისკისადმი განწყობის ერთ-ერთი მარტივი ტესტი შეიმუშავა კ. ლევიტინმა. ეს ტესტი
ატარებს საერთო გამოკითხვის სახეს, მასში მოცემულია სხვადასხვა საყოფაცხოვრებო
სიტუაცია, რომელზეც ადამიანები განსხვავებულად რეაგირებენ. ყოველ კითხვაზე
შემოთავაზებულია 5 შესაძლო ვარიანტი, რომელიც შესაბამისი ქულებით ფასდება:
 „დიახ“(5ქულა)
 „უფრო დიახ, ვიდრე არა“ (4ქულა)
 „მიჭირს პასუხი“ (3 ქულა)
 „უფრო არა, ვიდრე დიახ“ (2ქულა)
 „არა“ (1ქულა)
კითხვები რისკისადმი განწყობის გამოსავლენად
1.გადააჭარბებდით თუ არა დადგენილ სიჩქარეს, რომ დაეხმაროთ მძიმე
ავადმყოფს?(მაგ. დაჭრილის ტრანსპორტირებისას)
2.გადაუდგებოდით თუ არა გზაზე გაქცეულ საშიშ ყაჩაღს?
3.იმგზავრებდით თუ არა 100კმ/სთ სიჩქარით მოძრავი სატვირთო მატარებლის
ბაქანზე?(კიბეებზე)
4.შესძლებდით პირველს გადაგეჭრათ ძალიან ცივი მდინარე (მაგალითად
ლაშქრობის დროს)?
5.შეხვიდოდით თუ არა ვოლიერში ლომთან მომთვინიერებელთან ერთად, თუ ის
გარწმუნებთ რომ ეს უსაფრთხოა?
6. მართავდით თუ არა იალქნიან ნავს მომზადების გარეშე?
7.აძვრებოდით თუ არა ფაბრიკის მაღალ მილზე, ხელმძღვანელის თანდასწრებით?
8.გარისკავდით თუ არა გაქცეული ცხენის აღვირზე ხელის წავლებას?

182
9.დათანხმდებოდით თუ არა ავტო ტურნეს, თუ საჭეს ახლახან მძიმე საგზაო
შემთხვევაში მოყოლილი მეგობარი უზის?
10.გადმოხტებოდით თუ არა 10 მ სიმაღლიდან სახანძროს ტენტზე?
11.დათანხმდებოდით თუ არა სიცოცხლისთვის საშიშ ოპერაციას ლოგინად
ჩავარდნისგან თავის დაღწევის მიზნით, თუ წარმატების ალბათობა 50 -50-ზეა?
12.შესძლებდით თუ არა გამონაკლისის სახით გემგზავრათ 7 კაცთან ერთად 6 კაცზე
გათვლილი ლიფტით?
13. მოკიდებდით თუ არა მაღალვოლტიან სადენს ხელს, თუ ხელმძღვანელი
გარწმუნებთ რომ ძაბვა გამორთულია?
14. გადაწყვეტდით ვერტმფრენის მართვას მხოლოდ ერთი გაკვეთილის შემდეგ?
ასეთი ტესტი საშუალებას იძლევა დაახლოებით განვსაზღვროთ ადამიანის
რისკისადმი განწყობა. თუ თქვენი ქულათა ჯამი აჭარბებს 60 ქულას, თქვენ დიდი
რისკისადმი ხართ მიდრეკილი, თუ 25-ზე ნაკლებია-დიდი სიფრთხილისადმი.
ამ ტესტის უპირატესობა მის სიმარტივეშია, ამიტომ მისი გამოყენება სირთულეს არ
წარმოადგენს. არსებობს ამ ტესტის სხვადასხვა ვარიაციები, მაგ 25 კითხვიანი.
(ფსიქოლოგები რისკის ხარისხს განსაზღვრავენ როგორც საფრთხეებზე
შეხედულებებისა და საფრთხის საწინააღმდეგო ფაქტორებზე შეხედულებათა
თანაფარდობას. უბედური შემთხვევა-ეს არის რთულ სიტუაციაში არაადეკვატური
ქმედების შედეგი).

183
 თავი 10. რისკის მართვა მიწოდების ჯაჭვში

ძირითადი განსახილველი საკითხები:

10.1. ლოჯისტიკური რისკების არსი და სპეციფიკა
10.2. ლოჯისტიკური რისკების მართვის მოდელები მიწოდების ჯაჭვში,
დანაკარგების მინიმიზაციის მეთოდები
10.3. ლოჯისტიკური რისკების მართვის მეთოდები მიწოდების ჯაჭვში,
დანაკარგების ანაზღაურების მეთოდები
10.4. გარემომცველი გარემოს განუსაზღვრელობა

10.1. ლოჯისტიკური რისკების არსი და სპეციფიკა

ლოჯისტიკის სფეროებისათვის დამახასიათებელია რისკები, რომელნიც

განეკუთვნებიან ნაკადებისა და მარაგების კონკრეტულ სახეებს.
ლოჯისტიკური რისკები განეკუთვნებიან საწარმოს კომერციული რისკების
ჯგუფს. ისინი ითვალისწინებენ საბაჟო რისკებს, მიწოდებათა ჩაშლის რისკებს,
ზარალს ლოჯისტიკური ოპერაციების შესრულებისას მიწოდების ჯაჭვის ყველა
რგოლისათვის და ა.შ.
ასე მაგალითად, მატერიალური ნაკადების რისკებს მიეკუთვნება:
- გამოშვებული პროდუქციის საგეგმო მოცულობის ან ნომენკლატურის
ცვლილება;
- მიწოდების დაბალი დისციპლინა, დანახარჯების გრაფიკის და
რესურსების მოხმარების ინტენსივობის დარღვევა;
- გაუთვალისწინებელი მატერიალური დანახარჯები ანუ მოწყობილობის,
ქონების, ნედლეულის, სათბობის, ენერგიის პირდაპირი დანაკარგები;
- მატერიალური მარაგების სტრუქტურისა და დინამიკის
დაუბალანსებლობა (დისბალანსი);
- ცვლილებები (რყევები) მოთხოვნის სფეროში, მომხმარებელთა
მოთხოვნილებებისა და გემოვნებათა ცვლილებები და ა.შ.

184
 10.2. ლოჯისტიკური რისკების მართვის მოდელები მიწოდებათა ჯაჭვში,
დანაკარგების მინიმიზაციის მეთოდები

რისკების მართვა ეს არის მართვის სუბიექტის მიზანმიმართული

ზემოქმედების პროცესი ობიექტზე, არსებული ამოცანების გადასაწყვეტად.
რისკების მართვის მეთოდები ორ დიდ ჯგუფად იყოფა:
1. დანაკარგების მინიმიზაციის მეთოდები
1.1. დაფარვა, დაცვა (სტრატეგიული დაგეგმვა; გარე გარემოებების
პროგნოზირება; სოციალურ-ეკონომიკური და ნორმატიულ-სამართლებრივი
გარემოს მონიტორინგი; ზარალთა თავიდან აცილება; დანაკარგების მინიმიზაცია;
ფინანსური ინფორმაციის მოძიება (ექაუნთინგი); აქტიური მიზანმიმართული
მარკეტინგი;
1.2. თავის არიდება: (არასაიმედო პარტნიორებზე, რისკიან პროექტებზე
უარის თქმა);
1.3. ლოკალიზაცია: (ვენჩურული საწარმოების შექმნა; სპეციალური
სტრუქტურული ქვედანაყოფების შექმნა რისკიანი პროექტების შესასრულებლად);
1.4. რისკის დისიპაცია: (ინტეგრაცია; გასაღებისა და მოწოდებების
დივერსიფიკაცია საქმიანობის სახეების და დარგების ზონების დივერსიფიკაცია;
რისკების განაწილება დროის მიხედვით).
2. დანაკარგების ანაზღაურების მეთოდები.
2.1. რეზერვების სისტემების შექმნა (თვითდაზღვევა);
2.2. სამეურნეო რისკების დაზღვევა;
2.3. გარანტიების მოძიება;
2.4. წარმოების მონაწილეთა შორის პასუხისმგებლობის განაწილება;
2.5. რისკის გადაცემა.
დანაკარგების მინიმიზაციის მეთოდები ზარალის სიდიდის შემცირების
საშუალებას იძლევა, როცა შეუძლებელია რისკის თავიდან აცილება ან იგი
მყისიერად აღმოცენდება;
რისკების დაფარვის (ანაზღაურების) მეთოდები საშუალებას იძლევა
თავიდან იქნას აცილებული შემთხვევითობები პრევენციული ზემოქმედებების

185
დახმარებით.
ეს მეთოდები უფრო შრომატევადია, მოითხოვენ უფრო ფართო,
ანალიტიკურ მუშაობას. ამ მუშაობის სისრულესა და სრულყოფილებაზე
დამოკიდებულია მისი გამოყენების ეფექტიანობა.
ამ ტიპის შედარებით ეფექტიანი მეთოდია საწარმოს საქმიანობაში
გამოყენებული სტრატეგიული დაგეგმვის მეთოდი.
სტრატეგიული დაგეგმვა, როგორც რისკის კომპენსაციის საშუალება ეფექტს
იძლევა, თუ კი იგი მოიცავს საწარმოს საქმიანობის ყველა სფეროს. მან შეიძლება
შეამციროს განუსაზღვრელობის დიდი ნაწილი. განჭვრიტოს ვიწრო ადგილების
წარმოქმნა საწარმოო ციკლში, განსაზღვროს საწარმოს შესუსტებული პოზიციები
ბაზრის სექტორში, წინასწარ მოახდინოს რისკის ფაქტორების პროფილის
იდენტიფიცირება და შეიმუშაოს კომპენსირების ღონისძიებათა კომპლექსი,
რეზერვების გამოყენებისა და ჩართვის გეგმა.
გარე ეკონომიკური გარემოების პროგნოზირება.
ამ მეთოდის არსი შემდეგში მდგომარეობს:
კონკურენტების ქმედებების და შესაძლო პარტნიორების ქცევების
პროგნოზირება;
იმ ბაზრის სექტორებში და სეგმენტებში ცვლილებების განსაზღვრა
(პროგნოზირება), სადაც საწარმო გამოდის როგორც გამყიდველი ან
მყიდველი, რეგიონალური ან საერთო ეკონომიკური პროგნოზირება;
სოციალურ-ეკონომიკური და ნორმატიულ-სამართლებრივი გარემოს
მონიტორინგის მეთოდის მთავარი ამოცანაა საწარმოს ინფორმატიზაცია. იგი
ითვალისწინებს:
სამართლებრივი და ნორმატიულ-სამართლებრივი ინფორმაციის
კომპიუტერული სისტემების შეძენას;
კომერციული ინფორმაციის ქსელებში ჩართვას (ვთქვათ, ინტერნეტის
ქსელის დახმარებით);
საკუთარი პროგნოზულ-ანალიტიკური კვლევების ჩატარებას;
საკონსულტაციო ფირმებისა და ცალკეული კონსულტანტებისათვის

186
 შესაბამისი მომსახურების გაწევის შეკვეთების გაფორმებას და ა.შ.
მონიტორინგის მსვლელობისას მიღებული შედეგები საშუალებას იძლევა
გამოვლინდეს ახალი ტენდენციები სამეურნეო სუბიექტების
ურთიერთდამოკიდებულებაში, წინასწარ მომზადდეს ისინი ნორმატიული
სიახლეებისადმი. გათვალისწინებული იქნას აუცილებელი ღონისძიებები იმ
დანაკარგების საკომპენსაციოდ, რომელიც მიღებულია სამეურნეო საქმიანობის
მსვლელობაში წესების ცვლილებების შედეგად, მოხდეს სტრატეგიისა და
ტაქტიკური გეგმების კორექტირება.
ზარალის თავიდან აცილების მეთოდები საშუალებას იძლევიან შემცირდეს
ზარალის სიდიდე გამარფრთხილებელი ღონისძიებით და ქმედებებით (სახანძრო
ან დაცვითი სიგნალიზაციის დანადგარების და ხანძრის ჩაქრობის საშუალებების
დადგმა).
დანაკარგების მინიმიზაციის მეთოდები ხელს უწყობს კანონმდებლობის,
ხელშეკრულებების, შრომითი და სამეწარმეო დისციპლინის დაცვას და ა.შ.
რისკების თავიდან აცილება ხელს უწყობს ფინანსური ინფორმაციის
შეკრებას, დამუშავებას, კლასიფიკაციასა და ანალიზს. (ექაუტინგი).
აქტიურმა მიზანმიმართულმა მარკეტინგმა აგრესიულად უნდა
ჩამოაყალიბოს მოთხოვნა პროდუქციაზე. ამისათვის გამოიყენება მარკეტინგული
მეთოდები:
ბაზრის სეგმენტაცია, მისი ტევადობის შეფასება;
სარეკლამო კომპანიის ორგანიზება. პოტენციური მომხმარებლების და
ინვესტორების ინფორმირების ჩათვლით საწარმოს პროდუქციის
სასიკეთო თვისებების შესახებ;
კონკურენტების ქცევათა ანალიზი, კონკურენტული ბრძოლის
სტრატეგიის შემუშავება და სხვა.
რისკისაგან თავის არიდების მეთოდები შედარებით გავრცელებულია
სამეურნეო პრაქტიკაში, ამ მეთოდებს იყენებენ ისინი, ვისაც უნდა მოქმედება
რისკის გარეშე. მოკლედ დავახასიათოთ ისინი.
არასასურველ პარტნიორებზე უარის თქმა. ამ შემთხვევაში საწარმოთა

187
ხელმძღვანელები უარს ამბობენ არასაიმედო პარტნიორების მომსახურებაზე,
(როგორც მომწოდებლებზე, ასევე მომხმარებლებზე), ცდილობენ არ გააფართოვონ
პარტნიორთა წრე, არ დაამყარონ ურთიერთობები საეჭვო პარტნიორებთან.
ბუნებრივია, რომ ასეთი პოლიტიკა აისახება საწარმოს მოწოდებებზე (მათ
ოდენობაზე, ხარისხზე და ა.შ.).
სარისკო პროექტებზე უარის თქმა, ანუ მონაწილეობაზე უარის თქმა საეჭვო
ხელშეკრულებებზე და საეჭვო (არაგარანტირებული) შინაარსის მქონე
პროექტებზე.
რისკის ლოკალიზაციის მეთოდები გამოიყენება მაშინ, როცა შესაძლებელია
რისკის წყაროების ზუსტად განსაზღვრა და იდენტიფიცირება. ამ დროს
განისაზღვრება ეკონომიკურად შედარებით საშიში ეტაპი, ან უბანი, აუცილებელია
გახდეს იგი კონტროლირებადი და ამით შემცირდეს რისკის (ზარალის) დონე.
ასეთი პროექტების რეალიზაციისათვის ჩვეულებრივ გამოიყენება
შვილობილი, ე.წ. ვენჩურული (რისკიანი) საწარმოები. რისკი, ასე ლოკალიზდება.
შემდგომში მისი შედეგები შეიძლება გამოყენებული იქნას სათაო კომპანიის მიერ,
ხოლო ამ პროექტების რეალიზაციისათვის გამოიყენება მისი პოტენციალი.
ეს მეთოდები გამოიყენება ძირითადად მსხვილი კომპანიების მიერ
ინოვაციური პროექტების დანერგვისას; ახალი სახის პროდუქციის ათვისებისას,
რომელთა კომერციული წარმატება ეჭვს იწვევს. ისინი, როგორც წესი, გამოიყენება
პირველად, რომელთათვისაც საჭიროა ძვირადღირებული სამეცნიერო-კვლევითი
და საცდელ-საკონსტრუქტორო სამუშაოები.
რისკის დისიპაციის (განაწილების, გაბნევის) მეთოდები წარმოადგენს
რისკების მართვის უფრო მოქნილ ინსტრუმენტებს.
დისიპაციის ერთ-ერთი ძირითადი მეთოდი გულისხმობს საერთო რისკის
განაწილებას (ინტეგრაციის სხვადასხვა ხარისხით) საერთო საქმის წარმატებით
დაინტერესებულ სხვა მონაწილეებთან.
ამისათვის საქმეში ერთვებიან სხვა საწარმოები და ფიზიკური პირებიც კი. ამ
მიზნით შეიძლება შეიქმნას სააქციო საზოგადოებები, საფინანსო-სამრეწველო
ჯგუფები, საწარმოებს შეუძლიათ შეიძინონ ერთმანეთის აქციები/ან გაცვალონ

188
ისინი ერთმანეთს შორის. გაერთიანდნენ კონსორციუმებში, ასოციაციებში,
კონცერნებში, ინტეგრაცია შეიძლება იყოს:
1) ან ვერტიკალური (დიაგონალური), ანუ ერთი დაქვემდებარების ან ერთი
დარგის რამდენიმე საწარმო ერთიანდება იმისათვის, რომ:
გაატარონ შეთანხმებული ფასისმიერი პოლიტიკა;
გადაინაწილონ საქმიანობის ზონები;
ერთობლივად იმოქმედონ "მეკობრეობის" წინააღმდეგ.
2) ან ჰორიზონტალური ტექნოლოგიური ციკლების თანმიმდევრობის,
მომარაგებისა და გასაღების ოპერაციების მიხედვით. დამატებითი ეფექტი
მდგომარეობს იმაში, რომ "შესვლისას" ან "გამოსვლისას" იქმნება გაჩერებები:
პროგნოზირებადი სასაქონლო ბაზრის;
საიმედო გრძელვადიანი მოთხოვნის;
პროდუქციის წარმოებისათვის საჭირო ნაკეთობების საიმედო მიწოდების
მიხედვით.
რიგ შემთხვევებში შესაძლებელია საერთო რისკის განაწილება დროის
მიხედვით და ამით ეტაპობრივად მოხდეს რამდენიმე გრძელვადიანი პროექტის ან
სტრატეგიული გადაწყვეტილების განხორციელება.
ამავე ჯგუფის მეთოდებს განეკუთვნება დივერსიფიკაციის სხვადასხვა
ვარიანტები:
გასაღების ბაზრის დივერსიფიკაცია, ანუ მუშაობა ერთდროულად
რამდენიმე სასაქონლო ბაზრებზე. (როცა ერთ ბაზარზე წარუმატებლობა
კომპენსირდება მეორე ბაზარზე წარმატებით); და მიწოდებათა
გადანაწილება მრავალ მომხმარებელს შორის (სასურველია
თანაბარზომერად სამეწარმეო-გასაღებითი საქმიანობის მდგრადობის
უზრუნველსაყოფად);
ნედლეულისა და მასალების შესყიდვების დივერსიფიკაცია, ანუ
ურთიერთზემოქმედება და თანამშრომლობა მრავალ მომწოდებლებთან,
ეს შეასუსტებს საწარმოს დამოკიდებულებას გარეშე, ცალკეულ
მომწოდებელთა საიმედობაზე. მიწოდებათა გრაფიკის დარღვევისას

189
 თუნდაც ობიექტური გარემოებებით (ავარიები, გაკოტრება,
ფორსმაჟორული სიტუაციები), საწარმოებს შეუძლიათ გადაერთონ სხვა
მიმწოდებლებთან მუშაობაზე. ცხადია, ეს გაართულებს მატერიალურ-
ტექნიკური მომარაგებისა და გასაღების განყოფილებათა მუშაობას და
გამოიწვევს მათი მხრიდან წინააღმდეგობებს. ამიტომ საწარმოს
ხელმძღვანელობამ უნდა აკონტროლოს მისი მომწოდებლებისა და
მომხმარებელთა რიცხვი;
ინვესტიციების დივერსიფიკაცია. საინვესტიციო პორტფელის
ფორმირებისას რეკომენდირებულია უპირატესობა მიენიჭოს შედარებით
მცირე კაპიტალტევდაობის რამდენიმე პროექტის რეალიზაციას იმ
პროგრამებთან შედარებით, რომლებიც ერთი საინვესტიციო პროექტისაგან
შედგება. თუ მუშაობა ხორციელდება ერთ ან ორ პარტნიორთან, მაშინ
სასურველია განაწილებული ან დაქსაქსული იქნას რისკი. ამ შემთხვევაში
ხელშეკრულებაში შეიძლება ზუსტად იქნას გათვალისწინებული
საქმიანობის სფეროებისა და პასუხისმგებლობის გამიჯვნა, აუცილებელ
პირობად უნდა იქნას აღიარებული იმ ეტაპების, ოპერაციების ან
სამუშაოების უგულვებელყოფა, სადაც ბუნდოვნადაა წარმოდგენილი ან
არაერთმნიშვნელოვანია პასუხისმგებლობა;
საქმიანობის დივერსიფიკაცია. იგი გულისხმობს გამოყენებული ან
გამოსაყენებლად მზადმყოფი ტექნოლოგიების გადიდებას, გამოშვებული
პროდუქციის ასორტიმენტის ან გაწეული მომსახურების სპექტრის
გაფართოებას, ორიენტაციას სხვადასხვა სოციალური ჯგუფის
მომხმარებელზე, სხვადასხვა რეგიონებში მყოფ საწარმოებზე და ა.შ.
ყოველივე ეს ხელს უწყობს რისკის შემცირებას. ეკონომიკური
მდგრადობისა და დამოუკიდებლობის მიღწევას. რისკები უნდა
დაფიქსირდეს ასევე დროის მიხედვითაც. ეს ხელს შეუწყობს და
გააუმჯობესებს სტრატეგიის რეალიზაციის პროცესზე დაკვირვებასა და
გაკონტროლებას და შესაძლებელს გახდის საკუთარი ზემოქმედების
კორექტირებას, რისკის ფინალური დონის მართვის ფონზე.

190
 2. მეორე ჯგუფია - დანაკარგების ანაზღაურების მეთოდები. ისინი
მიმართულნი არიან იქეთკენ, რომ დანაკარგების წარმოქმნის შემთხვევაში
შესაძლებელი იყოს მათი ანაზღაურება (ნაწილობრივ მაინც) და კრიტიკული
ზღვარისათვის მიღწევის დაუშვებლობა.
2.1. რეზერვების სისტემის შექმნის მეთოდი ახლოსაა დაზღვევასთან, მაგრამ
ყალიბდება საწარმოს ფარგლებში. საწარმოში იქმნება ნედლეულის, მასალების,
მაკომპლექტებელ ნაკეთობათა მარაგები, ფულადი სახსრების სარეზერვო
ფონდები, ყალიბდება მათი განაწილებისა და გამოყენების გეგმები კრიზისულ
სიტუაციებში, მყარდება ახალი კონტაქტები და კავშირები (მარაგების
თვალსაზრისით).
თანამედროვე პირობებში აშკარა უპირატესობა ენიჭება ფინანსურ
რეზერვებს, რომლებიც შეიძლება იყოს შემდეგი ფორმით:
საკუთარი ფულადი სადაზღვევო ფონდების დაგროვება;
"ცხელი" საკრედიტო ხაზების მომზადება;
გირაოების გამოყენება და ა.შ.
ცხადია, საწარმოსათვის აქტუალური ხდება შემდეგი ამოცანები:
ფინანსური სტრატეგიის, პოლიტიკის შემუშავება;
საკუთარი აქტივებისა და პასივების მართვა, მათი ოპტიმალური
სტრუქტურის ორგანიზება;
დაბანდებული სახსრების სათანადო ლიკვიდობის უზრუნველყოფა;
რეზერვების დანაწილების გეგმებში უნდა ამოქმედდს შიდა გარემოს
რეზერვების გამოყენება, მისი თვითსრულყოფის შესაძლებლობა -
პერსონალის სწავლებისა და ტრენინგით დაწყებული და სპეციფიკური
კორპორატიული კულტურის შემუშავებით დამთავრებული.
2.2. სამეურნეო რისკების დაზღვევა ამაღლებს მენეჯერთა
პასუხისმგებლობას, აიძულებს მათ პასუხისმგებლობით მოეკიდონ
გადაწყვეტილებების მიღებას, რეგულარულად გაატარონ პრევენციული დაცვითი
ღონისძიებები სადაზღვევო კონტრაქტების შესაბამისად.
საწარმოს შეუძლია ასევე გამოვიდეს საფინანსო-სამეურნეო საქმიანობის

191
დაზღვევის რეგიონალური სისტემის შექმნის ინიციატივით. ასევე გამოიყენოს
გადაზღვევის სისტემები და ა.შ.
თუმცა ახალი სახის პროდუქციის ათვისებისას, ან ახალი ტექნოლოგიების
დანერგვისას დაზღვევის გამოყენება რამდენადმე პრობლემატურია, რამდენადაც
სადაზღვევო კომპანიები არ ფლობენ სტატისტიკას და უფრთხიან დააზღვიონ
მათთვის უცნობი ტექნოლოგიები.
ასე რომ, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში მნიშვნელოვანია იმის ცოდნა,
არის თუ არა მოცემული ფაქტორი დაზღვევის ობიექტი.
რისკის დაზღვევას გააჩნია თავისი რიგი თავისებურებები. იზღვევა არა
რისკი, არამედ დამზღვევის ქონებრივი ინტერესი, შემთხვევითი ზარალის
დაფარვის შესაძლებლობა. დაზღვევის ამ სახეობის დროს რისკი უნდა ატარებდეს
შემთხვევით ხასიათს.
2.3. დანაკარგების ნაწილის ანაზღაურება შეიძლება მოხდეს გარე
წყაროებიდანაც. (გარანტიები, პარტნიორები, მეწარმეობის მხარდამჭერი ფონდები
და ა.შ.).
გარანტიების მოძიების მეთოდი გულისხმობს მცირე საწარმოების
მიმართვას მსხვილი კომერციული ბანკებისადმი, სადაზღვევო საზოგადოებების
ასოციაციების, ფონდებისადმი. ასევე მსხვილი საწარმოების მიმართვას,
სახელმწიფო მართვის ორგანოებისადმი მხარდაჭერისა და პარტნიორობისათვის,
გარანტიის ანაზღაურების სახით სახელმწიფო მართვის ორგანოები ღებულობენ
პოლიტიკურ მხარდაჭერას, უპირობო ქველმოქმედებას და ა.შ.

საკონტროლო კითხვები
1. რომელი სახეობების რისკები განეკუთვნება ლოჯისტიკის სფეროს?
2. რა სპეციფიკით ხასიათდება რისკების მართვა ლოჯისტიკის სფეროში.
3. რა როლს ასრულებს სტრატეგიული დაგეგმვა ლოჯისტიკის სფეროს
რისკებთან მიმართებაში?
4. ჩამოთვალეთ რისკების დაფარვის (დანაკარგების მინიმიზაციის) მეთოდები
საწარმოში.

192
5. ჩამოთვალეთ რისკისაგან თავის არიდების მეთოდები.
6. რას ნიშნავს განაწილება (დისიპაცია)?

193
 თავი 11. პროექტის რისკების მართვა

ძირითადი განსახილველი საკითხები:

11.1. პროექტების რისკ-მენეჯმენტის არსი
11.2. რისკები და პროექტების ძირითადი შეზღუდვები
11.3. პროექტების ვადების მართვა
11.4. საპროექტო ღირებულების მართვა
11.5. პროექტების ხარისხი
11.6. პროექტის ადამიანური რესურსები

11.1. პროექტების რისკ-მენეჯმენტის არსი

პროექტი (ლათინურიდან projectus) ნიშნავს "წინ წაგდებულს". პროექტის

განმარტების მრავალი ვარიანტი არსებობს: მაგ. "პროექტი ეს არის დროში
შეზღუდული საქმიანობა ახალი (უნიკალური) პროდუქტების, მომსახურების ან
შედეგების შესაქმნელად“.
საპროექტო საქმიანობა არსებითად განსხვავდება საოპერაციო
საქმიანობისაგან; კერძოდ:
1) პროექტის ხანგრძლივობა შეზღუდულია დროში;
2) საპროექტო ჯგუფი (პროექტის შემქმნელი გუნდი) იქმნება ერთი
პროექტისათვის და როგორც წესი იშლება (უქმდება) მისი დასრულების შემდეგ;
3) უნიკალური პროდუქტის (მომსახურების, შედეგის) მიღება ხორციელდება
პროექტის ბევრი პარამეტრის განუსაზღვრელობის პირობებში და
დაკავშირებულია მრავალრიცხოვან რისკთან, მათ შორის კრიტიკულთანაც;
4) განუსაზღვრელობა და მრავალრიცხოვანი რისკები განაპირობებს
პროექტში არსებითი ცვლილებების შეტანის აუცილებლობას.
მესამე და მეოთხე პუნქტების გაანალიზების შემდეგ ირკვევა, რომ იქმნება
ჩაკეტილი წრე, რაც უფრო მეტია ცვლილებები, მით უფრო მეტია რისკები, ხოლო
რაც უფრო მეტია რისკები, მით უფრო მეტია ცვლილებები. შესაბამისად,
აუცილებელია რისკების მართვა.

194
 რისკები გავლენას ახდენენ პროექტის ძირითად შეზღუდვებზე ("სამმაგი
შეზღუდვა", "რკინის სამკუთხედი").
,,სამმაგი შეზღუდვა“ (ნახ. 11.1.) იმაზე მეტყველებს, რომ როგორც
სამკუთხედში არ შეიძლება შეცვალო ერთი მხარე მეორე მხარის შეუცვლელად,
ასევე პროექტშიც, არ შეიძლება შეიცვალოს ერთი პარამეტრი ისე, რომ მან გავლენა
არ მოახდინოს სხვა პარამეტრებზე. ასე მაგალითად, თუ კი ჩვენ შევამცირებთ
პროექტის ხანგრძლივობას, ეს აუცილებლად მოახდენს მასზე გავლენას და
გამოიწვევს ცვლილებებს პროექტის შინაარსში ანდა ღირებულებაში.

პროექტის
პროექტის

შინაარსი ხარისხი ვადები

პროექტის

ღირებულება

ნახ. 11.1. პროექტის სამმაგი შეზღუდვა და რისკები

რისკები გავლენას ახდენენ პროექტის ყველა ძირითად შეზღუდვებზე.

შესაბამისად, რისკების მართვა, ეს არის პროექტის ყველა მნიშვნელოვანი
პარამეტრების მართვა.
სამმაგი შეზღუდვის მეთოდი განეკუთვნება პროექტის წარმატების
შეფასების ყველაზე მარტივი ხერხების რიცხვს. The Standish Group International-ის
მონაცემების მიხედვით რესპოდენდები წარმატებულს მიაკუთვნებენ
განსახილველი პროექტების 29%-ს, წარუმატებელს (მიუღწეველია პროექტების
მიზნებიდან ერთი) - 53%-ს. ხოლო ჩავარდნილი პროექტები (დაუსრულებელი ან
დასრულებული პროექტები, რომელთა შედეგები არ გამოიყენება) შეადგენენ 18%-

195
ს. პროექტების ჩავარდნის ერთ-ერთი ძირითადი მიზეზია პროექტების რისკების
მართვის არარსებობა.
პროექტის რისკი - ეს არის განუსაზღვრელი მოვლენა, რომელიც მოხდენის
შემთხვევაში პოზიტიურ ან ნეგატიურ ზემოქმდებას ახდენს პროექტის სულ მცირე
ერთ მიზანზე (მაგალითად ვადაზე, შინაარსზე ან ხარისხზე).
პროექტის რისკის განმარტებაში რისკის გაგება მოიცავს არა მარტო
ნეგატიურ, არამედ პოზიტიურ მხარეს. (ინგლისურ ენაში რისკი გაგებულია
როგორც შანსი).
განუსაზღვრელი შემთხვევა - ეს არის შემთხვევა, რომელიც შეიძლება
მოხდეს გარკვეული ალბათობით. თუ კი ჩვენ ზუსტად ვიცით, რომ მოვლენა,
შემთხვევა მოხდება, მაშინ ეს რისკი აღარ არის, ანალოგიურად, თუ კი ჩვენ ზუსტად
ვიცით, რომ შემთხვევა არ მოხდება, მაშინ არც ეს არის რისკი.
ნებისმიერ რისკს აქვს ორი პარამეტრი: შემთხვევა და წარმოქმნის ალბათობა.
(ნახ. 11.2).

რისკის სიდიდე შემთხვევა წარმოშობის ალბათობა

 X

ნახ. 11.2. რისკის სიდიდე

რისკის გავლენისა და წარმოქმნის ალბათობის მნიშვნელობათა
განსაზღვრისათვის გამოიყენება სკალა 0-დან 1-მდე. 0-ნიშნავს იმას, რომ წინასწარ
ცნობილია - მოვლენა არ მოხდება. 1 ნიშნავს იმას, რომ ასევე წინასწარაა ცნობილი
ის, რომ მოვლენა ზუსტად მოხდება. 0 და 1 უკიდურესი მნიშვნელობებია, ისინი არ
გაითვალისწინება, რამდენადაც რისკს აქვს ალბათური ბუნება, და თუკი რაიმე
ზუსტად მოხდება, მაშინ ეს რისკი აღარ არის, არამედ ესაა მომხდარი ფაქტი, ამ
შემთხვევაში უნდა იმართოს არა რისკები, არამედ ცვლილებები. რისკის
წარმოქმნის გავლენისა და ალბათობის განსაზღვრისას საჭირო ხდება ექსპერტულ
შეფასებათა მეთოდის გამოყენება, რამდენადაც პროექტის პროდუქტი
უნიკალურია და სტატისტიკაც, შესაბამისად, არ არსებობს.
რისკების მართვა შესაძლებელია მთელი პროექტის განმავლობაში, მაგრამ

196
რაც უფრო ახლოსაა პროექტი დასრულების სტადიასთან, მით უფრო რთულდება
რისკების მართვა. ამ შემთხვევაში უფრო გონივრული იქნება გამოყენებული იქნას
„მშვილდიდან ისრის სროლის“ ანალოგიური ქმედება. თუ კი მიზნად დავისახავთ
(დავუმიზნებთ), მაშინ შეიძლება ვმართოთ ისრის ტრაექტორია, მაგრამ როცა ისარი
უკვე გაშვებულია და მიფრინავს, მისი ფრენის მართვა, პრაქტიკულად
შეუძლებელია.
სარისკო მოვლენის წარმოქმნით მიღებულ ზარალთან მიმართებაში
ყველაფერი პირიქითაა: პროექტების უმეტესობისათვის ზარალი იზრდება და
მეტია პროექტის ბოლოს. მაგალითად, თუ გზა უნდა გაიყვანონ მდინარის
გვერდით, მაშინ წყალდიდობის შემთხვევაში მშენებლობის საწყის ეტაპზე ზარალი
ნაკლები იქნება, მაგრამ თუ წყალდიდობა მოხდება, პროექტის ბოლოს ზარალი
გაცილებით მეტი აღმოჩნდება. რაც შეეხება პოზიტიურ რისკებს, პოზიტიური
ეფექტი პირიქით, მცირდება პროექტის დასრულების პერიოდის მოახლოებასთან
ერთად. მაგალითად. არსებობს შესყიდული ნედლეულის ღირებულების
შემცირების პოზიტიური რისკი. თუ კი ეს შემცირება მოხდება პროექტის
დასაწყისში, მაშინ მაღალი იქნება პოზიტიური ეფექტი, ხოლო თუ ბოლოს, მაშინ
ეფექტი იქნება დაბალი.

11.2. რისკები და პროექტის ძირითადი შეზღუდვები

პროექტის ძირითად შეზღუდვებს განეკუთვნება ვადები, ბიუჯეტი და

შინაარსი. ისევე როგორც პროექტის რისკებმა შეიძლება გავლენა მოახდინოს ამ
შეზღუდვებზე, ასევე დასაშვებია ისიც, რომ ცვლილებებმა პროექტის შინაარსში,
ვადებსა და ბიუჯეტში გამოიწვიოს პროექტის რისკების ზრდა. შესაბამისად,
პროექტის რისკების შემცირების მიზნით აუცილებელია ეფექტიანად იმართოს
როგორც პროექტის შინაარსი, ასევე მისი ვადები და ბიუჯეტი.
პროექტის შინაარსის მართვის პირველი ნაბიჯი ეს არის განისაზღვროს
ხედვა, რომელიც უნდა განხორციელდეს შიდასაპროექტო სამუშაოების
მსვლელობისას. ამ ქმედების შედეგი არის პროექტის წესდება.

197
 პროექტის შინაარსი - ეს არის ტერმინი, რომლის მეშვეობითაც ხდება
პროექტის საზღვრების აღწერა. შინაარსი განსაზღვრავს არა მარტო იმას, რაც უნდა
მიიღონ პროექტის შესრულების, განხორციელების შედეგად, არამედ იმასაც, რაც არ
იქნება მიღწეული საპროექტო სამუშაოების დასრულების შემდეგ.
პროექტების ჩავარდნა უმეტესწილად გამოწვეულია ორი მიზეზით, ან მათი
შეთანაწყობით: 1) პროექტის შემადგენელმა ჯგუფმა სათანადო დრო არ დაუთმო
იმას, რომ განსაზღვრულიყო პროექტის სფერო; 2) არ არსებობდა პროექტის სფეროს
სათანადო მართვა.
თუ კი სათანადო ყურადღება არ ექნება დათმობილი პროექტის შინაარსის
განსაზღვრას პროექტის დაგეგმვის ეტაპზე, შემდგომში ძალზე გართულდება
როგორც პროექტის შინაარსის, ასევე მთლიანად პროექტის ეფექტიანი მართვა.
დამკვეთის მხრიდან ახალი მოთხოვნის წამოყენების შემთხვევაში, რასაც
პროექტი წინასწარ დამტკიცებული მართვის გეგმის ჩარჩოებიდან გააქვს, საჭირო
ხდება ცვლილებები მართვის პროცედურის ინიცირებით.
პროექტის შინაარსის ნაწილში ცვლილებების მართვის მიზანია პროექტის
უკვე დამტკიცებული და შეთანხმებული შინაარსის და პროექტის მართვის გეგმის
სიცოცხლისუნარიანობის დაცვა. როცა ხდებოდა პროექტის შინაარსის შემუშავება,
გაკეთდა გარკვეული ვარაუდები იმასთან დაკავშირებით, თუ რა უნდა ყოფილიყო
პროექტის შედეგი. ეს ვარაუდები ჩამოყალიბებულია შეთანხმებულ დოკუმენტში:
"პროექტის შინაარსი". ისინი ასევე ასახვას პოულობენ პროექტის მართვის გეგმაში.
თუ პროექტის განხორციელების მსვლელობაში იცვლება შუალედური ან საბოლოო
შედეგები, (მათ ასევე უწოდებენ "არტეფაქტებს"), მაშინ ეს, როგორც წესი, იმის
მომასწავებელია, რომ პროექტის ღირებულების, შრომატევადობის,
ხანგრძლივობის ყველა შეფასება სანდო აღარ არის და უნდა დაექვემდებაროს
ცვლილებებს. ასე რომ პროექტის შინაარსის არაეფექტიანი მართვა ზრდის
პროექტის ვადების გადიდებისა და ბიუჯეტის ზრდის რისკებს, ასევე მთლიანად
პროექტის განხორციელების რისკებს.
პროექტის შინაარსის მართვის ეფექტიანობის გაზრდისათვის
რეკომენდებულია პროექტის განხორციელებისას შესრულდეს შემდეგი ძირითადი

198
პროცედურები: 1) განისაზღვროს პროექტის მონაწილეთა მოთხოვნები; 2)
განისაზღვროს პროექტის შინაარსი; 3) განისაზღვროს სამუშაოთა იერარქიული
სტრუქტურა; 4) დამტკიცდეს პროექტის შინაარსი; 5) იმართოს პროექტის შინაარსი.
განვიხილოთ ეს პროცედურები უფრო დეტალურად.
პროექტის მონაწილეთა მოთხოვნების ნაკრები: ეს არის პროცესი, რომელიც
შესაძლებელს ხდის განისაზღვროს და დოკუმენტალურად დაფიქსირდეს
პროექტის მომავალი პროდუქტის ფუნქციონალური მოთხოვნები და
მახასიათებლები, რომლებიც სრულად დააკმაყოფილებდა დამკვეთის
მოთხოვნებსა და მოლოდინებს. პროექტის წარმატება უშუალოდაა
დამოკიდებული მის მონაწილეთა მოთხოვნების შეკრებასა და მართვაზე.
მოთხოვნები - ეს არის პირობები და შესაძლებლობები, რომლებმაც უნდა
უზრუნველყოს პროექტის შედეგები. მოთხოვნები თავის თავში მოიცავს
რაოდენობრივ მაჩვენებლებს, საჭირო დოკუმენტებს, სპონსორის, შემკვეთების,
მომხმარებლებისა და პროექტის სხვა მონაწილეთა სურვილებსა და მოლოდინებს.
ყველა მოთხოვნა უნდა გამოვლინდეს, გაანალიზდეს და დაფიქსირდეს
საპროექტო სამუშაოების შესრულების ეტაპის დაწყებამდე. მოთხოვნების
იდენტიფიკაციისათვის შეიძლება გამოყენებული იქნას ისეთი მეთოდები,
როგორიცაა ინტერვიუების ჩატარება, შეკრებების მოწყობა, ანკეტირების
განხორციელება, პროტოტიპების (საცდელი ნიმუშების) შექმნა და ა.შ.
მოთხოვნები უნდა მოიცავდეს არა მარტო ძირითად ფუნქციონალურ
მახასიათებლებს, არამედ უნდა აღწერდეს ისეთ ასპექტებს, როგორიცაა სერვისი,
უსაფრთხოება, ხარისხის დონე, პროექტის ორგანიზაციული სტრუქტურა,
ზემოქმედება გარემომცველ გარემოზე, მოთხოვნების საბოლოოდ დამუშავებას და
ა.შ.
მას შემდეგ, რაც შეკრებილი და დაზუსტებული იქნება პროექტის
მონაწილეთა მოთხოვნები, სტარტს იღებს პროექტის შინაარსის განსაზღვრის
პროცესი.
პროექტის შინაარსის განსაზღვრა - ეს არის პროექტისა და პროდუქტის
დეტალური აღწერის შემუშავების პროცესი. პროექტის წარმატება უშუალოდაა

199
დამოკიდებული (პირდაპირ განისაზღვრება) აღნიშნული პროცესის
განხორციელების ხარისხზე. პროექტის შინაარსის განსაზღვრის მსვლელობაში
აუცილებლად უნდა იქნას გათვალისწინებული სხვადასხვა რისკები (პროექტის
განუსაზღვრელობის პროფილი), დაშვებები და შეზღუდვები.
პროექტის შინაარსის (მომცველობის სფეროს) განსაზღვრა აუცილებელია,
რამდენადაც პროექტის მონაწილეთა იდენტიფიცირებული მოთხოვნები შეიძლება
ერთობ განსხვავებულნი და ხშირად ურთიერთ საწინააღმდეგონი აღმოჩნდნენ,
ამის გარდა, მათი ხანგრძლივობა და რეალიზაციის ღირებულება არსებითად
ამაღლებს დადგენილ ვადებს და ზრდის პროექტის გამოყოფილი ბიუჯეტის
ოდენობას. ყოველივე ეს იწვევს პროექტის რისკების გადიდებას.
პროექტის შინაარსის განსაზღვრა შესაძლებელს ხდის განხორციელდეს
პროექტის შედეგის დეკომპოზიცია და მიღებული იქნას სამუშაოების იერარქიული
სტრუქტურა.
სამუშაოების იერარქიული სტრუქტურის შექმნა ეს არის პროექტისა და
საპროექტო სამუშაოების შედეგების დაყოფის პროცესი უფრო წვრილ, უფრო
მართვად კომპონენტებად. დეკომპოზიციის ტექნოლოგია პროექტს ყოფს
რამდენიმე, უფრო მცირე ნაწილად, რომელთაგან თითოეული მოგების მომტანია.
აქ უნდა აღინიშნოს ის, რომ განუსაზღვრელობის და არასტაბილურობის
პირობებში განსახორციელებელი ყოველი პროექტისათვის, (მაგალითად,
ინოვაციური პროექტები), არსებობდეს მრავალრიცხოვანი შუალედური შედეგები,
რომელთა თავისდროული და სწორი გაერთიანება განაპირობებს პროექტის
მთლიანი საბოლოო მიზნის რეალიზაციას. პროექტის დაყოფა აუცილებელია
კიდევ იმისათვის, რომ სიცოცხლისუნარიანობის მნიშვნელოვანი დაჩქარების გამო
მნიშვნელოვნად გაიზარდოს და ამაღლდეს მოლოდინებიც.
კომპანიისაგან მოელიან სულ უფრო სწრაფ და ხარისხობრივ შედეგებს,
ამიტომ დეკომპოზიციის ინსტრუმენტი არის პასუხი ამ მოთხოვნებზე.
დეკომპოზიციის შედეგად კ. ბენკოსა და ფ. უორენ მაკ-ფარლანის აზრით, ჩვენ
ვღებულობთ ე.წ. "ადვილად გადასამუშავებელ" "მცირე ნაჭრებს", მცირე
ელემენტებს, რომელთანაც თითოეულს მოაქვს მუდმივად მზარდი მოგება,

200
უპირატესობები, ჯერ ერთი, მცირდება რისკი, რამდენადაც პროექტები ხდება
მცირე და მარტივი, ხოლო მომდევნო "მონაწილეობის" ელემენტები
ითვალისწინებენ წინამორბედთა გამოცდილებას.
მეორეც, მოგების ზრდა უფრო სწრაფად მიიღწევა. და ბოლოს, პროექტის
დაყოფის შედეგად იკვეთება ქმედებათა სხვადასხვა ვარიანტები, რაც,
აუცილებლობის შემთხვევაში შესაძლებელს ხდის ადრევე შეიცვალოს პროექტის
მიმართულება, მისი მასშტაბები და ბიუჯეტი. ასე რომ პროექტების პორტფელი
მთლიანობაში ხდება უფრო მოქნილი.
ერთის მხრივ, ეს იმით აიხსნება, რომ დროის ყოველ კონკრეტულ მომენტში
ინვესტიციების ოდენობა ნაკლებია, ხოლო პროექტის ყოველ დანაყოფს უკვე
შეუძლია მოიტანოს თავისი მოგება. ამის გარდა, ყოველ სტადიაზე იზრდება
ხელმისაწვდომი ინფორმაციის სიდიდე. პროექტის დაყოფის შემთხვევაში წინა
შედეგების ჩაბარების შესახებ ინფორმაცია გადადის მომდევნო დანაყოფის
განკარგულებაში. ამის გარდა, პროექტის ყოველი დანაყოფი უფლებამოსილია
ისარგებლოს კომპანიის მიერ მიღებული ახალი ინფორმაციით, მაგ.: ინფორმაცია
მისი კონკურენტების, ბაზრების, ან ახალი ტექნოლოგიების შესახებ, ამიტომ
მოქმედებისათვის საჭირო შესაძლებლობათა ფართო სპექტრზე ხელმისაწვდომობა
ახალი ინფორმაციის საფუძველზე ამცირებს რისკებს და აუმჯობესებს პროექტის
შედეგს.
პროექტის შინაარსის დამტკიცება (დამოწმება, დადასტურება) - ეს არის
დამკვეთის მიერ პროექტის შედეგების (საბოლოოს ან შუალედურის) ფორმალური
მიღება (აღქმა) მოთხოვნების სრულად რეალიზაციის შემთხვევაში, ხოლო
ხარისხის კონტროლი გამიზნულია ხარისხის მოთხოვნებთან შესაბამისობის
შესამოწმებლად, რომელიც მიმართულია მიწოდების ყოველი შედეგისათვის, (ანუ
ადგილი აქვს წუნის გამოვლენას).
მოცემული პროცედურის შესრულებისას შეიძლება წავაწყდეთ სამუშაოების
ჩაბარება - მიღების პროცედურის გაჭიანურების რისკს. ერთის მხრივ,
დამკვეთისათვის გადაცემული შედეგი პასუხობს ყველა ფორმალურად აღწერილ

201
მოთხოვნებს და პროექტის შინაარსს, ხოლო მეორეს მხრივ, რაღაც მიზეზის გამო
დამკვეთი უკმაყოფილოა მიღებული შედეგით.
როგორც წესი, ეს დაკავშირებულია იმასთან, რომ დამკვეთი, ერთვება რა
პროექტში, აქვს როგორც ცხადი, აშკარა, ასევე ფარული მოლოდინები. აშკარა
მოთხოვნები ფორმალიზებულია დოკუმენტში "შინაარსის განსაზღვრა", რომლის
საფუძველზე ხორციელდება პროცედურა "შინაარსის დამტკიცება, დადასტურება",
მაგრამ იმ შემთხვევაში, როცა აშკარა მოთხოვნები და ფარული მოლოდინები
პრაქტიკულად თანხვედრაში არ არიან, პროექტის რისკები არსებითად იზრდება.
შესაბამისად, შინაარსის დამტკიცების პროცედურების შესრულების წარმატება და
საერთოდ პროექტის წარმატება მთლიანად განისაზღვრება პროექტის მონაწილეთა
მოთხოვნების (აშკარაც და ფარულიც) ნაკრების ხარისხით.
იდეალურ ვარიანტში მოთხოვნების შეკრების პროცესში ყველა ფარული
მოლოდინები უნდა გადავიდნენ აშკარა მოთხოვნების
ხშირად პროექტის შესრულების საწყის ეტაპებზე ყოველთვის ვერ ხერხდება
დამკვეთის ყველა ფარული მოლოდინის გამოვლენა და მათი ფორმალიზება და
იმისათვის რომ შემცირდეს რისკი და შენარჩუნდეს პროექტის
სიცოცხლისუნარიანობა, მისი შინაარსის ნაწილში აუცილებელია შესრულდეს
პროცედურა "პროექტის შინაარსის მართვა".

11.3. პროექტის ვადების მართვა

ვადების მართვის პროცესი შესაძლებელს ხდის პროექტი დასრულდეს

თავისდროულად. ამიტომ პროექტების მართვის რისკების შემცირებისა და
ეფექტიანობის ამაღლებისათვის რეკომენდებულია შესრულდეს შემდეგი
პროცედურები: 1) განისაზღვროს ოპერაციების შემადგენლობა; 2) განისაზღვროს
ოპერაციათა ურთიერთკავშირი; 3) განისაზღვროს ოპერაციების შესრულებისათვის
აუცილებელი და საჭირო რესურსები; 4) განისაზღვროს ოპერაციების
ხანგრძლივობა; 5) შემუშავდეს პროექტის განრიგი; 6) იმართოს პროექტის განრიგი.
ოპერაციების შემადგენლობის განსაზღვრა - ეს არის კონკრეტული გეგმური
ოპერაციების განსაზღვრა, რომელთა შესრულება აუცილებელია პროექტის

202
სხვადასხვა შედეგების მისაღებად. ოპერაციების შემადგენლობის
განსაზღვრისათვის, როგორც წესი, გამოიყენება დეკომპოზიციის მეთოდი. და აქ
წინა პლანზე იწევს იერარქიულ დონეთა რაოდენობასთან დაკავშირებული
საკითხი, რაც დაკავშირებულია ქმედებებთან ,,ზევიდან ქვევით“ საბოლოო
შედეგიდან ცალკეულ ოპერაციამდე. უნივერსალური რეცეპტი არ არსებობს,
რამდენადაც პროექტის დაყოფისას საჭიროა გათვალისწინებული იქნას, როგორც
პროექტის შედეგის სპეციფიკა, ასევე საპროექტო ჯგუფის თავისებურებებიც.
ამასთან შეიძლება ვიხელმძღვანელოთ წესით, რომლის თანახმადაც ყოველ
ოპერაციას უნდა ხელმძღვანელობდეს ერთი უფროსი. ანუ იმ შემთხვევაში, როცა
ოპერაციის შესრულებაზე პასუხს აგებს პროექტის რამდენიმე მონაწილე,
(დამკვეთი, შემსრულებელი), ეს იმას ნიშნავს, რომ ოპერაციამდე ჯერ კიდევ არ
დავსულვართ და დეკომპოზიციის პროცესი კიდევ უნდა გაგრძელდეს. თუ ჩვენ
შევჩერდებით და განვახორციელებთ შემდგომ დაგეგმვას იმ ოპერაციათა
ჩამონათვალის რიგითობის მიხედვით, სადაც ყოველ ოპერაციაზე პასუხს აგებს
პროექტის რამდენიმე მონაწილე, მაშინ პროექტის რისკები არსებითად გაიზრდება.
ოპერაციების ურთიერთკავშირის განსაზღვრა მოიცავს დაგეგმილ
ოპერაციათა შორის ლოგიკური ურთიერთკავშირების იდენტიფიკაციასა და
დოკუმენტირებას. ურთიერთკავშირების განსაზღვრისათვის ხდება ქსელური
დიაგრამების აგება ან პროგრამული უზრუნველყოფის გამოყენებით, ან ხელით.
ნებისმიერი ოპერაციის ქსელურ გრაფიკში ჩართვისას საჭიროა მისთვის
განისაზღვროს სამი ტიპის ურთიერთობა:
1. ოპერაციები, რომლებიც წინ უსწრებდნენ მოცემულ ოპერაციას
(წინამორბედები). ეს ის ოპერაციებია, რომლებიც უნდა დასრულდეს უშუალოდ
გასაანალიზებელი ოპერაციის წინ;
2. ოპერაციები, რომლებიც უნდა განხორციელდეს მოცემული ოპერაციის
შემდეგ (მიმდევრები). ესაა ოპერაციები, რომლებიც უნდა განხორციელდეს
უშუალოდ გასაანალიზებელი ოპერაციის შემდეგ;
3. პარალელური ოპერაციები- რომლებიც შეიძლება განხორციელდეს
გასაანალიზებელ ოპერაციასთან ერთად.

203
 შეძლებისდაგვარად ყველა წინა და მომდევნო ოპერაციათა გამოვლენა
ამცირებს პროექტის განუსაზღვრელობისა და შესაბამისად რისკის დონეს. ქსელურ
გრაფიკში პარალელური ოპერაციების ჩართვა ამცირებს პროექტის
ხანგრძლივობას, მაგრამ ადიდებს რისკებს, რამდენადაც, რთულდება საპროექტო
სამუშაოების კოორდინაციის შესაძლებლობები.
ოპერაციების შესრულებისათვის საჭირო რესურსების განსაზღვრა.
ოპერაციების შესრულებისათვის საჭიროა სხვადასხვა რესურსები: შრომითი
რესურსები, მოწყობილობა ანუ მატერიალური სახსრები. რესურსების ოპერაციათა
შესრულება მოწოდებულია განსაზღვროს, რომელი რესურსი იქნება
გამოყენებული, რა ოდენობით, და რესურსებიდან რომელი როდის იქნება
ხელმისაწვდომი საპროექტო სამუშაოების განსახორციელებლად. ოპერაციათა
რესურსების შეფასების პროცესი მჭიდროდ უკავშირდება მათი ღირებულების
შეფასების პროცესს.
როცა განისაზღვრება ოპერაციისათვის საჭირო რესურსები, აუცილებელია
გათვალისწინებული იქნას მათი ხელმისაწვდომობა საჭირო დროსა და საჭირო
ოდენობით. რესურსების ხელმისაწვდომობის ანალიზის არარსებობის
შემთხვევაში პროექტის რისკები დიდდება. მაგალითად, თუ საუბარია შრომით
რესურსებზე, მაშინ პროექტის ერთი და იგივე მონაწილე ერთსა და იმავე დროს
იძულებული იქნება ერთდროულად შეასრულოს ორი ან შეიძლება მეტი ოპერაცია.
ოპერაციის ხანგრძლივობის განსაზღვრა. ოპერაციის ხანგრძლივობის
შეფასების პროცესი - რომლის მეშვეობითაც განისაზღვრება სამუშაო პერიოდების
რაოდენობა, რომლებიც აუცილებელია ოპერაციის დასასრულებლად. მოცემული
ოპერაციის შესასრულებლად ამოქმედებულია განსაზღვრული რესურსები.
ოპერაციის ხანგრძლივობის შეფასების პროცესი ემყარება ოპერაციის
შესრულებისათვის აუცილებელი სამუშაოების შინაარსის შესახებ ინფორმაციას,
საჭირო რესურსების ტიპებს, რესურსების რაოდენობის გათვლას და რესურსების
კალენდარს მათი ხელმისაწვდომობის მითითებით.
როგორც წესი, ოპერაციების შესრულებას ახორციელებენ პროექტის გუნდის
წევრები, რომლებიც უმეტესწილად იცნობენ სამუშაოების ხასიათსა და შინაარსს

204
მოცემული ოპერაციის ფარგლებში. ხანგრძლივობის შეფასება დაგეგმვის პროცესში
თანდათან ზუსტდება, რამდენადაც იქმნება სულ უფრო ვრცელი, დაწვრილებითი
და ზუსტი მონაცემები.
პროექტის განრიგის შემუშავება ეს არის ინტერაქტიული პროცესი, რომელიც
განსაზღვრავს პროექტის ოპერაციების დაწყებისა და დასრულების გეგმურ
თარიღებს. განრიგის შედგენისას, როგორც წესი, საჭირო ხდება რესურსების
კორექტირება და ხანგრძლივობის შეფასება.
შემუშავებული განრიგი არის საბაზისო. საბაზისო განრიგის საფუძველზე
ფასდება პროექტის დასრულების ხარისხი და გადახრები. განრიგზე მუშაობა -
გრძელდება პროექტის შესრულების განმავლობაში, რამდენადაც საჭირო ხდება
განრიგში სხვადასხვა ცვლილებების შეტანა, შედგენილი განრიგის ხარისხი
განისაზღვრება პროექტის წინაშე წაყენებული მოთხოვნებისა და პროექტის
შინაარსით.
განრიგის შემუშავების პროცესში განისაზღვრება კრიტიკული გზა, ანუ
პროექტით გათვალისწინებული ამოცანების უწყვეტი თანმიმდევრობა, რაც
მოითხოვს შესრულების უმეტეს დროს. კრიტიკული გზით გათვალისწინებული
ამოცანები არის რისკის წყაროები, რამდენადაც მათი შესრულების პროცესში
შეფერხებები მთლიანობაში ზრდის პროექტის შესრულების ხანგრძლივობას.
განრიგის მართვა - ეს არის პროცესი, რომელიც მიმართულია შემდეგი
პროცედურების შეფასებაზე:
ა) პროექტის განრიგის მიმდინარე მდგომარეობის განსაზღვრა;
ბ) განრიგში ცვლილებების მაპროვოცირებელი ფაქტორების იდენტიფიკაცია
და მათზე გავლენა;
გ) ცვლილებების მართვა მათი აღმოცენების შესაბამისად.
განრიგის მართვის დასკვნითი ფუნქციაა ვადებიდან გადახრათა ანალიზის
ჩატარება. სამუშაოთა დაწყებისა და შესრულების დამტკიცებული და ფაქტიური
პროგნოზული ვადების შედარება სასარგებლო ინფორმაციას იძლევა გადახრათა
გამოსავლენად და შეფერხებების შემთხვევაში მაკორექტირებელი ღონისძიებების

205
განსახორციელებლად. ასე რომ, პროცედურის: "განრიგის მართვა" შესრულება
ამცირებს პროექტის რისკს.

11.4. პროექტის ღირებულების მართვა

პროექტის ღირებულება არის პროექტის შედეგის მიღებისათვის საჭირო

ყველა სახის რესურსის ღირებულებათა ერთობლიობა. "პროექტის ღირებულების
მართვა" მოიცავს შემდეგ პროცესებს: 1) პროექტის ღირებულებითი შეფასება; 2)
პროექტის ბიუჯეტის შემუშავება; 3) პროექტის ღირებულების მართვა.
პროექტის ღირებულებითი შეფასება არის პროექტის ოპერაციების
შესრულებისათვის საჭირო რესურსების მიახლოებითი ღირებულების განსაზღვრა
(სავარაუდო ღირებულების განსაზღვრა). ოპერაციის ღირებულებითი შეფასება
გულისხმობს ყოველი გეგმიური ოპერაციის შესრულებისათვის საჭირო
რესურსების ღირებულების მიახლოებით შეფასებას. ღირებულების მიახლოებითი
შეფასებისას აუცილებელია გათვალისწინებული იქნას გადახრათა წარმოქმნის
შესაძლო მიზეზები, რისკების ჩათვლით.
პროექტის შესრულების პროცესში რეკომენდებულია განხორციელდეს
ღირებულებითი შეფასების დაზუსტება. ეს შესაძლებელს ხდის მიღებული იქნას
პროექტების დეტალების უფრო სრული სურათი. პროექტის სასიცოცხლო ციკლის
მომდევნო სტადიებზე გადასვლისას პროექტის ღირებულების შეფასების სიზუსტე
იზრდება. ასე მაგალითად, ინიციატივის ფაზაში ღირებულებითი შეფასება
შეიძლება მერყეობდეს - 50-დან x 100%-ის ფარგლებში. შემდგომში, ინფორმაციის
შემოდინების და კვალდაკვალ, შეფასების სიდიდე შეიძლება -10-დან + 15%-მდე
შემცირდეს (შევიწროვდეს).
პროექტის ღირებულების განსაზღვრისათვის გამოიყენება სხვადასხვა
მეთოდები. ერთ-ერთი ასეთი მეთოდია შეფასება ანალოგის მიხედვით. ამ მეთოდის
არსი იმაში მდგომარეობს, რომ მიმდინარე პროექტის შეფასებისას საფუძვლად
აიღება ადრე განხორციელებული მსგავსი პროექტების ფაქტიური ღირებულება.
გამოსაყენებლად ეს მეთოდი მარტივია, მიუხედავად ამისა, იგი ნაკლები
სიზუსტით გამოირჩევა და შესაბამისად ადიდებს პროექტის რისკებს. ამიტომ,

206
შეფასება ანალოგიის მიხედვით რეკომენდებულია გამოყენებული იქნას პროექტის
მხოლოდ ადრეულ ფაზებში.
პროექტის ღირებულების შეფასების უფრო ზუსტი მეთოდია "ქვემოდან
ზევით". იგი გულისხმობს პროექტის ღირებულების შეფასებაში ჩაერთოს
სამუშაოების ცალკეული პაკეტების ან ცალკეული ოპერაციების ღირებულების
შეფასება დეტალიზაციის მაქსიმალური ხარისხით. ცალკეული ოპერაციების
დეტალური შეფასება ჯამდება და გადადის უფრო მაღალ დონეზე. პროექტის
ღირებულების შეფასება "ქვემოდან ზემოთ" მეთოდის გამოყენებით, მისი
ღირებულება და სიზუსტე, ჩვეულებრივ დამოკიდებულია ცალკეული საგეგმო
(გეგმური) ოპერაციის ანდა სამუშაოთა პაკეტების სიდიდესა და სირთულეზე.
როგორც წესი, რაც უფრო ნაკლებია ოპერაციების შრომატევადობა, მით უფრო
მაღალია საგეგმო (გეგმური) ოპერაციების ღირებულებითი შეფასების სიზუსტე და
მით უფრო ნაკლებია პროექტის რისკი (საპროექტო რისკი).
პროექტის ბიუჯეტის შემუშავება (შედგენა) გულისხმობს ცალკეული
ოპერაციების ან სამუშაოთა პაკეტების ღირებულებათა შეფასებების შეჯამებას
პროექტის ღირებულების საბაზისო გეგმის შემუშავების მიზნით. ცალკეული
ოპერაციების ღირებულებით შეფასებასთან ერთად პროექტის ბიუჯეტი მოიცავს
ასევე რეზერვებს გაუთვალისწინებელი ხარჯებისათვის.
პროექტის ბიუჯეტის შემუშავების ერთ-ერთი ძირითადი მეთოდია
რეზერვების ანალიზი, რომელიც განსაზღვრავს რეზერვების სიდიდეს
გაუთვალისწინებელი გარემოებების დროს და შესაძლებელს ხდის მხედველობაში
იქნას მიღებული დაუგეგმავი, მაგრამ პოტენციურად საჭირო და აუცილებელი
ცვლილებები. ასეთი ცვლილებები შეიძლება გამოწვეული იყოს მაგალითად,
რისკების რეესტრში განსაზღვრული რისკებით. რეზერვების ეს სახეობა -
"მმართველობითი რეზერვები გაუთვალისწინებელი გარემოებებისათვის" -
წარმოადგენს ბიუჯეტს, რომელიც დარეზერვებულია პროექტის შინაარსისა და
ღირებულების დაუგეგმავი, მაგრამ პოტენციურად შესაძლო ცვლილებების
შემთხვევაში.

207
 ამ რეზერვის გამოყენებისათვის პროექტის ხელმძღვანელი ყოველთვის
ვალდებულია ნებართვა აიღოს სპონსორისაგან. მმართველობითი რეზერვები
გაუთვალისწინებელ გარემოებებზე არ შედის პროექტის ღირებულების საბაზისო
გეგმაში, არამედ ჩართულია პროექტის ბიუჯეტში.
ამის გარდა, ბიუჯეტის შემუშავების პროცესში აუცილებლად უნდა იქნას
შეთანხმებული დაფინანსების სიდიდე და ვადები. ეს იმასთანაა დაკავშირებული,
რომ პროექტის მიხედვით გადახდების წესი ისე უნდა იყოს შედგენილი, რომ
გადახდებს გეგმური ხასიათი ჰქონდეს, მკვეთრი რყევების გარეშე. ამ მოთხოვნების
გასათვალისწინებლად გადახდები, როგორც წესი, უკავშირდება სამუშაოების
რაღაც ეტაპის დასრულებას და შუალედური ან საბოლოო შედეგის მიღებას.
პროექტის ბიუჯეტის შემუშავების შედეგია საბაზისო გეგმა ღირებულების
მიხედვით, რომელიც წარმოადგენს დროში განაწილებულ ბიუჯეტს და რომლის
მიხედვით ხორციელდება მთელი პროექტის ფულადი სახსრების გამოყენების
შეჯერება, შემოწმება, მონიტორინგი და კონტროლი. იგი მუშავდება ღირებულების
შეფასებათა შეჯამების გზით დროითი პერიოდების მიხედვით.
ღირებულების მართვა - ეს არის პროექტის ღირებულებიდან გადახრის
გამომწვევ ფაქტორებზე ზემოქმედება და პროექტის ბიუჯეტის ცვლილებების
მართვა.
პროექტის ღირებულების მართვა მოიცავს შემდეგ ძირითად ასპექტებს:
- პროექტის ღირებულების საბაზისო გეგმის ცვლილებების გამომწვევ
ფაქტორებზე ზემოქმედება;
- ცვლილებების მართვა მათი წარმოქმნის მიხედვით (ცვლილებების
რეგისტრაცია, ანალიზი, დამტკიცების პროცედურა, დამტკიცებული ცვლილების
შესრულების კონტროლი);
- იმის უზრუნველყოფა, რომ ღირებულების პოტენციური გადიდება არ
გამოიწვევს დაფინანსების დამტკიცებული ზღვრების ზევით ხარჯების
გადიდებას;
- ხარჯების მონიტორინგის განხორციელება პროექტის ღირებულების
საბაზისო გეგმიდან გადახრების აღმოჩენისა და ანალიზის მიზნით;

208
 - პროექტის შესაბამისი მონაწილეების ინფორმირება დამტკიცებული
ცვლილებების შესახებ.
პროექტის ღირებულების მართვა არის პროექტის საერთო მართვის ნაწილი
და მოიცავს როგორც პოზიტიური, ასევე ნეგატიური გადახრების გამომწვევი
მიზეზების ჩამონათვალს. ასე მაგალითად, პროექტის ღირებულებიდან გადახრაზე
არაადეკვატურმა რეაგირებამ შეიძლება გამოიწვიოს პრობლემები პროექტთან
დაკავშირებული სამუშაოების გაწერის, ხარისხის, ან პროექტის შესრულების
მომდევნო ეტაპებზე რისკების გაუმართლებელი წარმოქმნის თვალსაზრისით.
ასე რომ პროექტის ღირებულების ეფექტიანი მართვა ამცირებს მისი
(პროექტის) რისკებს.
პროექტის ღირებულების მართვის ერთ-ერთი ძირითადი მეთოდია
სიდიდის მოცულობის ათვისების მეთოდი.
მისი არსი შემდეგში მდგომარეობს: ჯერ ერთი, ეს მეთოდი გულისხმობს
პროექტით გათვალისწინებული სამუშაოების ოდენობის ჩვეულებრივ გაზომვას.
მეორეც, იგი შესაძლებელს ხდის განისაზღვროს შესრულებული სამუშაოების
ოდენობა და ფაქტიური ხარჯები შეუდარდეს ბიუჯეტში თავდაპირველად
გათვალისწინებულ ხარჯებს. ამის გარდა, ათვისებული სიდიდის მეთოდი
განხილული უნდა იყოს არა მარტო როგორც პროექტის მიმდინარე მდგომარეობის
მონიტორინგისა და აღრიცხვის ინსტრუმენტი, არამედ ამასთანავე არის
პროგნოზირებისა და ოპერატიული მართვის ინსტრუმენტი.
ათვისებული სიდიდის (მოცულობის) საბაზისო მაჩვენებლებია:
1. ბიუჯეტი დასრულების მიხედვით. (Badget At Completion, B AC) - პროექტის
საერთო ბიუჯეტი.
2. პროექტის საგეგმო სიდიდე (მოცულობა) ПО (Planned Value, PV). ეს არის
დაგეგმილ სამუშაოთა შეფასებითი მოცულობა (სიდიდე). საგეგმო მოცულობები
გვიჩვენებს, რამდენი სამუშაო უნდა შესრულდეს დროის კონკრეტულ მომენტში
პროექტის გეგმის შესაბამისად, ანუ როგორი პროგრესი უნდა იქნას მიღწეული
პროექტის შესრულების პროცესში განსაზღვრული თარიღისათვის.

209
 პროექტის საგეგმო სიდიდეები ეს არის ოფიციალურად დადგენილი ბაზა
ყველა მაჩვენებლის შედარებისათვის, ანუ ეს არის პროექტის შესრულების
საბაზისო გეგმის მაჩვენებელი.
3. ფაქტიური ღირებულება (Actual Cost, AC). შესრულებული სამუშაოების
რეალური ღირებულება მიმდინარე თარიღისათვის ანუ სამუშაოების
შესრულებაზე ფაქტიურად დახარჯული რესურსების რაოდენობა, ანუ ეს არის
მიმდინარე თარიღისათვის პროექტის შესრულებისას აღმოცენებული ყველა
დანახარჯის ერთობლიობა. პროექტის მიხედვით ათვისებული სამუშაოების
მოცულობა არ არის დამოკიდებული ფაქტიურად გაწეულ დანახარჯებზე.
რამდენადაც პროექტის ათვისებული სიდიდის (მოცულობის) მეთოდი
ითვალისწინებს დროის ფაქტორს, იგი შესაძლებელს ხდის განისაზღვროს როგორც
დანახარჯებიდან რეალური გადახრა, ასევე გრაფიკით გათვალისწინებული
სამუშაოებიდან ჩამორჩენა (შეუსრულებლობა).
გადახრა ღირებულების მიხედვით. (გადახრა ღირებულებიდან). ეს
მაჩვენებელი შესაძლებელს ხდის პასუხი გაეცეს კითხვას: "პროექტი თავსდება
ბიუჯეტის ჩარჩოებში თუ სცილდება ამ ჩარჩოებს"?
CV = EV – AC (11.1)
პროექტის ღირებულებიდან გადახრის მაჩვენებელი შეიძლება გამოისახოს
როგორც ღირებულებითი ფორმით, (ფულად ერთეულებში) ასევე პროცენტულად.
CVP(%) = 100.(EV-AC)/EV = 100 . CV/EV (11.2)
ვადებიდან გადახრა (Schedule Variance, SV). ეს მაჩვენებელი შესაძლებელს
ხდის პასუხი გაეცეს კითხვას: ”პროექტი ჩამორჩება გრაფიკს თუ წინ უსწრებს მას”.
SV = EV – PV (11.3)
ვადებიდან გადახრის მაჩვენებელი შეიძლება გაიზომოს როგორც
ღირებულებით ერთეულებში, ასევე პროცენტულად.
SVP(%) = 100 (EV-PV)/PV = 100 . SV/PV (11.4)
პროექტის ათვისებული მოცულობის მეთოდის გამოყენებით მიღებული
შეფასებები უფრო ადექვატურად ასახავს და აღწერს პროექტის მიხედვით შექმნილ
სიტუაციას ტრადიციულ მეთოდებთან შედარებით, რომელთა მიხედვით

210
შესაძლებელია ფაქტიურად დახარჯული სახსრებისა და საშუალებების შედარება
გეგმით გათვალისწინებულ ანალოგიურ ხარჯებთან მიმდინარე თარიღისათვის. ეს
ფაქტი შეიძლება ილუსტრირებული იქნას შემდეგ მაგალითზე:
მაგალითი 1.1. დავუშვათ პროექტის ბიუჯეტი, რომლის რეალიზება
დაგეგმილია 12 თვის განმავლობაში, შეადგენს 100 (პირობით ფულად ერთეულს)
(BAC=100). სამუშაოების შესრულებაზე მიმდინარე თარიღისათვის დაგეგმილია
დაიხარჯოს 25 ათასი (AC=25). ხოლო ფაქტიურად დაიხარჯა 22 ათასი (AC=22).
ამასთან . დაგეგმილი სამუშაოების შესრულებაზე სამუშაოთა საანგარიშგებო
თარიღისათვის უნდა დახარჯულიყო 20 ათასი ანუ (EV = 20 ათასი) უნდა
განისაზღვროს გადახრები ტრადიციული მეთოდიდან და მოცულობის ათვისების
მეთოდიდან. გაკეთდეს დასკვნები.
ამოხსნა. თუ კი გადახრას გავთვლით დანახარჯების მიხედვით.
ტრადიციული მეთოდის გამოყენებით ანუ ფაქტიურად გეგმის სახით, (PV-AC=25-
22), მაშინ ვღებულობთ 3 ათას პფე-ს, აქედან შეიძლება გაკეთდეს დასკვნა, რომ
სახეზეა ეკონომია.
მოცულობის ათვისების (ათვისებული სამუშაოების) მეთოდის შესაბამისად
რეალურად გადახრა დანახარჯების მიხედვით შეადგენს 2 ათას პფე-ს (CV=EV-
AC=20-22=-2), ანუ ადგილი აქვს ფულადი სახსრების გადახარჯვას 10%-ით.
(CVP=CV/EV.100=-2/20 . 100 =-10%).
ამასთან, გადახრა ვადების მიხედვით შეადგენს 5 ათას პ.ფ.ე. (SV=EV-PV=20-
25=-5) რაც იმაზე მეტყველებს, რომ სახეზეა გრაფიკიდან 20%-ით გადახრა
(SVP=SV/PV.100=-5/24.100=-20%).
ღირებულების შესრულების ინდექსი. UBC (Cost Performance Index, CPJ)
საშუალებას იძლევა განისაზღვროს დროის მოცემულ მომენტში შესრულებული
სამუშაოების ღირებულების ეფექტიანობა, ასევე პასუხი გაეცეს კითხვებზე:
”რამდენად ეფექტიანად გამოიყენება რესურსები”? ანუ როგორია ყოველი
დახარჯული ფულადი ერთეულის უკუგება, ეფექტიანობა”. მოცემული
მაჩვენებელი განისაზღვრება როგორც დამოკიდებულება პროექტის სამუშაოების
ათვისებულ მოცულობასა და ფაქტიურ დანახარჯებს შორის.

211
 CPJ = EV/AC (11.5)
თუ CPJ = 1 - მაშინ დანახარჯები მიმდინარე თარიღისათვის შეესაბამება
საგეგმო მაჩვენებელს. თუ CPI>1, მაშინ მიმდინარე თარიღისათვის დახარჯულია
გეგმით გათვალისწინებულზე ნაკლები სახსრები. და თუ CPJ<1, მაშინ მიმდინარე
თარიღისათვის დახარჯულია გეგმით გათვალისწინებულზე მეტი სახსრები.
პროექტის ვადების შესრულების ინდექსი. UBCP (Schedule Performance Jndex,
SPJ). საშუალებას იძლევა პასუხი გაეცეს კითხვას: ”რამდენად ეფექტიანად
გამოიყენება დრო?” ეს მაჩვენებელი საშუალებას იძლევა შეფასდეს გეგმის
შესრულება კონკრეტული თარიღისათვის, და განისაზღვრება როგორც
დამოკიდებულება ფაქტიურად ათვისებულ სამუშაოების მოცულობასა და გეგმით
გათვალისწინებულ იგივე მაჩვენებელს შორის:
SPJ = EV/PV (11.6)
თუ SPJ=1, ეს იმას ნიშნავს, სამუშაოები სრულდება გრაფიკის შესაბამისად.
თუ SPJ>1, მაშინ სამუშაოები სრულდება გრაფიკის წინ გასწრებით. (ვადაზე ადრე),
ხოლო თუ კი SPJ<1, მაშინ სამუშაოები სრულდება გრაფიკზე ჩამორჩენით (ირღვევა
ვადები ). (ვადების დარღვევით).
მაგალითი 1.2. პირობები მაგალით 1.1-ში მოტანილი პირობების
ანალოგიურია. განვსაზღვროთ სამუშაოების ღირებულების შესრულების ინდექსი
და სამუშაოების შესრულების ვადების ინდექსი.
ამოხსნა. CPJ=20/22=0,9. ეს იმას ნიშნავს რომ ყოველ დახარჯულ მანეთზე
ვღებულობთ 90 კაპ-ს. ასე რომ, მიმდინარე თარიღისათვის დახარჯულია
დაგეგმილთან შედარებით მეტი სახსრები.
SPJ=20/25=0,8. ეს იმას ნიშნავს, რომ მიმდინარე თარიღისათვის
თავდაპირველად დაგეგმილ ტემპს წინ ვუსწრებთ 80%.
პროექტის შესრულების დროს შემოსული ინფორმაციის საფუძველზე
რისკების შემცირების მიზნით საჭიროა შემუშავდეს პროგნოზები.
პროექტის საპროგნოზო ღირებულება ანუ შეფასება დასრულების მიხედვით
(EAC). განისაზღვრება როგორც დამოკიდებულება მთელი პროექტის დაგეგმილ
ბიუჯეტსა და ღირებულების შესრულების ინდექსს შორის:

212
 EAC = BAC/CPJ (11.7)
პროექტის საპროგნოზო ხანგრძლივობა (EACt) განისაზღვრება ფორმულით:
EACt = Nt/SPJ, (11.8)
სადაც Nt - პროექტის რეალიზაციის პერიოდების დაგეგმილი რაოდენობა.
მაგალითი 1.3. პირობები მაგალითი 1.1-ის ანალოგიურია. განვსაზღვროთ
პროექტის პროგნოზული ბიუჯეტი და პროექტის პროგნოზული ხანგრძლივობა.
ამოხსნა. პროგნოზული ბიუჯეტი პროექტის დასრულებისას შეადგენს
EAC=100/0,9 = 111,11.
ასე რომ ფაქტიური მონაცემებიდან გამომდინარე, პროგნოზული ბიუჯეტი
პროექტის დასრულებისას შეადგენს 111,11 ათას პ.ფ.ე-ს, 100 ათასის ნაცვლად.
პროექტის საპროგნოზო ღირებულების ეს გათვლა გულისხმობს, რომ პროექტის
შესრულების ტენდენციები,რომელიც ასახულია ღირებულების შესრულების
ინდექსში, შენარჩუნებულია პროექტის შესრულების ყველა მომდევნო ეტაპებზე.
შესაფასებელი პროექტისათვის Nt = 12 თვეს. SPJ = 0,8. შესაბამისად EAC112/0,8
´15 თვეს.
პროექტის საპროგნოზო ღირებულებისა და ვადების საპროგნოზო
ღირებულებათა მიღებული მნიშვნელობებიდან ირკვევა, რომ თუ კი ტენდენციები
პროექტის შესრულების პროცესში არ იცვლება, მაშინ პროექტი დასრულდება
გეგმით დადგენილი ვადასთან შედარებით ოთხი თვით გვიან, და ბიუჯეტის
გეგმურ მაჩვენებელს აღემატება 11,11 ათასი პ.ფ.ე-ით. ცხადია, ეს შეფასება
მიახლოებითია, მაგრამ იგი ასე თუ ისე ობიექტურად ასახავს შექმნილ სიტუაციას.
ტრადიციული ძირითადი შეზღუდვების გვერდით, (პროექტის შინაარსი,
ვადები, ბიუჯეტი), რომლებიც პირდაპირ გავლენას ახდენს პროექტის რისკებზე,
ბოლო პერიოდში პროექტების მენეჯმენტში დიდი ყურადღება ეთმობა შემდეგ
დამატებით ფაქტორებს: პროექტის ხარისხს, პროექტის ადამიანურ რესურსებს,
პროექტის კომუნიკაციებს, პროექტის მოწოდებებს. (ურთიერთდამოკიდებულება
ბიზნეს-პარტნიორებთან).

213
 11.5. პროექტის ხარისხი

ხარისხი - ეს არის ობიექტის მახასიათებელთა ერთობლიობა, რომელთაც

განეკუთვნება მისი უნარი დააკმაყოფილოს მისი დადგენილი და სავარაუდო
მოთხოვნილებები. პროექტის მართვის კონტექსტში ასეთი ობიექტი შეიძლება იყოს
როგორც პროექტი მთლიანად, ასევე პროექტის შედეგები, პროექტის რესურსები და
მისი სხვა მდგენელები. პროექტების მართვაში, როგორც წესი, განასხვავებენ
ხარისხის ოთხ საკვანძო ასპექტს:
1) ხარისხი, რომელიც განპირობებულია საბაზრო მოთხოვნისა და
მოლოდინების შესაბამისობით. ხარისხის ეს ასპექტი მიიღწევა დამკვეთის აშკარა
და ფარული მოთხოვნების განსაზღვრის მეშვეობით;
2) პროექტის შემუშავებისა და დაგეგმვის ხარისხი. ხარისხის ეს ასპექტი
მიიღწევა თვით პროექტისა და მისი პროდუქციის საფუძვლიანი შემუშავების
მეშვეობით;
3) საპროექტო სამუშაოების შესრულების ხარისხი საგეგმო დოკუმენტაციის
შესაბამისად;
4) პროექტის მატერიალურ-ტექნიკური უზრუნველყოფის ხარისხი.
ეს ოთხი ასპექტი საკმარისია ტრადიციული პროექტების მართვისათვის.
მაგრამ მითითებული ასპექტების გვერდით საწარმოს კონკურენტული
უპირატესობების ამაღლებისა და მისი გაკოტრების რისკის შემცირების მიზნით
რეკომენდებულია გათვალისწინებული იქნას ხარისხის დამატებითი ასპექტები,
ისეთები, როგორიცაა:
- პროექტის პროდუქტის ექსპლოატაციის ხარისხი. ხარისხის ეს ასპექტი
გულისხმობს, რომ თანამედროვე ფასეული და მეცნიერებატევადი პროდუქციის
მწარმოებელი ეხმარება მომხმარებელს ეფექტიანად განახორციელოს პროდუქტის
ექსპლოატაცია, განახორციელოს გარანტირებული მომსახურება, სწავლება,
რემონტი და ცვლილება;
- პროექტის პროდუქციის განვითარების ხარისხი. ეს მიიღწევა მწარმოებლის
სწრაფი და მოქნილი რეაგირებით დამკვეთთა მოთხოვნებისა და მოლოდინების

214
ცვლილებებზე, ასევე პროდუქტის პროდუქციის კონფიგურაციის ცვლილებების
პროცესების მართვის ხარისხით.
ეს ასპექტი მნიშვნელოვანწილად ხარისხის ტოლფასია, რაც
განპირობებულია საბაზრო მოთხოვნებისა და მოლოდინების შესაბამისობით.
მაგრამ იქედან გამომდინარე, რომ მოცემულ შემთხვევაში საუბარია უკვე
არსებული პროდუქციის ცვლილებებზე და განვითარებაზე, ეს ასპექტი უნდა
განხილული იქნას გაცილებით უფრო ფართოდ და სიღრმისეულად;
- პროდუქტის უტილიზაციისა და გადამუშავების ხარისხი გამოყენების
შემდეგ. პროდუქციის წარმოებისა და ექსპლოატაციის პროცესის საბოლოო შედეგი
სისტემური თვალსაზრისით არის ნარჩენები და ნარჩენი პროდუქტები. მათი
უტილიზაციისა და გადამუშავების ხარისხი ნიშნავს მაქსიმალური ეკონომიკური
ეფექტის მიღებას და გარემო ბუნებრივ და სოციალურ სფეროზე მინიმალურ
ნეგატიურ ეკოლოგიურ ზემოქმედებას.
პროექტების მართვის სფეროში გამოყოფენ ხარისხის მართვის პროცესების
სამ ჯგუფს:
1) ხარისხის დაგეგმვა - პროექტისა და პროდუქტისათვის ხარისხის
მოთხოვნისა და/ანდა სტანდარტების განსაზღვრის პროცესი, ასევე იმის
დოკუმენტირება თუ როგორ მოხდება პროდუქტის დემონსტრირება დადგენილ
მოთხოვნებთან და სტანდარტებთან შესაბამისობის გათვალისწინებით;
2) ხარისხის უზრუნველყოფის განხორციელება - ხარისხისა და
გაზომვისადმი მოთხოვნების დაცვის შემოწმების პროცესი ხარისხის კონტროლის
დროს ხარისხისა და დათქმული მოთხოვნების შესაბამისი სტანდარტების
გამოყენების უზრუნველსაყოფად;
3) ხარისხის კონტროლის განხორციელება - ქმედებების შესრულების
შედეგების კონტროლისა და ჩაწერის პროცესი ხარისხის უზრუნველსაყოფად
რეკომენდაციების შესრულებისა და შემუშავების შეფასებისათვის აუცილებელ
ცვლილებებთან მიმართებაში.
ხარისხის მართვის ერთ-ერთი ძირითადი პრინციპია მდგომარეობა:
"გაფრთხილება უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ინსპექტირება". მისი არსი

215
მდგომარეობს იმაში, რომ წუნის წარმოების გამოვლენის თავიდან აცილება
გაცილებით მნიშვნელოვანია, ვიდრე მისი აღმოცენება და თავიდან აცილების
მცდელობა. ეს პრინციპი შესაძლებელს ხდის არა მარტო შემცირდეს პროექტის
რისკები, არამედ შემცირდეს მისი ბიუჯეტი.
თუ პროექტის დასაწყისში სათანადო ყურადღება არ ექცევა დაგეგმვის
პროცესს (მათ შორის ხარისხის დაგეგმვას), წუნის ოდენობა და დანახარჯები მისი
თავიდან ასაცილებლად იზრდება. თუ კი პროექტის საწყის ეტაპზე
განხორციელდება დაგეგმვისა და ანალიზის სამუშაოები, მაშინ წუნის სიდიდე
შემცირდება, რაც ხელს შეუწყობს პროექტის ვადების დარღვევისა და ბიუჯეტის
გადიდების რისკების შემცირებას.

11.6. პროექტის ადამიანური რესურსები

პროექტის ადამიანური რესურსების მართვა მოიცავს პროექტის გუნდის

ორგანიზაციის პროცესებს და მის მართვას. საპროექტო გუნდების ძალას აღნიშნავს
ტერმინი "სინერგიზმი" (ბერძნულიდან "სინერგოს" - ერთობლივი სამუშაო).
ეფექტიანი გუნდები დადებითი სინერგიზმით ხასიათდებიან რიგი
მახასიათებლებით. ესენია:
- გუნდური ფასეულობები. გუნდის ყოველ წევრს აქვს ერთიანი მიზნის
გათავისების გრძნობა. გუნდის ყოველი წევრი მზად არის იმუშაოს პროექტის
მიზნის მისაღწევად;
- შესაძლებლობებისა და ცოდნის სინერგიზმი. გუნდმა იცის, მის რომელ
წევრს რა ცოდნა და როგორი შესაძლებლობები აქვს და წარმატებით იყენებს მათ
პროექტზე მუშაობისათვის საჭიროებისა და შესაბამისად. გუნდი მზადყოფნით
ემორჩილება და აღიარებს იმათ უფლებამოსილებებს, რომლის ცოდნა და
კვალიფიკაცია მნიშვნელოვანია უშუალო ამოცანების განსახორციელებლად;
- თანასწორობა, გუნდის წევრები თანასწორუფლებიანები არიან და
თანასწორუფლებიანად მუშაობენ, რაც ხელს უწყობს მიზნების მიღწევას და მხარს
უჭერს დარაზმულობასა და კარგ მორალურ მდგომარეობას;

216
 - გუნდის ენერგია მიმართულია პრობლემათა გადაჭრაზე და არა
ურთიერთობათა გამოვლენასა და კონკურენციაზე;
- ტოლერანტობა და განსხვავებული აზრის პატივისცემა, წახალისდება
განსხვავებული აზრი და მათი თავისუფალი გაცვლა;
- უარყოფითი შედეგიც ასევე შედეგია. იმისათვის, რომ წახალისებული იქნას
შემოქმედებითი შრომა და რისკის თავის თავზე აღება, შეცდომები განიხილება
როგორც რაიმეს შესწავლის შესაძლებლობა და არა საბაბი დასჯისათვის;
- ხარისხის მაღალი სტანდარტი. გუნდის წევრები თავიანთვის, პირადად
ადგენენ სამუშაოს მაღალ კრიტერიუმებს და წაახალისებენ ერთმანეთს, რათა
მიღწეული იქნას პროექტის მიზანი;
- პროექტის გუნდთან საკუთარი თავის განსახიერება, გუნდის წევრები
გუნდს აღიქვამენ როგორც საკუთარი თავისაგან განუყოფელ ნაწილს და როგორც
პროფესიონალური, ასევე პერსონალური ზრდის მნიშვნელოვან წყაროს.
პროექტების ადამიანური რესურსების მართვის პროცესები ეს არის: 1)
ადამიანური რესურსების მართვა; 2) პროექტების გუნდის შერჩევა; 3) პროექტის
გუნდის განვითარება; 4) პროექტის გუნდის მართვა.
ადამიანური რესურსების დაგეგმვა - ეს არის პროექტის პერსონალის
როლების განსაზღვრა და დოკუმენტალური გაფორმება, პასუხისმგებლობისა და
დაქვემდებარების განსაზღვრა, ასევე პროექტის პერსონალით უზრუნველყოფის
გეგმის შედგენა, ამ გეგმამ უნდა მოიცვას პროექტში როლებისა და
პასუხისმგებელთა განაწილება.
პროექტის წარმატებით განხორციელებისათვის ძალზე მნიშვნელოვანია,
რომ ყოველი როლისათვის ნათლად იქნას განსაზღვრული უფლებამოსილება,
პასუხისმგებლობა და კვალიფიკაცია, უფლებამოსილება- უფლება განკარგო
პროექტის რესურსები, მიიღო გადაწყვეტილება დაადასტურო მოწონებული
ქმედებები და შედეგები. გუნდის წევრები მუშაობენ ეფექტიანად, როცა ყოველი
მათგანის უფლებამოსილების დონე შეესაბამება მათ პასუხისმგებლობას.
პასუხისმგებლობა - რომელსაც უნდა ექვემდებარებოდეს პროექტის ყველა
მონაწილე, აქ დიდი მნიშვნელობა აქვს პიროვნების პირად დამოკიდებულებას

217
შესასრულებელი სამუშაოსადმი. კვალიფიკაცია - პროექტის მონაწილის
პროფესიული დონე და განათლების მაჩვენებელი. მასზე დიდაა დამოკიდებული
პროექტის შრომითი პერსნალის ხარისხობრივი მაჩვენებლები.

საკონტროლო კითხვები

1. რა არის პროექტი და რაში მდგომარეობს მისი "სამმაგი შეზღუდვის"

მნიშვნელობა?
2. განმარტეთ პროექტის რისკი და დაუკავშირეთ იგი პროექტის
განხორციელების შედეგად მიღებულ სარგებელს.
3. ჩამოთვალეთ პროექტის ძირითადი შეზღუდვები.
4. რა ძირითადი პროცედურებია შესასრულებელი პროექტის
განხორციელებისას?
5. რა სახის რესურსებია საჭირო პროექტის განსახორციელებლად?
6. როგორ განისაზღვრება პროექტის ღირებულება?
7. რომელი მეოთდები გამოიყენება პროექტის ღირებულების განსაზღვრის
დროს?
8. რას ნიშნავს პროექტის ადამიანური რესურსები, რა პრინციპით უნდა
ჩამოყალიბდეს გუნდი და რა მნიშვნელობა აქვს მას პროექტისათვის?

218
 თავი 12. ბიზნესში საქმიანი შეხვედრების რისკების მართვა

განსახილველი საკითხები:
1. მოლაპარაკებების ცნება, მათი არსი და მნიშვნელობა
2. მოლაპარაკებები თანამშრომლობისა და კონფლიქტის პირობებში, მათი
თავისებურებები
3. მოლაპარაკებების სახეები
4. მოლაპარაკებების ფუნქციები

12.1. მოლაპარაკებების ცნება, მათი არსი და მნიშვნელობა

შედიან რა ეკონომიკურ ურთიერთობებში, პარტნიორებს, როგორც წესი,

აქვთ სხვადასხვა პოზიციები მომავალი გარიგებების ძირითად საკითხებთან
დაკავშირებით: საკუთარი მიზნები, განსხვავებული გამოცდილება და
განსხვავებული კანონმდებლობა მეწარმეობის სფეროში, ამიტომ, შეთანხმებების
(გარიგების) დადების პროცესი, არსებითად, შედგება ორი ძირითადი ეტაპისაგან:
1. პარტნიორის წინადადებებისა და პირობების შესწავლა და საკუთარი
პოზიციებისა და სურვილების გადმოცემა;
2. ურთიერთმისაღები გადაწყვეტილებების ძიება, როგორც წესი,
კომპრომისის სახით და მისი წარმოდგენა წერილობითი (შეთანხმების ტექსტის)
ფორმით.
ყოველი ეტაპი წარმოადგენს სხვადასხვა სახის ცალკეულ მოლაპარაკებებს:
მოლაპარაკებები ტელეფონით, კონტაქტები მიმოწერით, პირადი მოლაპარაკებები
და ა.შ.
როცა მომავალი მოლაპარაკებების ერთი მხარე გამოდის ინიციატივით
განიხილოს ხელშეკრულებასთან (შეთანხმების) პირობები და დეტალები, ხოლო
მეორე მხარე მოდის შეხვედრაზე და ღებულობს ამ წინადადებას, დგება ერთ-ერთი
მნიშვნელოვანი ეტაპი მხარეთა ურთიერთზემოქმედების სფეროში - მომზადება
მოლაპარაკებისათვის. მოლაპარაკებების მოამზადებლად გაწეული სამუშაოების

219
ხარისხი მნიშვნელოვნად განაპირობებს არა მარტო ამ მოლაპარაკებათა საბოლოო
შედეგს, არამედ თვით მოლაპარაკების პროცესს, კერძოდ, იქნება თუ არა
მოლაპარაკებები კონფლიქტური, ხანგრძლივი თუ სწრაფად წარიმართება ეს
პროცესი, ყოველგვარი ჩავარდნისა და განსაკუთრებული პრობლემების გარეშე.
ყოველი მოლაპარაკება უნიკალურია, ამიტომ ზუსტი და უნივერსალური რეცეპტი
ყოველი შემთხვევისათვის არ არსებობს.
მოლაპარაკებები წარმოადგენს თავისებური სახის ხელოვნებას, ეს არის
ურთიერთმისაღები გადაწყვეტილებების ძიებისა და მიღების პროცესი.
მოლაპარაკებების დაწყებისას ყოველი მონაწილე ვალდებულია ბოლომდე
გაიაზროს, რისთვისაა საჭირო ეს მოლაპარაკებები, რა მიზანს ისახავენ ისინი ამ
პროცესში ჩართვისას. ამიტომ დიდი მნიშვნელობა აქვს მოლაპარაკებათა
ფუნქციებს და მათ წარმატებით რეალიზაციას მოლაპარაკებათა პროცესის
მსვლელობისას.
მოლაპარაკება - ეს არის სოციალური სუბიექტების, ან მათი
წარმომადგენლების ურთიერთქმედება უშუალო (პირდაპირი) ან არაპირდაპირი
დიალოგის სახით, რომელიც ითვალისწინებს შეთანხმებულ ინტერესებს და/ან
მიმართულია პოტენციური კონფლიქტის ნეიტრალიზაციაზე, ან რეალური
კონფლიქტის გადაჭრაზე (დარეგულირებაზე). ასე რომ, მოლაპარაკების მიზანი
შეიძლება იყოს როგორც დავების (კონფლიქტების) გადაჭრა, ასევე
ურთიერთქმედებების "უკონფლიქტობა".
ამის გათვალისწინებით, შეიძლება გამოიყოს საერთო მნიშვნელოვანი
ნიშნები, რაც დამახასიათებელია მოლაპარაკებისათვის, რომელიც ტარდება
როგორც კონფლიქტის პირობებში, ასევე თანამშრომლობის დროს. ესენია:
1. მოლაპარაკების განუყოფელი ელემენტია დიალოგი მინიმუმ, ორ მხარეს
შორის:
2. მოლაპარაკების დროს განხილვის საგანია ორივე ან ყველა მონაწილე
მხარისათვის მნიშვნელოვანი კონფლიქტური სიტუაცია, პრობლემა ან რიგი
პრობლემები, რომლებიც თავიდან უნდა იქნას აცილებული, ან გადაჭრილი;
3. მოლაპარაკების მონაწილეთა ინტერესები ნაწილობრივ ემთხვევა, ხშირად

220
ნაწილობრივ ერთიმეორეს სცილდება. ინტერესთა თანხვედრა ან აცილება
მოლაპარაკებას წინააღმდეგობრივ ხდის, რამდენადაც ერთდროულად მასში
შემოაქვს კოოპერაციისა და კონფრონტაციის ელემენტები, ანუ მოლაპარაკების
პროცესი შესაძლებელია განხორციელდეს იქ, სადაც ადგილი აქვს შერეული
ინტერესების მქონე სიტუაციას;
4. მხარეთა ინტერესების რთული გადახლართვა და ამ ინტერესთა
დამოუკიდებლად რეალიზაციის შეუძლებლობა ყოველი მონაწილე მხარის
მიმართ მოლაპარაკების მონაწილეებს ურთიერთდამოკიდებულს ხდის. რაც უფრო
მეტად არიან მხარეები ერთიმეორეზე დამოკიდებული, მით უფრო მეტად
იზღუდებიან ისინი ცალმხრივი ნაბიჯების გადადგმაში და შესაბამისად, რაც უფრო
მეტად არიან დაინტერესებული მოლაპარაკების პროცესის წარმატებით,
იძულებულნი არიან ეძებონ ერთობლივი გადაწყვეტილების მიღების
შესაძლებლობა, მოლაპარაკების პროცესში მონაწილეობის გზით.
უნდა აღინიშნოს, რომ მხარეებმა უნდა გაიაზრონ
ურთიერთდამოკიდებულების მაღალი ხარისხი, წინააღმდეგ შემთხვევაში
გარდაუვალია კონფლიქტი ცალმხრივი მოქმედების გზით გადაჭრის
მცდელობების სიჭარბის გამო.
5. მოლაპარაკების პროცესში მონაწილე ყველა მხარეს, აქვს საკუთარი
პოზიცია, (თვალსაზრისი, მიზანი), და მოლაპარაკების პროცესში ცდილობს
მიაღწიოს მას, მოჰყავს ამისათვის შესაბამისი არგუმენტები და დასკვნები თავის
სასარგებლოდ.

12.2. მოლაპარაკებები თანამშრომლობისა და კონფლიქტის პირობებში, მათი

თავისებურებები

ცნება "მოლაპარაკება" გამოყენებულია მკვლევარებისა და პრაქტიკოსების

მიერ არა მარტო საქმიან სიტუაციებსა და ოფიციალური შეხვედრების, არამედ
კერძო ცხოვრებისეულ სიტუაციებთან მიმართებაში. ეს განპირობებულია
ურთიერთქმედებების პროცესის მსგავსებით, პიროვნებათაშორისი

221
ურთიერთობების სხვადასხვა შემთხვევებში, ასევე ამ პროცესის ერთი და იგივე
სტრუქტურული ელემენტების განმეორებადობით, მსგავსი ფსიქოლოგიური
მექანიზმების ქმედებებითა და გამოყენებული ხერხების მსგავსებით. პრაქტიკაში
მოლაპარაკების პროცესი საკმაოდ მოთხოვნადია და გამოიყენება
პიროვნებათაშორისი ურთიერთქმედებათა ყველა იმ სიტუაციებში, როცა ადგილი
აქვს ინტერესთა დაზუსტებას ან შეთანხმებას, (ორმხრივი ანდა ცალმხრივი წესით),
ხორციელდება საერთო შეხედულებებისა და თვალსაზრისის ძიება, ცალკეულ,
განსაზღვრულ საკითხებთან მიმართებაში, ყალიბდება ერთობლივი ქმედებები ან,
ადგილი აქვს პარტნიორის ქცევის ცვლილების მცდელობას ყოველგვარი
"ძალისმიერი" იძულების გამოყენების გარეშე.
აღნიშნულ საერთო ნიშნებთან ერთად მოლაპარაკების პროცესი, რომელიც
ხორციელდება კონფლიქტის პირობებში, ხასიათდება რიგი თავისებურებებით,
თანამშრომლობის ჩარჩოებში მიმდინარე მოლაპარაკების პროცესისაგან
განსხვავებით. პირველ რიგში, ხასიათდება შეცდომის დაშვებათა დიდი
ალბათობით, რაც მხარეებს, გადაწყვეტილების მიღებაზე განსაკუთრებულ
პასუხისმგებლობას აკისრებს.
არასწორი ან არათავისდროული გადაწყვეტილება, რაც მიღება ამგვარი სახის
მოლაპარაკების დროს, ხშირად წარმოშობს კონფლიქტის გაგრძელებას ან
გამწვავებას მისგან გამომდინარე ყველა შედეგით. მოლაპარაკების წარმართვის
დროს თანამშრომლობის პირობებში შეცდომა ასევე ძვირად უჯდებათ მონაწილე
მხარეებს, მაგრამ დიდი ხარისხით, მხარეთა ურთიერთნდობა, რაც
დამახასიათებელია მსგავსი სიტუაციებისათვის, ამარტივებს პრობლემის
გადაჭრას.
მეორეც, თანამშრომლობის დროს მოლაპარაკების მონაწილენი აყალიბებენ
ხარისხობრივად სხვა ურთიერთობებს, რაც მათ შესაძლებლობას ანიჭებთ მიიღონ
რაღაც ახალი პროდუქცია, მათი მიზანია თვითოეული მათგანის "წვლილზე“, ასევე
ურთიერთზემოქმედების ორგანიზაციის შესახებ და მიღებულის განაწილების
შესახებ შეთანხმება. კონფლიქტის შემთხვევაში ამოცანა სხვაგვარად ისმის, ასეთ
სიტუაციაში ძირითადი აქცენტი გადატანილია სახეზე არსებულის განაწილებაზე

222
ან გადანაწილებაზე. ამიტომაც სიტუაცია კონფლიქტის დარეგულირების მიზნით
წარმართული მოლაპარაკებების შემთხვევაში ახლოსაა "ნულოვანი თანხით"
სიტუაციასთან. შედეგად, კ. მიტჩელის აზრით, ყველა მოლაპარაკება კონფლიქტის
სიტუაციაში, ჩვეულებრივ, ერთიმეორეს მსგავსია იმით, რომ აქ ისმის
ულტიმატუმის შემცველი მოთხოვნები და მუქარები, მხარეთა მოთხოვნები
ხასიათდება "სიმკაცრით", - ისინი ორიენტირებულია უმეტესწილად საკუთარი
პოზიციების წინა პლანზე წამოწევაზე და გაძლიერებაზე.
მოლაპარაკების წარმატება კონფლიქტის პირობებში, როგორც წესი, დიდი
ალბათობით მიიღწევა, თუ კი:
- კონფლიქტის საგანი საკმაოდ მკაფიოდაა განსაზღვრული;
- მხარეთა ძალები შედარებით ტოლია;
- მხარეთა დამოკიდებულება არ ამოიწურება მხოლოდ კონფლიქტის
დარეგულირებით, მათი ინტერესები მოიცავენ სფეროებს, სადაც მხარეთა
ინტერესები ერთიმეორეს ემთხვევა;
- ადგილი აქვს მხარეთა პოზიციების ფორმალიზაციასა და
რაციონალიზაციას;
- მონაწილეები ცდილობენ კონფლიქტი არ იქნას განხილული როგორც
სიტუაცია "ნულოვანი თანხით";
- მონაწილეთა განაკვეთი არც ისე მაღალია;
- განხილვაზე გამოიტანება საკითხების არც ისე დიდი წრე, ამიტომ ერთი
საკითხის გადაჭრა არ აფერხებს მეორის გადაჭრას.

12.3. მოლაპარაკების სახეები

მოლაპარაკება შეიძლება კლასიფიცირებული იქნას სხვადასხვა ნიშნის

მიხედვით. ტრადიციულად, კლასიფიკაციის ძირითადი კრიტერიუმად
განიხილავენ:
ა) მოლაპარაკების დონეს;
ბ) განსახილველ მიზნებს;

223
 გ) მოლაპარაკების პროცესში მონაწილე მხარეთა რაოდენობას;
დ) გადაწყვეტილების მიღების მექანიზმს.
მოლაპარაკებებს განასხვავებენ დონეთა მიხედვით, რომელზეც ხდება მისი
განხილვა (სახელმწიფო მეთაურების, მთავრობათა მეთაურების, მინისტრების,
ოფიციალური და არაოფიციალური პირების მონაწილეობით).
მხარეების მიერ განხილული მიზნების მიხედვით განასხვავებენ შემდეგი
სახის მოლაპარაკებას:
- წარმომადგენლობითი მოლაპარაკება ანუ მოლაპარაკება-გაცნობა;
როგორც წესი, ასეთი მოლაპარაკების მიზანია პოტენციურ
კონტრაგენტებთან ნაცნობობა, მათი ფინანსური, საწარმოო, ტექნიკური,
ტექნოლოგიური შესაძლებლობების განსაზღვრა; შემოთავაზებული ანდა
სასურველი მიმართულების მოლაპარაკების განხილვა;
- მოლაპარაკება მომავალი გარიგების ანდა თანამშრომლობის ტექნიკური
პირობების განხილვით - ასეთი მოლაპარაკების დროს, როგორც წესი, თანხმდება
მომავალი კონტრაქტის ტექნიკური პირობები, ან შესაძლო საწარმოო
თანამშრომლობის პირობები (საჭირო მოწყობილობისა და მასალების
ნომენკლატურა და კომპლექტაცია, მათი მახასიათებლები, წესი და მიწოდებათა
თანმიმდევრულობა, დადგმული მოწყობილობის მონტაჟი და აწყობა და ა.შ.). რიგ
შემთხვევებში ტექნიკური მოლაპარაკების წარმართვისას მის მონაწილეებს
შეუძლიათ დაიყონ იმ ექსპერტთა ჯგუფებად ცალკეული საკითხების მიმართ,
რომლებიც მოითხოვენ განსაკუთრებულ დამუშავებას, განხილვას, და რომელთა
შეთანხმება მოითხოვს სპეციალურ ცოდნასა და გამოცდილებას;
- მოლაპარაკება სავაჭრო (კომერციულ) საკითხებზე, ასეთი მოლაპარაკების
მიზანია გარიგების ძირითადი პირობების განხილვა და კონტრაქტზე ხელმოწერა,
ამასთან განსახილველი საკითხების ხასიათის მიხედვით შეიძლება გამოიყოს ორი
სიტუაცია;
- მოლაპარაკება ინფორმაციის მიღების მიზნით მოთხოვნის მიხედვით ან
მიწოდების მიხედვით კონტრაქტზე ხელმოწერის გარეშე;
- მოლაპარაკება კონტრაქტის პირობების შესათანხმებლად და

224
 ხელმოსაწერად.
ამის გარდა, განასხვავებენ:
 განხილვის პროცესში ჩართული მხარეების რაოდენობის მიხედვით
(ორმხრივი და მრავალმხრივი),
 გადაწყვეტილების მიღების მექანიზმის მიხედვით (მარტივი
უმრავლესობით, კონსესუსის საფუძველზე და ა.შ.);
 ხანგრძლივობის მიხედვით, (დაჩქარებული წესით და
გაჭიანურებული),
 განსახილველი საკითხების ხასიათისა და რაოდენობის მიხედვით
(ვიწრო სპეციალიზებული, თემატური, განსახილველი საკითხების
ფართო წრით) და ა.შ.
მხარეთა ურთიერთობების ძირითადი მახასიათებლების მიხედვით
შეიძლება გამოიყოს მოლაპარაკებები, რომლებიც ტარდება მხარეებს შორის
ნეიტრალური ურთიერთობების ფონზე ანუ "მშვიდობიანად" მიმდინარე
კონფლიქტთან მიმართებაში და მოლაპარაკებები, რომლებიც მიმართულია
ურთიერთდამოკიდებულების მწვავე ფაზის დასარეგულირებლად.
მოლაპარაკებათა პირველი ტიპი ძირითადად მიზნად ისახავს:
- გადანაწილებითი შეთანხმების მიღწევას (მონაწილეთაგან ერთ-ერთი მხარე
სრულად არ არის დაკმაყოფილებული ადრე მიღწეული შეთანხმებით და
ცდილობს შეცვალოს იგი თავის სასარგებლოდ მონაწილეთაგან სხვა
მხარეთა ხარჯზე);
- ახალი შეთანხმების დადებას (ორივე მხარე არ არის დაკმაყოფილებული
მოცემულ ეკონომიკურ სიტუაციაში შექმნილი გარემოებით და ცდილობენ
დაამყარონ ახალი ურთიერთობები და ვალდებულებები;
- ირიბი შედეგების მიღება, რომელთა შეთანხმება არ აისახება ფორმალურ
შეთანხმებებში (ირიბი შედეგების სახით შეიძლება განხილული იყოს
პარტნიორთა თვალსაზრისის გამოვლენა, კონტაქტების დამყარება,
საზოგადოებრივ აზრზე გავლენის მოხდენა და ა.შ.).
შეთანხმებითი ურთიერთზემოქმედების მეორე ტიპი გამოყოფს

225
მოლაპარაკებების ორ ძირითად ტიპს:
- გადაუდებელი მოლაპარაკებები, რომელთა მიზანს წარმოადგენს შედარებით
მწვავე წინააღმდეგობათა თავიდან აცილება მხარეებს შორის, რაც შეიძლება
აღმოჩნდეს მკაცრი კონფრონტაციის მიზეზი და ხელი შეუშალოს შემდგომ
ურთიერთზემოქმედებებს;
- სიღრმისეული მოლაპარაკებები, რომელთა მიზანია არსებული
წინააღმდეგობის გადაჭრა.

12.4. მოლაპარაკების ფუნქციები

იმაზე დამოკიდებულებით, თუ რა მიზანს შეიძლება ისახავდნენ

მოლაპარაკების პროცესის მონაწილენი, გამოყოფენ მოლაპარაკების განსხვავებულ
(სხვადასხვა) ფუნქციებს:
1) პრობლემის ერთობლივად გადაჭრა. ეს არის მოლაპარაკების ძირითადი
ფუნქცია. ამ ფუნქციის რეალიზაცია დამოკიდებულია ურთიერთმისაღები
გადაწყვეტილების მიღებისადმი მონაწილეთა დაინტერესების ხარისხზე. ამ
ფუნქციის გამოყენება სავალდებულო არაა ნიშნავდეს არსებული პრობლემის
საბოლოოდ გადაჭრას. აქ შესაძლოა განსხვავებული ვარიანტები. მაგალითად,
მხარეებს გააზრებული აქვთ ის საფრთხე, რაც შეიძლება გამოიწვიოს ცალმხრივმა
ნაბიჯებმა და ამიტომ ერთვებიან მოლაპარაკებაში; მაგრამ ამ ეტაპზე მონაწილენი
ვერ ხედავენ მათ შორის არსებული წინააღმდეგობის შესაძლო გადაჭრას
მოლაპარაკების გზით და ესმით, რომ ისინი არ არიან მზად ერთობლივი
გადაწყვეტილებისა და ქმედებებისათვის, ან ამას თვლიან უსარგებლოდ, ან
ნაადრევად. ასეთი მოლაპარაკების მიზანია კონფლიქტური ურთიერთობის
შემდგომი განვითარების დროებითი "გაყინვა". მოლაპარაკებას შეუძლია ხელი
შეუწყოს ცალმხრივი ქმედების შეფერხებას კონფლიქტის მონაწილეთა
ურთიერთდამოკიდებულების უზრუნველყოფის გზით, ან მის გაძლიერებას
მოლაპარაკების წარმართვის ფაქტის არსებობით. ამ შემთხვევაში მოლაპარაკების
პროცესში მიღწეული ერთობლივი გადაწყვეტილება იქნება შუალედური,

226
დროებით, ხასიათის მატარებელი;
2) საინფორმაციო-საკომუნიკაციო ფუნქცია - მისი არსი იმაში მდგომარეობს
რომ გამოავლინოს საპირისპირო მხარეთა თვალსაზრისი, მიაწოდოს მათ
ინფორმაცია საკუთარი ინტერესების, საფრთხეების, პრობლემის გადაწყვეტისადმი
მიდგომების შესახებ მანამ, სანამ შეუდგებოდნენ შეთანხმების მიღწევას. გ.
უინხეიმის აზრით, მოლაპარაკებები წარმოადგენს ინფორმაციული
განუსაზღვრელობის მოხსნის პროცესს, პარტნიორების მიერ, მათ შორის არსებული
პოზიციების მუდმივი გარკვევის გზით. შედარებით ინტენსიურად ეს პროცესი
მიმდინარეობს მოლაპარაკებათა დაწყების მომენტში. თუმცა მხედველობაშია
მისაღები ისიც, რომ ამ ფუნქციის გამოყენებით შესაძლებელია არასარწმუნო
ინფორმაციის მიწოდება, (დეზინფორმირება) და მოპირდაპირე მხარის შეცდომაში
შეყვანა;
3) რეგულაციის ფუნქცია. მისი მეშვეობით ხორციელდება მოლაპარაკების
მონაწილეთა ქმედებების რეგულირება, კოორდინაცია და კონტროლი. ეს ფუნქცია
ახლოსაა შინაარსით საინფორმაციო-კომუნიკაციურ ფუნქციასთან, თუმცა გააჩნია
საკუთარი თავისებურებები. ჯერ ერთი, იგი გამოიყენება იმ შემთხვევაში, როცა
მხარეებს შორის უკვე მიღწეულია შეთანხმება და მოლაპარაკება მიდის ადრე
მიღწეული შეთანხმების იმპლემენტაციის მიზნით. მეორეც, მარეგულირებელი
ფუნქცია გამოიყენება კონტროლის მიზნით. თუ კი მოლაპარაკება ეს-ესაა დაიწყო,
მაშინ კონტროლის არსი მდგომარეობს იმაში, რომ ვთქვათ, განხილული იქნას
პირველადი შეთანხმებების დარღვევის სადაო შემთხვევების. თუ კი
მოლაპარაკების მონაწილეებმა უკვე მიაღწიეს მნიშვნელოვან შედეგებსა და
შეთანხმებებს, მაშინ შემდგომი მოლაპარაკება შეიძლება გამოყენებული იქნას ამ
შეთანხმებათა დაცვის საკითხების გადაჭრის, ან დაზუსტებისათვის. რეგულაციის
ფუნქცია ასევე ითვალისწინებს უფრო საერთო გადაწყვეტილებების
დეტალიზაციას, მათი კონკრეტული განხორციელების მიზნით. მოლაპარაკება,
რომლის მსვლელობისას რეალიზდება ეს ფუნქცია, ასრულებს მხარეთა შორის
ურთიერთობების თავისებური მოწყობის როლს. თუ მოლაპარაკება
მრავალმხრივია, მაშინ მასზე ხორციელდება "ურთიერთდამოკიდებულებათა

227
კოლექტიური მართვა“, ანუ მონაწილეთა ურთიერთობების რეგულაცია.
რეგულაციური ფუნქციის გამოყენების კიდევ ერთი ვარიანტია მოლაპარაკების
მონაწილე მხარეების კონტროლიდან გამოსვლის სიტუაციის დაუშვებლობა,
განსაკუთრებით მათ შორის ურთიერთობების განვითარების შედარებით მწვავე
მომენტებში. ამ შემთხვევაში იგი უფრო მჭიდროდ უკავშირდება საინფორმაციო-
კომუნიკაციურ ფუნქციას, რამდენადაც მოლაპარაკების მონაწილენი
არეგულირებენ საკუთარ ურთიერთობებს ერთმანეთისათვის ინფორმაციის
მიწოდების გზით საკუთარი განზრახვების შესახებ. ამასთან, არც იმის დავიწყება
შეიძლება, რომ რეგულაციური ფუნქცია შეიძლება გამოყენებული იქნას
იმისათვისაც, რომ მოწინააღმდეგე მხარეს თავზე მოახვიოს საკუთარი
გადაწყვეტილება კონტროლის განხორციელების გზით;
4) ყურადღების გადატანის ფუნქცია რეალიზდება მაშინ, როცა ერთ-ერთი
მხარეთაგანი ცდილობს დროის მოგებას საკუთარი ძალების გადაჯგუფების ან
გადიდებისათვის;
5) რეკლამის ფუნქცია (ანუ პროპაგანდის ფუნქცია)- გულისხმობს აქტიურ
ზემოქმედებას საზოგადოებრივ აზრზე საკუთარი ქმედების გამართლებით,
საკუთარი პოზიციების ფართო წრეებისათვის გაცნობით, მოწინააღმდეგე მხარის
არაკანონზომიერ ან უკანონო ქმედებებში დადანაშაულების მიზნით, რაც
საშუალებას აძლევს მხარეთაგან რომელიმეს წარმოაჩინოს საკუთარი თავი
საზოგადოების თვალში, მათ შორის სხვა მხარის სახელის გატეხვის ხარჯზე;
6) გაჭიანურების ფუნქცია - ამ ფუნქციის გამოყენებისას მონაწილეთაგან ერთ-
ერთი მხარე მიდის მოლაპარაკებაზე იმისათვის, რომ ოპონენტი დააიმედოს
პრობლემის გადაჭრის ნაწილში, მაგრამ, არსებითად არ ცდილობს ასეთი
გადაწყვეტილების მოძიებას.
ნებისმიერი მოლაპარაკება გულისხმობს ერთდროულად რამდენიმე
ფუნქციის რეალიზაციას. ანუ არსებითად არის მრავალფუნქციური. ამასთან,
რეალიზებული ფუნქციები, ჩვეულებრივ, აყალიბებენ იერარქიას, რომელშიც ერთი
ფუნქცია არის უფრო მნიშვნელოვანი მოლაპარაკების მონაწილეთათვის, ხოლო
მეორე - მეორეხარისხოვანი. თანაც ეს იერარქია შეიძლება შეიცვალოს

228
მოლაპარაკების მიმდინარეობის პროცესში. მნიშვნელოვანია, რომ მთავარ
ფუნქციად მაინც დარჩეს პრობლემის ერთობლივი გადაჭრა, რადგან მხოლოდ ის
მოლაპარაკება, სადაც იერარქიაში მთავარი მდგომარეობა უჭირავს პარტნიორთან
ერთად პრობლემის გადაჭრის ფუნქციას, ნამდვილად არის რეალური
მოლაპარაკება. სხვა ფუნქციების გამოყენება უზრუნველყოფს იმის რეალიზაციას,
რასაც ფ.ჩ. იკლე უწოდებს "თანმდევ ეფექტს".

საკონტროლო კითხვები:
1. რაში მდგომარეობს მოლაპარაკების არსი და მნიშვნელობა?
2. დაასახელეთ მოლაპარაკების ძირითადი ფუნქციები, მათი თავისებურებები.
3. მოლაპარაკების კლასიფიკაციის რომელი ნიშნები იცით?
4. რაში მდგომარეობს წარმომადგენლობითი მოლაპარაკების ძირითადი
მიზანი?
5. დაასახელეთ ნებისმიერი მოლაპარაკების პროცესის ძირითადი
მახასიათებლები.
6. რომელ სახის მოლაპარაკებას გამოყოფენ მონაწილეთა მიზნების მიხედვით?

229
 გამოყენებული ლიტერატურა

1. Guide to effective risk management, 3.0, Sidorenko, A., Demidenko, E., 2017
2. Management of Risk – Principles and Concepts, The Orange Book, 2019
3. Risk Management and Corporate Governance, OECD, 2015
4. Куликова, Е. А., Риск-менеджмент: учеб. пособие, 2014.
5. Хитрова Е.М., Основы управления рисками: учеб. пособие, 2016.

230