Skog West Analiticka Hemija

Поглавjе 1
Што е тоа аналитичка хемија?
А
налитичкатa хемија е експериментална (базирана на мерења) наука која
вклучува далекусежни идеи и методи што се користат во сите полиња
на природните науки и во медицината. Возбудлива илустрација за
способноста и значењето на аналитичката хемија се случи на 4 јули 1997 кога
вселенското летало Pathfinder слета на местото Ares Vallis на Марс, и од своето
тетраедарско тело го ослободи роверот Sojourner. Светот беше освоен од мисијата
на Pathfinder. Милиони интернет сурфери ги преплавија интернет страниците
што ја следеа мисијата и го набљудуваа напредокот на малиот ровер Sojourner
во неговото трагање по информации за природата на Црвената Планета.
Клучната експериментална содржина на роверот Sojourner беше APXS или
алфа протонскиот рендгенски спектрометар, кој ги обединуваше трите модерни
инструментални техники: радерфордовата повратно расејувачка спектроскопија,
протон емисионата спектроскопија и рендгенската флуоресценција. Pathfinder
собираше APXS податоците и ги праќаше до Земјата, каде со понатамошни
анализи се определуваше идентитетот и концентрацијата на повеќето елементи
од Периодниот систем1. Определувањето на елементите во составот на карпите од
Марс им помогна на геолозите да ги идентифицираат карпите и да ги споредат со
оние од Земјата. Мисијата на Pathfinder е спектакуларен пример кој ја илустрира
примената на аналитичката хемија за практични проблеми. Експериментите
извршени во вселенското летало и податоците од мисијата, покажуваат исто
така, како аналитичката хемија ја придвижува напред науката и технологијата
во толку широко различни дисциплини како нуклеарната физика и хемија за
да се идентифицираат и определат релативните количества на супстанците во
примероци материја.
Примерот со Pathfinder покажува дека за една хемиска анализа се потребни
обете информации - квалитативната и квантитативната. Квалитативната анализа
_______________
1Подетални информации за инструментите на Sojourner мoжат да се најдат вo статијата од http:/mars.
sgi.com/mpf/sci_desc.htmi#APXL, која што содржи општ опис на пакетот инструменти и линкови за
подетални информации, вклучувајќи ја статијата на Economou на http//аstrо.uchicago.edu/home/web/
papers/ economou/patfinder/.
1
2 Поглавје 1 Што е тоа аналитичка хемија?
Панорамски поглед од 360O на предел го докажува идентитет на хемиските форми во образецот. Квантитативната
од Марс при Pathfinder мисијата анализа ги определува релативните количества на тие форми или аналити на
од 21 јули 1997. Во центарот на
сликата Sojourner со помош на APXS нумерички начин. Податоците од APXS спектрометарот на Sojourner ги содржеа
спектрометарот ја истражува карпата обете информации.
наречена Yogi. Слика со одобрение на Треба да се истакне дека при APXS експериментот, не беше неопходно
NASA.
хемиско одвојување на различните елементи присутни во карпите. Меѓутоа,
многу почесто, неопходен дел на аналитичкиот процес е постапката на
Аналити се компоненти на образецот
што треба да се определат одвојувањето. Како што ќе видиме, квалитативната анализа е интегрален дел
од одвојувањето, а определувањето на идентитетот на аналитите е нераздвоен
Квалитативната анализа го
дел на квантитативната анализа. Во овој текст, ќе ги проучиме квантитативните
открива идентитетот на елементите и
соединенијата во образецот методи на анализа, методите за одвојување и принципите на кои се засновуваат
овие операции.
Квантитативната анализа го
определува количеството на секоја
супстанца од образецот
1A УЛОГА НА АНАЛИТИЧКАТА ХЕМИЈА
Аналитичката хемија игра битна улога во развивањето на науката. Во 1894 год.
Оствалд (Friedrich Wilhelm Ostwald) напишал:
Аналитичката хемија, или вештината за препознавање на различните
супстанци и определување на нивните конституенти, зазема истакнато место
меѓу применетите науки. Таа дава одговори на прашањата кои произлегуваат
од било кои хемиски процеси употребени за научни или технички цели. Заради
нејзиното особено значење, таа се развива незапирливо од самиот почеток
на развојот на хемијата, и нејзина заслуга се голем дел од квантитативните
активности што се среќаваат низ разни гранки на науката.
Од времето на Ostwald, аналитичката хемија еволуирала од вештина во
наука, која наоѓа примена во индустријата, медицината и другите науки. За
илустрација да разгледаме неколку примери. Секој ден во милони обрасци крв се
определуваат концентрациите на кислород и јаглерод диоксид, што се користат за
дијагноза и третирање на болести. Количеството на јаглеводороди, азотни оксиди
и јаглерод моноксид присутни во автомобилските издувни гасови се мерат за
да се определи ефекасноста на направите за контрола на смог. Квантитативните
мерења на калциумови јони во крвен серум помагаат при дијгнозата на болест
на паратироидната жлезда кај луѓето. Со квантитативното определување на
1А Улога на аналитичката хемија 3
азот во хранителни продукти се определува нивната протеинска содржина, а од

тука нивната нутритивна вредност. Анализата на челикот во текот на неговото
приготвување овозможува регулирање на концентрациите на елементите како
што се јаглерод, никел и хром за да се постиге бараната јачина, тврдост, отпорност
на корозија и пластичност.
Во гас за домашна употреба се додава меркаптан со непријатен мирис,
чија содржината постојано се следи, за да се препознаат опасни истекувања во
инсталациите. За да ги задоволат променливите потреби на растенијата за време
на сезоната на растење, земјоделците прават распоред за ѓубрење и наводнување
врз основа на податоци добиени со квантитативни анализи на растенијата и
почвата на која тие растат.
Квантитативните аналитички мерења, играат важна улога и во многу
истражувачки области во хемијата, биохемијата, биологијата, геологијата,
физиката и други науки. На пример, физиолозите ја проучуваат улогата на
натриумови, калиумови, калциумови јони при пренесувањето на нервните
сигнали, како и мускулните контракции и олабавување преку квантитативните
мерења на овие јони во телесни флуиди на животните. Проучувајќи ја брзината
на реакциите, хемичарите ги решаваат хемиските механизми. Брзината на
трошење на реактанти или формирање на продукти при една хемиска реакција
може да се пресмета од квантитативните мерења во точни временски интервали.
При проучување на полупроводничките пронајдоци, научниците за материјали
се потпираат на квантитативните анализи, на кристален германиум и силициум.
Застапеноста на онечистувањата во нивните пронајдоци се од 1•10-6 до 1•10-9
проценти. Архелозите го идентифицираат потеклото на вулканското стакло
(опсидијан) со мерење на концентрацијата на елементите во траги во обрасците
земени од различни локации. На ваков начин, можно е да се трасираат
предисториските патиштата на трговија со алати и оружје обликувани од Ф. В. Оствалд (Friedrich Wilhelm Ost-
опсидијан. wald, 1853–1932) е добитник на Нобелова
Многу хемичари, биохемичари и медицински хемичари посветуваат награда за хемија за 1909 год.. Тој е пионер
во полето на катализата и прв хемичар кој
значителен дел од своето време во лабораториите собирајќи квантитативни ја препознал важноста на термодинамиката.
информации за системите кои им се важни. Централната улога на аналитичката Тој, ист така, е последниот голем хемичар
хемија во овие и многу други институции илустрирана е на Сл. 1-1. Сите гранки кој се противел на идеата за постоење на
на хемијата црпат идеи и техники од аналитичката хемија. Аналитичката хемија атоми. (Oesper-ова Збирка за Историја на
игра слична улога и во однос на многу други научни полиња прикажани во хемијата, Универзитет од Синсинати)
круговите и сместени на дијаграмот. Хемијата често се нарекува централна
наука, а врвното централно место во хемијата, како и централното место на
Хемија
Биохемија
Неорганска хемија
Биологија Органска хемија
Ботаника Физичка хемија Физика
Генетика Астрофизика
Микробиологија Астрономија
Молекуларна Биофизика
биологија
Геологија Инженерство
Геофизика Градежништво
Геохемија Хемиско инженерство
Палеонтологија Електротехника
Палеобиологија Машинство
Аналитичка
хемија
Науки за Медицина
животна средина Клиничка хемија
Екологија Медицинска хемија
Метеорологија Фармација
Океанографија Токсикологија
Земјоделие
Агрономија Науки за
Сточарство материјали
Поледелство Металургија
Наука за храна Општествени Полимери
Хортикултура Цврста состојба
науки
Наука за почви Археологија
Антропологија
Форензика
Слика 1-1 Односот на аналитичката хемија со другите гранки на хемијата и другите науки.
Централното место на аналитичката хемија во дијаграмот ја означува нејзината важност и
ширината на нејзината интеракција со многу други дисциплини.
аналитичката хемија на слика 1-1, ја симболизира важноста на хемијата меѓу

науките. Аналитичката хемија служи како неопходна алатка во сите полиња
прикажани на сликата. Интердисциплинарната природа на хемиските анализи ја
прават битна алатка во медицинските, индустриските, владините и академските
лаборатории ширум светот.
1Б КЛАСИФИКАЦИЈА НА КВАНТИТАТИВНИТЕ
АНАЛИТИЧКИ МЕТОДИ
Да пресметаме резултати од една типична квантитативна анализа од две
мерења. Едното мерење е масата или волуменот на образецот што се анализира,
а другото мерење е некоја величина пропорционална со количеството на
1В Чекори на една типична квантитативна анализа 5
„Денес секој мора да знае „штo e тoa хранa?“, „штo e тoa водa?“, „штo e
тoa воздух?“. Навистина сега е „златно време на аналитичката хемија?”
аналитот во образецот, како што е масата, волуменот, интензитетот на светлина

или електричниот полнеж. Ова второ мерење обично ја комплетира анализата и
затоа аналитичките методи се класифицираат според природата на ова последно
мерење. Гравиметриските методи ја определуваат масата на аналитот или
некое соединение, хемиски сврзано со него. При волуметриска метода се мери
волуменот на растворот што содржи реагенс потребен за целосно реакција со
аналитот. Електрохемиските методи вклучуваат мерење на електрични својства
како напон, електрична струја, отпорот и количество електричен полнеж.
Спектроскопските методи базираат на интеракцијата на електромагнетното
зрачење со атомите или молекулите на аналитот или предизвикување на
такви зрачења кај аналитите. На крајот, група разновидни методи вклучуваат
мерење на величини какви што се однос маса/полнеж на молекули со масена
спектрометрија, брзина на радиоактивно распаѓање, топлина на реакција, брзина
на реакција, едноставна термичка спроводливост, оптичка активност и индекс на
прекршување.
1В ЧЕКОРИ НА ЕДНА ТИПИЧНА

КВАНТИТАТИВНА АНАЛИЗА
Типична квантитативна анализа вклучува низа последователни чекори
прикажани во блок-дијаграмот на слика 1-2. Понекогаш, еден или повеќе од овие
чекори можат да се изостават. На пример, ако образецот е веќе течен, може да се
избегне чекорот за растворување. Првите 23 поглавија од книгава се фокусирани
на последните три чекори од слика 1-2. Во чекорот мерење, се мери едно од
физичките својства спомнати во Одделот 1Б. Во чекорот пресметување, се наоѓа
релативното количество аналит присутен во образците. Во крајниот чекор се
врши проценка на квалитетот на резултатите и нивниот интервал на доверба.
Во параграфите што следуваат даден е краток преглед на секој од деветте
чекори прикажани на слика 1-2. За да се илустрираат овие чекори, следи
решавање на еден проблем. Поединостите од ова проучување наговестуваат
многу од методите и идеите што ќе се изучуваат во аналитичката хемија.
Избери
метода
Земи репрезентатвен
образец
Обработи го
образецот
Дали
образецот е Не Изведи хемиско
растворлив? растворување
Да
Не Својство
Промени ја хемиската
кое може да се
форма
мери?
Да
Отстрани ги
интерференциите
Измери го
својството X
Пресметај ги
резултатите
Процени ја
веродостојноста на
Слика 1-2 Блок-дијаграм кој што ги прикажува чекорите на една квантитативна анализа. Можни се
повеќе патеки низ чекорите. Наједноставниот пример е централната вертикална патека. Таа започнува
со избирање метода, па земање репрезентативен образец, обработка на образецот, растворање на
образецот во соодветен растворувач, мерење на својство на аналитот, пресметување на резултатите
и проценување на нивната веродостојност. Во зависност од комплексноста на образецот и избраната
метода, можни се различни други патеки.
1В-1 Избор на метода

Првиот и основен чекор при изведување на било која квантитативна анализа
е изборoт на метода, прикажан на слика 1-2. Изборот понекогаш е тежок и
бара искуство, како и интуиција. Едно од првите прашања на кое треба да се
одговори при изборот на постапката е степенот на бараната точност. За жал,
големата точност скоро секогаш е поврзана со големо вложување во време. Затоа,
избраната метода обично е компромис помеѓу бараната точност од една страна и
расположивото време и парите кои се достапни за анализата.
Второто прашање, кое зависи од економските фактори, е бројот на обрасци
кои треба да се анализираат. Ако се работи за многу обрасци, може да се потроши
поголем дел од времето за подготвителни операции, како што се монтирање и
калибрирање на инструменти и опремата, како и приготвување стандардни
раствори. Ако се работи за еден единичен образец или само неколку од нив,
посоодветно е да се избере постапка каде подготвителните чекори се избегнуваат
или минимизираат.
Кoнечно, изборот на методата е секогаш влијаен од сложеноста на образецот
и бројот на компоненти во него.
1В-2 Добивање репрезентативен образец

Како што е илустрирано на слика 1-2, наредниот чекор при една квантитативна
анализа е добивање репрезентативен образец. За да се добие значајна информација,
анализата мора да се изведува на образец чиј состав верно ја претставува
огромната маса материјал од кој што е земен. Кога огромната маса е хетерогена,
добивањето репрезентативен примерок не е едноставно. Да разгледаме, на
пример, вагон кој содржи 25 тона сребрена руда. Купувачот и продавачот мораат Еден материјал е хетероген ако
да се согласат за цената, која што во основа се засновува на содржината на сребро неговите составни делови се
во товарот. Самата руда, во основа е хетерогена, се состои од голем број различни разликуваат визуелно или под
грутки како по димензии, така и по состав на среброто. Анализата за овој товар микроскоп. Јагленот, животинското
ќе се изведе на образец со маса од околу 1 g. За да анализата има сврха, овој ткиво и почвата се хетерогени
материјали.
мал образец мора да има состав кој ги преставува 25-те тони (или приближно
25 000 000 g) руда од товарот. Издвојувањето на 1 g материјал, кој точно ќе го
претставува просечниот состав на близу 25 000 000 g од целиот товар, е тешка Една проценка претставува процес на
обврска (задача) што бара внимателно, систематско ракување со целиот товар. определување колку многу од образецот
Земање образец е добивање мала маса од материјал чиј состав го отсликува припаѓа на супстанцата означен со
неговото име. На пример, проценуваме
составот на целиот товар на материјалот од коj се зема образецот.
содржината на цинк во цинкова легура,
Земање на примероци од биолошко потекло е втор вид проблем при земање а резултатот е одредена нумеричка
на образец. Земање на образец од човечка крв за определување гасови во неа ја вредност.
илустрира тешкотијата за добивање репрезентативен примерок од комплексен
болошки сиситем. Концентрацијата на кислород и јаглерод диоксид во крвта
Ние анализираме обрасци, а
зависи од околината и од различни физиолошки променливи. На пример,
определуваме супстанци. На пример,
неадекватната примена на гуменото црево2 или свиткување на раката на образец од крв се анализира за да
пациентот водат кон промена на концентрацијата на кислородот во крвта. се определат концентрациите на
Поради тоа што лекарите донесуваат одлуки за живот-или-смрт врз основа на различни супстанци како што се
резултатите од анализите за гасови во крвта, развиени се строги процедури за гасови или гликоза. Тогаш зборуваме
за определување на гасови во крв
земање и транспорт на обрасците до клиничката лабораторија. Овие процедури
(гликоза), но, не за анализа на гасови во
гарантираат дека образецот е репрезентативен за пацентот во времето кога е крв и гликоза.
земен и неговата исправност е зачувана додека не биде анализиран.
_______________
2Гумено црево n. била која направа што се користи за запирање на крварење или контрола на
циркулацијата
За разлика од погоре опишаните два примера, повеќето проблеми при

земањето обрасци се полесни за решавање. Меѓутоа, независно од тоа дали
земањето образец е лесно или комплицирано, аналитичарот мора да биде сигурен
дека лабораторискиот образец е репрезентативен за целокупното количество
пред да се анализира. Земањето образец е најтешкиот чекор во една анализа и
извор на најголема грешка. Крајните резултати од анализата никогаш нема да
бидат поверодостојни од веродостојноста на чекорот на земање обрасци.
1В-3 Обработка на образецот

Третиот чекор на една анализа е обработка на образецот како што е покажано на
слика 1-2. Во некои случаи, не е потребна обработка на образецот пред чекорот
на мерење. На пример, штом се земе образец вода од извор, езеро или океан,
може директно да се измери рН на образецот. Меѓутоа, во повеќето случаи,
образецот мора да се обработи на еден од многуте различни начини. Првиот
чекор од обработка на образецот е подготовка на лабораториски примерок.
Приготвување лабораторски примерок

Цврстиот лабораториски примерок се меле за да се намалат димензите на
честичките, се меша за да се обезбеди хомогеност и се става во херметички
затворен контејнер да стои до почетокот анализата. Апсорпција и десорпција на
вода може да се случи при секој чекор, што зависи од влажноста на околината.
Пожелно е пред почетокот на анализата обрасците да се исушат, бидејќи било
каква загуба или апсорбирање на вода го менува хемскиот состав на цврстите
супстанци. Алтернативно, содржината на влага на образецот може да се определи
за време на анализата при посебна аналитичка постапка.
Течните обрасци се малку поразлични, но и таму се јавуваат проблеми за
време на подготвителните чекори. Ако се дозволи таквите обрасци да стојат
во отворени контејнери, растворувачот може да испари и да се промени
концентрацијата на аналитот. Ако аналитот е гас растворен во течност, како во
нашиот пример за анализа гасови во крв, за да се заштити од атмосферски гасови,
контејнерот за образец мора да се држи во втор запечатен контејнер, можеби за
време на целата аналтичка постапка. За да се заштити исправноста на образецот,
понекогаш се потребни посебни услови на ракување и мерење на образецот во
инертна атмосфера.
Дефинирање на паралелни обрасци (репликанти)
Паралелни обрасци или реплканти се Најчесто се изведуваат хемиски анализи на паралелни обрасци чии маси или
делови од материјалот со приближно волумени се определуваат со внимателно мерење на аналитичка вага и со
иста големина, кои се третираат со прецизна волуметриска направа. Изведување на паралелни обрасци го подобрува
аналитичка постапка во исто време и квалитетот на резултатите и обезбедува проценка на нивната веродостојност. Од
на ист начин квантитативните мерења на паралелните обрасци обично се зема средна вредност
и резултатите се обработуваат со различни статистички тестови за да се докаже
нивната веродостојност.
Приготвување раствори: Физички и хемиски промени

Повеќето анализи се изведуваат во раствори на образецот подготвен со погоден
растворувач. Во идеален случај, растворувачот би требало да го раствори целиот
образец брзо и целосно, вклучувајќи го и аналитот. За да не дојде до губиток на
аналит или тоа да се минимизира, се користат неагресивни услови на растворање.
Во нашиот блок-дијаграм од слика 1-2, прашуваме дали образецот е растворлив
во избраниот растворувач. За жал, многу материјали што се анализираат се
нерастворливи во вообичаените растворувачи. Такви се силикатните минерали,
високо молекулските полимери и примероците животински ткива. Во таков
случај, мора да се следи блок-дијаграмот кон боксот на десно и да се изведат некои
прилично оcтри хемиски растворања. Претворбата на аналитот од нерастворливи
материјали во растворлива форма е често најтешката и најдолготрајната задача
на аналитичкиот процес. Образецот може да бара загревање во јаки киселини,
јаки бази, оксидациони реагенси, редукциони реагенси или некоја комбинација
од ваквите реагенси. Може да биде неопходно образецот да се спали во воздух
или кислород или да се изведе негова високотемпературна фузија во присуство
на различни топители. Штом аналитот е префрлен во растворлива форма, се
прашуваме дали растворот поседува некакво својство, кое е пропорционално
на концентрацијата на аналитот и дали тоа може да се мери. Ако одговорот е
негативен, се применуваат други хемиски чекори за префрлање на аналитот во
погодна форма за мерење, како што се гледа во блок-дијаграмот на слика1-2. На
пример, при определување манган во челик, пред да се измери апсорбанцата на
обоениот раствор, манганот мора да се оксидира до MnO4 (видете Поглавје 23).
Тогаш, би требало да биде можно да се продолжи директно со мерниот чекор од
анализата. Меѓутоа, пред да се направат мерењата, како што е тоа прикажано во
блок-дијаграмот, често треба да се отстранат интерференциите од образецот.
1В-4 Отстранување на интерференциите

Штом образецот се преведе во раствор и аналитот се претвори во погодна
форма за мерење, наредниот чекор е да се отстранат интерференциите, кои
можат да интерферираат при мерниот чекор. Овој низ на постапки е прикажан
во блок дијаграмот од слика 1-2. Малку хемиски или физички својства важни
за хемиската анализа се карактеристични само за една хемиска форма. Многу
почесто, реакциите и својствата што се користат за мерење се карактерстични
за група елементи или соединенија. Хемиските форми различни од аналитот,
што влијаат на крајното мерење се викаат интерференции или интерференти.
Пред да се направи крајното мерење мора да се пронајде начин да се изолираат Интерференција е хемиска форма
аналитите од интерференциите. Нема дефинирани и брзи правила што можат да што причинува грешки при анализата
зголемувајќи го или намалувајќи го
се предложат за елиминирање на интерференците. Затоа, разрешувањето на овој
количеството (квантитетот) што се
проблем често е најзахтевниот аспект на анализата. Методите за одвојување се мери.
опишани во поглавиијата од 24 до 26.
Техниките и реакците применливи
само за еден аналит се викаат
1C-5 Калибрирање и мерење специфични. Техниките и реакците
што се применуваат само за мал број
Сите аналитички резултати зависат од крајното мерење на едно физичко или аналити се селектвнни.
хемиско својство Х на аналитот како што е прикажано на слика 1-2. Ова својство
мора да се менува на познат и репродуцибилен начин со концентрацијата на Матрица или матричен образец се
аналитот, сА. Во идеален случај, мерењето на својството е право пропорционално сите компоненти во образецот што го
со концентрацијата, т.е., содржат аналитот.
cA = kX
Процесот на определување на k се каде k е константа на пропорционалност. Со два исклучока, аналитичките методи

вика калибрирање и е важен чекор при бараат емпириско определување на k со хемиски стандарди за кои cA е познато3.
повеќето анализи Процесот на определување на k, е според тоа важен чекор во повеќето анализи.
Тој чекор се вика калибрирање
1В-6 Пресметување на резултатите

Пресметувањето на аналитичките резултати од експерименталните податоци
обично е реалативно лесно, особено со современите пресметувачи и компјутери.
Овој чекор е прикажан во претпоследниот бокс од блок-дијаграмот од слика
1-2. Овие пресметувања се базираат на необработените експериментални
податоци собрани при мерењето, на карактеристиките на мерните инструменти
и стехиометријата на аналитичката постапка. Примери на вакви пресметувања се
појавуваат низ целата книга.
1В-7 Вреднување на резултатите со проценка

на нивната веродостојност
Аналитички резултат без проценка на Како што слика 1-2 наговестува, аналитичките резултати се нецелосни без
веродостојност е безвреден проценка на нивната веродостојност. Експериментаторот мора да вклучи некои
мерења на несигурноста во врска со пресметаните резултати ако сака податоците
да имаат било каква вредност. Методите за изведување на овој важен завршен
чекор на аналитичкиот процес претставени се во детали во поглавјата 5, 6 и 7.
1Г ИНТЕГРИРАНА УЛОГА НА ХЕМИСКИТЕ

АНАЛИЗИ: КОНТРОЛЕН СИСТЕМ СО ПОВРАТНА ВРСКА
Аналитичката хемија обично не е цел сама за себе. Таа е дел од поширока примена:
аналитичките резултати се употребуваат како помош при контролата на здравјето
на пациентот, контрола на количеството жива во риба, контрола на квалитетот на
еден производ, да определи колку една синтеза е ефикасна или да открие дали
на Марс има живот. Мерната компонента во сите овие примери како и кај многу
други случаи, е хемиската анализа. Да ја разгледаме улогата на квантитативната
анализа при определувањето и контролата на концентрацијата на гликоза во крв.
Системот на блок-дијаграмот од слика1-3 го илустрира овој процес. Oрганизмите
на пациентите, кои страдаат од инсулинска зависност diabetes mellitus, развиваат
хипергликемија, која се манифестира со концентрација на глукоза во крвта над
нормалното ниво од 60 до 95 mg/dL. Да претпоставиме дека во нашиот пример
определеното ниво на глукоза во крвта е под 95 mg/dL. Повеќето пациенти го
контролираат нивото на глукоза во крвта периодично, давајќи крв за анализа
во клиничка лабораторија или сами да мерат, со индивидуални електронски
глукозометри.
Првот чекор при мониторинг процесот е да се определи актуелната состојба
со собирање обрасци крв од пациентот и мерење на нивото на глукоза во
_______________
3Двата исклучока се гравиметриската метода, која се дискутира во Поглавјето 7, и кулометриските
методи, кои се разгледуваат во Поглавието 20. Во обете методи, k може да се пресмета од познати
физички константи.
1Г Интегрирана улога на хемиските анализи: контролен систем со повратна врска 11
Стартувај го
контролниот систем
Определи ја саканата
состојба
Промени го Измери ја актуелната

квантитетот што се Направи пауза
контролира состојба
Прикажи ги
Дали
Не саканата состојба е Да
актуелната?
Слика 1-3 Систем на блок-дијаграм со повратна врска. Определена е бараната состојба, актуелната
состојба на системот е измерена и двете состојби се споредени. Разликата помеѓу двете состојби се
користи да се промени квантитетот што се контролира што резултира со промена на состојбата на
системот. Повторно се изведуваат квантитативни мерења на системот и споредбата се повторува. Ако
е неопходно, новата разлика меѓу бараната и актуелната состојба повторно се користи да се промени
состојбата на системот. Процесот обезбедува континуирано следење и повратна врска за да се одржи
величината што се контролира, а од тука и актуелната состојба на правилно ниво. Текстот опишува
следење и контрола на глукоза во крвта како пример за контролиран сисем со повратна врска.
крвта. Резултатите се прикажуваат и потоа актуелната состојба се споредува со

бараната како што е покажано на слика 1-3. Ако измереното ниво на глукоза во
крвта е над 95 mg/dL, нивото на инсулин на пациентот, кое е контролираната
величина, се наголемува со инјектирање или орално. Се прави пауза за да се
појави ефектот од инсулинот. Потоа, повторно се мери концентрацијата глукоза
за да се определи дали бараната состојба е постигната. Ако нивото е под прагот,
значи дека концентрацијата на инсулинот е воспоставено и повеќе не е потребно
да се додава. После извесна пауза, нивото на глукоза во крвта се мери повторно
и циклусот се повторува. На овој начин, нивото на инсулин и глукоза во крвта
на пациентот се одржуваат или на или под критичниот праг, што го држи
метаболизмот на пацентот под контрола.
Процесот на континуирано мерење и контрола често се однесува како
систем со повратна врска, а циклусот на мерење, споредба и контрола се вика
алка на повратна врска. Овие идеи наоѓаат широка примена во биологијата и
електрониката, како и биомедицинските и машинските системи. Од мерењата и
контролата на концентрацијата на манган во челикот до одржување на соодветно
ниво на хлор во пливачки базен, хемиските анализи играат централна улога во
голем број систем.
Илустрација 1-1
Смртта на еден елен: Алатките на современата аналитичка хемија широко се применуваат

Испитување на случај што при испитувањето на животната средина. Во овој пример опишан е случај
ја илустрира примената во кој квантитативната анализа се користи за да го определи причинителот
што предизвикал изумирање на популацијата белоопашести елени од
на аналитичката хемија за
националната рекреативна зона во Кентаки. Почнуваме со опис на проблемот,
решавање на проблем од а потоа покажуваме како чекорите илустрирани на слика 1-2 се употребени
токсикологија за да се реши проблемот. Овој пример покажува како хемиските анализи се
употребени во широк контекс како интегрален дел на еден контролен систем
со повратна врска како што е прикажано на слика 1-3.
ПРОБЛЕМ
Инцидентот започнал кога ренџерот на паркот нашол мртов белоопашест елен
близу езерата од Националниот рекреативен центар во западен Кентаки. За
да ја најде причината за смртта и да се спречат понатамошни можни случаи,
ренџерот се обратил за помош на хемичар од државната дијагностичка
ветеринарна лабораторија.
Ренџерот и хемичарот го разгледале местото каде бил пронајден еленот.
Бидејќи распаднатиот труп бил во понапредната фаза на распаѓање, немало
свеж орган за да се земе образец од ткиво. Неколку дена по првичното
испитување, ренџерот нашол уште два мртви елена близу истото место.
Хемичарот бил повикан на местото. Таму, тој и ренџерот го натовариле
еленот на возило за транспорт и го пренеле до ветеринарната дијагностичка
лабораторија. Истражувачите, потоа, внимателно ја испитале околната област
и се обидувале да најдат знаци кои би сугерирале причина за смртта.
Истражувањата покриле две акри (810 хектари) околу езерото.
Истражувачите забележале дека околната трева е овената и обезбоена.
Помислиле дека за тревата е употребен хербицид. Арсенот е вообичаена
состојка во хербицидите, како арсен троксид, натриум арсенит, натрум
монохидроген метиларсенат и натриум метиларсенат.
Белоопашест елен, кој се размножува во многу делови од земјата, прикажан близу Valley Forge, PA.
(Слика со љубезност на Scott E. Mabry)
Последното соединение е неутрална натриумова сол на метиларсеновата

киселина, CH3AsO(OH)2, која е многу растворлива во вода и затоа се
употребува како активна состојка на многу хербициди. Хербицидната
активност на натриум метиларсенатот се должи на неговата реактивност со
сулфхидрилните (Ѕ-Н) групи од амино киселината цистеин. Кога цистеинот од
ензимот на растението реагира со арсенови соединенија, спречена е неговата
функција и растението на крај умира. За жал, слични хемиски ефекти се
случуваат и во животните. Истражувачите собрале примероци од обезбоената
трева за испитување заедно со обрасците од органите на еленот. Планирале,
со анализа на примероците да го потврдат присуството на арсен, и потоа, ако
е присутен, да се определи неговата концентрација во обрасците.
ИЗБИРАЊЕ МЕТОДА
Државното здружение на аналитички хемичари [Association of Official
Analytical Chemists (AOAC)4] има објавените методи за квантитативно
определување на арсен во биолошки примероци. Методата се состои од
дестилација на арсен како арсин, кој потоа се определува со колориметриско
мерење.
ОБРАБОТКА НА ПРИМЕРОКОТ:
ДОБИВАЊЕ НА РЕПРЕЗЕНТАТИВЕН ОБРАЗЕЦ
Одзади лабораторијата еленот бил секциран и бубрезите се земени за анализа.
Бубрезите биле избрани поради тоа што очекуваниот патоген (арсенот) брзо
се отстранува од животното преку уринарниот тракт.
ПРИГОТВУВАЊЕ НА ЛАБОРАТОРИСКИ ОБРАЗЕЦ
Секој бубрег бил исечен на парчиња и хомогенизиран во високо-брзински
блендер. Овој чекор послужил да се намалат димензиите на честичките ткиво
и да се добие хомоген лабораториски образец.
ДЕФИНИРАЊЕ НА ПАРАЛЕЛНИ ПРОБИ
Три десетграмски обрасци хомогенизрано ткиво од секој елен се ставени во
порцелански лончиња.
ПРИМЕНА НА ХЕМИЈАТА: РАСТВОРАЊЕ НА ОБРАСЦИТЕ

Пред да се пристапи кон добивање водни раствори на аналитот за анализа,
неопходно е образецот прво суво да се спали на воздух, при што органската
матрица се претвора во јаглерод диоксид и вода. Овој процес вклучува
внимателно загревање на секое лонче со образец врз отворен пламен сè
додека не престане да чади. Потоа лончето се става во печка и се загрева
на 555 оС два часа. Сувото спепелување служи аналитот да се ослободи од
органскиот материјал и да се претвори во диарсен пентоксид. Сувите цврсти
супстанци од секое лонче за проба, потоа, се раствораат во разредена HCl, кој
го претвара As2O5 во растворлива H3AsO4.
_______________
4Official
Methods of Analysiss, 15-то издание, Вашингтон, DC; Здружение на државни аналитички
хемичари, 1990, ст. 626.
ОТСТРАНУВАЊЕ НА ИНТЕРФЕРЕНЦИИТЕ
Арсенот може да биде одделен од другите супстанци, кои можат да
интерферираат при анализата, со негово претварање во арсин, AsH3, отровен,
безбоен гас кој се ослободува кога раствор на H3AsO4 се третира со цинк.
Растворите произлезени од обрасците елен и трева реагираат со Sn2+, а мало
количество јодидни јони се додаваат за да ја катализираат редукцијата на
H3AsO4 во H3AsO3 според следната реакција:
H 3AsO4 SnCl 2 2HCl 9: H 3AsO3 SnCl 4 H 2O
H3AsO4 потоа се претвара во AsH3 со додавање цинк:
H 3AsO3 3Zn 6HCl 9: AsH 3(g) 3ZnCl 2 3H 2O
Целата реакција се изведува во колба снабдена со затворач и преносна

цевка при што арсинот се собира во апсорпционен раствор како што е
покажано на слика 1-4. Постапката обезбедува интерференците да останат во
реакцоната колба, а само арсинот поминува во специјалните транспарентни
контејнери наречени кивети.
Моделите на молекули што се важни Арсинот барбутира во растворот од киветата, реагирајќи со сребро
за аналитчката хемија ќе бидат диетилдитиокарбаматот, при што се формира обоено комплексно соединение
прикажувани низ текстот. Овде е според следната реакција:
прикажан арсинот, AsH3. Арсинот е
екстремно отровен безбоен гас со силен C2H5 S
мирис на лук. Аналитичките методи кои AsH3 6Ag 3 N C
вклучуваат добивање на арсин мораат да C2H5 S
се изведуваат претпазливо и при добра
вентилација C 2H 5 S
As N C 6Ag 3H
C2H5 S 3
гас арсин
апсорпцонен
раствор
кивета
Реакцона смеса што
содржи арсен
Слика 1-4 Апаратура за генерирање арсин, AsH3, која е лесна за конструкција

Молекулски модел на натриум диетилдитиокарбамат. Ова соединение е

аналитички реагенс кој се употребува при определување арсен како што е
илустрирано во Илустрацијата 1.1
МЕРЕЊЕ КОЛИЧЕСТВОТО АНАЛИТ

Колчеството арсен од секој образец се определува со мерење на интензитетот
на црвената боја во кивети, со инструмент наречен спектрофотометар. Како
што е покажано во поглавје 23 спектрофотометар мери величина наречена
апсорбанца која е право пропорционална со интензитетот на бојата, но и со
концентрацијата на супстанците одговорни за тоа обојување. Употребата на
апсорбанцата за аналтички цели, подразбира добивање на калбрацона крива
од резултатите на мерење на апсорбанцата на неколку раствори што содржат
позната концентрација на испитуваниот аналит. Горниот дел од слика 1-5
покажува дека со пораст на содржината на арсен во стандардите од 0 до 25
ppm, бојата станува поинтензивна.
ПРЕСМЕТУВАЊЕ НА КОНЦЕНТРАЦИЈАТА
Апсорбанцата на стандардните раствори кои содржат познати концентрации
на арсен се нанесени за да се добие калбрациона крива , како што е покажано
во долнот дел од слика 1-5. Секоја вертикална линија помеѓу горниот и
долниот дел од слика 1-5 го поврзува растворот со соодветна точка на график.
Интензитетот на бојата на секој раствор е претставен со неговата апсорбанца,
која е нанесена на вертикалната оска од калибрационата крива. Забележувате
дека апсорбанцата расте од 0 до 0,72 при наголемување на концентрацијата на
арсенот од 0 до 25 ppm. Како што е покажано, концентрацијата на арсенот во
секој стандарден раствор одговара на вертикална линија од калибрационата
крива. Оваа крива потоа се употребува да се определи концентрацијата на
двата непознати раствори покажани на десно. Прво се наоѓа апсорбанцата
на непознатите обрасци на оската за апсорбанција од графикот, па потоа се
читаат соодветните концентрации на концентрационата оска. Линиите што
водат од киветите до калибрационата крива покажува дека концентрацијата
на арсенот во двата елена изнесувала 16 ppm, односно 22 ppm. Арсенот во
бубрежното ткиво е токсичен на ниво од 10 ppm, затоа е веројатно дека еленот
умрел како последица на внесување на арсеново соединение. Испитувањата,
исто така, покажале дека обрасците трева содржат околу 600 ppm арсен. Ова
многу високо ниво на арсен покажува дека тревата била испрскана со арсенов
хербицид. Истражувачите заклучиле дека еленот најверојатно умрел како
последица од јадење затруена трева.
Стандарди Обрасци
0 ppm 5 ppm 10 ppm 15 ppm 20 ppm 25 ppm елен 1 елен 2

(слеп образец)
0.8
0.6
Апсорбанца
0.4
0.2
0
0 5 10 15 20 25
масена концентрација, ppm
Слика 1-5 Конструирање и користење калибрациона крива за определување на масената

концентрацијата на арсен. Апсорбанцате на растворите во киветите се мерат со употреба на
спектрофотометар. Вредностите на апсорбанцата се скицирани спрема концентрациите на
растворите во киветите, како што е илустрирано во графикот. На крајот, концентраците на
непознатите раствори се читаат од отсечокот, како што е покажано со темни стрелки.
ПРОЦЕНКА НА ВЕРОДОСТОЈНОСТА НА ПОДАТОЦИТЕ

Податоците од експерименталните мерења се анализираат со употреба
на статистички методи опишани во поглавјето: 5, 6 и 7. За секој стандарден
раствор на арсен и образец замен од елен, пресметана е средна вредност
од трите мерења на апсорбанцата. Средната вредност на апсорбанцата на
паралелните проби е поверодостојна вредност за концентрацијата на арсенот
отколку единично мерење. Анализата со најмали квадрати на стандардните
податоци (видете во Оддел 7Д) се користи да се најде најдобрата права помеѓу
точките и да се пресметаат концентрациите на непознатите обрасци заедно со

нивнита статистичка несигурност и интервал на доверба.
Во овие анализи, формирањето на силно обоен продукт на реакцијата
служи да се докаже претпоставката за присуството на арсен и да се обезбеди
веродостојна проценка на неговите концентрации во еленот и тревата. Врз
основа на овие резултати, истражувачите предложиле да се прекине со
употребата на арсенови хербициди во шумските подрачја за да се заштитат
елените и другите животни кои таму се хранат со растенијата.
Овој случај илустрира како една хемиска анализа е употребена да се
идентифицира и определи застапеноста на ризични хемикалии во околината.
Многу аналитичко хемиски методи и инструменти се употребуваат рутински
за да обезбедат битни информации за токсиколошки студии и испитување
на околината од овој вид. Системот на блок-дијаграм од слика 1-3 може да
се употреби во овој случај на испитување. Бараната состојба е сведување
на концентрацијата на арсенот под токсичното ниво. Хемиската анализа
е употребена да се определи актуелната состојба или концентрацијата на
арсенот во околината и таа вредност е споредена со бараната концентрација.
Потоа, резултатот е искористен да се преземе соодветна акција (намалување
на употребата на арсенски пестициди за да се спречи труење на елените со
преголеми количества арсен во околината, што е пример за контролиран
систем.
18
Оддел I
1D Интегрирана улога на хемиските анализи: контролен систем со повратна врска 19
Алатки во
аналитичката
хемија
Краток преглед
2 Хемикалии и прибор: Употреба на

алатките за работа
3 Важни хемиски поими: Изразување на
количество и концентрација
4 Основен пристап кон хемиската рамнотежа
5 Грешки при хемиските анализи:
Проценка на квалитетот на резултатите
6 Случајни грешки: Колку можеме да бидеме
сигурни?
7 Статистичка анализа: Проценка на податоците?
П
оглавјето 1 исцрпно ги објаснува апаратите, рамнотежи, како што е
претставуваше преглед техниките, хемикалиите и киселинско-базната и таложната
на подрачјето и софтверот на eлектронскитe рамнотежа, се разгледува во
важноста на хемиските анализи. табели неопходни за сигурна, Поглавјето 4. Поглавјето 5
Во шестте поглавја од Одделот ефикасна и успешна работа во воведува некои основни
I ги прикажуваме основните лабораторија. Поглавјето 3 ги поставки на статистиката. Во
методи и операции на разгледува хемиските концепти, Поглавјето 6 дадени се
аналитичката хемија, потребни потребни за разбирање на многубројни примени од
за разбирање на принципите на стехиометријата и статистика, кои се користат за
анализатa и за работење во приготвување на растворите. вреднување на аналитичките
лабораторија. Поглавјето 2 Основната теорија на хемиските податоци.
20 Поглавје 2 Хемикалии и прибор: Употреба на алатките за работа
во центарот, каде се наоѓаат и е опишана со равенката

правилно распоредени клинови, за нормална распределба.
кои, по случаен избор ги Квинкунксот е вид динамички,
насочуваат топчињата на десно механички хистограм.
и на лево од централното Хистограмите, веројатноста
место. Секогаш кога топчето го и нормалната распределба се
погодува клинот, има по 50% разгледуваат во поглавјата од 5
шанса тоа да падне на лево до 7.
или на десно. Откако топчето Интересно е да се напомене
поминало низ клиновите, дека прецизниот распоред
паѓа во еден од вертикалните и местата на клиновите во
отвори од провидната кутија. квинкунксот го определуваат
Секој отвор се вика колектор, видот на веројатноста на рас
а висината на колоната од пределба на топчињата во
собрани топчиња во секој колекторите. Статистичарите
колектор е пропорцонална изработиле математички
со веројатноста на паѓање формули што ги опишуваат
на топчето во дадениот распоредите на клиновите
(Слика, со дозвола на Lightning колектор. Централниот кои даваат различни видови
Calculator, Troy, MI.) колектор е директно под распределба. Повеќе за
влезот на топчињата, над квинкунксот и неговата
Квинкункс е механичка множество клинови и затоа симулација на Java applets
направа, која се користи за најголемата веројатност за можете да најдете на http://
да се симулира веројатноста наоѓање на топчето е на нула www.users.on.net/zhcchz/java /
на нормалната распределба. хоризонтално поместување од quincunx/quincunx.1.html и
Малечки топчиња паѓаат од центарот. Веројатноста опаѓа http://stad.dsl.nl/~berrie1/index.
горниот раб на направата на десно и на лево oд центарот html.
Поглавје 2
Хемикалии и прибор:
Употреба на алатките
за работа
В
о ова поглавје ќе се запознаеме со алатките, техниките и хемикалиите што
ги употребуваат хемичарите-аналитичари. Развојот на овие алатки почнал
пред повеќе од два века, а продолжува и денес. Употребата на елект
ронските аналитички ваги, автоматските титратори и други слични пронајдоци
ја унапредуваат изведбата на аналитичката хемија, во исто време подобрувајќи ја
брзината, приодот, точноста и прецизноста на аналитичките методи. На пример,
определувањето на маса на образец, кое пред 40 години траело 5 до 10 минути,
денес се завршува за 5 секунди. Пресметките, со помош на логаритамски
таблици, одземале 10 до 20 минути; сега се изведуваат, со компјутерските
електронски табели, скоро моментално. Нашето искуство со такви извонредни
технолошки иновации, често не прави нетрпеливи кон некои од макотрпните
техники на класичната аналитичка хемија. Тоа е нетрпеливост што настојува да
развива подобри технологии. Всушност, во интерес на брзината и погодноста,
се развиваат модификации на основните методи, но без жртвување на точноста
и прецизноста.
Но, треба да нагласиме дека некои од операциите во аналитичката хемија се
сметаат за безвременски. Тие се развивале постепено во текот на последните два
века, тестирани се и точни. Одвреме на време, упатствата дадени во ова поглавје
може да изгледаат по малку инструкторски. Иако се обидуваме да објасниме
зошто одделни операции се изведуваат на опишаниот начин, можеби ќе се
обидете да ја модифицирате постапката или да прескокнете некој чекор тука или
таму, за да се заштеди време и труд. Меѓутоа, мораме да предупредиме да не
правите модификација на техниките и постапките без претходна консултација
со наставникот и без да сте размислиле внимателно за последиците од неа.
Модификациите би можеле да доведат до неочекувани резултати со неприфатлив
степен на точност/прецизност, во најлош случај, да резултираат со незгода. Денес,
како и пред 100 години, времето потребното за внимателна стандардизација на
раствор од натриум хидроксид е приближно исто.
21
Темелното познавање на алатките на аналитичка хемија, добро ќе послужи

и во другите хемиски курсеви и слични научни области. Исто така, трудот ќе
ви биде награден со задоволството што сте направиле анализа, според високите
стандарди на добрата аналитичка пракса и со степен на точност и прецизност, во
согласност со ограничувањата на техниката.
2А ИЗБОР И РАКУВАЊЕ СО
РЕАГЕНСИ И ДРУГИ ХЕМИКАЛИИ
Чистотата на реагенсите сериозно влијае на постигнатата точност за било која
анализа. Затоа, од суштинска важност е, квалитетот на реагенсот да одговара на
употребата за која е наменет.
2A-1 Класификација на хемикалиите
Степен на чистота за реагенс (Reagent Grade)

Хемикалиите означени со степен на чистота за реагенс (Reagent Grade) одговараат
на минимумот стандарди одредени од Комитетот за реагенси и хемикалии на
Американското хемиско друштво (ACS)1. При аналитичката работа, тие најчесто
се употребуваат. Некои производители ги означуваат максималните граници на
онечистување, дозволени со спецификации на ACS, на етикетата на производот.
Други ја печатат извршената анализа за различни онечистувачи.
Степен на чистота на примарен стандард

Особините, потребни за примарен стандард, покрај исклучителната чистота,
се наброени во секција 11A-3. Реагенсите означени како примарен стандард,
се внимателно анализирани од производителот и анализата е печатена на
Новото име на Националното биро за етикетата од амбалажата. Националниот институт за стандарди и технологии2
стандарди е Национален институт за е вистинското место за набавка на примарни стандарди. Оваа агенција, исто
стандарди и технологии. така, обезбедува референтни стандарди, коишто претставуваат внимателно
анализирани, комплексни, супстанци3.
Хемикалии со степен на чистота на реагенс за специјална цел

Достапни се и хемикалии кои се приготвуваат за специфични примени
(Special-Purpose Reagent Chemicals). Во нив се вбројуваат растворувачите за
спектрофотометрија и високо ефикасната течна хроматографија. Информациите,
важни за дадената примена, се добиваат заедно со реагенсите. На пример, еден
спектрофотометриски растворувач е снабден со податоци кои ја содржат неговата
апсорбанца на определени бранови должини и неговата максимална бранова
должина во ултравиолетовата област.
_______________
1 Committee on Analytical Reagents, Reagent Chemicals, 8th ed. Washington, D.C.: American hemical
Society, 1993.
2 National Institute of Standards and Technology
3 U.S. Department of Commerce, NIST Standard Reference Materials Catalog, 1998–99, NIST
Special Publication 260.Washington, D.C.: U.S. Government Printing Office, 1998.
2Б Чистење и означување на лаборатосриските садови 23
2A-2 Правила за ракување со реагенси и раствори

За постигнување на висок квалитет на една хемиска анализа, потребно е
користење на реагенси и раствори со потврдена чистота. Секое, токму отворено,
шише хемикалија со степен на чистота на реагенс (reagent-grade) се употребува
со доверба. Дали истата доверба ќе биде оправдана и кога шишето е полу празно,
зависи исклучително од начинот на ракување со него, откако било отворено.
Затоа, треба да се придржувате на следните правила за спречување на случајните
загадувања на реагенсите и растворите.
1. Изберете хемикалија со највисок степен на чистота, достапна за аналитичка
работа. Ако е можно, изберете го најмалото шише кое го содржи количеството
што е потребно.
2. После земањето на реагенс веднаш вратете го капакот на садот. Не сметајте
дека некој друг ќе го направи тоа.
3. Држете го затворачот од шишето за реагенс со прсти. Никогаш не го ставајте
на работната маса.
4. Никогаш не го враќајте вишокот од реагенс во шишето, освен ако не е
регулирано поинаку. Ризикот од загадување на целото количество во шишето
е многу поголем од заштедените пари.
5. Освен ако не е регулирано поинаку, во шише со цврста хемикалија никогаш
не ставајте шпатули, лажички или ножеви. Наместо тоа, енергично затресете
го затвореното шише или благо потчукнете го од дрвената маса за да се
раздвојат грутките, па потоа истурете го бараното количество. Ако ваквата
постатапка се покаже неефикасна, употребете чиста порцеланска лажичка.
6. Полицата за реагенси и лабораториската вага оддржувајте ја чиста и уредна.
Доколку се истури нешто врз нив, исчистете ги веднаш, иако некој друг веќе
чека да ја употреби истата хемикалија или реагенс.
7. Придржувајте се на локалните прописи кои се однесуваат за остатоците на
реагенси и раствори.
2Б ЧИСТЕЊЕ И ОЗНАЧУВАЊЕ
НА ЛАБОРАТОРИСКИТЕ САДОВИ
Секоја хемиска анализа редовно се изведува со паралелни проби. За да може
содржината на образецот да се разликува со сигурност, садовите мора да се
означени. Колбите, чашите и лончињата имаат мала шлифувана површина на
која со молив може да се направат полутрајни означувања.
Постојат и специјални мастила за маркирање на површината на порцелан. Со
печење на висока температура, на глазурата останува трајна ознака. За маркирање
може да се употреби и заситен раствор од железо(III) хлорид, иако не е толку
добар како комерцијалните препарати.
Секоја чаша, колба или лонче пред употреба мора темелно да се исчисти. Ако не е наложено поинаку, не ја
Приборот се мие со топол раствор на детергент. Потоа, прво се плакне со големо сушете внатрешноста на стакларијата
количество чешменска вода и на крај со мали порции дејонизирана вода3. или порцеланските садови.
Правилно измиената стакларија ќе биде прекриена со униформен и непреки
нат слој од вода. Ретко е неопходно пред употреба да се суши внатрешноста
на стакларијата. Во најдобар случај, сушењето е губење време, а во најлош,
_______________
3 Упатствата за дејонизирана вода дадени во ова поглавје и во Поглавјето 27, се однесуваат и за
дестилирана вода.
потенцијален извор на онечистување. Еден органски растворувач, како бензен

или ацетон, може ефикасно да отстрани масни онечистувања. Снабдувачите на
хемикалии често продаваат препарати за отстранување такви слоеви.
2В ВПАРУВАЊЕ ТЕЧНОСТИ
Често е нужно да се намали волуменот на растворот кој содржи неиспарлива
растворена супстанца. Сликата 2-1 илустрира како се изведува таа операција.
Стаклото за покривање со ребра дозволува пареата да го напушта садот, а го
штити преостанатиот раствор од случајни загадувања. Употребата на закривено
стакло со испакнати делови за да се обезбеди празен простор помеѓу работ на
чашата и стаклото и на вообичаеното саатно стакло, е понепогодно за покривање
Слика 2-1 Прибор за испарување течност од прикажаното стакло со ребра.
Впарувањето често тешко се контролира, поради можното прегревање на
некои раствори. Може да дојде до превривање со прскање, кое може да биде
многу силно и да причини делумно губење на растворот. Внимателно и благо
Превривање со прскање е ненадејно, загревање секогаш ја намалува опасноста од вакви губитоци. Превривањето со
често жестоко вриење при кое прскање, исто така, се намалува со додавање стаклени топчиња (перли) онаму
растворот може да испрска од неговиот каде што е дозволена нивната употреба,
сад. За време на испарувањето, можат да се отстранат некои несакани супстанци.
На пример, хлориди и нитрати може да се отстранат од растворот со додавање
сулфурна киселина и со загревање до појава на густи, бели пареи на сулфур
триоксид. Оваа операција се изведува во дигестор. Во кисели раствори, уре
ата ефикасно отстранува нитратни јони и азотни оксиди. Отстранувањето на
амониум хлорид успешно се врши со додавање концентрирана азотна киселина
и впарување на растворот до мал волумен. Амониумовите јони брзо оксидираат
при загревање. Потоа растворот се впарува до суво.
Органските конституенти можат брзо да се отстранат од растворот со
додавање сулфурна киселина и загревање (во дигестор) до појава на пареи од
сулфур триоксид. Оваа операција се вика мокро согорување. Азотна киселина
може да се додаде кон крајот на загревањето, за да се забрза оксидацијата и на
Мокро согорување е оксидација на
последните траги од органска материја.
органските конституенти на образецот
со оксидациони реагенси какви што
се азотната киселина, сулфурната
киселина, водород пероксидот, 2Г МЕРЕЊЕ МАСА
бромната вода или комбинација од При повеќето анализи, се употребува аналитичка вага, за да се добие многу
овие реагенси. точна маса. За мерење маса, кога точноста не е толку пресудна, се употребуваат
помалку точни, лабораториски ваги.
Аналитичка вага може да е со
максимален капацитет во интервал од
1 g до неколку килограми и прецизност 2 Г-1 Видови аналитички ваги
при максимален капацитет од најмалку
1 дел од 105.
Според дефиницијата, аналитичка вага е инструмент за вагање маса со
максимален капацитет од 1 g до неколку килограми и со прецизност од најмалку
1 дел од 105 при максимален капацитет. Прецизноста и точноста на бројните,
Макровагата е најчестиот тип
аналитичка вага. Таа има максимално современи, аналитички ваги, при полна оптовареност, надминуваат 1 дел на 106.
оптоварување од 160 до 200 g и Најчесто употребуваните аналитички ваги (макровагите) имаат максимален
прецизност од 0,1 mg. капацитет кој се движи од 160 до 200 g. Извршените мерењата се со стандардна
девијација од ±0,1 mg. Семимикро аналитичките ваги имаат максимално
оптеретување од 10 до 30 g со прецизност од ±0,01 mg. Типична микроаналитичка
Семимикро аналитичка вага има
вага има капацитет од 1 дo 3 g и прецизност од ±0,001 mg.
максимална оптоварување од 10 до 30
g и прецизност од 0.01 mg. Во последните неколку декади, аналитичката вага претрпе драматична
2Г Мерење маса 25
еволуција. Традиционалната аналитичка вага е со два таса, закачени на двата Микроаналитичката вага има
краја на еден лесeн лост што балансира на острицата од призма сместена во максмална носивост од 1 to 3 g и
средината на лостот. Предметот што се вага се става на едниот тас. Потоа, на прецизност од 0,001 mg или 1 µg.
другиот тас се додава онолку стандардна маса колку што е потребно лостот да се
доведе во почетната положба. Вагањето со таква двотасна рамнокрака вага било
мачно и долготрајно.
Првата аналитичка вага со еден тас се појавила на пазарот во 1946 год.
Вагањето со неа било побрзо и поудобно од традиционалната двотасна вага.
Затоа, во повеќето лаборатории, таа ја заменила двотасна вага. Аналитичката вага
со еден тас сèуште широко се употребува. Обликот и ракувањето со еднотасната
вага, на кратко, се разгледува во Секција 2 Г-3. Денес и оваа еднотасна вага се
заменува со електронска аналитичка вага која нема ниту лост ниту призма.
2 Г-2 Електронска аналитичка вага4

На слика 2-2 е даден шематски дијаграм на електронската аналитичка вага.
Тасот е сместен над шуплив метален цилиндер кој е обвиткан со намотка сместена
над внатрешниот пол на еден цилиндричен траен магнет. Електричната струја
од намотката создава магнетно поле кое го подржува (го левитира) цилиндерот,
тасот, индикаторскиот крак и додаденото оптоварување на тасот. Струјата се
дотерува така што положбата на индикаторскиот крак да биде на нулта позиција
(нула) кога тасот е празен. Ставањето на предмет на тасот предизвикува тој и
индикаторскиот крак да се придвижат надолу, што го наголемува количеството
светлина што паѓа на фотоќелијата од детекторот на нултата точка. Струјата
во фотокелијата се зголемува и појачува и се пренесува до намотката, што
Еден предмет левитира кога е
предизвикува создавање на појако магнетно поле, што го враќа тасот во неговата
присилен да лебди во воздух.
Детектор на нулта
точка на вагата
Извор на
светлина
Индикаторски крак
S N S
Сигнал
Појачувач
и контрола
Серво
придвижувач
Корекциона
струја
Слика 2-2. Електронска аналитичка вага (Од R. M. Schoonover, Anal. Chem., 1982, 54,
973A. Издадено 1982 год. од Американското хемиско друштво.)
_______________
4За објаснувања со повеќе поединости, видете R. M. Schoonover, Anal. Chem., 1982, 54, 973A; K. M.
Lang, Amer. Lab., 1983, 15 (3), 72.
почетна нулта позиција. Направа како оваа, во која мала електрична струја
предизвикува механичкиот систем да ја задржи нултата позиција е еден тип на
серво систем. Струјата потребна за задржување на тасот и предметот на нултата
позиција е право пропорционална со масата на предметот и лесно се мери, ди
гитализира и покажува на екран. За калибрирање на електронската вага се
употребува стандардна маса и струјата се дотерува, за да се отчита масата на
стандардот на екранот.
На слика 2-3 прикажана е градбата на две електронски, аналитички, ваги.
Во секоја, тасот е поврзан со систем на кочници, општо познат како комора. Во
комората се вградени неколку кочници(флексури) што го ограничуваат движење
на тасот и спречуваат торзиските сили (што потекнуваат од нерамномерното
оптеретување) да јо пореметат рамнотежата на механизмот на вагата. Во нулта
положба, лостот е паралелен со гравитациониот хоризонт и секоја кочница е
во слободна положба. На слика 2-3a прикажана е електронска вага, со тас под
комората. Со оваа вага се постигнува повисока прецизност отколу со вагата
со горно оптеретување, прикажана на слика 2-3б. Но и електронските ваги со
оптеретување одгоре имаат еднаква или поголема прецизност од најдобрите
механички ваги. Исто така, тие имаат непречен пристап до тасот.
Општа карактеристика на електронските ваги е да вршат автоматско
тарирање, што овозможува на екранот да се отчита нула при оптеретување на
тасот со празен сад (сатче за вагање). Повеќето ваги овозможуваат тарирање до
100 % капацитет.
Некои електронски ваги имаат двојни капацитети и двојни прецизности. Овие
Тара е масата на празен сад без
карактеристики дозволуваат намалување на капацитетот од оној на макровага
до оној на семимикровага (30 g) со истовремено наголемување на прецизноста
образец. Тарирање е постапка на
до 0,01 mg. Во ваков случај, хемичарот има две ваги во една. Една современа
подесување на вагата со садот на
електронска вага обезбедува неверојатно брза и лесна употреба. На пример,
тасот, на нулта положба
вагата се подесува притискајќи ја лентестата алатка на различни места по
Електромагнетна Кочница
комора (Флексура)
Детектор на нулта
Потпорна точка на вагата
точка
Преносник на
оптоварувањето
Паралелограмско
прикочување на Тас
оптеретувањето
Тас за вагање
Дигитален отчитувач
Комора Намотка Детектор на нулта

(a) (б) точка на вагата
Слика 2-3 Електроаналитички ваги. (a) Класична конфигурација, со еден тас под комората. (Од R. M. Schoonover, Anal.
Chem., 1982, 54, 973A. Објавено 1982 год. во Американското хемиско друштво.) (b) Електроаналитичка вага со оптеретување
одгоре (тас на горната површина). Воочете дека механизмот е сместен во куќиште со прозорец. K. M. Lang, Amer. Lab., 1983,
15 (3), 72. Авторско право (Copyright) од 1983 год. на International Scientific Communications, Inc.
2Г Мерење маса 27
нејзината должина. Со една положба на лентестата алатка, инструментот се

вклучува или исклучува, со друга автоматски се калибрира вагата со стандардна
маса, а со третата се подесува екранот на нула со или без оптеретување на тасот. Фотографија на современа аналитичка
вага е прикажана на колор слика 23.
Со мали или никакви упатства може да се постигне сигурно мерење.
2 Г-3 Еднотасна механичка аналитичка вага

Компоненти
Иако двотасните и еднотасните механички ваги значително се разликуваат и по
изгледот и по карактеристиките на изведбата, сепак тие имаат неколку заеднички
компоненти. На слика 2-4 даден е дијаграм на една еденотасна вага. Во овој
инструмент, лесeн лост се потпира на рамната површина преку острицата на
призмата (А). За левиот крај на лостот закачен е тас каде се поставува предметот Обете призми во една механичка
вага се направени од ахат или сафир;
за мерење и комплет на тегови кои се причврстени со куки. Овие тегови може да
овозможуваат контакти со мало триење
се подигнуваат од лостот едно по едно, со механички систем, што е контролиран со површините сместени на узенгија и
преку сет од копчиња од надворешната страна на куќиштето на вагата. На во точката на потпора на лостот; и овие
десниот крај на лостот е сместен контратег, што ги урамнотежува тасот и масата површини се од ахат или сафир
на левиот крај на лостот.
Втората призма (B) е сместена близу до левиот крај на лостот и со острицата
ја поддржува втората рамна површина, која е сместена на внатрешната страна на
една узенгија која го поврзува тасот со лостот. Двете призми и соодветните рамни
површини се направени од извонредно цврсти материјали (ахат или синтетички
сафир) и формираат две лежишта кои овозможуваат движење на лостот и на тасот
со минимум на триење. Изведбата на една механичката вага најмногу зависи од
правилноста на овие две лежишта. Еднотасните ваги се снабдени со закочувач на
лостот и закочувач на тасот. Закочувачот на лостот е механичка направа која го
подига лостот така што острицата на централната призма не ја допира површината
Отчитување
B
Узенгија A
Систем на
Острици B оптичка ламба
на призми A
Скала
Вградени
тегови Контратег
Лост
Амортизер
Тас
Слика 2-4 Аналитичка вага со еден тас. (Од R. M. Schoonover, Anal. Chem., 1982, 54,973A.
Објавено 1982 год. од Американското хемиско друштво.)
на нејзиното лежиште и истовремено ја ослободува узенгијата од контактот со

острицата на страничната призма. Целта на обата закочувачки механизми е да се
спречи оштетувањето на лежиштата додека предметот се става или вади од тасот.
За да се избегне оштетување на Кога е вклучен, закочувачот на тасот го носи најголемиот дел од масата на тасот
призмите и површините на лежиштата, и нејзината содржина и спречува осцилации. Обата закочувачи се контролираат
системот за закочување на една со рачки наместена надвор од куќиштето на вагата и треба да се вклучат секогаш
механичка вага треба секогаш да е
кога вагата не е во употреба.
вклучен освен за време на мерењето.
Блиску до крајот на лостот, наспроти тасот, е монтиран воздушен пригушувач
(исто така познат како воздушен одбивач). Оваа направа се состои од клип кој се
движи во еден концентричен цилиндар закачен за куќиштето на вагата. Воздухот
во цилиндерот е изложен на ширење и собирање кога лостот се става во движење.
Лостот брзо се смирува како резултат на отпорот на движењето.
За да се регистрираат мали разлики во маса (<1 mg) неопходна е заштита
од струење на воздухот. Поради тоа, аналитичката вага секогаш е затворена во
куќиште со врати, кои овозможуваат внесување или изнесување на предметите
што се вагаат.
Вагање со еднотасна вага

Кракот на правилно дотерана вага, без предмет на тасот и со сите тегови на своите
места зазема хоризонтална положба. Кога закочувањето на тасот и лостот е
отстрането, лостот е слободен да ротира околу острицата на призмата. Ставањето
на предмет на тасот причинува левиот крај на лостот да се придвижи надолу. Тогаш
се поставуваат оптеретувањата, систематски менувајќи ги, едно по едно, додека
нерамнотежата не стане помала од 100 mg. Аголот на отстапување на лостот во
однос на неговата основна хоризинтална положба, е право пропорционален со
милиграмите додадена маса која мора да се отстрани, за да се врати лостот во
основната хоризонтална положба. Оптичкиот систем прикажан во горниот дел
на слика 2-4 го мери ова аголно отстапување и го претвара аголот во милиграми.
Оптичкато окно е мал транспарентен екран монтиран на лостот, опремен со
скала со отчитувања од 0 дo 100 mg. Светлосен сноп поминува преку скалата до
лупа, која пак фокусира мал дел од наголемената скала на замаглената стаклена
плоча на предната страна од вагата. Со помош на нониус, можно е читање на
скалата до 0,1 mg.
2 Г-4 Правила за употреба на аналитичка вага

Аналитичката вага е осетлив инструмент со кој мора внимателно да се ракува.
Консултирајте се со асистентот за поединостите околу вагањето со дадениот
модел на вага. Но, без оглед на нејзината изработка или модел, придржувајте се
на следните правила за вагање:
1. Наместете го предметот што ќе го вагате во центрот на тасот.
2. Заштитете ја вагата од корозија. Предметот што треба да се стави на тасот би
требало да биде направен од нереактивен метал, нереактивна пластика или
стаклен материјал.
3. Придржувајте се на посебните мерки за претпазливост (Секција 2Д-6) за
вагање течности.
4. Ако е потребно подесување на вагата, консултирајте го асистентот.
5. Одржувајте ја вагата и нејзиното куќиште беспрекорно чисти. Четкичка е
корисна за отстранување на истурен материјал или прашина.
6. Секогаш оставете ги загреаните предмете да постигнат собна температура
пред вагање.
2D Measuring Mass 29
3. Observe special precautions (Section 2E-6) for the weighing of liquids.

4. Consult the instructor if the balance appears to need adjustment.
5. Keep the balance and its case scrupulously clean. A camel’s-hair brush is use-
ful for the removal of spilled material or dust. 2Г Мерење маса 29
6. Always allow an object that has been heated to return to room temperature
7. Употребете штипка
before weighing it. или навлаки за прсти за да се спречи влажнењето на
7. сушените
Use tongsпредмети.
or finger pads to prevent the uptake of moisture by dried objects.
22D-5 Sources
Г-5 Извори of Error при
на грешки in Weighing
вагање
Корекција
Correctionна
forпотисок 5 5
Buoyancy
Грешката
A buoyancyна потисок сеaffect
error will јавуваdata
тогаш когаdensity
if the густината на object
of the предметот
beingшто се вага,dif-
weighed се A buoyancy is theеweighing error
Грешката наerror
потисок грешка при
разликува значително од густината на стандардните тегови. Извор на оваа грешка
fers significantly from that of the standard weights. This error has its origin in вагање која се when
that develops јавуваtheтогаш
objectкога
being
еthe
разликата на силата
difference на потисок
in the buoyant што
force ја врши
exerted byсредината
the medium(воздухот)
(air) on врз
the предметот
object and предме
weighedтотhas
штоa significantly
се вага има different
значи den-
и теговите. Корекција на потисокот се постигнува со равенката телно различна густина од теговите.
on the weights. Correction for buoyancy is accomplished with the equation sity than the weights.
�d �
dair dair
W1 � W2 � W2 � (2-1)
obj dwts
where
каде is the corrected
W1Wе1коригираната масаmass of the object,
на предметот, W2 е W 2 is the
масата на mass of the standard
стандардните тегови,
weights, d
dobj е густината
obj is the density of the object,
на предметот, dwts е густинатаd is the density of the weights, and
wts на теговите, а dair е густината на
d air is theистиснат
воздухот density ofодthe airВред
нив. displaced
носта by
на them; d air hasg⋅cm
dair е 0,0012 a value
− 3. of 0.0012 g�cm�3.
The consequences
Важноста of Equation
на равенката 2-1 е 2-1 are shown
покажана на in Figure
слика 2-5,2-5,наinкоја
which the rela-
е нанесена
tive error due
зависноста наtoрелативната
buoyancy isгрешка
plotted што
against
се the
долdensity of objects weighed
жи на потисокот во односin air
на
густината на предметот
against stainless што се вага,
steel weights. Noteвоthat
воздух, наспроти
this error тегthan
is less ови од нер’ѓосувачки
0.1% for objects
челик. Грешката е помала од 0,1 % за предмети кои што имаат густина од
2 g⋅cm−3 или поголема. Поради тоа, за повеќето цврсти супстанци, ретко е нужно
да се прави корекција на масата. Меѓутоа, истото не може да се каже за цврстите
супстанци со мала густина, како и течностите и гасовите за кои влијанието на
0.00
потисокот е значително и мора да се направи корекција.
% релативна грешка% relative error
–0.10
0.00
–0.20
–0.10
–0.30
–0.20
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20
Density of object, g/L
Figure 2-5 Effect–0.30 of buoyancy on weighing data (density of weights � 8 g � cm ). Plot of rela-
�3
tive error as a function of the density of the object weighted.
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20
5
For further information, see R. Battino Густина
and A. G.на предметот,
Williamson, g/L Educ., 1984, 64, 51.
J. Chem.
Слика 2-5 Влијание на потисокот врз податоците од вагањето (густина на теговите = 8 g⋅cm− 3).
Дијаграм на релативната грешка како функција од густината на предметот што се мери.
5Запонатамошни информации, видете R. Battino and A. G. Williamson, J. Chem. Educ., 1984, 64,
51.
30 Chapter 2 Chemicals and Apparatus: Putting the Tools to Work
that have a density of 2 g� cm�3 or greater. It is thus seldom necessary to apply a

30 Поглавје 2 toХемикалии
correction the mass иofприбор:
most solids. The
Употреба на same cannot
алатките be said for low-density
за работа
solids, liquids, or gases, however; for these, the effects of buoyancy are signifi-
cant and a correction must be applied.
Густината на теговите, што се употребуваат за еднотасна вага, во зависност
The density of weights used in single-pan −balances ranges from 7.8 to 8.4
од изработува чот, се движи од 7,8 дo 8,4 g⋅cm 3. Употребата на 8 g⋅cm− 3 дава
g� cm�3, depending on the manufacturer. Use of 8 g� cm�3 is adequate for most
доволно точни корекции. Ако е потребна поголема точност, треба да се разгледаат
purposes. If a greater accuracy is required, the specifications for the balance to
техничките податоци на вагата, за бараните густини.
be used should be consulted for the necessary density data.
Пример 2-1
Example 2-1
Празна
A bottleколба
weighedима7.6500
маса 7,6500
g empty g. and
По 9.9700
додавањето
g afterнаintroduction
органска течна of anсупстан
organicца
со густина
liquid with a0,92
density − 30.92
g⋅cmof масата
g� cmстанува
�3
. The9,9700 g. was
balance Вагата е снабдена
equipped со тегови
with stainless
од нер’ѓосувачки
steel weights (d �челик
8.0 g�(dcm= �3
8,0
). g⋅cm − 3).the
Correct Коригирајте
mass of the ја sample
масата for
на обра зецот за
the effects
ефектот на потисокот.
of buoyancy.
Очигледно,
The apparentмасата
mass ofна the
течноста 9.9700−�
liquid еis9,9700 7,6500
7.6500 = 2,3200
� 2.3200g. Истата
g. The сила
sameна
потисокот дејствува
buoyant force acts onна the
садот за времеduring
container на двете
bothмерења.
weighings; Поради
thus,тоа,
weпотребно
need to е
да се земеonly
consider во предвид
the force самоthatсилата
acts on штоtheдејствува
2.3200 на
g of 2,3200 g течност.
liquid. Замената
Substitution of
на 0,0012 g⋅cm − 3 за dair, 0,92 g⋅cm− 3 за �3 dobj и 8,0 g⋅cm− 3 за dwts во �3 равенката 2-1
0.0012 g� cm for d air , 0.92 g� cm for d obj , and 8.0 g� cm for d wts in
�3
дава
Equation 2-1 gives
W1 � 2.3200
, � 2.3200
, � 0.0012
,
0.92
,
�
0.0012
,
8.0
, � � 2.3227
, g
Температурни ефекти
Temperature Effects
Обидите
Attempts за вагање
to weigh предмет
an object чија temperature
whose температураisе different
различна from
од онаа
thatнаofнеговата
its sur-
околина
roundingsрезулти раат соinзначителна
will result грешка.
a significant error.Најчест
Failureизвор на оваа
to allow грешка
enough е кусото
time for a
време
heated за загре
object toаниот
returnпредмет
to roomдаtemperature
се врати наis собна температура.
the most common sourceПостојат два
of this
извора
problem.на Errors
грешките dueпоради разлика in
to a difference во temperature
температураhave
та. Првиот се конвекционите
two sources. First, con-
струи
vectionкои во куќиштето
currents на вагата
within the balanceвршат
case ефект
exert на потисокeffect
a buoyant на тасотon иthe
предметот.
pan and
Вториот е, топлиот воздух во затво р ениот сад тежи помалку од
object. Second, warm air trapped in a closed container weighs less than the истиот волумен
same
Секогаш оставете загреаните предмети воздух на пониска температура. Обата ефекта влијаат така што
volume at a lower temperature. Both effects cause the apparent mass of the изваганата масаob-
на
да се изладат
Always до собна
allow heated температура,
objects to return to
предм етот е пониска. Оваа грешка може да изнесува максимално
ject to be low. This error can amount to as much as 10 or 15 mg for a typical 10 или 15 mg за
пред да ги вагате. порцелански гуч или сад за вагање (Сл. 2-6). Затоа, пред да се вагаат,
porcelain filtering crucible or a weighing bottle (Figure 2-6). Heated objects загреаните
room temperature before you attempt to
предмети секогаш се ладат до собна температура,.
weigh them. must always be cooled to room temperature before being weighed.
Други извори на грешка

Other Sources of Error
Одвреме навреме, предметите од порцелан и стакло собираат статички
A porcelain or glass object will occasionally acquire a static charge that is suffi-
електрицитет, што причинува вагата да функционира погрешно. Овој проблем
cient to cause a balance to perform erratically; this problem is particularly seri-
е особено сериозен кога релативната влажност е ниска. Често, потоа, настанува
ous when the relative humidity is low. Spontaneous discharge frequently occurs
спонтаното разелектризирање. Слаб извор на радиоактивност (фотографска
after a short
четкичка) period. A low-level
во куќиштето на вагата source of radioactivity
обезбедува доволно јони(such as a photogra-
за ослободување на
pher’s brush) in the balance case will provide sufficient ions
полнежот. Инаку, предметот може да се избрише и со влажна еленска to relieve
кожа. the
charge. Alternatively,
Точноста the object
на оптичката скалаcan be wiped with
на еднотасната a faintly
вага dampда
би требало chamois.
се проверува
The optical scale of a single-pan balance should be checked regularly
редовно, особено кога условите за вагање го бараат целиот опсег на скалата. for ac-
За
curacy, particularly under loading conditions that require
оваа проверка, како стандард, се користи тег од 100 mg. the full scale range. A
standard 100-mg weight is used for this check.
2Д Прибор и постапки поврзани со вагање 31
0.0
A
B
Апсолутна грешка, mg –2.0
–4.0
–6.0
–8.0
–10.0
0 10 20
Време по вадење од сушилница, min
Слика 2-6 Влијание на температурата врз податоците од вагањето. Апсолутната грешка на масата
како функција од времето, по вадењето на предметот од сушилница на 110°C. A: порцелански гуч.
B: сатче за вагање со околу 7,5 g KCl.
2 Г-6 Помошни ваги

Во аналитичката лаборатoрија широка употреба наоѓаат и ваги кои се помалку Употребувајте ги помошните
прецизни од аналитичките. Нивната предност е во брзината, издржливоста, лабораториски ваги за вагање кое не
големиот капацитет и лесниот приод. Тие би требaло да се употребат секогаш бара голема точност.
кога не се бара висока точност.
Помошните ваги со оптеретување одгоре се особено погодни. Осетлива вага
со оптеретување одгоре може да вага маси од 150 до 200 g со прецизност од
околу 1 mg, што е за ред на величина помал од оној на микроаналитичка вага.
Некои ваги од овој вид поднесуваат оптеретување до 25 000 g со прецизност од
±0,05 g. Повеќето се снабдени со направа за тарирање што овозможува читање
на нулата на вагата со празен сад на тасот. Некои се целосно автоматизирани,
не бараат рачно дотерување на цифрите и ставање на тегови и обезбедуваат
дигитално отчитување на масата. Современите ваги со оптеретување одгоре се
електронски (слика. 2-3б).
Се користи и вага со три лоста, која е помалку осетлива од помошната вага
со оптеретување одгоре. Тоа е еднотасна вага со три групи од по десет тегови
кои се лизгаат вдолж одделни калибрирани скали. Прецизноста на една вага
со три лоста може да биде помала за една до две ред на величини од онаа на
вагата со оптеретување одгоре. Меѓутоа, за многу операции на вагање, нејзината
прецизноста е прикладна. Предноста на овој вид вага е нејзината едноставност,
трајност и ниска цена.
2Д ПРИБОР И ПОСТАПКИ ПОВРЗАНИ СО ВАГАЊЕ

Масата на многу цврсти супстанци се менува со влажноста поради тоа што тие
апсорбираат мерливи количества влага. Овој ефект особено е силно изразен
кога хемиските реагенси или образецот имаат голема површина или се иситнети
до фин прав. За да се избегне влијанието на влажноста од атмосферата на
резултатите, првиот чекор на една типична анализа е сушење на образецот.
Образецот, талогот или садот се доведуваат до константна маса преку

циклус кој вклучува загревање на соодветна температура (обично еден час или
повеќе), потоа ладење и вагање. Овој циклус се повторува онолку пати колку што
Сушење или согорување до е потребно да се добијат маси од две, последователни вагања кои меѓусебно се
константна маса е процес при разликуваат една од друга за 0,2 до 0,3 mg. Постигнувањето константна маса дава
кој цврстата супстанца поминува гаранција дека хемиските или физичките процеси што се случуваат за време на
низ циклус од загревање, ладење и загревањето (или согорувањето) се завршени.
вагање сè додека нејзината маса не
стане константна во интервал од 0,2
до 0,3 mg. 2Д-1 Сатчиња за вагање
Најзгодно е цврстите супстанци да се сушат и чуваат во сатчиња за вагање. Два
вида од нив се прикажани на слика 2-7. Шлифуваниот дел од стакленото сатче,
прикажано на лево е на надворешната страна на садот, па не може да дојде во
контакт со содржината. На овој начин отстранета е можноста дел од образецот
да се губи поради задржување на шлифуваната површина.
Во употреба се и пластични сатчиња за вагање, кои се, исто така, погодни.
Главната предност на овие сатчиња над стаклените е нивната издржливост.
2Д-2 Ексикатори и сретства за сушење

Сушење во сушилница е најчестиот начин за отстранување влага од цврстите
супстанци. Но, овој пристап не е погоден за супстанци кои се распаѓаат или за оние,
од кои водата не се отстранува на вообичаената температура на сушилницата.
Исушените материјали се чуваат во ексикатори додекa нe се оладат, за да
се намали примањето на влага. На сликата 2-8 се прикажани компонентите на
типичен ексикатор. Долниот дел содржи хемиски реагенс кој суши, како што
е безводен калциум оксид, калциум сулфат, Drierite®), безводен магнезиум
Ексикатор е направа за сушење на
супстанци или предмети.
перхлорат (Anhydrone® или Dehydrite®), или фосфор пентоксид. Шлифуваната
стаклена површина лесно се премачкува со маст за подмачкување.
Капакот на ексикаторот се отстранува или преместува со лизгање, а не со
подигнување, за да се намали опасноста од истурање на образецот. Херметичко
затворање на капакот за телото на ексикаторот, се постигнува со лесна ротација
и слаб притисокот на наместениот капак.
Кога загреан предмет се сместува во ексикатор, доаѓа до наголемување на
притисокот на затворениот воздух, што може да доведе да одвојување на капакот
од телото на ексикаторот. Од друга страна, ако ексикаторот остане затворен,
ладењето на загреаниот предмет може да предизвика развивање на делумен
вакуум во внатрешноста. Обете состојби можат да причинат физичка загуба
или онечистување на содржината во ексикаторот. Поради тоа, иако тоа донекаде
е спротивно на намената на ексикаторот, се препорачува мало ладење пред
поставување на капакот на место. Исто така е корисно, еднаш или два пати, за
Слика 2-7 Типични сатчиња за вагање.

2Д Прибор и постапки поврзани со вагање 33
Капак
Шлифувани Ексикаторска
стаклени површини плоча
Тело
Средство за
сушење
Слика 2-8 Компоненти на типичен ексикатор. Телото содржи средство за сушење и обично е
покриена со жичана преграда или порцеланска плоча со отвори за сместување на сатчиња за вагање
или лончиња за жарење.
време на ладењето, ексикаторот да се отвори за да се отстрани вакуумот што се

создал. На крај, при пренесување на ексикаторот од едно на друго место, треба
капакот да се држи со палци.
Повеќето хигроскопни материјали треба да се чуваат во садови снабдени со
капачиња кои добро налегнуваат, како што се сатчињата за вагање. Капачињата
остануваат на место додека сатчињата се во ексикаторот. Повеќето други цврсти
супстанци можат да се чуваат непокриени.
2Д-3 Ракување со сатчиња за вагање

Загревањето на 105 дo 110 °C е доволно да се отстрани влагата од површината
на повеќето цврсти супстанци. На слика 2-9 прикажан е прибор кој се препорува
за сушење образец. Сатчето за вагање се наоѓа во означена чаша, покриена
со ребрасто саатно стакло. Овој прибор го заштитува образецот од случајни
загадувања, но, истовремено дозволува слободен пристап на воздух. На сличен
начин се третираат и талозите во порцеланските лончињата, што треба да се
ослободат од влага со едноставно сушење. Чашата, во која се сушат содржините
на сатчето за вагање или порцеланското лонче, мора внимателно да се одбележи
за да може да се препознае.
Треба да се избегнува фаќање на исушените предмети со прсти бидејќи може
да се пренесат количества влага или масти од кожата врз предметот. Овој проблем
може да се избегне ако сувите предмети за вагање се фаќаат со штипка, навлаки
за прсти од еленска кожа, чисти памучни ракавици или ленти од хартија. Сликата
2-10 покажува како се работи со сатче за вагање, користејќи лента од хартија.
Слика 2-9 Прибор за сушење на
обрасци
Слика 2-10 Метода за квантитативно пренесување на цврст образец. Со употребата на парче хартија
се избегнува контактот меѓу стаклото и кожата.
2Д-4 Вагање со разлика

Вагање со разлика е едноставна метода за определување серија маси на образец.
Прво се мерат сатчето за вагање со содржината во него. Потоа образецот се
префрла од сатчето за вагање во чаша. Сатчето за вагање нежно се потчукнува
и со негова благо ротирање се обезбедува контрола врз количеството префрлен
образец. По префрлањето, сатчето за вагање и содржината што останала во него
се вагаат повторно. Масата на образецот е разликата меѓу двете вагања. Битно е
тоа што сите цврсти супстанци се префрлени од сатчето во чашата без губиток.
2Д-5 Вагање хигроскопни цврсти супстанци

Поради тоа што хигроскопните супстанци брзо апсорбираат влага од атмосферата,
со нив треба посебно да се постапува. Сатчињата за вагање за секој образец се
вагаат. Потоа приближни количества од секој образец се ставаат во посебни
сатчиња за вагање и се загреваат одредено време. По сушењето, сатчињата се
затвараат со капачиња и се оставаат во ексикатор за да се изладат. Пред вагањето,
секое сатче моментално се отвора за да се ослободи вакуумот. По вагањето,
содржината од секое сатче брзо се префрла во неговиот сад за чување кој веднаш
се затвора. Испразнетото сатче за вагање пак се затвора и пак се вага ( заедно со
остатоците од супстанцата). Истото се повторува со секој образец. Масите им се
определуваат од разликата.
2Д-6 Вагање течности

Масата на течностите секогаш се добива со разлика. Некорозивните и релативно
неиспарливи течности можат да се префрлат во претходно изваган сад за чување,
со соодветен капак што добро затвора (како кaj сатчињата за вагање). Масата на
садот се вади од вкупната маса.
Испарливите и корозивни течности можат да се затворат, со затопување,
во измерена стаклена ампула. Ампулата се загрева, а потоа нејзиното грлото
се заронува во образецот. При ладењето, течноста се вовлекува во ампулата.
Ампулата тогаш се завртува и грлото í се заталува со мал пламен. Ампулата,
нејзината содржина и стакленцата што отпаднале за време на залемувањето, се
ладат до собна температура и вагаат. Потоа, ампулата се префрла во соодветен
сад и се крши. Ако садот е одмерна волуметриска колба, може да е потребна
корекција на волуменот заради стаклото од ампулата.
2Ѓ Прибор и постапки за филтрирање и жарење 35
2Ѓ ПРИБОР И ПОСТАПКИ
ЗА ФИЛТРИРАЊЕ И ЖАРЕЊЕ
2Ѓ-1 Прибор за филтрирање и жарење

Обични лончиња
Обичните лончиња служат само како садови за чување на образецот. Оние,
направени од порцелан, алуминиум оксид, кварц или платина, ја одржуваат
масата константна – во граници на експериментална грешка. Се употребуваат,
главно, за да го претворат талогот во стабилна форма за вагање. Талогот прво се
собира на филтер хартија. Потоа филтерот заедно со содржината се префрла во
извагано лонче и хартијата се согорува.
Обичните лончињата од никел, железо, сребро и злато се користат како
садови за високотемпературно топење на обрасци кои се нерастворливи во
раствори на реагенси. Овие лончиња можат да претрпат промена во масата,
поради нагризување од атмосферата или од содржината во нив. Освен тоа,
таква корозивна реакција може да го онечисти образецот со хемиски форми што
потекнуваат од лончето. Хемичарот секогаш би требало да избере лонче чии
продукти ќе дадат најмали интерференции во наредните чекори од анализата.
Лончиња за филтрирање
Лончињата за филтрирање служат како садови за чување образец и како филтри.
За да се забрза филтрирањето, се користи вакуум. Чврсто припивање на лончето
за вакуум-ерленмаерката се постигнува со некој од гумените адаптери (видете
слика 2-11; комплетната апаратура за филтрирање е прикажана на слика 2-16).
Честопати е потребно помалку време за собирање на талогот во лончето за
филтрирање отколку на филтерна хартија.
Слика 2-11 Адаптери за лончиња за филтрирање

Лончињата со дно од синтерирано стакло6 (познато и како лончињата со фрит

подлога) се изработуваат во три степени на порозност означени со f (фина), m
(средна) и c (грубa). Горната температурна граница за лончињата од синтерирано
стакло обично е околу 200 оС. Лончиња за филтрирање направени од кварц
издржуваат, без оштетување, повисоки температури. Истото се однесува и за
лончиња од неглазиран порцелан или фритови од алуминиум оксид, кои не се
толку скапи како кварцните.
Еден гуч (Gooch-лонче) има перфорирано дно во кое е вментната фиброзна
подлoга. Порано, кај гуч-лончињата, се користеше азбест како средство за
филтрирање. Постоечките закони го исфрлија овој материјал од употреба и затоа
азбестот е заменет со мали стаклени подлоги. Тие се употребуваат во двојка, за
да се спречи нивното распаѓање за време на филтрирањето. Стаклените подлоги
можат да издржат над 500 °С и се помалку хигроскопни од азбестот.
Филтер хартија
Хартијата е важно средство за филтрирање. Беспепелната хартија се изработува
од целулозни влакна, третирани со хлороводородна и флуороводородна киселина
за да се отстранат онечистувањата со метали и силициум диоксид. Потоа,
киселините се неутрализираат со амонијак. Кај многу хартии за филтрирање, ос
татоците од амониумови соли влијаат на резултатот, при определувањето на азот
со Кјелдаловата метода (секција 27В-11).
Сите хартии впиваат влага од атмосферата; беспепелната хартија не е
исклучок. Пред вагање на собраниот талог, неопходно е, со согорување, да се
разгради хартијата. Обично, кружна беспепелна хартија со дијаметар од 9 или
11 cm, по согорувањето, остава маса помала од 0,1 mg, количество кое е зане
марливо. Беспепелната хартија може да се произведе со неколку различни
степени на порозност.
Желатинозните талози, како хидратизирано железо (III) оксид, ги затнува
порите на било кое средство за филтрирање. Грубо порозната, беспепелна хартија,
е најефикасна за филтрирање на такви цврсти супстанци, но дури и таа може да
се затне. Овој проблем се намалува ако на талогот пред филтрирање се додаде
беспепелна филтер хартија. Од снабдувачите со хемикалии може да се набави
пулпа од филтерна хартија, во форма на таблети. По потреба, пулпата може да
се приготви и во лабораторија, делувајќи со концентрирана хлороводородна
киселина на парче беспепелна хартија и со промивање на дезинтегрираната маса
до отстранување на киселината.
Табелата 2-1 во кратки црти ги прикажува карактеристиките на вообичаените
средства за филтрирање. Ниедно од нив не ги задоволува сите барања.
Прибор за загревање
Многу талози се вагаат директно, откако е постигната константна маса, во
нискотемпературна сушилница. Таква сушилница се грее со електрични греачи
и е во состојба да постигне константна температура во граница од 1°C (или
подобро). Максималната температура што се постигнува се движи од 140 до
260°C, во зависност од изработката и моделот. За многу талози, температура од
110°C е доволно добра температура на сушење. Ефикасноста на една сушилница
многу се наголемува со употреба на воздух што циркулира. Циркулирањето на
претходно сушен воздух низ сушилницата, подесена да работи при делумичен
вакуум, претставува дополнително подобрување.
Денес, на пазарот може да се набават лабораториски микробранови печки.
Секаде каде се применуваат, многу е скратен циклусот на сушење. На пример,
објавено е дека за тињасти обрасци, на кои во обичните сушилници им е
Табела 2-1
Споредба на средствата за филтрирање, во гравиметриската анализа
Гуч-лонче, Порцеланско Лонче од
Карактеристики Хартија стаклена подлога Стаклено лонче лонче алуминиум оксид
Брзина на
Бавно Брзо Брзо Брзо Брзо
филтрирање
Погодност и Мачно,
Погодно Погодно Погодно Погодно
подготовка непогодно
Максимална
температура на Нема >500 200–500 1100 1450
согорување, °C
Јаглеродот е со
Хемиска
редуцира чки Инертна Инертна Инертна Инертна
реактивност
својствата
Порозност Достапни се Достапни се Достапни се Достапни се Достапни се
повеќе неколку неколку неколку неколку
Погодност за Несоодветна; Несоодветна; Несоодветна; Несоодветна;
желатинозни Задоволителна филтерот се филтерот се филтерот се филтерот се
талози затнува затнува затнува затнува
Цена на чинење Ниска Ниска Висока Висока Висока
потребно 12 или 16 часа сушење, во микробранова печка се сушат во интервал

од 5-6 минути6.
Обична ламба за загревање може да се употреби за сушење на талог што бил
собран на беспепелна филтер хартија и, исто така, за јагленисување на хартијата.
Процесот, вообичаено, завршува со жарење на повисока температура во муфолна
печка.
Бренерите (пламениците) се вообичаени извори на интензивно загревање.
Максималната температура што може да се постигне зависи од изработката на
пламеникот и согорувачките својства на горивото. Од три најчести лабораториски
бренери, со мекеровиот (Meker) се обезбедува највисока температура, а го следат
тириловиот (Tirrill) и бунзеновиот (Bunsen) тип на бренер.
Индустриска, тешка електрична печка (муфолната печка) постигнува
и контролира температура од 1100 °C или повисоко. За ставање, вадење и
пренесување предмети во печката потребни се долгокраки маши и огнеотпорни
ракавици како заштита.
2Ѓ-2 Филтрирање и жарење на талози

Подготовка на лончињата
Секое лонче кое се употребува при претворањето на талогот во погодна форма за
вагање, во текот на сушењето или жарењето мора да ја одржува масата констант
на, во границите на експериментална грешка. Лончето прво темелно се чисти Обратно промивање на едно лонче за
филтрирање се прави со свртување на
(лончињата за филтрирање обично се чистат со обратно промивање на апаратура
лончето надолу во внатрешниот дел на
за вакуум филтрирање) и се подложуваат на ист режим на загревање и ладење адаптерот (слика 2-11) и смукање на
каков што е потребен за талогот. Овој процес се повторува додека не се постигне водата низ превртенето лонче.
константна маса (стр. 32), т.е. сè додека, неколку, едно по друго вагања на се
разликуваат за 0,3 mg или помалку.
6синтерирано стакло – меѓусебно слепени делумно стопени честички стакло со меѓусебни
празнини
Филтрирање и промивање на талозите
Декантација е процес на мирно

Филтрирање на аналитичкиот талог се состои од чекорите декантација, промивање
истурање на течноста и пренесување. При декантацијата, низ филтерот се пропушта најголемиот дел
без да се разбранува исталожената течност од матичниот раствор, додека исталожената цврста супстанца на дното од
супстанца на дното од садот. чашата, каде што се образувала, не се вознемирува. Брзината на целата постапка
на филтрирање зависи од тоа дали во овој чекор ќе се избегне затнувањето на
порите на филтерот со честичките од талогот. Стапчето за мешање се користи за
да се насочи протокот на течноста (слика 2-12).
Кога протокот ќе се прекине, капката течност на крајот од жлебот за ис
текување од чашата се собира со стапчето за мешање и се враќа во чашата. Потоа
во чашата се додава течност за промивање и темелно се меша со талогот. Цврстата
супстанца се остава да се сталожи, а течноста се декантира низ филтерот.
Во зависност од талогот, понекогаш се потребни неколку такви промивања.
Промивањата треба да се изведуваат пред цврстата супстанца да се префрли на
филтерот. Така талогот е потемелно промиен а филтрирањето е побрзо.
Процесот на пренос на талогот е прикажан на слика 2-12в и г. Главниот дел
на талогот од чашата се пренесува на филтерот со соодветно насочуван доток
на течноста за промивање. Како и при декантацијата и промивањето, и при
овој чекор стапчето за мешање обезбедува доток на талогот кон средството за
филтрирање.
Последните остатоци од талогот кои останале залепени на внатрешната
страна од чашата се отстрануваат со мал отсечок од гумена цевка навлечен на
(a) (б)
(в) (г)
Слика 2-12 Чекори на филтрирање: (а и б) промивање со декантација; (в и г) пренесување на талог.

крајот од стапчето. Отворениот дел на цевката е навлечен на крајот од стапчето

за мешање и пред употреба се навлажува со течност за промивање. Цврстата
супстанца собрана на него се додава на талогот на филтерот. За да се соберат
последните траги од талогот на хидратизирани оксиди од ѕидот на чашата се
употребуваат мали парченца беспепелна хартија. Овие парченца се спалуваат
заедно со хартијата што го содржи главниот дел од масата на талогот.
Многу талози поседуваат својства на ползење или ширење преку мократа Ползење е процес при кој цврстата
површина наспроти силата на гравитација. Поради тоа, филтрите никогаш не супстанца се движи нагоре по ѕидот
се исполнуваат повеќе од три четвртини од волуменот; за да се избегне ризикот, од влажниот сад или филтер хартијата.
дел од талогот да се загуби како резултат на ползењето. Ползењето успешно
се намалува со додавање на мали количества нејонски детергент, како Tритон
X-100, кон матичниот раствор или течноста за промивање.
Секој желатинозен талог мора внимателно да биде промиен, пред да се
исуши. Ваквите талози при сушењето се стврднуваат и при тоа пукаат. Во таков Не смее да се дозволи желатино
случај, понатамошното додавање од течноста за промивање само поминува низ зниот талог да се исуши пред да биде
овие пукнатини и се постигнува мало или никакво промивање. целосно промиен.
2Ѓ-3 Упатства за филтрирање и согорување на талозите
Приготвување на филтер хартија

На слика 2-13 е прикажана постапката за свиткување филтерна хартија и
поставување во инка. Хартијата се свиткува точно на половина (a), цврсто се
стиснува и повторно се свиткува (б). Едно од ќошињата од триаголното парче се
откинува паралелно со второто свиткување (в). Хартијата потоа се отвора така
што неоткинатата четвртина формира конус (г).
(a) (б)
(в) (г) (д)
Слика 2-13 Свиткување и местење на филтер хартија. (а) Преклопете ја хартијата точно на половина,
стиснете ја цврсто. (б) Свиткајте ја хартијата, по втор пат. (в) Откинете едно од ќошињата паралелно
со второто свиткување ( г) отворете ја неоткинатата половина на свитканата хартија така да формира
конус, потоа (д) ставете го конусот во инката. Навлажете ја хартијата со некоја капка течност и
внимателно притиснете да се залепи.
Конусот се сместува во инката и цврсто се притиснува свитканиот дел (д).

Местењето е завршено со навлажнување на конусот со раствор за промивање и
внимателно притискање со прст. Помеѓу инката и правилно наместениот конус
не смее да има празнина. На тој начин, грлото на инката ќе биде исполнет со
непрекинат столб течност.
Префрлање на хартијата и талогот во лонче

Откако филтрирањето и промивањето е завршено, филтерот и неговата
содржина се префрлаат од инката во лонче коешто е доведено до константна
маса. Беспепелната хартија, во влажна состојба, е многу осетлива и со неа, за
време на пренесувањето, мора внимателно да се постапува. Ако хартијата до
некаде се исуши пред да се извади од инката, опасноста од кинење значително
се намалува.
Слика 2-14 го илустрира процесот на префрлање. Тродуплиот дел од
филтерната хартија се префрла на спротивната страна на инката и конусот се
израмнува вдолж неговиот горен раб (а). Ќошињата се свиткуваат на внатре (б), а
потоа и горниот раб (в). На крајот, хартијата и нејзината содржина се пренесуваат
во лончето ( г) така да најголемиот дел од талогот е блиску до дното на лончето.
Согорување на филтер хартија
Треба да имате бренер (пламеник) Ако средство за загревање е ламба, тогаш лончето се става на чиста, нереактивна
за секое лонче. Тогаш ќе можете површина, каква што е метална мрежа покриена со алуминиумска фолија
истовремено да согорувате неколку Ламбата се поставува приближно на 1 cm над работ на лончето и се вклучува.
хартии. Јагленисувањето се изведува само од себе, без да му се обрне понатамошно
внимание. Процесот значително се забрзува ако хартијата се навлажи само
со една капка концентриран раствор од амониум нитрат. Отстранувањето на
остатокот јаглерод се постигнува со бренер, како што е опишано подолу.
Значително поголемо внимание бара употребата на бренер за согорување на
филтер хартија. Со бренер се постигнуваат многу повисоки температури отколку
со ламба. Постои можност од механичко губење на талогот ако во почетниот
степен од загревањето влагата пребрзо се отстранува од талогот или ако хартијата
се запали. При реакција со врелиот јаглерод може да настане делумна редукција
(a)
(б)
(в) (г)
Слика 2-14 Префрлање на филтерната хартија со талогот во лонче. (a) Стиснете го тродуплиот дел
од конусот кон спротивната страна на инката и израмнете го конусот вдолж неговиот горен раб.
(б) Извадете го израмнетиот конус од инката и свиткајте ги ќошињата навнатре. (в) Свиткајте го
горниот раб на конусот надолу за да се затвори талогот во хартијата. (г) Внимателно пренесете ја
хартијата и нејзината содржина во лончето.
2Е Мерење на волумен 41
на некои талози. Таква редукција е сериозен проблем ако после согорувањето

не е можно да се изврши реоксидација. Овие тешкотии може да се намалат со
поставување на лончето како што е покажано на слика 2-15. Навалената положба
овозможува доволен пристап на кислород; капачето треба да е при рака за да се
изгасне пламенот, ако се појави.
На почетокот се користи слаб пламен. Како влагата се отстранува, а хартијата
почнува да се јагленисува, температурата постепено се наголемува. Интензитетот
на загревањето може да се процени според количеството испуштен чад. Мало
чадење е нормално. Значително наголемување на количеството чад навестува
можно запалување на хартијата, и тогаш би требало привремено да се прекине
загревањето. Секој пламен што ќе се појави треба да се угаси со капачето за
лонче. (Самото капаче при тоа може да ја промени бојата, поради јаглеродни
продукти; тие се отстрануваат од капачето со согорување). Кога чадењето ќе
престане, загревањето се засилува за да се отстрани преостанатиот јаглерод.
Ако е неопходно, може да се преземе и силно загревање. Оваа постапка обично
претходи на конечното жарење на талогот во муфолна печка, каде, исто така, не
е пожелна редукциона атмосфера.
Слика 2-15 Пеплосување на талог. Правилна
Употреба на лончиња за филтрирање положба на лончето за почетно жарење.
Кога место хартија се користи лонче за филтрирање се употребува апаратура

за вакуум филтрирање (слика 2-16). Со помош на сигурносното шише, вакуум-
ерленмаерка е одвоена од изворот на вакуумот.
2Ѓ-4 Правила за ракување со загреани предмети

Внимателно придржување кон следните правила ја намалува можноста од
случајни губитоци на талогот.
1. Вежбајте ги непознатите постапки пред да ги употребите.

2. Никогаш не ставајте загреан предмет на површината од работната маса.
Наместо тоа, ставете го на подлога од жица или на керамичка плочка отпорна
на топлина.
3. Пред да ставите лонче во ексикатор, кое претходно било загревано со пламен
или во муфолна печка, оставете го на подлога од жица или на керамичка
плочка, малку да се олади.
4. Машите и пинцетите кои се употребуваат за држење загреани предмети држете
ги чисти. Не дозволувајте нивниот врв да ја допира работната маса.
2Е МЕРЕЊЕ НА ВОЛУМЕН
Прецизното мерење на волуменот, за многу аналитички методи е исто толку
важно како и прецизното мерење маса.
2Е-1 Единици за волумен Кон

Вакум
Единица за волумен е литар (L), дефиниран како еден кубен дециметар.
Милилитар (mL) е илјадити дел од литарот и се употребува тогаш кога литарот Сигурносно
претставува преголема единица за волумен. шише
2Е-2 Влијание на температурата на мерењето волумен

Слика 2-16 Апаратура за вакуум филтрирање.
Волуменот кој го зазема дадена маса течност варира со температурата. Истото Сигурносното шише ја одвојува вакуум-
се однесува и за садот во кој се наоѓа течноста за време на мерењето. Повеќето ерленмаерката од изворот на вакуум.
42 2G-2 2 The
Поглавје Effect of
Хемикалии Temperature
и прибор: Употреба on Volumeза Measurements
на алатките работа
The volume occupied by a given mass of liquid varies with temperature as does
the device
направи за that holds the liquid
волуметриски мерења during measurement.
се направени Mostматеријал,
од стакло, volumetricкој
measuring
за среќа,
devices
има мал are made of glass,
коефициент however,
на ширење. which
Затоа, fortunately
промените has a small
на волуменот наcoefficient
еден стакленof
сад со промените
expansion. на температурата
Consequently, неthe
variations in треба да сеofземаат
volume a glassпредвид
containerпри обична
with tem-
аналитичка
perature needработа.
not be considered in ordinary analytical work.
Коефициентот
The coefficient наofширење
expansion за разредени
for diluteводни раствори
aqueous (приближно
solutions 0,025%
(approximately
/°C) е таков да
0.025%/°C) is промена
such thatодa 5° C има
5°C мерлив
change has ефект на веродостојноста
a measurable наreliability
effect on the обичните
волуметриски мерења. measurements.
of ordinary volumetric
Пример 2-2
Example 2-2
Образец
A 40.00-mLод 40,00 mL is
sample е замен
taken од воден
from an раствор
aqueousнаsolution
5° C. Кој
at волумен ќе зазема
5°C. What volumeна
20°
doesC?it occupy at 20°C?
0.025%
,
V20� � V5� � (20 � 5)(40.00)
, � 40.00
, � 0.15
, � 40.15
, mL
100%
Volumetric
Волуметриските measurements
мерења mustморааbeдаreferred to some на
се однесуваат standard
некојаtemperature;
стандардна
this referenceТаа
температура. point is ordinarily
рефе 20°C. Theеambient
рентна температура обично temperature
20°C. Собната of температура,
most labora-
tories
во is sufficiently
повеќето лаборатории,closeеtoдо20°C
волноtoблиску
eliminate the за
до 20°C need forелиминира
да се temperature correc-
потребата
tions
за in volume measurements
температурни корекции при forволуметрис
aqueous solutions. In contrast,
ките мерења the coefficient
на водни раствори.
of expansion
Наспроти тоа,forкајorganic liquidsраст
органските may require corrections
ворувачи, for temperature
заради коефициентот differ-
на ширење
може
ences даof се
1°Cпотребни
or less. корекции и за температурни разлики од 1°C или помалку.
2Е-3
2G-3Направи за прецизно
Apparatus мерењеMeasurement
for the Precise на волумен of Volume
Веродостојно мерење на волумен
The reliable measurement се изведува
of volume со пипета,
is performed with бирета
a pipet,иaволуметриска
buret, and a
колба (тиквичка). Волуметрискиот прибор е означен од произведувачот и укажува
volumetric flask. Volumetric equipment as marked by the manufacturer indicates
не само на начинот на калибрирање [обично со TD “to deliver” (“да се испушти”)
not only the manner of calibration (usually TD for “to deliver” or TC for “to
или co TC “to contain” (“да се задржи”)], туку, исто така, и на температурата за
contain”) but also the temperature at which the calibration strictly applies. Pipets
која е точно калибриран. Пипетите и биретите обично се калибрираат во однос
and burets are ordinarily calibrated to deliver specified volumes, whereas volu-
на испуштен волумен, додека волуметриските колби се калибрираат врз база на
metric flasks
волуменот наare calibrated
растворот штоonгоa содржат.
to-contain basis.
Pipets
Пипети
Пипетите овозможуваат
Pipets permit the transferпренос на точно
of accurately knownпознати волумени
volumes од еден
from one сад во
container to
Tolerances, Class A
друг. Некои
another. Someчести
commonтипови се прика
types жаниinнаFigure
are shown слика2-17;
2-17. information
Информациите што се
concerning
Transfer Pipets
Tолеранции, однесуваат на нив волуметрис ка
their use is given inната употреба
Table се дадени во
2-2. A volumetric, orТабелата 2-2. Една
transfer, pipet (Figure 2-17a) de-
Класа A преносни пипети
Capacity, mL Tolerances, mL liversпреносна
или a single,пипета
fixed (слика
volume2-17a) пренесува
between 0.5 andсамо200 еден
mL. определен
Many suchволумен (од
pipets are
0,5 доcoded
color 200 mL). Многу for
by volume такви пипети означени
convenience се со боја
in identification andспоред волуменот
sorting. Measuring за
Капацитет,
0.5 mL Толеранции,
�0.006 mL полесно идентифицирање
pipets (Figure 2-17b and c)иare calibratedОдмерните
сортирање. in convenientпипети
units (слика 2- 17б
to permit и в)
delivery
1 се калибрирани
volume upвоtoприкладни единици
capacityзаranging
да овозможат одвојување
to 25 mL. на било кој
�0.006
0,5 60,006 of any a maximum from 0.1
2 �0.006 волумен до нивниот максимален капацитет одto
0,1a дo 25 mL. mark at the outset;

5
1 60,006
�0.01
Volumetric and measuring pipets are filled calibration

10
2 60,006
�0.02 the Волуметриските
manner in which или мерни пипети
the transfer се полнат
is completed depends до on
калибрираната
the particularмарка.
type.
5 60,01 Начинот на пренос зависи од типот на пипетата. Поради привлекувањето
Because an attraction exists between most liquids and glass, a small amount помеѓуof
20 �0.03 повеќето течности и стаклото, секогаш после празнењето на пипетата, на врвот
10 60,02 liquid tends to remain in the tip after the pipet is emptied. This residual liquid is
25 �0.03
20 60,03 останува мало количество на течност. При користење на волуметриска пипета
50 �0.05 never blown out of a volumetric pipet or from some measuring pipets; it is
25 60,03 или некои од одмерните пипети, оваа заостаната течност никогаш не се додава
100 �0.08 blown out of other types of pipets (Table 2-2).
50 60,05 во префрлениот волумен. Меѓутоа, од други видови пипети се префрла (Taбела
100 60,08 2-2).
Обоен
знак
Изгравирани
прстени
0
0
1
1
2
2
3 3
4 4
5 5
6 6
7 7
(ѓ)
8 8
9
9
10
10 (д)
Променлив
(в) врв (г)
(б)
(a)
Слика 2-17 Типични пипети: (a) волуметриска пипета, (б) Морова (Mohr) пипета, (в) серолошка
(вирусолошка) пипета, ( г) Епендорф (Eppendorf) микропипета, (д) Оствалд-фолинова (Ostwald–
Folin) пипета, (ѓ ) ламбда пипета.
Taбела 2-2
Карактеристики на пипети
Начин на
Име калибрирање* Функција Капацитет, mL Тип на испразнување
Волуметриска TD Додавање одреден волумен 1 – 200 Слободно
Mohr-ова TD Додавање одреден волумен 1 – 25 До најдолната калибрирана линија
Серолошка TD Додавање одреден волумен 0,1 – 10 Последната капка се отстранува†
Серолошка TD Додавање одреден волумен 0,1 – 10 До најдолгата калибрирана линија
Ostwald–Folin-ова TD Додавање одреден волумен 0,5 – 10 Последната капка се отстранува†
Ламда TC Одземање одреден волумен 0,001 – 2 Исплакнување со соодветен растворувач
Ламда TD Додавање одреден волумен 0,001 – 2 Последната капка се отстранува†
Eppendorf-оав TD Додавање променлив или одреден волумен 0,001 – 1 Врвот се празни со воздух
* TD, to deliver (на испуштање) TC, to contain (на содржина).

† Замаглен прстен близу врвот на скоро произведените пипети означува дека последната капка се отстранува.
Range and Precision of Handheld Eppendorf micropipets (Figure 2-17d) deliver adjustable microliter
ПодрачјеEppendorf
Typical и прецизност на volumes of liquid.
Со рачните, With these
Eppendorf, pipets, a known
микропипети (слика and adjustable
2-17г) можат даvolume of air is
се одмеруваат
типични Eppendorf
Micropipets микропипети различни, однапред
displaced from определени,
the disposable микролитар
plastic ски волумени
tip by depressing на течности.
the push Со
button on the
притискање врз копчето
top of the pipet наstop.
to a first врвотThis
од овие пипети
button до првиот
operates степен на закочување,
a spring-loaded piston that
Волуменско
Volume Стандардно
Standard познат
forces (но прилагодлив)
air out определен
of the pipet. The volumeволумен воздух сеair
of displaced истиснува од пластичниот
can be varied by a lock-
Range, �LμL
подрачје, Deviation, �LμL
отстапување, заменлив
ing digitalврв. Ова копче
micrometer работи наlocated
adjustment принцип on на
theклип
front со
of еластич на спирала
the device. кој
The plastic
истиснува
tip is thenвоздух
insertedодinto
пипетата. Волуменот
the liquid and the на истиснатиот
pressure on the воздух
button може да се
is released,
1 – 20 , @ 2 �L
�0.04
менува
causingсоliquid
подесување на дигитал
to be drawn into theниот микрометар
tip. The tip is thenсместен
placed на предната
against страна
the walls of
, @ 20 �L
�0.06
на
theпипетата.
receivingПластичниот
vessel, and the врв push
се заронува
button isвоagain
раствор и при ослободување
depressed на
to the first stop.
10 – 100 , @ 15 �L
�0.10
, @ 100 �L
�0.15
копчето,
After 1 течноста
s, the pushсе вовлекува
button is во врвот. Пластичнот
depressed further to врв се пренесува
a second на ѕидот
stop, which на
com-
20 – 200 , @ 25 �L
�0.15 садот, копчето пак се притиснува до првиот степен. После една секунда
pletely empties the tip. The range of volumes and precision of typical pipets of чекање
, @ 200 �L
�0.30 копчето
this typeпак
areсе притиснува
shown до вториот степен на закочување, при што врвот це
in the margin.
100 – 1000 , @ 250 �L
�0.6 лосно се празни. Подрачјето
Numerous automatic pipets на are
волумени
availableи прецизност
for situations на that
типични пипети
call for од
the re-
, @ 1000 �L
�1.3 овој вид се прикажани на маргината.
peated delivery of a particular volume. In addition, motorized, computer-
500 – 5000 , mL
�3 @ 1.0 controlled низа автоматски
Постојатmicroliter pipets areпипети за пренесување
now available определен
(see Figure 2-18). волумен. Исто
This device is
, mL
�8 @ 5.0 така, постои и моторизирана, компјутерски управувана, микролитарска пипета
programmed to function as a pipet, a dispenser of multiple volumes, a buret, and
(слика 2-18). Таа направа работи како пипета, одмерувач на различни волумени,
a means for diluting samples. The volume desired is entered on a keyboard and
бирета и средство за разредување обрасци. Саканиот волумен се внесува на
is displayed on a panel. A motor-driven piston dispenses the liquid. Maximum
Енкодерски тастатурата и тој се појавува на екранот. Клипот, кој се придвижува со мотор, ја
volumes range from 10 to 2500 �L.
електричен Дигитален одмерува течноста. Максималните волумени се во подрачје од 10 до 2500 μL.
приклучок екран
Бирети
Тастатура Burets
Биретите, како и одмерните пипети, овозможуваат пренесување на било кој
Burets, like
волумен measuring мексимален
(до нејзиниот pipets, enable the analyst
капацитет). Со to deliver
бирета се any volume пого
постигнува up to
лема прецизноста од онаа што се постигнува со пипета.
their maximum capacities. You can attain somewhat greater precision with a bu-
ret Една бирета
than with се состои од калибрирана цевка, која се полни со титрант и
a pipet.
Копче
славина со која
A buret се контролира
consists протекувањето
of a calibrated tube to holdнаtitrant
титрантот.
plus aОсновните разлики
valve arrangement
за помеѓу типовите бирети се воisоднос на славините. Наједноставната
Активатор by which the flow of titrant controlled. This valve is the principalславина
source се
of
ослободување
состои од стаклено
difference топчеThe
among burets. кое simplest
добро налегнува
pinchcockнаvalve
внатрешната
consists ofстрана на едно
a close-fitting
на
кратко гумено
glass bead цевче
inside сместено
a short на долниот
length of rubberкрај од биретата
tubing (сликаthe
that connects 2-19a).
buretСамо
and со
its
заменливиот
врв
притискање на цевчето
tip (Figure 2-19a); onlyсеwhen
постигнува проток
the tubing на течноста
is deformed покрај
does топчето.
liquid flow past the
Компјутерски
Биретите, обично, се снабдени со тефлонски чепови, кои се инертни кон
bead.
контролиран
модул повеќето
Buretsреагенси и не бараат
are usually equipped подмачкување
with Teflon (слика 2-19б).
stopcocks, Кај биретите
which снабдени
are unaffected by
со стаклени
most reagents чепови, потребно
and thus requireе подмачкување на површината
no lubricant (Figure 2-19b). од шлифуваниот
Burets equipped
стаклен
with glassчепstopcocks
и лежиштетоrely onза aдаlubricant
се обезбеди контакт
between што нема да surfaces
the ground-glass пропушта of
течност.
stopcockНекои раствори,
and barrel for a особено бази,
liquid-tight заостанати
seal. во контакт
Some solutions, со шлифуваната
notably bases, cause
површина за подолг
glass stopcocks период,
to freeze предизвикуваат
when заглавување
the solution remains на стаклените
in contact чепови.
with the ground-
Затоа, после секоја употреба, чеповите на биретите треба темелно да се измијат.
glass surfaces for long periods. It is important to thoroughly clean glass stop-
Крај на cocks after each use.
Волуметриски колби (тиквички)
течноста
Волуметриските колби (тиквички) се произведуваат со волумен од 5 mL дo 5 L
и обично се калибрираат на содржина на одреден волумен, кога се наполнети
Volumetric Flasks
до марката, изгравирана на грлото на колбата (слика 2-20). Тие се употребуваат
Заменлив Volumetric
за flasksстандардни
приготвување are manufactured
раствориwithи заcapacities
разредувањеranging fromдо
обрасци 5 mL to 5 L
определен
врв and are usually
волумен, calibrated
пред земање to contain
аликвот a specified
со пипета. volume
Има колби коиwhen filled to a line
се калибрирани на
etched
база “наon the neck (Figure
префрлање”; 2-20).сеThey
тие лесно are usedсоforдвете
разликуваат the preparation
изгравираниofлинии
standard
на
грлото. Акоand
solutions е потребно префрлање
for the dilution of на означениот
samples волумен,
to a fixed колбата
volume priorсе полни до
to taking
Figure 2-18 A handheld, battery-
operated, computer-controlled, motorized
погорната црта.a pipet. Some are also calibrated on a to-deliver basis; these are
aliquots with
Слика 2-18
pipet. Courtesy of Rainin Instrument Co. readily distinguished by two reference lines on the neck. If delivery of the stated
Рачна
Woburn,батериска,
MA. компјутерски управувана, volume is desired, the flask is filled to the upper line.
пипета. Со дозвола на Rainin Instrument Co.
Woburn, MA.
2Е-4 Користење на волуметрискиот прибор

Производителот ја гравира ознаката за волумен на чист волуметриски прибор. MO121
Овие ознаки, ќе го имаат утврденото значење, само ако се запази истиот степен
KIMAX
USA
20C
ml
на чистота и во лабораторијата. Само чиста површина на стаклото е покриени

KIMAX 0
USA
20C 1
ml 0
се непрекинат слој од вода. Онечистувања или масти го прекинуваат овој слој. 2
Постоењето на прекини во водниот слој е сигурен знак за нечиста површина.

50
4
5
100
6
Чистење
7
150
8
Доволно е брзо заронување во раствор на топол детергент за да се отстрани

200
45
маснотијата и онечистувањата одговорни за водните прекини. Избегнувајте

46
250
47
подолготрајно заронување бидејќи ќе се формира рапава површина или прстен

48
300
49
на допирната површина детергент/воздух. Овој прстен не може да се отстрани и 350 50
113 SEC
причинува прекини на слојот што ја уништува корисноста на приборот.

A
400
Отако ќе бидат исчистени, алатките мораат целосно да бидат исплакнати 450
со чешменска вода и потоа со три или четири промивања со дестилирана вода. 500
Лабораториските садови ретко се сушат.
Одбегнување на паралакса
(a) (б)
Горната површина на течноста сместена во тесна цевка покажува забележлива
заобленост или менискус. Најчеста пракса е да се користи дното на менискусот Слика 2-19 Бирети: (a) Чеп од стаклено
како реферерентна точка при калибрирањето и употребувањето на волуметрискиот зрно, (b) Тефлонски чеп.
прибор. Поточно определување на овој минимум се врши со држење непровидна
карта или парче хартија зад градуираната површина (слика 2-21). Менискус е закривена површина на
течноста на допирната површина со
Кога отчитувате волумени, држете го окото на ниво на течноста за да ја
атмосферата.
избегнете грешката поради паралакса, положба што причинува волуменот да
изгледа помал од оној вистинскиот ако менискусот се гледа одгоре (слика 2-21,
место 1) или поголем ако се гледа оздола (слика 2-21, место 2). Паралакса е очигледно поместување
на нивото на течноста или на маркерот
кога набљудувачот го менува местото.
2Е-5 Упатства за употреба на пипета
Паралаксата настанува кога еден предмет
Следните упатства се однесуваат специјално за волуметриските пипети, но може се гледа од место што не е на прав агол
да се модифицираат за примена и на други пипети. Течноста се вовлекува во кон предметот
K�
USA
1
34
13
Точна положба на
окото за отчитување
35 2
A
S
A 13 KIMAX
° °°°°°° 5 0 0 m20L°C
1 0 0m L 19 USA TC
Слика 2-21 Метода за отчитување бирета. Окото треба да биде на нивото на менискусот.
Отчитувањето е 34,47 mL. Ако се гледа од местото 1, отчитувањето изгледа помало од 34,47 mL, Слика 2-20 Типични волуметриски колби.
додека од местото 2, изгледа поголемо.
Толеранција, на бирети од A класа пипетата со помош на мал вакуум. Никогаш не користете уста за вовлекување
течност вo пипетата, за да се избегне можноста од случајно голтање на
Волумен, mL Толеранција, mL течноста што се пипетира. Наместо тоа употребете гумена топка за всмукување
(слика 2-22a) или гумена цевка поврзана со извор на вакуум.
5 60,01
10 60,02 Чистење
25 60,03
50 60,05 Употребете гумена топка за всмукување и вовлечете го растворот на детергент
100 60,20 2 дo 3 cm над калибрираната марка на пипетата. Испуштете ја оваа течност и
потоа неколку пати исплакнете ја пипетата со чешменска вода. Проверете
дали се јавува прекин на водниот слој во пипетата. Ако е потребно повторете
Толеранција, на волуметриски ја постапката на миење. На крајот, наполнете ја пипетата со дестилирана вода
колби од A класа една третина од нејзиниот капацитет и со внимателно ротирање промивајте ја
целата внатрешност на пипетата. Овој дел од промивањето повторете го барем
Капацитет, mL Толеранција, mL два пати.
5 60,02
Одмерување аликвот
10 60,02
25 60,03 Употребете гумена топка за всмукување за да вовлечете мал волумен течност
50 60,05 од образецот во пипетата и оплакнете ја целата нејзина внатрешна површина.
100 60,08 Повторете ја оваа постапка барем уште два пати. Потоа, наполнете ја пипетата
250 60,12 внимателно некаде до над калибрираната марка (слика 2-22). Брзо се заменува
500 60,20 гумената топка за всмукување со показалецот за да се спречи истекувањето
1000 60,30 на течноста (слика 2-22б). Во пипетираната течност не смее да има меурчиња
2000 60,50 или пена на површината. Пипетата благо се искосува од вертикална положба и
надворешниот дел се брише од заостанатата течност (слика 2-22в). Допрете го
врвот на пипетата до ѕидот на стаклениот сад од кој се пипетира течноста (не на
садот во којшто аликвотот се пренасува) и со слабо попуштање на притисокот
од показалецот дозволете капење од пипетата (видете ја забелешката 1 подолу).
Запрете го понатамошното истекување кога дното на менискусот точно ќе се
поклопи со градуираната марка. Тогаш врвот на пипетата се става длабоко во
садот во којшто аликвотот се додава, и течноста се испушта. Кога ќе престане
слободното истекување, оставете го врвот на пипетата цели 10 секунди допрен
на внатрешниот ѕид на садот (слика 2-22 г). Конечно, пипетата се извлекува со
ротационо движење по ѕидот на садот за да се отстрани сета течност залепена
на врвот. Малиот волумен течност што останува внатре во врвот на
волуметриската пипета не треба да се префрла или плакне во садот.
Забелешки
1. Течноста најдобро се држи на исто ниво од волуменот ако показалецот е малку
влажен. Но премногу влага ја оневозможува контролата.
2. По употреба, секогаш добро исплакнете ја пипетата.
2Е-6 Користење на бирета

Пред употреба, биретата мора совесно да се исчисти. Исто така, славината не
смее да пропушта течност.
Чистење
Добро измијте ја цевката на биретата со детергент и долга четка. Исплакнете ја
целосно со чешменска, а потоа со дестилирана вода. Проверете за прекини на
водниот слој. Ако е потребно, повторете ја постапката.
(a) (б)
(в) (г)
Слика 2-22 Земање аликвот. (a) Вовлечете мало количество течност во пипетата и оплакнете
ја внатрешната површина со искосување и ротирање на пипетата. Повторете ја оваа постапка
повеќе од два пати. Ракувајте со гумената топка за всмукување со вашата лева рака ако сте деснак.
Потоа внимателно вовлечете ја течноста до точка над калибрираната марка (б) Брзо тргнете ја
гумената топка за всмукување и ставете го вашиот показалец над отворениот крај на пипетата
за да го спречите истекувањето на течноста. (в) Подигнете го врвот на пипетата од течноста
и избришете го со ткаенина. (г) Држете ја пипетата вертикално со врвот слабо притиснат до
внатрешноста од чашата како што е покажано, внимателно попуштете го притисокот на прстот
на крајот од пипетата и оставајќи течноста да истекува од пипетата додека дното на менискусот
не се изедначи точно со калибрираната марка. Запрете го истекувањето на течноста, искосете ја
малку пипетата и испуштете ја течноста во конусна колба или друг сад.
Подмачкување на стаклен чеп

Внимателно отстранете ја сета стара маст од стаклениот чеп и од славината со
хартија и добро исушете ги обата дела. Лесно намастете го чепот, внимателно
избегнувајќи ја областа блиску до отворот. Вметнете го чепот во славината и
изротирајте го енергично со слаб внатрешен притисок. Соодветно количество
средство за подмачкување е нанесено кога (1) областа на контактот меѓу чепот

и славината изгледа речиси транспарентно, (2) контактот не пропушта течност и
(3) при допир, нема маснотија од надвор.
Забелешки
1. Слоевите маст што се отпорни на раствор за миење можат да се отстранат
со органски растворувачи како ацетон или бензен. Потоа е нужно миење
со детергент. Не се препорачува употребата на силиконска маст за
подмачкување. Онечистувањето со такви препарати е тешко, дури не е можно
да се отстрани.
2. Се додека протокот на течноста е непречен, замрсувањето на врвот на биретата
со маст за бирети не е некој сериозен проблем. Најдобро отстранувањето се
постигнува со органски растворувачи. Затнувањето во текот на титрација
Отчитувањето на биретата се може да се отпушти со благо загревање на врвот со запалено чкорче кибрит.
врши до 0,01 mL 3. Пред да се почне со работа, при монтирањето на биретата, пожелно е да се
испита истекувањето. Едноставно наполнете ја биретата со вода и утврдете
дека волуменот што се чита не се менува со времето.
Полнење
Проверете дали чепот е затворен. Додадете 5 дo 10 mL од растворот за титрирање и
внимателно ротирајте ја биретата за да се промие целата внатрешност. Испуштете
ја течноста низ чепот. Повторете ја оваа постапка барем уште два пати. Потоа
наполнете ја биретата над ознаката нула. Ослободете ги меурчињата воздух од
биретата со брзо ротирање на чепот и оставајќи да истечат мали количества од
титрантот. На крајот, намалете го нивото на течноста до/или малку под ознаката
за нула. Се чека течноста да се слегне (≈1 минута) и тогаш се отчитува почетниот
волумен, проценувајќи го со точност до 0,01 mL.
Титрација
Сликата 2-23 ја прикажува најприкладната метода за работа со чепот на
биретата. Кога раката се држи на начин кој што е прикажан, секое странично
движење со чепот ќе биде во правец на негово зацврстување. Бидете сигурни
дека врвот на славината е длабоко заронет во садот за титрација (најчесто
конусна колба, ерленмаерка). Титрантот се додава во волумени од околу 1 mL.
Колбата е во постојано кружно движење за да се постигне добро промешување.
Со напредување на титрацијата, намалувајте ги волумените додадена течност.
Додавајте титрант, капка по капка, во непосредната близина на завршната точка на
титрацијата (забелешка 2). Кога се оценува дека се потребни само уште неколку
капки, исплакнете ги ѕидовите на садот со вода (забелешка 3). По завршувањето
на титрацијата се чека течноста да се слегне (најмалку 30 секунди). Потоа се
отчитува и запишува крајниот волумен, повторно со точност до 0,01 mL.
Белешки
1. Кога титрацијата не им е позната, многу хемичари приготвуваат еден додатен
образец. Со титрација на тој додатен образец се определува приближната
завршната точка и се прави груба проценка за потребното количеството
титрант. Ова промислено жртвување на еден образец најчесто резултира со
Слика 2-23 Препорачана метода за
ракување со чеп на бирета. заштеда на вкупното време.
2. Количество на титрант помало од една капка може да се добие ако се дозволи
мало количество титрант да се собере на врвот од биретата и, потоа, врвот
да се допре до ѕидот од садот. Оваа нецелосна капка, потоа, се соединува со
главнината од течноста во садот, како во белешка 3.
3. Место да се промие на крајот од титрацијата, колбата може да се искоси и

да се ротира така што течноста ќе ја собере секоја капка што се залепила на
внатрешната површина од садот.
2Е-7 Употреба на волуметриски колби

Пред употреба, волуметриските колби би требало да се измијат со детергент и
темелно да се оплакнат. Многу ретко треба да се сушат. Меѓутоа, ако е потребно,
најдобро сушење се постигнува ако колбата се остави да се исцеди во превртена
положба. Вметнување стаклена цевка поврзана со вакуумска линија го забрзува
процесот.
Директно вагање во волуметриска колба

Директното приготвување на стандарден раствор подразбира внесување позната
маса на растворена супстанца во волуметриска колба. Употребата на инка за
спрашени цврсти супстанци ја намалува можноста од губиток на супстанцата
за време на пренесувањето. Потоа инката темелно се промива, а течноста за
промивање се собира во колбата.
Претходната постапка е несоодветна ако е потребно загревање за да се
раствори супстанцата. Во таков случај, супстанцата се вага во чаша или колба,
се додава растворувач, се загрева до растворување, па се остава растворот да
се олади до собна температура. Овој раствор квантитативно се префрла во
волуметриска колба, како што е опишано во наредната секција. Никогаш не
загревајте волуметриска колба.
Квантитативно пренесување течност во волуметриска колба

Вметнете инка во грлото на волуметриската колба. Употребете стаклено стапче
за да се усмери протекувањето од чашата во инката. Последната капка течност на
врвот од чашата допрете ја со стапчето за мешање. Потоа и стапчето за мешање
и внатрешноста на чашата исплакнете ги со дестилирана вода и пренесете ја
течноста од овие плакнења во волуметриската колба. Повторете го процесот на
промивање најмалку уште два пати.
Разредување до марката
Откако растворената супстанца е префрлена, наполнете ја колбата до половина и
добро измешајте ја за да се забрза растворувањето. Додадете уште растворувач и
пак измешајте добро. На крајот доведете го нивото на течноста скоро до марката, Растворената супстанца треба да биде
и оставете време течноста да се слегне (≈1 минута). Тогаш со медицинска капалка целосно растворена пред да ја разредите
се додаваат крајните потребни капки растворувач (видете ја забелешката подолу). до марката
Колбата цврсто се затвара и се превртува неколку пати за да се обезбеди целосно
мешање. Содржината на колбата се префрла во шише за чување кое или е сушено
или е промиено со неколку мали порции од растворот од колбата.
Белешка
Ако нивото на течноста случајно ја надвиси калибрационата марка (како што
понекогаш се случува), растворот може да се спаси со корекција за вишокот
волумен. Местото на менискусот се означува со лепенка. Откако колбата ќе се
испразни, внимателно се наполнува со вода до марката на произведувачот. Потоа,
со бирета се додава вода се додека менискусот на вишокот волумен не дојде до
новоозначената марка со лепенка. При пресметувањето на концентрацијата на
растворот, овој волумен мора да се додаде на номиналниот волумен на колбата.
2Ж КАЛИБРИРАЊЕ ВОЛУМЕТРИСКИ САДОВИ

Волуметриските садови се калибрираат со мерење на масата на течност (најчесто
дестилирана вода) со позната густина и позната температура што се содржи во
волуметрискиот сад (или е пренесена од него). При изведување на калибрацијата,
мора да се направи корекција за потисокот (секција 2 Г-4), затоа што густината на
водата е сосема различна од онаа на тегот.
Пресметките сврзани со калибрацијата, иако не се тешки, сепак се сложени.
Сировите податоци од вагањето, прво, со Равенката 2-1 се коригираат за
потисокот. Потоа, волуменот на приборот, при температурата на калибрирање
(T), се добива како однос помеѓу коригираната маса и густината на течноста при
таа температура. На крајот, овој волумен се коригира за стандардна температура
од 20°C како во Примерот 2-2.
Табелата 2-3 го олеснува пресметувањето при калибрирањето. Во подато
ците од табелата вклучени се корекциите поради потисокот во однос на теговите
од не’рѓосувачки челик или месинг (разликата во густините меѓу овие два
материјала е толку мала што се занемарува) и корекцијата поради промената на
волуменот на водата и стаклените садови. Ако се помножи масата на водата на
температура T со соодветен фактор од Табелата 2-3, се добива претворба вo (1)
соодветен волумен на таа температура или (2) или волумен на 20°C.
Пример 2-3
Од пипета од 25 mL испуштено е 24,976 g вода мерена во однос на нер’ѓосувачќи
челик при 25°C. Користејќи ги податоците од Табела 2-3 пресметајте го
испуштениот волумен од оваа пипета на 25°C и 20°C.
Нa 25оC: V =24,976 g x 1,0037 mL/g = 27,07 mL

Нa 25oC: V = 24,976 g x 1,0040 mL/g = 25,08 mL
2Ж-1 Општи упатства за изведување на калибрирање

Пред калибрација, сите волуметриски садови мораат да бидат педантно
исчистени, без прекин во тенкиот слој вода. Биретите и пипетите не треба да
бидат суви. Волуметриските колби мораат да бидат исцедени и исушени на
собна температура. Водата која се употребува за калибрација би требало да е во
термичка рамнотежа со околината. Овој услов најдобро се исполнува со земање
вода доста порано, со проверување на нејзината температура во чести интервали
и со чекање таа повеќе да не се менува. Иако за калибрирање може да се употреби
аналитичка вага, вагањето до милиграм сосема задоволува, освен за многу мали
волумени. Затоа, за употреба, позгодна е вага со оптеретување одгоре. За вагање
на масата на течноста за калибрирање може да послужат сатчиња за вагање или
добро затворени мали конусни колби (ерленмаерки).
Калибрирање на волуметриска пипета

Определете ја масата на празен затворен сад до милиграмска точност. Со пипета
префрлете (испуштете) порција топлински избалансирана вода во садот, извагајте
го садот со содржината во него (пак, до милиграмска точност), па пресметајте ја
масата на водата од разликите на масите. Пресметајте го волуменот со помош на
податоците од Табела 2-3. Повторете го калибрирањето неколку пати. Пресметајте
го префрлениот (испуштениот) волумен и неговата стандардна девијација.
2Ж Калибрирање воулуметриски садови 51
Калибрирање бирета
Наполнете ја биретата со вода на собна температура и уверете се дека нема
воздушни меурчиња на нејзиниот крај. Почекајте околу 1 минута течноста да
се слегне, потоа намалете го нивото на течноста така да дното на менискусот
биде точно на марката или 0,00 mL. Допрете го врвот на славината до ѕидот од
чашата за да се отстрани заостаната капка. Почекајте 10 минути и проверете го
волуменот пак. Ако славината не пропушта, би требало да нема видливи промени.
Во меѓувреме, извагајте до милиграмска точност една конусна колба од 125 mL
затворена со гумен капак.
Откако ќе се утврди непропустливоста на славината, полека (за околу 10
mL/min) во колбата се испуштаат приближно 10 mL вода. Допрете го врвот на
славината до ѕидот од колбата. Почекајте 1 минута, запишете го испуштениот
волумен и пак наполнете ја биретата. Извагајте ја колбата и нејзината содржина
до милиграмска точност. Разликата меѓу оваа маса и почетната вредност ја дава
масата на испуштената вода. Со употреба на податоците од Taбелата 2-3 оваа маса
се претвара во вистинскиот волумен. Отчитаниот волумен се вади од вистинскиот.
Оваа разлика е корекцијата што треба да се употреби при пресметување на
вистински волумен од отчитаниот. Калибрирањето се повторува сè додека не се
постигне согласување во граници од ±0,02 mL.
Taбела 2-3
Волумен кој го зафаќа 1g вода извагана на воздух
со употреба на тегови од не’рѓосувачки челик*
Волумен, mL
Корегиран на
Температура, T, °C At T 20°C
10 1,0013 1,0016
11 1,0014 1,0016
12 1,0015 1,0017
13 1,0016 1,0018
14 1,0018 1,0019
15 1,0019 1,0020
16 1,0021 1,0022
17 1,0022 1,0023
18 1,0024 1,0025
19 1,0026 1,0026
20 1,0028 1,0028
21 1,0030 1,0030
22 1,0033 1,0032
23 1,0035 1,0034
24 1,0037 1,0036
25 1,0040 1,0037
26 1,0043 1,0041
27 1,0045 1,0043
28 1,0048 1,0046
29 1,0051 1,0048
30 1,0054 1,0052
*Корекции поради потисок (тегови од нер’рѓосувачки челик) и
настаната промена на волуменот на садот за течност
Почнувајќи пак од ознаката нула, повторете го калибрирањето, овој пат

испуштајќи околу 20 mL во садот. Испитајте ја биретата во интервали од 10
mL низ целиот нејзин волумен. Пригответе график од корекциите во однос на
испуштениот волумен. Со помош на овој график се определува корекција за било
кој волумен на калибрираната бирета.
Калибрирање на волуметриска колба

Се вага чиста и сува волуметриска колба со милиграмска точност. Потоа се
вага наполнета колба до марката со вода на собна температура. Волуменот се
пресметува со помош на податоците од Taбела 2-3.
Калибрирање на волуметриска колба во однос на пипета

Калибрирање на волуметриска колба во однос на пипета е одлична метода за
Аликвот е измерен дел од волуменот на делење на образецот на аликвоти.Овие упатства се однесуваат за пипета од 50mL
течен образец. Волуметриска колба од и волуметриска колба од 500 mL. Можни се и други комбинации.
100 mL калибрирана со пипета од 20 mL
Во сува волуметриска колба од 500 mL внимателно се пренесуваат десет
дозволува пренесување на аликвот од
една петина. аликвоти од 50 mL со пипета. Со маркер се означува местото на долниот дел
од менискусот. Ознаката се покрива со лак или друго транспарентно сретство
за да í се осигура трајност. Разредувањето до оваа ознака ќе ви овозможи да
земате и додавате една десетина аликвот од разреден раствор со пипетата што ја
користевте за калибрирање. Меѓутоа, ако се употреби друга пипета, мора да се
рекалибрира колбата.
2З ЛАБОРАТОРИСКИ ДНЕВНИК
Потребна е лабораториски тетратка или дневник за запишување на мерењата,
експерименталните услови, важните забелешки и било кои други значајни
информации што ќе ги соберете за време на една анализа. Дневникот би
требало да е во цврсти корици, со последователно нумерираните страници. Ако
страниците не се нумерирани, нумерирајте ги со рака пред да направите било
каков запис. Повеќето тетратки имаат повеќе од доволно место за запишување на
сите набљудувања од еден семестар. Оставете доволно простор за забележување
на податоците.
Првите неколку страници од дневникот би требало да се чуваат за содржина,
во која се внесува секој нов влезен податок.
2З-1 Водење на лабораториски дневник

Запамтете дека можете да исфрлите 1. Запишете ги сите податоци и забелешки директно во дневникот со
експериментално мерење само ако
мастило. Пожелна е читкост и уредност, но не треба да се постигне читкост
имате сигурно сознание дека сте
направиле грешка. Затоа внимателно со препишување на податоците од парче хартија во дневникот или од еден
се запишуваат експерименталните дневник во друг. Ризикот од изоставување или погрешно препишување на
набљудувања во дневникот онака како некои критични податоци и на тој начин уништување на еден експеримент е
што тие се случувале. преголем.
2. Означете го секој запис или серија записи со наслов или ознака. Серија
податоци од вагање на сет празни лончиња треба, на пример, да носи наслов
“маса на празни лончиња” (или нешто слично), а масата на секое лонче треба
да се идентифицира со ист број или буква употребена за означување на самото
лонче.
3, Ставете дата на страната од дневникот кога таа е употребена.
2З Лабораториски дневник 53
слика 2-24 Страница со податоци од лабораториски дневник
4, Никогаш не обидувајте се да избришете или уништите еден неточен запис. Запис од лабораториски дневник
Наместо тоа, прецртајте го со една хоризонтална линија и означете го точниот никогашш не треба да се избрише.
запис колку што е можно поблиску. Не пишувајте врз неточните бројки. Со Наместо тоа, треба само да се прецрта.
време, може да стане неможно да се разликува точниот од неточниот запис.
5, Никогаш не кинете страна на дневникот. Прецртајте, низ страницата што треба
да се отфрли, дијагонални линии. Дајте кратко образложение за отфрлање на
страницата
2З-2 Формат
Договорете се со асистентентот за форматот на лабораторискиот дневник што
ќе се употребува за чување на податоците.7 Според општ договор, страниците на
кои се забележуваат податоците и набљудувањата, се нумерираат последователно.
Целосната анализа, потоа, се сумира во текст на наредната достапна двојна
страница (т.е. парната и соседната непарна страница). Како што е прикажано на
слика 2-24, првата од овие овие две спротивни страни би требало да ги содржи
следните записи:
7Видете,исто така, Howard M. Kanare, Writing the Laboratory Notebook, Washington, D.C.:
American Chemical Society, 1985.
1. Наслов на експериментот („Гравиметриско определување на хлориди”).

2. Концизно образложение на хемиските принципи, на кои се темели
анализата.
3. Целосен преглед на вагањето, податоците од волуметрискиот и/или
инструменталниот одговор неопходен за пресметување на резултатите.
4. Извештај за најдобрата вредност од серијата мерења и соопштување на
нејзината прецизност.
Втората страна би требела да ги содржи следните поединости:
1. Равенки на главните хемиски реакции при анализата.
2. Алгебарска равенка која покажува како се пресметани резултатите.
3. Преглед на забелешките што се појавувале за да се докаже веродостојноста
на еден одреден резултат или анализата во целина. Секој таков запис мора
да биде изворно забележан во лабораторискиот дневник во времето кога
набљудувањата се правени.
2И ПРИМЕНА НА ЕЛЕКТРОНСКИ ТАБЕЛИ

ВО АНАЛИТИЧКАТА ХЕМИЈА
Електронската табела е една од повеќето корисни алатки што е резултат на
развојот на персоналните компјутери. Електронските табели се употребуваат
за чување на записи, математички пресметки, статистички анализи, подесување
криви, графичка презентација на податоците, финансиски анализи, работа со
бази на податоци и мноштво други задачи, ограничени само со имагинацијата и
вештината на тој што ги користи. Напредните програми на електронските табели
имаат вградени многу функции што помагаат во пресметки од аналитичката
хемија. Низ целиот овој текст, со слики ќе прикажеме како електронските табели
ги извршуваат овие задачи. Најпопуларните програми со електронските табели
се Microsoft Excel, Lotus 1-2-3 и Quattro Pro. Поради неговата широка достапност
и општа употреба, нашите примери се илустрирани со Microsoft Excel на PC
(персонален компјутер). Иако синтаксата и командите кај другите примени на
електронските табели се донекаде различни од оние на Excel, општите поими и
принципи на работа се исти. Примерите што се прикажани можат да се изведат
со било кој друг програм за електронски табели. Прецизните упатства мораат да
се модифицираат ако се користи апликација која не е Excel. Во овие примери,
Excel е конфигуриран со вообичаените вградени можности, онака како што се
испорачува од производителот, освен во случаите кога е нагласено поинаку.
Докажано е дека најдобро се учи со работење, а не со читање за работењето.
Изработувачите на софтвер од деведесетите години имаат направено голем
напредок во изработката на прирачници за нивните производи. Меѓутоа, за да
може успешно да се чита еден софтверски прирачник потребно е да се знае
доволно, а кога се знае доволно тогаш прирачник повеќе не е потребен. Имајќи
го тоа на ум, се обидовме да обезбедиме серија вежби со електронските табели
што се развиени во контекс на аналитичката хемија, а не како еден софтверски
прирачник. Внесени се команди и синтакса само кога тие треба да извршат
посебна задача, а за подетални имформации, консултирате ја help screen алатката.
Помошта е достапна со клик на глувчето врз Help/Microsoft Excel Help.
Вежба со електронските табели Вовед во Excel
За илустрирање на електронските табели, ќе употребиме Excel и ќе ги изведеме

активностите од страницата на лабораторискиот дневник што е прикажана на
слика 2-24. За да почнеме, мораме да го отвориме Excel со кликање два пати
на неговата икона од компјутерскиот десктоп. Ако пак имате Windows 98(95),
2И Примена на електронски табели во аналитичката хемија 55
Копче пополнување Лента

FillзаHandle со мениа
Menu Bar ЛентиBars
Tool
на алатки
Активна ќелија
Active Cell Mouse на
Стрелка Pointer
глувче Поле за формули
Formula Bar
слика 2-25 Отвoрање на прозорецот на Microsoft Excel. Забележете го местото на лентата со

мениа, лентата на алатки, активната ќелија и формата на покажувачот.
кликнете на алатката Start/Programs/ Microsoft Excel и се појавува прозорец

прикажан на слика 2-25.8
Прозорецот содржи работен лист кој содржи ќелии распоредени во редови и
колони. Редовите се одбележани со 1, 2, 3 итн., додека колоните се одбележани
со A, B, C итн. Секоја ќелија има единствено место опишано со нејзината адреса.
На пример, активната ќелија, која е обиколена со црна контура што е прикажана
на слика 2-25, е адресата на ќелијата A1. Адресата на активната ќелија секогаш
се појавува во боксот точно над првата колона на екранот од работниот лист
во алатката за formula. Овој приказ на активната ќелија може да се потврди со
кликање на различни ќелии од работниот лист.
Внесување текст на работниот лист

Ќелиите можат да содржат текст, бројеви и формули. Ќе почнеме со пишување некој
текст во работниот лист. Кликнете на ќелијата A1 и напишете Гравиметриско
определување на хлориди следено со кликање ентер [↵]. Забележуватe
дека сега активната ќелија е A2. Сега можете да го внесете зборот Обрасци
[↵]. Како ги пишувате, податоците што ги внесувате се појавуваат во алатката
за формула. Ако направите грешка, само кликните со глувчето на формула и
направете ги потребните корекции. Продолжете да го внесувате текстот во
ќелиите од колоната A како што е покажано на наредната слика.
8Заповеќе информации за употребата на електронските табели во хемија, видете D. Diamond

and V. C. A. Hanratty, Spreadsheet Applications in Chemistry Using Microsoft Excel, New York:
John Wiley & Sons, 1997; H. Freiser, Concepts and Calculations in Analytical Chemistry: A
Spreadsheet Approach, New York: CRC Press, 1992; R. de Levie, Principles of Quantitative
Chemical Analysis, New York: McGraw-Hill, 1997; R. de Levie, A Spreadsheet Workbook for
Quantitative Chemical Analysis, New York: McGraw-Hill, 1992.
Маса на сатчето плус образецот g [↵]

Маса на сатчето без образецот g [↵]
Маса на образецот g [↵]
[↵]
Маса на лончето со AgCl g [↵]
Маса на празно лонче g [↵]
Маса на AgCl g [↵]
[↵]
% Хлориди [↵]
Средна вредност % Хлориди [↵]
Стандардна девијација, % Хлориди [↵]
Слика 2-26 Изглед на работниот лист RSD, дел од илјада [↵]
после внесување на ознаките.
Кога ќе завршите со внесување на текстот, ќе се појави работен лист како што е

прикажано на слика 2-26.
Промена на ширина на колона

Забележуватe дека натписите што ги внесовте во колоната A се пошироки од
колоната. Ширината на колоната може да се промени со ставање на стрелката на
глувчето на граничникот помеѓу колоната A и колоната B на врвот од колоната,
како што е покажано на слика 2-27a и со влечење на граничникот на десно додека
не се покаже целиот текст во колоната, како на слика 2-27б.
Слика 2-27 Промена на ширината на колона. (a) Наместете ја стрелката на глувчето на граничникот помеѓу колоната A и
колоната B и влечете на десно до положбата прикажана на (б).
Внесување бројки во електронските табели

Сега да ги внесеме нумеричките податоци во електронските табели. Кликнете
на ќелијата B2 и внесете
1[↵]
27,6115[↵]
27,2185[↵]
2И Примена на електронски табели во аналитичката хемија 57
, , ,
, , ,
,
Слика 2-28 Запис од внесените податоци за обрасците.
За да се пресмета разликата помеѓу ќелиите B3 и B4, внесете
=b3-b4 [↵]
Изразот што сега е внесен се нарекува формулa. Во Excel, формулите почнуваат со

знакот за еднаквост [=] а потоа следи саканиот нумерички израз. Забележете дека
разликата меѓу содржините на ќелијата B3 и ќелијата B4 се појавува во ќелијата
B5. Сега продолжете со внесување податоци додека не добиете електронска
табела што личи на онаа прикажана на слика 2-28.
Полнење на ќелиите употребувајќи го копчето за пополнување

Иако формулите во ќелиите C5 и D5 се идентични со формулата во ќелијата B5,
тие се разликуваат по користењето на различни ќелии и податоци. Во ќелијата
C5, сакаме да ја пресметаме разликата меѓу содржините на ќелиите C3 и C4,
а во ќелијата D5, ја бараме разликата меѓу D3 и D4. Би можеле да ги внесеме
формулите во ќелиите C5 и D5 како што направивме за ќелијата B5, но Excel
обезбедува едноставен начин за умножување на формулите и автоматска промена
на ќелиските податоци и повикувања, за да се појават соодветните вредности.
За копирање на една ќелија во соседните ќелии за една постоечка формула,
едноставно кликнете на ќелијата што ја содржи формулата, која што во нашиот
пример е ќелијата B5, потоа притиснете на копчето за пополнување (видете
Сл. 2-25) и влечете го ќошот на правоаголникот на десно така што да ги опфати
ќелиите каде што сакате формулата да се ископира. Сега обидете се. Кликнете
на ќелија B5, притиснете на копчето за пополнување и влечете на десно да ги
исполните ќелиите C5 и D5. Кога ќе го пуштите копчето на глувчето, работниот
лист на електронската табела треба да изгледа како Сл. 2-29. Сега кликнете на
ќелијата B5 и погледнете ја формулата во полето за формули. Споредете ја
формулата со оние од ќелиите C5 и D5.
, , ,
, , ,
,
Слика 2-29 Користење на копчето за пополнување, за копирање на формулите во соседните ќелии

од работниот лист. Во овој пример, кликаме на ќелијата B2, притискаме на копчето за пополнување
и го влечеме правоаголникот на десно за да ги опфатиме ќелиите C5 и D5. Формулите во ќелиите
B5, C5, и D5 се идентични, но се разликуваат по тоа што ќелиите се однесуваат на податоците во
колоните B, C и D, соодветно.
, , ,
, , ,
, , ,
, , ,
, , ,
Figure 2-30 Entering the data into the spreadsheet in preparation for calculating the mass of dry
silver chloride in the crucibles.
Слика 2-30 Внесување на податоци во работниот лист од електронската табела, подготвена за
пресметување маса на сув сребро хлорид во лончињата.
Now we want to peform the same operations on the data in rows 7, 8, and 9
shown Сега сакаме
in Figure да Enter
2-30. ја извршиме истата data
the remaining операција
into theсоspreadsheet
податоцитеnow.
во редовите 7,
8 и 9 покажани на слика 2-30. Внесете ги бараните
Now click on cell B9 and type the following formula: податоци во електронската
табела.
Сега кликнете на ќелијата B9 и внесете ја следната формула:
=b7-b8[↵]
Again click on cell B9, click on the fill=b7-b8[↵]

handle, and drag through columns C and
D to copy the formula
Пак кликнете to cells B9,
на ќелијата C9 притиснете
and D9. The наmass of silver
копчето chloride should
за пополнување и влечете
nowниз
beколоните
calculatedC for
и Dall
за three crucibles. формулата во ќелиите C9 и D9. Масата на
да ја ископирате
сребро хлоридот би требало сега да биде пресметана за сите три лончиња.
Making Complex Calculations with Excel
Примена на Excel за сложени пресметки
As we Како
shallшто
see ќе
in видиме
Chapterво
7,Поглавјето
the equation for findingзаthe
7, равенката % chloride
наоѓање in each
% хлориди воof
секој
theод
samples is е
обрасците
mass AgCl
� molar mass Cl
molar mass AgCl
% chloride � � 100%
mass sample
mass AgCl
� 35.4527
, g/mol
143.321
, g/mol
� � 100%
mass sample
Our task is toзадача
Наша translate
е да this equation оваа
ја преведеме into an Excelвоformula
равенка and typeиitдаinto
Excel формула cell
ја внесеме
B11воasќелијата
shown below.
B11 како што е покажана долу.
=B9*35.4527*100/143.321/B5[↵]
=B9*35.4527*100/143.321/B5[↵]
Once you have typed the formula, click on cell B11 and drag on the fill handle to
copy theЕднаш внесете
formula into јаcells
формулата,
C11 andкликнете
D11. Theна%ќелијата
chlorideB11
forиsamples
влечете 2наand
копчето
3
за пополнување за да ја ископирате формулата во ќелиите C11 и D11. Процентите
should now appear in the spreadsheet as shown in Figure 2-31.
(%) хлориди на обрасците 2 и 3 сега би требало да се појават во електронската
We will complete the spreadsheet in Chapter 6 after we have explored some
табела како на слика 2-31.
of the important calculations of statistical analysis. For now, click on
Употребата на електронските табели ќе ја заокружиме во Поглавјето 6 откако
File/Save As. . . in the menu bar, enter a file name such as grav_chloride,
ќе се разгледаат некои важни пресметки на статистичката анализа. За сега,
andкликнете
save the на
Excel spreadsheet
лентата on внесете
со мениа, a floppyимеdiskкако
for retrieval and editing
grav_chloride later. ја
и запишете
Excel
Excel електронската табела на дискот за покасно повикување и работа that
will automatically append the file extension .xls to the file name so со неа.
it will appear
Excel as grav_chloride.xls
автоматски ќе припои наставкатаon theнаfloppy
.xls иметоdisk.
на датотеката така што на
дискетата ќе се појави grav_chloride.xls.
File/Save As. . .
2Ј Безбедност во лабораторија 59
, , ,
, , ,
, , ,
, , ,
, , ,
, , ,
, , ,
Слика 2-31 Завршување на пресметките за процентна содржина на хлориди. Внесете ја

формулата во ќелија B11, притиснете на копчето за пополнување и влечете на десно низ
ќелијата D11.
Во овој оддел, научивме некои основни операции со електронски табели,

вклучувајќи внесување на текст, промена на ширината на колона со глувчето,
копирање на ќелии со притисок на копчето за пополнување и внесување формули.
Во наредните примери со електронските табели, ќе ги искористиме вештините
што ги научивме овде и ќе научиме многу други корисни Excel вештини и
функции при правењето на пресметки во аналитичката хемија.
2Ј БЕЗБЕДНОСТ ВО ЛАБОРАТОРИЈА
Работата во хемиската лабораторија нужно вклучува степен на ризик. Случајни
несреќи се можни и се случуваат. Со строго придржување на следните правила
често можат да се спречат или барем да се намалат несреќните случки.
1. За почеток, научете го местото на кое се наоѓа најблиското средство за
промивање очи, прекривката против оган, тушот и направата за гасење оган.
Научете ја правилната употреба на сите овие средства и не се колебајте да ги
употребите во случај на потреба.
2. СЕКОГАШ НОСЕТЕ СРЕДСТВО ЗА ЗАШТИТА НА ОЧИТЕ. Сите студенти,
асистенти и посетители обврзно носат соодветна заштита за очите за да
се избегне можноста за сериозни, а можеби и трајни повреди на очите.
Штитниците за очи би требало да се стават пред влегување во лабораторијата
и би требало да се носат сè до времето на напуштањето на лабораторијата.
Сериозни повреди на очите се случуваат и на луѓе кои извршуваат безопасни
задачи, како пресметување или пишување на лабораториски дневник, ако
некој друг во лабораторијата изгуби контрола на експериментот. Обичните

очила не се соодветна заштита и не се препорачани од Уредот за сигурност
и здравје на САД (Office of Safety and Health Administration, OSHA). Во
лабораторија никогаш не треба да се носат контактни леќи бидејќи лабо
раториските пареи и гасови кои се развиваат можат да реагираат со нив и
штетно да делуваат на очите.
3. Повеќето хемикалии во лабораторијата се токсични. Некои се многу токсични,
а некои - како што се концентрираните раствори на киселините и базите - се
силно корозивни. Затоа избегнувајте контакт на кожата со овие течности. Ако
до тоа сепак дојде, веднаш исплакнете ја повредената површина со обилни
количество вода. Ако корозивна течност се истури на облеката, таа мора
веднаш да се соблече. Брзината е од суштинска важност; срамежливоста нема
никаква важност.
4. НИКОГАШ не изведувајте експеримент без дозвола. Таквата активност често
се санкционира со отстранување од институцијата.
5. Никогаш не работите сами во лабораторија. Бидете сигурни дека некој е во
близина и може да ве чуе.
6. Никогаш не носите храна и пијалоци во лабораторија. Не смеете да пиете од
лабораториски садови. Не смеете да пушите во лабораторија.
7. Секогаш употребувајте гумена топка за всмукување за да ја наполните пипета.
НИКОГАШ не ја употребувајте устата за всмукување.
8. Нозете треба да бидат соодветно покриени. Не носете сандали. Долгата коса
треба да се собере и врзе. Носењето лабораториски мантил или кецела е
обврзно и обезбедува некоја заштита.
9. Бидете екстремно внимателни при допирање на загреани предмети. Топлото
стакло изгледа исто како и ладното стакло.
10. Секогаш затопете ги со пламен рабовите на тукушто отсечените стаклени
цевки. НИКОГАШ не се обидувајте со сила да внесете стаклена цевка низ
отворот во тапата. Наместо тоа, цевката и отворот се навлажуваат со сапуница.
При внесување на цевка во тапа, заштитете си ги рацете со неколку слоеви
ткаенина.
11. Употребата на дигесторот е неопходна кога се развиваат отровни и опасни
гасови. Бидете внимателни при тестирањето на мириси. Употребете ја раката
и со мавтање усмерите ги пареите над садот кон носот.
12. Известете го асистентот за евентуална незгода или ранување.
13. Отстранувањето на растворите и хемикалиите од лабораторијата се врши
според упатствата. На многу места, не е дозволено да се истураат раствори
што содржат јони на тешки метали или органски течности во одводните
цевки. За отстранување на такви течности потребни се други начини на
складирање.
Поглавје 3
Важни хемиски поими:
Изразување на количество и
концентрација
В
о ова поглавjе, се разгледуваат мноштво поими и активности што
се важни за аналитичката хемија. Oвие теми, најверојатно, веќe
сте ги учеле во другите курсеви од хемија, но пред да продолжиме
понатаму, корисно би било да се потсетите на нив. Почнуваме со претставување
на единиците од SI системот, ја акцентираме важната разлика меѓу масата и
тежината и се потсетуваме на поимот мол. Потоа ги испитуваме многубројните
начини на изразување на концентрацијата на растворите и ги претставуваме
основите на хемиската стехиометрија.
3A НЕКОИ ВАЖНИ МЕРНИ ЕДИНИЦИ
3A-1 SI Единици
Научниците од целиот свет применуваат еден стандардизиран систем на единици
SI е акроним од францускиот израз
познат како Интернационален систем на единици (SI). Овој систем се состои од “Système International d’Unités”.
седум основни единици прикажани во Табела 3-1. Многубројни други корисни
единци како волт, херц, кулон, џул итн. се изведени од основните единци1.
Користењето на префикси пред основните единици овозможува изразување на Единицата онгстрем, Å, не е
помали или поголеми мерни величини од основните и другите изведени единици, SI единица, но таа широко се
во форма на мали цели броеви. Како што е прикажано во Табела 3-1, единиците употребува за да се изразат многу
се множат со овие префикси. На пример, брановата должина на жолтото зрачење куси бранови должини на зрачења
употребено за определување на натриум со пламена фотометрија е околу 5,9 x како X-зраци.
10-7 m и може да се изрази поедноставно како 590 nm (нанометри). Волуменот (1 Å = 0,1 nm = 10-10 m). Типично
на течноста инјектиран во хроматографска колона е околу 50 x 10-6 L или 50 µL X-зрачење се наоѓа во интервал од
(микролитри). Количеството меморија на некои компјутери е околу 64 000 000 В 0,1 дo 10 Å.
(бајти) или 64 MВ (мегабајти).
Во овој курс, често се определува количеството на хемиските форми преку
мерење маса. За такви мерења се користат мерни единици килограм (kg), грам
(g), милиграм (mg) или микрограм (µg). Волумените на течностите се мерат во
1Тековните информации за дефинициите на основните SI единици, факторите за претворба и

фундаменталните константи можат да се најдат на сајтот на Националниот институт за
стандарди и технологии (National Institute of Standards and Technology, NIST) http://physics.
nist.gov/cuu/index.html.
61
62 Chapter 3 Important Chemical Concepts
62 Поглавје 3 Важни хемиски поими: Изразување на количество и концентрација
Table 3-1
Tабела 3-1
SI Base Units
Основни SI единици
Physical Quantity Name of Unit Abbreviation
Физичка величина Име на единицата Кратенка
Mass kilogram kg
Mаса килограм kg
Length meter m
Должина метар m
Time second s
Време секунда s
Temperature kelvin K
Температура келвин K
Amount of substance mole mol
Количество супстанца мол mol
Electric current ampere A
Електрична струја ампер A
Luminous intensity candela cd
Интензитет на светло кандела cd
Table 3-2
Taбела3-2
Prefixes for Units
Префиксни единици
Prefix Abbreviation Multiplier
Префикс скратеница множител
giga- G 109
гига-
mega- MG 1069
10
мега-
kilo- M
k 10
103
6
This French postage stamp commemorates кило- dk 10 3
Oваа
the Meterфранцуска
Convention поштенска
of 1875. Theмарка
stampе deci- 10 �1
издадена деци-
centi- cd 10
10
21
some1975 год. одбележувајќи ја �2
shows signatures from the Treaty of
Кон-венцијата за SI
метар центи- c 10�3
22
the Meter, the seven units,одand
1875
the год.
defini- milli- m 10
Марката
tion покажува
of the meter неколку потписи
as 1,650,763.73 wave- од мили-
micro- m
� 10 23
10�6
Договорот
lengths of the за метар,
orange седумте
light SIby kryp-
given off микро-
nano- m
n 10
10
26
�9
единици
ton-86. и дефиницијата
Since за метарот
the stamp was issued in 1975, нано-
pico- pn 10
10
29
�12
како 1 650
has 763,73 бранови asдолжини пико- fp 10�15
the meter been redefined the distance 212
femto- 10
емитирани одinкриптон-86. Откако фемто- af 10
that light travels a vacuum during 215
atto- 10�18
марката бешеofиздадена
1/299,792,458 a second. во 1975 год., ато- a 10218
метарот беше редефиниран како
растојание што го поминува светлина
која се движи во вакуум за време од
1/299 792 458 дел од секундата. sured in units of liters (L), milliliters (mL), and sometimes microliters ( �L). The
единици литар (L), милилитар (mL) и понекогаш микролитар (µL). Литарот е
liter is an SI unit that is defined as exactly 10�3-3m33. The milliliter is defined as
една SI единица која се дефинира како точно 10 m . Милилитарот се дефинира
10�6 m3-6or 13 cm3.
како 10 m или 1 cm . 3
3A-2
3A-2 Мол
The Mole
Мол mole
The (mol)(mol)
е SI единица
is the SIзаunit
количество хемиски
for the amount of форми. Таа species.
a chemical секогашItе is
поврзана
always
со хемиската
associated фор
with aм ула и е еднаква
chemical formulaнаand Авогадровиот
is Avogadro’s број (6,022(6.022
number x 1023�) честички
1023) of
претставени
particles со таа формула.
represented by thatМо ларнатаThe
formula. М на една
масаmolar massсупстанца е маса во грами
M of a substance is the
на еден
mass in мол од таа
grams супстанца.
of one mole ofМоларните маси Molar
the substance. се пресметуваат
masses areсоcalculated
собирање byна
атомскитеthe
summing маси на сите
atomic елементи
masses штоelements
of all the се појавуваат во хемиската
appearing формула.
in a chemical На
formula.
пример,
For моларната
example, масаmass
the molar на формалдехидот
of formaldehyde CHCH2O2е O is
1 mol C 12,0 g 2 mol H 1,0 g
MCH2O � � � �
mol CH2O mol C mol CH2O mol H
1 mol O 16,0 g
� �
mol CH2O mol O
� 30,0 g/mol CH2O
3A 3А
SomeНекои важни
Important Unitsмерни единици
of Measurement 6363
Feature 3-1
Важно е да се знае разликата помеѓу маса и тежина. Масата е неменлива величина
It is important to understand the difference between mass and weight. Mass is an in-
на количество материја на едно тело. Тежината е силата на привлекување меѓу
Разлика меѓу масаbetween
Distinguishing и тежина
variant measure of the amount of matter in an object. Weight is the force of attraction
телото и неговата околина, главно Земјата. Бидејќи гравитационото привлекување Mass and Weight
between an object and its surroundings, principally Earth. Because gravitational at-
варира со географската локација, тежината на еден предмет зависи од тоа каде тој
traction varies with geographic location, the weight of an object depends on where
се вага. На пример, едно лонче тежи помалку во Денвер отколку во Атлантик Сити
you weigh it. For example, a crucible weighs less in Denver than in Atlantic City (both
(обата града се приближно на иста географска ширина) поради тоа што привлечната
cities are at approximately the same latitude) because the attractive force between the
сила меѓу лончето и Земјата е помала на повисока надморска височина во Денвер.
crucible
Слично, and Earth
лончето тежиis smaller
повеќе at воthe higher
Сиетл altitude
отколку во of Denver.
Панама Similarly,
(обата градаthe crucible
се на ниво
weighs more in Seattle than in Panama (both cities are
на морето) поради тоа што Земјата е сплескана на половите и привлечната сила at sea level) because Earth is
расте
somewhat flattened at the poles, and the force of attraction
мерливо со географската ширина. Масата на лончето, меѓутоа, останува константна, increases measurably with
latitude. од
независно Theтоа кадеofјаthe
mass crucible, however, remains constant regardless of where you
мерите.
measure it.
Односот меѓу тежината и масата е изразен со познатиот израз
Weight and mass are related by the familiar expression
W = mg
W � mg
каде W е тежината на телото, m неговата маса, а g земјиното забрзување. Оваа равенка
where
е една W is на
форма theВториот
weight of њутнов
an object,за is its
mкон, којmass,
обично andсе g is the acceleration
пишува due Во
како F = ma. to grav-
оваа
ity. Thisтежина
прилика, equationта наis телото
one form W еofсилата
Newton’sF, а second law, which
забрзувањето g што is се
normally
должи written
на гравas
и
тацијата
F � ma. одговара на забрзувањето
In this instance, the weight a од
of Њутновиот
an object W закон.is the force F, and the acceleration
Хемиската
due to gravityанализа секогаш
g corresponds to се заснова
a in Newton’s на масата,
law. па резултатите нема да зависат
од локацијата.
A chemical При вагањето,
analysis се споредува
is always based on mass тежината
so thatнаtheедно тело
results соnot
will тежината
depend on на
една или повеќе
locality. A balance стандард
is usedниtoмаси.
compareБидејќи g подеднакво
the weight of an object влијае
with иtheнаweight
познатата
of oneи
на or
непознатата
more standard маса,masses.
масата Because
на телото g еaffects
идентична со стандардната
both unknown and known масаequally,
со којаtheсе
споредува.
mass of the object is identical to the standard masses with which it is compared.
ВоTheсекојдневната употреба,
distinction between често
mass andсеweight
занемарува
is often разликата на масата
lost in common и тежината,
usage, and the
и процесот
process ofнаcomparing
споредување на маси
masses се нареку
is ordinarily ва мерење
called weighing.тежина. Исто така,
In addition, телата со
the objects of
позната
knownмасаmassкако и резултатите
as well од вагањето
as the results of weighing често
areсе нарекуваат
frequently тежини
called . Меѓутоа,
weights. Always Фотографија на Едвин “Баз” Олдрин
Photo of Edwin “Buzz” Aldrin taken by Neil
треба
bearдаinсеmind,
знае,however,
дека во аналитичките
that analytical податоци
data are basedсе употребува
on mass маса,
rather аthan
не тежина.
weight. (Edwin “Buzz” Aldrin) што ја снимил
Armstrong in July 1969. Armstrong’s reflec-
Затоа, низ целиот
Therefore, овој текст
throughout this за
textопишување
we will useнаmass колич еството
rather thanсупстанци
weight toќе употребу
describe the Нил Амстронг (Neil Armstrong) во јули
tion may be seen in Aldrin’s visor. The suits
ваме маса наместо тежина. Од друга страна, 1969
worn год. На визирот andна Олдрин сеthe
amounts of substances or objects. On the other при
hand,недостаток
for lack of aодbetter
подобар
word,збор,
we willќе by Armstrong Aldrin during
го use
употребуваме глаголот тежи за забележува отсликувањето на Амстронг.
the verb weigh to describe theдаact
опишеме количества
of determining супстанци
the mass или предме
of an object. Also, weти. Apollo 11 mission to the Moon appear to be
Скафандерите на because
Амстронг и Олдрин
Истоwillтака, повремено
occasionally useќеtheго term
користиме
weightизразот тежина
to describe the за да ги опишеме
standard masses thatстандардните
are used in quite massive. But the mass of the
кои ги носеле на Месечината за време
маси кои се користат за вагање.
weighing. Moon is only 1/81 that of Earth and the ac-
на мисијата
celeration dueАполо 11 биле
to gravity многу
is only 1/6 that on
масивни.
Earth, the Но, поради
weight of theтоа
suitsшто масата
on the Moon
на
wasМесечината е само
only 1/6 of their 1/81onодEarth.
weight масатаThe
на Земјата,
mass а нејзи
of the suits, ното гравитационо
however, was identical in
аand
онааthat
на of glucoseCC6H
глукозата 6H O is
1212O66е забрзување е само
both locations. Photo1/6 од онаofна
courtesy the
Земјата, тежините на
National Aeronautics скафандерите
and Space на
6 mol C 12,0 g 12 mol H 1,0 g Месечината биле само 1/6 од нивната
MC6H12O6 � � � � Administration.
mol C6H12O6 mol C mol C6H12O6 mol H тежина на Земјата. Меѓутоа, нивните
маси биле идентични и на Земјата и на
6 mol O 16,0 g
� � Месечината. Фотографија, со дозвола
mol C6H12O6 mol O на National Aeronautics and Space
� 180,0 g/mol C6H12O6 Administration.
Оттука,
Thus, 11mol
мол of
формалдехид имаhas
formaldehyde маса од 30,0
a mass g, а 1gмол
of 30.0 and од глукоза
1 mol има маса
of glucose hasодa Mass m is an invariant measure of the
180,0
massg.of 180.0 g. amountmofе matter.
Масата неменлива величина
Weight на of
W is the force
количество W
gravitational attraction between that еmatter
материја. Тежината
силата на гравитационата привлечност
and Earth
3A-3 The Millimole помеѓу материјата и земјата
3A-3 Милимол
Sometimes it is more convenient to make calculations with millimoles (mmol)
Понекогаш е многу позгодно да се направат пресметки во милимолови (mmol)
rather than moles, where the millimole is 1/1000 of a mole. The mass in grams
отколку во молови. Милимолот е 1/1000 дел од мол. Маса во грами од еден 1 mmol � 10�3 mol
of a millimole of a substance, the millimolar 1 mmol 5 1023 mol
милмол на една супстанца, милимоларна 1/1000isдел
маса, е,mass, likewise 1/1000 маса.
од моларната of the
molar mass.

64 Поглавје 313 Важни
Поглавие Титрација
хемиски
на полуфункционални
поими: Изразувањекиселини
на количество
и базии концентрација
Feature 3-2
Feature 3-2
Atomic Mass Units The masses for the elements listed in the table inside the back cover of this text are rel-
Atomic the
Mass Units ativeThe masses
на in
masses for the of
terms elements
atomic listed
mass in воtheтабелата
units table inside
(amu), the back
orнаdaltons. Thecover
atomicofодthis
mass text
unitareisrel-
Единици and Mole
за атомска маса Масите
ative masses
елементите
in terms
прикажани
of atomic mass units (amu), or
задната
daltons.
корица
The atomic
овој
mass
текст
unitили
се
is
and the Mole
и мол
based on a relative
релативни scale inсоwhich
маси изразени атомскиthe reference
единици за is маса 12
the (amu,C carbon
atomic isotope,
mass which
units)
based on
isдолтни.
assigned a relative
a mass
Aтомска scale12
ofeдиницa
exactly inamu.
за which
маса сеtheтемели
Thus, reference
the amuна is by the 12 C скала,
is definition
релативна carbon
1/12 ofво isotope,
theкоја which
massталон
of е
one isneutral
assignedCaизотоп
јаглеродниот 12 mass The
atom. of12exactly
C,molar 12
на кого amu.
massмуM е Thus,
of Cthe
12
припишана amu
is then is byодdefinition
defined
маса as the12
точно 1/12
mass
amu.inofОд
theтука,
grams mass
ofamuof
23 12 C atom. The molar mass M of 12
one�neutral CCisaтом.
then defined
CHALLENGE: Show that the following in- 6.022
е според 10дефиниција,
atoms of the 1/12carbon-12
од масата isotope,
на еден or 12
exactly 12Од тука,asмоларната
g. Likewise, thethemass
molarinмаса
massМof
grams на
23
CHALLENGE: Show thatrelationship
the following C6.022
of12any � 10
сеother
дефинира atoms
element како of
маса
is the the
masscarbon-12
во грами
in gramsнаisotope,
6,022
of 6.022xor10exactly
23 12 g. Likewise, the molar mass
атоми
2310 на изотопот
atoms јаглерод-12
of that element and is или
teresting and useful is in- �
ПРЕДИЗВИК: Покажи дека следниот of any
точно
numerically12 other element
g. equal
Слично, isatomic
the mass
моларната
to the in grams
маса
mass на theofelement
of било 6.022
кој друг � 10 23
amuatoms
inелемент ofThus,
е маса
units. that element
во грами наand
the atomic is
6,022
correct: teresting
1 mole of and useful
atomic relationship
mass units � is
интересен и корисен однос е точен: numerically
correct: 1 mole of atomic mass units � x 10
mass of атоми
23 одequal
naturally to theoxygen
тој елемент
occurring atomic ismass
и е нумерички
15.9994 of the
amu;element
еднаква its на
molarin mass
amu units.
атомската is маса Thus,
15.9994 g.the atomic
на елементот во
1 мол од единици атомска маса = 6,022
6.022 � 10 23
amu � 1 gram. mass of naturally occurring oxygen is 15.9994 amu; itsзастапен
molar mass is 15.9994 g.
6.022 � 10x2310amu � 1 =gram.
23 amu amu единици. Од тука, атомската маса на кислородот во природата е 15,9994
1 g.
amu. Неговата моларна маса е 15,9994 g.
A mole of a chemical species is 6.022 �

Еден мол хемиска супстанца се 6,022 x
A molemolecules,
102310atoms, of a chemical
ions,species is 6.022
electrons, ion �
23 атоми, молекули, јони, електрони,
1023 atoms, molecules,
pairs, orдвојкиions,
subatomic electrons, ion
јонски илиparticles.
субатомски
pairs, or subatomic particles.
честички.
Approximately one mole of each of several different elements. Clockwise from the upper left we
see Approximately one mole
64 g of copper beads, 27 gofofeach of several
crumpled different
aluminum elements.
foil, 207 g ofClockwise
lead shot, from themagne-
24 g of upper left we
Приближно,
siumsee
chips, of по
64 g52 ofеден
gcopper мол, од
beads,
chromium 27 неколкуandразлични
g of crumpled
chunks, супстанци.
32 galuminum
of sulfur Поаѓајќи
foil, 207
powder. одshot,
g ofbeakers
The lead горе лево
24
in the g ofвоmagne-
photo правец на
have
движењето
sium на
chips, сказалките
52 g of на
chromiumчасовникот,
chunks,
a volume of 50 mL. Photo by C. D. Winters. гледаме
and 32 g 64
of g бакарни
sulfur зрна,
powder. The27 g стуткана
beakers in алуминиумска
the photo have
фолија, 207 of
a volume g оловни боеви by
50 mL. Photo зрна, 24Winters.
C. D. g магнезиумови струготини, 52 g хромни парченца и 32 g
сулфур во прав. Чашите на сликата имаат волумен од 50 mL. Слика од C. D. Winters.
The number of moles nx of a species X of 3A-4 Calculating the Amount of a Substance

The numbermolar
of moles
massnxMofisa given
speciesbyX of
Бројот на молови nx на супстанцата X со
x 3A-4Пресметување
3A-4 in
Calculating
Moles the Amount of a Substance
or Millimoles
на количество супстанца
molar mass M is given by in Moles or Millimoles
моларна маса M xe дадена со во молови
nx �
m x The two examples thatи follow
милимолови
illustrate how the number of moles or millimoles
mx The two examples that followfrom
illustrate how thegrams
number
nx M�x of Следните
a species два
can примера
be determined
илустрираат its mass
како in
бројот or of moles
from
на молови илиthe
or millimoles
mass of a на
милимолови
Mx of a species can be determined from its mass in grams or from the mass ofнаa
gX mol X chemically related
супстанцата species.
може да се определат од нејзината маса во грами или од масата
mol X � g X � g X � g Xmol X chemically related species.
mol X g�X/mol X �gX� хемиски сродни супстанци.
g X/mol X gX
The number of millimoles is given by Example 3-1
The number of millimoles еisдаден
given со
by Пример
Example 3-13-1
Бројот милимолови
gX mmol X Determine the number of moles and millimoles of benzoic acid киселина
(M � 122.1(M =
mmol � g X � gX � g mmol Определи го бројот на молови или милимолови бензоева
mmol g�X/mmol X � gX � X
X Determine
g/mol) 2.00the number ofacid.
moles and millimoles of benzoic acid (M � 122.1
g X/mmol X gX
122,1ing/mol) gвоof2,00
the gpure
чиста киселина.
g/mol)
If we in
Акоuse
2.00
HBzgtoofrepresent
бензоевата
the pure acid.
киселина benzoic acid,со
ја означиме weHBz,
can можеме
write that
да1напишеме
mol of HBz
дека 1
In making calculations of this kind, you hasmol If we
a mass
HBz ofuse
има HBz
122.1 to represent
масаg.одThus,
122,1 g. Одbenzoic
тука, acid, we can write that 1 mol of HBz
In making
should include calculations
all units as we doofthroughout
this kind, you has a mass of 122.1 g. Thus,
При изведување пресметки од овој вид,
should include
this chapter. Thisда
би требало
all units
practice as we do
often сите
се вклучат
throughout
reveals er-
единици
1 mol HBz
Количество
amount of HBz HBz� = 2,00 g HBz � 1 mol HBz� 0,0164 mol HBz
this chapter.
што се This practice
прикажани often
оваreveals
во equations. er-
поглавје. 122,1 g HBz
rors in setting up amount of HBz � 2,00 g HBz � � 0,0164 mol HBz
rors in setting up
Оваа пракса често открива грешки приequations. 122,1 g HBz
поставувањето равенки.
3B Solutions and Their Concentrations 65 6565
3B
3B3B3B
3B Solutions
Solutions
Solutions
Solutions
and
Solutions
and
and
and
Their
andTheir
Their
Their
Concentrations
Their Concentrations
Concentrations
Concentrations
Concentrations 65
6565
To obtain the number of millimoles, we divide by thebymillimolar mass (0.1221

3Б Раствори и нивни концентрации 65
To
ToToTo
To obtain
obtain
obtain
obtain
obtain the
the
the number
the
the number
number
number
number of
ofof millimoles,
ofofmillimoles,
millimoles,
millimoles, we
millimoles,we
wewe wedivide
divide
divide
divide
divide byby by
by the
the
the
the
the millimolar
millimolar
millimolar
millimolar mass
millimolar mass
mass
mass
mass (0.1221
(0.1221
(0.1221
(0.1221
(0.1221
g/mol). That
g/mol).
g/mol).is,
That
Thatis,is,
g/mol).
g/mol).
g/mol). Thatis,is,
That
That
За да се is,
добие бројот милимолови, делиме со милимоларна маса (0,1221 g/
1 mmol HBz
mol), т.е. HBz � 2,00 g HBz �
amount 11mmol
1mmol
mmol
mmol
1 1mmol HBz
HBz
HBz
HBz
� 16,4�mmol HBz
amount
amount
amount
amount
Количество
amount HBz HBz
HBzHBz
HBz �
��
HBz�= 2,00
2,00
2,00
2,00
2,00 ggg
, g HBz �
HBz
g HBz
HBz � �
0,1221
HBz �� g HBzHBz
0,1221
0,1221 g HBz
g HBz� ��16,4
16,4
16,4
16,4
,
mmol
16,4 mmol
mmol
mmol
mmol HBz
HBz
HBz
HBz
HBz
0,1221
,0,1221
0,1221 gHBz
g gHBzHBz
ExampleExample3-2 3-2
Example 3-2
Example
Example
Example 3-2 3-2
3-2
Пример 3-2
Determine the mass
Determine
Determine the thein grams
mass
mass in ofgrams
grams Na�of(22.99 Na ��g/mol) in 25.0 g of Na 2SO4 (142.0
(22.99 g/mol) in 25.0 ggof
gof Na SO (142.0
Determine
Determine
Determine thethethe mass
mass
mass inininin grams
grams
grams ofofNaofof Na�Na
Na �
(22.99
(22.99 (22.99
(22.99 g/mol)
g/mol) g/mol)
g/mol) inin inin
25.025.0 25.0
25.0 g gof ofof
Na Na NaNa22SO 2SO
2SO (142.0
4(142.0
444(142.0
g/mol). 2SO 4 (142.0
Определи
g/mol).
g/mol).
g/mol).
g/mol). ја масата во грами на Na + (22,99 g/mol) во 25,0 g од Na 2SO 4 (142,0 g/
g/mol).
The chemical formula tells ustells that 1usthat
mol of1molNa SO contains 2 mol 2of2mol Na �
. ofNaNa
mol). The chemical formula us 1 2of Na SO contains
The chemical formula tells that mol of molofofNaNa. .. . .
of
4 Na SO contains mol ��
The
Thechemical
The chemical
chemicalformula formula
formulatells tells
tellsususthatus that
that1 1mol 1 mol
molofofNaNa of Na 2SO
SO contains
4 4contains 2 2mol2 mol of Na�
2SO
2 2 contains
2 4 4 �
That Од
is, хемиската
That
That is, is, формула се гледа дека 1 mol of Na2SO 4
4содржи 2 mol од Na+, т.е,
That
Thatis,is,
That is,
2 mol 2Na mol
2
�
mol Na�Na
��
amount Na �
� no. mol Na SO � 2 2 2
mol mol
mol Na Na Na �
количество
amount
amount
amount NaNa
amountNaNa ��no.
amount Na+�=
Na� ��
број
�� no.
no.
no.mol на
no. mol 2
molmol
molNaNa Na4
NaNa SO SO SO
2 2 mol
22SO 444�
� �
4 Na 2SO4
�
2SO
�
4 � mol mol
mol Na
NaNa SO2SO
mol mol NaNa 2SO
22SO
2SO
44 4
4 4
To findTothe
Tofindnumber
find thethe of
number
numbermoles of Na
moles SO
2 Na we SO proceed
we proceedas in Example
as in Example 3-1: 3-1:
За
ToToTo
да find
find
find сеthe the
најде
the number
бројот
number
number ofof ofof
на moles
moles
молови
moles
moles NaNa
4 Na
NaNa22SO 22SO
2SO SO444we44wewe
,proceed proceed
proceed
продолжуваме
proceed asas asasin ininкакоExample
Example
Example во3-1: 3-1: 3-1: Molecular model of benzoic acid. Benzoic
3-1:
Примерот
3-1:
2SO 4 we in Example Molecular
Molecular
Molecular model
model
model ofofof
benzoic
benzoic
benzoic acid.
acid.
acid. Benzoic
Benzoic
Benzoic
1 mol 1Na SONa Molecular
Molecular
acid occurs widelymodelmodel of of
in nature, benzoic
benzoic acid.
particularlyacid. Benzoic
Benzoic
in
amount Na SO 25,0 g Na SO 1 1mol 1 mol
1 2mol
mol
molNaNa
4NaSO
Na SOSO acidacid
acid occurs
occurs
occurs widely
widely
widely in
in nature,
in nature,
nature, particularly
particularly
particularly in in
in inin
amount
amount2 Na �
4NaSO 25,0 2g g Na �
4NaSO 2SO2SO
2 2
2 44 4 4 berries.acid
acid occurs
It occurs
finds widely
widely
broad useinas in anature,
nature, particularly
particularly
preservative
amountamount
amount NaNa Na 22SO 2SO
2SO 444�
� �� 25,0 25,0
25,0 g gNa gNa Na 22SO 2SO
2SO 142,0
444�
�4� � g 142,0
Na 2SO 4
berries.
berries. ItItfinds
finds
Itfinds broad
finds broad use useasasas
aapreservative
preservative
apreservative
preservative
2SO
425,0
4 � 2SO 4 � 142,0
142,0 g g
gNaNa
4NaSO
Na SO berries.
berries. It broad
broad use
use as a
142,0142,0 g gNa 2SO
22SO
berries. It finds broad use
in foods, fats, and fruit juices; as a mordant as a preservative
2SO
2 444 4
4 ininfoods,
foods,
in foods,
foods, fats, and
fats,
fats, and
and fruit
fruit
fruit juices;
juices;
juices; asasas
aaamordant
mordant
amordant
mordant
Combining this equation with the first leads to in in
for dyingfoods,
fabric; fats,
fats,and andand
as a fruit
fruit
standard juices;
juices; inas as
a mordant
Комбинирајќи
Combining
Combining
Combining
Combiningthis this ја
this
this оваа
equation равенка
equation
equation
thisequation
equationwith with
with
with
withthe со
the
theпрвата,
the
thefirst firstfirst
first
firstleads leadsсе
leads
leads
leadstoto добива
to toto for
for
forfor dying
for
dying
dying
dying
dying fabric;
fabric;
fabric;
fabric;
fabric; and
and
and and
and
as
asasas
as
a aaastandard
standard
astandard
standard
standard
in
ininin
in
Combining calorimetry and in acid / base analysis.
calorimetry and ininacid
acid
1 mol 1Na SONa 2 mol 2Na � calorimetry
calorimetry
calorimetry
calorimetry and and and
and
in in
in
acidacid //base
acid
/ base
base
/ base
/ base analysis.
analysis.
analysis.
analysis.
analysis.
amount Na �
� 25,0 g Na SO � 1 1 1
mol mol
1 mol
mol
2mol
Na Na
4NaSO
Na SO2�SO SOSO4 2 2 mol
2mol
mol mol Na
Na Na
Na��
amount
amount
amount �на
NaNa
Na � �
25,025,0
25,0 2 ggNagNa4
NaNa SO 2SO �Na 2SO42 2 4 mol 2 2 4
4 �� 4 2 mol Na �
2SO
�� 142,0 �4�
amount
amount NaNa ��25,0 25,0 g gNa 2SO 22SO 4 � 444� 142,0142,0
142,0 NaNa Na SO 2SO
��Na mol SONa
2mol 4NaSO
2SO
142,0
142,0 NaNa SO2SO2SO 44 4 mol molmol Na NaNa 2SO
22SO
2SO
2 4 44 4
2 4 4 4
To obtain
ЗаToда the
се
Toobtain mass
добие the of
масата
mass sodiumна
of in
натриумот
sodium 25,0 g
in25,0 воNa
25,0 25,0SO gNa ,Na we multiply
SO, ,4we ,,weго the
множиме numberбројот of молови
obtain the mass ofsodium
sodium inin25,0 g ggNa
25,0 Na SO multiply the number ofofof
2 g 4Na
ToTo �obtain the mass of sodium 25,0 gNa 2SO22SO wemultiply
multiply
multiply the
the number
number
To + obtain
obtain thethe massmass ofof sodium +,in �in SO 22SO 4 ,4is,
,4 4we the number ofof
4we multiply the number
molesNaNa со
moles
moles by the
Na��molar
моларната
Na by bythethe mass
маса
molar на
molar ofNa
massNa
mass of, of
или or
Na 22,99
Na �� g,g.2т.е,
22,99 , or, 22,99
or That
22,99 g. g.That That is, is,
moles
moles
moles NaNa Na by by
� by
�
the the
the molar
molar
molar mass mass
mass ofofNaofNa Na
� , ,or
�
, or 22,99 or22,99
22,99 g.g.Thatg.ThatThat is,is,is,
22,99 g
22,99 Na �
22,99 gggNagNa
�Na
��
масаmass наNa Na �+
�=Na број
no.
�� mol Na � �
�
�� 22,99 22,99
22,99 Na �
mass
mass
mass �Na
Na � � � no. no.
no. mol
molmol Na�Namol
Na � � � �g Na
mass Na �
mass Na � no. mol Na � � no. mol Na � Na mol mol Na �Na
�
��
mol mol mol NaNa Na
Заменувањето
Substituting the previous во претходната
equation равенка
gives the го
numberдава бројот
of grams на грами
ofgrams
Na�of Na: Na+:
Substituting
Substituting
Substituting
Substituting
Substituting the the
the the
the previous
previous
previous
previous
previous equation
equation
equation
equation
equation givesgives
gives
gives
gives the the the
the
the number
number
number
number
number ofof ofofofgrams
grams
grams
grams ofofNa ofof
Na�Na
Na :�:: : :
��
1 mol 1Na 1mol SONa

2mol 4NaSO
mass Na �
�Na25,0
�� g Na 2SO4 � 1 1mol
1mol mol NaNa Na 22SO 2SO
2SO
2SO
44 4
mass
маса
mass
mass mass
mass на
NaNa NaNa
Na��25,0
� +
� �� 25,025,0
25,0
25,0g gNaNag g Na
g Na Na
SO SOSO SO
2 2 142,0
2SO �44� �4� � g Na SO 4 4
2 2 4 4 142,0 142,0
142,0
142,0g gNa
2 g g Na
g 4
Na Na SO
SO SO
142,0 �Na 2SO 2SO
2 2 444 4
2
2 mol 2Na � 22,99 g
22,99Na
22,99 g Na
gNa
4
�Na
��
� 2 2mol2mol
2mol mol
mol Na Na
Na��Na
Na ��
22,99 22,99
22,99 g gNag�Na 8,10
�
g�8,10
Na �
mol ��
� mol � �
Na SO � �
mol
� � � Na �
��
� � 8,10 g g 8,108,10
8,10 ggNa
Na gNa
�Na
Na ��
�
2mol
mol
molNaNa Na 4
Na Na SOSOSO mol
molmol NaNa Na � �
22SO molNaNa �
mol 2SO
2 2 444 4
4 mol �
3B 3BSOLUTIONS
3B
3B ANDAND
SOLUTIONS
SOLUTIONS THEIR
AND CONCENTRATIONS
THEIR
THEIRCONCENTRATIONS
CONCENTRATIONS
3B
3B SOLUTIONS
SOLUTIONS
SOLUTIONS AND
AND
AND THEIR
THEIR
THEIR CONCENTRATIONS
CONCENTRATIONS
CONCENTRATIONS
3Б РАСТВОРИ И НИВНИ КОНЦЕНТРАЦИИ
3B-13B-1
Expressing
3B-1
3B-1 Solution
Expressing
Expressing
Concentrations
Solution
ExpressingSolutionConcentrations
Solution Concentrations
Concentrations
3B-1
3B-1 Expressing
Expressing Solution
Solution Concentrations
Concentrations
Chemists express
Chemists
Chemists the concentration
express
expressthe
the of solutes
concentration
concentration ofof in solution
solutes
ofsolutes
solutesin in several
solution ways.
inseveral
several The
ways. The
3Б-1 Изразување
Chemists
Chemists express
express the на
the концентрацијата
concentration
concentration of на
solutes
ininininsolution
solution
раствори
solution
inin ininseveral
several
several ways.
ways.
ways. The
The
The
mostChemists
important
most
express
ways
important
most important
the
are
ways
ways
concentration
described
are in this
described
are described
ofsection.
in
solutes
this
in this
solution
section.
section.
ways. The
mostmost
most important
important
important ways
ways are
are described
described inin this
this section.
section.
Хемичарите ја ways are described
изразуваат in this section.
концентрацијата на растворената супстанца на неколку
начини.
Molar Најважните начини се опишани во овој оддел.
Concentration
Molar
Molar
Molar
Molar Concentration
Concentration
Concentration
Concentration
Molar Concentration
The molar concentration
Моларна
The of a solution
Themolar concentration of a chemical
ofofofaaasolution speciesspecies
ofofofaaachemical X is the number
XXXis of
The
TheThemolar
molar concentration
concentration
molar
molar concentration
concentration solution
solution chemical
chemical
ofofaisasolution
solutionofof species
species isisthe
a achemical
chemical thenumber
the ofofof
number
number
species
species XXis isthe the number
number ofof
moles ofmoles
Моларна the solute species that contained in one liter of the solution (not one
moles
moles
moles
moles of ofконцентрација
of
of of
the the
the the
the solute
solute
solute
solute species
solute на раствор
species
species
species
species thatthatthat
that
that is is
isis
is од супстанца
contained
contained
contained
contained
contained in in
ininin
one
Xone
one
one
one еliter
liter
број
liter
liter
ofof
liter
ofна
of
the
молови
the
of the
the
the solutionрастворена
solution
solution
solution
solution (not
(not
(not
(not one
(not one
one
one
one
liter супстанца
ofliter
theofsolvent).
liter oftheво
the Molar
еден литар
solvent).
solvent). concentration,
Molar раствор
Molar (не
concentration, or molarity
еден
concentration, литар
oror M, растворувач).
од
molarity
molarity hasM,M,
thehasdimensions
has thetheМоларната
dimensions
dimensions
liter
liter of
�1ofthe the solvent).
thesolvent).
solvent).MolarMolar
Molar concentration,
concentration,
concentration, or
ororof molarity
molarity M,M,M, has
hasathe the dimensions
thedimensions
dimensions
liter
of mol L of . Molarity
концентрација, is also
или equal
моларноста toequal
the има
M, number molarity
димензии millimoles
mol -1.has
of
Lmillimoles solute
Moларноста perе, исто
ofof
ofof of
mol mol
mol
mol
mol LLL�1
L�1
�1
.. .Molarity
�1
�1 Molarity
.LMolarity
.Molarity
Molarity isalso
is is also
isis also
also
also equal
equal
equal
equal to
totothethe
toto the
the
the number
number
number
number
number ofof
ofof ofmillimoles
millimoles
millimoles
millimoles ofof
ofof aofaasolute
asolute
solute
solute
asolute per
per
per
per
per
така, еднаква на бројот милимолови растворена супстанца во еден милилитар
раствор. Од тука, ако бројот молови растворена супстанца е nx, a волуменот
6666 Поглавје33 Important
Chapter Важни хемиски
Chemicalпоими:
ConceptsИзразување на количество и концентрација
Feature 3-3
Може да се најдат предности toвоuse
употребата на методата наsolve
термско означување
Поинаков
Another приод to
Approach кон You may find it advantageous the factor-label method to problems of the
(factor-label method)
type we have been discussing. In this method, we write out the solution to a При
при решавањето задачи од разгледуваните типови. оваа
problem
Пример 3-2
Example 3-2
метода, решението за проблемот
so that units in the denominator of се добива
each така што
succeeding factorединиците во units
eliminate the именителот
in the
на секој терм
numerator of theшто следи one
preceding ги елиминира
until we arriveединиците
at the unitsво броителот
of the на example,
answer. For оној што
претходи
in Exampleсè3-2,додека не дојдеме
the answer до in
is expressed единиците
units of g Naна� одговорот.
and the givenНа пример,
quantity is ex-во
Примерот 3-2, одговорот е изразен во единици
pressed in units of g Na 2SO4 . Thus, we can write g Na + и дадената големина се
изразува во единици g Na2SO4. Од тука можеме да напишеме
mol Na 2SO4
25,0 g Na 2SO4 � mol Na 2SO4
25,0 g Na 2SO4 142,0 g Na 2SO4
142,0 g Na 2SO4
First eliminate mol Na 2SO4
Прво се отстранува мол Na2SOmol
4 Na SO
2 4 2 mol Na�
25.0 g Na 2SO4 � �
mol gNa
142.0 2SO
Na 2SO
4 4 2 mol
mol Na Na
2SO4
25,0 g Na 2SO4
142,0 g Na 2SO 4 mol Na 2SO4
and then eliminate mol Na�. That is,
Потоа, се елиминира молSONa+, т.е. 2 mol Na�
mol Na 22.99 g Na�
2 4
25.0 g Na 2SO4 � � � � 8.10 g Na�
142.0
mol gNa
NaSO2SO4 mol Na 2SO4 mol Na
22,99
�
g Na
2 4 2 mol Na
25,0 g Na 2SO4 8,10 g Na
142,0 g Na 2SO4 mol Na 2SO4 mol Na
milliliter
на of solution.
растворот Thus,
е V, следи if the
дека number концентрација
моларната moles of solute cx and theсоvolume
is еnxдадена of
следната
the solution
равенка. is V, then the molar concentration cx is given by the following equation.
nx
cx � (3-1)
V
бројmol
no. на mol растворена супстанца
solute
моларност =M�
molarity �
број
no. L solutionна L раствор
бројmmol
no. на mmol растворена супстанца
solute
�
no. mL solutionmL раствор
број на
Example
Пример 3-3
3-3
Calculate the molar concentration of ethanol in an aqueous solution that con-
Пресметајте
tains 2.30 g ofја C
моларната концентрација
2 H5OH (46.07 на етанол
g/mol) in 3.50 во воден раствор кој содржи
L of solution.
g C2H5OH
2,30Because (46,07isg/mol)
molarity во 3,50ofLmoles
the number раствор.
of solute per liter of solution, both
the Бидејќи
number моларноста
of moles of еsolute
број на молови
and растворена
the volume of theсупстанца
solution во
willлитар раствор,
be needed.
потребни се бројот на молови растворена супстанца и волуменот на
The volume V is given as 3.50 L, so all we need to do is to convert the mass of растворот.
Дадениот
ethanol to волумен V е 3,50 L, number
the corresponding така штоofсémoles.
што треба да направиме е претворањето
на масата етанол во соодветен број на молови.
1 mol C2H 5OH
n C2H5OH � amount C2H 5OH � 2,.30 g C2H 5OH � 1 mol C2H 5OH
n C2H5OH 2H 5OH 2,30 g C2H 5OH 46,07 g C2H 5OH
� 0,04992 mol C2H 5OH 46,07 g C2H 5OH
0,04992 mol C H OH
To obtain the molar concentration, cC 2 H5OH , we divide2the5 number of moles of
За да сеby
ethanol добие моларната
the volume. концентрација, CC2H5OH, го делиме бројот молови на
Thus,
етанол со волуменот. Оттука,
n C2H5OH 0,04992 mol C2H 5OH
cC2H5OH � nVC2H5OH� 0,04992
cC2H5OH 3,50mol
L C2H 5OH
V � 0,0143 mol3,50
C2HL5OH/L � 0,0143 M
0,0143 mol C2H 5OH/L 0,0143 M
3B Solutions and Their Concentrations 67
3Б
3B Раствори и нивни
Solutions and концентрации
Their Concentrations 67
67
3B3B Solutions
3B Solutions
Solutionsand Their
and
and Concentrations
Their
Their Concentrations
Concentrations 6767
67
Analytical Molarity. The analytical molarity of a solution gives the total
Аналитичка
Analytical моларност. The Аналитичката моларност на растворот
gives theго total дава
of molesMolarity. of a solution Analytical molarity is the total number
number Analytical
Analytical
Analytical of a solute
Molarity.
Molarity.
Molarity. The
Thein analytical
The L of themolarity
1 analytical
analytical solution,
molarity
molarity of ora asolution
ofof alternatively,
solution
solution gives the
givesthe total
total
thetotal
total Аналитичката
Analytical molarity моларност
is the totalе вкупниот
number
вкупниот
Analytical
number број
of moles молови
Molarity. The
of a solute на analytical
in 1 L of molarity
растворената
analytical molarity
the of цaaаor
супстан
solution, во 1 Lgives
solution
alternatively, the
раствор,
gives the
the total
или
total moles
Analyticalof amolarity
solute,
molarity regardless
is thethe
total ofnumber
numberits chemi-
numberалтернативно,
of
numbermillimoles
number
number ofofmoles
of moles
molesinof
of1
ofa
amL.
a That
solute
solute
solute in
in is,
in1
1 1L
Lthe
L of
ofofanalytical
the
the
the molarity
solution,
solution,
solution, or
or or specifies
alternatively,
alternatively,
alternatively, a the
the recipe
the total
total
total број Analytical
молови
Analytical
Analytical
moles наmolarity
molarity
of a solute, is is
is the
regardless
total
ofсупстанца,
the total
total number
number
its chemi-
number вкупниот
numberofofmillimoles
moles of in 1број
mL.милимолови
a solute in
That1 Lis,ofthetheво 1 mL. Тоа
solution,
analytical orзначи дека аналитичката
alternatively,
molarity specifies athe total
recipe moles
cal
независно
moles of
state,a solute,
in one
aaодsolute,
of regardless
liter
a нејзината
solute, of of its
solution.
хемиска
regardless chemi-
The
форма, ana-
number
by which the
number
number of
of millimoles
solution
of can
millimoles
millimoles in
be
inin1
1 1mL.
prepared.
mL.
mL. That
That
That is,
For is,
is, the
the
the analytical
example, a
analytical
analytical molarity
sulfuric
molarity
molarity specifies
acid solution
specifies
specifies a
a recipe
a that
recipe
recipe
moles
moles
cal of
ofin
state, literregardless
solute,
one regardless
of solution. ofof
of its
itsits
The
chemi-
chemi-
chemi-
ana-
моларност
number
by гоsolution
дава рецептот
whichofthemillimoles in 1bemL.
can како да се
That
prepared. приготви
is,For
theexample, растворот.
analytical sulfuricНаacid
a molarity пример,
specifies
solutionaраствор
recipe
that воcal
еден
cal
lytical
cal литар
state, in
molarity
state, раствор.
one liter of
describesАналитичката
solution.
howTheThe
aThe ana-
solution
by which the solution can be prepared. For example, state, inin
in oneone liter
liter ofof
of solution.
solution. ana-
ana-
has anhas
analytical
bybywhich
anwhich
сулфурна
by which concentration
the
the solution
solution
киселина
the
analyticalsolution canbe
со can of
can
concentrationbe 1.0 M
beprepared.
prepared. can beexample,
For
For
prepared.
of 1.0 M For
can example,
be 1,0 aaaMasulfuric
prepared
example,
prepared
sulfuric
bysulfuric
може
sulfuric
acid
bydissolving
да acid
acid
acid
solution
1.0
solution
solution
биде приготвен
solution
dissolving 1.0 mol,
that
mol,that
that
that
cal state,
lytical
моларност
lytical
molarity one liter
describes
покажува
molarity
lytical molarity како
describes
describes
solution.
може
how
how a да
The
how a solution
се
ana-
solution
a solution
has an analytical concentration of 1.0 M can be prepared by dissolving 1.0 mol, of a
lyticalgiven
oflytical molarity
molaritymolarity
describes
describescan be
how
how prepared.
a solution
a solution
or 98 g,
со has
of
has
has an
H analytical
SOH4 2in
растварање
an
98an SOwater
analytical
g,2analytical1,0 concentration
мол, and and
или
concentrationdiluting
98 g H
ofofSO1.0
to4M
1.0 M M
exactly
во can
вода
can bebe
be1.0
и prepared
разредување
prepared by
by dissolving
1.0L.L. by dissolving 1.0 mol,
до точно
dissolving 1,0
1.01.0
L. mol,
mol, a given
приготви molarity
раствор соcan be prepared.
дадена моларност.
or of 4 concentration
in water of21.0
diluting to can
exactly prepared of a given molarity can be prepared.
oror9898 g,g,of of HH SO in water and diluting totoexactly
exactly 1.0 L.L. ofof
of a given
aa given
given molarity
molarity
molarity can
can
can bebe
be prepared.
prepared.
prepared.
or 9898g,
or g, ofofH H222SO2SO
SO 4 in
444 in
in waterand
water
water and anddiluting
dilutingto
diluting to exactly exactly1.0 1.01.0L.
L. Рамнотежна моларност, или моларноста
Рамнотежна
Equilibrium
Equilibrium Molarity. моларност.
Molarity. TheThe Рамнотежната
equilibrium
equilibrium моларност,
molarity,ororspecies
molarity, или моларноста
species molarity,
molarity, ex- ex- на Equilibrium
Equilibrium molarity,
molarity, or species
or species molarity,
molarity,
наEquilibrium
хемиските
Equilibrium форми,
molarity, еor
orмоларната
species
or molarity,
Equilibrium
хемиските
Equilibrium
Equilibrium форми,Molarity.
Molarity. ја
Molarity. изразува The
TheThe equilibrium
моларната
equilibrium
equilibrium molarity,
концентрацијаmolarity,
molarity, orна
or or species
една
species
species molarity,
посебна molarity,
molarity, хемиска ex-
ex- ex- isisEquilibrium
thethe molar
Equilibrium
molar
molarity,
molarity, or
concentration
molarity,
concentration
species
species
of aof
species a molarity,
molarity,
particular
molarity,
particular
pressesEquilibrium
the molar
presses the molar Molarity.
concentration
concentration The of aequilibrium
ofparticular
a particular speciesinor
molarity,
species ina aspecies
solution
solution molarity,
at
at equilib-
equilib- ex- концентрација
is is
thethe
molar
molar
на една посебна
concentration
concentration ofof хемиска
a particular
a particular
presses
форма
presses
presses во the
thethe molar
раствор molar
molar concentration
кој е во рамнотежа.
concentration
concentration ofofaa aЗа
of particular
да се
particular
particular species
определи species
species ininaa asolution
моларноста
in solution
solution на at
at atequilib-
хемиската
equilib-
equilib- is
is
форма
the
theво
species
species molar
molar aconcentration
concentration
inраствор
a solution
in of
of aa particular
particular
којatе equilibrium.
solution во рамнотежа.
at equilibrium.
presses
rium. rium.
To To the
determine molar
determine the concentration
the species
species molarity, of a particular
molarity, it isititnecessary
is necessaryspeciestoto inknow a solution
know how the
how at equilib-
the solute
solute species
species inin a solution
a solution at at
equilibrium.
equilibrium.
rium.
форма,
rium.To
rium. Toнеопходно
To determine
determine
determine the
е the
даthe species
се знае како
species
species molarity,
molarity,
molarity, it isisnecessary
itis necessaryсупстанца
necessary totoknow
to know
know how
се однесува
howhow the
the the solute
когаsolute
solute ќе species
species in
in aa solution
solution at
at equilibrium.
equilibrium.
behavesrium.
behaveswhen To determine
when
itwhen it is
isвоdissolved the
dissolved species
in a in in molarity,
a solvent.
solvent. it
For
ForFor is necessary
example,
example, the to
the know
species
species how the
molarity
molarity solute
of
се раствори
behaves
behaves
behaves when
when itрастворувачот.
it it isisdissolved
is dissolved
dissolved in На
ina пример,
a asolvent.
solvent.
solvent. Forмоларноста
For example,
example,
example, наthe
the хемиските
the species
species
species форми of
molarity
molarity
molarity наof
of
of
Некои
Some
Somechemists
Some
хемичари
chemists
chemistsprefer prefer ја
prefer разликуваат
to distinguish
to
toto distinguish
distinguish
between
between
between
behaves
H 2SO4HH 2SO inwhen
a solution itwithis dissolved
with in a solvent.
an analytical For example,
concentration ofof 1.0the Mspecies
is0.00.0 M Mmolarity
because of Some
рамнотежната
Some chemists
chemists prefer
иprefer
prefer to distinguish
to distinguish between
between
Hin SO
SOa 444solution
во
in раствор
aaaacid
solution anwith
со ана
with лanalytical
итичка concentration
anananalytical
analytical concentration 1,0 M 1.0
еof
0,0
of 1.0 M
M�MM is
бидејќиisis0.0 because
� сулфурната
0.0 MM because Some
species chemists
and analytical distinguish
concentrations between
in a in a
H2H
H
the 2SO
222SO
SO
sulfuric 4inin
44 in asolution
solution
solution
is with
with
entirely an
an analytical
analytical
dissociated into concentration
concentration
concentration
a mixture of ofof
H 1.0
1.0 1.0
O M , MHSOis
is 0.0
0.0 , MM
and because
because
because
SO 2�
2�
species
species
species
species
and
and
and and
analytical
analytical
на поинаков
analytical
way.analytical
concentrations
concentrations
molar начин.
concentrations
useconcentrations
in
Тиеaaa ја
inin
in a
the sulfuric
ки
the селина
the acidцелосно
sulfuric
sulfuric isacid
entirely
acid
acid isisentirely dissociated
дисоцира
entirely
entirely во смеса
dissociated
dissociatedintointo aод
into mixture
into 3O
+, HSO
aaaHamixture
mixture
mixture of of
ofH43H
-O
H 3 ,�HSO
иO�
O3SO
�,, HSO4, 2-
�HSO
�
, ,,and
јони.
4� �and Во SO
SO овој
42�2� species
different and analytical
They concentrations
concentration
the sulfuric is dissociated ofof HH OO HSO4� , and
4 and SO SO42� different way. They use molar concentration
�
the
ions; sulfuric
there acid
are is entirely
essentially dissociated
no HH2SO into mixture 333in , HSO 44�
4 , and SO 442� употребу
different ваат
way. моларната
They use molarконцентрација
concentration
4 .molecules asитеsuch this solution. The different way. They use molar concentration
4 different way. They use molar concentration
раствор
ions; there
ions;
ions;
ions; are
there нема
there
there are цели
essentially
are
are essentiallyмолекули
no Hno
essentially
essentially no SO
2no HH
H SO
SO
224SOSO 4
4
Рамнотеж
molecules
molecules
molecules
molecules as нas
assuch
assuchконцентрации
such
such in in
inthis
in this
this solution.
this solution.и
solution.
solution. од тука
The
The
The
4
The
different
for
за
forfor
for
speciesway.
рамнотежната
species
species
They use molar
concentration and formal
концентрација,
concentration
concentration and and
concentration
con-
а con-
formal
formal con- con-
ions;
equilibrium
моларностите
there are essentially
concentrations
на хемиските
no
and H
thus
форми
22SO 44 4molecules
2 the
Hthespecies as
molarities such of inthesethis solution.
three ions The
are for species
species concentration
concentration and and formal
formal con-
3O +, HSOmolarities и SO4of
4-molarities ќе бидат 1,01, 0,99 и
2- of for
centration species concentration
(F) for analytical and formal
concentration. con-
equilibrium
equilibrium
equilibrium
equilibrium concentrations
equilibrium concentrations
concentrations
concentrations
concentrations and thus and
and
and
and the
thus
thus
thus species
the
thusthe
the
species
species
species
species molarities
molarities
molarities these
of
of
these
ofthese
these
these three
three
three
three
three ions
ions
ions
ions
ions are
are
are
are are формалната
centration
centration (F) концентрација
(F) for analytical
foranalytical
analytical (F) за
concentration.
concentration.
1.01,
0,01 0.99,
M, and
соодветно. 0.01 M, respectively. centration
centration
centration
Applying (F)
(F)
this
(F) forfor
for analytical
analytical
концентрација.
convention to our
concentration.
concentration.
concentration.
Ако го
example,
1.01,
1.01, 0.99,
1.01,
1.01, 0.99,
and
0.99,0.99,0.01and
andand 0.01
M,
0.010.01 M,
M, respectively.
respectively.
M,respectively.
respectively.are usually symbolized by placing square Applying this convention toto our example,
1.01, 0.99,
Equilibrium
Рамнотежните and 0.01
molar M,
моларни respectively.
concentrations концентрации обично се означу ваат со ставање Applying
Applying
Applying
примениме
Applying
we can saythis
this
thisthis
thatовој convention
convention
convention
theконцепт
conventionformal to to to
our
наour our
our example,
example,
example,
нашиот
concentrationexample, of
Equilibrium
Equilibrium Equilibrium molar molarmolar concentrations
concentrations
concentrations are areare
usually
are usually
usually symbolized
symbolized
symbolized byby by placing
placing square
square
средна
Equilibrium
Equilibrium
brackets around околу
заграда
molar
molar
the chemical concentrations
concentrations
формулата formulaна areforusually
хемиска usually
the
т а
symbolized
symbolized
species,
форма. so for
Така заbyby our placing
placing
placing
нашиот solution square
square
square
растворof we we
пример,
we
we
Hwe
can
can
can
can can say
say say
можеме
say that
thatthat
that the
the the
да
the formal
formal
кажеме
formal
formal concentration
concentration
дека
concentration фор
concentration ofofof
of
brackets around the chemical formula for the species, so for our solution ofof 2SO 4 issay 1.0that the formal
F, whereas concentration
its equilibrium mo- of
brackets brackets
around
brackets around
aroundthe thethe
chemical chemical
chemical formula formula
formula for for for
the the
species,
the species,
species, so so so
forfor for
our ourour
solutionsolution
solution of of H
малната SO is 1.0 F, whereas its equilibrium mo-
Hbrackets
H
H
SO
SO
with
with
aroundan
an
the
analytical
analytical
chemical
concentration
22SO44 со аналитичка концентрација 1,0 M, можеме да напишеме formula
concentration
of
of
for
1.0
1.0
the
M,
M,
species,
we
we
can
can
so
write
write
for our solution of H
HH22H
lar SO2SO
SO
SO isконцентрација
444is
4 4is
22concentration
is
1.0 1.0
1.0
1.0 F,
F,F,F, whereas
whereas
0.0 M.its
iswhereas
whereas наits
its SO4 е 1.0mo-
Hequilibrium
equilibrium
its 2equilibrium
equilibrium mo-F,
mo-
mo-
H H
H 2SO4Hwith2 SO
22SO SO
2 4an4 with
with an
4 analytical
with anan analytical
analytical
analytical concentrationconcentration
concentration
concentration of of
1.0
of of1.0
M,
1.0 1.0 M,
M,weM, we
we we
can can
cancan
writewrite
writewrite додека
larlar
lar нејзинатаis
concentration
concentration
concentration isрамнотежна
0.00.0
is
0.0 M.M. моларна
M.
4
[H 2SO4] � 0,00 M [H 3O ��]�� 1,01 M Inlarthis
lar concentration
concentration
example, the isis 0.00.0M.M. molarity
analytical
концентрација еthe
0.0 M.
[H[H
[H SO
2SO SO 4]]4� 0,00
��0,00
] 0,00 MM [H
M [H[H O3O
333O
�] ]
]] � 1,01
��1,01 1,01 MM
M InIn
In this
InHthis this example,
example,
example, the the analytical
analytical
analytical molarity
molarity
molarity
[H 2SO [H4]2SO
[HSO 2 ��4 4]0,00
2 4 ]� �0,99 MM
0,00 M [H 3[H O�
[SO ] ��
O2�
4 ] �1,01
� 1,01
0,01 MM M of
Во
In
of
this
H
this
2 SO
овојSO
example,
example,
4 is
пример,
is
given
given
the
bythe analytical
analytical
by
molarity
molarity
мо
[HSO �
]�]��0,99
0,99 MM [SO 2�
] ]��0,01
0,01 MM of H SO is given by
[HSO 0,99M [SO 2�
0,01M cof H SO 2 4 is given by
2� 2 4
[HSO
[HSO
[HSO 4 ] �4 0,99 M
� 44�]]4 �
�
� 0,99 M [SO
[SO
2� 442�4]] �
[SO 4 ]4 � 0,01 M � 0,01 M of
of
ларност
H2SO H SO
H4 2SO4на
22� [SO is
4 2�
4 isH
given
42� ]
given
SO� by
[HSO
еbyдадена
�
]
4� со because
cccHHc22SO
SO 4 ��
� [SO[SO [SO 42 4]] �
2� 2��4 [HSO
]� [HSO[HSO � �because
4 ]]4because
] because
these H SO
H2SO2 4are � [SO
4 the 42�
only
4 2�] ]�two [HSO 4 ]�
4�
sulfate- because
4 � [SO [HSO
c H
these SO 4
4are the only two sulfate-
� 4 ] because
these these
these
2
are
are the theonlyonly two two sulfate-
sulfate-
Example 3-4 theseare
бидејќи
containing
containing areтие the
the only
се
species
speciesonly two
единствените
in the
intwo
sulfate-
solution.
thethesulfate-
solution.
две хемиски
Пример
Example 3-43-4 containing
containing
форми species
species
од растворот inin
in the solution. сулфат.
штоsolution.
содржат
Example
Example
Example 3-43-4
3-4 containing species
containing species in the solution.
the solution.
ExampleCalculate 3-4 the analytical and equilibrium molar concentrations of the solute
Calculate
Calculate
Calculate the analytical
theaqueous
analytical and equilibrium
andequilibrium
equilibrium molarmolar concentrations
concentrations ofofthe
the solute
thesolute
solute
Calculate
species
Пресметајте in the
the
an јаanalytical
analytical and
and
solution
аналитичката equilibrium
и that contains
рамнотежната molar
molar 285 concentrations
concentrations
mg
моларна of концентрација
trichloroaceticof
of the solute
acid,
на рас
Calculate
species
species
species
species
the analytical
in
in
ininananaqueous
an
an
aqueous
aqueous
and
aqueous equilibrium
solution
solution
solution
solution
that
that
that
that
molar
contains
contains
contains
contains
concentrations
285
285
285
285
mg
mg
mgmg of
of
of
ofoftrichloroacetic
trichloroacetic
trichloroacetic
trichloroacetic
the solute
acid,
acid,
acid,
acid,
творените
Cl 3 CCOOH хемиски
(163.4 форми
g/mol), во
in воден
10.0 mL. раствор кој
Trichloroacetic содржи 285
acid is mg 73% трихлор
ionizedо цетна
in
species ClCl CCOOH (163.4 g/mol), in 10.0 mL. Trichloroacetic acid isis73%73% ionized inin
Clin
Cl
киселина,
water. an aqueous
3CCOOH
333CCOOH
CCOOH (163.4
Cl3(163.4
CCOOH
(163.4 solution
g/mol),
g/mol),
(163,4in
g/mol), that
in in10.0
g/mol),
10.0 contains
10.0 mL.mL.
во
mL. 285
Trichloroacetic
Trichloroacetic
10,0
mg of acid
mL. Трихлороцетна
Trichloroacetic trichloroacetic
acidis
acid is 73% 73%ionized
кисе
acid,
лionized
ionized in
ина е 73%
in
water.
Cl 3CCOOH water.
water. (163.4 g/mol), in 10.0 mL. Trichloroacetic acid is 73% ionized in
јонизирана
water.
As in Example во вода. 3-3, we calculate the number of moles of Cl 3CCOOH, which
AsAs ininПримерот
Example
Example 3-3,
3-3, we calculate
wecalculate
calculate the number
thenumber
number ofofmoles
moles ofofCl
ClCl CCOOH, which
water.weКако As
As in
in Example
во
designateExample as HA, 3-3,
3-3,
3-3, we
we
and го calculate
divide bythe
пресметуваме the
thenumberбројотof
volume ofнаmoles
молови
moles
of the of ClCl
of
solution, CCOOH,
333CCOOH,
33CCOOH,
CCOOH,10.0 mL which
which
која
or ја
which
we
wewe
As 0.0100
in designate
designate
designate as
asas HA,
HA,HA, and
andand divide
divide
divide by
by by the
the
the volume
volume
volume of
ofofthe
the
the solution,
solution,
solution, 10.0
10.0
10.0 mL
mLmL oror
or
weExample
означуваме
designate
L. Thus, 3-3,
со HA,
as weи calculate
HA, гоand делиме
divide the
соby number
10,0 themL, volume of moles
волуменот of theofнаCl 3CCOOH,
растворот
solution, 10.0 which
илиmL0,0100
or
0.0100
0.0100
0.0100
L. Од тука, L.
L.L.Thus,
Thus,
Thus,
we designate
0.0100 asThus,
L. HA, and divide by the volume of the solution, 10.0 mL or
1 g HA 1 mol HA
0.0100 L. Thus,amount HA � 285 mg HA � 111 1ggg gHA
HA
HAHA � 111 1mol mol
mol molHAHAHA
amount
amount
amount
amount HA
HA HA
HA
HA �
�
� 285
� 285 285
285 mg
mg mg
mg HA
HA HA
HA �
� � 1000
� 1000 mg HA �
�
� � 163,4 g HA
HA
10001000 mg
mg mgHA
HAHA 163,4
163,4
163,4 g
g HA
g
HA HA
�3 11000
amount HA � 285 � 1,744
mg HA � 10 � molgHA HA mg HA 1163,4
�
mol HA g HA
� 1,744
1,744� � 10 �3�3
mol HA
��1,744 ��10 1010 �3 molmol HA HA
�3
� 1,744 1000
mol mg HA HA 163,4 g HA
The molar analytical Моларнатаconcentration,
аналитичка , is then
cHAконцентрација, cHA, е значи
The
The
The molar
molar analytical
analytical concentration,
concentration, c c , is
, then
is then
The molarmolar analytical concentration,
� 1,744 � 10 mol ccHA , is
is then
HA ,HA
�3 HA
analytical concentration, HA then
1,744 � 10�3 mol HA 1000 mL mol HA
cHAanalytical 1,744
� 1,744 1,744 �
� 10
�10
�3�3
10 mol
�3 mol
�3 HA
molHA HA � , is 1000
1000
1000 mL
mL mL� 0,174 mol molmolHAHA HA� 0,174 M
The molar ccHA c
HA �
� � 1,744 concentration,
�
10,010 mL mol HA c HA�
� � then
1000
1 L mL �
� � 0,174
0,174
0,174 mol L HA 0,174
��0,174
� 0,174MMM
cHA �HA
10,0
10,0
10,0 mL
mL mL � 1
1 L
1
L L � 0,174 L
L L � 0,174 M
10,0 mL 1 L L
In this 1,744 � 1073%
solution, �3
mol
of theHAHA dissociates,
1000 mLgiving H ��and mol A HA
�
:
In
cHA Во
In this
�Inthisовој solution,
thissolution,
solution,73%
раствор, 73%
73%of
73% of the
ofthe HA
theHA
молекули �од
HA dissociates,
dissociates,
dissociates,
HA L дисоцираат,giving
� 0,174
giving
giving H
H H and
�
� and
давајќи
� andAA
HA�+:::and
��
: � A−0,174
: M
In this solution,
10,073% mL of the HA dissociates, � giving H and A �
HA L1 H � A � L
HAHAL LLH HH �
��A A� �
� AA
� �
HA
HA
�
� �
L Hgiving �
In thisThe
solution,
species73% of the
molarity of HA
HA dissociates,
is then 27% of cHA . Thus, H � and A�:
The species
Моларноста
Thespecies
The molarity
наmolarity
speciesmolarity ofofHA
хемиската
of HA isisthen
форма
HA is then НА
then 27%
27% ofofccHA
е значи
27% of c27% .. Thus,
Thus,
од аналитичката cHA, т.е.
. Thus,
The species molarity of HA is then 27% of cHA � . Thus,
HA
[HA] � cHAHA � (100L H�� 73)/100� AHA � 0,174 � 0,27
[HA]
[HA]�
[HA] ��ccHA cHA� (100
��(100 (100� 73)/100
��73)/100
73)/100� 0,174
��0,174
0,174� 0,27
��0,27 0,27
[HA] � cHA
�0,047 HA �M(100 � 73)/100 � 0,174 � 0,27
The species molarity of HA is then
0,047
��0,047
� 0,047M 27%
MM of cHA . Thus,
� 0,047 M
The species
Моларноста molarity
на of A �
is equal to 73% of the analytical concentration of
The
The species [HA]
species �хемиската
molarity
molaritycHAofof�AA � форма
�(100
�is equal A
� 73)/100 −
toto73%
73%е73% еднаква
�
ofofthe0,174
the на�73%
analytical од
0,27concentrationаналитичката
concentration ofof
The
The
HA. speciesis, molarity
species
That
концентрација molarity
на HA,
of
of
т.е.
A
A� is isisequal
equal
equal to
to 73% of
of the theanalytical
analytical
analytical concentration
concentration of
of
HA.
HA.That That is,
Thatis,
HA.
HA. That is,is, � 0,047 M
The species molarity of A� is equal to 73% of the analytical concentration of
HA. That is,
68
6868
Поглавје33 Important
Chapter
Chapter
Важни хемиски
3 3 Important Chemical
Chemical
поими: Изразување на количество и концентрација
Concepts
Concepts
68
68 Chapter
Chapter 3
Important Chemical Concepts
Important Chemical Concepts
7373
73 mol
mol
mol AA��
A�� 0.174 mol
mol
mol HA HA
HA��0,127
[A[A
� �] �
[A]��
] � 73 mol A � 0.174
0.174 mol HA 0,127
0,127
� 0,127 MMM
[A 73mol
100
100 mol
mol HAAHA�
0.174 mol LL HA �
[A�]] � M
�
� 100100 mol HA � 0.174
� L � 0,127 M
100 mol
mol HA HA L
Because one mole � �L
Because
Becauseone mole
one moleHH � � is
H is is
� formed
formed
+formed
forfor
for each
each
each mole
mole
moleAA ,, we
A,��we can
can
we also
also
can write
write
also write
Бидејќи
Because one еден
mole мол
H � H
� is formed for each mole Aмол
се формира за секој �, we A−,
canможеме,
also исто така, да
write
Because one mole H is formed � �] for each
� �] mole A ,M we can also write
напишеме [H[H ]��
[H� ] � [A[A[A]�� 0,127
0,127
[A� ] � 0,127 M
0,127 M
[H
[H �]] � � [A�]] � � 0,127 M M
Example
Example
Example 3-53-5
3-5
Example
Example 3-5
3-5
Пример
Describe
Describe 3-5
the preparation of 2.00 L of 0.108 M BaCl fromBaCl BaCl � 2H 2O
Describethe
Describe thepreparation
the preparationofof
preparation of2.002.00L L
2.00 Lofof
of0.108
0.108MM
0.108 MBaCl BaCl
BaCl
2 2from
2 from BaCl BaCl 2 �22H 2H
2 � 2H
2O
2O
(244
(244 g/mol).
g/mol).
Describe the preparation of 2.00 L of 0.108 M BaCl 2 from
from BaCl 2�� 2H 2O
O
(244
Опишетеg/mol).
го приготвувањето на 2,00 Lof0,108 M to BaCl
2
одdissolved
BaCl2·2H
2 2
Молекулски модел на трихлороцетна
(244
ToTo
(244 g/mol).
determine
determine
g/mol). thethe number
number of of grams
grams of solute
solute tobe be
2 dissolved and 2Odiluted
and (244
dilutedg/mol).
toto
Molecular
Molecular model
model of of trichloroacetic
trichloroacetic acid.
acid. The
The To да
determine the бројот
numberграми of grams
grams of solute to be dissolved
dissolved and diluted to
Треба
To сеnote
определи
determine the растворена супстанца која треба .2да се раствори
the1 number of of
of solute to
to1 1be and diluted to
Molecular model of trichloroacetic acid. The
киселина.
Molecular
rather
rather
Molecularstrong
strong modelПрилично
acidity
acidity
model силниот acid.
ofoftrichloroacetic
of trichloroacetic
trichloroacetic
of trichloroacetic ацидидет
acid.
The
acid
acid is is
The
2.00
2.00
2.00L,L,
To we
L, we
we note
determine
note that
thatthat 11mol
mol
number
mol ofof of ofthe
thethe dihydrate
dihydrate
grams
dihydrate yields
yields
solute
yields mol
be
1 mol
mol of of
of BaCl
BaCl
dissolvedBaCl 2and .. Therefore,
Therefore,
diluted
Therefore, to
is toи разреди дo 2,00 L. Гледаме дека 1 мол од дихидратот одговара на 1 мол BaCl2.
rather strong acidity of trichloroacetic acid is 2.00 L,
L, we note that
that 11we mol of the dihydrate
dihydrate yields yields 11 mol mol of of BaCl
BaCl 22 .. Therefore,
2
на трихлороцетна
rather
usually
usually
rather
strong
ascribed
ascribed
strong
acidity
to to
acidity thethe of киселина
trichloroacetic
inductive
inductive
of обично
effect
effect
trichloroacetic ofacid
of се
thethe
acid is to produce
produce
2.00 we this
this solution
solution
note we
mol willwill
of need need
the Therefore,
usually
припишува
usually
three
three
ascribed
ascribed
chlorine
chlorine на
to the
toиндуктивниот
atoms
atoms the
inductive
inductive
attached
attached to to
the
effect
the ефект
effect
endendof
of the
на
ofofthe to produce
Затоа,
to за
produce да this
го
this solution
направиме
solution we
we овојwill
will need
раствор
need потребно е
usually ascribed
three chlorine to theattached
atoms inductive to effect
the endofofthe to produce this solution 0,108 we molwill need
BaCl
theтрите
thethree
threemolecule
molecule хлорни
chlorine
chlorine
atoms
opposite
opposite
atoms атоми attached
the the
attachedсместени
acidic
acidic toproton.
the на
endкрајот
proton.
to the end of
of 0,108
0,108 molmol BaCl
BaCl 2 �2H
2 �2H�2H 2O2OO��0,216
the
theод
molecule
молекулата
molecule
Electron density
opposite
opposite
is наспроти
the acidic
the acidic
withdrawn
proton.
киселиот
awayproton.
from the 2,00
2,00
2,00LL ��
L 0,108 mol BaCl 2�2H 2O 0,216
0,216 molmol
mol BaCl
BaCl
BaCl 2 �2H
2 �2H 2O 2OO
Electron
the density
molecule
Electron density is withdrawn
opposite the acidic
is withdrawn away from
proton.
away the
from the 2,00 L �� 0,108 mol LLBaCl 2 �2H 2O �
2 � 0,216 mol BaCl 2 �2H 2O
2 �2H
2
Electron
протон.
carboxylate
carboxylate density is so
Електронската
group
group so withdrawn
thatthat the the away from
густина
trichloroac-
trichloroac- е the 2,00 L � LL � 0,216 mol BaCl 2 �2H 2O
2
Electron
carboxylate density
group is so
withdrawn away from the
that the trichloroac- L
carboxylate
поместена
etate anion group
that is so that
isподалеку
formed одthe
when trichloroac-
карбоксилната
thethe acid dis- The
The mass
mass ofof BaCl
BaCl � 2H
�22H 2Oisis then
etate anion
carboxylate
etate anion that group
that formed
so that
is formed whenthe
when acid
trichloroac-
the dis-
acid dis- Масата
The massна BaCl
of BaCl22·2H O2O
2H
2 ��22H
тогаш
O then
is е
then
etate
sociates
etate
anion
група
sociates is
anion
sociates така
is that
thatшто
stabilized.
is
is
stabilized. formed
The
is formed
stabilized.
The acid
The when
when
трихлорацетатниот
acidis the
is
acid isthe
used
used acid
in in dis-
acidindis-
used
The mass of BaCl
The mass of BaCl22 � 2H 22O is then
2O is then
sociates
protein
анјон
protein
sociates
is
што stabilized.
precipitation
precipitation
is се формира
stabilized. and The
and
Thein in acid
при is used in
dermatological
dermatological
acid is used in
244,3
244,3
244,3 g gBaCl
BaCl
g BaCl
BaCl 2 �2H
2 �2H�2H2O 2OO��52,8
protein precipitation and in dermatological 0,216
0,216 mol
mol
0,216 mol BaCl
BaCl
mol BaCl
BaCl 2�2H�2H�2H O O �
O� � 244,3 g 2�2H 2O 52,8
52,8 g gBaCl
BaCl
g BaCl
BaCl 2 �2H
2 �2H 2O2O
2O
protein precipitation
preparations for the and
removal in dermatological
of undesirable 2 2 � 244,3 gBaCl
BaCl
дисоцијацијата for theна киселината 2O �
preparations for the removal of undesirable 2 �2H 2O
2 2 2 � 52,8 �2H
protein precipitation and in dermatological 0,216 molmol BaCl 2 �2H
2 �2H
2 �2H 2O2O
0,216 mol BaCl 2 �2H 2O � mol BaCl 22�2H 22O � 52,8 g BaCl 2 �2H 2O g
preparations removal of undesirable 2�2H
preparations
skin
skin growths.for
еgrowths.
стабилизиран. the removal
Киселината of undesirable
се
2 2 mol BaCl �2H O 2 2 O
preparations
skin growths.for the removal of undesirable mol BaCl �2H O
skin growths.
користи
skin growths. за таложење на протеини Растворете
Dissolve
Dissolve 52,8
52,8 52,8
g g
of ofgBaCl
BaCl
BaCl �
2 ·2H
2H� 2H 2OO Oвоinwater
in вода
water иand
2разредете
and dilute
2
dilute до
toto 2,00
2.00
2.00 L.L.
L.
Dissolve 52,8 gg of
Dissolve of BaCl 2��2H
2 2 2H 2O in
2 2 in water and and dilute to to 2.00 L. L.
и во дерматолошки препарати за Dissolve 52,8
52,8 g of BaCl BaCl 22� 2H 22O O in water
water and dilutedilute to 2.002.00 L.
отстранување на несакани кожни
израстоци.
Example
Example
Пример
Example 3-6
3-6 3-6
3-6
Example
Example 3-6
3-6
Describe
Describe thethe preparation
preparation ofof 500
500 mL mL of 0.0740 MM_ ClCl
� � solution from solid
Опишете
Describe го
the приготвувањето
preparation of на 500
500 mLof0,0740
of0.0740 M Cl
0.0740 M раствор
Cl �solution
од цврст
� solution
fromBaCl
from solid
·2H2O
2solid
Describe
BaCl
BaCl
Describe
� 2H
� 2H Othe
O
the(244preparation
(244 g/mol).
g/mol).
preparation of
of 500
500 mL
mL of
of 0.0740
0.0740 M
M Cl
Cl � solution from solid
solution from solid
(2442 g/mol).
BaCl 2� 2H 2O
2 2 2 O (244 g/mol).
g/mol).
BaCl
BaCl 22�� 2H
2H 22O (244
(244 g/mol). 0,0740
0,0740 mol
mol ClCl �� 1 1molmol BaCl
BaCl 2 �2H
2 �2H 2O2O
mass
mass
масa
massBaClBaCl
BaCl
BaCl2 2·2H
�2H
2 �2H
�2H2
2 O
2 O
O� �
�
0,0740
0,0740
0,0740
mol
mol
mol
Cl��0,500
Cl
Cl � � 0,500 0,500 LL��
L � 111 mol
mol
mol
BaCl
BaCl
BaCl
2 �2H 2O
2��2H
� 2O
�2H
O
mass BaCl 2�2H 2O � LLL � 0,500 L � 2
2 mol mol
ClCl
2 � 2
mass BaCl 2 �2H 2O � � 0,500 L � 222 mol
mol Cl�
2 2
Бројот молови наofхемиската форма L
L mol Cl
Cl�
The
The number
number ofof moles
moles of
thethe species
species AA in aAaaво
in 244,3
244,3 g gBaClBaCl 2 �2H
2 �2H 2O 2O
The number of moles
The number of moles
of
of of
the species
раствор
the species
A in
е даден
Aby inbya со �� 244,3
244,3 gg BaCl
BaCl �2H
2�2H 2O O
The number of moles solution
solution of of
theA A
is is given
given
species A in a � 244,3 mol gBaCl
BaCl 2 �2H 2O
solution of A is given by � mol mol BaCl
BaCl 2 �2H 2 2O
2 �2H 2O 2
solution of A is given by � mol BaCl �2H 2O
2O
2�2H
solution of A is given by mol BaCl O
n An cAcc
= VxAVV
VAA 2 �2H
n�
nAA �
� AA�
c� ��4,52
� 4,52
4,52 g
g BaCl BaCl 2 �2H�2H 2 2O O 2
ggg BaCl
BaCl
� 2 �2H 2O
каде
where
where V VV
isA nеAAthe
is
the
n Athe
cAA � of
волуменот
� volume
volume Vof
cA � VAAof
� volume
A
на растворот
thethe solution во
solution �
� 4,52
4,52 BaCl
2
2 �2H
�2H 2O
2
O and dilute to 0.500 L or 500 mL.
whereAVAA is the solution Dissolve
Dissolve 4.52
4.52 g g
ofof BaCl
BaCl 2H 2H O O
2
in in water
water2
and
where VA is the volume of the in
where VA is the volume of the solution
литри.
solution
in liters.
liters.
Растворете
Dissolve 4.52
Dissolve
4,52 g BaCl
4.52 gg of 2 ·2H
of BaCl
BaCl 2 � O
� во вода
22� 2H 2O in water
2 2 2 и anddilute
разредете dilutetoto0.500
до 0,500 L или
0.500 LLoror500
500 500mL.
mL. mL.
in liters.
in liters. Dissolve 4.52 g of BaCl 22� 2H 22O in water and
� 2H O in water and dilute
dilute toto 0.500
0.500 L L oror 500
500 mL.
mL.
in liters.
Процентен состав2
PercentConcentration
Percent Concentration
Percent
Хемичарите често го изразуваат составот на растворот со помош на проценти
Concentration
Chemists
Chemists frequently
Chemistsfrequently express concentrations inin terms ofof percent (parts per hun-
(делови
Chemists сто). Заexpress
frequently
воfrequently express
жал, concentrations
оваа
express concentrations
практика може
concentrations interms
in даterms
termsбиде ofpercent
of percent
извор
percent на(parts
(partsperperhun-
двосмисле
(parts per hun-
ност
hun-
dred).
dred).
Chemists
бидејќи
dred). Unfortunately,
Unfortunately,
frequently
процентниот
Unfortunately, this
this practice
practice
express
состав
this на
practicecan can
еденbe
concentrations
can bea a source
source
раствор
be a in of
terms
source може
of
of ambiguity
ambiguity
ofдаpercent
се
ambiguity because
because
(parts
изрази на
because percent
percent
per hun-
неколку
percent
dred). Unfortunately,
composition of this practice can be
be aa source of
of ambiguity because percent
composition
dred).
начини.
composition
composition ofa aaasolution
Триofнајчести
Unfortunately,
of
solution
this
методи
solution
solution
can
can сеbebe
practice
can
can be
expressed
beexpressed
can
expressed
expressed
inin
source
in
several
inseveral
several
ways.
ways.
ambiguity
several ways.
Three
ways.Three
because
Three
common
Threecommon
percent
common
common
methods
methods are
composition
methods are are
are of a solution can be expressed in several ways. Three common
methods
methods are проценти (w/w) = weight
weight solute
solute
тежински weight
weight percent
percent (w/w)
(w/w) �� weight solute ��100% 100% × 100%
weight percent (w/w) � weight
weight solute
solute 100%
� 100%
weight solution
solution
weight solution �
solution � 100%
_______________ weight
volume solution
solute
volume
volume на solute
solute
2 Ваквото претставување volume
volume
volume percent
на составот
percent
percent
е (v/v)
не(v/v)според
��
(v/v) �
препораките
volume IUPAC.
solute �� За100%
�100%
повеќе детали и насоки
100%во E.R. Cohen, T.
за препорачаните начини volume percent
на изразување (v/v) volume
volume
volume solute
solnsoln 100%
volume percent на состав
(v/v) � и volume
� концентрација,
volume soln
soln
погледнете
�
� 100%
Cvitaš, J.G. Frey, B. Holmström, K. Kuchitsu, R. Marquardt, I. Mills,
volume
weight
weight F. Pavese,
soln
solute,
solute, g gg M. Quack, J. Stohner, H.
M.weight/volume
L. Strauss, weight/volume
Takami, A.J. Thor, percent
Quantities,
percent (w/v)
(w/v)Units and weight
Symbols in solute,
Physical 100%
Chemistry, Third Edn, IUPAC
weight/volume
weight/volume
2007, RSC Puyblishing, percent (w/v)
, 2007. percent
�
(w/v) � � weight
weightsoln,
�volume
volume
solute,
solute,
soln, mLmL
gg ��100%
� 100%
100%
volume
weight/volume percent (w/v) � volume soln, mL � 100% soln, mL
volume soln, mL
3Б Раствори и нивни концентрации
3B Solutions and Their Concentrations
69
69
Тежинските проценти би требало

Note волуменски проценти (v/v)
that the denominator in =each of these expressions refers to×the 100solution
% Weight percent
поправилно да would be more properly
се нарекуваат масени
rather than to the solvent. Note also that the first two expressions gdo not depend проценти
called massи percent
да се означуваат со
and be abbreviated
проценти
on the маса/волумен
units used (provided,(m/v) =
of course, that the numerator and denominator ×100% are скратеницата
m /m. The term(m/m).
weight percent is so widely
expressed in the same units). In the third expression, units must be defined be- Меѓутоа,
used in theизразот
chemicalтежински процени that
literature, however,
широко се употребува во хемиската
cause the numerator and denominator have different units that do not cancel. Of we will use it throughout this text.
литература. Затоа ние ќе го употребуваме
Имајте
the threeнаexpressions,
ум дека именителот
only weightво секој од овие
percent hasизрази се однесува
the virtue растворот,
of beingнаtemperature- низ целиот текст.
аindependent.
не на растворената супстанца. Покрај тоа, првите два израза не зависат од
употребените единици
Weight percent (броителот
is frequently и именителот
used to express the се concentration
изразуваат во исти единици).
of commercial
Во
aqueous reagents. For example, nitric acid is sold as a 70% solution, whichи
третиот израз, единиците мораат да се дефинираат бидејќи броителот
именителот
means that имаат различни
the reagent единици
contains 70 gкоиofнеHNOсе поништуваат. Од трите изрази,
3 per 100 g of solution (see
само тежинските проценти ce независни од температурата.
Example 3-10).
Тежинските проценти се користат често за изразување на составот на
Volume percent is commonly used to specify the concentration of a solution
комерцијални водни раствори. На пример, азотната киселина се продава како
prepared by diluting a pure liquid solute with another liquid. For example, a 5%
70% раствор, што значи дека реагенсот содржи 70 g HNO3 во 100 g раствор
aqueous solution of methanol usually describes a solution prepared by diluting
(видете Пример 3-10).
5.0 Волуменските
mL of pure methanol withчесто
проценти enough сеwater to give
користат за 100 mL.
опишување на составот на
Weight/volume percent is often used to
раствор приготвен со разредување на растворена супстанца indicate the composition
која е чистаofтечност
dilute
aqueous solutions of solid reagents. For example, 5% aqueous
со друга течност. На пример, 5% раствор метанол обично се опишува often silver nitrate како Кога составот се изразува на овој начин,
refers to приготвен
раствор a solution соprepared by dissolving
растворување 5,0 mL5чистg of метанол
silver nitrate in sufficient
дополнет со водаwater
за да секогаш треба да се наведе видот на
to give
се 100100
добијат mLmL.of solution. проценти.
To avoid uncertainty,
Процентите маса/волумен alwaysчестоspecify
се explicitly
користат за theдаtype
го of percent
означат composi-
составот на You should always specify the type of
tion being водни
разредени discussed. If thisнаinformation
раствори is missing,
цврсти реагенси. the user 5%
На пример, mustводен
decide intu-
раствор percent when reporting concentrations
itively which
сребро нитратofчесто
the several types is
се однесува наinvolved. The potential
раствор приготвен error resulting
со раствора ње 5 g from
среброa in this way.
нитрат во доволно
wrong choice вода за да сеFor
is considerable. добијат 100 mL
example, раствор. 50% (w/w) sodium hy-
commercial
За даcontains
droxide се избегне763недоразбирање,
g of the reagent секогаш експлицитно
per liter, опишете гоtoвидот
which corresponds 76.3%на
процентниот
(w/v) sodiumсос тав. Ако таа информација недостига, лицето кое го приготвува
hydroxide.
растворот интуитивно мора да реши за кој од повеќето видови станува збор. Прирачното правилото за пресметување на
Можната грешка, која што произлегува од грешниот избор, е значителна. На уделот во делови од милион се однесува за
пример, комерцијалниот 50% (w/w) натриум хидроксид содржи 763 g од реагенсот разредени водни раствори чии густини се
приближно 1.00 g/mL.
во литар,
Parts Per што одговара
Million на 76,3%
and Parts (w/v) натриум хидроксид.
Per Billion 1 ppm = 1,00 mg/L
Тоа значи дека
For very dilute solutions, parts per million (ppm) is a convenient way to express A handy rule for calculating concentration
Делови на милион и делови на милијарда
concentration: in parts per million is that for dilute aque-
маса растворена супстанца (mg)
За многу разредени раствори, mass
делови на милион (ppm) е вообичаен начин на ppm = solutions
ous x 106ppm
whose densities are approxi-
of solute волумен раствор (L)
изразување на уделот:cppm � � 106 ppm mately 1.00 g /mL, 1 ppm � 1.00 mg/L.
mass of solution
Thatод
За дел is,милијарда, 1ppb=μg/L
6
where cppm is the Cppm =
concentration in parts per million.× 10 ppm
Obviously, the units of massсупстанца
маса растворена solute (mg)
(mg)
weight in the numerator and denominator must agree. For even more dilute solu- ppb = cppm � x 109(3-2)
ppb
volume
маса растворsolution
(g) (L)
каде
tions,ppm е уделот
109 ppb rather во
thanделови на is
106 ppm милион.
used inOчигледно, единиците
the foregoing equation за масаthe
to give во
броителот и именителот мораат да се усогласат. За уште поразредени раствори,
results in parts per billion (ppb). The term parts per thousand (ppt) is also en- For parts per billion, 1 ppb � 1 �g/L.
подобро
countered,е да се употреби
especially 109 ppb отколку 106 ppm во претходните равенки, за да
in oceanography. mass solute g
се добие резултат во делови од милијарда или ppb (parts per billion). Исто така се cppb � � 109 ppb
вршат пресметки и со изразот делови од трилион (parts per trillion, ppt), особено mass solution g
во океанографијата.
Пример
Example3-7
3-7
Whatеisмоларноста
Која the molarityнаofKK+ воinраствор
�
a solutionкојthat contains
содржи 63,3 63.3
ppmppm of K 36Fe(CN)
K3Fe(CN) (329.36 g/
(329.3 g/mol)?
mol)?
Because
Бидејќи the solutionе is
растворот so dilute,неговата
разреден, it is reasonable
густина,toразбирливо,
assume thatсеitsсмета
density is е
дека
1,00
1.00 g/mL.
g/mL.Затоа, според
Therefore, Равенката
according to 3-2,
Equation 3-2,
63,3 ppm K 3Fe(CN)6 � 63,3 mg K 3Fe(CN)6/L
70 70 Chapter 3Поглавје 3 Chemical
Important Важни хемиски
Conceptsпоими: Изразување на количество и концентрација
70
7070 Chapter
Chapter33 3Important
Chapter ImportantChemical
Chemical
Important Concepts
Concepts
Chemical Concepts
63,3 mg K 3Fe(CN)6 1 g K 3Fe(CN)6
cK3Fe(CN)6 � 63,3 mg K �
Fe(CN)
63,3
L 63,3mgmgK K Fe(CN)
Fe(CN)
3 3 3 1000 6 6 6mg K1 1g1gKgK3Fe(CN)
3Fe(CN) 3Fe(CN)
K 36Fe(CN) 66 6
ccKK3cFe(CN) �� 63,3 mg K 3Fe(CN)� 6�� 1gK 3Fe(CN)6
c3Fe(CN)
K3Fe(CN)
6 6 6
1 mol
K3Fe(CN) � LL L
K 3Fe(CN) 1000
�1000
1000mg
mg K
mgK3 Fe(CN)
K
3 Fe(CN)
3Fe(CN) 66 6
�
6
L6 1000 mg K 3Fe(CN) 6
11mol
mol
1
329,3 g K 3Fe(CN) K
mol K Fe(CN)
K Fe(CN)
3 36 3Fe(CN) 66 6
�� 1 mol K 3Fe(CN)6
�329,3
molggKggK3K
329,3
329,3 Fe(CN)
3Fe(CN)
K 3Fe(CN)66 6
� 1,922 � 10�4 329,3 � 3Fe(CN)
1,922 � 10
6 �4 M
L �4�4�4 mol
molmol
�� 1,922
1,922 � 10
1,922��1010�4 mol� 1,922
��1,922
1,922
�� 10 �4M
10�4
10 �4
MM
1,922 ��101,922
�4 �K
mol 10Fe(CN) LL L 6 � 1,9223�mol 10�4K �M
[K ] �
� 3 L �
1,922
1,922
1,922
��
L 10
10�4 �4mol
10 �4 K Fe(CN)
molmolK3K3Fe(CN)
3Fe(CN)
1 mol 33mol
6 6 6 K 3Fe(CN) 3mol KK�K
6mol K
��
] � 1,922 � 10 mol K 3Fe(CN)�
�4
[K
[K�[K
�] ]�
�
�� 6�� 3 mol �
[K ] � mol K � LL L �11mol
1molKK3Fe(CN)
mol 3Fe(CN)
K 3Fe(CN)
66 6
� 5,77 � 10�4 �L 5,77�� 10
�4
M 1 mol K 3Fe(CN) 6
mol
mol K
mol
L �4�4�4 mol K �K K
�� 5,77
5,77
5,77
��10
1010 ��5,77
5,77
5,77�� 10
1010M
�4
�4 �4
MM
� 5,77 � 10�4 LL L � 5,77 � 10�4 M
L
Разредување раствори со однос на волумени
Solution-Diluent Volume Ratios
Составот на разреден
Solution-Diluent
Solution-Diluent
Solution-DiluentVolumeраствор
Volume
VolumeRatios понекогаш се определува преку волуменот на
Ratios
Ratios
The composition ofцaентриран
dilute solution
Solution-Diluent
еден покон Volume isRatios
раствор sometimes specified
и волуменот in terms of theшто
на растворувачот volume
е употребен
of a moreThe
за concentrated
TheThe
да composition
composition
го composition
разреди. solution
Волуменот aand
ofofaofadilute
dilute the
dilute volume
solution
solution
solution of solvent to
isissometimes
sometimes
is sometimes be
specifiedusedеinin
specified
specified interms
diluting
interms
termsof
oftheit. volume
thethe
of volume
volume
The composition of a diluteнаsolutionконцентрираниот
is sometimes раствор
specified одвоен
in terms од волуменот
of the volume
The volume
of a
наofof
of of
morethe
a more former
concentrated
a moreconcentrated
растворувачот is
concentrated
со separated
двеsolution
solution from
and
solutionand
точки. Од that
the of
volume
thethevolume
andтука, the
volume
еден latter
of by
solvent
ofofsolvent
1:4 a
solvent
HCl tocolon.
be usedThus,
totobebeused
раствор in
содржи a
diluting
usedinindiluting it.it.it.
diluting
четири
a more concentrated solution and the volume of solvent to be used in diluting it.
1 : 4 HClволумени
solution
The
The volume
Thevolume contains
of
водаofза
volume the four
former
ofthetheformervolumes
former is of
separated water
is isseparated
separated for
from
from each
that
fromthat volume
of
that the of
latter
ofofthethelatterconcentrated
by a colon.
latterbybya acolon. Thus,
colon.Thus, aa a
Thus,
The volume of секој волумен
the former концентрирана
is separated from that хлороводородна
of the latter byкиселина.a colon. Оваа Thus, a
hydrochloric
1 : 4 acid.
HCl
1 :14: 4HCl
метода This
solution
на solution
HCl method
contains
solutioncontains
одбележување of
containsnotation
four
four
често is
volumes
fourvolumes frequently
volumes of water
ofofwater ambiguous
waterfor each
воforfor
foreach
eachin that
volume
volume
volume the
of con-
concentrated
ofofconcentrated
concentrated
1 : 4 HCl solution contains fourе volumes
двосмислена of water тоа што
each концентрацијата
volume of concentratedна
centration of the original
hydrochloric
hydrochloric
hydrochloric
почетниот acid.
acid.
раствор solution
This
acid. This
не Thisе is notofof
method
method
method
секогаш always
notation
notation
of
на obvious
notation
очиглед is toчитачот.
isisfrequently the ambiguous
frequently
frequently
на reader.
ambiguous Moreover,
ambiguous
Покрај inтоа,
inthat
that
in the
that
во the con-
con-
the
некои con-
hydrochloric acid. This method of notation is frequently ambiguous in that the con-
under some circumstances
centration
centration
centration
околности of
1:4 the
ofofзначи 1original
original
thethe : 4сеmeans
original
да solution
solution dilute
solution
разреди isеден
isnot one
isnot
not volume
always
always
always
волумен obviouswithволумени.
obvious
со obvious
три tothree
tothe
tothethevolumes.
reader.
reader.
reader.
ПорадиMoreover,
Moreover,
Moreover,
такви
centration of the original solution is not always obvious to the reader. Moreover,
Becauseнесигурности,
of
undersuchsome
under
under uncertainties,
some
some circumstances
circumstances
би требалоyou should
circumstances да11:се avoid
:414:избегнува
means
4means
means using
dilute
dilutesolution-diluent
diluteone
one
употребата onevolume
volume ratios.
with
with
на разредување
volume withthree
three
three volumes.
volumes.
раствори
volumes.
under some circumstances 1 : 4 means dilute one volume with three volumes.
соBecause
однос
Because
Because на
ofofofволумени.
such
such uncertainties,
such uncertainties,
uncertainties, youyou should
you should
should avoid
avoid
avoidusing
using
usingsolution-diluent
solution-diluent
solution-diluent ratios.
ratios.
ratios.
Because of such uncertainties, you should avoid using solution-diluent ratios.
p-Functions
Најпозната p-функција p-Функции
p-Functions
p-Functions
p-Functions
The most well-known p-function is pH, е pH,Scientists
која frequently
p-Functionsexpress the concentration of a species in terms of its p-
еmost
which is the negative негативен
logarithm декаден
of [H �логаритам од
function, Научниците
orScientists
p-value.
Scientists
Scientists често
The ја изразуваат
p-value
frequently
frequently is the
express
frequentlyexpress
express концентрацијата
negative
the
the base-10на
concentration
theconcentration
concentration една
logarithm
ofof хемиска
aa species
of aspecies
speciesininформа
(log) ofterms
terms
terms
in theсо помош
ofof its
of p-p-p-
itsits
The
The
The most well-known
mostwell-known
well-known 3Op-function
].
p-function
p-function isispH,
pH,
is pH,
The most well-known p-function [H3�isO +].
pH, на Scientists
нејзината frequently express
р-функција или the concentration
р-вредност. Оваа of a species
р-вредност е in termsдекаден
негативен of its p-
which
which isisthe
which thenegative
is the logarithm
negative logarithm
negative ofof[H
logarithm O3Omolar
[H3[H
of O].� ]. concentration
3]. function,
function,
function, of
ororor that
p-value.species.
p-value. The
p-value.The
The Thus,
p-value
p-value for
p-value isthethe
isisthe species
negative
negativeX,
base-10
negative base-10
base-10logarithm
logarithm
logarithm (log)
(log)
(log)ofofof
the
thethe
� �
which is the negative logarithm of [H 3O ]. or p-value.
function,(log)
логаритам The p-valueнаisтаа
од концентрација theхемиска
negativeформа.Од
base-10 logarithm (log) of the
тука, за хемиската
molar
molar concentration
molarconcentrationofofthat
concentration ofthatspecies.
species.
that Thus,
Thus,
species. for the
forfor
Thus, species
thethe
speciesX,
X,X,
species
форма pXthat
X, concentration of
molar � log [X]
� species. Thus, for the species X,
pX
pXpX �� log� log
�log [X]
[X][X]
As shown by the following examples, p-values pX �offer � logthe [X]advantage of allowing
Како
concentrations
As
AsAs што
shown
shown
shown покажуваат
that byvary
bybythe over
the the tenнаредните
following
following or more
following orders
examples,
examples,
examples,примери,
ofp-values
p-values
p-values p-вредностите
magnitudeoffer
offer
offertothethe
the be се употребуваат
expressed
advantage
advantage
advantage inof
ofofallowing
allowing
allowing
As shown
бидејќи со нивby можат
the following
да се examples,
изразат p-values offer the
концентрациите што advantage
се ofнизallowing
terms ofconcentrations
small positive numbers.
concentrations
concentrations that
that vary
that vary over
vary over
overten orormore
tenten ormore
moreorders
orders
orders ofofmagnitude
ofmagnitude
magnitude totoдвижат
be expressed
tobebe
expressed
expressed 10
ininin
редаconcentrations
на големина, that
со vary over
помош на ten
мали or more
позитивниordersброеви.
of magnitude to be expressed in
terms
terms
termsofofsmall
ofsmall
smallpositive
positive
positive numbers.
numbers.
numbers.
terms of small positive numbers.
Example 3-8
Example
Example
Example 3-8
3-83-8
Calculate Example
the
Пример 3-8 3-8
p-value for each ion in a solution that is 2.00 � 10�3 M in NaCl
and 5.4 � 10
Calculate
Calculate
�4
CalculateMthein HCl.
p-value
thethep-value
p-value for each
forfor
each
eachion
ionionininainasolution
solution
a solution that
that isis2.00
that is2.00
2.00
�� 10
10�3
10 MMM
�3�3 ininNaCl
inNaCl
NaCl
Calculate the
Пресметајте ја p-value for each
p-вредноста за ion јон,
секој in a воsolution
раствор thatшто is 2.00
содржи� 10 2,00 M
�3
x 10in −3NaCl
M
and
and 5.4
and 5.45.4
�� 10
10 10
�4
�4 M
�4M ininHCl.
M HCl.
in HCl.
NaClandи pH5.4
5,4 x�1010
� �log−4 MM
�4 [H 3OHCl.
in
HCl.
�
] � � log (5,4 � 10 ) � 3,27 �4
pHpH ��log [H O ] ]��] ��log (5,4 10 )�4 3,27

To obtain pNa, we writepH log [H3[H
3O3O log (5,4 10�4 )�� 3,27
��
� log � log (5,4 �� 10
�4 �4
)� 3,27
pH � � log [H 3O ] � � log (5,4 � 10 ) � 3,27
To
Toда
За obtain
Toobtain
obtain pNa,
pNa,
pNa, we
wewe write
write
write
Toсе добие
obtain pNa,
pNa
pNa, �пишуваме
we write (2,00 � 10�3) � 2,699
�log
The total Cl � concentration is pNa
pNa
pNa ��
given �log
�log
�the (2,00
log (2,00
(2,00
�� 1010�3
10
�3 )�3
)��)� 2,699
2,699
2,699
Молекулски модел на HCl. pNa �by�log sum
(2,00of�the 10�3 concentrations
) � 2,699 of the
Хлороводородот е гас кој се состои од
Molecular model of HCl. Hydrogen chloride two solutes:
Вкупната
The
TheThetotal
total концентрација
Cl
totalClClconcentration
��
concentration
�
на Clisisgiven
concentration − еgiven
is дадена
given by како
the
byby thetheсума
sum
sumsum одof
ofof theконцентраци
the concentrations
the ите на
concentrations
concentrations ofofдвете
the
thethe
of
хетеронуклеарни
The total Cl � concentration is given by the sum of the concentrations of the
is a gas consisting
Molecular
Molecular of model
Molecular model
modelofofдиатомски
heteronuclearHCl.
HCl.
of diatomic
Hydrogen
HCl. молекули.
Hydrogen
Hydrogen chloride растворени
chloride
chloride two
two solutes:
two solutes: супстанци:
solutes:
Molecular
molecules.isГасот
The gas
isa aisgas
gas
a gas
model
is consisting
extremely
еconsisting
силно
consisting
ofsoluble
растворлив HCl. воHydrogen
ofofheteronuclear inвода.
heteronuclear
of heteronuclear
chloride
diatomic
diatomic
diatomic
[Cltwo] solutes:
�
� 2,00 � 10 M � 5,4 � 10 M
�3 �4
issolution
aрастворот
gas consisting of ofheteronuclear diatomic
�[Cl ] ]�� 2,00 10 �3M�3 � 5,4 10 �4M
water; when a
Кога is prepared
се приготвуваthe од гас, [Cl��
[Cl
2,00 ]� 2,00
2,00�� 1010
�3
10 M� M��5,4 5,4
�� 10�4
10 �4
MM� 10�3 M
] 10 M 0,54 M 10 � 5,4M��102,54
molecules.
molecules.
molecules. The
The gas
The isisextremely
gasgas extremely
is extremely soluble
soluble inin in
soluble �3 �3
gas, only then molecules.
do the The
molecules gas is extremely
dissociate to soluble in [Cl� � 2,00 � �3 �4
M
молекулите
water;
water; when
water; when
whenaдисоцираат
asolution
solution
a solution доprepared
is форма
isisprepared
prepared ofofна
the
thethe
of 2,00
2,00 10
1010 MMM 0,54
0,54 10
1010�3 M
�3 � 2,54 � 10�3
MM��2,54 �3M
water; when хлороводородна
a acid,
solution is prepared of the pCl � �log ��
2,54 2,00
� ��
10 �3 �3
�
�3 �3 ��
2,595 0,54
�� 3 �3
2,54��1010 MM
�3
form aqueousgas, hydrochloric
акватизирана
gas, only
only
gas, then
onlythen do
thendothe which
molecules
thethe
do molecules con-
molecules киселина,
dissociate
dissociate
dissociatetoto to � 2,00 � 10 �3
M � 0,54 � 10 M � 2,54 � 10�3 M
� gas, only � then do the molecules dissociate to
sists of H3form
Oкоја
form andшто Cl
aqueous
form ions.
се состои
aqueous
aqueous од H3O
hydrochloric
hydrochloric
hydrochloric +и
acid,
acid,Cl
which јони.
− which
which
acid, con-
con-
con- pCl
pClpCl ��log �log 2,54
log 2,54
2,54
�� 10
1010 ��
�3�3 �3 2,595
2,595
2,595
form aqueous �� hydrochloric acid, which con- pCl � � log 2,54 � 10�3 � 2,595
sists
sistsofofHof
sists H3O OO
3H and
andClClCl
and ions.
ions.
��
ions.
sists of H33O� and Cl� ions.
3Б Раствори и нивни концентрации 71
Note
Имајте thatдека
на ум in Example 3-8, 3-8
во Примерот and иinоној
the што
one that follows,
следи, the results
резултатите are rounded
се заокружени
according to the rules listed on page
според правилата прикажани на страна 144. 144.
Example
Calculate the
Пресметајте molar concentration
ја моларната концентрација in a solution
of Agна Ag+ �
thatсоhas
во раствор pAga pAg of 6.372.
= 6,372.
pAg � �log [Ag �] � 6,372
log [Ag �] � �6,372
[Ag �] � antilog (�6,372)
� 4,246 � 10�7 � 4,25 � 10�7
3B-2
3Б-2 Густина и специфична
Density тежина
and Specific наofраствори
Gravity Solutions
Density is the mass of a substance per unit
Во аналитичката
Density литература
and specific gravity areчесто се encountered
often среќаваме соinгустина и специфична
the analytical literature. Густина е маса на супстанца на
volume.
единица In SI units,
волумен. Во SIdensity is expressed in
единици,
тежина. Густината на една супстанца е нејзината маса на единица
The density of a substance is its mass per unit volume, whereas its specific волумен,
grav- густината се изразува во kg/L или
units of kg / L or alternatively g/mL.
додека the ratio специфична
ity isнејзината of its mass тежина е однос
to the mass of anнаequal
нејзината
volumeмасаofсоwater
масата на
at 4°C. алтернативно во g/mL.
еднаков
Density has units of kilograms per liter or grams per milliliter in the metric за
волумен вода на 4°C. Во метричкиот систем на единици, единица sys-
густината е килограм
tem. Specific gravityнаis литар или грамand
dimensionless на so
милилитар.
is not tiedСпецифичната тежина
to any particular system
Specific gravity is the ratio of the mass of a
Специфичната тежина е однос на
е без димензии
of units. и затоа
For this не припаѓа
reason, specific на ниеден
gravity is посебен систем
widely used единици. Од
in describing тааof
items маса substance to the mass of an equal volume
на супстанца со маса на ист
причина, специфичната тежина широко се употребува во трговијата. На Сл. 3-1, of water.
волумен вода.
commerce. Figure 3-1, which is the label from a bottle of reagent-grade hy-
прикажана е етикета од шише на хлороводородна киселина со степен на чистота
на реагенс (reagent-grade). Бидејќи густината на водата е приближно 1,00 g/mL
и поради тоа што во целиот текст го употребуваме метричкиот систем, ќе ги
употребуваме изразите густина и специфичната тежина наизменично.
Figure 3-1 Label from a bottle of reagent-grade hydrochloric acid. Note that the specific gravity of the acid over the temperature range of 60
Слика 3-1 Етикета
to 80°F од шише
is specified со хлороводородна киселина, со степен на чистота на реагенс (reagent-grade). Забележите дека
on the label.
специфичната тежина на киселината на етикетата е специфицирана за температурен интервал од 60 до 80°F.
7272 Chapter 3 3Important
Chapter Chemical
Important Concepts
Chemical Concepts
drochloric acid,
drochloric illustrates
acid, this
illustrates point.
this Since
point. thethe
Since density of of
density water is approximately
water is approximately
72 1.00 g/mL,
1.00 g/mL,and since
and we
since weuseusethe metric
the system
metric systemthroughout
throughout this
Поглавје 3 Важни хемиски поими: Изразување на количество и концентрација text,
this wewe
text, useuse
thethe
terms density
terms densityand
andspecific gravity
specific gravityinterchangeably.
interchangeably.
Пример 3-10
Example 3-10
Example 3-10
Пресметајте ја моларната концентрација на HNO3 (63, g/mol) во раствор со
Specific Gravities
Specific of Commercial
Gravities of Commercial Calculate
специфична thethe
Calculate molar
тежина concentration
molar
1,2concentration
и е 70% HNO of of
HNOHNO3 (63.0 g/mol)
(63.0 in in
g/mol) a solution that
a solution hashas
that
3 (w/w).3
Concentrated Acids
Concentrated andand
Acids Bases
Bases a specific
a gravity
specific of
gravity 1.42
of and
1.42 is
and 70%
is 70%
Да ги пресметаме прво грамите киселина воHNO HNO (w/w).
(w/w).
3 3литар концентриран раствор
Concentration
Concentration Specific
Specific LetLet
us us
first calculate
first thethe
calculate grams of of
grams acid perper
acid liter of of
liter concentrated solution.
concentrated solution.
Reagent
Reagent %%(w/w)
(w/w) Gravity
Gravity g HNO3 , 1033 3 70 g HNO3
g HNO
g HNO 3 3 1,42
1,42kgkg
reagent
reagent 1010g reagent
g reagent 7070 g HNO
g HNO 3 3
Специфични
Acetic acidacid тежини
Acetic 99,7на комерцијални
99,7 1,05
1,05 ��
Ammonia концентрирани
29,0 киселини 0,90
и бази L reagent
L reagent L reagent
L reagent kgkgreagent
reagent 100 g reagent
100 g reagent
Ammonia 29,0 0,90 994 g HNO3
HydrochloricКонцентрација Спец.
Hydrochloric 994994g HNO
g HNO
3 3
Реагенс
acidacid %37,2
(w/w)
37,2 тежина
1,19
1,19
��
L reagent
L reagent
Hydrofluoric
Hydrofluoric Потоа
Оцетна киселина 99,7 1,05
acidacid
Амонијак
49.5
49.5
29,0
1,15
1,15
0,90
Then
Then 994 g HNO3 1 mol HNO3 15.8
, mol HNO3
Nitric acidacid
Nitric 70.5
70.5 1,42
1,42 cHNO3 16 M
Хлороводородна 994 g HNO
994 g HNO
3 3 1 63.0
mol
1 molg HNO
, HNOHNO
3 33 15,8
15,8mol HNO
mol HNO3 3
Perchloric
Perchloric cHNO
cHNO�3 � �� 1616
MM
киселина 37,2 1,19
acidacid 71.0 1.67
3
L reagent
L reagent 63,0
63,0g HNO
g HNO L reagent
L reagent
Флуороводородна 71.0 1.67 3 3
Phosphoric
Phosphoric
киселина 49,5 1,15 Пример 3-11
acidacid 86.0
86.0 1.71
1.71
Азотна киселина 70,5 1,42
Sulfuric acidacid
Sulfuric 96.5
96.5 1.84
1.84
Перхлорна Опишете
Example
Example го3-11
приготвувањето
3-11 на 100 mL 6,0 M HCl од концентриран раствор кој
киселина 71,0 1,67 има специфична тежина 1,18 и е 37% (w/w) HCl (36.5 g/mol).
Фосфорна Describe
Describe thethe
Постапувајќи preparation
како воofПример
preparation 100
of mLmL
100 of of
6.06.0
3-10, MM
прво HClHCl
ја from
froma concentrated
a concentrated
пресметуваме solution
моларноста solution
на
киселина 86,0 1,71 that has
that a
has specific
a gravity
specific of
gravity 1.18
of and
1.18 is
and 37%
is 37% (w/w)
(w/w) HCl
концентрираниот реагенс. Потоа го пресметуваме бројот молови киселина HCl(36.5 g/mol).
(36.5 g/mol).
Сулфурна кисел. 96,5 1,84 Proceeding
Proceeding
потребни as as
in in
Example
за разредениот Example 3-10, we
3-10,
раствор. Наwefirst calculate
first
крајот, calculate thethe
го делиме molarity
molarity
вториот ofрезултат
thethe
of con-
con-
со
centrated
centrated reagent.
reagent.We Wethen calculate
then the
calculate number
the number of moles
of moles
првиот за да го добиеме потребниот волумен концентрирана киселина. Од тука, of acid
of that
acid we
that weneed
need
за
forда
for јаthe
the добиеме
diluted
diluted моларноста
solution.
solution. на концентрираниот
Finally, wewe
Finally, divide
divide thethe реагенс,
second
secondfigureпиш
byуваме
figure thethe
by first to to
first ob-ob-
tain thethe
tain volume
volume of of
concentrated
concentratedacid required.
acid Thus,
required. to to
Thus, obtain thethe
obtain molarity of of
molarity
thethe 1.18
,
concentrated
concentrated 10 3
reagent,
reagent,wewewrite
write 37 g HCl 1 mol HCl
cHCl 12.0
, M
3 3 36.5, g HCl
1,181,18
�� 1010 g reagent
g reagent 3737
g HCl
g HCl 1 mol
1 molHCl
HCl
cHCl
cHCl
�� 12,0 MM
12,0
Бројот на потребни L reagent
Lмолови
reagentHCl 100 g reagent
100 g reagent 36,5 g HCl
36,5 g HCl
The number
The numberof of
moles of of
moles HCl required
HCl 1 is
L given
required 6.0
by
is given ,bymol HCl
Број на мол HCl = 100 mL 0.600
, mol
1000 mL
1 L1 L 6,06,0Lmol
mol HClHCl
no.no.
mol HCl
mol
За да го добиеме HCl ��100
волуменот
mL
100 mL
на
� �
концентрираниот
0,600
� � реагенс, пишуваме
�� mol
0,600 mol
1000
1000 mLmL LL
Finally, to to
Finally,
Волумен obtain the
obtain
конц. volume
the of
volume
реагенс concentrated
,of
0.600 mol HCl reagent,
concentrated wewe
reagent, write
write
12.0
, mol HCl
1 L1 reagent
L reagent
volvol
concd
concd 0.0500
reagent
reagent
,� � L ormol
0,600
0,600 50.0 mL
,HCl
mol HCl��
12,0 mol
12,0 HCl
mol HCl
Значи, потребно е да се земе 50� mL0,0500
� 0,0500
од L or 50,0
L or mLmLреагенс и да се разреди
50,0
концентрираниот
до 100 mL.
Thus, dilute 5050
mLmL
of of
thethe
concentrated reagent to to
100 mL.
Thus, dilute concentrated reagent 100 mL.
Equation 3-33-3
Equation cancan
be be
used with
used L and
with molmol
L and /L /L
or mL andand
or mL mmol /mL.
mmol Thus,
/mL. Thus, Решението
The наtoПримерот
solution
The solution Example
to 3-11
Example3-11 сеisтемели
3-11 based
is на следниов
onon
based thethe корисен
following однос,
useful
following што ќе го
relationship,
useful relationship,
molmolconcd
concd molmol
dil dil
користиме
which wewe
which безброј
will bebe
will пати
using countless
using countlesstimes:
times:
L concd
L concd
�� L �dilL�
dil �
L concd
L concd L dilL dil
Равенката mmol3-3mmol
може да се употреби со L Vконц.
Vconcd
concd ��cconcd
cconcd
конц. �� Vразред.
Vdil
dil �� cdilcdil
разред. (3-3)
(3-3)
(3-3)
concd
concd mmol
mmol dil dil
mL
и mol/L
mL
concd �или
concd � mL и mmol/mL. � mL
� mL Од�тука
dil �
dil
mLmL
molconcd
concd mL mL
mol dil dil
where
wherethethe
two terms
two onon
terms thethe
leftleft
areare
thethe
volume and
volume molar
and concentration
molar of of
concentration a con-
a con-
L L каде двата израза на лево се волуменот и моларната концентрација на
L L концентрираниот раствор кој се користи за да се приготви разреден раствор,
mmol mmol чиј волумен и концентрација се дадени со соодветните изрази на десно. Оваа
mL mL
mL mL равенка се темели на бројот молови растворена супстанца кој мора да биде ист
3C Chemical Stoichiometry 73
centrated solution that is being used to prepare a diluted solution having the
volume and concentration given by the corresponding terms on the right. The
3C Chemical Stoichiometry 73
basis of this equation is that the number of moles of solute in the diluted
3В Хемиска solution
стехиометрија 73
must equal the number of moles in the concentrated reagent. Note that the
volumessolution
centrated can be inthat
milliliters
is beingorused
literstoasprepare
long as athediluted
same units are used
solution havingforthe
both
и во концентрираниот реагенс и во разредениот раствор. Волумените можат да
solutions.
volume and concentration given by the corresponding terms on
бидат во милилитри или литри, сè додека истите единици се употребуваат за the right. The
basis
обатаof this equation is that the number of moles of solute in the diluted solution
реагенса.
must equal the number of moles in the concentrated reagent. Note that the
volumes
3C can be in milliliters
CHEMICAL or liters as long as the same units are used for both
STOICHIOMETRY
solutions.
3В ХЕМИСКА СТЕХИОМЕТРИЈА
Stoichiometry is defined as the mass relationships among reacting chemical
Масениот односsection
species. This помеѓу хемиски
provides a тbrief
е форми штоof реагираат
review се дефинира
stoichiometry како
and its applica-
The stoichiometry of a reaction is the rela-
стехиометрија. Оваа секција
tions to chemical calculations. дава краток преглед на стехиометријата и нејзината tionship among the number of moles of re-
3C
применаCHEMICAL STOICHIOMETRY
за хемиски пресметки. actants and products as shown by a bal-
anced equation.
Stoichiometry is defined as the mass relationships among reacting chemical
The stoichiometry of a reaction is the rela-
3C-1 This
species. Empirical Formulas
section provides
3В-1 Емпириски и молекулски формули
and Molecular
a brief Formulas and its applica-
review of stoichiometry Стехиометрија на number
една реакција
tionship among the of moles of re-
tions to chemical calculations. е односот на бројот на молови од
An empirical formula gives the simplest whole-number ratio of atoms in a
Емпириската формула го дава наједноставниот целоброен однос на атомите
actants and products as shown by a bal-
реактанти со моловите продукти,
воchemical
хемиското compound.
соединение.In contrast,
За разликаa molecular
од неа, formula specifies the
молекулската numberгоof
формула anced equation.
како што е покажано со израмнетата
atoms
специфицира in a molecule.
бројот FormulasTwo or
на атоми воand more substances
молекулата. may
или повеќе супстанци можат for-
Две Formulas have the same empirical да равенка.
3C-1
mula but
Empirical
different molecular formulas.
Molecular
For example, O is both the
CH 2формули. empirical
имаат иста емпириска формула, но различни молекулски На пример,
An
CH and the molecular
empirical formula formula
gives fortheformaldehyde;
simplest whole-number
2O е истовремено и емпириска и молекулска формула на формалдехидот.
it is also theratio empirical formula
of atoms in afor
such
chemical diverse substances
compound. In as acetic
contrast,
Истовремено, CH2O е емпириска формула2 за4 такви a acid (C
molecular H O ),
formula
2 glyceraldehyde
specifies the
различни супстанци (C 3 6 3),
H
number O and
of
како
glucose
atoms in
оцетна киселинаa (C 6 12 (C62H4O2), глицералдехид (C3H6O3), и глукоза (C6H12O6), какоor
H
molecule. O ), as
Two well
or as
more more than
substances 50may otherhave substances
the same containing
empirical 6
for-
и fewer
mula butcarbon
за повеќе од atoms.
different други Theсупстанци
50 molecular empirical
formulas. formula
кои For is obtained
example,
содржат шестCHили2Ofrom the percent
isпомалку
both compo-
theјаглеродни
empirical
andsition
атоми. of a compound.
theЕмпириската
molecular formula
формулаInfor
addition,
се добива theодmolecular
formaldehyde; про itцis formula
also
ентниот the requires
empirical
состав a knowledge
formula
на соединението. for
Исто
of the
such така,
molar
diverse заsubstances
молекулската
mass of the формула
as species.
acetic acid потребно
(C 2 H4O2),е glyceraldehyde
да се знае моларната (C 3 H6Oмаса3), andна
хемиската
glucose (Cформа.
A structural H
6 12 6 O ), as
formula provides
well as moreadditional
than 50 information.
other For
substances example,
containing the chem-
6 or
fewerСтруктурната
ically different
carbon atoms. формула
ethanol
The empiricalдаваformula
and dimethyl дополнителни
ether share the
is obtained информации.
same
from themolecularНа compo-
percent пример,
formula
хемиски
C 2 Hof
sition 6 O. различните
a Their
compound. етанол
structuralIn и
formulas,
addition,диметилC
the H
2 5 етер
OH
molecular имаат
and CH
formula
3иста
OCH молекулска
, reveal
requires
3 a формула
structural
knowledge dif-
H 6O.
C2ferences
of the molarНивните
between
mass of структурни
these формули,
compounds
the species. that Care
2H5notOHdiscernible
и CH3OCH in3,the
гиmolecular
покажуваат for-
структурните
mula that they
A structural разлики
share. меѓу
formula овие additional
provides соединенија што не можат
information. да се забележат
For example, the chem- во
заедничката
ically different молекулска
ethanol and формула.
dimethyl ether share the same molecular formula
C 2 H6O. Their structural formulas, C 2 H5OH and CH 3OCH 3 , reveal structural dif-
3C-2
ferences
3В-2 Stoichiometric
between
Стехиометриски these compounds Calculations
пресметки that are not discernible in the molecular for-
mula that they share.
AЕдна
balanced
израмнетаchemicalхемискаequation
равенкаis еa исказ
statement of the combining
на односите на сврзување, ratios, or stoi-
или стехи
chiometry(во
ометријата (inмолови),
units of moles), among the
на супстанците штоreacting
реагираат substances
и нивните and продукти.
their products. Од
тука,
Thus,равенката
the equation
3C-2 Stoichiometric Calculations
2NaI(aq) � Pb(NO )2(aq) L PbI 2(s) � 2NaNO3(aq) Often the physical state of substances ap-
A balanced chemical equation is a3 statement of the combining ratios, or stoi-
pearing in equations is indicated by the let-
покажува
indicatesдека
chiometry (in 22молови
thatunits mol of на воден
aqueous
of moles), amongраствор
sodium од натриум
iodide
the reacting combine јодид
substances се
withandсврзува
1their ofсоaqueous
mol products. 1 мол
ters (g), (l), (s), or (aq), which refer to
воден раствор
leadthe
Thus, nitrate од олово нитрат за да се добие 1 мол цврст
to produce 1 mol of solid lead iodide and 2 mol of aqueous sodium
equation олово јодид и 2 молови
воден раствор
2 од натриум нитрат.2 gaseous, liquid, solid, and aqueous solution
nitrate.
Примерот 2NaI(aq) � Pb(NO 3)2(aq) L сеPbI 2(s) �на 2NaNO3(aq) states,
Often the respectively
physical state of substances ap-
Example 3-12покажува
3-12 demonstrates во каков
howоднос the mass масите
in gramsреактан тите и продуктите
of reactants and products Често, физичката
во грами, при хемиската реакција. Како што е покажано во pearing in equations состојба наby the let-
is indicated
in a chemical
indicates that 2 mol reaction are related.
of aqueous sodium As shown
iodide in Figure with
combine 3-2, a13-2,
Сл. molпресметка
calculation
of aqueous of од
this супстанците која се појавува во
овој вид е процес во три чекори кој опфаќа (1) претворба
lead nitrate to produce 1 mol of solid lead iodide and 2 mol of aqueous sodium на позната маса (во ters (g), (l), (s), or (aq), which refer to
равенките е означена со букви (g), (l ),
грами)2на супстанцата во соодветен број на молови, (2) множење со фактор кој ја
nitrate.
gaseous, liquid, solid, and aqueous solution
(s) или (aq), кои упатуваат на состојба
изразува стехиометријата и (3) повторна претворба на податоците од молови во
2 Example 3-12 demonstrates how the mass in grams of reactants and products
states,
на гас,respectively
течност, цврста супстанца или
Here it is advantageous to depict the reaction in terms of chemical compounds. If we wish to focus
метрички единици, барани како одговор. воден раствор, соодветно.
in on
a chemical reaction
reacting species, the netare related.
ionic equationAs shown in Figure 3-2, a calculation of this
is preferable:
2I �(aq) � Pb 2�(aq) L PbI 2(s)

2 Во овој случај, позгодно е реакцијата да се опише со помош на хемиските соединенија. Но,
2
Here it is advantageous
ако сакаме to depict
да ги истакнеме the reaction
хемиските in terms
форми штоofреално
chemical compounds.
реагираат, If we wish toјонска
се препорачува focus
on reacting species, the net ionic equation is preferable:
реакција:
2I �(aq) � Pb 2�(aq) L PbI 2(s)
74
74 Chapter33 Important
Chapter ImportantChemical
ChemicalConcepts
Concepts
(1) (2) (3)
Figure3-2
Figure Маса
3-2 FlowFlowdiagram Молови
diagramfor formaking
makingstoichiometric Молови
stoichiometric calculations.(1)
calculations. (1)WhenМасаthe
When themass
massofofa areac-
reac-
tantororproduct
tant productisisgiven,
given,the
themass
massisisfirst
firstconverted
convertedtotothe thenumber
numberofofmoles
molesusing
usingthethemolar
molarmass.
mass.(2)(2)
Thestoichiometric
The stoichiometricratio
ratiogiven
givenbybythe
thechemical
chemicalequation
equationfor forthe
thereaction
reactionisisthen
thenused
usedtotofind
findthe
thenum-
num-
berofofmoles
ber molesofofanother
anotherreactant
reactant that combinewith withthe
theoriginal
originalsubstance
substanceororthe the number of moles of
Поделете со that combine Помножете со Помножете со number of moles of
productthat
product thatform.
form.моларната
(3)Finally,
(3) Finally,the
themass
маса massof ofthe
theother
otherreactant
стехиометрискиот reactantororthe
theproduct
productisмаса
моларната iscomputed
computedfrom fromitsitsmo-
mo-
larmass.
lar mass. однос
Слика 3-2 Блок дијаграм за изведување стехиометриски пресметки. (1) Кога е дадена масата на
реактантот или продуктот, масата прво се претвара во број молови со помош на моларната маса.
(2) Потоа стехиометрискиот однос даден со хемиската равенка на реакцијата се користи за да
се најде бројот молови на другиот реактант што се сврзува со почетната супстанца или бројот
type
type
молови одisisaathree-step
three-step
продукт process(3)
што сеprocess
добива. involving
involving (1)
(1)
На крајот, transformation
transformation
масата ofofthe
theknown
на другиот реактант known massсе
mass
или продукт ofofaa
substance
substance
пресметува iningrams
grams
од неговата totoaacorresponding
моларна correspondingnumber
маса. numberofofmoles,
moles,(2)(2)multiplication
multiplicationbybyaa
factorthat
factor thataccounts
accountsforforthe
thestoichiometry,
stoichiometry,and and(3)
(3)reconversion
reconversionofofthe
thedata
datainin
molesback
moles backtotothe
themetric
metricunits
unitscalled
calledfor
forininthe
theanswer.
answer.
Пример 3-12
Example 3-12
(a) Example 3-12
Која маса од AgNO3 (169,9 g/mol) е потребна за претворање на 2,33 g Na2CO3
(106,0
(a) g/mol)
(a)What во
Whatmass Ag
mass 2CO
ofof 3? (б)
AgNO
AgNO определете јаisмасата
(169.9g/mol)
3 3(169.9 g/mol) наtoAg
isneeded
needed CO3 (275,7
toconvert
2convert 2.33gg/mol)
2.33 Na2што
gofofNa 2CO
CO 33
ќе се добие?
(106.0g/mol)
(106.0 g/mol)totoAgAgCO
2CO3??(b)(b)What
Whatmass
massofofAgAgCO2CO3(275.7
(275.7g/mol)
g/mol)will
willbebe
2 3 2 3
formed?
formed?
(a)
(a) Na
(a)Na 22CO
Na2CO 33(aq)
CO3(aq) 2AgNO
(aq)��2AgNO 33(aq)
2AgNO3(aq)
(aq): Ag 22CO
Ag2CO
::Ag 33(s)
CO3(s) 2NaNO
(s)��2NaNO 33(aq)
2NaNO3(aq)
(aq)
11mol
molNa 2CO
Na2CO 33
Step1:1: nnNaNa2CO
Чекор
Step 2CO
2,33ggNa
��2,33 Na2CO
2CO
3 3��
2 33 3
106,0 g Na CO
106,0 g Na 2CO
2 33
� 0,02198 mol Na CO
� 0,02198 mol Na 2CO
2 33
Thebalanced
Step2:2: The
Step balancedequation
equationreveals
revealsthat
that
Чекор 2: Израмнетата равенка открива дека
22mol
molAgNO
AgNO3 3
nnAgNO
AgNO 0,02198mol
��0,02198 molNa
Na2CO
2CO
3 3��
33 3
11mol
molNa
Na2CO
2CO
33
0,04396 mol AgNO
� 0,04396 mol AgNO3 3
�
Here
Here
Овде thestoichiometric
the stoichiometric
стехиометрискиот factor
factor
фактор is(2
еis(2 (2mol
molAgNO
молови AgNO33)/(1
3)/(1
AgNO mol
)/(1mol Na
молNa
Na2COCO3).
22CO
).
33).
169,9ggAgNO
169,9 AgNO3 3
3: mmAgNO
Step3:3:
Чекор
Step AgNO 0,04396mol
��0,04396 molAgNO
AgNO3 3��
33 3
mol AgNO
mol AgNO3 3
7,47ggAgNO
��7,47 AgNO3 3
(b)nnAgAg2CO
(b) 2CO
��nnNaNa22CO
33 3 2CO
0,02198mol
��0,02198
33 3
mol
2
275,7ggAg
275,7 Ag2CO
2CO 33
mmAgAg22CO
2CO
0,02198mol
��0,02198 molAg
Ag2CO
2CO
3 3��
33 3
molAg
mol Ag2CO
2CO3 3
6,06ggAg
��6,06 Ag2CO
2CO
33
3В Хемиска стехиометрија 7575
3C3C Chemical
3C Chemical
Chemical Stoichiometry
Stoichiometry
Stoichiometry 75
75
3C 3C Chemical
Chemical Stoichiometry
Stoichiometry 75 75
Пример 3-13
Example3-13
Example
Example 3-13
3-13
ExampleExample 3-133-13
Определете
Whatmass massја масата од (276Ag 2CO (276 is
3g/mol) g/mol) штоwhen се формира кога 25.0 mLMM од
What
What What mass massofofofAg Ag Ag 2CO
22CO
CO
ofпомешаат
Ag 33 3 (276(276 g/mol)
g/mol) isisformed
formed
formed when
when 25.0mL
25.0
25.0 mL mL ofof0.200
of 0.200
0.200 M
What
0,200 Mmass AgNO of3 се Ag 2CO 23CO (2763 со (276 50,0g/mol)
g/mol) mLisодformed is formed
0,0800 M when Nawhen 2 CO25.0 3 ?25.0
mL mL of 0.200
of 0.200 M M
AgNO
AgNO
AgNO 3isis
33 is mixedwith
mixed
mixed with50.0
with 50.0mL
50.0 mLmLof ofof0.0800
0.0800M
0.0800 MMNa NaNa 22CO
CO2CO 33??3? ?
AgNO AgNO
Мешањето3 is mixed 3 is mixed наwith овие with два50.0
50.0 mL
раствораmL of може
of 0.0800 0.0800 Mда NaMдоведеNa
2CO 23CO
? до 3 еден (и само еден) од
Mixing
Mixing
Mixing thesetwo
these
these twotwosolutions
solutionswill
solutions willresult
will resultin
result ininone
oneone (and(and
(and onlyonlyone)
only one)of
one) ofofthree
threepossi-
three possi-
possi-
трите Mixing
можни
Mixing these these
исходи: two two solutions
solutions willwill result result
in one in one (and(and onlyonly one)one) of threeof threepossi- possi-
bleoutcomes,
ble
ble outcomes,specifically:
outcomes, specifically:
specifically:
ble outcomes,
ble outcomes, specifically:
specifically:
1,1.Вишок
1. An Anexcess excess од AgNO ofofAgNO AgNO ќе33останеwillremain по завршувањето
remain afterreaction
reaction на isisisреакцијата.
complete.
1.
1. 1. excess
An
An An excess
excess
of AgNO
of AgNO of3AgNO will
3will
3 will
remain
3 will
remain remainafter
after
afterafter
reaction
reaction
reaction
complete.
complete.
is complete.
is complete.
2,2.Вишок
2.
2. An
AnAnexcess excess
excess од Na of
of CO
of2Na
NaNa CO
CO
3 ќе
CO остане
willwill
will remainпо
remain
remain завршувањето
after
after
after reaction
reaction
reaction на is
is реакцијата.
is complete.
complete.
complete.
2. 2.
An excessAn excess of
of Naвишок 22 Na
2 33CO
2CO23 will
3 will remain
remainреагенс after
after reaction reaction is complete.
is complete.
3,3.Нема
3.
3. An
AnAnexcess да остане
excess
excess of
of ofneither
neither
neither од3 ниеден
reagent
reagent
reagent willwillexist
will exist(that
exist (that (т.е.,
(that is,
is, бројот
is,the
thethenumber
number молови
number of Na
ofofmoles
moles
moles COof 3of
of е точно
3.
3. еднаков
An excessAn excess
од of of neither
neitherброј
двојниот reagent reagent
молови will од will
existAgNOexist (that
(that).is, the number is, the number of2moles
of moles of of
Na
NaNa COCOCO is
is is exactly
exactly
exactly equal
equal
equal to
toto twice
twice
twice thethe
the number
number
number 3 of
of of moles
moles
moles of
ofofAgNOAgNO
AgNO ).
).).
Na222CO Na
2 33CO 3
3 is exactly
23 is exactly equal equal
to twice to twice the number
the number of moles of moles of AgNO of AgNO 3). 3).
33 3
AsAsaaaпрв
As
Како firstfirst
first step,we
step,
step, we wemust mustда
must establish
establish
establish which
which
which ofofthese
of thesesituations
these situationsapplies
situations applies
applies даbybybycalculat-
calculat-
calculat-
As aAs first a чекор,
first
step,step, мораме
we we must
must утврдиме
establishestablish which која
which ofодthese
овие
of these ситуации
situations situations може
applies appliesby се примени,
by calculat-
calculat-
ingthe
ing
ing theamounts
the
пресметувајќи amounts
amounts ги of
ofofreactants
reactants(in
reactants
количествата (in(in chemicalunits)
chemical
chemical
реактанти units)
units)
(во available
available
available
хемиски at
at
единици) atthe
thetheoutset.
outset.
outset.
на почетокот;
ing theing amounts
the amounts of reactants
of reactants (in chemical
(in chemical units) units)available available at the at outset.
the outset.
TheTheinitial
The
Почетните initialamounts
initial amountsare
amounts
количества areare
The The
initial initialamounts amounts are се are
111LLLAgNO AgNO
AgNO 0,2000,200mol
0,200 molAgNO
mol AgNO
AgNO
� 1 L 1AgNO L AgNO 0,200molmol AgNO
33 3 33 3
nAgNO
nnAgNOAgNOn AgNO ��25,0 25,0mL
25,0 25,0mLmLAgNO
mL
AgNO
AgNO AgNO 33 �3� 3 3� �� 0,200 AgNO 3 3
n AgNO 33 3
� 25,0� mL AgNO 3 � �1000mL
31000
1000 mL mLAgNO AgNO
AgNO � � LLLAgNOAgNO
AgNO
3 3
10001000 mL mL AgNO AgNO 33 3
3 3 L AgNOL AgNO 33 3
3 3
��5,00 5,00�
5,00 ��10 1010
�3
�3 �3
mol
molmolAgNO AgNO
AgNO
� 5,00 � 5,00 � 10 ��310 mol�3
mol
AgNO AgNO 33 3
3 3
111LLLNa Na Na 2CO2CO
CO 0,0800mol
0,0800
0,0800 molNa
mol NaNaCO 2CO
CO
� 1 L 1NaL22Na 23CO3� 0,0800 molmol Na222Na 23CO3
33 3 33 3
nNaNa
nnNa ��50,0 50,0mL
50,0 mLmLNa NaNa 22CO2CO
CO �
3�
CO �� 0,0800 CO
n Na n
22CO
CO2CO
2CO3 2
33 3
Na �
CO 50,0� 50,0
mL mL
Na 2 Na
CO 33CO
23 � 3 � 1000
1000
1000 mL mL mL mL Na Na
Na CO CO CO � � L L NaNa
L Na CO CO CO
3
10001000 mL Na222Na CO2 33CO
23
3
3 L NaL222Na 2 33CO
CO 23
3
3
��4,00 4,00�
4,00 � �101010
�3
�3 �3
mol
molmol Na
Na Na CO
COCO
4,00
� 4,00 � 10 mol Na 2CO23 3
� � �310 �3
mol 22Na
2 33CO 3
2�
Because
Because each eachCO CO 2�
3 3 ion ionreactsreactswith with twotwoAg Ag ions,
ions, 222x� 4.00 10 8.00
24.00 ��10
Because
Бидејќи each
секој CO
јон
2�
ion reacts with two Ag ��
ions, �� 4.00 x� 10 �3
�3 �3
� �8.00
��3 8.00 ��
�
3 реагира соwith
два
two Ag јони, � 2
BecauseBecause eacheach CO32� 3CO
2�
ion ion
reacts reacts with Ag+�Ag
two ions, ions,2 �4,00 � 4.00
4.00 �1010 −3
��3 =10 8,00
� �x 8.00
8.00 10
�−3 �
1010
10
mol
�3
�3�3
mol
mol
AgNO mol AgNOAgNO
AgNO is
isis required
required
required to
to to react
react
react withwith
with thethe
the Na
Na Na COCO CO .. . Since
Since
Since we
wewe have
have
have insuffi-
insuffi-
insuffi-
10 10 molmol 3 се AgNO потребни да to реагираат withсо NaNa 2CO 3. 23CO
Бидејќи немаме доволно
3 is required to react with the Na
2 3
3 . Since we have insuffi-
�3 33 22 33
�3
AgNO 3 is 3required react the 2CO . Since we have insuffi-
cientAgNO
cient
cient
AgNO AgNOAgNO ,situation
situation
33,,3 situation (2)
(2)(2)prevails
prevailsand
prevails and
and thetheamount
the amount
amount ofofAg
of Ag Ag22CO2CO
CO produced
3produced
produced will will
will
cientcient 3, ситуацијата
AgNO AgNO 3 , ,
situation
3 (2)
situationпреовладува
(2) (2)
prevails prevails и
and добиеното
and
the the
amount количеството
amount of Ag of 2 Ag
CO 23
Ag
33CO CO
produced
2
3 ќе
produced
3 биде
will will
bebelimited
be limitedby
limited
ограничено
be limited by by
со the
thetheamount
достапното
by amount
amountof
amount
the amount ofofAgNO AgNO
AgNO
количеството
of AgNO 33 3 available.
available.
available.AgNO
available.
Thus,
Thus,
Thus,
. Од Thus, тука,
be limited by the of AgNO 3 available.
3 Thus,
3
111mol molAg
mol 1 mol Ag AgCO 2CO
CO 276
276276gggAg AgAgCO 2CO
CO
mmmAgAg ��5,00 5,00�
5,00 ��10 10
10 �3�3 �3
mol
molmolAgNO AgNO
AgNO 33 �3� � 1 mol Ag222Ag CO 23CO
33 3
�� 3 276 276 g Agg222Ag CO 23CO3
33 3
mAgAg2CO
2m
2CO2CO
CO
Ag
33 3
�CO3 5,00
� 5,00
� 10� �310
mol�3
mol
AgNO AgNO 3 � 32 �
22mol
molmolAgNO AgNOAgNO � �
molmolAg
mol AgAgCO 2CO
CO
3 2
2 mol 2 mol AgNO AgNO 33 3
3 3 molmol Ag222AgCO 23CO3
33 3
�� 0,690
� 0,690
0,690 g g
Ag Ag
g Ag CO CO CO
� 0,690 � 0,690 g Agg222Ag 2 33CO
CO 23
3
3
Пример
Example
Example3-14
Example 3-14
3-14
3-14
Example
Example 3-143-14
Whatwill
What will bebethe
be themolar
molaranalytical
analytical concentration ofofNaNaCO 2CO inthe2the solution pro-
What
Колкава
What
will
What
will ќеwill
beбиде be molar
the
the моларната
the
molar
analytical
molar analytical
analytical
concentration
concentration
аналитичка концентрација
concentration
concentration
of
of Na
Naof222CO
Na
CO на33 in
23CO
3in the
inNa3the CO
in solution
solution
3 во
the pro-
pro-
раствор
solution
solution pro-pro-
ducedwhen
duced
добиен when
со мешање 25,0mL
25,0 mL
на of of0,200
25,0 0,200
mL M MAgNO
0,200 AgNO
M is
растворismixed
mixed од with50,0
with
AgNO 50,0
со mL mLof
50,0 of0,0800
mL 0,0800
0,0800 MMM
MM M
ducedducedwhen when25,0 mL of 0,200 M AgNO is mixed with 50,0
3 mL of 0,0800
duced when 25,025,0 mL mL of 0,200
of 0,200 M AgNOM AgNO 33 3
3 is 3mixed is mixed withwith50,050,0 mL mL of 0,0800
of 0,0800
раствор
NaNa
Na22CO
COCO
Na23CO
2 од
?? ? Na2CO3?
Na2CO 33? 3?
3
Видовме
We
WeWehave haveво
have seen
seen Примерот
seen ininExample
in 3-13 дека
Example
Example 3-13
3-13
3-13 формирањето
thatthatformation
that formation
formation на 5,00ofof5.00
of x5.00
5.00 10� �−3�10 mol
1010 �3
�3
�3 AgNO
molof
mol
mol ќе
3ofof
We We havehave seen seen in Example
in Example 3-133-13
that that formationformation of
of 5.00 5.00
� 10 ��310 �3
mol molof of
бара
AgNO
AgNO
AgNO 2,50 will
willx10 −3
willrequire
require mol
require2.50 на
2.50 Na
2.50� ��2 CO
10
1010
�3
�3
3 .
�3 Бројот
molmolof
mol of ofNaмолови
Na Na COCOCO .неизреагиран
. .The
TheThenumber
numberof
number Na
of CO
ofmoles
moles
moles
2 3 тогаш
ofofun-
of un-е
un-
AgNO AgNO
3 3 3
3 will 3 will
require require 2.502.50� 10 � 10molmol
�3 �3
of Na of2CO
22 Na23CO
2 33 3
. The3 . The
number number of moles
of moles of un-of un-
даден
reacted
reacted
reacted со Na
NaNaCO 2CO
CO 3isis
33 is thengiven
then
then givenby
given byby
reacted
reacted Na222CO Na 23CO 3 is then
is then given given
by by
nNaNa
nnNa ��4,00
� 4,00�
4,00 ��10 10
10 �3
�3�3
molNa
mol
mol NaNaCO 2CO
CO
nNa n2CO
22CO
CO �
33 3
Na
2CO3 2
CO34,00� 4,00� 10 ��310 �3
mol mol
Na222CO Na 23CO3
33 3
111mol
molmolNaNa
1 mol
NaCO 2CO
CO
��5,00
� 5,00�
5,00 ��10 10
10 �3
�3 molAgNO
mol
�3
mol AgNO
AgNO 33 �3� � 1 mol Na222Na CO 23CO3
33 3
� 5,00� 5,00� 10 ��310 �3
mol mol
AgNO AgNO 3 � 3 2� 2
mol
2 molmol AgNOAgNO
AgNO
2 mol 2 molAgNO AgNO 33 3
3 3
��1,50
� 1,50�
1,50 � �10 10
10 �3
�3�3
mol
mol
mol NaNa
Na CO
COCO
1,50 �310
� 1,50 � 10 mol Na2CO23 3
� � �3
mol 22 Na
2 33CO 3
По
ByByдефиниција,
By definition,the
definition,
definition, the моларноста
the molarityisisis
molarity
molarity еthe
број
the на молови
thenumber
number
number ofofmoles
of molesNa2CO
moles Na
NaNa/L,
CO2CO
CO т.е.,
3 /L.
33/L.
/L. Thus,
Thus,
Thus,
By definition,
By definition, the molarity
the molarity is theis number
the number of molesof moles Na3222CO
Na 23CO/L. /L. Thus,
3Thus,
1,501,50�
1,50 ��10 1010 mol
�3�3
�3 molNa
mol NaNaCO2CO
CO 1000mL
1000
1000 mLmL
cNa �� 1,50 1,50
� 10 ��310 �3
mol mol
Na222Na
CO 23CO
33 3
3 1000 1000
mL mL ��0,02000,0200M MMNa NaCO2CO
ccNa
Na
cNa 2CO
c
22CO
CO �
�
33 3
Na CO3
2CO3 2
� (50,0�
(50,0
(50,0 ��25,0)25,0)mL
25,0) mLmL
��
� � �
111LLL1 L � 0,0200
0,0200
� 0,0200 M Na M222CO
Na Na
CO 23CO3
33 3
(50,0 (50,0 � 25,0)
� 25,0) mL mL 1L
3Г Прашања и ЗАДАчИ
3-1. Дефинирај 3-12. Која маса вo грами соодветствува на
*(a) милимол. (a) 6,21 mol KBr?
(б) моларна маса. (б) 10,2 mmol PbO?
*(в) милимоларна маса. (в) 4,92 mol MgSO4?
(г) дел од милион. (г) 12,8 mmol Fe(NH4)2(SO4)2⋅6H2O?
3-2. Која е разликата меѓу моларност на хемиска 3-13. Која е масата во милиграми на растворената
форма и аналитичка моларност? супстанца во
*3-3. Дадете два примера на изведени единици од *(a) 26,0 mL 0,150 M сахароза (342 g/mol)?
основните SI единици. *(б) 2,92 L 5,23 x 10−3 M H2O2?
(в) 737 mL раствор кој содржи 6,38 ppm
3-4. Поедноставете ги следните величини
Pb(NO3)2?
употребувајќи единица со соодветен
(г) 6,75 mL 0,0619 M KNO3?
префикс:
*(a) 2,5 x 104 Hz. 3-14. Изрази ја масата на растворената супстанца
(б) 3,72 x 10−8 g. во грами во
*(в) 8,43 x 105 μmol. * (a) 450 mL 0,164 M H2O2?
(г) 4,0 x 106 s. *(б) 27,0 mL 8,75 x 10−4 M бензоева киселина
*(д) 7,44 x 104 nm. (122 g/mol)?
(ѓ ) 97,000 g. (в) 3,50 L раствор кој содржи 21,7 ppm
SnCl2?
*3-5. Колку Na+ јони има во 4,62 g Na3PO4?
(г) 21,7 mL 0,0125 M KBrO3?
3-6. Колку K+ јони има во 5,96 mol K3PO4?
3-15. Пресметајте ја p-вредноста за секој од
*3-7. Најдете го бројот милимолови на хемиската назначените јони што следат:
форма во *(a) Na+, Cl− и OH− во раствор што содржи
(a) 6,84 g B2О3. 0,0235 M во NaCl, и 0,0503 M NaOH.
(б) 296 mg Na2B4O7⋅10H2O. (б) Ba2+, Mn2+ и Cl− во раствор од 4,62 x 10−3
(в) 8,75 g Mn3O4. M BaCl2, и 1,78 M MnCl2.
(г) 67,4 mg CaC2O4. *(в) H+, Cl− и Zn2+ во раствор кој е 0,800 M
3-8. Најдете го бројот милимолови на хемиската HCl, и 0,101 M ZnCl2.
форма во (г) Cu2+, Zn2+ и NO3− во раствор што содржи
(a) 64 mg P2O5. 3,56 x 10−2 M Cu(NO3)2, и 0,104 M Zn(NO3)2.
(б) 12,92 g CO2. *(д) K+, OH− и Fe(CN)64− во раствор што
(в) 30,0 g NaHCO3. содржи 3,79 x 10−7 M K4Fe(CN)6, и 4,12 x
(г) 764 mg MgNH4PO4. 10−7 M KOH.
*3-9. Најдете го бројот милимолови растворена (ѓ) H+, Ba2+ и ClO4− во раствор што содржи
супстанца во 3,62 x 10−4 M in Ba(ClO4)2, и 6,75 x 10−4 M
(a) 2,00 L 2,76 x 10−3 M KMnO4. HClO4.
(б) 750 mL 0,0416 M KSCN. 3-16. Пресметајте ја моларната концентрација на
(в) 250 mL раствор кој содржи 4,20 ppm H3O+ јонот во раствор со вредност на pH:
CuSO4. *(a) 9,21
(г) 3,50 L 0,276 M KCl. (б) 4,58
3-10. Најдете го бројот милимолови растворена *(в) 0,45
супстанца во (г) 14,12
(a) 175 mL 0,320 M HClO4. *(д) 7,32
(б) 15,0 L 8,05 x 10−3 M K2CrO4. (ѓ ) 6,76
(в) 5,00 L воден раствор кој содржи 6,75 ppm *(е) −0,21
НА AgNO3. (ж) −0,52
(г) 851 mL 0,0200 M KOH. 3-17. Пресметајте ги p-функциите за секој јон во
*3-11. Определете ја масата во милиграми раствор кој е:
соодветна на *(a) 0,0100 M NaBr.
(a) 0,666 mol HNO3? (б) 0,0100 M BaBr2.
(б) 300 mmol MgO? *(в) 3,5 x 10−3 M Ba(OH)2.
(в) 19,0 mol NH4NO3? (г) 0,040 M HCl и 0,020 M NaCl.
(г) 5,32 mol (NH4)2Ce(NO3)6 (548,23 g/mol)?
3Г Прашања и задачи 77
*(д) 5,2 x 10−3 M CaCl2 и 3,6 x 10−3 M BaCl2. (б) моларната концентрација на NO3− овој
(ѓ ) 4,8 x 10−8 M Zn(NO3)2 и 5,6 x 10−7 M раствор.
Cd(NO3)2. (в) масата во грами на Fe(NO3)3 во секој
3-18. Претворете ги следните p-функции во литар на овој раствор.
моларни концентрации: 3-24. Еден 15,0% (w/w) раствор NiCl2 (129,61 g/
*(a) pH = 8,67 (b) pOH = 0,125 mol) има густина 1,149 g/mL. Пресметајте ја
*(б) pBr = 0,034 (d) pCa = 12,35 (a) моларната концентрација на NiCl2 во овој
*(в) pLi = −0,321 (f ) pNO3 = 7,77 раствор.
*(г) pMn = 0,0025 (h) pCl = 1,020 (б) моларната концентрација на Cl− во
*3-19. Морската вода просечно содржи 1,08 x 10−3 растворот.
ppm Na+ и 270 ppm SO42−. Определете ги (в) грамите NiCl2 кои се соржат во секој
(a) моларните концентрации на Na+ и литар од овој раствор.
SO42− сметајќи дека просечната густина на *3-25. Опишете го приготвувањето на
морската вода е 1,02 g/mL. (a) 500 mL 4,75% (w/v) воден раствор
(б) вредностите на pNa и pSO4 за морска глицерол (C3H8O3, 92,1 g/mol).
вода. (б) 500 g 4,75% (w/w) воден раствор етанол.
3-20. Човечкиот крвен серум просечно содржи 18 (в) 500 mL 4,75% (v/v) воден раствор етанол.
mg K+ и 365 mg Cl− во 100 mL. Пресметајте 3-26. Опишете го приготвувањето на
ги (a) 2,50 L 18,0% (w/v) воден раствор
(a) моларните концентрации на секоја од глицерол (C3H8O3, 92,1 g/mol).
овие хемиски форми земајќи дека густината (б) 2,50 kg 18,0% (w/w) воден раствор
на серумот е 1,00 g/mL. глицерол.
(б) вредностите на pK и pCl за човечки (в) 2,50 L 18,0% (v/v) воден раствор
серум. глицерол.
*3-21. Со растворање на 6,34 g KCl∙MgCl2∙6H2O *3-27. Опишете го приготвувањето на 750 mL 6,00
(277,85 g/mol) во вишок од вода, приготвен е M H3PO4 од комерцијален реагенс кој е 85%
раствор од 2,000 L. Пресметајте ја раствор H3PO4 (w/w) со специфична тежина
(a) моларната аналитичка концентрација на 1,69.
KCl∙MgCl2 во овој раствор. 3-28. Опишете го приготвувањето на 900 mL 3,00
(б) моларната концентрација на Mg2+. M HNO3 од комерцијален реагенс кој е 69%
(в) моларната концентрација на Cl−. HNO3 (w/w) со специфична тежина 1,42.
(г) процентите маса/волумен за
*3-29. Опишете го приготвувањето на
KCl∙MgCl2∙6H2O.
(a) 500 mL 0,0650 M AgNO3 од цврст
(д) бројот на милимолови на Cl− во 25,0 mL
реагенс.
од овој раствор.
(б) 1,00 L 0,285 M HCl излегувајќи од 6,00 M
(ѓ ) ppm K+.
раствор на реагенсот.
(е) вредноста на pMg за растворот.
(в) 400 mL раствор кој е 0,0825 M in K+,
(ж) вредноста на pCl за растворот.
поаѓајќи од цврста супстанца K4Fe(CN)6.
3-22. Со растварање 414 mg K3Fe(CN)6 (329 g/mol) (г) 600 mL 3,00% (w/v) воден раствор BaCl2
во вишок вода добиени се 750 mL раствор. поаѓајќи од 0,400 M BaCl2 раствор.
Пресметајте ја (д) 2,00 L 0,120 M HClO4 од комерцијален
(a) моларната концентрација на K3Fe(CN)6. реагенс [60% HClO4 (w/w), специфична
(б) моларната концентрација на K+. тежина 1,60].
(в) моларната концентрација на Fe(CN)63−. (ѓ ) 9,00 L раствор кој содржи 60,0 ppm Na+,
(г) процентите маса/волумен за K3Fe(CN)6. тргнувајќи од цврст Na2SO4.
(д) бројот милимолови за K+ во 50,0 mL од
3-30. Опишете го приготвувањето на
овој раствор.
(a) 5,00 L 0,0500 M KMnO4 од цврст реагенс.
(ѓ ) ppm Fe(CN)63−
(б) 4,00 L 0,250 M HClO4 поаѓајќи од 8,00 M
(е) вредноста на pK за растворот.
раствор на реагенсот.
(ж) вредноста на pFe(CN)6 за растворот.
(в) 400 mL раствор кој е 0,0250 M за I−,
*3-23. Еден 6,42% (w/w) раствор Fe(NO3)3 (241,81 тргнувајќи од MgI2.
g/mol) има густина 1,059 g/mL. Пресметајте ја (г) 200 mL 1,00% (w/v) воден раствор CuSO4,
(a) моларната аналитичка концентрација на од 0,365 M CuSO4 раствор.
Fe(NO3)3 во овој раствор. (д) 1,50 L 0,215 M NaOH од концентриран
комерцијален реагенс [50% NaOH (w/w), со 3-36. Определете ја масата на MgNH4PO4,

специфична тежина 1,525]. што се исталожила кога 200,0 mL 1,000%
(ѓ ) 1,50 L раствор кој е 12,0 ppm за K+, (w/v) раствор MgCl2 бил третиран со 40,0
тргнувајќи од сврст K4Fe(CN)6. mL 0,1753 M Na3PO4 и вишок од NH4+.
*3-31. Определете ја масата на цврст La(IO3)3 Определете ја моларноста на реагенсот во
(663,6 g/mol) добиен со мешање на 50,0 mL вишок (Na3PO4 или MgCl2) по завршувањето
раствор 0,250 M La3+ со 75,0 mL раствор на таложењето?
0,302 M IO3−. *3-37. Определете го волуменот на раствор со
3-32. Која е масата на PbCl2 (278,10 g/mol) добиен концентрација 0,01000 M AgNO3 кој би
со мешање на 200 mL 0,125 M Pb2+ раствор бил потребен да го исталожи сиот јодид, I−,
со 400 mL 0,175 M Cl− раствор? присутен во 200,0 mL раствор што содржи
26,43 ppt KI?
*3-33. Точно 0,1120 g на чист Na2CO3 е растворен
во 100,0 mL раствор 0,0497 M HClO4. 3-38. Точно 750,0 mL раствор што содржи 480,4
(a) Определете ја масата во грами на ppm Ba(NO3)2 бил измешан со 200,0 mL
ослободениот CO2? раствор кој е 0,03090 M Al2(SO4)3.
(б) Која е моларноста на реактантот во (a) Колкава е масата на формираниот цврст
вишок (HClО4 или Na2CO3)? BaSO4?
(b) Која е моларноста на неизреагираниот
3-34. Точно 50,00 mL 0,4230 M раствор Na3PO4
реагенс [Al2(SO4)3 или Ba(NO3)2]?
бил измешани со 100,00 mL of 0,5151 M
HgNO3. 3-39. Определете го следното (претпоставената
(a) Која е масата на формираниот цврст густина е, во сите случаи, 1,00 g/mL):
Hg3PO4? (a) Бројот на ppm Cr во 1,54 x 10−5 M
(б) Која е моларноста на неизреагираната K2Cr2O7 раствор.
хемиска форма (Na3PO4 или HgNO3) по завр (б) Бројот на ppm P in a 5,32 x 10−6 M Na3PO4
шувањето на реакцијата? раствор.
(в) Моларноста на PO34− во раствор што
*3-35. Точно 75,00 mL 0,3333 M раствор Na2SO3
содржи 25 mg P/100 mL раствор.
биле третирани со 150,0 mL 0,3912 M HClO4
(г) Како ќе се приготви 1 L раствор кој е 25
и извриени за да се отстрани формираниот
ppm Mn од KMnO4 како излезен реагенс.
SO2.
(a) Која е масата во грами на добиениот SO2?
(b) Која е концентрацијата на
неизреагираниот реагенс (Na2SO3 или
HClO4) по завршувањето на реакцијата?
Поглавје 4
Основи на хемиската
рамнотежа
В
о Поглавјето 4 се презентирани основите на хемиската рамнотежа во
водни раствори и основните пресметувања на константите на рамнотежа.
Овој материјал се разгледува и во курсевите од општа хемија.
4A ХЕМИСКИ СОСТАВ
НА ВОДНИТЕ РАСТВОРИ
Водата е најдостапниот растворувач на Земјата, кој лесно се прочистува и не

е отровен. Затоа неговата употреба, како средина за изведување на хемиски
анализи, е широко распространета.
4A-1 Класификација на растворите на електролити

Повеќето растворливи супстанци се електролити. Со нивно растворање во вода
(и некои други растворувачи) се добиваат јони и затоа овие раствори спроведуваат
струја. Јаките електролити во растворувачот јонизираат целосно, додека
слабите електролити јонизираат делумно. Затоа раствор на слаб електролит ќе
биде послаб спроводник на електрична струја од раствор на јак електролит. Во
Табела 4-1 се прикажани растворени супстанци што се однесуваат како јаки и Сол се добива при реакција на
слаби електролити во вода. Во јаки електролити се наброени киселини, бази и киселина со база. Примери се NaCl,
соли. Na2SO4 и NaOOCCH3 (натриум
ацетат).
4A-2 Карактеризација на киселините и базите
Во 1923 год., двајца хемичари, Бренштед (J. N. Brønsted) во Данска и Лори (J. M. Киселина е супстанца што оддава
Lowry) во Англија, независно еден од друг, предложиле теорија за киселинско- протони, а база е супстанца што прима
базното однесување која е особено применлива во аналитичката хемија. Според протони.
бренштед-лориевата теорија, киселина е донор на протони, а база е акцептор
на протони. Една супстанца се однесува како киселина само ако постои протон
акцептор (или база). Обратното важи за базата.
Што се тоа конјугирани бази и киселини? Киселина оддава протони само во

Важна карактеристика на бренштед-лориевиот концепт е идејата дека супстанцата присуство на протон акцептор (база).
добиена од киселината со оддавање протон претставува потенцијален протон На ист начин, базата прима протони
акцептор кој се нарекува конјугирана база на почетната киселина. На пример, само во присуство на протон донор
(киселина).
79
80 Chapter 4 The Basic Approach to Chemical Equilibrium
80 Поглавjе 4 Основи на хемиската рамнотежа

Table 4-1
Tабела 4-1
Classification of Electrolytes
Table 4-1
80 Класификација
Chapter 4 на
Theелектролити
Basic Approach to Chemical Equilibrium
Strong
Classification of Electrolytes Weak
Јаки 1. Inorganic acids such as HNO3 , Слаби1. Many inorganic acids, including
StrongHClO
Table , H 4-1SO *, HCl, HI, HBr, WeakH CO , H BO , H PO , H S,
1. Неоргански киселини како HNO3 ,
4 2 4 1. Многу неоргански
2 3 3 киселини
3 3 4 меѓу 2 кои
1. HClO
Inorganic
HClOClassification , HBrO
acids such as HNO , 1. H
Many SOinorganic acids, including
4 , H 2SO4*, HCl, HI,
3 3
ofHBr, 3
Electrolytes H 2CO3 , H 3 BO3 , H 3 PO4 , H 2S,
2 3
80 HClO 2.
HClOAlkali
Chapter , H4and
3 , 4HBrO 2SO 3
alkaline-earth
The
*, Basic Approach
4 HCl, HI, HBr,
hydroxides H 22.
to Chemical Equilibrium H
SO Most
2CO
organic acids
3 3 , H 3 BO3 , H 3 PO4 , H 2S,
3.
HClO
2. AлкалниMost salts
3 ,иHBrO
земноалкални хидроксиди 2. Повеќето 3. Ammonia
H 2SOWeak and most organic bases
3 органски киселини
Strong 3
3. 2.Повеќето
Alkali and соли alkaline-earth hydroxides 3. Амонијак 4. Halides,
2. Most organic cyanides,
и повеќето and thiocyanates
acids органски бази
3.
Table
Most 1.salts
4-1 acids such as HNO3 ,
Inorganic 3. of
Ammonia Hg,
1. Zn,
Manyand and Cd
inorganic
most organicacids, including
bases
4. Халогениди, цијаниди и тиоцијанати
*HClassification HClO4 , H 2SO of *,
4 HCl, HI,
Electrolytes HBr, на 4.
Hg, Halides,
Zn, и H
Cd CO
cyanides,
2 3 , H 3 BO
and 3 , H PO
thiocyanates
3 4 , H 2S,
SO is completely
HClO3 , HBrO3 dissociated into HSO �
and H O �
ions and for this reason is classified as a
2 4 4 3
of HSO
Hg, Zn, H SO3 Cd
� 2 and
strong
*H2SO4 е 2. electrolyte.
целосно It should be noted, however, that the ion is a weak electrolyte, being only
Strong Alkaliдисоцирана на HSOhydroxides
and alkaline-earth
2� 4 и H3O јониWeak
− + и2.затоа
4
Mostе organic
класифицирана
acids како јак
partially
електролит. dissociatedтреба
Меѓутоа, into SO and
да4 сеinto H 3O ��. дека HSO
напомене 4 јонот е слаб електролит, кој само
*H 2SO4 is 3. completely dissociated HSO 4 and H 3O � ions − and for this reason is classified asbases
a
Most salts 3. Ammonia and most organic
делумно
strong 1. дисоцира
Inorganic
electrolyte. на SO
acids
It should2− и
beHnoted,
4 such 3Oas+. HNO
however,
3 , that the HSO 1. �
4 Many
ion is ainorganic
weak acids,
electrolyte,
4. Halides, cyanides, and thiocyanates including
being only
2�
partially dissociated
HClO4 , Hinto 2SO*,
SO and H 3OHBr,
4 4HCl, HI,
�
. H 2ofCOHg,3, H 3 BO
Zn, 3, H
and Cd 3 PO4 , H 2S,
A conjugate base is the species formed conjugate HClO 3 , HBrO
base of 3 parent acid. For example, H
the 2SO3 the species acid 1 gives up
when
80 Конјугирана база е супстанцата што се Chapter 4 *H
кога киселинаTheSO
2. Alkali
Basic оддаде
Approach
4 1isand
completely протон сеhydroxides
todissociated
Chemical
alkaline-earth добива
Equilibrium
into HSO база � како што
4 1and 2.
H 3O �
Most ionsпокажува
and foracids
organic реакцијата
this reason is classified as a
when an acid loses a proton. For example,
добива кога киселината оддава протон. На a proton, 2
the species base 1 is formed as shown by the reaction
3. strong
Most electrolyte.
salts It should be noted, however, that
3. the HSO � 4 ion is amost
weakorganic
electrolyte, being only
Aacetate ion isbase
conjugate
пример, ацетатниотthe conjugate
is
јон еthe baseformed
species
конјугирана of acetic
база на conjugate partially of the parent
base dissociated into SOacid.
2�
andForH example,
O . when the species acid 1 givesbases
Ammonia and up
4-1 the species baseкиселина база11 +�протон
�
acid11 L base
4 3 proton
4. Halides, cyanides, and thiocyanates
оцетната
whenacid; киселина.
an similarly,
acid Слично
a proton.амониум
loses ammonium is јонот
ionexample,
For е Table
the con- a proton, 1 is formed as shown by the reaction
конјугирана киселина на базата амонијак of Hg, Zn, and Cd
jugate
acetate ion is acid of thebase
the conjugate baseofammonia.
acetic Here, acid 1of
Classification and base 1 are a conjugate acid/base pair.
Овде киселина 1 иElectrolytes
база се конјугирана
acid 1 L base двојка � киселина/база.
proton
acid; similarly, ammonium ion is the con- Similarly,
*H SO is every 1base
completely produces
dissociated into aHSO �1
conjugate
4 and H 3O acid
� asand
ions a result
for thisofreason
accepting a pro-as a
is classified
Конјугирана киселина
A conjugate baseсе isдобива когаformed
the species Слично,
conjugate
2 4
секоја база
base of произведува
the parent конјугирана
acid. For example, киселина како резултат
�when the species acid 1 gives up
на
jugate acid
A conjugate acid of the base
is the ammonia.
species Strongton.
Here,
formed примање протон, That
acid
strong 1 is,
and base
electrolyte.
т.е. 1Itare a
should conjugate
be noted, acid/base
however,
Weak that pair.
the HSO 4 ion is a weak electrolyte, being only
базата прима протон.
when an acid loses a proton. For example, a proton,
partially the species
dissociated SObase
2�
intoproduces 1 is formed as shown by the reaction
Similarly, every base 4 and H
a O �.
3conjugate acid as a result of accepting a pro-
when a base accepts a proton.
acetate ion is the conjugate base of acetic 1. Inorganic acids such as HNO3 , base 2 � proton 1. Many acid 2 acids, including
Linorganic
Еднаacid
A conjugate супстанца се однесува
is the species formed како ton. That is, база2 + протон acid 1 L base киселина � proton
2 , H PO , H S,
acid; similarly,
A substance acts as anammonium
acid only inion the con-HClO4 , H 2SO*,
theispres- 4 HCl, HI, HBr, H 2CO31, H 3 BO
киселина само во присуство
when a base accepts a proton. на база и When
HClO ,
these
HBrO
two processes are combined, H
the
SO
result is3 an3 acid/base,
4 2
or neutral-
jugate
ence of acid
a of the
base and base
vice ammonia.
versa. 3Here, acid 3 and base base
are 2a � proton L
conjugate acid
2acid/base
3 2 pair.
A conjugate base is the species обратно. conjugate
formed Комбинирани,
ization, reaction:
2. Alkali andSimilarly, base
овие1
alkaline-earth of
два the parent
1
процеса
hydroxides acid.
даваат For example,
една
2.a Most when
киселинско-базна
organic acids the species acid
реакција gives up
1 или
A substance acts as loses
an acid only in Forthe pres- every base produces conjugate acid as a result of accepting a pro-
when an acid a proton. example,3.реакција
When a на
proton,
these
Most salts неутрализација:
twothe species
processes base
are is formed
combined, as
the shownresult byis the
an reaction
acid/base, or neutral-
A ion
conjugate
ence acidandis the species formed ton. That is, acid 1 � base 3.
1 Ammonia and most organic bases
2 L base 1 � acid 2
acetate isofthea base
conjugate vice
base versa.
of acetic ization, reaction: 4. base
Halides, cyanides,
киселина 1 + база
acid 21 L база 11 + proton 2and thiocyanates
�киселина
acid; similarly,when a base ion
ammonium accepts
is thea con-
proton. The extent to which this reaction proceeds
base 2 � of depends
proton
Hg, Zn,Land onCdthe relative tendencies of
acid
acid 1 � base 2 L base 1 � acid 2 2
jugate acid of the base ammonia. theHere,
two acid
bases and
to base
accept aare a
proton conjugate
(or the acid/base
two acids pair.
to donateстремежиa proton).на Examples
*H 2До
SO4кој
is степен оваа реакција ќеHSOсе одвива зависи ionsод рела тthis
ивните classified asдвете
A substance acts as an acid only in the pres- 1 1
When
completely these two base
dissociated processes
into � are combined,
4 and Ha3O
�
and the
for result isresult
reason anis acid/base, aor neutral-
Theof extentSimilarly,
conjugate
базиelectrolyte.
да ization, to
акцептираат which every
acid/basethis
протон produces
relationships
reaction proceedsareconjugate
shown
depends inacid
on as
Equations
the a 4-1
relative of accepting
through
tendencies 4-4.ofa pro-
109
ence of a base and vice strong versa. reaction:
It should be noted, (или
however, двете
that киселини
the HSO � да донираат протон). Примери
4 ion is a weak electrolyte, being only
A conjugate acid is the species formed the ton.
twoMany
за конјугирани
partially That
bases
dissociated intois,
solvents
to accept are
киселинско-базниaproton
proton � donors
(or the ortwoprotonacids
SO 4 and H 3O . релации се равенките од 4-1 до 4-4.
2� acceptors
to donate and
a can
proton). thus induce
Examples ba-
when
+ a base accepts a proton. of sic or
conjugate acidic behavior
acid/base
Многу растворувачи се протон донори in solutes
relationships acid dissolved
are
� shown
base
или протон in
L in them.
Equations
base For
�
акцептори example,
acid4-1и in
through an
2 предизвикуваат, aqueous
4-4.
base 2 � proton L acid 2
1 2 1
solution of во
ammonia,
Many solvents
растворените waterdonors
areсупстанци,
proton canдаdonate a proton
сеorоднесуваат
proton and thus
acceptors andacts
can as anНа
thus acid
inducewith
ер,re-
мba-
extentнив
The these to which this reaction proceeds базно или кисело. при
thedepends ison
anиthe relative tendencies
A substance acts as an acid only in the pres- spect
во orWhen
sicводен to
раствор two
thebehavior
acidic solute:
на processes
in solutes
амонијак, are combined,
dissolved
водата може in
да them.
оддадеresult
For example,
протон acid/base,
да in an aqueous
дејствува neutral- of
orкако
A conjugate base is the species
ence formed
of a base conjugate the
and vice versa. of bases
basetwo the parent acid. aFor
to accept example,
proton (or thewhen
two the species
acids acid a gives
to donate up Examples
proton).
ization,
solution
киселина reaction:
of ammonia, water can donate a proton �and thus�acts as an 1acid with re-
when an acid loses a proton. For example,
116 116 a proton, theво однос
species на растворе
base NHната
is formed asсупстанца:
Hshown
O Lby
of conjugate acid/base relationships
� NH the �
reaction
OH (4-1)
are shown in Equations 4-1 through 4-4.
spect to the solute: 1 3 2 4
acetate ion is the conjugate base of acetic Many solvents arebase acid
proton
1 1 � acid base
donors 2 2 or
L
conjugate base
proton 1 � acid 2 and can thus induce ba-
acceptors
conjugate
NH3 +acid H2O1 L base NH4+1 � + OH proton −
acid base (4-1)
acid; similarly, ammonium ion is the con- sicextent
or acidic behavior NH 3in�solutes H 2O Ldissolved NH 4 � in� 1
OHthem.2 For example, in (4-1)
�
an aqueous
The toбаза
which this reaction
1 киселина 2 кoнјугиранa proceeds конјугирана depends on the relative tendencies of
jugate acid of the base ammonia. Here, In acid 1 and
solution
this base
reaction,of are a conjugate
1 ammonia,
ammonia base 1water
(base acid/base
acidcan
) donate
conjugate
2 reacts pair.
with a proton
conjugate
water, and
whichthus acts
is as
labeled an acid
acid with re-
2 , to
the two bases to accept a proton 1 (or 1the база
киселина
acid two 2 acidsbase to donate a proton). Examples
Similarly, every base produces a(база
conjugate acid as aводата,
result of accepting a pro-како
of spect
Во give
оваа the
реакција,to the
conjugate solute:
acid ammonium
амонијакот ionare (acid1
1) and
2
hydroxide ion, which is the
conjugate acid/base relationships 1) реагира shownсо in Equations која е 4-1 означена
through 4-4.
A conjugate acid is the species formed ton.киселина
InThat
thisis,reaction,
conjugate base (base
ammonia ) of the
(base acid
) reactswater. with In contrast,
water, whichwater is acts as
labeled a proton
acid , to ac-
2, приsolvents
Many што се are добива
2 proton конјугирана
1 donors
NH 3 � Hor
киселина
2OprotonL NHacceptors амониум јон (киселина
4 � OH and can thus induce
� � 2 1) ba- (4-1)
when a base accepts a proton. иgiveceptor,
the or
хидроксиден
sic oracidic
base,
conjugate inacid
anеaqueous
јон,behavior
кој ammonium
конјугирана
base in solution
solutes
� proton
base ionбаза of(база
(acid
dissolved
L
acid nitrous
acid1 ) and
in
2 ) на
conjugate acid:
hydroxide
киселината
them. For
conjugate ion, which
вода.
example, is
Обратно,
in an the
aqueous
Кислороден атом 2 1 2 2
вода тsolution
а дејствува
conjugate base како2)протон
of (base
ammonia, of thewater акцептор,
acidcan water.
donate или In aбаза,
contrast,
proton �во1 and
acid воден
water рас
�base
thus 2 твор
acts
acts asasaна азотеста
proton
an ac- re-
acid with
A substance acts as an acid only in the pres- When theseortwo processes H O
are combined,
2 � HNO L
thenitrous
2 H O
result acid:
3 is � anNO acid/base,
2 or neutral- (4-2)
Водороден атом киселина:
ceptor,
spect base,
to the in an aqueous
solute: ammonia solution of
ence of a base and vice versa. In this
ization, reaction: reaction, base 1 (base
acid 2 1) reactsconjugate withconjugate
water, which is labeled acid 2 , to
give the conjugate H O
acid � HNO
ammonium L H acid
ionO (acid
�1 �
� NO ) base
and
� 2�
hydroxide ion, which (4-2)(4-1)is the
The species H 9O �
2 NH 3 � 2 H 2 O L 3 NH 4 �1 OH
2
4 appears to be the predom- acid � base L base � acid
Хемискиот
inant form видof theHhydrated struc-
conjugate
The conjugate base ofбаза base (base1 1 ) ofacid
basethe the
acid1 HNO
base 2 2 acid
acid water.
conjugate
is 1
2 nitrite ion.
conjugate In contrast,
conjugate
2
The conjugate acid of water ac-
conjugate water acts as a proton
9O4+ сеproton.
јавуваItsкако 2
1 киселина 2 2 кoнјугиранa конјугирана
ceptor, or base, in an aqueous � acid 1of
solution acidnitrous base 2acid:
base
подоминантна форма
ture is shown above.
од хидрираниот про The extent
is the to hydrated
which this proton reaction
written proceeds
as H 3Odepends . This species
киселина 1 on the
1
база is
relative
2 calledtendencies
2 the hydronium of ion
4 appears to be the predom-
тон H O +. Неговата структура е прикажана
inant form of the hydrated proton. Its struc- theКонјугирана
two conjugate
bases база на of киселината HNО еreacts
нитритниот јон. aКонјугирана киселина
3 The In thistoreaction,
accept
base aammonia
proton
the acid (or
H the
HNO
(base
O � two
212)is
HNO acidsL
nitrite toion.
with H donate
The
O proton).
� conjugate
water, � which
NO � isacid Examples
of water
labeled acid 2 , (4-2)
to
погоре.
ture is shown above. of на водата
conjugate
is the еthe
hydrated хидриран
acid/base proton про тон ammonium
relationships
written as
2
напишан
are
H O � како in
shown. This
2
O+.1)Оваа
H(acid
Equations
species
3
is хемиска
4-1
called
2
through
the форма се вика
4-4.which
hydronium ion
give conjugate acid base 1
3 acidion 2
3conjugate and hydroxide
conjugate ion, is the
Manyconjugate
solvents are baseproton(basedonors or proton acceptors
2) of the acid water. In contrast,
acid 1 and can base
waterthus
2 induce
acts as aba-
proton ac-
sic or acidic
The species H 9O 4 appears to be the predom-
�
ceptor, behavior
or base, ininsolutes
an aqueousdissolvedsolution in them.of nitrousFor example,
acid: in an aqueous
inant form of the hydrated proton. Its solution
struc- The conjugate base of the acid HNO is nitrite ion. The conjugate acid of water
of ammonia, water can donate a proton2�and thus acts as an acid with re-
ture is shown above. is the hydrated protonHwritten as H O . This�species �is called the hydronium
2O � HNO23 L H 3O � NO 2 (4-2)ion
spect to the solute:
base 1 acid 2 conjugate conjugate
NH 3 � H 2O L NH � OH1�
4 � acid base 2 (4-1)
4 appears to be the predom- base 1 acid 2 conjugate conjugate
4A The Chemical Composition of Aqueous Solutions 81 81
4A Хемиски состав на водните раствори 8181
and consists of a proton covalently bonded to one water molecule. Higher
хидрониум јон such
hydrates и се состои
as H 5Oод � протон ко
2 and H 9O 4 вalso
� алентно сврзан со една молекула вода.
exist in aqueous solutions of protons.
Во водни
For раствори на протони
convenience, постојат
however, и повисоки
chemists хидрати
generally use како
the H 5O2+ и H9H
notations O34O+.� or,
При пишување
more на равенки
simply, H when
� во коиwriting
е вклучен протон, equations
chemical хемичаритеinглавно
whichја користат
the proton is
ознаката H3O+ или поедноставно само H+.
involved.
Киселина штоthat
An acid одддава протон aстанува
has donated proton конјугирана база способна
becomes a conjugate да примаof ac-
base capable
протон и повторно
cepting да ја to
a proton создаде
reform почетната киселина.
the original acid; Секако, важи иholds
the converse спротивното.
equally well.
Од тука, нитритниот
Thus, nitrite ion,јон,
theхемиската форма добиена
species produced со губење
by the loss протонfrom
of a proton од азотеста
nitrous acid,
киселна,
is aеpotential
потенцијален акцептор
acceptor на протон
of a proton fromодa соодветен донор.
suitable donor. Оваreaction
This е реакцијата
is the one
што условува водниот
that causes раствор
an aqueous на натриум
solution нитрит
of sodium да биде
nitrite to beслабо базен:
slightly basic:
NO 2NO � 2O ⇋
2H� H 2OHNO
L HNO2
� OH �
2OH
2O ⇋ 22HNO
NO 2база1 H
base OH conjugate
acid conjugate
1 киселина кoнјугиранa
2
киселина
acid 1 1 база22
base
Некои растворени супстанци имаат и кисели и базни својства, па се нарекуваат
Some species
амфипротски, have
како што both acidic
е покажано and basic properties
во Илустрацијата 4-1. and are called amphipro-
tic solutes, as illustrated in Feature 4-1.
Водата може да реагира и како
Water can act as either an acid or as a base
Амфипротски растворувачи
Amphiprotic Solvents киселина и како база.
Водата е класичен
Water пример
is the classic за амфипротски
example растворувач,
of an amphiprotic solvent,кој
thatвоis,зависност од canАмфипротските
a solvent that Amphiprotic solvents behave
растворувачи се as acids in
act eitherсупстанца,
as an acidможе да дејствува
(Equation 4-1) or иasкако киселина
a base (Равенка
(Equation 4-1) и какоon theоднесуваат
4-2) depending theкако
presence of basic
киселини solutes and bases in
во присуство
база (Равенка 4-2). Други
solute. Other common вообичаени амфипротски
amphiprotic solvents are растворувачи се метанолот,
methanol, ethanol, and anhy-на базни the
растворени
presenceсупстанци и како
of acidic solutes.
етанолот и анхидрираната оцетна киселина. бази во присуство на кисели растворени
супстанци
Илустрација
Feature4-1
4-1
Растворените
Solutes thatсупстанци штоacidic
possess both поседуваат
and basic иproperties
кисели areи classed
базни asсвојства се An Афипротски
amphiprotic. хемиски
Amphiprotic форми
Species
класифицираат
example isкако амфипротски.
dihydrogen phosphate Пример
ion, H 2POе�
4 ,дихидроген
which behaves фосфатниот
as a base in јон,
the pres-
H2PO4−ence
, којofсеa proton
однесува како
donor suchбаза
as Hво �присуство на протон донор како што е
3O .
H3O+.
3O ⇋
H 2POH42PO 4H�
�
H 3O HL
�
H POH
3PO43
HO
2O 2
4 �
2 PO
Hбаза base
14 H
киселина
1 3 O ⇋
acid
2 H PO
киселина
2 3
acid
4 1 H
1 O
база
2 2
base 2
Овде HHere, база киселина киселина база

3PO4 H е конјугирана киселина
3 PO4 is the conjugate
1 наofпочетната
acid 2the база.
original Меѓутоа,
1 base. во присуство
2In the presence на ac-
of a proton
OН-, како протон
ceptor, such акцептор,
as hydroxideH2ion,
PO4however,
‑ се однесува
H 2POкако киселина,
4 behaves
�
донира
as an acid and протон
donates и
a pro-
образува
tonконјугирана база HPO
to form the conjugate 42-.HPO 4 .
base 2�
H 2PO H42PO � 4OH� OH ⇋�HPOL HPO

2
4
2�
4 H� HO
2O 2
Hбаза
2 PO acid
14 1 OH
база 2 ⇋
baseHPO
2
2 base
база
41 H O
киселина
1 2
acid
22
Простите Theамино
simple aminoбаза
киселини се
acids are база
1 важна класа
an important
2 база
class
1 киселина
амфипротски 2соединенија
of amphiprotic compounds штоthat
ги con-
содржат обете
tain both функционални
a weak acid and групи:
a weak иbaseна functional
слаба киселина и на слаба
group. When база.
dissolved in При
water, an
aminoна
растворање acid such киселината
амино as glycine undergoes
глицин во a kind of настанува
вода, internal acid/base reaction
еден вид to produce
внатрешна
a zwitterion, aреакција
киселинско-базна species that
во bears both a positive
молекулата and a negative
и се формира charge.
цвитер јон,Thus,
хемиска A zwitterion is an ion that bears both a
форма што ги носи обата полнежи и позитивниот и
� негативниот. На тој начин Цвитер positive
јон е дијон,
and aкој
negative charge.
поседува и
NH 2CH 22COOH2 ⇋ NH 3 CH32COO2
NH CH COOH L NH CH COO �
позитивен и негативен полнеж.
NH 2CH 2COOH ⇋ NHцвитерјон
3 CH 2COO
glycine
глицин zwitterion
глицин
This reaction is analogous цвитерјон
to the acid / base reaction one observes between a car-
Оваа реакција е аналогна
boxylic acid на киселинско-базната реакција меѓу карбоксилна
and an amine:
киселина и амин
R NH 2 ⇋2R COO
R�COOH � R�NH L R�COO � � R�NH �
R COOH R NH 3 3
R COOH 1 1 Rбаза 2 ⇋2R COO

NH2base R NH 3acid
acid
киселина база 1base 1киселина 2 2
киселина 1 база 2 база 1 киселина 2

82
82 Chapter44 The
Chapter TheBasic
BasicApproach
ApproachtotoChemical
ChemicalEquilibrium
Equilibrium
82
82 Поглавjе
Chapter 44 The
Основи
Basic на хемиската
Approach рамнотежа
to Chemical Equilibrium
drous acetic acid. In methanol, for example, the equilibria analogous to those
shown in Equations
drous acetic
acetic In4-1
acid. In and 4-2 are
methanol, for example,
example, the the equilibria
equilibria analogous
analogous toto those
those
drous
Кај метанолот, acid. methanol,
на пример, for
рамнотежи аналогни
drous
shown acetic
in acid.
Equations In methanol,
4-1 and 4-2 for
are example, theнаequilibria
оние прикажани во Равенка
� analogous to those
shown in Equations
4-1 и Равенка 4-1 NHand
4-2 се 4-1 and 3 �4-2CH
are OH L NH �
� CH O (4-3)
shown in Equations 4-2 are3 4 3
NH33�
NH �CHCH33OHOHL LNH NH� �
� CH
414 � CH
acid�
O�
33O2�
base
�
(4-3)
(4-3)
NH
base31 � CHacid
3OH NH
Lconjugate4 � CH 3 O
conjugate (4-3)
база11
base киселина кoнјугиранaconjugate
acid 2 2 2 conjugate конјугирана
baseOH
CH � acid
HNO conjugate
acid131OH1conjugate
CH � base
NO (4-4)
2 Lкиселина �база �
31 2 acid 2 base 22 2 2
acid 1 base 2
CH
CH OH � HNO L CH
33OH � HNO22L CHacid
OH�
33OH
�� NO
2 � NO
��
222
base�
(4-4)
(4-4)
CHbase
OH � HNO L CH OH1 2 � NO (4-4)
3 acid2 3 2
conjugate 2
conjugate
base 1 1 acid 2 2 conjugate conjugate
base 1 acid 2 conjugate
acid1 1
acid conjugate
base22
base
база1 киселина 2 кoнјугиранa конјугирана
acid 1
киселина base
база22
1
4A-3 Solvents and Autoprotolysis
Svante Arrhenius (1859 – 1927), Swedish
4A-3 Растворувачи
4A-3 Solvents
Solvents
Amphiprotic
4A-3 and
and
solvents Autoprotolysis
Autoprotolysis
undergo self-ionization, or autoprotolysis, to form a pair
Solvents andиAutoprotolysis
автопротолиза
chemist, formulated many of the early ideas
Сванте
Svante
Svante
regarding Arrhenius
Arrhenius Арениус (1859–(Svante
(1859
ionic dissociation –1927),
1927), Arrhenius,
Swedish
Swedish
in solution. His
4A-3
of ionic species. Autoprotolysis is yet another example of acid/base behavior, as
1859–1927),
Svante
chemist,
chemist, Arrhenius
formulated е (1859
шведски many
ideas were not accepted at first; in fact,ideas
formulated many – 1927),
ofхемичар,
of the
the Swedish
early
early кој ја
ideas
he
Amphiprotic solvents
Амфипротските
Amphiprotic solvents undergoпретрпуваат
растворувачи
undergo self-ionization, or autoprotolysis,
autoprotolysis,
самојонизација
self-ionization, or toto form
form aa pair
или автопротолиза pair
chemist,
вовел formulated
идејата за manyјонската ofinin
the early ideas
дисоцијација illustrated
Amphiprotic bysolvents
the Autoprotolysis
following equations.
undergo self-ionization, or autoprotolysis, to form a pairas
regarding
regarding
was givenionic ionic dissociation
dissociation
the lowest possible solution.
solution.
passing His
His
grade иofформираат
of ionicspecies.
ionic species.
еднаAutoprotolysis isisyet
двојка јонски форми. yetanother
another example
Автопротолизата,
example ofприкажана
of acid/base
acid/base соbehavior,
следните
behavior, as
regarding
во
ideas
ideas were ionic
растворите.
were not
not dissociation
Неговите
accepted
accepted atat in идеи
first;
first; solution.
inin не
fact,
fact, His
heбиле
he ofillustrated
ionic species.
theAutoprotolysis
bythe following is yet another example of acid/base behavior, as
equations.
for his Ph.D. examination. In 1903,
ideas werethe not accepted at first;passing
in fact, he равенки, е by
illustrated уште еден
base пример
following
1 � за
acidкиселинско-базно
equations.
2 L acid 1 однесување.
� base 2
wasприфатени
was given
given
Arrhenius was веднаш.
thelowest
lowest
awarded Всушност
possible
possible
the Nobel passing неговата
Prize grade
gradein illustrated by the following equations.
was
for given
докторска
his Ph.D.theexamination.
lowest
дисертација
examination. possible била
In passing
1903, оценета gradeсо base � acid L acid � base
for his Ph.D.
chemistry for these revolutionary ideas. He In 1903,
base 11 + � acid22 L acid 11� + � base�22
for his Ph.D.
најниска
Arrhenius
Arrhenius
was one ofwas
examination.
можна
was awarded
theawarded
first оцена. the
the
scientists
In 1903,Prize
Подоцна,
Nobel
Nobel
to suggest во in
Prize 1903
in
the
Hбаза
2O1 1
base �киселина
� H2O2 2 L
acid база
H 3O
L acid 12 �киселина
� OH 2 1
base
Arrhenius
год.,
chemistry
chemistry Арениwas
for
for уawarded
с
these
these за the Nobel
своите
revolutionary
revolutionary Prize
револуцонерни
ideas.
ideas. inHe
He
relationship between the amount of carbon
chemistry
идеи
was one бил for these
награден revolutionary
со Нобе ideas.
лsuggest
ова He
награда HH22OO �HH22OO
� LHH33OO�
L �� OH��
� � OH� �
was
dioxideone inofthe
of the
the firstscientists
first
atmosphere scientists and totoglobal
suggest the
the
tem- HCHO
2 3 OH �
� CH
H O
2 3 OH L
L CH
H O
3 3 OH2 �
� CH3O
OH
wasза one of the
хемија.
relationship
relationship Тој first
бил
between
between scientists
еден
the
the од
amount
amount to
првитеsuggest
ofof the
научни-
carbon
carbon
perature, a phenomenon that has come to be
relationship
ци којas
dioxide
dioxide
known inја
inthe between
наговестил
the
the atmosphere
atmosphere
greenhouse
theзависноста
amount
andglobal
and
effect.
of carbon
Youме
global ѓу ко-
tem-
tem-
might
CH33OH
CH OH �
�CHCH33OH
OH L
LCHCH33OH
OH�
�� CH O��
22� � CH33O� �
dioxide
perature,
личеството
perature, inaathe atmosphere
phenomenon
јаглерод ди and
that
о ксид global
has воcome tem- tobe
атмосфе- be HCOOH
CH 3 OH �
� HCOOH
CH 3 OH L
L HCOOH
CH 3OH 2 2� HCOO
� CH3O
like to read Arrhenius’s original paper to
phenomenon that has come “On
perature,
known иasasathe
phenomenon
the greenhouse that has You
effect. come to be
рата
known
the influenceгло балната
greenhouse
of carbonic затоплување,
effect.
acid in Youtheфено might
might
air мен
upon HCOOH�
HCOOH HCOOHL
�HCOOH HCOOH�
LHCOOH �� HCOO��
22 � HCOO
known
like
којto as
toread
денесreadthe greenhouse
еArrhenius’s
познат како effect.
ефектYou
original paper might
на стаклена “On NH3
HCOOH � NH3
� HCOOH NH�
L HCOOH NH�
� HCOO�
like
the temperature Arrhenius’s
of the original
ground,” paper
London “On L 4 2 � 2
like
the to
градина. read
influence Arrhenius’s
of
Оргиналната carbonic original
acid
статија inpaper
the “On
air upon
the influence
Edinburgh of carbonic
Dublin Philos.acid Mag. in the J.наSci.,
Аре
air ниус
upon
NH3 water NH NH� isNH
� ��
the
the
the“За influence
temperature
влијанието
temperature of carbonic
ofof на the
the acid inLondon
ground,”
јагле
ground,”р одната the
London air upon
киселина The extent toNH which �NH
� undergoes
3 Lautoprotolysis
L NH 44 ��NH slight
22 at room tempera-
1896, 41, 237 – 276.
the NH33 � NH33 L NH� � NH �
одtemperature наofтемпературата
the ground,” Mag.London 4 2
Edinburgh
EdinburghвоздухDublin Dublin
от Philos.
Philos. Mag. J.J.на Sci.,
Sci.,земјата” ture. Thus,
Theextent the hydronium
extenttoto�7whichwater and hydroxide
waterundergoes ion
undergoesautoprotolysis concentrations
autoprotolysisisisslight in pure
roomwater
slightatatroom are
tempera-
Edinburgh
1896, 41,237 Dublin
237 –276.
276. Philos. Mag. J. Sci., The which tempera-
можете
1896, 41, да –ја прочитате во списанието only
The about
extent 10
to
Автопротолизата M.
which наDespite
water the
undergoes
водата на small
собна values
autoprotolysis
температураof these
is concentrations,
slight
e at room
незначителна. this
tempera-
Затоа,
1896, 41, 237 – 276. ture. Thus,
ture. Thus, the
the hydronium
hydronium and and hydroxide
hydroxide ion ion concentrations
concentrations inin pure pure water
water are
are
London Edinburgh ion isDublin Philos.proton Mag. J. dissociation reaction
The hydronium
Sci.,1896, 41, 237–276.
the hydrated ture.
only Thus,
only aboutthe
концентрацијата
about 10�7
10 M. isDespite
hydronium
M.
veryand
�7на хидрониум-
Despite important
the
the
in understanding
hydroxide
хидроксид
small
small
ion
values
values
concentrations
јоните ofвоthese
of thesethe behavior
чиста in pure
вода ofwater
е само
concentrations,
concentrations,
aqueous
are
околу
this
this
solutions.
only
10 about
−7 М. 10 �7
Иакоreaction
овие M.вредности
Despite theмногу
се small values of реакција
these concentrations, thisе
ininмали, оваа на дисоцијација
formed when water reacts with an acid. It dissociation reaction
Thehydronium
The hydroniumion ionisisthe thehydrated
hydratedproton proton dissociation isisvery
veryimportant
important understanding
understanding thebehavior
the behavior ofaqueous
of aqueous
The is usually
hydronium formulated
ion isreacts the ashydrated
H 3O�, although proton dissociation
многу важна
solutions. reaction
за да се is very
разбере important in
однесувањето understanding
на водните the behavior
раствори. of aqueous
formed
formed whenwater
when water reacts with withan anacid.acid.ItIt solutions.
formed Хидрониум several
whenformulated
water јонот higher
reacts е хидриран
hydrates
with an acid. протон,
exist.It solutions.
isisusually
usually
кој се formulated
формира кога asasводата
HH3O 3O ��, although
, although
� реагира со
is usually formulated
киселина. Тој several
обично
several
as
higher
higher
H 3 O , although
hydratesexist.
се претставува
hydrates exist.
како
4A-4 Strong and Weak Acids and Bases
several
(also higher hydrates exist. 4A-4 Јаки и слаби киселини и бази
H3O+, иако постојат
Autoprotolysis и повисоки
called autoionization)хидрати. 4A-4 4-1
4A-4
Figure Strong
Strong anddissociation
shows and
the WeakAcids
Weak Acids andBases
and
reactionBases
of a few common acids in water. The
involves the spontaneous reaction of mole-
Autoprotolysis(also (alsocalled calledautoionization)
autoionization)
4A-4
На Сл. 4-1 прикажани
Strong се реакциите
and Weak Acids andна Bases
дисоцијација на неколку вообичаени
first two are strong acids because they react with water so completely that no
Autoprotolysis
Автопротолизата (позната Figure4-1
киселини 4-1во shows
вода.the the dissociation
Првите reaction
две се reaction
јаки киселини ofaafew fewзатоа common acidsininwater.
што потполно water.
реагираат The
cules of a substance
Autoprotolysis (also called to give a pair ofиions.
autoionization) како Figure shows dissociation of common acids The
involves the spontaneous
автојонизација) е спонтанаof
involves the spontaneous reaction
reaction ofmole-
mole-
реакција undissociated
Figure
со 4-1are
firstводата, shows solute molecules
the acids
dissociation remain.
reaction The of others
a with
few commonareсупстанца
weak acids сеin which
acids, water. react
The
involves the substance
spontaneous reaction ofof mole- first two
two areпри strong
strong што молекулите
acids because
because на
theyрастворената
they react
react with water water so completely
so completelyкомплетно
that
that no
no
cules
cules меѓуofofaaмолекулите
substance to на
togivegiveедна
aapair супстанца
pair ofO� ions.
ions. incompletely
first two are strong
дисоцирани.
undissociated with
solutewater
Другите acids
се слаби
moleculesto give
because solutions
they react
киселини,
remain. Theкои that
with contain
нецелосно
others water
are weaksignificant
so
реаcompletely
weak гираат amounts
со thatreact
водата
which
acids, which noof
и
In this
cules of atext we use to
substance thegive
при која се добива двојка јони.
symbol a pair Hof 3 ions. in the undissociated solute molecules remain. The others are acids, react
both
даваат the
undissociated parent
раствори
incompletely acid
solute
withшто and
содржат
water its
molecules conjugate
remain.
значителни base.
The
solutionsколичес Note
others that
are acids
weak
тва и од can be
acids,
почетната cationic,
which an-
react
киселина
chapters that deal with acid / base equilibria incompletely with water toto give
give solutions that contain
that contain significant
significant amounts
amounts of
of
InInthis
thistexttextwe weuse usethe thesymbol
symbolHH3O 3O �� in the
in the иionic,
incompletelyor electrically
од нејзината with neutral.
water
конјуграна to TheТреба
give
база. same
solutions
даis true
се thatforcontain
напомене bases. significant amounts of
Inandthisacid/base
text wedeal equilibrium
use the symbol calculations.
H 3Oequilibria
�
in the In both
both the
the parent
parent acid
acid andits
and its conjugate
conjugate base.
base. Note
Note thatдека
that acids
acids киселините
canbe
can можатan-
becationic,
cationic, да
an-
chapters Во thatпоглавјата with
chapters that deal with acid / base equilibria од
acid текстов,
/ base кои се both Thethe acids
parent in Figure
acid and 4-1
its become
conjugate progressively
base. Note thatweaker
acids from
can betop to
cationic,bottom.
an-
other
chapters chapters,
that dealwe simplify
with acid to
/ basethe more
equilibria con- бидат
ionic,or
ionic, катјонски,
orelectrically
electrically анјонски
neutral.
neutral. и неутрални
Thesame
The sameisхемиски
istrue
truefor forформи.
bases. Исто важи и за базите.
bases.
занимаваат
andacid/base
acid/base со киселинско-базна
equilibrium calculations.InIn Perchloric acid and hydrochloric acid are
and equilibrium calculations. ionic,
На or
Сл. electrically
4-1 наредени neutral.
се4-1 The
киселини, same кои truecompletely
isодејќи for bases.
од долу dissociated.
нагоре, topIn
станtop
уваат contrast,
venient
and
other рамнотежа
H
acid/base
chapters,
�
. Weequilibrium
we
should и киселинско-базни
simplify
keep
to
in mind, how-
calculations.
themore morecon- In
con-
The
The acids
acids inin Figure
Figure 4-1 become
become progressively
progressively weaker
weaker from
from totoсèbottom.
појаки
bottom.
other chapters, we simplify to the
пресметувања, се употребува симболот иonly
The
појаки.about
acids
Perchloric acid 1%in
Перхлорната
acid andof
Figureacetic 4-1
и
and hydrochloricacid (HC
become
хлороводородната
hydrochloric acid H O
acid are
2 3 )
progressivelyis dissociated.
киселина
are completely
2 weaker
се
completely dissociated. Ammonium
from
целосно top
dissociated. In to ion
дисоцирани. is an
bottom.
In contrast,
contrast,
other
venient
ever,
chapters,H��. .We
that
we
Weshould
this
simplify symbol
shouldkeep to represents
the
keepininmind, more
mind,how- con-the
how- Perchloric
venient
H3O+.H HВо � другите поглавја се користи even
Perchloric
За weaker
разлика
only aboutabout 1%acid
од acid;
нив,
1% of and only
оцетната
of acetic about
hydrochloric
acetic acid 0.01%
киселина
acid (HC acid of
are
(HC this ion
completely
H O
(HC22HH33OO22))2isis3dissociated.) еis
dissociated.
2 dissociated
само dissociated.
околу into
1%
Ammonium ion Inhydronium
contrast,
дисоцирана.
ion isis an
an
venient ever, . Wethat should
this keephydrated
symbol inrepresents
mind, proton.
how- the only Ammonium
ever, that this symbol
поедноставниот H+. Меѓутоа, represents the
треба Амониум
ions
only and
evenabout weaker катјонот
ammonia
1%acid; еonly
of acetic уште
molecules. пос(HC
acid
about лаба
Another
0.01% киселина.
2H 3O generality
of 2)this Тој illustrated
is dissociated.
ion е околу 0,01%
Ammonium дисоциран
in Figure 4-1 до
ion isis that
an
ever, that this symbolhydrated represents the
proton. even weaker acid; only about 0.01% of this ion isis dissociated
dissociated into
into hydronium
hydronium
даThe сеcommon
има на ум, strong дека bases тој симбол
include
hydrated прет
NaOH,
proton. хидрониум
the
ionsweakest
even weaker
andammoniaјони
acidи forms
acid;
ammonia молекули
only about
molecules. амонијак.
the strongest
0.01%
Anotherof Едно
conjugate
this ion
generality општо base; правило
that in
isillustrated
dissociated еinto
прикажано
is,Figure
ammonia
hydronium
4-1isishas наa
that
KOH, Ba(OH)2ставува , and theхидриран
hydrated proton.
quaternaryпротон.
ions and molecules. Another generality illustrated in Figure 4-1 that
Thecommon
commonstrong strongbases basesincludeincludeNaOH,
ammo-
NaOH, слика
much
ions and
the weakest4-1,
stronger
weakest acidдека
ammonia најслабите
affinity
acid forms for
molecules.
forms the киселини
protons
Another
the strongest than формираат
any
generality
strongest conjugate base
conjugate base; најсилни
above
illustrated it.
base; that inконјугирани
Perchlorate
that is, Figure
is, ammonia 4-1and
ammonia has isбази.
chlo-
that
has aa
The the
Така, амон ијакот има многу посиленinафинитет кон протони
The
KOH,
nium commonhydroxides, Rbases
Ba(OH)2strong 2, ,and
andthe 4 NOH,
the
whereNaOH,
include
quaternary
R is an
ammo- ride
the
much ions
weakest have
stronger no
acid affinity
forms
affinity for for
the protons
strongest
protons aqueous
thanconjugate
anybase basesolution.
base;
aboveit. that is,одammonia
it.Perchlorate
било којаhas
Perchlorate
база
andchlo-
chlo-a
KOH, Ba(OH)
Во alkylјаки2 бази се
quaternary
вбројуваат
ammo-
NaOH, much
надThe stronger
него. affinity
Перхлоратните for protons
иprotons
хлориднитеthan any
јони above
немаат афинитет кон проandтони во
KOH, nium Ba(OH)
hydroxides,
group
, and the such
R4 4NOH,
NOH,
as CH 3 orammo-
quaternary whereRRis2isan
C H5 .
an much
rideions tendency
stronger
ionshavehaveno of
affinity
noaffinity a
for
affinityfor solvent
forprotons tothanaccept
protonsininaqueousany or
base
aqueoussolution.donate
above
solution. protons
it. determines
Perchlorate and chlo-the
nium hydroxides, R where ride
niumKOH, Ba(OH) , како where и кватерните воден
strength раствор.
of a no solute of acid orprotons
basetodissolved in solution.
it. For example, perchloric and
hydroxides, R 2NOH, R is Han . ride ions have affinity for inaccept
aqueous
alkyl
alkyl
амониум хидроксиди, R2NOH, group
group such
4
such asas CHCH oror C C2 5 5.R
каде H The
The tendency
tendency of aa solvent
solvent to accept oror donate
donate protons determines
protons determines the
the
Афинитетот на растворувачот да примаorили оддаваprotonsпротониdetermines
ја определува
3 3 2
alkyl group such as CH 3 or C 2 H5 .
е алкил радикал како CH3 и C2H5.
The
strength tendency
of a soluteof a
acid solvent
or base to accept
dissolved in donate
it. For example, perchloric the
and
strength
јачината of of a solute
на киселината acid or
и базата base dissolved in it. For example, perchloric
4 и HCl
andсе
strength a solute acid or baseрастворена
dissolved во inнего.
it. For На example,
пример, HClO perchloric and
4Б Хемиска Рамнотежа 83
4B Chemical Equilibrium 83
HClO4 + H2O H 3O + + ClO4–
Најака киселина Најслаба база
HCl + H2O H 3O + + Cl–
H3PO4 + H2O H 3O + + H2PO–4
Al(H2O)63+ + H2O H 3O + + AlOH(H2O)25+
HC2H3O2 + H2O H 3O + + C2H3O2–
Најслаба киселина H2PO4– + H2O H 3O + + HPO24– Најакa база
NH+4 + H2O H3O+ + NH3
Figure Слика 4-1. Реакции

4-1 Dissociation на дисоцијација
reactions и релативна
and relative strengths јачина
of some на некои
common acids вообичаени
and their conju-
Figure киселини
4-1 и нивните конјугирани бази. Напоменуваме дека HCl и HClO се целосно
acids4and
gate bases. NoteDissociation
that HCl andreactions andcompletely
HClO4 are relative strengths of some
dissociated common
in water. their conju-
дисоцира н и во вода.
gate bases. Note that HCl and HClO4 are completely dissociated in water.
Во
The јаки
common киселини
strong acidsсе вбројуваат
include HCl, HCl,
јаки киселиниacids
во вода. како растворувач The common strong acids include HCl,
hydrochloric areМеѓутоа, ако наместо
strong acids in water.водата
If anhydrous се употреби
acetic acid, a weaker HClO
HClO 44,, HNO
HNO , ,
33 2HtheSO (при
first
4 protonпрвото
in H прото
2 SO 4,
анхидри р ана оцетна кис елина, која е послаб протон акцептор од водата, ниту HClOHI,
нирање), 4 , HNO
HBr, , the
3HI first proton
и органските in acids,
H 2 SO4 ,
сулфонски
proton acceptor than water, is substituted as the solvent, neither aofweaker
hydrochloric acids are strong acids in water. If anhydrous acetic acid, these HBr, and the organic sulfonic
HClO
proton ниту HCl
acceptor нема
than целосно
water, isда дисоцираат,
substituted asтуку
the ќе се воспостави
solvent, neither следната
acids 4undergoes complete dissociation; instead, equilibria such as the followingof these HBr, HI,
киселини,
RSO 3 H.
and
RSO the3H.
organic sulfonic acids,
рамнотежа:
acids undergoes complete dissociation; instead, equilibria such as the following RSO3 H.
are established: Од
Ofсите
all theкиселини
acids listedприкажани на сликаmargin
in the previous 4-1,
are established: Of allперхлорната
theinacids listed
CH 3COOH � HClO4 L CH 3COOH � само
note and Figure 4-1,inonly
киселна the еprevious
perchloric margin
јака киселна acid
2 � ClO 4
�
CHбаза
COOH � HClO L CH COOH �
� ClO � note
во
is and inacid
aметанол
strong Figure
и in 4-1, only
етанол.
methanol perchloric
Затоа,
and овие два
ethanol. acid
3
base1 киселина
1 acid 4 2 киселина
3acid
2 12 база
base 24 1 2
is a strong
алкохола acid in
претставуваат methanol and ethanol.
диференцирачки
Thus, these two alcohols are also differenti-
base 1 acid 2 acid 1 base 2
Perchloric acid is,, еhowever,
Сепак, HClO considerably
значително stronger than
посилна киселина hydrochloric
од HCl acid in this
во овој растворувач;
Thus,solvents.
ating these two alcohols are also differenti-
растворувачи.
Perchloric acid 4 however,
is, considerably stronger thanAcetic
hydrochloric acid
solvent; its dissociation is about 5000 times greater. acid
нејзината дисоцијација е 5000 пати посилна. Тука, оцетната киселина дејствува thus actsinas
this
a ating solvents.
solvent; its dissociation is about 5000acids
times greater. Acetic acid thus acts as a Во еден диференцирачки растворувач,
differentiating solvent toward the two by revealing the
како диференцирачки растворувач за нив, покажувајќи ги својствените разликиinherent differences In a differentiating solvent, various acids
различни киселини дисоцираат до
differentiating
in their solvent
acidities. toward theother
two acids by
is arevealing the inherent differences In a differentiating solvent, variousthusacids
во ацидитетот на Water, on the
овие две киселини. hand,
Од друга страна, solvent
leveling водата for perchloric,
е нивелирачки dissociate
различен to different
степен и затоаdegrees
имаатandразлични
in their acidities.
hydrochloric, Water,
nitric, and on the
sulfuric other
acids hand,
because is a
allleveling
four are
(изедначувачки) растворувач за перхлорната, хлороводородната, азотната
solvent for
completely perchloric,
ionized inи dissociate
јачини.
have Во to different
нивелирачките
different strengths. degrees and thus
In растворувачи,
a leveling
hydrochloric, nitric, and sulfuric acids because all four are
сулфурната киселина, бидејќи во неа како растворувач, сите четири and
this solvent and thus exhibit no differences in strength. completely
Differentiating ionized in
level-
киселини неколку
solvent, киселини
have different се are
severalstrengths.
acids целосно
In a levelingdis-
completely
this solvent and thus exhibit no differences in strength. Differentiating and level- дисоцирани
solvent, several и затоа имаат иста јачина.
ing solvents also exist for bases.
се целосно јонизирани и не покажуваат разлики во јачината. Диференцирачки и sociated and areacids
thus of arethe
completely
same dis-
ing solvents also
нивелирачки exist for bases.
растворувачи постојат и за базите. sociated and are thus of the same
strength.
strength.
4B CHEMICAL EQUILIBRIUM
4B CHEMICAL EQUILIBRIUM
4Б ХЕМИСКА РАМНОТЕЖА
The reactions we use in analytical chemistry never actually result in complete
The reactions
conversion we use intoanalytical
of reactants products. chemistry
Instead, never
they actually
proceed aresult
toхемија in complete
state никогаш
of chemical
Реакциите што се употребуваат во аналитичката не
conversion
equilibrium of
in reactants
which theto products.
ratio of Instead,
concentrationstheyof proceed
протекуваат до целосна претворба на реактантите во продукти. Наместоchemical
reactants to a
and state of
products is con-
тоа, тие
equilibrium
stant. inсостојба
which the
Equilibrium-constant
постигнуваат ratio of рамнотежа
concentrations
expressions
на хемиска of од
are algebraic
во која reactants
осот наand
нequations products
that is con-
describe
концентрациите the
на
stant. Equilibrium-constant
concentration relationships expressions
that exist are
among algebraic
reactants equations
and
реактантите и продуктите е константен. Константите на рамнотежа се изразуваат that
products describe
at the
equilib-
concentration
со алгебарски
rium. Among other relationships
равенки,things, that
го exist among
што equilibrium-constant
опишуваат reactants
постоечкиот and products
однос
expressions usattoequilib-
на концентрациите
permit calcu-
rium.the
меѓу
late Among
реактан other
error тthat иthings,
ите results equilibrium-constant
продуктите
from anyво unreacted
рамнотежа. expressions
Помеѓу
analyte permit
другото,
remaining us toequilib-
calcu-
изразите
when за
late the
констан
rium error
hasтитеbeenнаthat results from
рамнотежа
reached. any unreacted
овозможуваат analyte remaining
да ја пресметаме грешката whenштоequilib-
произ
rium
легува
The has been reached.
поради билоthat
discussion кој follows
неизреагиранdeals аналит,
with useпреостанат по постигнување
of equilibrium-constant то на
expres-
Theto discussion
рамнотежата.
sions that follows
gain information deals withsystems
about analytical use of inequilibrium-constant
which no more thanexpres- one or
sions
two Во toследниот
gain information
equilibria areдел ќе гоabout
present. analytical
разгледаме
Chapter systems
theseinmethods
користењето
10 extends which
на no
to more
изразите than one or
за константите
systems contain-
на
twoрамнотежа,
ing equilibria
several за present.
are добивање
simultaneous информации
Chapter
equilibria.10Such за these
extends аналититич
complex methods
systemsките системи
toaresystems во кои
contain-
often encoun-
се
ingприсутни
teredseveral само chemistry.
една илиequilibria.
simultaneous
in analytical две рамнотежи. Поглавието
Such complex 10 гиare
systems проширува овие
often encoun-
методи
tered inво системиchemistry.
analytical што содржат повеќе истовремени рамнотежи. Такви сложени
системи се среќаваат често во аналитичката хемија.
4B-1 Describing The Equilibrium State
4Б-1
4B-1Опис на рамнотежната
Describing состојбаState
The Equilibrium
Consider the chemical equilibrium
Да ја разгледаме
Consider хемиската
the chemical рамнотежа
equilibrium
H 3AsO4 � 3I � � 2H � L H 3AsO3 � I � 3 � H 2O (4-5)
H 3AsO4 � 3I � � 2H � L H 3AsO3 � I � 3 � H 2O (4-5)
The rate of this reaction and the extent to which it proceeds to the right can be
The ratemonitored
readily of this reaction and thethe
by observing extent to which
orange-red it proceeds
color to the right
of the triiodide ion Ican be
3 (the
�
readily monitored by observing the orange-red color of the triiodide ion I � 3 (the
Брзината на оваа реакција и интервалот до кој таа продолжува на десно може
лесно да се следи со набљудување на оранжово-црвената боја на тријодидниот
other participants in the reaction are colorless) as it increases with time. If, for
јон I3- (другите учесници во реакцијата се безбојни).
example, we add 1 mmol of arsenic acid H 3 AsO4 to 100 mL of a solution con-
Бојата, со времето, станува поинтензивна. Ако, на пример, додадеме 1 mmol
taining 3 mmol of potassium iodide, the red color of the triiodide ion appears al-
H3AsO4 на 100 mL раствор кој содржи 3 mmol калиум јодид, црвената боја на
most immediately, and within a few seconds the intensity of the color becomes
тријодидниот јон се појавува скоро веднаш. По неколку секунди интензитетот
constant,
на бојатаwhich shows
станува that the triiodide
константен. concentration
Тоа покажува has becomeнаconstant
дека концентрација (see
тријодидниот
color plate 1b).
анјон станала константна (видете ја колор сликата 1б)
A Раствор
solutionсо ofидентичен
identical color intensity
интензитет на (and hence
боја (а identical
од тука triiodideтријодидна
и идентична concen-
tration) can also be produced if we add 1 mmol of arsenous
концентрација) може да се добие, и ако се додаде 1 mmol арсенеста acid H 3 AsO to 100
3киселина
mLH3AsO3 на 100 mL раствор кој содржи 1 mmol тријодиден јон (видете јаHere,
of a solution containing 1 mmol of triiodide ion (see color plate 1a). колор
the color 1а).
сликата intensity
Овде,isинтензи
initiallyтетот
greater than inнаtheпочетокот
на бојата first solution but rapidly
е поголем отколкуde-во
creases as a result of the reaction
првиот раствор, но брзо се намалува како резултат на реакцијата
H 3AsO3 � I �
3 � H 2O L H 3AsO4 � 3I � 2H
� �
На крајот,
Ultimately, бојатаofнаtheдвата
the color two раствора
solutions еis идентична.
identical. Many Можат да се
other употребат и
combinations
ofнекои другиreactants
the four комбинации can наbe четири
used toреак танти
yield за да сеthat
solutions добијат
are раствори што нема
indistinguishable
да сеthe
from разликуваат од опишаните.
two just described.
Од резултатите
From the results ofнаtheекспериментите
experiments shown прикажани
in colorнаplatesколор 1a сликите
and 1b, we 1а иsee1б,
Положбата на една хемиска гледаме дека односотrelationship
на концентрациите при хемиската
The position of a chemical equilibrium is inthat the concentration at chemical equilibriumрамнотежа
(that is, the(т.е. местото
position
рамнотежа е независна од патот по кој наequilibrium)
рамнотежа)isе independent
независен од патот по byкој which
се воспоставува состојбата
dependent of the route by which equilibrium
таа се постигнува. of of the route the equilibrium state isна
is reached. рамнотежа.
achieved. ThisМеѓутоа, овој однос
relationship, however, се менува со менување
is altered на условите
by the application во системот.
of stress to the
Такви промени вклучуваат промена на температурата, притисокот (ако еден од
Според Принципот на Ле Шателје, system. Such stresses include changes in temperature, pressure (if one of the re-
положбата на хемиската рамнотежа actants реактантите или продуктите
or products is a gas), or е гас)
total или вкупната концентрација
concentration of a reactant orнаaреактантот
product.
Theсекогаш се поместува
Le Châtelier во насока
principle states that theшто These effects can be predicted qualitatively from the квалитативно
или продуктот. Овие ефекти можат да се претскажат principle of Le принципот
соChâtelier,
води кон намалување на применетата на Ле Шателjе, кој вели дека хемската рамнотежа секогаш се поместува во
position of an equilibrium always shifts in which states that the position of chemical equilibrium always shifts in a direc-
промена во системот. насока на реакцијата, која се стреми да го намали ефектот од применетата
such a direction as to relieve a stress that is tion that tends to relieve the effect of an applied stress. Thus, an increase in tem-
промена. Според тоа, наголемувањето на температурата го менува односот на
applied to the system. perature alters the concentration relationship in the direction that tends to absorb
концентраците во правец на апсорпција на топлината, а наголемувањето на
heat, and an increase in pressure favors those participants that occupy a smaller
притисокот ќе ги фаворизира оние учесници во рамнотежата што заземаат помал
total volume.
вкупен волумен.
InПри
an analysis, the effect
една хемиска of introducing
анализа, особеноanе additional amount of од
важно влијанието a participat-
внесување
ing species to the reaction mixture is particularly
дополнително количество на еден од хемиските видови во реакционата important. Here, the resulting
смеса.
stress is relieved by
Поместувањето наa рамнотежата,
shift in equilibriumво ваков in the direction
случај, е воthat partially
правец на uses up
трошење
the added substance. Thus, for the equilibrium we
на додадениот хемиски вид. Според тоа, за рамнотежата што ја разгледавме have been considering
(Equation
(Равенка 4-5), the addition на
4-5), додавањето of арсенова
arsenic acid кисе(H 3 AsO
лина (H4)3AsO
or hydrogen ions causes
4) или водородни јони
anдоведува
increaseдо in засилување
color as more triiodide ion and arsenous acid are
на бојата бидејќи се формираат повеќе тријодидни formed; the addi-
јони
Законот за дејство на масите tion
и of arsenous
арсенеста acid
киселина. has the reverse
Додавањето наeffect. An
арсенеста equilibrium
киселина shift
има brought
обратно about
влијание.
The mass-action effect is a shift
е поместување in the po-
на рамнотежата byПоместувањето
changing the amountна рамнотежата
of one of предизвикано
the participating со проме ната is
species на called
a mass-на
sition ofпредизвикана
an equilibriumсо додавање
caused еден од
на еден action
by adding учесниците се вика закон за дејство на масите.
effect.
одofреактантите
one the reactantsили продуктите
or products to a на Теоретските
Theoretical andиexperimental
експериментални studiesиспитувања на реакциони
of reacting systems on the системи
molecularна
системот. молекулско ниво покажуваат дека
system. level show that reactions among theреакците помеѓу
participating учесниците
species continueпродолжуваат
even after
Хемиските реакции не запираат при equilibrium и по постигнувањето
is achieved.на Theрамнотежата. Константниот
constant concentration ratioоднос на концентрациите
of reactants and prod-
Chemicalуслови
reactionsна do not cease atВсушност,
рамнотежа. equilib-
на реактантите
ucts results from иanпро дуктите
equality in произлегува
the rates of the од forward
еднаквитe andбрзини
reverseнаprocesses.
директната In и
количествата
rium. Instead, the на реактанти
amounts и продукти
of reactants and на повратната реакција. Со други зборови, хемиската рамнотежа е of
динамичка
се constant
константни поради тоа of
што
other words, chemical equilibrium is a dynamic state in which the rates the re-
products are because the rates состојба, во која се изедначени брзините на директната и повратната реакција.
брзините на директната и повратната actions in the forward and reverse direction are identical.
the forward and reverse processes are
реакција се изедначени.
identical.
Термодинамиката е гранка на
Thermodynamics
хемиската is aнаука
branch of chemical
која го проучува 4Б-2 Пишување
4B-2 на константи
Writing Equilibrium на рамнотежа
Constants
scienceпротокот
that deals на
withтопли на иofенергија
the flow heat and при
Влијанието на концентрацијата (или притисокот, ако реактантите се гасови) на
energy inхемиските реакции.The
chemical reactions. Положбата
position на The influence of concentration (or pressure if the species are gases) on the posi-
хемиската рамнотежа се изразува на квантитативен начин, со помош на изразот
ofхемиска та рамнотежа
a chemical equilibrium зависи одtoовие
is related tion of a chemical equilibrium is conveniently described in quantitative terms by
енергетски промени. за константа на рамнотежа. Такви изрази лесно се изведува од термодинамика.
these energy changes. means of an equilibrium-constant expression. Such expressions are readily de-
4B 4BChemical Equilibrium
Chemical
4B Chemical Equilibrium
Equilibrium
85
85 85
4Б Хемиска Рамнотежа 85
rived
rived rivedfrom
from fromthermodynamics.
thermodynamics.
thermodynamics. They
TheyThey are
areareimportant
important
important because
because they
because
theythey
4B permit
permit
permit
Chemical
the
the chemist
the chemist Equilibrium-constant
chemist
Equilibrium Equilibrium-constant
Equilibrium-constant
expressions provide
expressions
expressions provide85no
provide
no no
to predict
to
to predict predict the direction
the direction
the direction and completeness
and
andпомагаатcompleteness
completeness of a
of chemical
a
of a chemicalchemical reaction.
reaction.
reaction. An An Anequilib-
equilib- information
information
equilib-и Термодинамиката
as toaswhether
to
information as to whether whethera chemical
aна a reac-reac-
chemical
chemical reac-
Тие се важни
rium-constant бидејќи му
expression, however, на хемичарот
yields no да ја concerning
information предвиди насоката
the rate at еtoгранка хемиската
rium-constant
rium-constant expression,
expression, however,
however, yields
yields no no information
information concerning
concerning the the
rate rate
at at tion
tion
is fast
tion
is fast
enough
is fast enough
enough to
betouseful
be useful
in anin an
be useful
in an
комплетноста
rived
which from equilibrium на хемиската
thermodynamics. is реакција.
They are Ме
important ѓутоа, константата
because they на рамнотежа,
permit thereactions
chemist не Equilibrium-constant
наука која го проучува протокот на
expressions топли
provide no
is approached. In fact, we sometimes encounter reactions that
which equilibrium is approached. In fact, we sometimes encounter analytical procedure.
which
toдава
predict equilibrium
информации
the directionколкуapproached.
брзо
and ќе се In
completeness fact,
постигне we
of sometimes
рамнотежата.
a chemical encounter
Всушност,
reaction. reactions
An понекогаш
equilib- thatthat information
на
analytical
analytical
и енергија as
procedure.
procedure.
при
to хемиските
whether a реакции.
chemical reac-
have
have havehighly
highlyhighly favorable
favorable equilibrium
equilibrium constants
constants but
butbutare of
of little
are of littleanalytical
analytical use
useuse bebe- Положбата на хемиската рамнотежа
се среќава
rium-constant ме favorable
со реакции,
expression, equilibrium
што имаат
however, constants
многу
yields noповолни areконстанти
information little analytical
concerningна рамнотежа,
the rate be-
atно tion is fast enough to be useful in an
cause
cause cause their rates
their rates
theirаналитичка
rates isareare low.
are
low. This
low. limitation
This
This In limitation
limitation can
can often
can be
often
often be overcome
be overcome
overcome by the
by
by thethat use
the use
use analytical
се
whichсо equilibrium
мала применливост
approached. бидејќи
fact, we се многу
sometimes бавни.
encounter Оваreactions
ограничување зависи одprocedure.
овие енергетски промени.
of
of aaofcatalyst,
aможе
catalyst,
catalyst, which
whichwhich speeds
speedsspeeds the
the attainment
the attainment
attainment of
of equilibrium
of equilibrium
equilibrium without
without
without changing
changing
changing its
its its
често
have да биде надминато со употреба на
highly favorable equilibrium constants but are of little analytical use be- катализатор, кој ќе го забрза
position.
position.
постигнувањето
position.
cause their на
areaрамнотежата без менување на нејзиното место. by the use
Let
Да
Let us
Let usrates
consider
разгледаме
us consider
consider општ
a
low. This limitation
generalized
a generalized
случај
generalized на
equation
equation
хемиска
equation
can
for for
рамнотежа
for
often
aa chemical be equilibrium
a chemical
chemical
overcome
equilibrium
equilibrium
of a catalyst, which speeds the attainment of equilibrium without changing its
position. wW
wWwW � xX
� � xX
xX L
LL yY
yY yY � zZ
� � zZ
zZ (4-6)
(4-6)(4-6)
Let
where us consider
the capital a generalized
letters represent equation
the for
formulas a chemical
of equilibrium
каде
where where thethe
големите capital
capital букви letters
letters се represent
формулите
represent thethe наformulas
formulas of participating
хемиските форми, chemical
of participating
participating коиchemical
chemical species
учеству species
ваат
species
and
во the
and
andреакцијата, lowercase
the lowercase
the lowercase italic
а малите letters
italic
italic lettersкоси
wW areare
letters
� the
are
букви
xX
the L small
the small
сеyY
small whole
бројот whole
� zZ молови
whole numbers
numbers
numbersили required
required to balance
to
стехиометриски
required balance
(4-6)
to balance
the
thethe equation.
коефициенти equation.
equation. Thus,Thus,
потребни
Thus, the
thethe equation
заequation states
израмнување
equation states that
states наw
thatthat mol
w mol
w равенката.
mol of
of Wof react
W WСпоред
react with
react
with xx mol
with
тоа, mol molof
of Xof to
xравенката
X X to
to
where
form
покажува
formthe
y capital
mol of
дека
mol Y w
of letters
and
mol
Y z
andод represent
molW of
mol Z. the
The
реагираат
of Z. formulas
Theсo mol of
equilibrium-constant
x од participating
X и
equilibrium-constant формираат chemical
expressiony mol
expression for
Yspecies
this
и
for z re-
mol
form
and the
y
mol of Y and
y lowercase italicz mol z of are
letters Z. The
the equilibrium-constant
small whole numbers expression
required tofor this re- re-
balance
this
action
Z. Изразот
actionaction is
is isза константата на рамнотежа за оваа реакција е CatoCato
Guldberg
Guldberg(1836 – 1902)
(1836 and and
– 1902) PeterPeter
the equation. Thus, the equation states that w mol of W react with x mol of X to Cato Guldberg (1836 – 1902) and Peter
[Y] y yz
[Z] z Гулдберг
WaageWaage (Cato
(1833(1833 Guldberg,
– 1900)
– werewere
1900) 1836–1902)
Norwegian
Norwegian
form y mol of Y and z mol of Z. The [Y]
y [Z]
z expression for this re- Waage (1833 – 1900) were Norwegian
K
K� �K �[Y]w[Z]w x x (4-7)
(4-7)(4-7) иchemists
Ваге (Peter
whose
chemists
chemists whose Waage,
primary
whose 1833–1900)
interests
primary
primary
werewere
interests
interests
in the
were in the in the
action is [W]
[W][W]w[X][X]
[X]x field of thermodynamics.
field of thermodynamics. In 1864, these
In 1864, these
Cato
fieldGuldberg се норвешки
(1836 – 1902)
of thermodynamics. хемичари чиј
Inand
1864, Peterthese
workers
workerswere the first
–were the to propose
first to propose the law of of
the law
каде
where изразите
where
where the
thethe во средна
bracketed
bracketed
bracketed termsзаграда
have
terms
terms have го the
the
have имаат
followingyследното
following
[Y] значење:
[Z]z meanings:
meanings: основен
Waage
workers интерес
(1833
were 1900) било
were
the first to полето
Norwegian
propose на
the law of
1. Моларна концентрација за растворени Kthe� following meanings:
wсупстанци.
x
(4-7) mass
chemists action,
mass which
action,
whosewhich
термодинамиката.
mass action, primaryis
which expressed
is expressed
interests
Воexpressed
is 1864
in
were
год,
Equation
in тиеin Equation
in the
Equation
1. Molar concentration if the species [W]
is [X] 4-7. If you would like to learn more about
is aaisако
dissolved solute.
1. Molar concentration if атмосфери,
the species a dissolved solute. field 4-7.
4-7.ofIf If you would
thermodynamics.
you would like to
toInlearn
likeпредложиле learn
1864, more more
theseaboutabout
2.
1. Парцијален
Molar притисокif во
concentration the species хемиската
dissolved solute.форма е гас. Всушност, биле првите
Guldberg and кои
Waage го
2. Partial pressure in atmospheres if Guldberg and toand
Waage readread
and athe
translation
alaw
translation
if the species is aaisgas; in fact, we will often
2. the
Partial pressure in atmospheres if the species a gas; inодfact, workers were the first propose of
where
2. често
Partialbracketed
се заменува
pressure terms
in haveвоthe
изразот
atmospheres following
средната
the meanings:
заграда
species is(членот
gas; [Z]fact,
in we we
willwill
равенкатаoftenoften
4-7) со Guldberg
законот
of their
mass
and
за дејс
original
of their
action,
Waage
тpaper
original
which
во на and read
масите,
on
is paper
expressedthe
on law
a
the
translation
којof гоof
in law
Equation
replace the
replace bracketed
the bracketed term (say
term [Z]
(say in
[Z] Equation
in Equation4-7) with
4-7) withthe symbol p , of their original paper on the law of
replace thepzbracketed
симболот
1. Molar
, кој е парцијален
concentration term (sayпритисок
ifthe
thepartial
species is a of
на гасот4-7)
[Z] in Equation
dissolved
Z воwith
solute. the symbol pZ , Z ,
атмосфери.the symbolZ p изразиле
mass
4-7.
mass mass
If you со
action, равенката
set
action,
would
action,
your
set
set like your
yourtobrowser
4-7.
browser Ако
browser
learn more to
to to
сакате
about
which
whichstands for
stands the
for partial pressure
pressure the
of gas
the Z
gas in
Z atmospheres.
in atmospheres. даhttp://dbhs.wvusd.k12.ca.us /Chem-
which stands for the partial pressure of the gas Z in atmospheres.
2. Partial pressure in atmospheres if the species is a gas; in fact, we will often http://dbhs.wvusd.k12.ca.us /Chem- Ваге и
научите
Guldberg and повеќе
Waage за
http://dbhs.wvusd.k12.ca.us
and Гулдберг
read a и
/Chem-
translation
History/Concerning-Affinity.html.
гоHistory/Concerning-Affinity.html.
Ако
If If една
one (or (или
more) повеќе)
of the од хемиските
species in форми
Equation од 4-7
4-7 равенката
is aawith
ispure 4-7liquid,
е чиста
liquid, aa pure течност,
solid, ofдаHistory/Concerning-Affinity.html.
theirпрочитајте
original paper прево
on the дотlawна ofнивната
replace
If one one
the
(or (or more)
bracketed
more) of of
term
the the species
(say
species [Z]
in inEquation
in Equation
Equation 4-74-7)
is a pure
purethe symbol
liquid, pure , solid,
paZpure
solid,
чиста
or the цврста
solvent супстанца
present in или растворувач присутен во вишок, не се вклучува оргинална
mass статија
action, set за
your browser законот to за дејство
or the
orwhich
the
соодветен
solvent
stands
solvent for
воthe
present
членexpression.in excess,
present in excess,
partial
изразот
no
заpressure
excess, term
no no
term
константата
for
ofterm
the this
for
gas
forна thisZ species
this
in species appears
appears
atmospheres.
species
рамнотежа. appears in
in the
Наis пример, the equilib-
in the equilib- http://dbhs.wvusd.k12.ca.us /Chem-
equilib-
ако Z од на масите, наместете го вашиот
rium-constant
rium-constant expression. For example, if Z in Equation 4-6 is the solvent H 2O,
rium-constant expression. For example,
For example,if ZifinZ Equation
in Equation 4-64-6 the
is solvent
the H
solvent H 2O, History/Concerning-Affinity.html.
O,
равенката
Ifthe
the (or4-6 е растворувач
oneequilibrium-constant
more) O,Equation
H2in
of the expression
equilibrium-constant species изразот 4-7
simplifies за
to констан
is a pureтата на рамнотежа
liquid, 2 се
a pure solid, пребарувач на http://dbhs.wvusd.
the equilibrium-constant expression
expression simplifies
simplifies to to
поедноставува во
or the solvent present in excess, no term for this species appears in the equilib- k12.ca.us/Chem-
[Z]ZZ[Z]
in ZEquation History/Concerning-
4-7
in Equation is replaced withwith
p in
y y [Z] in Equation 4-7 4-7 is replaced
is replaced with pzz inpz in
rium-constant expression. For example,
K �K �if [Y]
[Y] [Y]
Z in
y Equation 4-6 is the solvent H O,
2
Affinity.htm
atmospheres if Z is a gas. No term for Z is
atmospheres
atmospheres if Z ifisZa is gas.a gas. No term
No term for ZforisZ is
K � [W] w wx x
w[X]
[W]
the equilibrium-constant expression simplifies [X]
tox included in the
included in equation
the equation if this
if species
this is a is a
species
[W] [X] included
[Z] in the equation
ZZ од равенката 4-7 if this species is a
[Z]
purein Equation
solid,
pure a pure
solid, 4-7
a is
liquid,
pure replaced
or
liquid, the
orwith
solvent
the pz inof aof a
solvent
The
Во reason
The reason
Theсекциите for
reason for штоthis
for simplification
this
thisследат simplification is
ќе ја разгледаме
simplification discussed
is
is discussed
y
discussed
[Y] in
причината the
in sections
the sectionsthat
за ова поедноставу
in the sections follow.
that follow.
that follow.вање.
pure solid,
е заменет со
atmospheres
a pure
if Z
liquid,
pzisвоa gas.
атмосфери or the
No term ако
solvent of a
for ZZ isе
K4-7� dilute solution.
dilute solution.
The
The constant
The constant K in
K Equation
in
constant KK inодEquation
Константата Equation
равенката 4-7 4-7is
4-7 aistemperature-dependent
wa temperature-dependent
a еtemperature-dependent
is[W] нумеричка величина numerical
[X] x numerical
numerical
која зависи quan-
quan-quan- dilute
гас. solution.
Нема член за Z во равенката
од included in the equation if this species is a ако
tity called
tity called
температурата
tity called the
the иequilibrium
the сеequilibrium
equilibrium constant.
вика константа constant.
constant. By
на
By convention,
By convention,
рамнотежа.
convention, Поthe
the concentrations
the concentrations
договор,
concentrations of
при пишување
of the
of
the the pure
оваа форма
Remember:
Remember:
solid, е чиста
Equation
a pure Equation
liquid, цврста
4-7 is супстанца,
theonly
or 4-7 an approxi-
is only
solvent an
of approxi-
a
The reason asforthethis simplification is discussed in the sections that follow. Remember: Equation 4-7 is only an approxi-
products,
на products,
равенката,
products, as as
the equation
the equation
концентрациите
equation is
is written,
is written, are
на продуктите
written, are always
are always
always placed
секогаш
placedplacedin
се
in the
in numerator
the
сместени
the numerator and
во броителот,
numerator and the
and
the the чиста
mate
dilute течност
form
mate of
form
solution. anили
of раствору
an в
equilibrium-constantач на
The constant of K in mate form of an equilibrium-constant
аconcentrations
concentrations
concentrations of theнаEquation
of
the reactants
the
реактантите
reactants
4-7
reactantsin
in the
is the
in
во
the
adenominator.
temperature-dependent
denominator.
именителот.
denominator.
numerical quan- разреден
expression.
expression.
раствор.
TheThe
expression. exact
The exact exact expression
expression
expression
takestakes
takes
tity called
Equation the
Равенката
Equation equilibrium
4-74-7
4-7is only
еisсамоan
only constant.
approximate
приближна
an By
approximate convention,
form
форма form of
на aof the concentrations
thermodynamic
термодинамичкиот
a thermodynamic of
израз the
equilibrium- за
equilibrium- Запните:
Remember:
the form Равенката
the formEquation 4-7 4-7 is е само
only an approxi-
Equation
products, as 4-7equation
the is only anis approximate
written, are form of
always a thermodynamic
placed in the numerator equilibrium-
and the the form
constant
constantexpression.
на рамнотежа.
expression. The Theexact
Точната
exactform is
форма
form given
е
is дадена
given by Equation
со
by равен к
Equation 4-8
ата 4-8in
4-8 наthe
in margin.
маргината.
the margin. приблжна
mate form ofформа на изразот
an equilibrium-constant за
constant expression. The exact form is given by Equation 4-8 in the margin. y z
тaa�ежа. a yYa� z
concentrations of the reactants inapproximate
the denominator. y � z aZ
Generally,
Обично, сеwe
Generally, will
користи
we use
will the
use approximate
приближната
the форма form
наform of
оваа this equation
равенка
of this затоаbecause
equation што it is
it less
полесно
because константаThe
isсеless expression. за рамно
exact
K �K expressionY � aТочниот
Y Z
Z takes (4-8)(4-8)
Generally,
Equation we
4-7 will
is use
only the approximate
anвреме
approximate form
form of this equation
of a thermodynamic because it is
equilibrium- less K � aW w
a Waa�
� w x
x aX
x (4-8)
решава
tedious иand
tedious бара
andtime помалку
timeconsuming
consuming одthan
than термоди
thethe намичката.
thermodynamic
thermodynamic Во
form.делот
form. 9Б,
In Section
In е покажано
Section9B,9B,we we the израз
formја има формата a wW � X
tedious expression.
constant and time consuming
TheEquation than theisthermodynamic form.4-8In in
Section 9B, we X
дека
show
show
употребата
show when
when the
when
the
наuse
use
the
use of
of ofexact
равен
Equation
form
кEquation
ата 4-74-7
4-7
приis
4-7
is
given
likely
is likely
likely
bylead
пресметувањето
to
to toEquation
lead to
lead
to
на
serious
to serious
serious
theinmargin.
рамнотежата
errors
errors
errors in
може да
equilib-
in equilib-
equilib- where
where
a Y , a YZ , a ZW,,aaand
where
a Y , a Z , a W , and Y �
W
a Xa are
y , and z a the
a X are are activities
the activities
Z X the activities
Generally,
доведе
rium
rium до we will and
сериозни
calculations
calculationsuseгрешки
thehow
how
and approximate
и Equation
како, во
Equation 4-8 form
такви
is
4-8 of
applied
is thisinequation
случаи,
applied да these
these
in because
се cases.
применува
cases. itравенката
is less of species
of Y, K
species Z,Y,�
W, Z, and
W, X
w and (see Section
xX (see
(4-8)
9B).9B).
Section
rium calculations and how Equation 4-8 is applied in these cases.
tedious of species Y, Z, W, aand W � X a(see Section 9B).
4-8. and time consuming than the thermodynamic form. In Section 9B, we
X
show when the use of Equation 4-7 is likely to lead to serious errors in equilib- каде aаYy,, aаZz,, aаW
where w, иandаxa Xсеareактивитети
the activitiesна
rium calculations and how Equation 4-8 is applied in these cases. ofхемиските форми
W, andY,X X, (seeW и X 9B).
(види
4B-3
4B-3Important
4B-3 Important
Important Equilibrium
Equilibrium
Equilibrium Constants
Constants
Constants in
in Analytical
in Analytical
Analytical Chemistry
Chemistry
Chemistry
species Y, Z,
дел 9B)
Section
4Б-3 Важни константи на рамнотежа во аналитичката хемија
Table
Table
Table 4-2 summarizes
4-24-2 summarizes
summarizes thethe
types of
of chemical
types of chemical equilibria
equilibria and
andandequilibrium
equilibrium constants
constants
Во Табелата 4-2 се the types
прикажани chemical
хемиските equilibria
рамнотежи equilibrium
и константитеconstants
на
that
4B-3 are
that of
are importance
of
that are Importantimportance in analytical
in analytical chemistry.
chemistry. Simple
Simple applications
applicationsof some
of of
some
of of
рамнотежа, важни заEquilibrium
of importance in analytical
аналитичката Constants
chemistry.
хемија. ВоinSimple
Analytical
следните Chemistry
applications
секции се of some
прикажани
these
these constants
these constants
constants are illustrated
are illustrated
areпримени
illustrated in the paragraphs
in the paragraphs that follow.
thatthat follow.
некои
Table едноставни
4-2 summarizes the typesнаinовие
ofthe paragraphs
константи.
chemical equilibria follow.
and equilibrium constants
that are of importance in analytical chemistry. Simple applications of some of
these constants are illustrated in the paragraphs that follow.
Table 4-2 &KDSWHU 7KH%DVLF$SSURDFKWR&KHPLFDO(TXLOLEULXP

Табела 4-2
Equilibria and Equilibrium Constants of Importance to Analytical Chemistry
Рамнотежи и константи на рамнотежа, важни за аналитичката хемија
Име и симбол
Name на хемиската
and Symbol Израз на константа на
Equilibrium-Constant
Вид рамнотежа Типичен пример
Type of Equilibrium константа
of Equilibrium Constant Typical Example рамнотежа
Expression
Дисоцијација
Dissociationнаofвода
water Јонски производ constant,
Ion-product на водата,KK
ww 2 H 2O L H 3O � � OH � K w � [H 3O �][OH �]
Хетерогена рамнотежа
Heterogeneous меѓу
equilibrium Производ
Solubility product, Ksp Ksp BaSO4(s) L Ba2� � SO 2�
на растворливост, 4 K sp � [Ba2�][SO 2�
4 ]
слабоbetween
растворлaива супстанца
slightly soluble
и нејзините јониand
substance во its
заситен
ions in
раствор
a saturated solution
Дисоцијација
Dissociationнаofслаба
a weak Константи на дисоцијација,
Dissociation constant, CH 3COOH � H 2O L [H 3O �][CH 3COO �]
Ka илиKKbor K Ka �
киселина
acid или база
or base a b H 3O � � CH 3COO � [CH 3COOH]
CH 3COO � � H 2O L [OH �][CH 3COOH]
Kb �
OH � � CH 3COOH [CH 3COO �]
[Ni(CN)2�4 ]
Образување
Formationнаofкомплексен јон Константа
a complex ion на комплекс
Formation constant, � n Ni2� � 4CN � L Ni(CN)2�
4 �4 �
образување, βn [Ni2�][CN �]4
Оксидационо-редукциона
Oxidation/reduction Kredox
Kredox MnO4 � 5Fe 2� � 8H � L [Mn2�][Fe 3�]5
рамнотежа K redox �
equilibrium Mn2� � 5Fe 3� � 4H 2O [MnO � 2� 5
4 ][Fe ] [H ]
� 8
Рамнотежа на распределба
Distribution equilibriumзаfor a Kd Kd I 2(aq) L I 2(org) [I 2]org
растворена
solute between помеѓу
супстанца immiscible
Kd �
[I 2]aq
немешливи растворувачи
solvents
Feature 4-2
Stepwise and Overall

Илустрација 4-2 The formation of Ni(CN)2�4 (Table 4-2) is typical in that it occurs in steps as shown.
Formation Constants for Note that stepwise formation constants are symbolized by K1 , K2 , and so forth.
Последователни
Complex Ions и Образувањето на Ni(CN)42- (Taбела 4-2) се одвива
2�
во �неколку
[Ni(CN) ] чекори.
кумулативни константи на Последователните Ni � CN �наLформирање
константи Ni(CN)� се K
означени
1 � со
2� K 1
[Ni ][CN ] ,
� K2 итн.
образување на комплексни >1L&1 @
јони 1L &1 ̢ 1L&1 . [Ni(CN)
Ni(CN) � CN L Ni(CN)2
� �
K 2 � @>&1 �
>1L
@ 2]
[Ni(CN) ][CN �]
>1L&1@
L&1
1 &1 ̢ 1L&1 . [Ni(CN)
@>&1 3 @]
�
Ni(CN)2 � CN L Ni(CN)3
� �
K3 � >1L&1
[Ni(CN)2][CN �]
>1L&1 @
L&1 &1 ̢ 1L&1
1 . [Ni(CN) 2�
4 ]
Ni(CN)�
3 � CN L Ni(CN)4
� 2�
K 4 >1L&1
� @>&1 @
[Ni(CN)3 ][CN �]
�
Overall constants >1L&1 @

1L&1 are designated
&1 ̢ 1L&1by the symbol
. � n . Thus,
>1L&1 @>&1 @
2�
[Ni(CN)2]
Ni � 2CN
Кумулативната
�
L Ni(CN)
константа е означена K 1K 2 � βn.2�Според
�2со�симболот
[Ni ][CN �]2тоа,
2
>1L&1@
1L &1 ̢ 1L&1 . . [Ni(CN)�]
�3 � K 1K 2K>1L @>&1 @ 3

Ni2� � 3CN � L Ni(CN)� 3 3 �
[Ni2�][CN �]3
>1L&1 @
1L &1 ̢ 1L&1 . . . [Ni(CN) 2�
4 ]
�4 � K 1K 2K 3K 4 � @>&12� @
>1L
2� 2�
Ni � 4CN L Ni(CN)4
�
[Ni ][CN �]4
>1L&1 @
1L &1 ̢ 1L&1 . . . .
>1L @>&1 @
4B
4B
87
87
87
4B Chemical
4B
4B ChemicalEquilibrium
Chemical
Chemical
Chemical
Equilibrium
Equilibrium
Equilibrium
Equilibrium 87
87
4Б
4B Хемиска
Chemical Рамнотежа
Equilibrium 8787
Feature
Feature
Feature4-3
Feature 4-3
4-3
4-3
Feature 4-3
Feature 4-3 4-3
Why
Why [H 22O] Does Not Appear
InIn
In
In
adilute
dilute
Inaaaaadilute
In dilute
dilute
aqueous
diluteaqueous
aqueous
aqueous
aqueous
solution,
aqueoussolution,
solution,the
solution,
solution,
solution,
the
the
the
the
molar
themolar
molar
molar
molar
concentration
molarconcentration
concentrationof
concentration
concentration
concentration ofof
of ofwater
of water
wateris
water
water
water isis
is
is
is Why[H
Why
Why [H222O]
[H
[H O]Does
DoesNot
Does
2O]Does
O] NotAppear
Not
Not Appear
Appear
Appear
Во разреден воден раствор,1000 моларната
g H O концентрација
1 mol H O на водата е Зошто
inin
inWhy [H O] не се
2 2 појавува
Equilibrium-ConstantAppear
[H O] Does Not
[H 22O]
1000
1000
1000
1000
g
g g
1000ggHH22OHH H2 O
22O
O2O �
1
1 mol
1 mol
mol
11mol
H
H
molHH22OH2 O
O22O
2O � 55,6 M ininEquilibrium-Constant
[H[H222O]
[H
[H
[H O]
O]
O]�
2O]�
��
�
� L 1000
L H 22gO H 2O ��
� 18,0 1 mol
18,0 gggggH H H 22O2O
�� 55,6
� 55,6M
55,6
55,6
55,6 M
M
M
M во изразот
in
Expressions
Expressions
Expressions заfor
for
for Aqueous на
Expressions for Aqueous
Aqueous
Aqueous
[H 2O] LL
L H
HH
H
L H 2O 22OO O
O
� 18,0
18,0
18,0
18,0 g H 2O H H
H22O O O
O
�
55,6 M Expressions for Aqueous
L H
2
O 18,0 g H
2
O Expressions
рамнотежа
Solutions
Solutions
Solutions
Solutions за for
водниAqueous
раствори
Let
Let
Letus us suppose
ussuppose
supposewe we
wehavehave
have0.1 0.1
0.1mol mol
molofofof
ofHCl HCl
2 inin11LLof
HCl in111LL Lofof water.
ofwater.
water.The 2 Thepresence
presence
presenceof
Thepresence ofof
ofthis this acid
thisacid will
acidwill
will Solutions
Let
Let
Let us
usus suppose
suppose
suppose we
we
we have
have
have 0.1
0.1
0.1 mol
molmol of
of HCl
HCl HCl inin
in 14-9 L of of water.
water.
water. The
The
The presence
presence ofof this
this
this acid
acid
acid will
will
will Solutions
Даshift
shift
shift
shift претпоставиме
shiftthe
the
the
the
the equilibrium
equilibrium
equilibrium
equilibrium
theequilibrium
equilibrium дека shown во
shown
shown
shown
shown 1 L
in
inin
in
in вода
Equation
Equation
Equation
Equation
Equation има 0,1
4-94-9
4-9
4-9 мол
toto
to
to
to HCl.
thethe
thethe
the Присуството
left.
left.
left.
left.
left.
Originally,
Originally,
Originally,
Originally,
Originally, на оваа
however,
however,
however,
however,
however, киселина
there
there
there
there
there
shift
were only 10 �7 mol / L OH shown in Equation 4-9 to the left. Originally, however, there
ја поместува рамнотежата toto consume
��прикажана соthe added
theравенката
protons. Thus,
4-9 Thus,
на лево. evenНаififif all the
ifпочетокот OH
OH�има
�7 � �
were only ��
were only10
only 10 mol
mol///L
mol LOH
// L OH��to
OH toconsume
to consumethe
consume the added
addedprotons.
added protons. Thus, even
even allallthe
all theOH
the OH
�7 � �
were
were
were_ only only 10
10
10
�7
�7
�7 mol
mol LL OH
OH to consume
consume the
the added
added protons.
protons.
protons. Thus,
Thus,
Thus, even
even
even all
ififall the
the OH
OH �
10ions
ions
ions
ions 7 are
mol/L
are
are
are converted
OH-
converted
converted
converted што
toto
toto HH H
HќеO,O,
22O,
O, thethe
реагираат
the
the water
water
water
water concentration
со додадените
concentration
concentration
concentration will
will
will
will increase
протони.
increase
increase
increase only
Ако
only
only
only to
сите
to
to
to OH- јони се
ionsare
ions areconverted
convertedtotoHH22O, 2
2O,the thewater
waterconcentration
concentrationwill willincrease
increaseonly onlytoto
претворат во H2O, концентрацијата molmol H O на водата mol ќеOH се� наголеми 1 mol до
H O
molH H222O 1111mol
molH H222O
�
molmol HH 22O
O �7molmolOH
mol
mol OHOH �� mol
mol HH 22O
O
[H 22O] 55,6 mol H O2O � 1�� 10 OH�� 1 mol H O O �� 55,6 M
�7
[H �� 7mol OH ��
[H222O] �55,6 �11111� �10 �55,6 55,6M
�7
[H
[H O]O]� � 55,6
55,6 � 10 10 �7
�� 2� 55,6
55,6 MM
[H O]2O]� 55,6 LL
55,6 mol H 22H
O 2O ��10 10 L
molH OHO � mol 1
mol molOH H O� 55,6 MM
�7
L H H O O � L LH H O O � mol OHOH ��
�
[H 2O] 55,6LLHH22O L H 2 O 2O 1 10 7LLHH22O L H 2 O
2
2O
2 mol
molmolOH OHOH �2 �
55,6 M
The percent change L H 2O L H 2O mol OH
The
Thepercent
The
The
The percentchange
percent
percent
percent changein
change
change
change inin
in
water
inwater
in water
water
water
concentration
waterconcentration
concentrationis
concentration
concentration
concentration isis
is
is
is
Промената на концентрацијата 10 10 �7 Mна водата во проценти е
�7
�7M
�7
10
10
10
�7
MM
M �� 100% 2�� 10 �7%
�7
10 �7
M ��
�100% �22222� �10 %
�7
55,6 M �� 100%
100%�
100% � � 10 10
10
�7
�7%%%
55,6 10
55,6
55,6 M
M
7 �
M M 100% � � 10 �7
%
55,6
55,6 M M 100% 2 10 7%
which 55,6 M 2
isis inconsequential. Thus, 22O]
K[H 22 2 in Equation 4-10 is, for all practical pur-
which
whichis
which
which isinconsequential.
is inconsequential.Thus,
inconsequential.
inconsequential. Thus,K[H
Thus,
Thus, K[H22O]
K[H O]O] 2 2in ininEquation
Equation4-10
Equation 4-10is,
4-10 is,is,for
forall
for allpractical
all practicalpur-
practical pur-
pur-
which is inconsequential. Thus, K[H
K[H 2O] 2O] ininEquation Equation 4-10
4-10 is,is, for
for all
all practical
practical pur-
pur-
poses,
poses, a a constant.
constant. That
That is,
is,
што
poses,
poses,
poses,
poses, е aaзанемарливо.
a constant.
constant.
aconstant. ThatЗатоа,
That
That
constant.That is, K[H2O] од равенката 4-10, за сите практични цели,
is,
is,
is,
2
е константа, т.е. K(55,6) 22 22 � K � 1,00 � 10 �14
�14
K(55,6) �K �1,00 �10
�14
K(55,6)
K(55,6)
K(55,6) 2 2� �� KK
Kwwwwww�� 1,00
1,00�
1,00 �� 10 10
10
�14
�14
K(55,6) � K � 1,00 � 10 �14
K(55,6)2 K w 1,00 10 14
Јонски производ на водата

The Ion-Product Constant for Water
The
TheIon-Product
The
The Ion-ProductConstant
Ion-Product
Ion-Product Constantfor
Constant
Constant forWater
for
for Water
Water
Water
The Ion-Product Constant for Water
Како
The резултат
Ion-Product
Aqueous на реакцијата
Constant
solutions for
contain на дисоцијација,
Water
small водните
concentrations раствориand
содржат мали
Aqueous
Aqueoussolutions
Aqueous
Aqueous
Aqueous solutionscontain
containsmall
solutions
solutions
solutions concentrationsofof
smallconcentrations
contain
+contain
hydronium
ofhydronium
hydroniumand
small hydroxide
andhydroxide
hydroxide
concentrations
smallconcentrations
concentrationsof ofofhydronium
hydronium
hydroniumand and hydroxide
andhydroxidehydroxide A
A useful relationship is obtained by taking
Auseful
usefulrelationship
AНегативен
useful relationshipis
relationship isis obtainedby
obtained
obtained bytaking
by taking
taking
концентрации
ions as a consequenceH3Ocontain иof
OH the
−small
јони
dissociation reaction A Auseful декаденis
usefulrelationship
relationship логаритам
is obtainedby
obtained од
by taking
taking
Aqueous
ions
ions
ions
ions asas
as
as a
a a
a solutions
consequence
consequence
consequence
consequence contain
of
of
of
of the
thethe
the small
dissociation
dissociation
dissociation
dissociation concentrations
reaction
reaction
reaction
reaction of hydronium and hydroxide the
the A
the
the
negative
useful
negative
negative
negative
logarithm
relationship
logarithm
logarithm
logarithm of
of
of
is
of Equation
obtained
Equation
Equation
Equation
4-11:
by
4-11:taking
4-11:
4-11:
ions
as a consequence of the dissociation reaction равенката
the negative 4-11 дава
logarithm корисен
of
the negative logarithm of Equation 4-11: Equationизраз:
4-11:
ions as a consequence of the 2H dissociation reaction the negative logarithm of Equation 4-11:
22O HH 33O OH (4-9)
� �
2H2H222O
L
LH H333O O� ��OH (4-9) log log [H O��]]�� log [OH ��]]
�
2H2H O OL LL H O ��
�� OHOH �� (4-9)
(4-9) � �log
�� logK
log K
KK
��
w��
�� loglog[H
log [H 33O 3O
�
�
�]�
�
] ��log
log[OH
log [OH
�
�
�]�
�
2OL 3O � OH�� (4-9) log log [H O log [OH ]] ]
w 33
2H O H O �
OH (4-9) � �log KKww�
w
w w� � log [H 3O
[H 3O ] ]��log [OH
[OH
An equilibrium constant for 2Hthis 2O ⇋ H 3O canOH
reaction be formulated (4-9) log K w log [H 3O ] log [OH ]
An
An
An
An
An
equilibrium
equilibrium
equilibrium
equilibrium
Константата
equilibrium
constant
constant for
constant
constant
на рамнотежа
constant for
for
for
forза оваа
this
this
this reaction
reaction
reaction
thisреакција
this reactionможе
reaction
can
can can
can
canда be
bebe
be
be formulated
formulated
formulated
formulated
сеformulated
прикаже како asas
as
as asвоshown
as shown
shown
shown
shown
равенката
shown inin
in
inin
in By By
By
By
Bythe
By
Според
the
the
the
the
definition
thedefinition
definition
дефиниците
definition
definition
definition
of ofp-functions,
ofof
of
p-functions,
p-functions,
на p-функциите,
p-functions,
ofp-functions,
p-functions,
Equation
An
Equation
Equation
Equation 4-7:
equilibrium
4-7:
4-7:
4-7: constant for this reaction can be formulated as shown in By the definition of p-functions,
Equation
4-7:
Equation 4-7: 4-7: pKpK
pK �
w��pH
pH
pH �pOH pOH
pOH
pK �pH pH� �� pOH
w
Equation 4-7: [H O �
][OH �
] pKpKww�
w
w w� pH � pOH
pOH
[H
[H[H
[H O
33O
O O
�� ][OH
�
� ][OH
][OH
][OH
�� ]
�
�] ]
] pK pH pOH
K
KKK
K� � � [H
� [H[H 3O
3
3 3
�
][OH �
] (4-10)
(4-10)
(4-10) At
(4-10) AtAt
на
At 25°C,
25°C,
25°C,
25°C,
w
K �� [H
[H[H3 O O]O]
O]
2 ][OH
O]2222
2 ] (4-10)
(4-10) At 25°C,
At25°C,
25°C,
K [H [H222O]2O]
2
2 (4-10) At 25°C,
pK � 14.00
The concentration of water in dilute [H 2O]2solutions is enormous, however,
aqueous
pK
pK
pK
pK
pKw w��14.00
w
ww�
14.00
�14.00
14.00
Меѓутоа,
The
The concentrationконцентрацијата
concentration ofof water
water на
in in водата
dilute
dilute во
aqueous разредени
aqueous solutions водни
solutions is раствори
is enormous,
enormous, е огромна
however,
however, во w w� 14.00
The concentration
Theconcentration
The concentrationofofwater of water in
waterinindilute dilute aqueous
diluteaqueous
aqueoussolutions solutions is
solutionsisisenormous, enormous,
enormous,however, however,
however, pK w 14.00
when compared
Thecompared
concentration with the concentration of hydrogen and hydroxide ions. As a
споредба
when
when
when
when
when compared
compared
compared
compared withof
со концентрациите
with
with
with
with
the
thewater
the
the
the
in
concentrationна dilute
concentration
concentration
concentration
concentration
хидрониум aqueous
of
of ofhydrogen
ofof hydrogen
hydrogen
hydrogen
hydrogen
solutions
и хидроксид and
and
and
and
is
andhydroxide enormous,
јони.
hydroxide
hydroxide
hydroxide
hydroxide
Затоа ions.[Hhowever,
ions.
ions.
ions.
ions.
O]
Asaaод
2As
As
As
As aaa
consequence,
when
равенката
consequence,
consequence,
consequence, compared
4-10[H
[H[H
[H 22O]
може
O]
O] with
O] in
inin
да
in Equation
the
се
Equation
Equation
Equation concentration
земе 4-10
дека
4-10
4-10
4-10 е
cancan
can
can be
bebe
of
константа
be taken
hydrogen
taken
taken
taken и as
as
asда
as constant,
се and
constant, напише
constant,
constant, and
hydroxide
and
and
and we
wewe
we write
ions.
write
write
write As a
consequence,[H
consequence, 2
2O]ininEquation
[H22O] Equation4-10 4-10can canbebetaken takenasasconstant,
constant,and andwe wewrite write
consequence, [H 2O] inK[H Equation 22 4-10 can be taken as constant, and we write Table
Table 4-3
K[H
K[H
K[H 22O]
O]
O] O]2
22 2� � �
� K
K K
K w ��
� [H[H
[H
[H O33O
O O � �
�� ][OH
][OH
][OH
][OH
�
��]]]]]
�
� (4-11)
(4-11)
(4-11)
(4-11) Table4-3
Table
Table
Table
Табела
4-3
4-3
4-3
4-3
4-3
K[H
K[H2O] 22 O] � K
�2 Kww� [H3O
w
w w � [H 33 O
3 ][OH ]
� ][OH � (4-11)
(4-11) Table 4-3
K[H
2
K Variation
Variation
Variation наof
of
KwK
K wwith with
where
where
wherethe
where
where the new
thenew
the
the constant
newconstant
new
new constantK
constant
constant KK isis
Kwwwwwwis
K
O]
2given a special
isgiven
is givenaaaaaspecial
given
given
w
specialname,
special
special
[H O
name,
3
name,the
name,
name,
][OHthe ]
ion-product
theion-product
the
the ion-productconstant
ion-product
ion-product constant
constantfor
constant
constant
(4-11)
for
for
for Variation
Промени
Variation ofof
of KKKсо
w
wwwwith
with
with на
менување
where
каде
water. the
новатаnew constant
константа K
K isима given посебно special име, name,
константа the ion-product
на јонски constant
производ for на Variation
Temperature
for Temperature
Temperature
температурата
Temperature of w
K w with
where the new constant wKw is given a special name, the ion-product constant for Temperature
water.
water.
water.
water.
water.
водата
At или the
25°C, јонски
the производ на
ion-product водата.
constant for water Temperature
water. isis 1.008 10 .. ...For
For conve-
�14
At
At 25°C,
25°C, the ion-product
ion-product constant
constant forforwater
for water isis1.008
is 1.008 ��
�10 10 Forconve-
For conve- Температура/ °C KKwww
�14
�14
At 25°C, the ion-product constant for water 1.008 � � 10 �14
For conve- Temperature, °C
At 25°C, the ion-product constant water 1.008 10�14 conve- KK
�14
At На 25°C,
25 °C the ion-product
јонскиот производ constant на водатаfor water
е 1,008x10 is 1.008
−14 , � 10
меѓутоа, .K For
позгодно conve-е�� да Temperature,
Temperature,°C
Temperature,
Temperature, °C
°C
°C KK
nience, we shall use the approximation that at room temperature 14 � 1.00 Temperature, °C K w
nience,
nience,At
nience,
nience, we25°C,
we
we
we shall
shall
shall
shalltheuse
use ion-product
use
use the
the
the
the approximation
approximation
approximation
approximation constant thatfor
that
that
that water
at
atat
at room
room
room
room is 1.008
temperature
temperature
temperature
temperature 10 K
K K
K w w.
ww�
�� For
�
� 1.00 conve-
1.00
1.00
1.00 � �
� Temperature, °C
w
ww
Kw10
nience,
се we
употребува shall use the
апроксимацијата approximation за собна that at
температура room K temperature
≈ 1.00x10 K
−14 .
w 1.00
Табелата �
4-3 0 0 0,114
0,114 � �14
�14
10 . Table 4-3 shows the dependence of this constant on temperature. The ion- 0,114��10
w 0 0,114 10�14
KwThe
�14
10
10
10
10nience,
�14
.. ..Table
�14
�14
�14 Table
Table
Tablewe4-3 shall
4-3
4-3
4-3 shows
showsuse the
shows
shows the
the
the
the approximation
dependence
dependence
dependence
dependence of
ofof
of that
this
this
this
this at roomon
constant
constant
constant
constant
w temperature
on on
on temperature.
temperature.
temperature.
temperature. The
The
The 1.00
ion-
ion-
ion-
ion- 0
00 0,114
0,114
�� 10
1010
�14
�14
�14
10 �14
ја .
product Table
покажува
14 constant
4-3 shows
зависноста
for the
на
water dependence
оваа
permits константаthe of this
од
ready constant
температурата.
calculation on temperature.
of Јонскиот
the hydronium The
производ ion-
andна 2525
25 0 1,01
1,010,114
1,01 � �
� 1010
1010
�14
�1414
�14
10 .constant
product
product
product
product Table
constant
constant
constant 4-3for
forshows
for
for water
water
water
water the dependence
permits
permits
permits
permits the
the
the
the ready
readyof this
ready
ready constant on
calculation
calculation
calculation
calculation ofof
of temperature.
ofthethehydronium
the
the hydronium
hydronium
hydronium The and ion-
and
and
and
25
2525 1,01 �
1,01 ��1010
1,01 10 �14
�14
�14
product
водата
hydroxide constant
дозволува
ion for
брзоwater
concentrations permits
пресметување of the
на
aqueous ready
концентрациите calculation
solutions as на of
shown the
хидрониум hydronium
in и
Examples and
хидроксид 4-1 50
5050
5025 5,47
5,47
5,471,01
5,47 � �
� 1010
10
10 10
�14
�1414
�14
�14
product constant
hydroxide
hydroxide
hydroxide
hydroxide ion
ion for water permits
ionconcentrations
ion concentrations
concentrations
concentrations of
ofofaqueous
of aqueousthe ready
aqueous
aqueous solutions
solutions
solutions
solutions calculation
asasshown
asas shown
shown
shown of inthe
inin hydronium
inиExamples
Examples
Examples
Examples 4-1
4-1
4-1
4-1and 5050
100
5,47
5,47 ��10
49
�� 10
10
�14
�14
hydroxide
јоните
and 4-2. во ion
водни concentrations
раствори како of
што aqueous
е прикажано solutions во as
Примеритеshown in
4-1 Examples
4-2. 4-1 100
100
100
100 50 49
4949
49 5,47�� 1010
10
1010
�14
�1414
�14
�14
hydroxide ion concentrations of aqueous solutions as shown in Examples 4-1
�14
and
and
and 4-2.
4-2.
4-2. 100 49 � � 10 �14
and4-2.
and 4-2. 100 49 10 14
and 4-2.
8888
88
88 Chapter
Chapter4 TheTheBasic Approach
Chapter4444 The
Chapter TheBasic
Basic
to to
Approach Chemical Equilibrium
toChemical
ChemicalEquilibrium
88
88 Поглавjе
Chapter Основи наApproach
Basic Approach
хемискатаto Chemical Equilibrium
рамнотежаEquilibrium
88 Chapter 44 The
The Basic
Basic Approach
Approach to
to Chemical
Chemical Equilibrium
Equilibrium
Example
Example 4-1
Example
Example
Пример
Example
Example 4-14-1
4-1
4-1
4-1
4-1
Calculate
Calculate the
the hydronium and hydroxide ion concentrations ofofpure water atatat
Calculate
Calculate the
Calculate ги hydronium
the
the hydronium
hydronium
hydronium
and
and
and
and
hydroxide
hydroxide
наhydroxide
hydroxideхидрониум ion
ion
ionion иconcentrations
concentrations
concentrations
хидроксид јоните
concentrations of
of
of
pure
pure
pure
во
pure
water
water
water
чиста
waterводаat
at
25°C
25°C
25°C
25°Cand
Calculate
and100°C.
and
and the
100°C.
100°C.
100°C. hydronium and hydroxide ion concentrations of pure water at
на25°C
25°Candи 100°C.
25°C and 100°C.
Because
Because
Because OH
100°C.
OH
OH
��
and
�andH+H O ��
O are
�areformed
areformed only
само only
fromfrom the thedissociation
dissociation of of
на водата,of
water,
water,
� Hand
3H
3O � are formed only from the dissociation water,
� ��
Because
Бидејќи
Because OH OHOH −� и and
3O H
and H
се
333O Oдобиваат formed only
од from
дисоцијацијата
� are formed only from the dissociation of water,
the dissociation of water,
нивната
their
their concentrations
Because
their OH
concentrations
concentrations
their concentrationsќе
�
биде:
must
and must
must H
must be33Oequal:
be
be
be are
equal:
equal:
equal: formed only from the dissociation of water,
their
their concentrations
concentrations must must be be equal:
equal: � �
[H[H [H O3OO ]��
]� [OH
[OH
��
]��]]]
3O�]]]� [OH
3[H �� [OH
[H
[H
33O
3O �] � [OH
[OH �]
�
]
3
Substitution
Substitution
СоSubstitution into
into
замена во равенката
Substitution into
intoEquation
Equation
Equation
Equation 4-11
4-11 4-114-11
се
4-11 gives
gives
добиваgives
gives
Substitution
Substitution into into Equation
Equation 4-11 4-11�gives gives
2 2
[H[H [H
3[HO3OO O]��]]�222�
] � [OH
� [OH
[OH
��
[OH ]�2��]]�
2222 K w
]� ��KKKww
[H 3O 3 3O�
3 �]22 � [OH � �]22 � Kw
[H 3 ] � [OH ] � K www
[H[H [H O3O
3[H
��
3OO ]��]]]]� �[OH [OH
[OH
��
[OH ]��
�]]]� �√K√√√KwKKwwww
[H
[H
33O
3O ] � [OH �]
�
� � � [OH ] �
�
�
√√K
K w
At
На
AtAt25°C,
At25°C,
25°C,
25°C,
25°C,
3 w
At 25°C,
At 25°C,
[H[H [H O3O
3[H
��
3OO ]��
�]]]� �[OH
� [OH
[OH
[OH
��
]��
�]]]� ��√1,00
√√√√1,00
1,00
1,00�� 1010
�
�
�14
10
10�14
�14
�14��
�14 �
�14 1,00
� 1,00
1,00��
1,00 1010
�
� 10 MM
�7�7
�7 M
�7
10�7
�7
M
[H 33O ] � [OH ] � √1,00 � 10 � 1,00 � 10�7 M
[H 33O ] � [OH ] � 1,00 � 10 � 1,00 � 10
� � �14
M
На
AtAtAt
At100°C,
100°C,
100°C,
100°C,
100°C, одfrom
from табелата
from
from TableTable
Table
Table 4-3
4-3,
4-3,
4-3,
4-3,
At
At 100°C,
100°C, from
from Table Table 4-3,
� � 4-3, � �
[H[H [H O
3[H 333O3O
O�]��
�
�]]]��[OH
� [OH
[OH
[OH ]��
�]]]� �√49
� √√√√49��
49
49 1010
�
�
�14
10
10�14
�14
�14��
�14 �
�14 7,0
� 7,0 ��
7,0
7,0 1010
�
� 10 MM
�7�7
�7 M
�7
10�7
�7
M
[H 33O ] � [OH ] � √49 � 10 � 7,0 � 10�7 M
[H O � ] � [OH � ] � 49 � 10 �14 � 7,0 � 10 M
Example
Example
Example
Пример
Example 4-24-2 4-2
4-2
4-2
Example
Example 4-2 4-2
Calculate
Calculate the thehydronium and hydroxide ion concentrations inin 0.200 MM aqueous
Calculate
Calculate
Calculate the
the гиhydronium
the hydronium
hydronium
hydronium
and
and
and
and
hydroxide
hydroxide
hydroxide
на хидрониум
hydroxide
ion
ion
ion
ion
concentrations
concentrations
concentrations
и хидроксид
concentrations inin0.200
in 0.200
0.200
јоните
0.200 MMM aqueous
aqueous
воaqueous
воден
aqueous
NaOH.
Calculate
NaOH.
NaOH.
NaOH. the hydronium and hydroxide ion concentrations in 0.200 M aqueous
раствор
NaOH. од 0,200 mol/L NaOH.
Sodium
NaOH.Sodium hydroxide
hydroxide is isis
aisastrong
strong electrolyte,
electrolyte, and and itsitscontribution to tothe hydrox-
Sodium
Sodium
Натриум
Sodium hydroxide
hydroxide
хидроксидот
hydroxide is aaaastrong
strong
strong
е силен electrolyte,
electrolyte,
електролит,
electrolyte, and
and
and its
itsits иcontribution
неговиот to
contribution
contribution
contribution to
to
the
the
the
придонес
the
hydrox-
hydrox-
hydrox-
hydrox-во
ideide
ideion
ideSodium
ion
ionconcentration
ion hydroxide
concentration
concentration
concentration in is
in this
in
in this
thissolution
strong
this solution
solution
solution is 0.200
electrolyte,
is
is
is 0.200
0.200
0.200mol/L.
and its
mol/L.
mol/L.
mol/L. As As
Asin
contribution
As in Example
in
in to
Example
Example
Example the4-1,
4-1,hy-
hydrox-
4-1,
4-1,hy-
hy-
hy-
ide ion concentration на хидроксид
in јонот во овој раствор е 0,200 mol/L. Како во
droxide
ide
droxideionions
droxide
Примерот
droxide ions
ions and
concentration
ions
4-1,and
hydronium
приhydronium
and
and in this
hydronium
дисоцијација
hydronium thisions solution
ions
ions
ions are
solutionнаare
are
are
is
formed
formed
водата
0.200
isformed
0.200
formed in in
сеin
mol/L.
equal
mol/L.
equal
equal
формираат
in equal
As
amounts
As in
amounts
amounts
amounts
Example
from
inеднакви
Example
from
from
from
4-1,
dissocia-
4-1, hy-
hy-
dissocia-
dissocia-
количества
dissocia-
droxide
tion of
droxide ions
water.
ions and
Therefore,
and hydronium
hydronium we write ions
ions are
are formed
formed in
in equal
equal amounts
amounts from
from dissocia-
dissocia-
tion
tion
хидроксид of
tion of water.
of water.
water. Therefore,
Therefore,
и хидрониум
Therefore, we
we
јонте. write
we write Затоа, пишуваме
write
tion
tion of of water.
water. Therefore,
Therefore, we we writewrite
[OH[OH
��
]�� 0,200 �� [H[H O3O ��
]��]]]
[OH
[OH �]]]� 0,200
0,200
0,200 [H 3O
�� 3[H O
[OH
[OH �] � 0,200 � [H333O
] � 0,200 � [H O �]
�
]
3
where
каде
where
where[H [H O
[HO
+ ]
��
се
O ] accounts
однесува
] accounts for
на the hydroxide
хидроксидните
for the hydroxide ions
јониions contributed
од растворувачот.
contributed byby the solvent.
Концентрацијата
the solvent. The
The
3 [H 3333O � ]] accounts for the hydroxide ions contributed by the solvent. The
�
where
where [H
3
[H O� �
accounts for the hydroxide ions contributed by the solvent. The
concentration
where [H 3OO of
� ]] OH
accounts
accounts ��
from for
forthe the
the waterhydroxide
is
hydroxide ions
insignificant,
ions contributed
however,
contributed by
by the
when
the solvent.
compared
solvent. The
The
наconcentration
OH − од
concentration
concentration 3дисоцијацијата
of
of
of OHOH
OH from
� from
�
��
from на водата
the
the
the water
water
water е незначителна
is
is
is insignificant,
insignificant,
insignificant, во споредба
however,
however,
however, when
when
whenсо 0,200
comparedМи
compared
compared
concentration
with 0.200,
concentration soso we of
of OH
can
OH � from the water is insignificant, however, when compared
writefrom
можеме
with
with
with
with
да напишеме
0.200,
0.200,
0.200, soso wewewe can
can
can writethe water is insignificant, however, when compared
write
write
with 0.200, so we can write
0.200, so we can write [OH �]�� 0,200 M
[OH �]]]�
� � 0,200
[OH
[OH� �
0,200M
� 0,200 MM
[OH �]] �
[OH � 0,2000,200 M M
Equation
Равенката
Equation
Equation 4-11
4-11
4-11
4-11 isпотоа
isthen then used
се користи
used toto calculate
за да сеthe
tocalculate hydronium
пресмета
the hydronium ion
ion concentration: на хидрониум
concentration:
Equation
Equation
Equation
јоните:
4-11
4-11
4-11 isisisthen
is
then
then
then used
used
used
used to
to
to calculate
calculate
calculate
calculate
the
the
the
the hydronium
hydronium
hydronium
hydronium
ion
ion
ion
ion
concentration:
concentration:
concentration:
concentration:
KK wKKwwww � 1,00 1,00
1,00�� 1010
�14
10 �14
�14
[H[H O3O ��
]�� K 1,00
1,00 �� 1010�14
�14
�14� 5,00 � 10�14 MM
�]]]� �5,00 �10 �14 M
� �14
[H
3[H O O �
� K �w �� 1,00 � 10 �14 � � 5,00�
5,00 � 10 �14
10�14
�14
M
[H 33O3 �] �[OH [OH
[OH
[OH�
w]�
��]]] � 0,200
0,200
0,200
0,200 � 5,00 � 10 �14 M
[H 3O ] � [OH
3 � � 5,00 � 10 M
[OH �]] 0,200
0,200
Note
Note
Note
Notethatthatthe
that
that the
theapproximation
the approximation
approximation
approximation
Се гледа
Note
Note that
thatдекаtheапроксимацијата
the approximation
approximation
[OH ��
]�� 0,200 �� 5,00 �� 1010�14
�� 0,200 MM
[OH �]]]� 0,200 5,00 �14 � 0,200
�14
[OH 0,200 5,00 10 ��0,2000,200 M
�14
[OH
[OH ]� �� 0,200
0,200 ��
� 5,00
5,00 �
�� 1010�14�14
�14 �
0,200
0,200 MM
[OH �] 0,200 � 5,00 � 10 M
causes no significant error.
неcauses
causes
causes
доведува
causes
no
nosignificant
no significant
significant
до позначителна error.
error.
error. грешка.
causes no no significant
significant error. error.
What
Whatareare
Solubility-Products?
Whatare
What
What areSolubility-Products?
are
When
When
When
When
wewe
Когаsaysay
we
that a sparingly
weвелиме
say thataдека
saythat
that слабо
aasparingly
sparingly
soluble
sparingly soluble salt is is
растворли
solublesalt
soluble salt
saltisis What
Што
Most е are Solubility-Products?
тоа Solubility-Products?
производ
sparingly soluble на растворливост?
salts are essentially completely dissociated ininsaturated
When
completely
When we
we say
say that
dissociated,
that aa sparingly
we do
sparingly soluble
notnotimply
soluble salt
that
salt is
is
Most
Most sparingly
sparingly
Mostsparingly soluble
soluble
sparinglysoluble salts
salts
solublesaltsare
are essentially
essentially
salts areessentially completely
completely dissociated
dissociated
essentiallycompletely in saturated
saturated
completelydissociated
dissociatedininsaturated
saturated
вата
completelyсол
completely е целосно
dissociated,
completelydissociated,
dissociated,we ди
weс оцирана,
do
wedodonot тоа
imply
notimply
imply не
that
that
that Most
aqueous
Most solution.
sparingly soluble
For salts are
example, when
are anan
essentially excess ofрастворливи
barium
completely iodate
dissociatedis isis
equilibrated
in saturated
completely
allcompletely
thethe
salt dissociated,
dissolves. we
Instead, do
the not
veryimply
small that Воaqueous
aqueous
aqueous solution.
заситени водни
solution.
solution. For
For
Forexample,
раствори,
example,
example, when
повеќето
when
when an
an excess
слабо
excess
excess of
of
of barium
barium
barium iodate
соли
iodate
iodate isequilibrated
се целосно
equilibrated
equilibrated
значи дека целата
dissociated, сол
we doе растворена.
not imply that aqueous solution. For
all
all
allthe
all
salt
thesalt dissolves.
saltdissolves. Instead,
dissolves.Instead, the
Instead,the very
thevery small
verysmall
small with water,
aqueous
дисоцирани.
with
with
with the
solution.
water,
water,
water, На
the
the
the For example,
dissociation
пример, process
example,
кога
dissociation
dissociation
dissociation process
when
вишок
process
process од
isis
an excess
is isadequately
when an бариум
adequately
adequately
adequately
of barium
excessdescribed
of barium
јодат
described
described
described
iodate
е воbyiodate
the
рамнотежа
by
byby the
the
the
is
equation
is equilibrated
equilibrated
со вода,
equation
equation
equation
all the
amount
amount the salt
that dissolves.
Всушност,
does
salt go into
dissolves. Instead,
solution
само
Instead, the
онојthe
very
very small
dissociates
мал дел од
small with water, the dissociation process is adequately described by the equation
amountthat
amount that doesgo
thatdoes
does gointo
go intosolution
into solution
solution dissociates
dissociates
dissociates with water, the dissociation process is adequately described by the equation
amount that
that does go
go into solution dissociates процесот на дисоцијација Ba(IO е опишан со равенката
2�
3)23(s) BaBa (aq) 2IO 3 (aq)
��
супстанцата
amount does што поминал
into solution во раство
completely.
dissociates Ba(IO ) (s) LL 2� ��
2�(aq) 2IO (aq)
2�
completely.
completely.
completely. Ba(IO
Ba(IO
Ba(IO 333)22)22(s)
(s) LL Ba2�
Ba 2�(aq)
(aq) �� 2IO
2IO ��
33�
� (aq)
(aq)
Ba(IO33))22(s) L Ba Ba2�(aq) � 2IO
33(aq)
рот, целосно дисоцира. completely.
completely. (s) L (aq) � 2IO 3� 3 (aq)
4B 4B Chemical
Equilibrium 89 89
Application of of Equation 4-74-7 leads to 4B Chemical Equilibrium 89
Application
Application of Equation Equation 4-7 leads leads
to to
Application of Equation 4-7 leads to [Ba [Ba
2�
2�2� � 2� 2
][IO � 32 ]3 ]
][IO
4B Хемиска
4Б Chemical РамнотежаEquilibrium 8989
Application of Equation 4-7 leadsKtoK �2� [Ba ][IO 3 ]
K [Ba � �][IO [Ba(IO � 2 ) (s)]
3 ] 3(s)]
[Ba(IO 23)2(s)]
K � [Ba(IO
2� 3)2� 2
Application
Ако ја примениме of Equationравенката 4-7 4-7 leads to
доаѓаме
[Ba(IO[Ba до][IO ]
3)2(s)]
3
The The denominator
denominator represents
represents K the � the molar
molar concentration
concentration of ofBa(IO Ba(IO 3)23)in inthethe solid,
solid,
The denominator represents the molar [Ba(IO
[Ba 2�concentration
3)2(s)]
][IO � 2
] of Ba(IO 3)2 in 2the solid,
which
which is a
is phase
a phase separate
separate from from but but in contact
in contact with with the the saturated
saturated solution. The
Thewhich
denominator represents the molar concentration of Ba(IO ) solution. The The
solution.
3 in the solid,
is a phase separate from K� but in contact with the saturated 3 2
The concentration
denominator
concentration ofrepresents
ofa compound
a compound the in
molar inits
[Ba(IO
itssolid )
concentration
solid state
(s)]state is,is, however,
of Ba(IO
however, constant.
) in theIn
constant. In Inother
solid,
which is a phase separate from but
concentration of a compound in its solid state is, however, constant. in contact 3with
2 the saturated solution.
3 2 The otherother
whichwords, is
words, a the
phase
the number separate
number of ofmoles
from
moles of
but ofBa(IO
in contact
Ba(IO ) ) divided
with
divided the by the
saturated
by the volume of
solution. ofthe The
the solid
concentration
Именителот
words,
The denominator of
the јаnumbera compound
претставува of moles
represents in
моларната its
the solid
of molar state
Ba(IO 3 2 is,
)2 divided
3concentration
3 2 however,
наby Ba(IO constant.
3)volume
oftheBa(IO volume
2 во цврс3)2 in
In
тата
of other
theфаза,
the solidsolid
solid,
Ba(IO
concentration
Ba(IO ) is
3 23)2 со constant
of aofcompound
is constant no matter
noof inhow
matter how
its much
solid
how much excess
state is,
excess solid
however,
solid is present.
is constant.
present. Therefore,
In
theTherefore, other the
words,
но воthe
Ba(IO
which )number
контакт
3is 2 ais phase
constant течната moles фаза
no matter
separate from Ba(IO
која but )2 contact
претставува
much
3in divided
excess bysolid
заситен
with thethe isvolume
раствор.
present.
saturated ofTherefore,
Концентрацијата
solution. solid the the
The
на foregoing
words,
соединението equation
the equation
number can
ofmatter
moles be rewritten
of Ba(IO in the
)2 form form
divided byзборови,
the volume of на theмолови
solid
Ba(IO 3)foregoing
2 is constant
foregoing
concentration ofвоno
equationa цврста
can be фаза
can
compound be
how
rewritten еinmuch
константа.
rewrittenitsinsolid 3in
excess
the theСоsolid
state други
form is, ishowever,
present. бројот
Therefore,
constant. Intheother
Ba(IO33)2)equation
Ba(IO
foregoing is constant
2поделен со
can norewritten
be matter
волуменот how
на in much
цврстиот
the form excess
Ba(IO solid
) е
2� is present.
костанта, 2 Therefore,
независно од the
тоа
words, the number of K[Ba(IO
moles
K[Ba(IO of3)23Ba(IO
(s)]
)in
2(s)]
�K
�theK3� )2spK divided
��
sp[Ba2�
[Ba
3 2 by
[Ba ][IO � 32 ]volume
2� the
][IO
� � 2
] of the(4-12) (4-12)
solid
(4-12) ForFor ForEquation
Equation 4-12 to apply,
4-12 4-12 to apply, it isit necessary
is necessary
foregoing
колку цврста equation
супстанца canK[Ba(IO
beприсутна
е rewritten 3)2(s)]во вишок. form
sp �
Затоа, може ][IOда 3 ]се 3напише Equation to apply, it is necessary
Ba(IO3)2 is constant no matter
K[Ba(IO3is)2(s)] how
� the much excess 2� solid
� [Ba ][IO 3 ] constant or the
K sp solubility-product � 2 is present. Therefore, the
(4-12) only
For Equation onlythat some
that to
4-12 some solid
apply, solidbe present.
isbenecessary
itpresent.present. In the
Inab-ab-ab-
the
where
where the new
the new constant
constant called
is) called the solubility-product 2 constant
solubility
or solubility
the(4-12) only
solubilityЗаForдаsencethat some
се употреби solid be
равенката In
4-12, the
where
foregoing the equation
new constant can
K[Ba(IObe is rewritten
called the
(s)] �in solubility-product
Kthe form
� [Ba 2�
][IO constant
�
] or the Equation
sence of Ba(IO
4-12
of Ba(IO )(s),
to Equation
apply, it
3)(s), Equation
is 4-12
necessary is
4-12 not
only sence
that some solid be present. In the
4-12ab- is notis not
3
product. Itconstant
is is
It important
important to to appreciate
3 2
appreciate that
sp Equation 4-12
3 shows that thethe position
positionпотребно of Ba(IO
е присуство3)(s), Equationна некоја цврста
where product.
the
product. new It is important is called the
to appreciate that that
solubility-product Equation Equation 4-124-12
constant shows shows
or the that
thatsolubility
the position only
sence valid.
of that some
valid.
Ba(IO )(s), solid be present.
Equation 4-12 Innot
is the ab-
каде of this
новата equilibrium
константа is independent
Кappreciate
isisсе вика 3)2the константа
(s)] of the �на
amount
[Ba 2� of Ba(IO
производ of3 на
� 2 )
растворли as longвост as some
илиsome For Equation 4-12 to apply, it is necessary
супстанца во системот. Во отсуство на
toK[Ba(IO K of][IO ]Ba(IO as(4-12)
where
product. ofItthe
this
is new
important constant
equilibrium sp called
independent that solubility-product
�Equation
ofspthe amount
4-12 constant
shows that3 or )2the
23the as solubility
long
position as valid. 3
of this equilibrium is independent of the amount Ba(IO 3)2 as long some sence of
Ba(IO
valid. ) Ba(IO
(s), 3)(s), Equation
равенката 4-12 4-12
не важи.is not
of производ
thissolid
product.
solid
where solid на
is
equilibrium
isthe
растворливост.
present;
Itpresent;
is present;
is important
isthat
new чconstant
thatthatto Равен
independent
is,
is, it
isitis, does
called itкof
does
appreciate ата
does
not
the
4-12
not
the that
not покажува
matter
amount
matter Equation
matter
solubility-product ofдека
whether
whether 4-12
whether
Ba(IO местото
the
the
shows
3)the asнаamount
amount
2amount
constant
овааthe
that
longoristhe
рамнотежа
is a few
position
asa issolubility
some
fewa few е
mil-
mil-mil-valid.
3 2
only that some solid be present. In the ab-
независно
solid ligrams
ofligrams
this
is ligrams
present; одorколи
equilibrium several
or ест
several
that вgrams.
is
is, ото Ba(IO
independent
grams.
it does )2 сèmatter
3not додека
of the цврстата
amount
whether супстанца
of
the Ba(IO
amount е3присутна
) as
is long
a во системот,
few asmil-some sence of Ba(IO3)(s), Equation 4-12 is not
orIt several grams.to appreciate that Equation 4-12 shows that the position 2
product.
т.е.
solid
ligrams неorеA
is важ
Atableноisдали
present;
table
several
important
ofgrams.
of количеството
solubility
that is,
solubility it product
does е неколку
product not constants милграми
matter
constants forfor
whether или
numerous повеќе.
the
numerous inorganic
amount inorganic is asalts
few
salts ismil-
found
is found valid.
A
thistable
of Табела со
ofконстанти
equilibrium solubility is на product
independent
производ
constants
на the for
ofрастворливост amount numerous ofза Ba(IO
голем
inorganic
3)typical
број2 as соли
salts
long се
is
as found
some
наоѓаат
in in
ligrams Appendix
or several
Appendix 1. 1. The
grams.
The examples
examples thatthat follow
follow demonstrate
demonstrate some some typical isausesuses of of solu-
Aintable
Appendix
solid
во Додатокот is ofpresent;
solubility
1.1. The that
Примерите
product
examples
is, it
што
constants
does that
следат follow
not fordemonstrate
matter
покажуваат
numerous
whether
некои
inorganic
some
the
типични amount salts
typical
примени isusesна
found
of
few
изразотmil-solu-
solu-
bility-product
A bility-product
table1.ofThe expressions.
solubility product
expressions. Furtherconstants
Further applications
for numerous
applications are considered
inorganic
are considered in Chapter
salts
in of is
Chapter 10.
found
in Appendix
заbility-product
ligrams or наseveral examples
grams. that
expressions. Further follow demonstrate
applications 10 се are
some
considered typicalinuses Chapter 10. 10.
solu-
in производ
Appendixexpressions.
bility-product 1.растворливост.
The examples Further
Во
that Погла
follow
applications
вјето demonstrate
are
разгледуваат
considered some in и други
typical
Chapter usesпримени.
10. of solu-
A table of solubility product constants for numerous inorganic salts is found
bility-product
Calculating expressions. Further aapplications inare considered in Chapter 10.
in Calculating
Appendix
Calculating
Пресметување 1.the
the the
The Solubility
Solubility
examples
Solubility
на растворливост
ofof
of athat
a Precipitate
Precipitate
follow
Precipitate на талог demonstrate
in Water
Water
in
воWaterвода some typical uses of solu-
The
Calculating solubility-product
bility-product the Solubility
expressions. of expression
a Precipitate
Further permitsin
applications Waterthe ready
are calculation
considered of of
in Chapter thethe solubility
10.
The The
Како што
Calculating
solubility-product
solubility-product
е покажано
the Solubility воexpression
expression
Примерот
of a Precipitate
permits permits
4-3, ionizes
изразотthe ready
in Water
the ready
за water
производот
calculation
calculation наof the solubility
растворливост
solubility
of a
of sparingly
a sparingly soluble
soluble substance
substance that thattheionizes in in water as shown
as of shown in Example
in Example 4-3.
Theof solubility-product
a
овозможуваsparingly soluble expression
лесно пресметување substance permits
that ionizes
на растворливоста
ready in calculation
water as shown the
in
на слабоofрастворливите
solubility
Example 4-3.4-3.
The solubility-product
of aCalculating
sparingly soluble expression
substance that permits
ionizes in in the ready
water calculation
as shown in Example 4-3. the solubility
супстанци коиthe Solubility
јонизираат воofвода. a Precipitate Water
of Example
a sparingly4-3 soluble substance that ionizes in water as shown in Example 4-3.
TheExample
Example solubility-product
4-3 4-3 expression permits the ready calculation of the solubility
of a sparingly
Пример
Example 4-3
4-3 soluble substance that ionizes in water as shown in Example 4-3.
WhatWhat mass mass of of Ba(IOBa(IO 3)23)(487 g/mol) can bebe dissolved in in 500,0 mL of of water at
What
Example mass 4-3 of Ba(IO 3)2 (487 2 (487 g/mol) g/mol) can can be dissolved dissolved in 500,0 500,0mL mL of water water
at at
What 25°C?
25°C?
mass of Ba(IO
25°C?
Колкава маса од Ba(IO 3)2 (487 g/mol)
) (487constant
can be dissolved
g/mol) може да се раствори
in 500,0 во
mL
500.0
of mL water at
на 25°C?1).
25°C?Example
What The
The
mass
The 4-3
of Ba(IO3)32 2(487
solubility-product
solubility-product
solubility-product g/mol)
constant constant for
forfor
can Ba(IO
Ba(IO
be dissolved
Ba(IO ) 3)23)is
is
1,57
is
1,57 in1,57
500,0
�
��
10
10
�9mL�9�9
10 (Appendix
of(Appendix
(Appendix water at 1). 1).
Производот
The equilibrium на between
растворливост thethe solid наand Ba(IO
its 33 )22 еin 1.57
ions
2
solution х 10 described
�9 is is
−9 (Додаток byby 1).
thethe
25°C?
The
The The equilibrium
solubility-product
equilibrium between between
constant the for
solid solid
Ba(IO
and and
its ) its
ions is ions
1,57
in in
�
solutionsolution
10 is(Appendix
describeddescribed 1).
by the
Рамнотежата
What mass of помеѓуBa(IO цврстата
3)2 (487 супстанца g/mol) canи нејзините be dissolved
3 2 јониinво500,0 растворот mL ofе water опишана at
equation
equation
Theсоequation
equilibrium between theconstant solid andforitsBa(IO ions in 3)2solution
is 1,57 � is 10
�9
described (Appendix by the 1).
равенката
25°C?
The equilibrium between theBa(IO
equation solid )and (s)(s) its ions
Ba2� in �solution
2IO � � is described by the
The solubility-product Ba(IO constantBa(IO 3 2for3)2L
Ba(IO
LL
Ba2�Ba 3)� 2 is
2�
� 1,57�3 �
2IO 10�9 (Appendix 1).
equation 3)2(s) 2IO 3 3
Theand equilibrium
soso between Ba(IO the3)2solid
(s) Land Ba2� its � ions 2IOin� 3
solution is described by the
иand
потоа and
so
equation Ba(IO3)2(s) L Ba � 2IO � 2�
3
and so K spK � � [Ba 2�2� � 2� 2
][IO � 32 ]32� �� 1,57 �� 10�9�9
and so K � [Ba
sp Ba(IO3)2(s) L
sp [Ba
2�
][IO ][IO
3 Ba] � ] 1,57
� 1,57
2IO� 10�910
2� � 2 3
The equation K sp � [Ba
describing thethe ][IO 3 ] � 1,57
equilibrium reveals � 10that �9
1 mol of of Ba 2�
is isformed
Равенката
The
and The
equation
so equation
која describing describing
ја опишува K the
� рамнотежата 2�equilibrium
equilibrium
[Ba ][IO � 2покажува
] reveals
� reveals
1,57 дека
that
� 10that
1�9 од1 секој
mol mol
of Ba Bais2�
растворен
2�
formed formed
мол
TheBa(IOfor for
equation eacheach mole mole
describing of Ba(IO
of the
sp ) that dissolves.
Ba(IO )
equilibrium that
3
dissolves.
reveals Therefore,
Therefore,
that 1 mol of Ba 2�
is formed
3)2 се формира 1мол 3)2од 3 Ba 2+ . Затоа,
3 2
for each mole of Ba(IO that 2 dissolves. Therefore,
forThe
eachequation Ba(IO3)2 K
mole of describing that the� [Ba2�][IO
equilibrium
dissolves.
� 2
] � 1,57
reveals
Therefore, that �110 mol�9
2�of Ba 2� is formed
моларна molar
sp
molar solubility
растворливост solubility
3of Ba(IO
of
на Ba(IO
Ba(IO 3)23))� =�[Ba [Ba
[Ba
2� 2+]2�] ]
molar
for each mole of Ba(IO3)2 that dissolves. Therefore, solubility of Ba(IO )
3 2 3 2� 2[Ba ]
The equation describing molar solubility the equilibrium ofthe Ba(IO reveals
3)2 �
that2�1] mol of Ba 2� is formed
The The iodate
iodate concentration
concentration is istwice twice the barium
barium ion[Ba
ion concentration:
concentration: Note thatthat
Note Note
thethe molarmolar solubility
solubility is equal
is equalto
to to
The
for eachiodate
Концентрацијата mole concentration
of наBa(IO јодатот
molar 3)2isthatеtwice
два
solubility theof
пати
dissolves. barium
концентрацијата ion
Therefore,
Ba(IO concentration:
3)2 � [Baна]бариумовиот јон:
2�
Забележи that the molar
2� дека 1моларната
solubility is equal
[Ba ] or to [IO1 � ].
The iodate concentration is twice the barium [IO � � ion concentration:
]� 2[Ba 2� Note[Ba [Ba
that2�the 2�
to] or
] ormolar 1 2to [IO
solubility
3
3 ]. is equal 2+
�
to
2� ]2�] 2 [IO 32].
�
[IO ]2[Ba
� 2[Ba растворливост е еднаква на [Ba ] или
The iodate concentration molar is twicesolubility [IO
the
�
]3of�3 Ba(IO
3 barium ion )]2 � [Ba2�]
concentration: [Ba Note
2�
] or that
to 1 the �
[IO molar
]. solubility is equal to
[IO � ] �the 2[Ba 2�
]
3 ½[IO3 ] 2 1
− 3
Substituting
Substituting thisthis last equation 3into equilibrium-constant expression gives [Ba2�] or to 2 [IO � 3 ].
СоThe замена
iodateна
Substituting last last
последната
this
concentration equation equation
isравенка
twice into
[IOthe into
во
the
�
3 ] � the
изразот equilibrium-constant
за
barium2[Ba ion
2�
] константата
concentration: на expression
expression рамнотежа, gives gives се Note that the molar solubility is equal to
Substituting
добива this last
[Ba equation
2�
](2[Ba
2� 2� into
])
2� 2 the
�2 equilibrium-constant
4[Ba 2�
]3
2� �3 1,57 � 10 expression
�9 gives [Ba 2�
] or to 1
[IO �
].
this [Ba ](2[Ba
2� 2� 2 ]) � � 4[Ba
2� 3 ] � 2�1,57 ��910 expression gives
�9
Substituting2� [Ba ](2[Ba
last equation ]) � into[IO 4[Ba
the ] 2[Ba� 1,57
3 ]equilibrium-constant
� ] ��910 2 3
[Ba ](2[Ba2�])2 � 4[Ba2�]3 � 1,57 � 10

��
�9�91/3 1/3
Substituting [Bathis2� last equation
](2[Ba2� ])22��]2�into 4[Ba the1,57 �� 10
2� equilibrium-constant
]3�� expression gives
101,57 1/3 10
�9
1,57 �910�
[Ba
� 1,57
� 7,32 10 MM
�4
[Ba
2� �] � � � 7,32 �� 410�4
[Ba ] 7,32 10 M
��
2� 2 1,57 �2�� 4 1/3 � �
]) � 4[Ba 10
�9
[Ba2�](2[Ba [Ba2�] � ]43 � 41,571/3�7,32 10�9 � 10�4 M
2�
1,57 4 � 10�9 �
[Ba ] � � 7,32 � 10�4 M
4� 10�9 1/3
Бидејќи 1 мол Ba2+ се добива [Ba2�] � �
од секој 1,57мол
4 �
Ba(IO3)2.� 7,32 � 10�4 M
растворливост = 7,32 x 10−4 M
90 Chapter 4 Chapter
The Basic
4 Approach to Approach
The Basic Chemical Equilibrium
Since 1 mol Ba 2�1 is

Since molproduced
2� for every mole of Ba(IO 3)of
2 , Ba(IO ) ,
90 Chapter 4Ba TheisBasic
produced forto every
Approach mole
Chemical Equilibrium 3 2
0 90
90 Chapter 4 The
Поглавjе 44 Основи
Basic Approach
Chapter наApproach
хемиската
to Chemical
The Basic рамнотежа
Equilibrium
to Chemical
�4 Equilibrium
solubility � 7,32 � 10 M
solubility � 7,32 � 10 M �4
2�
To compute the number
Since 1 the
mol ofnumber
millimoles
Ba 2� isof of Ba(IO
produced for3)of 2 dissolved
every mole ) ofin 500,0
Ba(IOmL of so- mL of so-
3)22 , 500,0
Since 1 To molЗа compute
Ba да2�
Since сеis пресмета
1 produced
mol Ba бројот
2� for millimoles
на милимолови
every
is produced mole forofevery Ba(IO
Ba(IO Ba(IO
mole dissolved
33)232,)of Ba(IO33)in
2 растворени 2,
во 500,0 mL раствор,
lution, we lution,
write пишуваме we write број милимоловиsolubility � �4
7,32 � 10 �4
M
solubility � solubility 7,32 � 10� �4
M � 10�4 M
7,32
mmol Ba(IO mmol 3)2 Ba(IO )
no. mmol To Ba(IOcompute 3)2 of the
�Ba(IO number
7,32 �3� 10 of=7,32
�4
millimoles −4 of Ba(IO �33)500,0 22 dissolved
3 2 mL in 500,0 mL of so-
To compute the no.
number mmol Ba(IO
millimoles
To compute the number of millimoles ) ) of 7,32
Ba(IO � x 10
10 �4
3 2 of Ba(IO3in
) dissolved 500,0� xmL 500,0
500,0 mL
of so- mL
mL)2 dissolved in 500,0 mL of so-
3 2 2 mL
lution, we write
lution, we write lution, we write
The mass of The Ba(IO
mass3)of 2 inBa(IO 500,0)mL is given byis given by mmol Ba(IO 3) 2
Масата наno. Ba(IO 3 )2 in во500,0
500,0 mL
mL еmmol
дадена со
mmol 3 2 Ba(IO 3 ) 2 �47,32 � 10�4 3 2 � 500,0 3mL
2 � Ba(IO �4 )
�4 mmol Ba(IO3)22 � 500,0 mL
no. mmol Ba(IO no. mmol 3)2 � 7,32 Ba(IO �33)10 2�4� 7,32 � 10 mL � 500,0 mL
massмасаBa(IO Ba(IO mass 3)32)2� = (7,32)��10(7,32
Ba(IO 3 2
�� 10�4mL
500,0) mmol
� 500,0) Ba (IO mL
mmol 3)2 Ba (IO )
3 2
The mass of Ba(IO33)22 in 500,0 g Ba(IO mL is )2ggiven by
The mass of The Ba(IO mass3)2 in of 500,0
Ba(IO mL ) is 500,0
in given by
mL 3is given
Ba(IO by )
� 0,487 � 0,487
3 2 � 0,178 3 2 g
� 0,178 g
mmol Ba(IO3)2 �4
mass Ba(IO33)22 ��4(7,32mmol � 10�4 Ba(IO
�4
� 500,0) 3)2 mmol Ba (IO33)22
mass Ba(IO3mass )2 � (7,32 Ba(IO� 3)210 � (7,32 � 500,0) � 10mmol � 500,0) Ba (IOmmol 3)2 Ba (IO3)2
g Ba(IO33)22
g�Ba(IO 0,4873)2 g Ba(IO3)2 � 0,178 g
� 0,487 � 0,487 � Ba(IO0,178 33g)22 � 0,178 g
e common-ion effect is responsible for
The common-ion effect is responsible for How Does a Common
How Does a Common Ion Affect Ion Affect the Solubility
mmolthe Ba(IO of ammol
Solubility 3)2Precipitate?
mmol Ba(IO 3)2
of a Precipitate? The com- The com-
Како ефектот наeffect
заеднички јонfrom влијае на Châtelier
растворливоста на талогот?
reductionthe
in solubility of an ionic pre-
reduction in solubility of an ionic pre- mon-ion mon-ion effect is a mass-action effect predicted from the Le principle.
effect is a mass-action predicted the Le Châtelier principle.
te whencipitate
a soluble compound combin-
when a soluble compound combin- It is demonstrated by Examples
It is demonstrated by Examples 4-4 and 4-5. 4-4 and 4-5.
ng one of theing Кога
Theofcommon-ion
ions the растворливо
precipitate effect is соединение
responsible for
is precipitate со Влијанието
How Doesна заедничкиот
a Common Ionјон Affect произлегува
the Solubility од законот за дејство наThe
of a Precipitate? маситеcom-
one of the ions of the is
HowforнаDoesпретскажан
aHow Common DoesсоaIon Affect the
The common-ion заеднички
Theeffect
the in
ded to the solution
common-ion
reduction
equilibrium
јон со
is responsible талогот
effectfor
in solubility
with
се додаде
is responsible
of an ionic pre- mon-ion effect
Common
принципот
is a mass-action наSolubility
Ion Affect
Ле Шателје.
effect
theofSolubility
a Precipitate?
Тој
predicted е прикажан from
of a Precipitate?
the соLe The
Приме com-
Châtelierрот 4-4 The com-
и 4-5.
principle.
added
he reduction toreduction
the solution
inрастворот
solubility
the кој
of anе во
in inрамнотежа
equilibrium
ionic pre- of anсо
solubility with
талогот,
mon-ion
ionic pre- effect is
mon-ion a mass-action
effect is a effect
mass-action predicted effect from the
predicted Le Châtelier
from the principle.
Le Châtelier principle.
cipitate when
доаѓа до the a soluble compound
precipitate.
намалување
Example
наprecipitate.
the растворливоста
4-4 It is demonstrated
combin- Example 4-4Examplesby Examples 4-4 and 4-5.
pitate when a cipitate
soluble compound
when combin-
a soluble compound It is demonstrated
combin- by
It is demonstrated by 4-4 and 4-5. 4-4 and 4-5.
Examples
ing
на јонone of the ions of the
скиот талог. Тоаisсе должи precipitate is
на т.н. the molar solubility of Ba(IO ) in a solution that is 0.0200 M in
ing one of the ions
ing ofonetheofprecipitate Calculate
the ions of the precipitate is Calculate the molar solubility 3of 2 Ba(IO ) in a solution that is 0.0200 M in
added to the ефектот
solutionна inзаеднич киотwith
equilibrium јон 3 2
added to the solution
addedintoequilibrium
the solutionwith Ba(NO
in equilibrium 3)2 .Ba(NO
with Пример ) . 4-4
the precipitate. Example3 2 4-4
Example
The solubility
the precipitate. the precipitate. 4-4
TheExample is no longer
solubility 4-4is no equal longer to [Ba 2�
equal] tobecause [Ba 2�]Ba(NO because 3)2 Ba(NO
is also )a is also a
3 2
source of barium Calculate
ions.
Каква We the
know,
еsolubility
моларната molar solubility
however, that of Ba(IO
solubility )
is in
related a solution
to [IO �that
3 ]: isсодржи
0.0200 M in
source of barium ions. Weofрастворливост
know,
Ba(IOhowever, a на Ba(IO
that 22 3)that
33 solubility 2aво раствор
is0.0200
related што tois [IO 3 ]:
0,0200
�
Calculate theCalculate
molar the molar solubility 3)2 of in Ba(IO solution ) in is
solution that M in 0.0200 M in
Ba(NO ) . 3 2
Ba(NO3)2 .MBa(NO Ba(NO333)222.
molar
)2 . solubility of Ba(IO3)of 2 �
1
2 [IO 3)] �
�
2�1 [IO �]
The 3solubility
Растворливоста неmolar nosolubility
еis веќе longer
еднакваequal наBa(IO [Bato 2+3[Ba ]2 од 2� 2]Ba(IO
because
3 3)2бидејќи Ba(NOи33)Ba(NO is also 3)2 aе
The solubility The is solubility
no longerisequal no to [Baequal
longer 2�
] because to [Ba 2� Ba(NO
] )because 3)2 isBa(NO also a3)222 is also a
There are исто two source
There така
areofизвор
sources of twobarium
of на бариумови
barium ions. We
ions: know,
Ba(NO јони. 3Меѓутоа,
however,
) 2 Ba(NOзнаеме
and that
Ba(IO 3 2 дека
solubility . The isовааrelated
contri- [IO
to ��
]: е
source of barium source ions. Wesources
barium know, ions. ofWe
however, bariumknow, that ions: solubility
however, that is3)2related and
solubility Ba(IO
to [IO
is )� .
]:
3related
2 The tocontri-
[IO
3
3�
]:
bution from bution поврзана
the former
from со
the is IO0.02003−: M,
former is and thatM,from
0.0200 and the
that latter
from isthe equal latter11 tois the
�equal
3
mo- to the mo-
3
molarнаsolubility of
= 12Ba(IO −33)22 � 212[IO 3�
�
3]
lar solubility, or 12моларна
lar solubility, [IO � 3 ].molaror растворливост
Thus,1 solubility molar Ba(IO33))22�
of solubility
Ba(IO of [IO[IO�
Ba(IO 33 ]3])2 � 2 [IO 3 ]
2 [IO 3 ]. Thus,
�
There are two 2� sources of barium 1 ions: Ba(NO33)22 and Ba(IO33)22 . The contri-
There are Има two
butionThere
два sources
извора
from are[Bathe
ofна
two ]sources
barium � 0,0200
бариумови
former [Ba ions:
2�
is 0.0200
Ba(NO
of] barium
�
јони:
� 2 [IO
0,0200
M, Ba(NO 33)]2 �
�
ions:
and that
and 1 Ba(IO
Ba(NO
3)22[IO иfrom � 3)32)2and
3Ba(IO
] the . The
3)2latter
Ba(IO contri-
. Придонесот 3)2 . The
is equal наthe
to contri-
првиот
mo-
bution fromе the bution
0,0200 former from
M, аis the
на 0.0200former
другиот
1 M, and that from the latter
� е еднаков на моларната растворливост или 1/2[IO −].mo-
is 0.0200 M, and that from is equal
the to
latter the is mo-
equal to the Од
Substitution of lar
Substitutionthese solubility,
1 quantities
of or 1 [IO�
into
� these 212quantities the
3 ]. Thus,
solubility-product
into the solubility-product expression yieldsexpression yields 3
lar solubility, lar
тука 2 [IO 3 ]. Thus,
orsolubility, or 2[IO 3� 3 ]. Thus,
1 � 2 2� 2� �9 11 �
(0,0200 �(0,0200 2 [IO
2� 3 ])[IO
� 1[Ba] 2�
3[IO ] 1,57
�])[IO � 1 0,0200�� 2 10 � 12[IO � 3 ] �9
3 ]� � 1,57 10
�
[Ba ] ��0,0200 2[Ba 3� ]� 2 [IO 3]
0,0200 � 22[IO � 3�
3]
Since the Since Substitution
exact solution
the exact offor these [IOquantities
solution 3 ] for
�
requires[IO into
� solving the solubility-product
a solving
cubic equation, expression
we yields
Substitution ofзамена
these
СоSubstitution quantities
на овие
of into
велични
these theво
quantities изразот 3 ] requires
solubility-product
into the за solubility-product
производот expression наa растворли
cubic
yields equation,
expression сеwe
вост yields добива
seek an approximation
seek an approximation 1that that simplifies the
simplifiesalgebra. 11 the The
� algebra. small numerical
� 22 The small numerical value �9 of value of
(0,0200 � � 2122 [IO �
3 ])[IO �
3 ] � 1,57 � 10 �9
Ksp suggests Kspthat the solubility
suggests that the�of
(0,0200 Ba(IO
2 [IO
(0,0200
solubility 3 ])[IO
�
3)of
2� is ]2not
3Ba(IO [IO� 3� 3large,
1,57
])[IO
) is � which
3� 10
not
3 ] 2 �9is confirmed
�
large, 1,57 �
which 10 �9 by
is confirmed by
3�2
the result obtained Since
inobtained
Example the exact in4-3. solution
Moreover, [IO�
forMoreover,
barium 3− ] ions
requires fromsolving Ba(NO 3a)2cubic
will equation, we
Sincethe theresult Бидејќи
exact
Since solution
theточното
exact Example
for решение
[IO �
solution 3 ] 4-3. за
requires
for [IO
[IO ] бара
3solving
3�
requiresbarium aрешавање
cubic ions
solving fromна
equation,
a cubicBa(NO
квадрат 3н)а2 will
weequation, равенка, we
further repress seek
the an
limited approximation
solubility of thatBa(IO simplifies ) . Thus,3 the algebra.
it is reasonable The small to numerical
seek value of
seek an further заseek
approximationдаrepress
сеanto the
thatlimited
поедностави
approximation simplifies solubility
алгебра
that тalgebra.
thesimplifies of
2 Ba(IO ) . Thus, it is reasonable to seek
а,3внесуваме The
the0,0200 small2 апроксимација.
3algebra. numerical
The small valueМалата of нумеричка
numerical value by of
a provisional K
answer
a provisional suggests the
answer that
problem the
toofthe solubility
by assuming
problem of Ba(IO
that ) is not is large,
large which
with re- is confirmed
вредност the на 1 Ksp покажува дека ofby
3)2 растворливоста
assuming thatна large,0,0200
Ba(IO 3)is2 не largeеby with re-штоbyе
голема,
sp
sp 33 22 which
K suggests that suggests solubilitythat
� the Ba(IO
solubility is not
Ba(IO large,3)2 is not is confirmedwhich
spectsp to 12[IOspect
� K
].thesp 1result
That
to
3докажано [IO is,�со obtained
[IO
]. That ] � �
is, in Example
10,0200,
[IO ] and 4-3.
0,0200, Moreover,
and barium ions fromisBa(NO confirmed ) will
the result obtained the 2 in3 Example
result 2 резултатите
obtained
3
4-3.
in 3 добиени
�
Moreover,
2 Example � � во
4-3.barium Примерот
Moreover, ions barium from 4-3.Ba(NO Освен
ions тоа,Ba(NO
3)2 will
from бариумовите
33 22
)2 seek
will
јониfurther repress
од limited
Ba(NO the
2� ) уште повеќе limited solubility
1 ќе� ја сузбиваат of Ba(IO ) . Thus,
33 ограничената
it is
22reasonable to растворливост
reasonable 3to
на
further repress the
further [Ba
repress ] 3� 2 0,0200
solubility
the 2� of
limited � [IO
Ba(IO
solubility ] �
) . of0,0200
1Thus,
Ba(IO it is ) . Thus, it is seek
reasonable to seek
[Ba to] � 0,0200 2 [IO 3] � 3 20,0200
�
a provisional answer the 2 problem 3 3 � by
2
assuming that 0,0200 isод large with re-
a provisional Ba(IO
a 3)2. Од
answer
provisional 1 to тука,
the answer може
problem to да претпос
by
the
1 assuming
problem т авиме bythat дека
assuming0,0200 0,0200 is
that е поголемо
large0,0200 with isre- ½[IO
large 3
with
−], т.e.
re-
The original 1 equation
½[IOspect
� 3−]to
1 [IO�
then 3 ]. �
�
1simplifiesThat to1212[IO�
is, 3]�
�
� 0,0200, and
spect to The original
2 [IOspect3 ]. That to<<equation
212is,
2 [IO
0,0200
2 [IO
3� иthen
3]�
3 ]. That �is,simplifies
0,0200,
2 [IO 3 ] �
3� and �to 0,0200, and
� 2 2� 2� �9 11 �
0,0200[IO ]
[Ba �
0,0200[IO
3 1,57
] � 1 �0,0200
�
]�2 10
� 1,57 � 212�[IO 10
�
3 ]�9 � 0,0200
[Ba2�] � 0,0200 2 [IO 3 ] �� 0,0200 3�
[Ba2�� ]� 30,0200
2 [IO 3 ] � 0,0200
� Почетната The original равенка equation
�9 тогаш then се simplifies
поедноставува to�8 во
The[IO 3 ] � The
original √[IO
(1,57
equation � �then 10equation )/0.0200
simplifies
3 ] � √(1,57 � 10 )/0.0200 �
original then�9� √7,85 � 10
to simplifies √7,85��2,80
to 10�8 �� 102,80
�4
M� 10�4 M
� 22 �9
0,0200[IO
2
�
3 ] � 1,57 � 10 �9
0,0200[IO � 3 ]0,0200[IO
� 1,57 �3� 3 ]10� 1,57 � 10
2 �9 �9
3] � √ √7,85
� �9 �8 �4
[IO � (1,57 � 10�9 )/0.0200 � �8 � 10�8 �42,80 � 10�4 M
� �4
3 ] � √(1,57
[IO � [IO 3� 10√ � 10��9√)/0.0200
)/0.0200 � √7,85
7,85 � 10 � 2,80 ��810� M � 10 M
�9
]�
3� (1,57 � 10 2,80
4B Chemical
4B Хемиска
Equilibrium
Chemical Equilibrium 91 9191
91
4B4Б Chemical
4B Рамнотежа
Equilibrium 91
The assumption
The that (0.0200
assumption � 12(0,0200+½
thatдека
(0.0200 �1 12 �2.80
��2.80 10
x2.80
�4
)��10 0.0200 does
)) ≈�0.0200
0.0200not appear
неdoes not toappear to
The Претпоставката 2,80
� x10 0,0200 внесува сериозна
−4
�4
The assumption
assumption that that (0.0200 10�4)) � does not
not appear to
�4
(0.0200 � 122 � � 2.80 � � 0.0200 does appear
2� to
cause cause
serious
грешка error
бидејќи
causeserious
serious because
второт
error the
because
error because second
член,
because the кој
the гоterm,
second
the second
second term,representing
term, the
representing
term, representing
representing the amountBa
the of
2+, Ba
што
amount
the amount
amount of потекнува
of
of Ba 2�2�
Ba
Ba 2�
cause serious error
arisingarising
from
од
arising the
дисоцијаfrom
from цdissociation
ијата of3)Ba(IO
наdissociation
Ba(IO
thethedissociation
dissociation 2, еof
ofсамо3)Ba(IO
ofBa(IO, is3)2only
2околу ), 2 ,is%isabout
30,7 одonly
only 0.7%
0,0200. of0.7%
Обично,
about
about 0.7% 0.0200.
ако
of разликата
of0.0200.
0.0200.
arising from the Ba(IO )
3 2 , is only about 0.7% of 0.0200.
еOrdinarily,
помала
Ordinarily,
Ordinarily, од
we consider
wewe10consider
%,
anсметаме
assumption
consider декаofпретпоставката
ananassumption
assumption
assumption thisoftype
of
thisthistotype
be
type одtobe
овој
satisfactory
to видifе the
прифатлива.
besatisfactory
satisfactory dis-
if ifthethedis- На
dis-
Ordinarily, we consider an of this type to be satisfactory if the dis-
crepancyкрај,
is се
less
crepancy
crepancy isдобива
than
is
is less 10%.
less
less than thanFinally,
than 10%.10%. then,
Finally,
10%. Finally,
Finally, then, then,
then,
crepancy
1 1 1� �
solubility of Ba(IOof
solubility
solubility 2на�Ba(IO
3)Ba(IO [IO)2 �
33�)]112[IO
= 2�
2 [IO
� �1 12 �
�] 2.80 10�4
2.80�� 1010
� 1,40 10�4 �
�4�4 � 1,40 M 10 �4�4 M
solubility ofof Ba(IO
Ba(IO 32) 23 � 3 ]3 � 1 �
3)2 � 22 [IO 3 ] � 22 � 2.80 � 10
2.80 �4 � 1,40
� 1,40 � � 10
10�4 M M
If we If
compare
If we
we се the
compare
compare solubility
the of
solubility
theрастворливоста
solubility ofbarium of iodate
barium
of barium
barium in the
iodate
iodate presence
in
in the the of a
presence
theвоpresence
presence common
ofof a common
IfАко
we спореди
compare the solubility на бариумiodateјодатот
in присустofво aaнаcommon
common
заеднички
ion (Example
ion
јон 4-4) with
ion(Example
(Example
(Пример 4-4)
4-4) its
4-4)
with
со solubility
with itsitssolubility
неговата solubility in pureinin
solubility
растворливост water
pure (Example
pureво water
water
чиста 4-3),
(Example
(Example
вода we seewe
4-3),
4-3),
(Пример that
wesee
4-3), seethat
that
ion (Example 4-4) with its in pure water (Example 4-3), we seeсеthat
гледа
the presence
the
the
дека of a
presence
presence small
of concentration
a small
of aa small
присуството small
на мала concentration
concentration of
концентрација the common
of
of thethe ion
common
theнаcommon
common has
заеднички lowered
ion
ionјон has the molar
lowered
hasјаlowered
lowered
намалува the molar
theмоларната
molar
the presence of concentration of ion has the molar
solubility of Ba(IO
solubility
solubility ofof
растворливост 3)Ba(IO
Ba(IO by Ba(IO
2 на a)23factor
)by
2 by aof
a)2factor
factor
за about
factor ofof
околу five.
about
about
пет five.
five.
пати.
solubility of Ba(IO 3) by3 23a of about five.
Example 4-5 4-5

Example
Example 4-5
Example
Calculate the solubility
Calculate
Calculate of Ba(IO
the solubility of3)Ba(IO
2 in 3a)23solution
)in
2 in prepared
a asolution
solution by mixing
prepared 200 mL
bybymixing
mixing 200mL mL
Calculate the
the solubility
solubility of of Ba(IO
Ba(IO prepared
3)2 in a solution prepared by mixing 200 mL
200
of 0.0100
ofof M
0.0100Ba(NO
0.0100MM ја) with
3Ba(NO
Ba(NO ) 100
2растворливоста
3 ) mL
with
with
2 100 of
100 0.100
на
mL mLBa(IO
of ofM NaIO
)
0.100
0.100
3 2 воMM3 .
раствор
NaIO
NaIO . 3приготвен
. со меша њ е на
of 0.0100 M Ba(NO33)22 with 100 mL of 0.100 M NaIO33 .
We 200
must
WemL
We од
first 0,0100
establish
must
must M Ba(NO
whether
firstestablish
first establish )either
со 100
whether
whether
3 2 mL reactant
reactant
either
either oдreactant
0,100
is Mispresent
present
is NaIO
present
3 . ininexcess
in excess at equi-
excess
at atequi-
equi-
We must first establish whether either reactant is present in excess at equi-
librium. Прво
The треба
amounts
librium.
librium. да се утврди
taken
The amounts aretakenдали are при рамнотежата, некој реактант е присутен во
librium. The
The amounts
amounts takentaken areare
вишок. Количествата 2� што се земени се
no. mmolno.no.Ba mmol �Ba 200
2�2� mL� 200� 0,0100
mL �0,0100 mmol/mL
0,0100 mmol/mL � 2,00 �2,00 2,00
no. mmol
mmol Ba Ba2� � � 200200 mLmL � � 0,0100 mmol/mLmmol/mL � � 2,00
број на ммол Ba2+ = 200 mL x 0,0100 mmol/L = 2,00 mmol
no. mmol no.IO
no.
�
mmol
3 � 100
IO� � mL � 100 � 0,100 mmol/mL
mL �0,100 0,100 mmol/mL � 10,0 �10,0 10,0
no. mmol
mmol IO
IO � 3 3�� 100
100 mL mL � � 0,100 mmol/mL mmol/mL � � 10,0
број на ммол IO33− = 100 mL x 0,0100 mmol/L = 10,00 mmol
If formation
If If
formationof Ba(IO
formation ofof3)Ba(IO
2 is complete,
Ba(IO )is2 is
3)23 is
complete,
complete,
IfАкоformation
формирањето of Ba(IO на3)Ba(IO complete,
2
3)2 е завршено
no. mmol no.no. excess
mmol
mmol NaIO
excess
excess � 10,03 �
NaIO
3NaIO 2(2,00)
10,0 � 6,00 �6,00
� 2(2,00) 6,00
no. mmol excess NaIO33 � � 10,0
10,0 � � 2(2,00)
2(2,00) � � 6,00

Thus, Thus, број на ммол NаIO 3 во вишок = 10 mmol – 2(2,00 mmol/L) = 6,00 mmol
Thus,
Thus,
Од тука
6,00 mmol 6,00 mmol 6,00 mmol 6,00 mmol Несигурноста кај IO3− е 0.1 дел од 6.0
[IO � 6,00
6,00 mmol
mmol 6,00
6,00 mmol
mmol
3 ] [IO
�[IO� �] � 0,0200 M0,0200 M The uncertainty in [IO ] isin0.1� part
� in 6,0 or
� � The
или 1 uncertainty
дел
�
од 60. [IO is
3is] 0.10.1 part
in in 6,0
or or
in Според тоа, 0.02006,0х
] � � � � �0,0200 M The uncertainty 3 in [IO 3] part
�
]3 �mL
[IO 33200 200
200 �mL 100
mL�mL �100 100mLmL 300
� mL 300 300 mL mL � 0,0200 M The uncertainty [IO �3 ] is 0.1 part in 6,0 or
200 mL � 100 mL 300 mL 1 part in1(1/60)
60. Thus,
1 part
part =in
in 60.0,0200
0.0003,
60. што
Thus,
Thus, (1/60)
се заокружува
� 0,0200
0,0200 � � (1/60)
(1/60) � �на
1 part in 60. Thus, 0,0200 � (1/60) �
As in AsExample
As
Како inin Example4-3, 4-3,
воExample
Пример 4-3,
4-3, 0.0200
0,0003,0,0003,
and we M.
0,0003,
0,0003, and
round to 0,0200
and we
and we
round to
we round
round to
M.0,0200 M.
to 0,0200
0,0200 M.
As in Example 4-3, M.
2�
molar solubility
molar
molar of
solubility Ba(IO
solubility of )
of3 Ba(IO
� [Ba )�
2 � ] [Ba
2� 2�
]
моларна
molar solubility of Ba(IO
растворливост 2
Ba(IO на3) 23Ba(IO
3)2 � [Ba
[Ba 2 =]] [Ba2+]
3)2�
Here, Here,
however,
Here,
Меѓутоа, however,
however, овде
Here, however,
2�
[IO � 3 ] [IO
�[IO0,0200
� �] � � 2[Ba
0,0200
]3 � 0,0200 ��2[Ba]2[Ba 2�2�]
2�]
[IO 3�
3 ] � 0,0200 � 2[Ba ]
2�
wherewhere 2[Ba
where
каде 2[Ba ]2[Barepresents
2� the
] representsthe iodate contributed
theiodate
iodate by
contributedby the sparingly
заby soluble
the sparingly soluble
2[Ba ]2�го
2+ ] претставува јодатот кој contributed
придонесува слабата растворливост
soluble на
2�
where 2[Ba ] represents
represents the iodate contributed by the
the sparingly
sparingly soluble
Ba(IOBa(IO )
3Ba(IO
2 .
Ba(IOWe ))can
3 )
.
. 2 . obtain
We
Може
We can
can да aсеprovisional
obtain
obtainдобиеa a answer
provisional
приближен
provisional after
answer
одговор
answer making
after
after ако
33)22. We can obtain a provisional answer after making the assumption that сеthe
making
making assumption
the
претпостави
the that
assumption
дека
assumption that
Ba(IO that
[IO � �[IO
3 ] [IO � �3] 2� 0.0200;
0.0200;
] � thus,
0.0200; thus,
thus,
[IO 33 ] � 0.0200; thus,
� 3
K sp K sp K sp1.57 � 10�9 �1010
1.57
1.57 �9�9
solubility
растворливост of Ba(IO
solubility
solubility ofна
of3)Ba(IO
Ba(IO � 3[Ba
2Ba(IO ) 3
3 )�
2
2�
2 �]
[Ba 2�2�] � K
[Ba
� 2� ] � � sp
� � 1.572 � � 10�9
solubility of Ba(IO3)22 � [Ba [IO ] �3 ] [IO
� 2
[IO��
]322 ](0,0200)
2�
(0,0200)
(0,0200) 2 2
[IO 3� 3] (0,0200)2
� 3,93 10�6 �
� 3,93 M 10�6�6 M
� 3,93
� � 10
3,93 � 10�6 MM
Ова еapproximation
прифатлива
The approximation appears
Theapproximation
The апроксимација
to be to
appearsreasonable,и неandе no
tobebereasonable, нужна
reasonable, корекција
correction
and no на provi-
to the
correction приближниот
to the provi-
The approximation appears to be reasonable, and no
одговор.
appears and no correction
correction to
to the
the provi-
provi-
sionalsional
answer
sional is needed.
answer
answer is is needed.
needed.
sional answer is needed.
A 0.02 AMA excess
0.020.02 M of Ba 2�ofdecreases
excess of the solu- the solu-
2� 2� decreases
Ba
A 0.02 M
Вишок M од
excess
excess
0,02 M ofBaBa 2� decreases the solu-
Ba2+ јаdecreases
намалува the solu-
Note that the
Note
Треба results
that the
даthe from
се нагласи the
results last
from
декаthe two
the examples
last two
резултатите demonstrate
examples that an
demonstrate
од последните excess
that
два примера an of
excess of
bility of Ba(IO ) by a factor
2 a factor offive;
of about
Note that results
results from last
last two
two examples demonstrate that anпокажу
that an excessвofаат bility
of bility
bility of of
of Ba(IO
3 Ba(IO
Ba(IO3))23by
2 )
by by a factor of about
about five;
five;
Note that the from the examples demonstrate excess растворливоста a factor
3� 2 на Ba(IO of about five;
)2 за пет пати.
� 3solubility
iodateiodate
ions is
iodate more
ions
дека вишокот
ions effective
is more
јодатни in decreasing
effective
јони in in
многу the solubility
decreasing the
поефикасно of Ba(IO
solubility of
ја намалува ) than
Ba(IO is
)
растворли the
than
2 воста is the
this same
is theна this excess of IO lowers � the
ions is is more effective decreasing the solubility of Ba(IO
Ba(IO )23 than
3 2 this
this samesame
same excess excess
excess of
3 of IO lowers
of IO 3� −lowers
lowers the solubility
the solubility
solubility
iodate more effective in decreasing the solubility of 3)
3 2 than is the Истиот вишок од IO
3
the
IO33 ја намалува
same excess
same
Ba(IO
same of)2,barium
3excess
excess ofof ions.
отколку barium
истиот ions.
вишок бариумови јони. by a factor aoffactor
aabout of200.
of barium ions. byby factor
factor of
aboutabout 200.
200.
same excess barium ions. растворливоста за 200 пати.
by a of about 200.
92 92
92 92 Chapter
Chapter
Поглавjе
Chapter
4 Basic
44 The
4Основи
The на
Basic Approach
Approach
The Basic
to Chemical
to Chemical
хемиската
Approach
Equilibrium
Equilibrium
рамнотежа
92 92 9292
92 Chapter Chapter
4Chapter
ChapterChapter 4 44Basic
4The The
Basic TheThe Basic
Approach to
Approach
Basic
The Approach
Chemical
Approach
Basic to Chemical
to Equilibrium
to Chemical
Approach Equilibrium
Equilibrium
Chemical
to ChemicalEquilibrium
Equilibrium
Writing
Writing
Пишување Dissociation
Dissociation
на константи Constants
Constants for Acids
for Acids
на дисоцијација and
and and
Bases Bases
на киселини и бази
Writing Dissociation Constants for Acids Bases
Writing Writing Dissociation
Dissociation
Writing Constants
Dissociation
Writing Constants
Constants
Dissociation
Writing Dissociation for Acids
for
Constants for
and
Acids
for Acids
Bases
and
Acids and
Bases
and Bases
Bases
WhenWhen a weak
a weak acid acid or aConstants
or a weak weak
base base for
is Acids
is dissolved inand
dissolved Bases
in water,
water, partial
partial dissociation
dissociation oc- oc-
КогаWhen слаба aкиселина
weak acidили or aслабаweakбаза baseсеis раствора
dissolved во in water,
вода, сеpartial
одвива dissociation
делумна oc-
When
When a When
curs. aWhen
weak
curs. weak
When
Thus, acid
Thus,
aforaaweakweak
orforaor
acid
weak
nitrous acid
weak
aacid,
nitrous
acid acid oror
weak base
or aaweak
acid,
aacid,
we weak
baseis
weak
canwe base
dissolved
is dissolved
can
base
base
write is
iswrite dissolved
in
dissolved
is water,
in water,
dissolved in
inpartial
in water,
partial
water,water, partial
dissociation
dissociation
partial
partial dissociation
oc-oc- oc-
dissociation
dissociation oc-
oc-
curs.
дисоцијација. Thus, for
Од тука, nitrous за азотестата we can
киселина write можеме да напишеме
curs. Thus,
curs. curs.
Thus,
curs. forThus,
curs. forThus,
nitrous
Thus, forfor
nitrous acid,
for nitrous
acid,
nitrous
nitrouswe acid,
can
we acid,
can
acid, wewe
write write
we can can
canwritewrite
write
[H3O[H � O�][NO
[H ][NO 2 ] �2]]
� �
3O
3 �][NO
HNO HNO
HNO2 � H 2�OHH L2OOHL 3OH
L �H� O��NO
3O �� NO��
2NO 2 Ka[H �KK O
[H � � O][NO� [H
[H][NO
[H �O
O ]�� ] ][NO
][NO
2� �
]2�]]
32O ]2 ][NO
2� � a� �
3 3 [HNO 32[HNO
3
2] 2 2
HNO HNO 2 �HNO 2H
HNO
�
HNO2O H22 2L
� 22 �
O �LH23H
2O
H H 22O
� L
O3LO�L � 3H O
HNO
�3O
H ��
33NO
O
2 �
��
2� NO NO
K
NO
2� �
a2K� 2�
2a
� KaaK K� aa �� [HNO 2]
[HNO [HNO 2] [HNO
[HNO
2][HNO ] 2]]
where
каде where
KaKеa is
where KKthe a isacid
киселинска the acid dissociation
dissociation
константа constant constant
на дисоцијација Kb for for
Kbnitrous nitrous
за азотестата acid.acid. an2In2analogous
In киселина. an analogous
На
a is the acid dissociation constant Kb for nitrous acid. In an analogous
where
where Kwhere
way,
аналоген where
Ka the
is
away,
where
the isthe
начин,
base K the K
acid
K is is
aa acid
base is
K the the
the
dissociation е acid
базна acid
dissociation
dissociation
dissociation
acid dissociation
dissociation constant
constant
constant
dissociation
константа
constant K KKconstant
K
constant
на
for b for
for
for
constant nitrous
bдисоцијација
ammonia K K
ammonia
K bbisfor
nitrous
for foracid. nitrous
acid.
is
nitrous
за nitrous In In
амонијакот anacid.
acid. an
acid. In In
In an an
analogous
analogous an analogous
analogous
analogous
way, the base dissociation constant Kb for ammonia is
a b b b b
way,way, the
the way, way,
base base
way, the
dissociation
the thebase base
dissociation dissociation
basedissociation constant
constant
dissociation Kconstant
bK
constantforb for
constant ammoniaKbb for
Kammonia
bKfor
ammonia
is
forammonia is
ammonia is is
is
4[NH �4 ][OH ] ��]]
��
[NH[NH �
][OH ][OH
NH3NH NH
�H 2�OHH L2OONH L � NH
�
NH4� �
� �
�4OH � OH
�� OH � �
�
� Kb[NH � K [NH��][OH
Kb 4�][OH [NH � 4��
[NH ][NH �
] ][OH ��
]�]]
[NH 4] ][OH
44 ][OH
3� b �
2 �L
4
NHNH H� NHOH3
O �NH
L H NH O �L OH
� NHOH � KOH K � K �4[NH
[NH3] 3 ]
� 3 NH 2NH L HH 2O 422O L4LNH
� NH OH OH � KbK�
� � 3
3 3 2� 33 � 4 44�� b b bb �
[NH ]
[NH [NH ][NH
3] 3равенка [NH 3] 33]поради тоа
Се гледа
Note thatдека
Note that2[H
[H O][H 2O]
doesO]неdoesdoesсе појавува
not not appear
appear appearinвоthe именителот
indenominator
the denominator
denominatorна ниедна
of either of either
either
equation equation because because
Note that [H 2O] not in the of equation because
што
Note
Note the кон
that that
the
Note [H цconcentration
Note
Note ентрацијата
2[H
O]
that
concentration that
2O]
that does
[H [H
[H
2
doesO]
of22O]
not O] на
not
does
water of водата
does
appear
doesappear
water
not
is not
in
not еis
in
the
appear
so многу
appearthe
so
appear
large in
large
in inпоголема
thethe
denominator
denominator relative
the
relative denominatorofво
denominator
denominator
to the to однос
ofconcentration
eithereither
the of ofна
equation концентрацијата
either
equation
concentration
ofeither
either equation
because
because
equation
equation
of the of the
weak because
weak
because
because
на the concentration
слабата киселина
2
или ofбаза,
waterтака is so што large relative to the
дисоцијацијата нема concentration
забележително of the да јаweak
the the the
concentration
the concentration
acid
orthe
acidacid concentration
or base
concentration
baseconcentration
that of
of waterthat
the water the
of of
dissociationiswater
isofwater
so water so
large
dissociation is is
largeso
is so
relative
so
does large
relative
does
large
large
not to relative
not to
relative
relative
alter the
thealter
[H toO]to
[H
tothe the
concentration
concentration O]
the
appreciablyconcentration
of
appreciably
concentration
concentration of
the the
(see weak of
weak
(see
of ofthe
Feature the weak
Feature
the weak
weak
промени or O]
[H base that the
(видете dissociation
Илустрација 4-3). does На not начин
ист alter2 [H како 2O]
2
и appreciably
при изведувањето (see Featureна
acid
acid4-3). or
or base
acid acid
base
4-3).
acid
Just that
oras or
2or
Just that
baseinbase
theas
base the
the that that
dissociation
in the
that the
derivation the
dissociation
the dissociation
derivation does
dissociation
dissociation
of does
the not
of not
the
doesdoes
alter alter
[Hnot
ion-product
does
ion-product not not [HO] alter
2alter O]
alter
constant [H [H
constant
[H O] O]
appreciably
2 appreciably O]
22for appreciably
for(see
appreciably
appreciably
water, (see
water,
[H O][H
(see (see
Feature
Feature (see
is O] Feature
is
Feature in-
Feature
in-
4-3). Just
константата наas in the derivation
јонскиот производ of водата,
на the ion-product
[H O]and сеconstant
2
вгра for
дDissociation
ува во water, 2 [H O] is in-
рамнотежните 2
2
4-3).
4-3). 4-3).
Just
Just4-3).
as inas
corporated
4-3). Just Just
in
the
Just the
as as
in
asin in
inthe
the the
derivation
derivation the derivation
of the
equilibrium
derivation
derivationof constants
the of of the
ion-product
ion-product
constants
of the the ion-product
ion-productK2constant
constant
ion-product Kconstant
for
constantfor
.water,
constant water,
for for
[H
for [Hwater,
O]
water, O]
water, is [H [H
is
in-
constants
[H in-
O] O]
O]is is in-
for
in-
is
corporated
corporated
константи K
in
и
the
K
equilibrium
inb. the
Константите equilibrium на constants
K and
a K and a K . Dissociation
b K . Dissociation constants
a на слабите b
b
киселини
2constants
2
се на о
2 2
2for
ѓаат forin-
corporated
corporated corporated
weak in the
corporated in a the
areequilibrium
acids in
are
in inthe the
equilibrium
found equilibrium
inconstants
inequilibrium constants
Appendix constants
2.constants K
Ka2.and and K K and
.
K . aaDissociation K
Dissociation . Dissociation constants
constantsconstants constants
for for for
weakweak
воacids
corporated
acids
Додатокот acids found
are
2.found
the
found equilibrium
Appendix
in Appendix 2. a KbaKand
constants b andKbK.b b Dissociation
. Dissociation constants forfor
weak
weak weak weak
acids are
areacids
weak acids
found
acids are are
in found
in
Appendix
arefound found inin
Appendix Appendix
2. 2. 2.2.
Appendix
in Appendix 2.
Dissociation
Dissociation Constants
Constants for Conjugate
for Conjugate Acid/Base
Acid/Base Pairs
PairsPairs
Dissociation Constants for Conjugate Acid/Base
Константи
Dissociation
Dissociation на дисоцијација
Constants
Dissociation
Constants
Dissociation
Dissociation for for
Constants наConjugate
Conjugate
Constants
Constants for
for конјугираните
Conjugate
for Acid /Base
Conjugate
Acid/Base
Conjugate киселинско-базни
Pairs
Acid/Base
Pairs
Acid/Base
Acid/Base Pairs
Pairs двојки
ConsiderConsider
Consider the base
the base dissociation-constant
dissociation-constant
the base expression for Pairs
expression for ammonia
ammonia
dissociation-constant and acid
and the the acid expression for ammonia andacid the acid
Consider
ConsiderДа the
гоConsider the
Consider
разгледамеbasebase
Consider
dissociation-constant the the
the dissociation-constant
basebase
изразот base за
expression dissociation-constant
expression
for its expression
expression
наitsдисоцијација
forconjugate conjugate expression
for
expression
expression
acid, for
ammonia
acid, ammonia for
заforамонијакот
ammonium ammonium
for andand
ammonia
ammonia
ammonia thethe
ion: иion:
and and
acid
изразот
andthe the
theacid acid
acid
dissociation-constant expression expression for its for its
conjugate conjugate acid, acid,
ammonium ammonium ion: ion:
за конс dissociation-constant
тантата на дисоцијација
dissociation-constant expression expression
expressionforзаitsнеговата
expression conjugatefor
forforitsits its conjugate
acid, ammonium
conjugate
conjugate acid,acid,
киселина,
acid, ammonium
ammonium � амониумовиот
ion:
ammonium �ion:ion:
ion:
[NH�[NH 4[NH
][OH �4 ][OH ] �]]
� �
јон: NH 3NH NH
�H OHH L2OONH NH �� 4OH OH�� K b[NH K[NH ][OH
2� L� ��OH � � ][OH � 4��
[NH ]][OH �]
� ��
3� L 4NH � K b�
4� ][OH
4 [NH
[NH [NH ]
[NH
] ][OH
4 3] ] ]
�
4 ][OH
NH
NH 3 �3 H �
NH H
NH 3
O3 2L O � L
NH
H
2
H NH �
�O L�NH
OH OH
4� � � OH
� �
K �
K b �b K K � b
K � [NH4
]
2NH H2O 224O �4LNH NH OH OH
� � � 3
�
33 � L 4 44�� b � bb �
[NH ] [NH 3
]]
[NH 3] 3 [NH [NH �3] 33O
�NH � � H O L NH � �
[NH[NH 3[NH
][H 33][H O][H ]3O ��]]
NH 4NH ��4H� 2OHL 2 NH �H 3 3OH H 3O� K �KK[NH
�
�3][H [NH�O 3 ] 3 ��
�
][H 3O]�]
� 3O � a[NH
a ][H
2O L 3NH 3�� a 3� [NH3O
[NH [NH3�]][H
3] 33][H
[NH �O
�3 ]3O ]
NH
� �
NH 4 � NH �
HNH NH
2O
H4� � O � L
NH H NH O �
H H
NH
O3 � O � H O K � K �
3K
4
4 L
2�
44�� H H2O 223O �L
L 3L NH 3NH 3 33 � HH O33aO� K K
� �a
a � aa �� [NH 44]� 4
[NH [NH ] 4the ] [NH
[NH � 4�]
Multiplication
Multiplication of one ofone oneequilibrium-constant
equilibrium-constant expression expression by the 4by
other [NH 4 ]4 ] gives
other
gives
Multiplication
Multiplication of one of equilibrium-constant expression expression by the by the
other other
gives gives
Multiplication
множењето Multiplication
Multiplicationof
Multiplication one
на едниот of
ofone one
of[NH one
израз equilibrium-constant
за3O константа expression
на�дисоцијација expression
by
expression
� expression the
� со other
bybyby the
другиотthe
gives
theother other
othergives gives
gives
[NH
[NH ][H ][H
][H
� O�]
] � [NH4[NH ][OH �4 ][OH
�
] �]
3 3 � 3O ]��[NH
3 ][OH ] [H
� O�][OH
K K �]
�
KaKbK[NH � aK[NH �
][H ][H O[NH � O
3
] ]
][H �
[NH� [NH
O ] ][OH ][OH
[NH
�
]4 ��] ][OH � [H
�
] � O [H ][OH �
]
[NH 3]][H O
]3O] 4]��[NH [NH 4] ][OH ] ]�� 3O ][OH ]�
�
3 [NH 3][H [NH 4 ][OH
b� 3 3 � 4 � � � � 3 3
4[NH 3[NH ] [H
b 3 [NH � 3 � 3 4
KaKKb a� Kb K �aK KaabK bb � 43� 3� O ��
][OH
[H �O ��
�
]][OH ��
] ]]
aK K� [NH �� 4�]� � 3][NH � 3][H3O 3� ][OH
�[H [H3O 33]O ][OH][OH
�[NH �
��
[NH ] [NH ] [NH ]
[NH 4 ] 4 [NH [NH 4 4]�
4 ] [NH 3 ] [NH [NH ]
3 3 3 ]
but but but
but but го дава butbut
butјонскиот производ на водатаK � [H
[H � O �][OH
] ��]]
Kw � w 3O ][OH �
K�w [H �K w �
[H O [H
� 33O
][OH
�
][OH
�
�]][OH
K K K
O �
w w � [H
3K 3
�
w �
][OH[H [H �O
]��
3 3O ][OH] ]
O 3 ][OH �� ]
иand
затоа and
thereforetherefore
and therefore
w
and
and therefore therefore
andand therefore
andtherefore
therefore Kw � KK a�KK bK aK Kb (4-13) (4-13)
(4-13)
�K
w�
K w K�w K KKKwK K � K
a b
K K K (4-13)(4-13) (4-13)
(4-13)
(4-13)
a K wb w � K a aK
aw� b a b
b b
ThisThis
Овој This
однос relationship
relationship е
relationship општ is general isis
за general
сите
general for all forconjugate
двојки
for allconjugate
all conjugate
конјугирана acid/base acid/base
acid/base pairs.
киселина-база. pairs.
Many
pairs. Many
Many compilations
Во compilations
многу
compilations
This
Thisтабелирани relationship
This relationship is general is for
general all conjugate
for all acid/base
conjugate pairs.
acid/base Many
pairs. compilations
Many compilations
ofrelationship
ofThis
This equilibrium
equilibrium
of
is constant
relationship general
relationship
податоци
equilibrium constant
за
constant
for
is isgeneral alldata
general
data
константи conjugate
list
data forforlist
onlyallall
на
list only acid/base
conjugate acid
conjugate
acid
only dissociation
acid
pairs.
dissociation
acid/base
acid/base
дадени
dissociation
Many сеpairs.
constants compilations
constants
pairs. само
constants Many Many
since since
константите is ititsoisis so
compilations
itcompilations
since so
of equilibrium
of equilibrium of
easy
of equilibrium
to
constant
calculate data
constant data
constant
basic listlist data
only only
dissociation
data list
acid
list acid
onlyonly dissociation
dissociationacid
constants
acid dissociation
constants
with
dissociation constants
Equation since
constants since
constants 4-13it is it(see
since is so
since
so it
Feature
it is is
soso
easy
на of
to
easy equilibrium
calculate
to calculate на basic constant
киселините.dissociation
basic data
dissociation Конс list т only
constants
антите
constants acid
на with dissociation
Equation
with Equation constants
4-13
на (see
базите
4-13 (see Featureso
since
Feature
лесно it is
easyсе easy toeasycalculate
toпресметуваат
calculate
4-4). to
For basic
example,basic
calculate dissociation
basic
dissociationin Appendix
Appendix dissociation constants
constants 2,find with with
constants Equation
Equation with 4-13 4-13
Equation (see (see 4-13
FeatureFeature
(see Feature
4-4). easy
easyto
For
4-4). For tocalculate
example, calculate
example, од in basic
basic
Appendix
равенкатаin dissociation
dissociation
2, we
4-13 (ви
2, дwe
we ете find
constants
constants
no
find nowith
data
Илустра
no data
with
on
data ција theon
Equation
on the basic
Equation
basic
4-4).
the basic
На 4-134-13
dissociationdissociation
пример, (see(seeFeature
dissociation of
во Featureof
of
4-4). 4-4). For
4-4).
For4-4).
ammonia example,
example, ForFor example,
in
(nor
example, infor Appendix
Appendix any
in in other
Appendix2, 2, bases).
Appendix
we we
find 2,find
2,nowe
we no
data
Instead,
find data
find on
no no
weon
the
data the
data
findbasic
on basic
on
thethethe dissociation
dissociation
acid
basic basicdissociation of con-
dissociation
ofcon-
dissociation ofof
ammonia
Додатокот 4-4).
ammonia 2,For
(norнема example,
for
(norany any
податоци
for other other in
any other за Appendix
bases).
базнатаbases). 2,
Instead, we
константа
Instead, find
we no
find
на
we the data
the
findacid on
acid the basic
dissociation
the dissociation на
acid dissociation dissociation
амонијакот con-of
ammoniaammonia ammonia
(nor
stant (norfor
for for
theany (nor other
conjugate for any
bases). bases).
acid, other Instead,
bases).
Instead,
ammonium we we
Instead, find
findThat
ion. the we acid find
is,findthe the
dissociation acid dissociation con-
con-цијаcon- con-
(ниту ammonia
stantstantammonia
за
for било
the
for (nor
која
conjugate
the (nor forfor
друга
conjugate any any
база).
acid, other other
Место
ammonium
acid, bases).
ammoniumbases).
тоа,ion. Instead,
ја Instead,
наоѓаме
That
ion. we
is,
That we find
is, theacid acid dissociation
dissociation
на дисоција con-
stant for the
stant conjugate acid, ammonium ion.ion. That is,
stant заfor the
stant
stant forfor
conjugate
конјугираната forthe the
theкиселинаconjugate
acid,
conjugate
conjugate ammoniumна
acid, acid,
амонијакот,
acid, ammonium
ammonium
ammonium That ion.
is,
амониумовиот
ion.ion.
[H 3O[HThatThat
That is,
[H 3OO�][NH
is,
�јон, т.е.
is, ][NH
] 3]]
� ][NH
�
NH�� NH
4NH �� 4H� 2�OHH L2OOHL L3O H 3�
� O��NH �3NH NH 3 K a[H �KK3[H O �
�3O][NH ][NH
[H3 �3�
33]O
]3�][NH �3 ]5,70
33]
� 5,70 5,70
� 10 � �1010�10
NH 4 HNH� H
4 O L 2 H O �H �3 O NH � 3K � a
a� [H
[NH [H 3 O
�
3[NH O
] ][NH
�
][NH
�] 35,70 ]� � 10 �
�10 10�10
NH � 4 � NH NH O �
� 2L
2 4 44�� H
� � H H O
23 22O
O
�3
LLHH L
� H
NH3O 33O O
� �
�
3 ��
3� NHKNH
NH �
a 3 33
a
KK K
a �
�
�� 4[NH
aa [NH � 4
] � �4 5,70
4�]� ��
� 10
5,70 5,70
�10
5,70 � �
� 1010
10 �10�10
�10
За да се добие константата на [NH 4 ] [NH [NH
[NH ]�]
4 ]
and and andcan
we wewrite
we canwrite
can write 4 4
дисоцијација на базата, поглед нетеforјаa and можеме
base,and we да
can
and напишеме
write
we can write
To obtain
To obtain
To obtain a
a dissociation
a dissociation
dissociationconstantconstant
for a for
constant base,a base, we can
andand write
we we can can write write
Toконстантата
To obtain
obtain To a obtainна aдисоцијација
dissociation dissociation на
forнего
constant constant вата
a base,for aacon-
base,NH 3NH NH
�H 3� 2�OHH L2OONH L�� NH
4NH �� 4OH �� OH
�OH �
�
look aup
Todissociation
look
To
in up inaAppendix
obtain
obtain
Appendix a constant
dissociation 2for
dissociation
2 the the aconstant
base, for
dissociation
constant
dissociation a base,
for
con- NH
base, � H3 O L 2 NH L � OH
4� �
look
lookконјугирана
up look up in
in Appendix Appendix
киселина 2воthe dissociation
Додатокот
2 the dissociation 2
con- и con-
NH � 3 HNH NH
NHO 2L� �
33 � NH
H H
H O �O 4L
224O L � L OH
NH NH
NH ��
44�� OH OH
OH ��
�4[NH �4�][OH ] ��]]1,001,00
��
look upstant
in look
Appendix
stant
look
for up
upfor
its in
in in
up
conjugateAppendix
2Appendix
itsthe 2
dissociation
conjugate
Appendixacid 2 the
acid
2 and
thethe dissociation
con-
anddivide
then divide
dissociation
dissociation
then con-
con- 3
con- 2 3 2 4 [NH �
][OH 1,00
� 10 ��1410�14
stant for its conjugate acid and then divide [NH �� 4[NH ][OH � 4�][OH ]][OH 1,00 10 � 10�14
�14
stant for поделете
its conjugateја со 1.00 х 10acid mol
acid and −14
then 2
divide/L divide
2 K � K [NH � � �
] � � 1,00 ��14 1,75 � 1,751,75
� 10 � �5 10�5
[NH ][OH ] 1,00 10 � 1010 10�5
�14
stant
stant for itsstant
conjugate
stantforfor
for
this its
acid
this
itsnumber
its conjugate
and
number
conjugate
conjugatethen
into into
acid
acid
1.00 and
�and
divide
1.00
and then
then
10 then
�
�14
.10
divide�14
.
divide K b
� K b
b
4� [NH
[NH [NH [NH
] ][OH
44 ][OH
�
�]
�
] �
]��
5,70 1,00
5,70
� 1,00 10 ��
�10 10 10
� �14
�10 �14
�101,75
� � 10�5�
this number
this number into into��14
1.00 1.00
10 � .10 �14
�14 �14
. K b � b
K K
K �b �
[NH
� [NH
3
]
4
� 3 ]
3
5,70 � �
� 5,70
� 10 �
�10 � 10 1,75 � � �
� 10
1,751,75
�5
1,75 � �
� 1010�5�5
10 �5
this number thisthis
into number
1.00
number
this number �intointo
10 1.00
. ��
1.00
into 1.00 � 10
1010 . .
�14�14 . b b
[NH 3] [NH 3 [NH
[NH ]
3 3 3 ]
5,70
] � 105,70 5,70
�10
5,70 � �
� 10 10
10�10 �10
�10
4B
4Б
4B Хемиска
Chemical Рамнотежа
Equilibrium 93
93
93
4B
4B
4B 4B Chemical
Chemical
Chemical
Equilibrium
Equilibrium
Equilibrium 93 93
93
93
Feature 4-4
Feature
Feature
Feature 4-4
Feature
4-4 4-4
4-4
Равенката 4-13
Equation
Equation 4-13 4-13 confirms
го потврдува
confirms the the observation
заклучокот
observation in in Figure
од Илустрацијата
Figure 4-1
4-1 that
that as
as the the acid
4-1 aдека
acid of
со
of a conjugate
conjugate Реалативни јачини на
Relative Strengths of
слабеење
Equation
Equation
Equation
acid / base 4-13
Equation
4-13
4-13на
pair киселината
confirms
4-13
confirms
confirms
becomes the
confirms
the
the одtheдвојката
observation
observation
observation
observation
weaker, its inкиселина-
in
in
conjugate Figure
in
Figure
Figure 4-1
4-1
base4-1конјугирана
Figure that
4-1
that
that
becomes as
as
asthat the
the
the база,
acid
as
acidthe
acid
stronger ofнејзината
a
acid
of
of
andaa conjugate
of a conjugate
conjugate
conjugate
vice versa. Relative
конјугираниStrengths
Relative
Relative
Relative of
киселинско-
Strengths
Strengths
Strengths of of
of Pairs
acid / base4-13
Equation pair confirms
becomes the weaker, its conjugate
observation base4-1
in Figure becomes
that asstronger
the acid andof avice versa.
conjugate Conjugate
Relative Acid /Base
Strengths of
acid
acid
acid /
/ base
base
acid
/ /base
Thus,
Thus,
acid
pair
pair
the pair
the
base
becomes
база
becomes
/conjugate
basebecomes
pair becomes
conjugate
pair becomesbase
base
weaker,
станува
weaker,
weaker,
of
of an
weaker,
its
појака
its
anweaker,
its conjugate
и обратно.
conjugate
itsconjugate
acid
acid with
with
conjugate
base
baseОд
base
its conjugate becomes
тука,
becomes
base constant
basebecomes
aa dissociation
dissociation
becomes becomesstronger
конјугираната
stronger
stronger
constant of
stronger
and
and
ofstronger
and
10
10
vice
база
vice
�2 vice
�2
and will
will
vice viceaaversa. базни
versa.
на
versa.
andversa.
have
have
versa. двојки
Conjugate Acid
Conjugate
Conjugate
Conjugate Acid
Acid /Base
Acid
/Base
/Base Pairs
/Base
Pairs
PairsPairs
Thus,
Thus,
basic the
Thus, Thus,
the conjugate
the со
theconjugate
conjugate
dissociation base
константа
baseofof
conjugate
base
constant of
of
basean
anна
an
of acid
of
acid
10 with
acidaaaawith
acid with
an,,with
�12
whereas dissociation
ana10 −2 ќе
dissociation constant
има
constant
dissociation
dissociation
acid constant
with a базнаof
of10
constant
of 10
10
dissociation
�2 will
константа
�2
�2
�2 �2 have
will
ofwill
10 на of
have
will
have
constant a aahave a Conjugate Acid /Base Pairs
basic
Thus, dissociation
the conjugate constant
base ofan 10acid
�12
whereas
with an acid
dissociation with a
constant dissociation
of 10 �2 constant
will have ofa
basic dissociation
basic 10constant
−12
dissociation of
, додека
constant 10 �12, whereas
�12
aaкиселина
of, ,,10�12 со конan
, whereas acid
станта with
anwith aдисоцијација
наa�5
acid dissociation constant of
10−9constant
ќеofof
basic
10 �9 dissociation
basic dissociation
has aa conjugate constant
constant
base ofof
of10
with 10 whereas
whereas
dissociation an
anacid
acid
constant with
of 10 aawith a dissociation
dissociation
dissociation
..dissociation constant
constant of of
�9 �12
�12
10
basic has conjugate
dissociation base
constant with 10 dissociation
�12
whereas constant
an acid of 10
with �5
constant
10
10
10
�9�9 has�9
�9
има
�9has
�9 10
hasa a
a conjugate
константа
has a
conjugate
conjugate на base
base
base with
conjugate base
with
with a a
a dissociation
with на
a конју constant
г
dissociation
dissociation
dissociation ирана of
база
constant
constant
constant ofof 10
10
10 �5.−5 �5
�5
10
of
�5
�5. . 10. .
10 has a conjugate base with a dissociation constant of 10 . �5
Example
Example 4-6
Пример
Example 4-64-6
4-6
Example
Example
Example
Example 4-6 4-6
4-6
4-6
What
What isis KKbb for
for the
the equilibrium
equilibrium
What
Која
What is
KK
WhatеWhat
is
isis K
Kbза
bK for
for
is
bbforK the
рамнотежата
the
the for equilibrium
equilibrium
the equilibrium
equilibrium
What b for the
b equilibrium CN �H H 22O L HCN � OH
� �
b
CN � � OL HCN � OH �
CN
CN � � H
�
CN � 2O
H O L
H HCN
HCN � OH
OH
�
�
CN �
�HH� 2222O
L 2O
HCN L HCN�
�OH �OH �
��
� � �
��
Appendix 2 lists a K value CNof � 6,2
L
O10L�10 HCN
for
�
HCN. OH Thus,
Appendix 2 lists a Kaa value of 6,2 � 10�10 �10
for HCN. Thus,
Appendix
Во Додатокот
Appendix2222lists
listsaaaalists
2 2даденаK value of
aеKвредноста 6,2 � за10
K�10
a =10
�10 for
6.2 HCN.
хHCN.
10−10 Thus,
за HCN.
Thus,Од тука,
Appendix
Appendix lists Kaaaaavalue
KK value a value
of 6,2of
of6,2 �6,2 10
10 for
forHCN.for
HCN. HCN.
Thus,
Thus,
�10 �10
Appendix lists value of 6,2 � � 10 �
�10
for �] Thus,
K
K ww [HCN][OH
[HCN][OH
�
]
K
K bb � � K K
Kwwwww K�
KK [HCN][OH
�w [HCN][OH [HCN][OH�]
�
] �]
[HCN][OH �] �]]
��
K
KK
Kbbbbb��
� K K �HCN ��
� [HCN][OH
� [CN
[CN
�
]
� KKb HCN
KHCN
HCNK HCN
HCN � [CN
[CN��
[CN �]
�
]] �]
[CN
�
K HCN
HCN �14 [CN ]
1,00
1,00 �
� 10
10 �14
K bb �
K 1,00
� 1,00
1,00 ��
1,00
�10 10 �14
10�14
� 10�
�14 �
�14 1,61 �
�141,61 10�5
� 10 �5
K
KK
Kbbbbb��
� K 1,00
6,2
6,2
� �
�� 10
10
10
�14
�10
�10
��
� 1,61
1,61
1,61
� �
1,61
�� 10
10
10
�5
�5
�5
��5 10�5
b6,2 � 10�10
� 6,26,2 �
� 6,2
10 10
�10
�10 �10
�1010
�10
� � 1,61 � 10 �5
6,2 � 10
Пресметување
Calculating
Calculating the на концентрацијата
the Hydronium
Hydronium Ion на хидрониум
Ion Concentration
Concentration in јонот
in Solutions
Solutions of во
of Weak
Weakраствори
Acids
Acids
Calculating
Calculating
Calculating the
Calculating
the
the Hydronium
the
Hydronium
Hydronium Ion
Hydronium
Ion
Ion Concentration
Ion
Concentration
Concentration in
Concentration
in
in Solutions
in
Solutions
Solutions of
Solutions
of
of Weak
of
Weak
Weak Acids
Weak
AcidsAcids
Acids
на слаби
When киселини
Calculating the Hydronium Ion Concentration in Solutions of Weak Acids
When the weak acid HA is dissolved in water, two equilibria are established that
the weak acid HA is dissolved in water, two equilibria are established that
When
WhenWhen
When
yield the
theweak
the
hydroniumweak
weak
the acid
acid
weak
acid ions: HA
HA
HAacid is
isHA
isis dissolved
dissolved
dissolvedis dissolved in
inin water,
inwater,
water, in water, two
two equilibria
twoequilibria
equilibria
two equilibria are established
areestablished
are established
are рамнотежи
established that
that that
that
When
yield
Кога the
hydronium
слабата weak киселинаacid
ions: HA HA се dissolved
раствори воwater,
вода, two equilibria
се воспоставуваат are established
две that
yield
yield hydronium
hydronium
yield hydronium ions:
ions:
yield
yield
кои hydronium
hydronium
даваат два хидрониум ions: ions:јони:
ions:
[H
[H 33O ][A ]]
� �
O� ][A�
HA � H
HA � H 22O L H 33O � O L H O � � A�
�
� A � K
K �
aa � [H [H
[H O
3 O
O�[H�][A��
�
�][A
�
][A O �]
�
] ]][A�]
HA
HA� �
�HA H
H2222OO
OL HL
L2O H
H3L O
O�� A
H � O A
��
A � K Kaaaa� � [H
�K a �3[HA]
3 3
3O[HA] ][A
3 �
]
HA
HA � HH �O L H H 33O
3 O
�
� �3 A ��
A
�� K
K � [HA]
2 3 a [HA][HA]
[HA]
[HA]
2H O L
2H 22O L H 33O � H O � � OH �
�
� OH � � K � [H
K ww � [H 33O � O �
][OH
][OH �
�
]]
2H2H
2H 22OO
O 2H L O
H H
H 33OO
O
�
H � O OH OH
OH
�
OH K � K [H
[H
[H 33OO
O
�
�
[H ][OH
][OH
][OHO
��]
][OH
] ]
K ]] the
� � � �
2H 22O L
2 L L 2 L ��
�
H 33produced
3 �
O � OHfrom the
� 3 � � �
� K w �
K wfirst
w w �
� [H w �
3
�
33O ][OH
�
� 3
��
�
Ordinarily, the
Ordinarily, the hydronium
hydronium ions
ions produced from the wfirst reaction
reaction suppress
suppress dis-
the dis-
Ordinarily,
Ordinarily,
Ordinarily, the hydronium
theto hydronium ions produced
ionsод produced from the
from first
the reaction
first reactionsuppress suppressthe dis-
the dis-
Ordinarily,
sociation
Обично,
Ordinarily,
sociation ofthe
of the
хидрониум
the hydronium
water
waterhydronium
hydronium such ions
such
toјоните ions
an
добиени
ions
an produced
extent
extentproduced
producedthat
thatпрвата from
the
the from
from the
thefirst
contribution
реакција
the
contribution first
first јаreaction
reaction
of
of hydronium
сузбиваат
reaction suppress
hydroniumsuppress
suppress the
ions
дисоцијацијата
ions the dis-
thefrom
dis-
dis-
from
sociation
sociation
sociation
sociation
theводата
secondofдоof
of
of water
waterof
water
equilibrium to
water
to
to such
such
such to an
is an an
such
an extent
extent
extent
negligible. an that
extent
that
thatUnder the
that
the
the contribution
the
contribution
contribution
these contribution ofof
of
circumstances, hydronium
of
hydronium
hydronium hydronium
oneод ions
ions
ions
H from
ions
fromion from
from
O�from
на
sociation
the second таковto степен
water
equilibrium such is што
extent
negligible. придонесот
thatUnder the contribution
these на хидрониум of hydronium
circumstances, јоните one 33втората
ions
H O
�
�
ion
the second
the second equilibriumequilibrium is negligible.
is negligible. Under these
Under circumstances,
these circumstances, one Hone O � ion�
H
the
the second
second equilibrium
equilibrium is
is negligible.
negligible. Under
Under these
these circumstances,
circumstances, one
one HH O O 3O ion
ion
ion
��
�
is
is formed
the secondfor
рамнотежа
formed for each
each A
еequilibrium
незабележителен.
A�
�
� ion,
ion, and
and we
is negligible. we write
Во вакви
write Under услови, секој A јон се one
theseсоcircumstances, − формира H333O еден
3
3 ion
is
is
is
H
formed
is
formed
formed for
formed
for
for each
eachfor
each A A
A � ion,� and we write
each
��
� ion,
ion, A ion,
and
and we and
we we
write
write write
is3O + , и пишуваме
formed for each A ion, and we [Awrite
�] � [H O �
]] (4-14)
�
[A ] � [H 3O �
�] ��[H 33O��
(4-14)
[A[A
[A
�
��
�
]]]� �[H
[A [H] 3� 3OO[H �]
�
] ]3O �] (4-14)
(4-14)
(4-14) (4-14)
Furthermore, [A � [H 3 O �
] (4-14)
Furthermore, the the sum sum of of the the molarmolar concentrations
concentrations 3 of
of the the weak
weak acid acid andand its its conju-
conju-
Furthermore,
Furthermore,
Furthermore,
Furthermore,
Покрај
gate тоа, the
the
the
сумата sum
sum
sumtheод of
sum
of
of the
the
the of molar
molar
моларните the molar
molar concentrations
concentrations
concentrationsconcentrations
концентрации of
ofthe
of the
theof
на weak
weakthe ccweak
weak
киселината acid
acid and
acid
and
acidbecause
and и itsits
and
its conju-
itsso-
conju-
conju-
нејзината conju-
gate base
Furthermore,
base must
must theequal
equal sum the
of
the analytical
the molar
analytical concentration
concentrations
concentration of
of the
the acid
weak
acid acid
HA
HA and
because its the
conju-
the so-
gate base
gate must
base equal
must the
equal analytical
the analyticalconcentrationconcentration of theof acid
the ccacid because the so-
gate
gate base
lutionbase must
must
contains база
equal
equal
no мора
otherthe
the да биде
analytical
analytical
source of Aеднаква
concentration
concentration
ions. на
Thus, аналитичката
ofof the
the acid
acid c HA because the soso-
c
because
because because
the
the so-
so-the
на
� HA
gate
lutionbase must no
contains equal other thesource analytical of Aconcentration
�
ions. Thus, of the acid cHA HA
HA HA
lution
lution
lution contains
lution
contains
contains c nono
,
contains
no other
бидејќи
otherno
other source
раство
other
source
source source
of of
р
ofот
AA
A� � ions.
�
не
� of содржи
ions. A
ions. � Thus,
ions.
Thus,
Thus, другThus, извор на A − јони. Од тука,
lution contains no other sourcec of A
HA �
ions. � Thus,
cHA � [A
� [A� ]] � � [HA][HA] (4-15)
(4-15)
c ccHAHA ��
�c [A
[A
[A ��] ��[HA]
�
�
]]]� [A�[HA] [HA]] � [HA] (4-15)
(4-15)
(4-15) (4-15)
Substituting [H O �
] for [A �
] cHA HA �HA
HA
(Equation
HA [A �
4-14) � [HA] into Equation 4-15 yields (4-15)
Substituting [H 33O� �
] for [A �
] (Equation 4-14) into Equation 4-15 yields
Substituting
Substituting
Заменувајќи
Substituting
Substituting [H
[H3[A
ја
[H O
O�
33O �] for�[A��
]]]со
−[H
� for
O[H
for ][A
[A O�
3for
�+] (Equation
�
]]]](Equation
(Equation
[A(равенка
�
] (Equation 4-14)
4-14)
4-14)
4-14) во
4-14)
intointo
into Equation
Equation
равенката
into Equation
Equation 4-154-15
4-15
4-15 yields
yields
сеyields
добива
4-15 yields
Substituting [H 33O ] 3for [A
�
(Equation 4-14) into Equation 4-15 yields
ccHA � [H[H 33O ]] � [HA]
�
� O� � [HA]
c
cccHA
HA
HA�
HA �
cHA
� [H[H
[H3� 33OO
O[H
�
�
�
�]]�
� ] �
�O [HA]� [HA]
] � [HA]
[HA]
which rearranges to HA � [H 33O ] 3� [HA]
со средување,
which rearranges се добиваto HA
which
whichwhich
which rearranges
rearranges
rearranges rearranges to
to to
toto
which rearranges [HA] � [H
� ccHA [H 33O ]] (4-16)
�
[HA] � HA � O� (4-16)
[HA]
[HA]
[HA] ��
[HA]
� c c
c HA� � �
� c [H
[H
[H �O
3 O
O� �]
�
[H
�
] ] O �
] (4-16)
(4-16)
(4-16) (4-16)
When [A ] and [HA] are [HA]
replaced � cHA
by
HA
HA �
HA their [H
HA 33
3 O �
]
equivalent 3
terms from (4-16)
Equations
Заменувајќи
When [A�
�
�
] ги
and соодветните
[HA] are членови за
replaced by [Atheir− ] и [HA] 3
equivalent од равенките terms 4-14 Equations
from и 4-16,
When
WhenWhen [A �] and [HA] are replaced by their equivalent terms from Equations
When [A[A ]] [A
�]константата
and
and ][HA]
and
[HA] [HA]
are are replaced
replaced
areрамнотежа
replaced by their
by expression
theirby equivalent
their
equivalent equivalent termsterms
terms from from
from Equations
EquationsEquations
��
изразот
4-14
When
4-14 and
and за4-16,
[A 4-16, and the
the на
[HA] are
equilibrium-constant replaced станува
by their
expression equivalentbecomes
becomes terms from Equations
4-14
4-14
4-14 and
4-14
and
and 4-16,
and
4-16,
4-16, the
4-16,
the
equilibrium-constant expression
expression
expression expression becomes
becomes
becomes becomes
4-14 and 4-16, the equilibrium-constant[H expression � 22 becomes
[H 33O O� ]]
�]2222 � 2
K
K aa � � c [H [H
[H 33O O
O �
�
[H
�
] ]2 O ] (4-17)
(4-17)
�[H �333O [H 33]O
�
KKK
Kaaaaa� �
�Kcca HA � [H O3 �]�
] (4-17)
(4-17)
(4-17) (4-17)
� HA
cccHA
HA � �
� c [H [H
[H �33O O
O �
�
�
[H
]
� ]
] O �
] (4-17)
HA � [H 33O ]
HA
HA HA 3 � 3
94
94 Chapter
Chapter 44 The
The Basic
Basic Approach
Approach to
to Chemical
Equilibrium
94
94
Поглавjе 4 Основи на хемиската рамнотежа
which
Chapterrearranges to
4 The Basic
which rearranges to Approach to Chemical Equilibrium
which rearranges to � 2
which rearranges to [H [H 33O O� ]]2 ��K K aa[H
[H 33O O�
�
]] ��K K aaccHA �0 (4-18)
со средување � 2 HA � 0 (4-18)
which rearranges to [H 3O �]2 � K a[H 3O � �] � K acHA � 0 (4-18)
The positive solution
The positive solution to this to
[H this
3 O quadratic
] �
quadratic K [Hequation
O
a equation
3 ] � is
K c
is a HA � 0 (4-18)
TheПозитивното
positive solution решениеto[H наthisоваа
O �
] квадратна
quadratic
2
� K equation
[H Oравенка
�
] � is K е c � 0 (4-18)
a � √
2
K � 4K
3 a � 3 a HAc
The positive solution to this quadratic �Kequation
�K √ K a2a2 is
� 4K aacHA
[H O �
] � (4-19)
√ is 4K acHA
a HA
The positive solution [H 3O ] � �K � K � 4K c (4-19)
�
to this
3 quadratic�K aaequation
� √K22a2a �
[H 3O � �] � a HA (4-19)
[H 3O ] � �K � K 2 2 � 4K c (4-19)
As
As
an
an alternative
alternative to
to using
using Equation
Equation 4-19,
4-19,a √
Equation
Equation 2a 4-18
4-18 a HAmay be solved by suc-
may be solved by(4-19) suc-
Алтернативно, наместо [H 3O ] � 4-19, можно е решавање на равенката 4-18
�
равенката со
As an alternative
cessive
cessive approximations
approximations to using as Equation
as shown
shown in 4-19, Equation
in Feature
Feature 4-5.
4-5. 2 4-18 may be solved by suc-
As последователни
an alternative апроксимации
to using Equation како што е Equation
4-19, покажано во илустрацијата
4-18 may be solved 4-5. by suc-
cessiveEquationapproximations
4-16 can as shownbe
frequently in simplified
Feature 4-5. by
by making the additional assump-
AsEquation
Равенката
cessive 4-16може
4-16
approximations
an alternative can frequently
to usingбрзо
as shown да се
Equation be simplified
in поедностави
Feature
4-19, Equation 4-5. making
ако4-18 the
mayadditional
се направи assump-
дополнителна
be solved by suc-
tion
tion Equation
that 4-16
dissociation
that approximations
dissociation can frequently
does
does not be simplified
appreciably
not appreciably by
decrease
decrease making the
the the
molar
molar additional assump-
concentration
concentration of
of
претпоставка
Equation
cessive 4-16декаcan дисоцијацијата
frequently
as shown bein нема
simplified
Feature забележително
4-5.by making даthe ја намали
additional моларната
assump-
tion that dissociation does not appreciably
�] �� cHA , decrease the �] � +cHA and Equation
�molar concentration of
HA.
HA. Thus,
Thus, provided
provided that
that [H
[H O �
c � [H O �
концентрација на can HA. Од 3Oappreciably
тука, ] �ако
� cе ,
сигурно c � [H
дека O [H] O c ] <<andc Equation
и декa
3 HA 3
tion that
Equation dissociation
4-16 does not
frequently be simplified
HA decrease
HA by makingthe
3 molar
the
3 concentration
additional
HA HA assump- of
HA.
4-17
4-17
ction Thus,
reduces
reduces +]provided
≈to
tocHA, равенкатаthat [H 34-17 O� �] � cHA , cHA
�сведува � [H 3O� �] � cHA and Equation
HA. HA−[H that3Odissociation
Thus, provided that
does[Hnot 3 O ] се
appreciably
� � c HA , c на
decrease
HA � [H 3 O
the ] �
molar c HA and Equation
concentration of
4-17 reduces to � 2
4-17HA. reduces
Thus, providedto that [H 3O�] ��[H c
[HHA O
3O ]HA
3 , � c] 2 � [H 3O �
] � c HA and Equation
K
K aa �� [Hc3O � 2 (4-20)
(4-20)
4-17 reduces to �]2
Ka � [H O
c3HAHA ] (4-20)
K a � [HcHA O �]2 (4-20)
and
and и c 3HA
Ka � (4-20)
and cHA
and [H
[H 33O ]] ��√ √K K aaccHA (4-21)
�
O� (4-21)
] � √K acHA
HA
andГолемината на грешката [H O� (4-21)
The magnitude
The magnitude of the error што
[H
of the error introduced
3
3 O се
introduced
�
] � √
внесува, Kby c
bya HA the користејќи
assumption ја претпоставката
that
the assumption that [H 33O�(4-21) [H O �
� ]] ��
ccдекаThe [H 3O + ]
magnitude
increases <<
as thec of
HA
HA increases as the molar concentration
расте
the
molar со
error намалувањето
introduced
concentration
[H 3 O �
]
HAThe magnitude of the error introduced by the assumption that [H 3O ] ��
� of
of √ by
acid
K
acid a c на
the моларната
assumption
becomes
becomes
HA smaller
smaller
that
and
and [Hits
its O ]
dissoci-
(4-21)
3 dissoci-
� �� на
ation
cation increases
constant и со
as порастот
the
becomes molar на
larger. нејзината
concentration
This константа
statement
HA constant becomes larger. This statement is supported by the data in � of acid is на
becomesдисоцијација.
supported smaller
by the Ова
and
dataitsсе гледа
dissoci-
in Table и
cод increases
The
HAподатоците magnitude asвоthe табелаmolar
of the 4-4.concentration
error
Видете introduced
дека ofгрешката
acid
by becomes
the вне smaller
assumption
сabout
ена со оваа and
that [H O Table
its 3dissoci-
претпоставка ] ��
ation
4-4.
4-4. constant
Note
Note that
that the becomes
the error
error larger.
introduced
introduced This by statement
the
bystatement
the assumption
assumption is supported
is
is about by the
0.5% data
when in Table
the ra-
ation
еcоколу constant
HA increases
0,5that % 10 becomes
as
кога the molar
односот larger. This
concentration
cHA /Ka byе 10 of
4. Грешката acid is becomes
supported by0.5%
smaller
сеisнаголемува theна when
data
and околу
the
itsindissoci-
Table
1,6
ra-
%
4-4.
tio
tio ccNote
HA /K/K a isis the44.. error
10 The
The introduced
error
error increases
increases the to
to assumption
about
about 1.6%
1.6% aboutthe
when
when 0.5%
the when
ratio
ratio is
is the
10
10
3 ra-
3, to
, to
4-4.ationNote
кога односот
HA athatеthe
constant 10 4 3error
becomes, на introduced
околу
2 larger.
5% This
когаbyеstatement
the
10 2assumption
и на околу is about
is supported
17% кога by0.5%
е the
10. when intheTable
dataвлијание
Ова 3 ra-
tio
about
about cHA5% /Ka when
5% is 104it . isThe 10error
10 2, andincreases
to
to about to about
17% when 1.6%
it
it is when
10. the ratio
Figure 4-2 is 103, to
illustrates
tioе4-4.cHA /Ka when
Note
прикажано is на
that 10theitграфик
. isThe
error ,наand
error
2introduced
слика about
increases by the
4-2. 17%
to гледа
Се about when
assumption 1.6%
дека isконцентрацијата
10.
iswhen
aboutFigure
the
0.5% 4-2when
ratio illustrates
is
на 10 the, to
хидро ra-
about
the
the 5%
effect when it
graphically. is 10 It, and
is to about
noteworthy 17% that whenthe it is
hydronium 10. Figure
ion 4-2 illustrates
concentration
tio effect
about
ниум cHA 5%/Kwhen
јонот, graphically.
a is 10it4.isThe
пресметана 10It2 is noteworthy that the hydronium ion concentration
,соand
error ваква to about
increases 17%to about
апроксимација, when1.6% it is 10.
станува when Figure 4-2
the ratio
еднаква или illustrates
is 103, to
поголема
the effect graphically. It2 is noteworthy that the hydronium ion concentration
theод
abouteffect
5% graphically.
моларната when концент
it is 10 рIt , is
ација andnoteworthy
наto киселината
about 17% that кога the односот
when hydronium
it is 10.станува ion concentration
Figure единица
4-2 illustrates или
помал,
the effectшто graphically.
е очигледно бесмислен It is noteworthy резултат. that the hydronium ion concentration
Table
Table 4-4
4-4
Table 4-4
Error
TableIntroduced
Error 4-4
Introduced by
by Assuming
Assuming HH 33O
O�
�
Concentration
Concentration Is
Is
Error
Small
Table
ТабелаIntroduced
Relative
4-4
4-4 to by
c Assuming
in H
Equation
Small Relative to c in Equation 4-16
3 O�
Concentration
4-16 Is
Error Introduced byHAAssuming H 3O Concentration Is
HA �
Small
Error Relative
Introducedto cby inодEquation 4-16
Small
Грешки Relative HAAssuming
to cHA
што произлегуваатin Equation H[H O��] Concentration
34-16
претпоставката
3O
Is
дека концентрацијата
[H �на H3O+
еSmall
занемарлива во однос cHA,
на in [H O ] 4-16
во равенката [H 33O
O�]] Using
Using
Relative to cHA Equation [H
3
4-16
Using
3O�]
Using
� c
cHA More
[H 3O�]Exact
More
�
Using
Exact Percent
Percent
[H 3O ]
HA
cKHA [H 3O ] Using
K
Kaa ccHA Assumption
Using+
Assumption Equation
More Exact
Equation Error
Percent
Error
HA [H O�]]
Using
[H33O cKHAa
a [H
More
[H O +]
�Exact
3O3 ] Using
Percent
Ka �2 cHA �3 Assumption cHA
K a�1 Equation Error
Грешка
1.00 �a 10 1,00 HA10 користејќи
3,16
3,16 � 10 10
c користејќи
0,92 10 244 во
244
�3 �3
1.00 K
� 10�2 1,00 �c� 10�3 Assumption
�
Using
10�3 K
10HA
a�1 Equation
More �Exact
0,92 � 10�2 �3 Error
Percent
1.00K K
�Kaa10�2
1.00 � 10�2
1,00
1,00
1,00 �
c�
c
�HA
10
10
HA
�2
�3
�2
10�1
�3 претпоставка
1,00
3,16
1,00
3,16 � 10
�
Assumption
�
�2
�3
10�2
10 �3
10
K
10
a0�1
0
101�1a поточна
0,62
0,92
0,62
0,92 �
�равенка
Equation10
� 10
10�2
�3
�2
�3 проценти
61
244
Error
61
244
1,00
1,00 �
� 10
10
�2
�1 3,16
3,16 � 10
1,00 � 10�2�2
10
10 10
0 �1
2,70
0,62 �
2,70 � 10
10 �2 17
61
17
1.00 � 10�2 1,00 �
1,00��10 10
10�2
�3 1,00 � 10
3,16��1010�2
�3 10
101 0,62 �
0,92��1010 �2
10�2
�3 61
244
1,00 �1
3,16 �2
10 01 2,70 17
1.00 � 10
1.00 �
�4
10�4 1,00
1,00 �� 10
10
1,00 � 10�3�2
�4
�1
�4 1,00
3,16
1,00� 10
10
�4
�2
1,00 � 10�4�2
� �4 10
10
101 00 0,62
2,70
0,62 � 10
0,62 � 10�4
� 10
�4
�2
�2
�4 61
17
61
61
1.00 � 10�4 1,00
1,00�
1,00 10 �4
10�3
�1 3,16
1,00
3,16��1010�4
�2 10
10 10 1 2,70
0,62
2,70 � 1010 �2 17
61
17
��10 3,16 10 10 2,70 � 10 17
�4
1.00 � 10�4 1,00 � 10 �4
1,00 �
� 10 �4
1021 0
0,62 ��
� 10�3 �4
61
1,00
1,00 � 10 �2
�3 1,00
3,16 � 10 �3
�4 10 2 0,95
2,70 � 10 �4 5,3
17
��10 1,00 � 10 10 0,95 10 5,3
�2 �3 �3
1,00 � 10 3,16 10
1.00 � 10�4 1,00�
1,00 10
�3
10�1
�4
�2 1,00�
3,16
1,00 ��10
10
�4
10�3
�4 10
10332
10 2,70
0,62�
3,11
0,95
10
��10 �4
10�3
�4 17
61
1,6
5,3
1,00
1,00 � 10
��10
�1
�2 3,16
1,00 � 10
10
�3
�3 10
10 21 3,11
0,95 � 10
10
�3
�3 1,6
5,3
1,00�
1,00 10�1�3
10 3,16�
3,16 ��1010�3�4 103
10 2,70�
3,11 ��10 10�3
�4
17
1,6
13
1.00 � 10
1.00 �
�6
10�6 1,00
1,00 �
1,00��10 10
�5
�1
10�5
�2 3,16
3,16 � 10
1,00��10
�6
�3
10�6
�3 10
10
10 1 2 2,70
3,11 �
0,95��10
2,70 1010
�6
�3
�3
�6 17
1,6
175,3
21
1.00 � 10�6 1,00
1,00
1,00 � 10
10
�4
�5
�1 1,00
3,16
3,16� 10
10
�5
�6
�3 10
10 23 0,95
2,70
3,11 � 1010
�5
�6
�3 5,3
171,6
� 10
� 1,00 �� 10�5 10 0,95 � 10 5,3
�4 �5 �5
1.00 � 10�6 1,00 �
1,00 10�3
10
�5
3,16
3,16
� 10
10
�6
10
10
1
32 2,70
3,11
�
� 10
10
�6
�5 17
1,6
1,00 �
� 10
�4
�3 1,00 �
3,16 � 10 �5
10 3
21
0,95 �
3,11 � 10 �5 5,3
1,6
1.00 � 10�6 1,00
1,00�
1,00 10
��10 �4
10�2
�5 1,00
3,16�
1,00 �10 �5
10�4
10
�6 10
10443
10 0,95
2,70�
9,95 10
��10 �5
10�5
�6 5,3
17
0,5
1,00
�3
3,16 � �5
3,11 1,6
��10 1,00 10 10 9,95 10 0,5
�2 �4 �5
1,00 � 10 �3
3,16 �
� 10 �5
10 3
54 2 3,11 �
� 10 �5
1,6
1,00
1,00 � 10 �4
�1
10�1
�2 1,00
3,16
1,00 �� 10 �5
�4
10�4 10
10 5
0,95
3,16
9,95 �� 1010 �5
�4
�5 5,3
0,0
0,5
1,00
1,00 ��10
� 10 �2 3,16
1,00 ��10
� 10 �4 10
10 43 3,16
9,95 � 10
��10
�4
�5 0,0
0,5
1,00
1,00 � 10�110 �3
�1 3,16 10
3,16 � 10�4
�5
�4 10
105 5 3,11
3,16 � 10�410 �5
�4 1,6
0,0
1,00 � 10
1,00 � 10�2 3,16 � 10
1,00 � 10�4 10
104 3,16
9,95��10 10�5 0,0
0,5
1,00 � 10�1 3,16 � 10�4 105 3,16 � 10�4 0,0
4B4Б Chemical
Хемиска Рамнотежа
Equilibrium 95
95
20.0�
15.0�
error, %%
�
Relativeгрешка,
10.0�
Релативна
5.0�
0.0
0.0 1.0 2.0 3.0 4.0
Figure 4-2 Relative error resulting from the assumption that [H 3O�] �� cHA in Equation 4-16.
log c–––�
HA� that [H O�] �� c
Figure 4-2 Relative error resulting from the assumption 3 HA in Equation 4-16.
Figure 4-2 Relative error resulting from the assumptionKa that [H O�] �� c in Equation 4-16.
3 HA
Слика 4-2. Релативна грешка, што произлегува од претпоставката дека [H3O+] << cHA во
равенката 4-16.
computed with the approximation becomes equal to or greater than the molar
computed with the approximation becomes equal to or greater than the molar
concentration
computed withof theapproximation
the acid when thebecomes ratio is unity or smaller, which
thanisis clearly
molaraa
concentration
Во општ случај, of the acid
добра навикаwhenе даtheсеratio is equal
користат unity to
or or greater
smaller,
претпоставки заwhich
theclearly
поедноставување,
meaningless
concentration result.
of the acid when the ratio is unity+ or smaller, which is clearly a
meaningless
при result.
In што се добиваат
general,
meaningless it is goodпробни
result. practice вредност 3O ], коишто
to makeзаthe[Hsimplifying потоа се споредуваат
assumption and obtain
In general, it is good practice to make the simplifying assumption заand obtain
aсо In
cHA
trial од равенката
value
general, for [H
it is[H O
good
3
�4-16.
] that Ако
can пробната
be compared вредност
� practice to make the simplifying
with c ја менува
in [HA]
Equation 4-16.
HA assumption and obtain
вредност
If the
aпомала
trial value for
од дозволената 3 O ]грешка при пресметувањето, решението може да сеIf
that can be compared with cHA in Equation 4-16. the
смета
atrial
trial
trial
за
value
valuealters
value
доволно
for
alters
добро.
[H[HA]
3O
[HA]
� by an amount smaller than the allowable error in the cal-
] by
Инаку,
thatan
за
can be добие
amount
да се
compared
smaller withвредност
than
поточна the in Equation
cHAallowable за [H
4-16.
error in If да
the the
cal-
3 the quadraticсе
O ] мора
+
culation,
trial the solution
valueквадратна
alters [HA] may
by anbe considered
amount smallersatisfactory.
than theда Otherwise,
allowable error in quadratic
the cal-на
culation,
решава the solution may
равенката. be considered
Алтернативно, satisfactory.
може Otherwise,
се употреби theметодата
equation the
culation, mustsolution
be solved may tobeobtain a bettersatisfactory.
considered value for [H 3O �
�
]. Alternatively,
Otherwise, the quadraticthe
equation must beапроксимации
последователни solved to obtain a better value
(Илустрација 4-5). for [H 3O ]. Alternatively, the
method
equation of
mustsuccessive
be solved approximations
to obtain a better(Feature
value4-5) may
formay be
[H 3be used.
O used.
�
]. Alternatively, the
method of successive approximations (Feature 4-5)
method of
Пример 4-7 successive approximations (Feature 4-5) may be used.
Example 4-7
Example
Пресметајте 4-7ја концентрацијата на хидрониум јонот во 0,120 M азотеста киселина.
Example
Calculate 4-7hydronium ion concentration in 0.120 M nitrous acid. The princi-
the
Главната рамнотежа
Calculate the hydronium е ion concentration in 0.120 M nitrous acid. The princi-
pal equilibrium
Calculate the is
hydronium ion concentration in 0.120 M nitrous acid. The princi-
pal equilibrium is
pal equilibrium is HNO2 � H 2O L H 3O �� NO �
HNO2 � H 2O L H 3O � NO2� 2
for
Во which
Додаток(Appendix
2 наоѓаме 2)HNO2 � H 2O L H 3O � � NO � 2
for which (Appendix 2)
for which (Appendix 2) [H 3O �][NO � 2]
K a � 7,1 � 10�4 � [H 3O �][NO � 2]
K a � 7,1 � 10 � [H 3O �4
[HNO
�
][NO2] 2 ]
�
K a � 7,1 � 10�4 � [HNO2]
Substitution into Equations 4-14 and 4-16 gives[HNO2]
Substitution
Со замена воinto Equations
равенките 4-144-14 andсе
и 4-16 4-16 gives
добива
Substitution into Equations [NO 4-14� and
] � 4-16
[H Ogives
�
]
[NO2� 3
2 ] � [H 3O ]
�
[NO 2 ] � [H 3O ]
� �
[HNO2] � 0,120 � [H 3O ��]
[HNO2] � 0,120 � [H 3O ]
[HNO2] � 0,120 � [H 3O �]
96
96 Chapter
Chapter 44 The
The
96 The Basic
Chapter 4 The Basic Approach
Approach to
to Chemical
Equilibrium
Chapter 4 The Basic Approach to Chemical Equilibrium
96 Chapterthese
When 4 The Basic Approach
relationships areto introduced
into the expression for a , we obtain
When
When these
these relationships
relationships are
are introduced
introduced into
When these relationships are introduced into the
the expression for K
expression for Ka ,, we
K obtain
we obtain
into the expression for Kaa , we obtain
Кога овие � 2 за Ka, добиваме
When theseрелации
relationships се внесат во[Hизразот
3O
are introduced
[H O �]2 into the expression
�]22 �4 for Ka , we obtain
When these relationships K
K a � � are introduced
[H 33O ] into
3 �
� �
�the7,1
7,1 �
� 10
expression
10 �4 for Ka , we obtain
a 0,120
K aa � 0,120[H�3O[H � [H O ]
� 32 � � 7,1 � 10�4
] O �]
�4
K a �� 0,120 � [H 3O � ]
[H 3O �]332 � � 7,1 � 10�4
If
If we
we now
now assume
assume [H [HK 3OOa ��]] �
�
� � 0,120,
�0,120
� � [H
0,120, we
we3O find
find] that
� that
� 7,1 � 10�4
If we now assume [H 3O
3 ] � 0,120
� 0,120,
� [H
we 3O find] that
� 32 �
IfАко
we сега [H
[H 3O
now претпоставиме
assume O [H�]32O ] �� 0,120,
�]22 � дека [H3O�4 +] we
<< find
0,120, that
наоѓаме дека
If we now assume [H O ]
33 [H 3O�] 7,1
3 � � 7,1 �
�� 0,120,10
10 �4 we find that
�4
0,120 � 2 � 7,1 � � 10 �4
[H 3O �]2
0,120
0,120
[H 3O ] � 7,1 � 10�4
�4
0,120
[H
[H O ]
3O �] � √
� √
� � 7,1 � 10
3O �] � 0,120 � 7,10,120 � 7,1 � 10
10 �4 � 9,2 � 10�3 M
�4
�4 � 9,2 � 10�3
�3
�3 M
√
�
0,120
[H 0,120 � 7,1 �
� 10 �4 � 9,2 � 10 M
33
We now
We now examine
now examine
examine[H Othe
�
the ] � √
assumption
0,120 �that
7,1
� assumption that 0,120 �4
0,120
� 10 �4
� 0,0092
� 9,2
0,0092 � � 10
�10 0,120
�3
0,120 Mand
and see see that
that
√0,120 error
3 ��
the We
error is about [H8%. 3Othe ]�
The assumption
relative 7,1in0,120
�that �[H10O� 9,2 ��
0,0092 �3
0,120 Mand
�] is actually smaller than this
see that
the error
We
the We now
error is about
examine
is about 8%.
8%. The
the
The relative
assumption
relative error
that
error in [H
0,120 3 O �] 0,0092
� is actually� smaller
0,120 and than
see this
that
thatin [H 33log
O�](c isHAactually smaller
andthan this
3 �
figure,
figure, however,
now
however,examineas
as we
we the can
can see
see by
assumption
by calculating
calculating 0,120 log �(c0,0092 /K
/K a)
) ��
� 2,2,
0,120
2,2, which,
which, seefrom
that
from
the error
Сега ја
figure, is
however,about
испитуваме 8%.
as8%. we The
can relative
претпоставката
seeofby error
дека
calculatingin [H
0,120 O
log
3 � ]
- (c is
0,0092
HA actually
/Kaa)≈�0,120
a smaller
2,2, и is than
наоѓаме
which, this
from дека
Figure
the
Figure 4-2,
error
4-2,is suggests
about
suggests an
an Theerror
error of about
relative
about 4%.
error
4%. in If
[H
If a
a more
O
more] HA
is
HAaccurate
actually
accurate figure
smaller
figure is needed,
than
needed,this
figure,
Figure however,
грешката
4-2, е околу
suggests as we
8%.
an can
error see
Релативната
of by
aboutcalculating
грешка
4%. Ifзаa
3log
[H
more
3 (c
O
�3HA
+ ] /K
е )
всушност
accurate
a � 2,2, which,
помала
figure is from
од
needed, оваа
solution
figure,
solution of
of the
however,
the quadratic
asгледа
quadraticwe canequation
see
equation by yields
yields 8,9
calculating
8,9 �
� 10
log
10 (cHA
�3 M
M /Kfor
a) �
for the
the hydronium
2,2, which,
hydronium ion
from
ion
вредност,
Figure
solution 4-2,
of theшто се
suggests
quadratic an ако
error сеof
equation пресме
about
yieldsт а
4%. log If
8,9If�(caHA /K
more
�3
10 a M
�3 ) = 2,2.
accurate Споредено
figure
for thefigure is
hydronium со Сл.
needed,ion4-2,
concentration.
Figure 4-2,
concentration. suggests anоколу
error of about 4%. a more �3 accurate isрешавањето
needed,
наговестува
solution of
concentration. грешка
the quadratic од 4%.
equation Ако е
yields потребна
8,9 � поточна
10 M вредност,
for the со
hydronium ion
solution of the quadratic
на квадратната
concentration. равенка сеequation yields 8,9од�8,9
добива вредност 10х�310M −3 for
M, за theконцентрацијата
hydronium ion на
concentration.
хидрониум јонот.
Example
Example 4-8
4-8
Example
Example
Calculate
Calculate 4-8hydronium
the
the hydronium ion ion concentration
concentration in in aaa solution
solution that that is is 2,0 2,0 � � 10 10�4 �4 M
�4
�4 M
Example
Calculate
inПресметајте
anilinium 4-8
the hydronium
ја концентрацијата
hydrochloride, ion C concentration
H NH на Cl. хидрониумin solution
јонот that
во is
раствор2,0 � 10
од M
анилин
in
in anilinium
Calculate
anilinium the hydrochloride,
hydronium
hydrochloride, ion C
C
6
6 H
H
5
5 NH
concentration
NH
3
3 Cl.
Cl. in a solution that is 2,0 � 10 �4
M
хидрохлорид,
In aqueous
Calculate
In aqueous C6H5NH3dissociation
solution,
thehydrochloride,
hydronium
solution, Cl, ionCсо
dissociation
6 концентрација
5
6concentration
5 3of the salt
3
of the in2.0
salt ato
to xCl
10� �
solution
Cl
−4
� and
M.
andthatC
C 6HH NH
is 552,0
NH
�
� is
3� is10com-
�4
com- M
in anilinium H NH Cl. �
ВоIn aqueous solution, dissociation of the as salt toCl-Clе �целосна.
and C66HСла 55NH isкиселина
com-
� 6 �3
plete.
in воден
The
anilinium раствор,
weak acid
hydrochloride,дисоцијацијата
C H NH C
�6 5
�H на
dissociates
NH
3 солта
Cl. до
follows: б33ата
plete. The
In The
plete. aqueous weaksolution,
weak acid C
acid C6H6 Hdissociation
5
5NH �
36 dissociates
3� 5 3of theas saltfollows:
to Cl� and C6H 5NH 3� is com- �
дисоцира
In aqueous на следниот
solution, 55NH 33 dissociates
66 начин:
dissociation of theas follows:
salt to Cl and C6� H 5NH is com-
plete. The weak acid C H
6 5 NH �
3� dissociates as follows: [H 33O
[H O� �][C H3 NH
�][C66H 55NH 22]
]
C
plete.
C 6 H
The
H 5NH
NH
�
� �acid
weak
3 � H
H 2OO C L
L6 H C
C
5 NH
6 H
H 53
NH
NH 2 �
dissociates
� H
H 3 O
O
�
as
� follows: K
K a �
� [H 3 O ][C 6 H 5 NH 2]
K aaa � [H 3[C 6H 5NH ]] ]
� � 3 6 5� 2
C666H 555NH 333 � H 222O L C666H 555NH 222 � H 333O
� �
[CO� 6H][C 6H �
5NH
3�
5NH
C6H 5NH � 3� � H 2O L C6H 5NH 2 � H 3O � �
�
K a � [H 3[C O�5 66H
�
][C 55NH
6H35�
3� ] 22]
3 NH
Inspection
C6H 5NH
Inspection of
of Appendix
� H 2O L 2 gives
C6H 5K K
NH for
a 2 � C H
6H 35O NH of
3� ofK2,512,51 �
a � � 10�5
10 [C H. NH 3]
of 3Appendix
2 се зема2 2 Kgives CK6aaaHfor C
C3666+H 5NH
� �5 6 .−55
Од Додатокот
Inspection Appendix a за4-7,
gives 5NH
for Hшто NHизнесува
3 of 2,51
� 2.51
� 10 х[C�510 6H. 5.NH � 3]
Proceeding
Proceeding as
as in
in Example we have 55 33
Постапувајќи
Inspection
Proceeding of Appendix in Example
asкако и во2Примерот
Example gives 4-7,
4-7, Kawewe for have
4-7,C6добиваме
have H 5NH � 3� of 2,51 � 10�5.
�5
Inspection of Appendix 2[H gives �Ka for C6H 5NH 3 of 2,51 � 10 .
Proceeding as in Example
Proceeding as in Example [H 33O
[H O4-7,
O4-7,
�] � we[Chave
�] � [C66H 55NH 22]
]� we[Chave
H NH ]
66H 55NH 22]
�
3
3
[H 3O��] � [C6H 5NH�42]
�
[C
[C 6HH 5NH
[H NH 3O3�
�]] �
]� �� 2,0 [C6H
2,0 �
�5NH 10
10�4�4] � [H 3O �]
2 � [H 3O �
�
�]
[C66H 555NH
6 3�] 2,0 � 10
�4
� [H O ]
33 3
3
Let
Ако
Let us
us assume
претпоставиме
assume that
that [H
[H [C O
дека
3O H
�
]
6 �]5[H NH
� � O
�2,0 � 10�4 and
+]
3�2,0 ]� << 2,02.0
10 � х 1010
and
�4 substitute� the simplified value
−4 �и [H
ја
substitute O ] simplified
3замениме поедноставе ната
[H 3O ]the value
� �4
Let us assume �that [H[C 3OH �] NH �
� �
�3 2,0 ] ��2,0� 10� �4
�4 10 and substitute
�4
�expression � the simplified value
for
for [C
вредност
[C H
6H 5NH NH
за 3�] Hinto
[C� ] into
NH
3 the
3 6 5 dissociation-constant
3
+]�воdissociation-constant
the изразот за константата на
expressionдисоцијација to
to obtain
obtain (see
(погледнете
(see
Let us
for [C666assume
H4-20)
5NH � 3 ]that 5 [H 3the
6 into O ] dissociation-constant
�� 2,0 � 10 and substitute �4
expression the simplified
to obtain value (see
Equation 55 33 that [H 3O�] �� 2,0 � 10�4 and substitute the simplified value
ја равенката
Let us
[C6assume
Equation
for H4-20) 4-20) се добива
5NH 3�] into the dissociation-constant expression to obtain (see
� 3
Equation 4-20)
for [C6H4-20)
Equation 5NH 3 ] [H into
3O �
�the
]22 dissociation-constant expression to obtain (see
Equation 4-20) [H [H 333O
O� �]22
] �4 � 2,51 � 10 �5
� 2,51 � 10
�5
2,0 � 10 2 � 2,51 � 10�5 �5
2,0[H 3O10 ]�4
� �4
2,0 �
[H�3O10 � �4
]2�4 � 2,51 � 10�5
2,0 � 10�4 � 2,51 � 10�5
2,0 [H O �] � √5,02 � 10�9 � 7,09 � 10�5 M
� �9 �5
[H 33O �] � √
� 3310
[H O ] 5,02
� � √ 5,02 � � 10 10�9 �9 � 7,09 � 10�5
� 7,09 � 10�5 M M
Comparison
Comparison of
of 7,09
7,09 [H
� 10
O
10 �5] with
�5
�
�
� with 2,0 �
√ 2,0
5,02 �� 10
10
10 �4 suggests
�4
�9
� 7,09
�9 suggests that �5
�that
10 �5a significant
M error
√5,02 aa significant
significant error
� 3 �5 �4
Споредбата
Comparison
has been ofна7,09
introduced 7.09 � [H
х 10
by O
310the−5
�5 ]со�2.0
with
assumption х 10�
2,0 �−410 10
наговестува
that
�4
suggests
[H �O 7,09
� дека 10внесуваме
�that
�] �� cC6H5NH�
M (Figure значителна
error
4-2
has been introduced by the assumption thatc�4 [H O �]+ �� c 3 (Figure 4-2
3
Comparison
грешка
has beenсо of
introduced 7,09
претпоставката �
by 10the
�5
дека with
assumption 2,0
[H3O ]Thus,+ � << 10
that
�4
6[H
suggests
3O 3only
533NH
�
]� that
(Сл. c4-2
�that C a significant
6H5покажува
H NH 3 (Figure
�
error
дека 4-2оваа
indicates
Comparison
indicates that
that this
of error
7,09
this20%). �
errorby is
10
isthe about
�5
about with 20%).
20%). 2,0 �
Thus, 10 Cunless
H
unlesssuggests only an Capproximate
C a
66H
ancCвредност
NH� �
significant
55NH
approximate 33 value
error
value
has beenе�that
грешка
indicates introduced
околу this error Од
is тука,
about assumption
за
20%).случај Thus, thatunless
кога [H 3O�only
приближната
�
] ��an approximate
6H5NH 3
� (Figure
за [H O
value
3
4-2
+] не
for
has[H
for [H 3O
beenO ]] is
�introduced
is needed,
needed, by it
it is
the
is necessary
assumption
necessary to
to use
thatthe
use the[Hmore 3O only
more ]� nearly exact
�ancCapproximate
nearly exact expression
� (Figure 4-2
expression
indicates
е доволна
for
�that
[H 33O that ] добра, this
is needed, error
потребно is about 20%).
е да се употреби Thus, unless
поточниот израз exact
6H
(Равенка
5NH 3 value
4-17)
errorititisisisaboutnecessary 20%).to use the more nearly expression
3 �
(Equation
indicates 4-17)
(Equation
for [H 3O�
(Equation ] is this
4-17)
�4-17)
needed, necessary toThus,
use the unless more only an approximate
nearly exact expression value
for [H O ] is needed, it is necessary
[H 2 to use the more nearly exact expression
[H 33O �]2
�
(Equation 3 4-17) O� �]22
(Equation 4-17) [H 3O ] � 2,51 � 10�5
� � 2,51 � 10�5 �5
2,0 � 10[H�4
3
�4
� � [H 2 3O �] � 2,51 � 10
�5
2,0 10 3O� ][H O �]
�4
2,0 � 10� �4
� � [H 2 33O ] � 2,51 � 10�5
3 �
[H 3O ]
2,0 � 10�4 � [H 3O �] � 2,51 � 10�5
2,0 � 10�4 � [H 3O �]
4B ChemicalEquilibrium
4B
4Б Chemical
Equilibrium 97 97
[H 3O ]2 2,51 10 5[H 3O ] 5,02 10 9Хемиска Рамнотежа
0
97
which
which rearrangestoво
rearranges to
кој се преуредува 2,51 10 5 √(2,54 10 5)2 4 5,02 10 9
[H 3O ] � �2 2
[H[H
3O3O] ]��2,51
2,51��1010
�5�5[H O
[H 3O3 �]�]� 5,02��1010
2�5,02 �9�9 � 0
�0
5,94 10 �5 5
M
[H O
� �] �
�2,51
�2,51 � �1010 �5
√(2,54��1010�5�5)2)2��4 4��5,02
��√(2,54 5,02��1010
�9�9
[H 3O3 ] �
22
5,94��1010 MM
��5,94 �5
�5
Квадратната
Thequadratic
The равенката
quadraticequationможе
equation даalso
сеbe
canalso
can реши и со методата
besolved
solvedbybythe на повторување
theiterative
iterative (итерација)
methodshown
method showninin
која е покажана
Feature4-5.
Feature 4-5. во илустрацијата 4-5.
Да ја напишеме квадратната равенка од Примерот 4-8 во попрактична форма Реалативни јачини на
конјугирани
Featureкиселинско-
4-5
x2 2,51 10 5x 5,02 10 9
0 Feature
базни двојки 4-5
каде x = [H3O+].
For
For convenience,
convenience,
Како letletusда
прв чекор, uswrite
write
ја thequadratic
the
средиме quadratic equation
equation
равенката во ininExample
формаExample4-8
4-8ininthe
theform
form TheMethod
The MethodofofSuccessive
Successive
2x 2 2,51��10 x ��5,02
x ��2,51 105,02��10 ��0 0
�5�5x 10
�9�9 Approximations
Approximations
x √5,02 10 9 2,51 10 5x
where x � [H O
� �].
� [H 3O3 ].
where xпретпоставуваме
Потоа дека x од десната страна на равенката е нула и ја
AsAsa afirst
firststep,
step,letletususrearrange
rearrange theequation
equationtotothe
theform
form
пресметуваме првата вредност,the x1.
√5,02��1010
x x��√5,02 �9�9 � 2,51 � 10
� 2,51 � 10�5�5 xx
x 1 √5,02 10 9 2,51 10 5 0 7,09 10 5
WeWethenthenassume
assumethat thatx xononthe
theright-hand
right-handside
sideofofthe
theequation
equationisiszero
zeroand
andcalculate
calculatea a
Јаfirst
заменуваме
value,x 1x.1 . оваа вредност во основната равенка и ја изведуваме втората
first value,
вредност, x2, т.е.,
x 1x �
1 � √5,02��1010
√5,02 �9�9 � 2,51 � 10
� 2,51 � 10�5�5��0 0��7,09 7,09��1010 �5�5
x 2 √5,02 10 9 2,51 10 5 7,09 10 5 5,69 10 5
Wethen
We thensubstitute
substitutethisthisvalue
valueinto
intothe
theoriginal
originalequation
equationand
andderive
derivea asecond value,x 2x.2 .
secondvalue,
Со повторување
That
That is,is, се добива
x xx� √√5,02
5,02 10 2,51 10 5,69 10 5,99 10
9 5 5 5
2 2 √
3 � 5,02 ��1010�9�9 � 2,51
� 2,51 ��1010�5�5 � 7,09
� 7,09 ��1010
�5�5 � 5,69
� 5,69 ��1010
�5�5
Продолжувајќи
Repeatingthis
Repeating на ист начин,
thiscalculation
calculation givesдобиваме
gives
� 2,51x � 5,93
�5�5 � 10
5
x 3x �
3 � √5,02��1010
√5,02 �9�9 � 2,514 �1010 5,69��1010
� 5,69 �5�5 � 5,99 � 10
� 5,99 � 10�5�5
Continuingininthe
Continuing thesame
sameway
wayweweobtain
obtain
x 5 5,94 10 5
x 4x �
4 � 5,93��1010
5,93 �5�5
x 6 5,94 10 5
x x�
5 � 5,94��1010
5,94 �5�5
Забележете дека после три повторувања 5
x3 е 5,99 x 10−5, што изнесува околу
0,8% од крајната вредност одx x5,94 x �
5,94
5,94
10�−5
1010
M.
�5 Вo оваа точка, велиме дека
6 �
�5
6 �
повторувањата конвергираат.
Notethat
Note thatafter
Понекогаш, after threeiterations
three
добиениот iterations
краен 3 is
is 5.99��
x 3xрезултат
5.99 1010
ќе �5�5, which is within about 0.8% of the fi-
, which isпомеѓу
осцилира within about 0.8% ofиthe
една висока fi-
ниска
nalvalue
nal valueofВо
вредност. of5,94
5,94��10
таков 10 M.M.треба
�5
случај,
�5
AtAtthis
this point,
point,
да wewesay
се решава say thatthe
that theiterations
комплетната iterations haveconverged.
have
равенка. converged.
Occasionally,
Occasionally,
Методата thefinal
the finalresult
на последователни resultапроксимации
willoscillate
will oscillatebetween
between a ahigh
е особено high anda alow
and
корисна low value.
value.
кога InInthis
е потребноthis
case,
case, you
you maymay have
have to to solve
solve the
the complete
complete equation.
equation.
да се решаваат квадратни равенки или равенки од повисок степен.
Themethod
The methodofofsuccessive
successiveapproximations
approximationsisisparticularly
particularlyuseful
usefulwhen
whencubic
cubicoror
higherpower
higher powerequations
equationsneed
needtotobebesolved.
solved.
Определување на концентрација на хидрониум јон во раствори на слаби бази
Findingthe
Finding
Техниките the HydroniumIon
Hydronium
дискутирани Ion Concentration
во Concentration
претходните ininSolutions
секцииSolutions
лесноofof Weak
Weak
се Bases
Bases
прилагодуваат за
пресметување
Thetechniques
The techniques на концентрацијата
discussed
discussed на хидроксид
ininprevious
previous sectionsare
sections или
are концентрација
readily
readily adaptedtoна
adapted хидрониум
tothe
thecalcula-
calcula-
јон
tion воofthe
tionof раствори на слаби
thehydroxide
hydroxide бази. Водниот
ororhydronium
hydronium раствор наinin
ionconcentration
ion concentration амонијак
solutionsеofof
solutions базен
weakпоради
weak bases.
bases.
реакцијата
Aqueousammonia
Aqueous ammoniaisisbasic
basicbybyvirtue
virtueofofthe
thereaction
reaction
NH
NH 3 3��HH
2O2OL NH
LNH � � � OH
4 4� OH
��
98
98 Chapter
Chapter 44 The
The Basic
Basic Approach
Approach to
to Chemical
Equilibrium
98
98 Chapter
Chapter 44 The
The Basic
Basic Approach
Approach to
to Chemical
Equilibrium
98
98
98 Chapter 44 The
Chapter
Chapter
The Basic
Basic Approach
Approach to
4 The Basicspecies
Approachin
to Chemical
to such
Chemical
Equilibrium
Equilibrium
The
The predominant
predominant species in such solutions
solutions has
has been
been clearly
clearly demonstrated
demonstrated to
to be
be
98 Поглавjе
The
NH
4
.
Основи
predominant на хемиската
species
Nevertheless, in рамнотежа
The predominant species in such solutions has
such solutions
solutions has of ammonia are been
been
still clearly
clearly
occasionally demonstrated
demonstrated
called to
to
ammo- be
be
The
NH
NH
3 predominant
. Nevertheless, species
solutions in suchof solutions
ammonia
3 . Nevertheless, solutions of ammonia are still occasionally called ammo- has
are been
still clearly
called to
ammo- be
The
NH
nium
The
The
NH
33 predominant
. Nevertheless,
hydroxide
predominant
predominant
. Nevertheless, species
because
species
speciessolutions
solutions inin
chemists
in such
such
such of
of solutions
ammonia
once
solutions
solutions
ammonia has
are
thought
has
has
are been
still
been
been that
still clearly
occasionally
NH
clearly
clearly OH
called
rather
demonstrated
demonstrated
calledthan to
ammo-
NH
to
to
ammo- be3
be
be
nium
nium hydroxide because chemists
3 hydroxide because chemists once thought that NH 4OH rather than NH 3 once thought that NH 4OH rather than NH
NH
nium
Докажано
was
NH
NH .
theNevertheless,
hydroxide
е дека
undissociated
. Nevertheless,
Nevertheless, because solutions
доминантната form
solutions chemists of of
хемиска
the
ofthe ammonia
once
base.
ammonia We are
thought
форма are canво still
that
такви
write
still occasionally
NH 44OH
раствори
the
occasionally еcalled
rather
equilibriumNH
calledthan
. ammo-
NH
Сепак,
constant
ammo-
3 constant 3
nium 33.the hydroxide becausesolutions chemists of ammonia once We are
thought stillthat occasionally
NH 4OH called
rather than ammo-NH 33
3
was
was the undissociated
undissociated form
form of
of the base.
base. We can
can write
write the
the equilibrium
растворот
nium
was
for
nium
nium
was thethe на
hydroxide
hydroxide
hydroxide
the амонијак
undissociated
reaction
undissociated of because
NH
because
because сеуште
form
with
3form
chemists
chemists
chemists Hпонекогаш
of
of22O the
O
theas as once
base. се
once thought
once
base. Weнарекува
thought
thought
We can that can амониум
that
write
that NH
write NH
NHthe OH
OH
the44OH
4 хидроксид
rather
equilibrium
rather than
rather
equilibrium бидејќи
than
than NH
constant
NH33
NH
constant 3
for
for the
the reaction of NH 3 with H
хемичарите
was
for
for the
was
was thereaction
the
the
the
порано
undissociated
reaction
undissociated
undissociated
reaction
of
of
of NH
NH мислеле
NH 33form
with
3form
with
form
with of
H
Hдека
of
H
O
of22the
theas
O
the
O
as
NH
as base.
base.
base. 4OH, We
We
We а can не
canNH
can write
write
write 3, еthe точната,
the
the недисоцирана
equilibrium
equilibrium
constant
constant
as [NH 4 ][OH �]
2 � �
форма theна
for the базата. of
reaction Можеме
of NHNH 3 with with да јаH Hнапишеме
O� [NH константата
4 ][OH
на рамнотежа за реакцијата
�]
�
for
for the reaction
reaction of NH with H 2O
22O
K asas [NH
[NH
�
][OH �
4 ][OH ]
�]
33 �
на NH3 со H2O како K
K
b �
b � [NH[NH 4
�
][OH ] ]
K
K bb �
b
� [NH [NH[NH
4� 3] �
[NH ][OH
3
] ��]]]
[NH [NH
��4 ][OH
44 ][OH
[NH
33]
The examples that follow K
K
(4-9
K ��
b �through
b 4-11) 3] illustrate calculating hydroxide
The examples that follow (4-9
b through [NH
[NH
[NH 4-11) 3]] illustrate calculating hydroxide
ion The
The examples that
examples
concentrations that
in follow (4-9
follow
solutions (4-9
of through
through
weak bases. 33]
4-11)
4-11) illustrate calculating
illustrate calculating hydroxide
hydroxide
ion The
ionThe examples
concentrations
concentrations that
in follow
solutions
in solutions
solutions (4-9
of
of weak through
weak
weak bases.
bases. 4-11) illustrate calculating hydroxide
ion
ionПримерите
The
The examples
concentrations
examples
examples
concentrations што that
in
that
that follow
inследуваат
follow (4-9
follow
solutions (4-9
of
(од
(4-9
of weak through
4-9 до
through
through bases.
bases. 4-11)
4-11)
4-11) illustrate
4-11) илустрираат calculating
illustrate calculating
illustrate пресметување
calculating hydroxide
hydroxide
hydroxide на
ion
ion concentrations
concentrations на in
in solutions
хидроксиден
solutions
ion concentrations in solutions of weak bases. of
of јон weak
weak во bases.
раствори
bases. на слаби бази.
Example
Example 4-9
4-9
Example 4-9
Example 4-9
Example
Calculate 4-9
the
Example
Calculate the
Example
Calculate 4-9 hydroxide
the
4-9 hydroxide ion
hydroxide ion concentration
ion concentration of
concentration of aaa 0.0750
of 0.0750 M
0.0750 M NH
M NH 33 solution.
NH solution. The The
Example
Calculate
predominant
the hydroxide
equilibrium ion
is concentration of aa 0.0750 M NH 33 solution.
solution. The The
Calculate the
predominant equilibrium
predominant hydroxide
equilibrium is ion
is concentration of 0.0750 M NH 3 solution. The
Calculate
predominant
Calculate
Calculate the hydroxide
equilibrium
theequilibrium
the hydroxide ion
hydroxide ion
is
ion concentration
concentration of
is concentration of a
of�aa 0.0750 0.0750
0.0750 M
M NH NH solution.
NH333 solution.
solution. The The
The
predominant � M
predominant
Пресметајте equilibrium NH
is � H O L NH � OH
predominantја концентрацијата NH �на H 2хидроксидни
OL NH � � јони
OH � �во 0,0750 M раствор од
3 2 �
4 �
predominant equilibrium
equilibrium is 33 �
is
NH H L NH
22O 4 � OH
�
4 �
NH 3 � H O L NH OH
NHAs 3 . Рамнотежата е NH � H O L NH 4� � OH �
As shown
shown on on page
page 92,
3 2 4
92, NH NH 3 �
NH �H
� H 2O
H OOL L NH
L NH��4 �
NH
�
� OH
� OH��
OH
As
As shown on page 92,
As shown
shown on on page
page 92,
3
3 22 44
92,
[NH �
][OH �]92,
�
1,00 � 10
�14
Како
As што
shown е прикажано
on page 92,
[NH на 4 страна
�
][OH ] 1,00 � � 10�14
As shown
As shown on onK page
page
b �
92,
92,[NH
[NH 4�][OH �] � 1,00
�
][OH
�
] 10 �14 � 1,75 � 10�5
K
K �
b � [NH[NH
4�
4 ][OH ] �
] �
� 1,00
5,70
1,00 �
� 10
10
�14
�14 �
�10
� 1,75
1,75 �
� 10
10
�5
�5
K bb �
K b � [NH [NH [NH
[NH 4� 33] � � 5,70 � 10�10
][OH ] ] � 5,70
1,00 � 10 �10
�14 �
� 1,75
1,75 �
� 10
10
�5
�5
K � [NH [NH
��
[NH
44 ][OH
4][OH 3
3 ]
]
��
]] � 5,70
1,00
1,00
5,70 �
�� 10 10
10
�10
�14
�14
�10
� 1,75 � 10 �5
The chemical Kbequation
K b�b � shows
[NH
3
] that �� 5,70 � 10�10 �10 � 1,75 �
� 1,75 10
� 10 �5
�5
The chemical equation shows
[NH
[NH ] that 5,70 � 10 �10
33] that 5,70 � 10
3
The
The chemical equation shows
The chemical
Хемиската chemical равенка
equation
equation покажува
shows
showsдека that
that[NH 4] [OH �]
� �
The chemical
chemical equation equation shows shows that that[NH �
4�] [OH �]
�
The
The chemical equation shows that[NH �
] �
� [OH ]
[NH
[NH �] � [OH �]
4
4 ] � [OH
�
]
Both
Both NH
NH
�
� and NH
4 and NH come from [NH
3 come from the
the 0,0750
4
4]]] �
�
0,0750 � [OH [OHM
M solution.
�]
�
solution. Thus,
Thus,
Both NH 4� and NH 3 come from[NH
� [NH
the ��
0,0750 � [OHM � ]
]
solution. Thus,
иBoth NH � and NH come from the 0,0750 M solution. Thus,
3 44
NH + и ОН4
4 −
Both4 NH 4� and NH33 come и NH 3 доаѓаат from од 0,0750
the 0,0750 M раствор.
M Според
solution. тоа,
Thus,
Both NH and NH [NH
come
[NH
�
4from
� ]
] �
� [NH
the
[NH ]
0,0750 �
3] � cNH c M � 0,0750
3 solution.
� 0,0750 M
Thus,
M
Both NH �
� 4 and
Both NH 44 and NH 33 come NH 3 come
[NHfrom from
4 ] � the
� the
[NH 0,0750
0,0750
3] � cM M solution.
NH33solution.
NH � 0,0750 Thus,
Thus,
M
[NH
[NH 4�]
4�
� [NH
� 33] � cNH � 0,0750 M
If we substitute [OH �
] for 4�] [NH [NH � 3] � cNH33 � 0,0750 M
] in the second of these equations and re-
If
Ако we substitute
во substitute
втората од[OH [OHовие [NH
�
] for
�] равенки
] �
[NH [NH 4 ] 3in
�
го ]
4 ] 33замениме
�the c second �
�[OH 0,0750
of ] за M
these
[NHequations and re-
4+] и преуре диме,
[NH
[NH �
] � [NH ] � c � −
0,0750 M
44 ] � [NH ] �the c NHsecond 0,0750 M
� 4 NH
If
If we
we
arrange, substitute
we find [OH
that
�
�] for
for [NH
[NH
�
in
�] in theNHsecond
4� 33
3 of
of these
these equations
equations and
and re-
re-
If we
arrange,
наоѓаме
arrange, substitute
we
дека
we find
find [OH
that
that ] for [NH 4
4 ] in the second of these equations and re-
If we
arrange,
If we
Ifarrange, substitute
we substitutewe
substitute find
we find [OH [OH
that
[OH � ] for [NH�
�
that ] for[NH] for [NH
[NH]44� � �
]]
] in in
in the
the
the second
second
second of
of
of these
these equations
equations and
and re-
re-
� these equations and re-
� 4
arrange, we find that [NH 3] � 0,0750 0,0750 �
� [OH
[OH �]
]
arrange, we
arrange, we find that find that [NH 3 � 0,0750 � [OH �]
33]
�
[NH
[NH ]� 0,0750 �за[OH
� �]
Со замена на
Substituting these овие величини
quantities into 3]во � изразот
the 0,0750
dissociation-constant [OH ]
константата на дисоцијација
expression yields
Substituting these quantities [NH
[NH
[NH into ]
3]] �
the
� 0,0750
0,0750
0,0750 ��
dissociation-constant [OH
[OH
[OH �
�
�
]]] expression yields
Substituting
произлегува
Substituting these
these quantities
quantities into
into 3
3 the
�
the dissociation-constant
�
dissociation-constant expression
expression yields
yields
Substituting these quantities [OH into � the ] 2 dissociation-constant expression yields
Substituting
Substituting these
these
Substituting these quantities into quantities
quantities into
[OH
into
�the
the
the ] 2 dissociation-constant
� 2 dissociation-constant
2 1,75 10 expression
expression
expression
�5 yields
yields
yields
[OH
[OH �2�]
�
]]2 [OH � �
� 1,75 �
� 10 �5
7,50
7,50 � �
� [OH 10
[OH
10�2�2 �
� 2 [OH �
�] � � 1,75
1,75
] � 1,75 � 10�5 �
� 10
10
�5
�5
7,50
7,50 � 10
10
[OH �2 ��
]]22 [OH [OH �]
�]
7,50 � [OH
10 �2 ��
]�
� [OH ] � 1,75 1,75 � 10�5
�Provided�5
which is � 1,75 � 10 �5
is analogous to Equation �24-17 for weak acids. 10 that [OH �] ��
�
which analogous 7,50
to
7,50 Equation�� 10 10�2
10
�2
4-17 � [OH
� [OH
[OHfor �
]�
weak
�
] acids. Provided that [OH �] � �
што
which
which
7,50 е аналогно
is
is10 analogous
analogous на Равенката
7,50
to
to Equation
�
Equation 4-17 за
4-17
4-17� јаки киселини.
for
for
�
]
weak
weak Под
acids.
acids. услов
Provided
Provided дека
that
that [OH[OH
[OH
−] << ]�
�] ��
� 7,50
�
�2, this equation simplifies to
�2
which
7,50 � is
�оваа analogous
10�2 , this
this equation to
equation Equation 4-17
simplifies to for
to weak acids. Provided that [OH ] ��
xwhich
10
7,50
7,50
−2,� 10
is10 равенка
�2
,
analogous се поедноставува
to Equation
Equation simplifies 4-17 for во
for weak
weak acids. acids. Provided
Provided that that [OH[OH��]]] �
�2, this equation simplifies to �
7,50 �
which
which is
�is analogous
analogous
10 , this equation to
to Equation 4-17
4-17 for weak acids. Provided that [OH ��
� �
�
� 2simplifies to
7,50 � 10 �2
, this [OH
equation
[OH � �]2simplifies�
2 � 7,50 �
]simplifies 7,50 � to 10
10�2 �2 � 1,75 � 10�5
�2
�2 � 1,75 � 10�5
�5
7,50 �
7,50 � 10 10 ,, this
�2
�2 this equation
equation
[OH �] simplifies
� 7,50 � to 10
to
� � 1,75 � � 10�5 �5
[OH
[OH � ]]22 �� 7,50 7,50 � 10 10�2 � 1,75
� 1,75 � 10 10�5
[OH
[OH
[OH
�
�� 2
]]22]] � �
�
� 7,50
1,15
7,50 � 10 10�2 �3 � 1,75 � 10�5
�2
M
� 10 1,75 � 10�5
�2
[OH[OH�]� � 7,50 1,15 � � 10�3 �3 �
�3 �
M 1,75 � 10
[OH
[OH �]
�
] �
� 1,15
1,15 �
� 10
10 M
M
When [OH �
] � 1,15 � 10�3 M[OH �] with 7,50 � 10�2, we see
When we
When we compare
we compare[OH
compare
[OH
[OH
the
the
the
�
�
�calculated
]]�
calculated
]
calculated
� 1,15
� 1,15 �
1,15 �
value
�
value10�3
10
10
value
for
�3
for
�3
forM M[OH �
M [OH �] with 7,50 � 10�2
]]соwith 7,50
�2
, we see
that When
Ако the ја we
споредиме
error compare
in [OH � the calculated value for [OH
пресметаната
�]theis less than вредност
2%. If за
needed, [OH −�]
we with
7.50
can 7,50
x 10
obtain�
� −2a,10
10 �2, we see
�2, we
гледа
better мvaluesee
е дека
that When
that thethe �errorwe
error in compare
in [OH[OH � ] is
] is less calculated
less than than 2%. value
2%. If for
If needed,
needed, �we[OH ]
we can
�
with 7,50
can obtain 10
obtain aa better
� better, we see
value
value
that
that When
грешката
for When
Whenthe
[OH
the заwe
error
]
we
we
error [OH
by compare
in −[OH
]
solving
compare
compare
in [OHе помала
�
]the
the
�the
] is
is calculated
less
quadraticод
calculated
calculated
less 2than
%.
than 2%.
Ако value
equation.
2%.value
value еIf
If for
needed,
потребно,
for
for
needed, [OH
[OH
[OH �we
�со
]
we]] with
can
решава
with
with
can 7,50
obtain
7,50
7,50 њ
obtainе
�
� a
на
a 10
better
10
10 �2
,
better
�2 ,
, we
we
we see
value
квадратната
�2
see
see
value
for [OH
for [OH � �
] by
] by solving
solving�the quadratic quadratic equation. equation. �
равенка
that
for
that
that
for [OH the
[OH
the може
error
�
the error ]
error
� by
] byin да
in
in се
[OH
solving добие
[OH ]the
[OH
solving
�
� ]
theis
] is и less подобра
quadratic
is quadratic
less than
less than
than 2%. вредност
2%.
equation.
2%.
equation. If needed,
If needed,
If за
needed, we [OH we − ]
we can can obtain
can obtain a better
obtain aa better value
better value
value
for [OH
for
for [OH��]]] by
[OH by solving
by solving the
solving the quadratic
the quadratic equation.
quadratic equation.
equation.
4B
4B
4B Chemical
4B Chemical
Chemical
ChemicalEquilibrium
Equilibrium
Equilibrium
Equilibrium 99
99
9999
4Б
4B Хемиска
ChemicalРамнотежа
Equilibrium 9999
Example
Example
Example4-10
Example 4-10
4-10
4-10
Example
Пример 4-10 4-10
Example
Calculate
Calculate
Calculatethe
Calculate the
the 4-10
the hydroxide
hydroxide
hydroxideion
hydroxide ion
ion concentration
ionconcentration
concentrationin
concentration ininaaa a0.0100
in 0.0100
0.0100M
0.0100 M MMsodium
sodium hypochlorite
sodiumhypochlorite
sodium hypochlorite
hypochlorite
Calculate
solution.
solution.
solution.
solution. the hydroxide ion concentration in a 0.0100 M sodium hypochlorite
Calculate ја
Пресметај theконцентрацијата
hydroxide ion concentration на � хидроксидните in a 0.0100 јони во M 0,0100
sodiumMhypochlorite
раствор од
solution.
The
The
The equilibrium
equilibrium
Theequilibrium
equilibriumbetween between
between
betweenOCl OCl
OCl �
OCl and
� � and
and water
water
andwater is
is
wateris is
solution.
натриум хипохлорит.
The equilibrium between OCl� and water is
�
The equilibrium
Рамнотежата помеѓу between OCl
OCl
OCl ��−� OCl
и��
� водата
HHH 222O
and
OOL Lеwater
HOCl
HOCl is� ��OH OH �
�
OClOCl �
� H O 2 LL HOCl�
HOCl OH OH � �
OCl� � H 2O L HOCl � OH��
�
for which
for
for which
which OCl � H 2O L HOCl � OH
заfor which
која
for which
for which [HOCl][OH
[HOCl][OH ��
]]
]]�
��[HOCl][OH
�
[HOCl][OH
KKbbKb �
K � [HOCl][OH
[OCl
[OCl �
]
�
]
[OCl]]�] �]
b �
K b � [HOCl][OH [OCl � �
Kb � [OCl� ]
Од Додатокот
Appendix
Appendix 2 наоѓаме
2222reveals
reveals that
that дека
the acidконстантата
dissociation [OCl ]
на constant
constant for на
HOCl HOCl
isisis3.0е 3.0
3.0 x10
10 10
�8−8.
... .
thatthe theacid dissociation constantfor forHOCl is ��10 �8
Appendix
Appendix reveals
reveals that the acidacid dissociation
dissociation constant for HOCl
HOCl 3.0 3.0�
� 10 �8�8
Затоа, ја
Appendix
Therefore,
Therefore, преуредуваме
Therefore,we
Therefore, we
we2 reveals
rearrange
rearrange
rearrange Равенката
that the
Equation
Equation acid 4-13
4-13
4-13 и
4-13and пишуваме
dissociation
and write
andwrite constant for HOCl is 3.0 � 10 �8
.
Appendix 2we rearrange
reveals thatEquation
Equation
the acid4-13 and
dissociation write
writeconstant for HOCl is 3.0 � 10�8.
Therefore, we rearrange Equation 4-13 and write
Therefore, we rearrangeK KEquation 1,00
1,00 4-13
��10 and
10
10 �14
�14 write
��K wK ��1,00
�14
ww w 1,00� 10 �14
3,33 1010
KKbbKb �
�7
K � K �
� 1,00 � 10 �14� ��3,33 3,33�
3,33 ��10
� 10
�7
�7�7
b
K b �KK KK a w
aa a � 3,0 3,0
3,0
1,00 �� 10
10 �8
�8
3,0��1010 �8 � 3,33 � 10�7
�8 �8
�14 �7
w
K b � K a � 3,0 � 10�8 � 3,33 � 10
Proceeding
Proceeding asasin
ininExample
Example K
4-9, we 3,0 � 10
have
Proceedingas
Постапувајќи
Proceeding as како
in и во примерот
Example
Example 4-9,
4-9, a we
4-9, we we have
4-9,
have have
Proceeding as in Example 4-9,�we have
Proceeding as in Example[OH 4-9,�we
[OH ]� have
[HOCl]
[OH]]� ]��[HOCl]
�
[OH � [HOCl]
[HOCl]
[OH��] � [HOCl]
[OH ] � [HOCl]
[OCl
[OCl
[OCl
[OCl
�
��
]�
]]� � [HOCl]
]��[HOCl] [HOCl]�
[HOCl] � 0,0100
��0,0100
0,0100
0,0100
[OCl� ] � [HOCl] � 0,0100
�
[OCl ] � [HOCl] � 0,0100
[OCl ]� 0,0100 [OH ]�]��0,0100
0,0100
� �
[OCl
[OCl [OCl
�
� ]]� �]��0,0100 0,0100�
0,0100 ��[OH [OH[OH
�
� ]]�� 0,0100
0,0100
[OCl��] � 0,0100 � [OH��] � 0,0100
�
Here
Here we have assumed that [OCl
[OH �]]� ]� 0,0100
0,0100. [OH
� Substitution ] � 0,0100
Substitution into the equilib-
Herewe wehave haveassumed that [OH �0,0100.
0,0100.Substitution
Substitutioninto intothe theequilib-
�
Here
Овде we have
претпоставуваме assumed
assumed that
декаthat[OH [OH [OH −] ]<< ]��
�
� �
�� 0,0100.
� 0,0100. Замената во изразот за константа
into the equilib-
equilib-
Here we
rium-constant
rium-constant
rium-constant
rium-constant have assumed
expression
expression
expression
expression that
gives
gives
gives
gives [OH ] � � 0,0100. Substitution into the equilib-
наHere
рамнотежа дава
we have assumed that [OH ] �� 0,0100. Substitution into the equilib-
�
rium-constant expression gives � 2
rium-constant expression gives [OH
[OH
[OH �]�
�
]]2 ]2�
2
[OH 3,33 1010 �7
[OH� ]2 ��3,33 ��10 �7
0,0100
0,0100
� 2� 3,33�
3,33 � 10 �7 �7
0,0100
0,0100
[OH ] � 3,33 � 10�7 �7
0,0100 � 3,33 � 10
0,0100
[OH
[OH
[OH [OH
�
�
� ]�
]]� 5,8
5,8
]��5,8
� ��10
�
5,8� 10 1010�5
�5
�5 M
M
�5MM
[OH��] � 5,8 � 10�5 �5
M
Note that the error resulting from[OH the ] approximation
� 5,8 � 10 is
approximation Msmall.
Note
Notethat
Note thatthe
that the theerror
errorresulting
error resultingfrom
resulting fromfromthe the approximationisisissmall.
theapproximation small.
small.
Грешката
Note thatкоја theпроизлегува
error resulting од from
оваа апроксимација
the approximation е мала.is small.
Note that the error resulting from the approximation is small.
Using
Using Excel
UsingExcel
Using totoIterate
Excelto
Excel to Iterate
Iterate
Iterate Spreadsheet
Spreadsheet Exercise
SpreadsheetExercise
Exercise
Употреба на Excel
Using Excel за повторување
to Iterate Вежба со електронските
Spreadsheetтабели
Exercise
Using Excel to Iterate
Excel’s properties make it very easy to perform an iterative solution to an equa-
Excel’s Spreadsheet Exercise
Excel’sproperties
Excel’s
Програмот properties
properties make
makemakeit
Excel овозможува it itvery
very
very easy
easy
лесноeasy to
totoperform
perform
решавањеperform ananiterative
iterativesolution
соanитерација,
iterative solution
наsolution
равенки
to
totoan
ananequa-
како equa-
equa-
што
tion
tionExcel’s
tion
tion like
like
likelikethe
theproperties
the
the one
one
oneone make
illustrated
illustrated
illustrated
illustrated it
invery
in
in in easy
Feature
Feature
Feature
Feature to
4-5.
4-5.
4-5. perform
4-5. Start
Start
Start
Start with
with
with an
with a
aaiterative
blank
blank
blank
a blank solution
worksheet,
worksheet,
worksheet,
worksheet, to an
click
click
click equa-
click onon
on
on
е Excel’s
онаа одproperties
Илустрацијата make it4-5. very Почнете
easy toсо празнаanработна
perform iterativeтабела,
solution кликнете
to an equa- на
cell
celltion
cell A2,
A2,
A2, like
and
and
and the one
type
type illustrated
Equation
Equation in
4-22
4-22 Feature
as
as follows:
follows: 4-5. Start with a blank worksheet, click on
cell
ќелијата
tion A2,
like thetype
and
A2, иtype Equation
Equation
внесете
one 4-22
4-22
ја Равенката
illustrated asasfollows:
in Feature follows:
4-22 какоStart
4-5. штоwith следува:a blank worksheet, click on
cell A2, and type Equation 4-22 as follows:
=sqrt(5.02e-9-2,51e-5*a1)
=sqrt(5.02e-9-2,51e-5*a1)
cell A2, and type=sqrt(5.02e-9-2,51e-5*a1)
Equation 4-22 as follows:
=sqrt(5.02e-9-2,51e-5*a1) [↵]
[↵]
[↵]
[↵]
=sqrt(5.02e-9-2,51e-5*a1) [↵]
The
The
The spreadsheet
Thespreadsheet
spreadsheetnow
spreadsheet =sqrt(5.02e-9-2,51e-5*a1)
now
now appears
nowappearsappearsas
appears as shown
asasshown
shownon
shown on page
ononpage
pagepage100,100,
100, and
100,and
and[↵]
and the
the
the value
thevalue inincell
valuein
value in cell A2
cellA2
cell A2 A2
is
is СеThe
precisely
is isprecisely
precisely spreadsheet
појавува
precisely the
the
thetheanswer
answer now
електронска
answer
answer that
that
that appears
that we
we
табела
wewe as
obtained
obtained
како
obtained
obtained shown
in
in
што
in intheon
the
theе
the page
first
first
прикажано
first
first 100,
iteration
iteration
iteration на
iterationandof
of
of of the
Feature
Feature
страна
Feature value
100.
Feature in
4-5.
4-5.
4-5.
4-5.cell
Note
Note
Ќелијата
Note A2
Note
The spreadsheet now appears as shown on page 100, and the value in cell A2
that
A2 is
that precisely
since
since cell
sincecell the
A1
A1 answer
isis blank,
is isblank, that we
Excel
Excel obtained
interprets
interprets in the
the first iteration
relative
relative cell
cell of Feature
reference
reference 4-5.
to
to Note
mean
tomean
isпокажува
that
thatsince
precisely cell вредност
cellA1A1
the answer иста
blank, thatкако
blank, Excel
we резултатот
Excel interprets inшто
interprets
obtained the гоfirst
thethe добивме
relative
relative
iterationсо
cell првото
cell reference
of повторување
reference
Feature to
4-5.mean
mean
Note
that
во
thatthat
that the
the since
content
content
Илустрацијата
thatthe thecontent cellof
content ofA1
of A1
A1
4-5.
A1
of isis
A1 isblank,
zero.
zero.
Бидејќи
is zero.
is zero. Excel
Thus,
Thus,
А1
Thus, interprets
the
the
е празна,
Thus, thethe second
second
second Excel
second the
term
term
term relative
inside
inside
прикажува
term inside
inside cell
the
the
the reference
square-root
square-root
вредноста
the square-root
square-rootнаto mean
func-
func-
ќелија
func-
func-
that since cell A1 is blank, Excel interprets the relative cell reference to mean
А1
tion
tionthat
tion да еthe
isisiszero,content
нула.
zero, and
andСпоредof
cell
andcell A1
A2
тоа,
A2 is zero. Thus,
displays
вториот
displays the
член
the the
square second
root
во квадратната
thesquare root
rootofofterm
5,02
of5,02 inside1010
функција
��10
� the
�9 square-root func-
�9
...е. нула и ќелијата
thatisthezero, and cell A2 displays the square root of 5,02 10 �9
tion zero,
content cell
of A1A2is displays
zero. Thus, square
the second term 5,02 �
inside
�9
the�9 square-root func-
tion is zero, and cell A2
А2 покажува квадратен корен од 5.02 x 10 . displays the square
−9 root of 5,02 � 10 .
tion is zero, and cell A2 displays the square root of 5,02 � 10�9.
Сега кликнете врз ќелијата А2 и отчукајте [Ctrl-c] со што се копираат

содржините. Потоа, маркирајте ги ќелиите од А3 до А10 со влечење на глувчето
и отчукајте [Ctrl-v]. Електронска табела ги покажува следните резултати.
Кликнете последователно на секоја од ќелиите од A2 дo A10 и следете

како формулата се менува. Секоја формула се однесува на резултатот во
ќелијата директно над неа, така на пример, ќелијата А3 ја содржи формулата
=SQRT(0.00000000502-0.0000251*A2). Вредноста на x пресметана во А3
резултира од претходната вредност x која е пресметана во А2, вредноста на А4 се
пресметува од вредноста во А3 итн. После четири повторувања, ќелијата А6 ја
содржи вредноста 5.94 x 10−5, кoja е доволно прецизна речиси за било која цел.
Ако сакате да видите колку многу повторувања се потребни за да се постигне
шестоцифрено решение на проблемот, копирајте ја формулата во повеќе ќелии
во колоната А и зголемувајте го бројот на прикажани цифри со маркирани ќелии,
кликнувајќи на Fоrmat/Cеlls..., а потоа на Scientific. На крајот, внесете го бројот 6
во празните децимални места... и кликнете на ОК.
Употребете го истиот пристап за да ја решите квадратната равенка од
Примерот 4-8.
4В Прашања и задачи 101
РАБОТА НА ИНТЕРНЕТ 4C Questions and Problems 101

Многу професори ги ставаат своите лекциите на Интернет за да ги користат
студентите. Ако сакате, прегледајте ги Интернет страниците за хемиска
WEB WORKS
рамнотежа.
http://www.chem.uncc.edu/faculty/murphy/1252/Chapter16A/index.htm
Many professors post lecture slides on the World Wide Web for the benefit of
http://www.chem.uncc.edu/faculty/murphy/1252/Chapter16B/index.htm
their students. You may wish to review the slides on the following web pages to
brush uphttp://www.chem.uncc.edu/faculty/murphy/1252/Chapter17A/index.htm
on chemical equilibrium.
4В ПРАШАЊА И ЗАДАЧИ (d) CH3OH.
4-7. Напишете ги изразите за константите
на рамнотежа и добијте ги нумеричките
4-1. Накратко опишете или дефинирајте вредности за секоја константа при
4C *(a) слаб електролит.
QUESTIONS AND PROBLEMS *(a) базната дисоцијација на етиламминот,
(b) бренштед-лориева база. C2H5NH2.
4-1. *(c) конјугирана
Briefly describe киселина
or define на бренштед- (b) *(a) the basicдисоцијација
киселинска dissociation ofнаethylamine,
лориева
*(a) база.electrolyte.
a weak C
цијановодородот,. HCN.
2 H 5NH 2
(b) (d) неутрализација,
a Brønsted – Lowry користејќи
base. бренштед *(c) (b)киселинска
the acidicдисоцијација
dissociation ofнаhydrogen
пиридин
лориевиот
*(c) концепт.
the conjugate acid of a Brønsted – Lowry cyanide,
хидрохлорид, C5H5NHCl. HCN.
*(e) амфотерен base. растворувач. (d) *(c) the acidic
базната dissociation
дисоцијација of pyridinium hy-
на NaCN.
(f (d)) цвитер јон.
neutralization, in terms of the drochloride, Cна
*(e) дисоцијацијата 5 HH 5NHCl.
AsO
3 4 до H3O+ и
*(g) автопротолиза.
Brønsted – Lowry concepts. AsO (d)3− the
. basic dissociation of NaCN.
4
(h) јака
*(e) киселина. solvent.
an amphiprotic (f*(e) the dissociation
) реакцијата на CO32−ofсо H 3HAsO 4 toда
Hдаде
3O and
�
2O за
*(i) (f )принцип на Ле Шаталје.
a zwitterion. H2CO3 and AsOOH 3�
4 .−.
(j) *(g) autoprotolysis. јон.
ефект на заеднички (f ) the гo
4-8. Напишете reaction
изразите of CO 2�
with H 2O to
на3производот наgive
4-2. Накратко опишете
(h) a strong acid.или дефинирајте H
растворливост 2 CO 3 заand OH �
.
*(a) *(i)амфипротичен
the Le Châtelier растворувач.
principle. 4-8. *(a)Generate
AgIO3. the solubility-product expression for
((b)
j) разделувачки
the common-ion (диференцирачки)
effect. *(a)AgAgIO
*(b) 2SO3.3 . *(b) Ag2SO3 .
р астворувач.
4-2. Briefly describe or define *(c) *(c)Ag3Ag AsO 3 AsO . . *(d) PbClF.
4 4
*(c) *(a)изедначувачки
an amphiprotic (нивелирачки)
solute. *(d) (e)PbClF.
CuI. (f ) PbI 2 .
(b)
растворувач.
a differentiating solvent. (e) (g)CuI.
BiI 3 . (h) MgNH4 PO4 .
(d) закон
*(c) за дејство
a leveling solvent.на масите. 4-9. (fExpress
) PbI2. the solubility-product constant for each
*4-3. Накратко
(d) a mass-action effect. водата и чистата
објаснете зошто (g) BiI3. in Problem 4-8 in terms of its molar
substance
*4-3. цврста
Brieflyсупстанца
explain why не фигурираат
there is no term во изразот
in an equi- (h) MgNH4S.PO4.
solubility
заlibrium-constant
константата на expression
рамнотежа,forиако water едната
or for a 4-9. Изразете
4-10. Calculate ја константата на производот
the solubility-product наfor
constant
(илиpureобете)
solid, се појавуваат
even though one во (or
израмнетата
both) appear in растворливост
each of the followingза секојаsubstances,
супстанцаgivenод Задача
that the
јонска реакција
the balanced netзаionic
рамнотежа.
equation for the equilib- 4-8molar
со помош на моларната
concentrations of theirрастворливост S.
saturated solutions
4-4. Определете
rium. ја киселината на лево и нејзината 4-10. Пресметајте ја константата на производот
are as indicated:
конјугирана база на десно во следните на*(a)
4-4. Identify the acid on the left and its conjugate AgVO3 (7,1за�секоја од наредните су
10�4 mol/L).
равенки: пстанци, дадени при �
моларни концентрации
base on the right in the following equations: (b) CuSeO 3 (1,42 10�4 mol/L).
*(a) *(a) HOCl � H 2O L H 3O � � OCl� на*(c)
нивните
Pb(IO заситени
3)2 (4,3 � раствори, како што се
10�5 mol/L).
(b) (b) HONH 2 � H 2O L HONH � 3 � OH
� означени:
(d) SrF2 (8,6 � 10�4 mol/L).
*(c) *(c) NH �
4 � H 2 O L NH 3 � H 3O � *(a) *(e)AgVOTh(OH) 3 (7,14 (3,3
x 10−4
� mol/
10�4 L).mol/L).
(d) 2HCO � 3 L H 2CO3 � CO 3
2� (b) (f )CuSeO
Ag3 PO 3 (1,42 x 10 �6
4 (4,7 � 10
−4 mol/ L).
mol/L).
(d)
*(e) PO 3� 4 � H 2PO 4 L 2HPO 4
� 2� *4-11. *(c) Pb(IO3)the
Calculate 2 (4,3 x 10−5 mol/L).
solubility of the solutes in
*(e) (d) SrF2 (8,6
4-5. Identify the base on the left and its conjugate Problem 4-10x for 10−4solutions
mol/ L).in which the cation
4-5. Определете ја базата на лево и нејзината *(e) Th(OH)4 (3,3
acid on the right in the equations for concentration is x0.050
10−4 M.mol/ L).
конјугирана киселина на десно во равенката
Problem 4-4. *4-12. (f )Calculate
Ag3PO4 (4,7 x 10−6 mol/
the solubility L). solutes in
of the
од Проблемот 4-4. *4-11. Пресметајте ги растворливостите на the anion
4-6. Write expressions for the autoprotolysis of Problem 4-10 for solutions in which
4-6. Напишете го изразот за автопротолизата за растворените супстанци од Задача 4-10 за
*(a) H O. concentration is 0.050 M.
*(a) H2O.2
(b) CH 3COOH. *4-13. раствори
What CrO во 2�
кои катјонската концентрација е
4 concentration is required to
(b) CH3COOH. 0,050 M.
*(c) CH 3 NH 2 . (a) initiate precipitation of Ag CrO from a so-
*(c) CH3NH2. 2 4
(d) CH 3OH. lution that is 2.12 � 10�3 M in Ag �?
4-7. Write the equilibrium-constant expressions, and (b) lower the concentration of Ag � in a solu-
obtain numerical values for each constant in tion to 1.00 � 10�6 M?
*4-12. Пресметајте ги растворливостите на Hf(OH)4 Ksp = 4.0 x 10−26
растворените супстанци од Задача 4-10 за Кој хидроксид има
4-14. раствор
What hydroxide concentration
во кои анјонската is required toе
концентрација (a) Which hydroxide
најниска моларна hasрастворливост во H O?
2
(a) initiate
0,050 M. precipitation of Al3� from a 5.00 � (b) (a)најниска
the lowest моларнаmolarрастворливост
solubility in H 2во O?
*4-13. При која10 концентрација
�3
M solution of Al на2(SO
CrO4)432-? (b) theодlowest
раствор 0,10 M molar
NaOH? solubility in a solution
(b) lower the Al 3�
(a) почнува таложењето на Ag2CrO4 во concentration in the forego- that is 0.10 M
4-19. Пресметајте ја концентрацијата наin NaOH?
раствор ingкој
solution
содржи to 2,12
1.00 x�10 10−3�9MM? Ag+? 4-19. хидрониум
Calculate the јонотhydronium-ion
во вода на 100 concentration
оС. of
*4-15. (b)
Theсеsolubility-product
намалува концентрацијата constant forна Ce(IO
Ag+ 3во)3 is water
4-20. Која at 100°C. концентрација на H3O+ and
е моларната
3.2 � 10�10
растворот до. What
1,00 xis10 the
−6 Ce 3�
M? concentration in 4-20. OHAt−25°C,
на 25°C what во are the molar H 3O and OH
� �
a solution
4-14. Која prepared by
концентрација наmixing
хидроксид50.0 еmL of
потребна *(a) concentrations
0,0200 M HOCl? in
0.0500 M Ce 3� with 50.00 mL of
за (b) *(a)0,0800
0,0200 M HOCl?киселина?
M бутанска
(a) (a)даwater?
почне таложењето на Al3+ во раствор *(c) (b)0,200
0,0800 M butanoic acid?
M етиламин?
(b)5,00
од 0,050
x 10M −3 IO
M Al 3 ?2(SO4)3?
�
(d) *(c)0,100
0,200 M ethylamine?
M триметиламин?
(b) (c)да0,150 M IO концентрацијата
се намали 3 ?
�
на Al3+ во *(e) (d)0,120
0,100MM trimethylamine?
NaOCl?
(d) 0,300 Mраствор
претходниот IO � 3 ? до 1,00 x 10−9 M? (f*(e) 0,120
) 0,0860 MM CH NaOCl?
3CH2COONa?
4-16. Производот
*4-15. The solubility-product
на растворливостconstant за forCe(IO
K 2 PdCl
3)3 6еis *(g) (f )0,100
0,0860 M CH 3CH 2COONa?
M хидроксиламин хидрохлорид?
3,2
6.0x�1010−10�6
. Која е концен
(K 2PdCl 6 L 2K трација
�
� PdClна Ce 2�3+
во
6 ). What (h) *(g)0,0500
0,100 MM 2-аминоетанол
hydroxylamineхидрохлорид?
hydrochloride?
раствор
is the K �приготвен
concentration со мешање на 50,0
of a solution mL
prepared 4-21. За(h)секое од решенијата
0,0500 M ethanolamine од Задача 4-20,
hydrochloride?
0,0500
by mixingM Ce 3+ иmL
50.0 50.00 mL M KCl with
of 0.400 4-21. употребете
For each ofExcel за да ја најдете
the solutions in Problem концен
4-20, use
( 50.0 a) вода?
mL of трацијата на хидрониум
Excel to find the hydronium јонот ionзаconcentration
10%, 20%,
(b) (a)0,050
0,100MM IOPdCl
3−? 6 ?
2�
30%, 40%,20%,
for 10%, 50%,30%, 60%,40%, 70%,50%,
80%,60%,90%,70%,100%,
102 (c) (b)0,150 MM
0,200 IO3PdCl
−? 2� 6 ?
Chapter 4 The Basic Approach to Chemical
200%, 300%,
Equilibrium
80%, 90%, 100%, 400% 200%,и 500%300%,од прикажаните
400%, and
(d) (c)0,300
0,400MM IOPdCl
3−?ѓ 6 ?
2� моларни
500% ofаналитички
the listed molar концен трации.concentra-
analytical
4-16.
*4-17. Производот
The solubilityнаproducts
растворливост за K
for a series of2PdCl
iodides
6 е are Употребете
tion. Use a поединечна
separate работна
worksheet forтабела за
each species,
4-14. 6,0
What hydroxide concentration is required to е Which hydroxide has и употребете различни
х 10 6 ⇋ 2К+ + PdCl
−6 (K2PdCl 2−). Која секоја
and хемиска
use a форма
different column to solve for the hy-
6
(a) initiate
концент р precipitation
ацијата на K + воof Al3� �8
раствор from a 5.00 �
приготвен (a) the
колони за lowest
да ја molar solubility
определите in H 2O?
TlI K sp � 6,5 � 10 dronium ion concentration using the iterative
10�3 M
со мешање наsolution
50,0 mLof0,400
Al 2(SO )3 ? со 50,0
M 4KCl на(b) the lowest
хидрониум
method discussed
molar
јонот solubility ја
inкористејќи
the Spreadsheet
in методата
a solution
Exercise.
(b)
mL lower the Al 3�
concentration in the forego- наNote that
повто is
рување 0.10 M in NaOH?
AgI K � 8,3 � 10 �17 any trends(итерација)
in the resultsразгледувана
as the concentra-во
(a) 0,100 ing solution
M PdCl6to 2−?1.00 � 10 M?
sp �9
4-19. Вежбите
Calculateсоthe hydronium-ion
електронски concentration
табели. Забележете of
tion of the indicated species changes.
*4-15. (b)
The0,200
solubility-product
M PdCl62−? constant for�9Ce(IO3)3 is water
како at 100°C.на концентрацијата на
менување
PbI Kis � 7,1 10
� concentration 4-22. At 25°C, what is the hydronium ion concentra-
(c) 3.20,400
� 10M �10
. What
PdCl sp the Ce 3� in 4-20. хемиските
At 25°C, what are the molar H 3O� and OH �
62−? tion in форми влијае на резултатите.
2
a solution prepared
*4-17. Производите by mixing 50.0
на растворливост за�19mL of
серија concentrations
4-22. Која in
BiI3�3 with � 8,1mL
K sp 50.00 � 10 *(a) е 0,100
M chloroacetic на хидрониум
acid? јонот на
0.0500 се
јодиди M Ce of *(a) во
25°C 0,0200 M HOCl?
(b) 0,100 M sodium chloroacetate?
TlI (a)Kspwater?
= 6,5 x 10 *(a) (b) 0,0800 M butanoicоцетна acid?
List these four
−8
compounds in order of decreas- *(c)0,100
0,0100M монохлор
M methylamine? киселина?
AgI (b) Ksp0,050
= 8,3 Mx IO10
�
?
3−17 *(c)0,100
(b) 0,200M M ethylamine?
натриум монохлорацетат?
ing molar solubility in (d) 0,0100 M methylamine hydrochloride?
(c) 0,150 M IO � ? *(c) (d) 0,100MMметиламин? trimethylamine?
PbI (a)2 Kwater.
sp = 7,1 x 103−9 *(e)0,0100
1,00 � 10�3 anilinium hydrochloride?
BiI (d)3 Ksp
0,300
= 8,1MxIO 10
�
? *(e)0.0100
(d) 0,120 M NaOCl?
(b) 0.10 M NaI. 3−19
(f ) 0,200 M HIO3 ? хидрохлорид?
M метиламин
4-16. Наредете
ги овие четири constant for K 2 PdCl
соединенија 6 is
според (f )1.00
*(e) 0,0860
x 10 Mанилин
−3 CH 3CHхидрохлорид?
2COONa?
(c) a 0.010 M solution of the � solute cation.
4-23. For each of the solutions in Problem 4-22, use
6.0 � 10�6 (K 2на
намалувањето PdCl моларната � PdCl 2�
6 L 2K растворливост 6 ). What (f) *(g)
0,2000,100
M M hydroxylamine
HIO 3 ? hydrochloride?
4-18. The solubility products for a series of hydrox- Excel to find the hydronium ion concentration
is the K concentration of a solution prepared
во �
4-23 За(h) секое0,0500
решение M ethanolamine
од Задача
for 10%, 20%, 30%, 40%, 50%, 60%,
hydrochloride?
4-22, употребете
70%,
ides are
(a) by вода. 4-21. Excel
80%, 90%, 100%, 200%, 300%, 400%,на
за да
mixing 50.0 mL of 0.400 M KCl with For each ofјаthe
најдете концентрацијата
solutions in Problem 4-20, use
and
(b) 50.00,10
BiOOHmLMofNaI.K sp � 4,0 � 10�10 � [BiO �][OH �] хдрониум
Excel to findјонот theзаhydronium
10%, 20%, 30%,
ion
500% of the listed molar analytical concentra- 40%,
concentration
(c) (a)0.010 MM
0,100 раствор
PdCl 2� 6 од? катјони на 50%,
tion.60%,
Use a70%,
for 10%, 20%, 80%,worksheet
30%,
separate 90%,50%,
40%, 100%, 200%,
60%,
for each
70%,
species,
(b) 0,200 M
Be(OH)2 K sp � 7,0 супстанца.
PdCl 2�
6 ?
� 10 �22 300%,
80%, 400%
90%, и 500%
100%, од
200%, прикажаните
300%, 400%, моларни
and
and use a different column to solve for the hy-
4-18. Производите
(c) 0,400 Mна PdClрастворливост
2�
6 ? за серија аналитички
500% of theконцентрации. Употребете
listed molar analytical concentra-
dronium ion concentration using the iterative
*4-17. хидроксиди
The solubility сеproducts for a�24 series of iodides are посебна
tion. Use работна
a separate табела за секоја
worksheet forхемиска
each species,
Tm(OH)3 K sp � 3,0 �−10 10 method discussed in the Spreadsheet Exercise.
BiOOH Ksp = 4.0 x 10 = [BiO+][OH−] форма
and use и различни
a differentколони columnзаtoда ја определите
solve for the hy-
Note any trends in the results as the concentra-
Be(OH)2 Ksp TlI= 7.0 K x �10 −22
6,5 � 10 �8 концентрацијата
dronium ion на хидрониум
concentration using јонот
the со
iterative
Hf(OH) K � 4,0 sp � 10 �26
tion of the indicated species changes.
Tm(OH)34 Kspsp = 3.0 x 10−24 употреба на методата
method discussed на Spreadsheet
in the повторување Exercise.
AgI K sp � 8,3 � 10�17 дскутирана
Note any trends во Вежби in theсо електронски
results as the concentra-
табели.
tion of Забележете
the indicatedкако менување
species changes. на
4-22. концентрацијата
At 25°C, what isнаtheхемиските
hydronium форми
ion влијае
concentra-
PbI 2 K sp � 7,1 � 10 �9
наtion
резултатите.
in
BiI 3 K sp � 8,1 � 10�19 *(a) 0,100 M chloroacetic acid?
(b) 0,100 M sodium chloroacetate?
List these four compounds in order of decreas- *(c) 0,0100 M methylamine?
ing molar solubility in (d) 0,0100 M methylamine hydrochloride?
(a) water. *(e) 1,00 � 10�3 anilinium hydrochloride?
(b) 0.10 M NaI. (f ) 0,200 M HIO3 ?
(c) a 0.010 M solution of the solute cation. 4-23. For each of the solutions in Problem 4-22, use
4-18. The solubility products for a series of hydrox- Excel to find the hydronium ion concentration
ides are for 10%, 20%, 30%, 40%, 50%, 60%, 70%,
80%, 90%, 100%, 200%, 300%, 400%, and
�10 � �
Поглавје 5
Грешки при хемиските анализи:
Проценка на квалитетот
на резултатите
Н
езависно од начинот на кој се изведува хемиската анализа, не е можно
добивање на резултати кои се во потполност без грешка или кои не
вклучуваат несигурности при мерењата. Може само да се надеваме дека
овие грешки ќе бидат многу мали и дека ќе сме во можност да ја процениме
нивната големина со прифатлива точност.1 Во ова и во следните две поглавја, ќе
се запознаеме со природата на експерименталните грешки и нивното влијание
врз резултатите добиени при хемиските анализи.
Влијанието на грешките врз податоци добиени од хемиската анализа е
прикажано на Слика 5-1, која содржи резултати од направената анализа на
железо(III). Еден студент анализирал, применувајќи идентична постапка, шест ppm – делови на милион (parts per
идентични проби од еден исти примерок, за кој се знае дека содржи точно milion); во конкретниов случај
20,00 ppm од железо(III). Се гледа дека добиените резултати варираат помеѓу тоа значи удел од 20,00 делови на
железо(III) на еден милион делови од
19,4 ppm и 20,3 ppm на железо(III). Средната вредноста ( x ), за овие податоци, растворот.
изнесува 19,78 ppm.
Секое мерење е придружено со несигурности чии комбинации влијаат врз
расејување на резултатите, како што е прикажано на Слика 5-1. Вистинската
вредност на било која мерена величина секогаш е непозната, затоа што
несигурностите при мерењата не можат никогаш во потполност да се елиминираат.
Но, често може да се процени големината на грешката при мерењето. Во таков
случај, можно е да се дефинираат границите, при дадено ниво на веројатност, Вистинската вредност на изведеното
каде ќе се наоѓа вистинската вредност на мерената величина. мерење никогаш не може со сигурност
Веродостојноста на резултатите ретко може лесно да се процени. Но, секогаш да биде определена.
кога собираме податоци, мора да направиме проценка за грешкита, затоа што
податоци чиj квалитет не е проценет, се безвредни. Од друга страна пак, и
резултати кои не се многу точни може да бидат доста корисни, доколку за нив се
познати интервалите на доверба.
За жал, не постои едноставна и широко прифатена метода за определување
на квалитетот на добиените резултати со апсолутна сигурност. Напорот кој треба
да се вложи во проценка на квалитетот на добиените податоци често е еднаков
на напорот вложен за собирање на експерименталните резултати.
1Зажал, многумина не ја разбираат оваа работа. На пример, кога еден адвокат кој работел на
еден познат случај на убиство бил запрашан за проценката на направените грешки при
анализата на крв, неговиот помошник одговорил дека во нивните лаборатории не работат со
проценти на грешка затоа што „тие не прават никакви грешки“ (San Francisco Chronicle, June
29, 1994, стр. 4)
103
104 Поглавје 5 Грешки при хемиските анализи: Проценка на квалитетот на резултатите
x– = 19,78 xt = 20,00
19,2 19,6 20,0 20,4

„ppm
ppmжелезо(II)“
iron(III)
Слика 5-1 Резултати од шест паралелни определувања на концентрацијата на железо (II) во

стандарен раствор што содржи 20,00 ppm железо (III)
Квалитетот на добиените резултати може да се процени на повеќе начини. Можно

е да се изведат експерименти што помагаат во откривање на грешките. Можно е да
се пристапи кон анализа на стандарди со позната концентрација и да се споредат
резултатите. Од корист се и неколкуте минути поминати во библиотека, за
проверка на литературата од аналитичката хемија. Калибрирањето на приборот
може да влијае врз подобрување на квалитетот на податоците. И конечно, за оваа
намена, може да се користат статистички тестови. Ниту една од овие можности
не е совршена, затоа на крај, на нас останува да ја донесеме проценка за тоа во
колкава мерка се точни нашите резултати. Искусен аналитичар прави строги и
неоптимистички проценки.
Пред да се започне со една анализа, треба да се одговори на прашањето:
Колкава е максималната грешка која може да се толерира во резултатите?
Одговорот на ова прашање ја определува временската рамка на изведување на
анализата. На пример, за десеткратно зголемување на точноста може да бидат
потребни часови, денови, па дури и недели. Никој не може да си дозволи да троши
време во собирање на податоци што се поверодостојни од потребното.
5А Дефинирање на основните поими

Паралелни проби се примероци со Хемичарите вообичаено изведуваат две до пет паралелни проби на еден примерок,
приближно иста маса кои, во текот на во текот на целата анализа. Резултатите кои се добиваат од индивидуалните
анализата, се обработуваат на мерења ретко се идентични (Слика 5-1), затоа се користи „најдобрата“ или
идентичен начин. централна вредност за целото дадено множество на експериментални податоци.
Потребата за анализа на повеќе примероци се оправдува со следните факти.
Прво, централната вредност на едно множество од податоци се очекува да биде
поверодостојна од поединечните резултати. Второ, разликите во податоците
даваат проценка за несигурноста со која е определена централната вредност.
За проценка на централната вредност на серија паралелни проби, се користи
средна вредност или медијана.
5А-1 Средната вредност и медијана

Аритметичка средина, средна вредност или просек ( x ) претставуваат синоними
за величината која се добива со делење на сумата од мерените вредности на
паралелните проби со бројот на мерења во серијата:
5A Дефинирање на основните поими
5A Defining Terms
105
105
5A Defining Terms
5A Defining Terms
105
105
Симболот Sx i означува собирање на
N The symbol � x i дадено
вредностите means to add all the values
The symbol �од x means toмерење за сите
�
N
N xi
�
i�1x
The
x i forsymbol
паралелни � x ii means
the replicates.
проби
add all the values
(x ). to add all the values
x� � xi
i�1 i (5-1)
x i for the replicates. i
x i for the replicates.
xx � N
i�1 (5-1) Средна вредност од две или повеќе
� N (5-1) The mean ofе two or more measurements is
N вредности нивната просечна
Во горнат
where а равенка со
x i represents thexi individual
се претставениvaluesиндивидуалните
of x making up вредности N x,replicate
a set of за од кои The mean of two or more measurements is
The
вредност.
theirmean of two
average or more measurements is
value.
where x
еmeasurements.
добиено
where represents
множествоthe
x ii represents the individual
од individual values of
of xx making
N паралелни
податоци заvalues проби.up
making up aa set
set of N replicate
of N replicate their average value.
their average value.
measurements.
Медијаната
The median isпретставува
measurements. средината
the middle result на низа data
when replicate од податоци
are arrangedподредени
in order по
of Медијаната претставува средната
The median isмножество,
the middle value in a set
The
големина
The median
на
median is
is the
вредноста.
the middle
middle result
Еднаков број
result when
на
when replicate
мерени data
податоци
replicate data are
are сеarranged
поголеми
arranged in
in иorder of
помали
order of вредност
The median воis во кое
the middle value in a set
size. Equal numbers of results are larger and smaller than the median. For an odd The median
of data is
that has the
beenmiddle value
arranged ininorder
a set of
size. Equal numbers of податоците се подредени по
од медијаната.
size.
numberEqual of data За
numbers of results
нечифтен
points, results are
број
the median
larger
are на can
and
податоци,
larger smaller
andevaluated
be smaller than
медијаната
than the
directly.
median.
theможе
median. For an
Forдиректно
an For
odd
да
evenannum-се
odd of data that has been arranged in order of
големина
of data thatна вредноста.
has
size. The median been Медијанатаof
arranged in order
is used advantageously
number
најде. Заof
number of data
чифтен
data points,
points, the
број наthe median
податоци,
median can be evaluated
медијаната
can be directly.
evaluated For an
аритметичка
directly. For an even
even num-
средина
num-
ber, the mean of the middle pair is used (see Example 5-1). еsize.
size.
The median is used advantageously
особено
The корисна
median is кога
used advantageously
when a set of data contains an outlier, a
од двојката
ber,
ber, the
the mean
mean наof
броеви
of the што се
the middle
middle наоѓа
pair
pair is на средината
is used
used (see од низата
(see Example
Example 5-1). (види пример 5-1
5-1). when a set of data containsсодржи
an outlier, a
множеството
when
result athat податоци
set differs
of data contains an outlier,
significantly from oth- a
екстремни вредности,
result that differs резултати
significantly кои
from oth-
Example
Пример 5-15-1 result that differs significantly from
ers in the set. An outlier can have a sig- oth-
Example значително
ers in the set.се Anразликуваат од a sig-
outlier can have
Example 5-15-1 ers in theeffect
nificant
останатите
set. An
nificant effect
on outlier
the mean
податоци.
on the mean
canofhave
Една
a sig-
the set
of the set
Calculate the mean средната
Да се пресмета and the median for иthe
вредност data shown
медијаната за in Figure 5-1.прикажани на
податоците nificant
екстремна effect on the
вредност
without affecting mean of the
може да има
the median. set
Calculate
Calculate the
the mean
mean and
and the
the median
median for
for the
the data
data shown
shown in
in Figure
Figure 5-1.
5-1. without affecting the median.
Слика 5-1
mean � x значително влијание
without affecting врз средната
the median.
mean � xx вредност = x
средна
mean � вредност за дадено множество на
19,4 � 19,5 � 19,6 � 19,8 � 20,1 � 20,3 податоци, без при тоа да има
19,4 �
� 19,4 19,5 �
� 19,5 19,6 �
� 19,6 19,8 �
� 19,8 20,1 �
� 20,1 20,3 � 19,78 � 19,8 ppm Fe
� 20,3
�
� 6 19,78 �
� 19,78
� � 19,8
19,8 ppm
ppm FeFe значителен ефект врз медијаната.
6
6
Because the set contains an even number of measurements, the median is the
Because the
thetheset
Со оглед
Because contains
на тоа
set an even number
што множеството
contains of
of measurements,
податоци содржи чифтенthe median
the број is
is the
на мерења,
average of central pair:an even number measurements, median the
average of
медијаната the
ќе central
ја pair:
пресметаме
average of the central pair: како средна вредност од централната двојка:
19,6 � 19,8
median � 19,6
19,6 � 19,8 � 19,7 ppm Fe
median
медијан
median � � � 2 19,8 � 19,7 ppm
� 19,7 ppm FeFe
22
Ideally, the mean and median are identical. Frequently they are not, however,
Во Ideally,
идеаленthe
Ideally, the mean
случај
mean and
and median
средната are
are identical.
вредност
median Frequently
и медијаната
identical. треба
Frequently they
да are
are not,
not, however,
се идентични.
they Често
however,
particularly when the number of measurements in the set is small.
particularly when
пати тоа не еwhen
particularly the
случај, number
theпосебно of
number когаmeasurements in
бројот направени
of measurements the set
in theмерењаis small.
е мал.
set is small.
5A-2 What Is Precision?

5A-2
5A-2 What
5А-2 Што Is
Is Precision?
е прецизност?
What Precision? Прецизноста претставува мерка за тоа
Precision describes the reproducibility of measurements; in other words, the Precision
колку is the closeness
се слични of results
резултатите добиениto
describes the reproducibility of to од
Precision
Прецизноста
Precision
closeness of ја опишува
describes
results that репродуцибилноста
the have
reproducibility
been obtained of measurements;
на мерењата.
measurements;
in exactly
in
the same
other
inСо way.
words,
други
other the
зборови,
words, the
Generally,
Precision
Precision
is the closeness
is
that the
have closeness
been
of results
of
мерењаta, изведени на ист начин.
others results
obtained in to
exactly
closeness
опишува of results
колку that have been obtained in exactly the
со мерењатаsame way. Generally,
направени на others that have been obtained in exactly
closeness
the precision of of се
results блиски
that haveрезултатите
a measurement readilyдобиени
beenis obtained in exactly
determined the
by same
simplyway. Generally,
repeating the others thatway.
the same have been obtained in exactly
the
the precision
идентичен of
precisionначин. aa measurement
Општоsamples.
of replicate земено,
measurement is
is readily determined
прецизноста
readily determined by
by simply
на мерењата simply repeating
repeating the
се проценува со
the the same way.
measurement on the same way.
measurement
повторување
measurement on
на replicate
onмерењата
replicate samples.
кај паралелните проби.
Three terms are widelysamples.
used to describe the precision of a set of replicate
Three
Следниве
Three terms
termsтриare
are widely
величини used to
најчесто
widelyvariance,
used to anddescribe the
се користат
describe the за precision of
of aa All
даvariation.
се опише
precision set of replicate
set of на
replicate
data: standard deviation, coefficient of these terms
data: standard
мерењето:
data: deviation,
стандардна variance,
девијација, and coefficient
варијанца и of
коефициент variation.
на All these
варијација.terms
Сите
are a standard
function of deviation,
the deviation fromand
variance, the coefficient
mean d i , orofjust variation. All these
the deviation, terms
which is
are
овиеaa величини
are function
function of the
the deviation
претставуваат
of from
from the
deviationфункција mean
the на dd i ,, or
отстапувањата
mean or just
just the
од средната
the deviation,
deviation, which
вредност
which is
is
defined as i
di, или накратко
defined
defined as
as отстапување кое се дефинира со следната равенка
d � � xi � x � (5-2)
dd ii � � xi � x � (5-2)
i � � xi � x � (5-2) Отстапувањата од просечната вредност
The relationship
Односот
between deviation
помеѓу отстапувањето
from the
mean and
вредностand
the three
и тритеthree
precision terms
изрази за прецизност
Note
се that deviations
пресметуваат, from theсметка
не from
водејќи mean are cal-
за cal-
The
The relationship
relationship between
between deviation
deviation from from the
the mean
mean and the the three precision
precision terms
terms Note that deviations the mean are
is given
се дадени in Section 6B-3.
во делот 6B-3.
6Б-3.
Note
знакотthat
culated deviations
without from
regard to the mean
sign. are cal-
is
is given
given inin Section
Section 6B-3. culated without regard to sign.
culated without regard to sign.
5A-3 HowеAbout Accuracy?

5A-3
5А-3 А што
5A-3 How точност?
How About
About Accuracy?
Accuracy?
Figure 5-2 illustrates the difference between accuracy and precision. Accuracy
На слика
Figure 5-2 5-2 прикажана
illustrates the е разликата помеѓу поимитеand точност и прецизност.
Figure 5-2the
indicates illustrates
closenesstheofdifference
difference
theколкава
between
betweentoaccuracy
measurement accuracy precision.
andaccepted
its true or precision. Accuracy
Accuracy
value and is
Точностаthe
indicates укажува на тоа
closeness of во
the мерка вредностите
measurement to its true добиени
or acceptedсо value
направените
and is
indicates
expressed the
by closeness
the error. of the the
Note measurement
basic to its true
difference or accepted
between accuracyvalue
and and is
preci-
мерења сеbyблиски
expressed the со вистинската
error. Note the илиdifference
basic прифатливата
between вредност.
accuracy Точноста
and се
preci-
expressed
sion.
by
Accuracy the
преку
error.
measures Note
грешката.
the
agreement
Да
basic difference
between
кажеме a between
result
неколку and
збораits accuracy
true
за value.and
разликата
preci-
Precision
помеѓу
sion.
sion. Accuracy
Accuracy measures
measures agreement
agreement between
between aa result
result and
and its
its true
true value.
value. Precision
Precision
106
106 Chapter
Поглавје5 5 Errors in Chemical
Грешки Analyses:анализи:
при хемиските AssessingПроценка
the Qualityна
ofквалитетот
Results на резултатите
106 Chapter 5 Errors in Chemical Analyses: Assessing the Quality of Results
ниска точност, мала

Low accuracy, прецизност
low precision ниска
Lowточност, висока
accuracy, прецизност
high precision
висока
Highточност, ниска
accuracy, прецизност висока
low precision Highточност висока
accuracy, high прецизност
precision
Figure 5-2 Illustration of accuracy and precision using the pattern of darts on a dartboard. Note
Слика 5-2 Илустрација на точноста и прецизноста на стрелна цел на која се прикажани
that
Figurewe can
5-2have very precise
Illustration results (upper
of accuracy right) thatusing
and precision are not
the accurate
pattern ofand accurate
darts results (lower
on a dartboard. Note
погодоците. Можно е да се добијат многу прецизни резултати (горе десно) кои не се точни, но
left) we
that thatcan
arehave
imprecise.
very precise results (upper right) that are not accurate and accurate results (lower
и точни резултати (долу лево) кој се непрецизни.
left) that are imprecise.
точноста и прецизноста. Точноста укажува на тоа во колкава мерка се сложуваат

добиенитеthe
describes резултати
agreement со вистинските
among several вредности. Прецизноста,
results that have been пак, ја опишува
obtained in the
сличноста
describes
same way.the на повеќе
Weagreement резултати,
among
may determine кои се добиени
several just
precision results на ист начин.
that have been
by replicating, Прецизноста може
obtained ainmea-
or repeating, the
Точноста претставува проценка за да се определи
same way. On Wetheсо повеќекратно
mayother
determine повторување
precision на мерењата.
just determine
by replicating, Од друга страна
or repeating, пак,
a mea-
surement. hand, we can never accuracy exactly because
тоа колку резултатите добиени од точноста на
surement. Onнаправените
the мерења
we не
canможе даdetermine
биде никогаш определена затоа што
мерењата се блиски до вистинските или the true value of aother hand,
measured quantity never
can never be knownaccuracy exactly
exactly. because
We must use
вистинската вредност за мерената величина не може никогаш, со сигурност, да
Accuracy is the closeness of a measure-
прифатливи вредности. the true valuevalue
an accepted of a instead.
measured quantityiscan
Accuracy never beinknown
expressed terms exactly.
of eitherWe must use
absolute or
биде позната. Наместо тоа, се користи некоја прифатлива вредност. Точноста се
Accuracy mentistothe thecloseness of a measure-
true or accepted value. an accepted
relative error.value instead. Accuracy is expressed in terms of either absolute or
изразува преку апсолутната или релативна грешка.
ment to the true or
Поимот апсолутен овде има различно accepted value. relative error.
The term “absolute” has a different meaning
значење од она кое го има во
The here
term “absolute”
than has a different
it does Апсолутна
in mathematics. meaning
An ab- Absolute Error
математиката. вредност во
solutehere математиката
than
value initmathematics ја означува
does in mathematics.
means the бројната
An ab-
mag-
Absolute
Апсолутна
The Error
грешка
absolute error E in the measurement of a quantity x i is given by the
вредност без при тоа да сеmeans води theсметка за The error EЕ in
solute
nitudevalue in mathematics
of a number ignoring its sign.
знакот. Како што ќе видиме, апсолутната
Asmag-
we absolute грешка
Апсолутната
equation приthe measurement
мерење of a xquantity
на величината i е дадена x i соisравенката
given by the
nitude
shall use of ait,number
грешка the ignoring
absolute
претставува itsissign.
error
разлика As we
the помеѓу
differ- equation
E � xi � xt (5-3)
ence use it,експерименталната
shallbetween the absolute errorresult
an experimental is вредност
theand anи
differ-
очекуваната вредност и при result
тоа знакот не E � xi � xt (5-3)
ence between an
accepted experimental
value including and
its an
sign. во горната
where равенка
x t is the true, or xt се означува
соaccepted, value ofвистинската
the quantity.или очекуваната
Returning to the вредност.
data dis-
се изоставува.
accepted value including its sign. Ако сеxin
where
played tвратиме
isFigure на
the true, податоците,
5-1,or accepted,
the absolute прикажани
value
errorofof
thetheнаresult
сликаimmediately
quantity. 5-1, ќе забележиме
Returning to to
thethe
data дека
leftdis-
of
The absolute error of a measurement is апсолутната
played
the trueinvalue вредност
Figure
of 20.00 за
5-1, the
ppmпрвиот
is �резултат
absolute
0.2error кој
ppm of се
Fe;the наоѓа
theresult лево
result од вредноста
immediately
at 20.10 ppmtohas 20,00
theanleftppm
of
error
theThe absolute
difference
Апсолутната error
between ofthea measurement
грешка measured
на едно мерење is
value изнесува
the –0,2Fe.
ofppm; заppm
резултатот0.2на 20,10
Fe; ppm, апсолутната грешка изнесува
of �true
0.1value
ppm 20.00
Note that is �
we retain ppm
the sign the result
in stating at
the20.10
error.ppmThus, hasthe
annega-
error
претставува разликата theпомеѓу
of the мерената +0,1 ppm. inЗнакот пред бројната вредност кај овој тип наresult
грешка isима своеtheзначење:
the
and difference
the true value. between
The sign measured value
absolute of
tive 0.1 ppm
�sign Fe.first
the Notecasethatshows
we retain
that the
the sign in stating
experimental the error. Thus,
smaller thannega-
the
and вредност
the tells
error true value.
you иThe
вистинската
whether sign
theof theвредност.
value absolute
in ques- негативниот знак пред првата пресметана вредност покажува дека добиениот
Знакот на апсолутната грешка кажува tive sign value.
accepted in the first case shows that the experimental result is smaller than the
error
tion is tells
high you
or low.whether
If thethe
дали вредностите кои се добиваат се
value in ques-
measurement re- резултат има
accepted value. помала вредност од очекуваната.
tion
sult високи или ниски. Ако резултатитеre-
isis high
low, or
the low.
sign If
is the measurement
negative; if the mea- од
sult is low,мерењето
the sign сеisниски,
negative;знакот theќе
ifthe биде
mea- Relative Error
surement result is high, sign is
негативен; ако резултатите одtheмерењето Relative
Often, theError
surement result is high, sign is
positive. Релативна грешкаerror E r is a more useful quantity than the absolute error. The
relative
се високи, знакот ќе биде позитивен. Often, the
positive. percent
Често пати,relative
relative error
error
релативната r is by
Eгрешка
is given a more
the useful quantity
expression
Еr може да биде than
многу the absolute
покорисна error. The
од апсолутната
percent
грешка.relative errorнаisрелативна
Процентот given by the expression
грешка се пресметува со следната равенка
xi � xt
E r � x � x � 100% (5-4)
i x t
Er � t � 100% (5-4)
xt
5A Дефинирање на основните поими 107
5A Defining Terms 107
Релативната грешка може да се изрази и во делови на илјада, односно во промили. Релативната грешка за некое изведено
Relativeгоerror
Имајќи is also expressed
ова предвид, in parts
релативната per за
грешка thousand
еден од (ppt). So, theвоrelative
податоците од сликаerror
5-1 The relative error of a measurement is
мерење претставува апсолутната
for the
изнесуваmean of the data in Figure 5-1 is the absolute
грешка error со
поделена divided by the true
вистинската
19,8 � 20,00 вредност. Релативната
value. Relative error mayгрешка може in
be expressed
Er � или
� 100% � � 1% or - 10ppt
�10 ppt даpercent,
се изрази
partsвоper
проценти,
thousand,промили,
or parts
20,00 делови на милион, во on
зависност од
per million depending the magnitude
редот на големината на резултатите.
of the result.
5А-4 Типови на експериментална грешка
5A-4 Classifying Experimental Errors
Прецизноста на направените мерења најчесто се определува, споредувајќи ги
резултати
The precisionдобиени од, внимателно
of a measurement изведените,
is readily паралелни
determined проби. За data
by comparing жал, from
не е
лесно да сеreplicated
carefully добие проценка на точноста
experiments. на направените
Unfortunately, мерења.ofЗаthe
an estimate да се определи
accuracy is
точноста,
not as easy мора да е позната
to obtain. вистинската
To determine вредност
accuracy, за мерената
we have to knowвеличина, а таа
the true value,
вредност е онаisшто
and this value се определува
ordinarily exactly во анализата.
what we are seeking in the analysis.
Во искушение сме да помислиме
It is tempting to assume that if we know дека определената голема we
the answer precisely, прецизноста
also knowна it
резултатот, истовремено значи и точен резултат. Опасноста
accurately. The danger of this assumption is illustrated in Figure 5-3, со која се соочуваме
which
доколку
summarizes ја направиме
the results оваа
for theпретпоставка
determination е илустрирана
of nitrogen inна two слика
pure 5-3. На оваа
compounds:
слика се прикажани резултатите од анализата на азот во две чисти супстанци:
benzyl isothiourea hydrochloride and nicotinic acid. The dots show the absolute
бензил изотиоуреа хидрохлорид и азотна киселина. Точките ја покажуваат
errors of replicate results obtained by four analysts. Analyst 1 obtained relatively
апсолутната грешка на резултатите од паралелните проби изведени од четири
high precision and high accuracy. Analyst 2 had poor precision but good accu-
аналитичари. Аналитичарот 1 има добиени релативно висока прецизност и
racy. The results of analyst 3 are surprisingly common; the precision is excellent,
висока точност. Аналитичарот 2 добил резултати кои се со мала прецизност, но
butвисока
со there isточност.
significant error in the
Резултатите numerical average
на аналитичарот 3 се for the data. Both
изненадувачки the pre-
слични, со
cision and the accuracy are poor for the results of analyst 4.
извонредна прецизност, но има значајни отстапувања во средната вредност на
Figures резултати
добиените 5-1 and 5-3 suggest that вредност.
од очекуваната chemical Кајanalyses are affected
аналитичарот 4 и by at leastи
точноста
two types of errors. One type,
прецизноста на резултатите се ниски. called random (or indeterminate) error, causes Random, or indeterminate, errors are
Случајните или неопределени грешки се
dataСликите
to be scattered
5-1 и 5-3 покажуваат дека хемиските анализи содржат барем дваRefer
more or less symmetrically around a mean value. типа errors that affect the precision of
грешки кои влијаат врз прецизноста на
again to Figure
на грешки. Едниот 5-3,тип
andна notice that се
грешки theнарекуваат
scatter in the data, and
случајни (илиthus the random
неопределени) measurement.
мерењето.
грешки и тие влијаат врз расејувањето на податоците, кое е во поголема или
(x–1 – xt) Аналитичар 1

Бензил изотиоуреа
хидрохлорид
(x–2 – xt)
Аналитичар 2
Бензил изотиоуреа
хидрохлорид
(x–3 – xt)
Азотна киселина
(x–4 – xt)
Азотна киселина
–2,0 –1,5 –1,0 – 0,5 0 0,5 1,0

Апсолутна грешка (xi – xt), %N
Слика 5-3 Апсолутна грешка во определување на азот по методата на микро-Келдал. Секоја точка
Figure 5-3 грешка,
претставува Absolute error inпри
добиена theедно
micro-Kjeldahl
изведувањеdetermination of nitrogen.
на експериментот. СекојаEach dot represents
вертикална линија
означена како xi - xiwith
the error associated претставува апсолутно просечно
a single determination. отстапување
Each vertical на резултатите
line labeled (x i � x t ) isодthe
absolute
од вистинската
average вредност.
deviation of the set(Податоците сеvalue.
from the true пренесени
(Dataод C.O.C.Willits,
from C.L.and
O. Willits Ogg,C.J.L.Assoc.
Ogg, J. Anal. Chem.
Assoc.
1949,
Anal. 32, 561, 1949,
Chem., со дозвола.)
32, 561. With permission.)
Молекулски модел на бензил изотиоуреа хидрохлорид
во помала мерка се симетрично распределени, околу средната вредност. Ако

Модел на никотинска киселина. Мало ја погледнеме слика 5-3 уште еднаш, ќе забележиме дека расејувањето на
количество од овој витамин, кој често податоците, а со тоа и случајната грешка кај аналитичарот 1 и кај аналитичарот 3
се нарекува ниацин, се наоѓа во е значително помал во споредба со аналитичарите 2 и 4. Според ова, може да се
клетките на сите живи организми и е каже дека случајната грешка во мерењата се отсликува преку прецизноста.
со битна важност во исхраната на Втор тип на грешки се систематските (или определени) грешки и тие влијаат
цицачите. така да добиената средна вредност на едно множество од податоци се разликува
од очекуваната вредност. На пример, средната вредност за податоците прикажани
на слика 5-1 има систематска грешка од -0,2 ppm. Резултатите на аналитичарите
Систематските или определени 1 и 2 на слика 5-3 имаат мала систематска грешка. Од друга страна, пак,
грешки влијаат врз точноста на резултатите на аналитичарите 3 и 4 покажуваат систематски грешки од околу
резултатите.
-0,7 % и од -1,2% азот. Обично, систематските грешки доведуваат до тоа,
добиените резултати за една серија од мерења, да бидат сите повисоки или сите
Екстремни вредности, се вредности што пониски од вистинската вредност.
повремено се добиваат при изведувањена Трет тип на грешки се големите грешки. Големите грешки се разликуваат од
паралелните проби, што во голема мерка случајните и од систематските грешки. Тие се јавуваат повремено, претставуваат
отстапуваат од останатите вредности. големи отстапувања и доведуваат до тоа некој од резултатите да биде многу
поголем или многу помал од очекуваното. Големите грешки доведуваат до
појава на екстремни вредности2, резултати кои забележително се разликуваат
од останатите резултати во множеството од податоци добиени кај паралелните
проби. На сликите 5-1 и 5-3 не може да се забележи ваков тип на грешка. Но
ако еден од резултатите на слика 5-1, се појавеше на околу 21,2 ppm можеби ќе
претставуваше екстремна вредност.
За да се провери дали резултатот од едно мерење претставува екстремна
вредност, се применува соодветен статистички тест (види секција 7В).
Вградената грешка претставуваат

систематска грешка која е во врска со 5Б Систематски грешки
анализата. Ова отстапување има
негативен знак доколку добиваме Систематските грешки се карактеризираат со определена вредност и со познато
пониски резултати од очекуваните и потекло и се со ист ред на големина, при мерењата изведени на ист начин, кај
има позитивен знак во обратниот паралелните проби. Систематските грешки потекнуваат од вградените грешки кај
случај. мерните техники. Треба да спомнеме дека вградените грешки влијаат на сличен
начин, врз сите вредности во низата мерења и се со определен знак.
Од трите типови на грешки што се
јавуваат во хемиската анализа, 5Б-1 Како настануваат систематските грешки?
грешките на методата обично се Постојат три типови на систематски грешки. (1) Грешки на инструментацијата,
најтешки за идентифицирање и
предизвикани од несовршеностите на мерните уреди или, пак, од нестабилности
коригирање.
2П.П. Англискиот термин е outliers.
5Б Систематски грешки 109
на нивните компоненти. (2) Грешките на методата, што се должат на неидеалното

хемиско и физичко однесување на системот. (3) Лични грешки, што се јавуваат како
резултат на невнимание во текот на работата или, пак, како резултат на ограничените
способности на експериментаторот.
Грешки на инструментацијата
Сите мерни уреди претставуваат извори на систематски грешки. На пример, при 5B Systematic Errors
мерењето на волумен 5B со пипети,Errors
Systematic бирети и одмерни колби, волуменот кој се мери 109 може
да биде, во извесна мерка, различен од декларираниот. Овие разлики се јавуваат
Instrument Errors
како резултат на тоа што стаклениот прибор се користи и при температури кои се
значително различни од температурата All measuring devices are sources
при која е калибриран, of systematic
заради промената на errors. For example, pipets, bu-
urces of systematic errors. For
волуменот example, од
предизвикан pipets, rets, заради
bu-
загревање, and volumetric
грешки приflasks may hold
првичната or deliver volumes slightly different from
калибрација
ay hold or deliver
или,volumes
пак, како slightly
резултатdifferent fromthose indicated
на онечистување by their страна
на внатрешната graduations. These на
на ѕидовите differences arise from using glass-
uations. These differences
стаклениот сад.ariseПовторната
from usingкалибрацијаware at
glass- a temperature
може that differs
да ги елиминира significantly
поголемиот број на from the calibration temperature,
систематски
ffers significantly грешки од temperature,
from the calibration овој тип. from distortions in container walls due to heating while drying, from errors in
walls due to heating Електронските
while drying,инструменти
from errors in се
theподложни на инструментални
original calibration, систематски on the inner surfaces of the con-
or from contaminants
om contaminantsгрешки.
on the Овие
innerгрешки
surfaces може да потекнуваат
of the con- од повеќе извори.
tainers. Calibration На most
eliminates пример, во текотerrors of this type.
systematic
на употребата, грешки
s most systematic errors of this type. може да се јават, како резултат од опаѓањето на напонот на
Electronic instruments are subject to instrumental systematic errors. These
батериите во инструментот.
e subject to instrumental systematic errors. These Грешки може да се јават и како резултат на зголемен
uncertainties have many sources. For example, errors emerge as the voltage of a
ces. For example,отпор во emerge
errors струјните as кола, предизвикан
the voltage a од нечисти електрични
of battery-operated контакти.
power supply Промените
decreases with use. Errors result from increased
на температурата доведуваат
y decreases with use. Errors result from increased до промени во отпорниците и во стандардниот напон contacts. Temperature changes
resistance in circuits because of dirty electrical
на изворот
of dirty electrical на Temperature
contacts. електрична енергија.
changes Исто variation
cause така, струјата од 110 V
in resistors andелектрична мрежа sources. Currents induced from
standard voltage
влијае врз електрониката
nd standard voltage sources. Currents induced fromна инструментот. Грешките предизвикани од овие
110-V power lines affect electronic instruments. и од Errors from these and other
други извори може да се откријат и да се коригираат.
sources are detectable and correctable.
ectronic instruments. Errors from these and other
rrectable.
Грешки на методата
Method Errors
Неидеалното хемиско и физичко однесување на реагенсите и реакциите на кои се
темели една анализа доведуваат доThe nonideal грешки
систематски chemical or physical
на методата. behavior
Вакви извориof the reagents and reactions upon
ysical behavior наof неидеално
the reagents and reactions
однесување даwhich
можеupon an analysis
бидат бавното is basedнаoften
протекување некојаintroduce
реакција, systematic method errors. Such
often introduceнекомплетноста
systematic method на друга реакција,
errors. Such нестабилноста
sources на некои
of nonideality од хемиските
include видови,
the slowness of some reactions, the incomplete-
e the slowness of неспецифичност
some reactions,наthe повеќето реагенси,
incomplete- ness of како и можното
others, појавувањеofнаsome
the instability споредни
species, the nonspecificity of most
реакцииtheкоиnonspecificity
ty of some species, влијаат врз мерењето.
of most На пример,
reagents, вообичаена
and the possible грешка на методата
occurrence of side reactions that interfere with the
ccurrence of side приreactions
волуметриски мерењаwith
that interfere претставува малиотprocess.
measurement
the вишок Forна реагенс
example,потребен
a common за method error in volumetric meth-
ample, a common даmethod
се промени
error бојата на индикаторот
in volumetric meth- со штоfrom
ods results се сигнализира
the small excessдека титрацијата е
of reagent required to cause an indicator to un-
завршена.
cess of reagent required Според
to cause anова, точноста
indicator на еднаthe
dergo
to un- волуметриска
color changeанализа е ограничена
that signals completion со of the reaction. The accuracy of
ignals completion употребата на индикатор,
of the reaction. кој од друга
The accuracy suchстрана,
of го прави
an analysis возможно
is thus limitedопределувањето
by the very phenomenon that makes the titration
на завршната точка.
ed by the very phenomenon that makes the titration possible.
Друг пример за грешка на методата претставуваат податоците прикажани на
Another example of method error is illustrated by the data in Figure 5-3c and
слика 5-3в и 5-3г, каде вредностите добиени од аналитичарите 3 и 4 покажуваат
od error is illustrated by the data in Figure 5-3c and 5-3d in which the results by analysts 3 and 4 show a negative bias that can be
негативна вградена грешка која потекнува од хемиската природа на примерокот
analysts 3 and 4 show a negative bias that can be traced to the chemical nature of the sample, nicotinic acid. The analytical
од никотинска киселина. Во применетата метода за анализа, се врши разложување
re of the sample, nicotinic acid. The analyticalmethod used involves the decomposition of the organic samples in hot concen-
на примерокот употребувајќи сулфурна киселина со која азотот се преведува
composition of the organic samples in hot concen-
во амониум сулфат. Потоа, амонијакот trated sulfuric acid that
се определува од converts
амониумthe nitrogenвоin the samples to ammonium sul-
сулфатот,
erts the nitrogenпостапката на мерење. Со други експерименти е покажано дека соединенијата sulfate is then determined in the
in the samples to ammonium fate.
sul- The amount of ammonia in the ammonium
in the ammonium sulfate is
кои поседуваат then пиридински measurement
determined inпрстени,
the (какво step.
што Experiments
е никотинската haveкиселина,
shown that compounds containing a pyri-
nts have shown видиthat compounds containing a dine
pyri- ring such as nicotinic
стр. 108), не се разложуваат потполно со сулфурна киселина, освен acid (see page 108)
во are incompletely decomposed by
id (see page 108) случаи кога се преземаат некои дополнителни мерки. Без преземањето на taken. Without these precautions,
are incompletely decomposed the
by sulfuric acid unless special precautions are
al precautions are taken. Without мерки,
дополнителните these precautions,
се добиваатlowпониски
results are obtained.
резултати. It isе highly
Многу веројатноlikely
декаthe negative errors, (x 3 � x t) and
s highly likely негативните
the negative грешки
errors, (x 3 � x t) иand(x 4 � x t) in
на Figure
слика 5-35-3 се
areсистематски
systematic errors
грешкиthat can be blamed on incomplete
ystematic errors коиthatпотекнуваат
can be blamed од некомплетното
on incomplete разложување of
decomposition на the
примероците.
samples.
. Грешките на методата, често пати,Errors е тешкоinherent
да се определат и затоа
in a method претставуваат
are often difficult to detect and are thus the most
најсериозниот
d are often difficult to detect andод трите наведени
are thus the mostтипови
serious на систематски
of the three types грешки.
of systematic error.
ystematic error.
Personal Errors
Many measurements require personal judgments. Examples include estimating Color blindnes
personal judgments. Examples include estimating the position of a pointer
Color blindness is a goodbetween
example of two scale divisions, the color of a solution at
a dis- ability that am
ween two scale divisions, the color of a solution at the endability
point thatinamplifies
a titration, or the
personal level
errors in a of a liquid with respect to a graduation in volumetric ana
a pipetvolumetric
the level of a liquid with respect to a graduation in or buretanalysis.
(see Figure 6-4).
A famous Judgments of this type are often subject to sys-
color-blind analytical chem
-4). Judgments of this type are often subject to sys-tematic, unidirectional
analytical errors.
chemist often For
enlisted his example,
wife to one person may read a pointer con- come to the la
Неможноста да се распознаваат бои е Лични грешки

пригоден пример за зголемувањето на
личната грешка при волуметриската При повеќето мерења, потребно е аналитичарот да донесе, на овој или оној
анализа. Еден познат аналитичар кој не начин, лична одлука. Примери за ова се проценка за положбата на стрелката која
можел да распознава бои ја викал својата се наоѓа помеѓу два поделоци на скалата од инструментот, бојата на растворот
сопруга во лабораторијата, за да му во завршната точка на титрацијата, или пак, нивото на растворот во однос на
помогне во определувањето на промените марката при работа со пипета или бирета (види слика 6-4). Одлуките од овој
на бојата во завршната точка на
титрација.
тип се често извор на еднонасочни систематски грешки. На пример, некој може
секогаш да ја чита поголемата вредност од двете помеѓу кои се наоѓа стрелката,
Кај pH-метрите, лабораториските ваги, друг може да биде побавен во активирање на тајмерот, а трет, пак, може да не е
и кај другиот лабораториски прибор, во состојба да забележи мали промени во обојувањето во споредба со другите.
дигиталното отчитување ја елиминира Аналитичарот што не забележува мали промени во бојата обично употребува
субјективната (вградена) грешка поголемо количество од титрантот при изведување на волуметриски анализи.
поврзана со отчитување на броевите, Физичката хендикепираност на аналитичарот (како што е горе спомнатата) може,
затоа што аналитичарот не донесува исто така, да претставува извор на лична определена грешка.
одлука при отчитувањето. Универзален извор на личните грешки се предубедувањата. Повеќето од нас,
Лицата што изведуваат мерења свесно во различен степен, имаме тенденција да го проценуваме читањето на резултатите
треба да се штитат од субјективната во насока со која се подобрува прецизноста на изведените мерења. Или, пак,
(вградена) грешка поврзана со имаме извесно претчувство за тоа како би требало да изгледаат добиените
отчитување на броевите, за да се зачува вредности од мерењата. Во ваков случај, потсвесно делуваме во насока нашите
интегритетот на собраните податоци. резултати да бидат слични на очекуваната вредност за мерењата. Друг тип лична
грешка претставува субјективната (вградена) грешка поврзана со отчитување на
броевите. Најчеста субјективна (вградена) грешка што се прави при отчитување
на броевите е проценката на позицијата на стрелката на 0 или 5. Докажано е дека
изведувачите на мерење, покрај тенденцијата кон заокружување на нула или 5, ги
избираат малите во однос на поголемите вредности и чифтните броеви во однос
на нечифтните.
5Б-2 Каков е ефектот на систематските грешки

на аналитичките резултати?
Систематските грешки може да се константни или пропорционални. Константната
грешка не зависи од големината на мерената величина. Пропорционалните
грешки, пак, се зголемуваат или намалуваат пропорционално со големината на
примерокот, земен за анализа.
Константни грешки
Константните грешки стануваат посериозни со намалување на големината на
мерениот образец. Влијанието на загубата поради растворливост, врз резултатите
од една гравиметриска анализа, е прикажана на слика 5-2.
Пример 5-2
Да претпоставиме дека 0,5 mg од талогот се раствора како резултат на

промивањето со 200 mL од раствор за промивање. Ако масата на талогот изнесува
500 mg, релативната грешка која се должи на растворливоста на талогот изнесува
Константните грешки не зависат
– (0,50/500) X 100% = – 0,1% Релативната грешка за загуба на истата маса од
од големината на примерокот кој се
анализира.
талогот, за примерок со маса од 50 mg, изнесува –1,0 %.
Пропорционалните грешки се намалуваат
со пропорционално зголемување на Вишокот од титрант, неопходен за промена на бојата на индикаторот претставува
масата примерок. друг пример за константна грешка. Овој волумен, кој најчесто е многу мал, е
ист, независно од вкупниот волумен на титрантот потребен за изведување на
титрацијата. И овде, релативната грешка расте, со опаѓање на вкупниот потрошен
волумен на титрантот. Начин за намалување на влијанието на константната

грешка е да се користи што е можно поголем примерок.
Пропорционални грешки
Вообичаен извор на пропорционални грешки претставува присуството на
супстанци што интерферираат со примерокот. На пример, широко применуваната
метода за определување на бакар се темели на реакцијата помеѓу бакар (II) јоните
и калиум јодид при што се добива елементарен јод. Врз основа на добиеното
количество јод се определува бакарот во пробата. Доколку во пробата се присутни
железо (III) јони, тие, исто така, ќе ослободуваат јод од калиум јодидот. Ако не се После внесување на отчитаната вредност
преземе нешто за да се спречи ваквата интерференција, ќе се добиваат повисоки од инструментот во лабораторискиот
вредности за содржината на бакарот затоа што во овој случај, добиениот јод е дневник, се прави и второ отчитување
мерка за присуството и на бакар(II) и на железо(III) во примерокот. Големината а потоа се споредува вредноста во
на оваа грешка зависи од уделот на железото кое пречи при анализата, а тоа дневникот со новотчитаната вредност.
не зависи од големината на примерокот. Ако, на пример, се удвои големината
на примерокот, количеството на јод ослободен од бакарот и од железото, исто
така, ќе се удвои. Во овој случај, определеното количество на бакар не зависи од
големината на примерокот.
5Б-3 Откривање на систематски грешки на

инструментацијата и личните грешки
Систематските грешки предизвикани од инструментацијата може да се најдат и
се коригираат со калибрација. Потребна е повремена калибрација на опремата со
оглед на тоа што одѕивот на инструментите се менува со текот на времето како и
при неупотребување, заради корозија или со погрешна употреба.
Поголемиот број на личните грешки може да се минимизираат со внимателна Стандардни референтни материјали
работа и со самодисциплина. Добро е да се поседува навика за систематско (СРМ) претставуваат супстанци кои
проверување на правилната работа на инструментот, проверка во дневниците се набавуваат од Националниот
за работа и за проверка на направените пресметки. Грешките кои може да се институт за стандарди и технологија
појават како резултат на хендикепираноста на аналитичарот може да се избегнат на САД и се сертифицирани дека
со внимателен избор на методата за анализа. поседуваат точна концентрација на
еден или повеќе аналити.
5Б-4 Откривање на систематски грешки на методата

Вградена систематска грешка на аналитичка метода е тешко да се открие.
Примената на еден или некои од следните чекори овозможуваат препознавање и
отстранување на систематските грешки на методата.
Анализа на стандардни примероци

Најдобар начин за откривање на вградените систематски грешки е да се
анализираат стандардни референтни материјали, материјали кои содржат еден
или повеќе аналити со точно определена концентрација или, пак, поседуваат
сертифицирани вредности за концентрациите. Стандардни референтни
материјали може да се добијат на неколку начини.
Стандардните материјали некогаш може да се подготват со синтеза. Во
овој случај, точно одмерени маси на чистите компоненти се мешаат на начин
кој обезбедува хомогеност на примерокот. Составот е познат, од претходно
измерените маси. Општиот состав на синтетскиот стандард мора да е приближно Стандардни референтни материјали од
еднаков на примероците кои треба да се анализираат. Концентрацијата на Националниот институт за стандарди и
аналитот мора да е точно позната. За жал, добивањето на ваквите стандарди технологија.
често пати е невозможно или толку макотрпно и долготрајно што го прави овој
пристап непопуларен.
Стандардни референтни материјали може да се набават од повеќе владини
и комерцијални институции. На пример, Националниот институт за стандарди
и технологија3 (порано познато како Национално биро за стандарди4) нуди
повеќе од 1300 стандардни материјали, вклучувајќи карпи, минерали, смеси од
гасови, смеси од јаглеводороди, полимери, урбана прашина, дождовна вода и
речни седименти.5 Концентрациите на една или на повеќе компоненти од овие
материјали е определена на некој од следниве начини: (1) со анализа изведена
со претходно валидирана метода; (2) со анализа изведена со користење на две
или повеќе сигурни методи или, пак, (3) со анализа на примероците во повеќе
лаборатории кои се технички опремени и имаат искуство во анализата на даден
тип на материјали. Неколку комерцијални институции нудат анализирани
материјали за проверка на методите.6
При употребата на стандарди за валидирање на една анализа, често пати се
добиваат резултати што донекаде се разликуваат од теоретските вредности.
Кога се користат СРМ, често пати е Во вакви случаи, се поставува прашањето дали појавената разликата се должи
тешко да се разграничат вградените на вградена систематска или на случајна грешка. Во делот 7Б-1 е прикажан
систематски грешки од обичните,
статистички тест што помага во донесување на конечниот одговор на ова
случајни грешки.
прашање.
Употреба на независна аналитичка метода

Доколку не постојат стандарди, може да се примени втора, проверена и независна
метода која ќе се изведува паралелно со методата која сакаме да ја валидираме.
Независната метода треба значително да се разликува од методата што сакаме
да ја провериме за да се избегне унифирмното влијание на некои фактори
врз добиените резултати. И во овој случај, треба да се употребат статистички
тестирања за определување на тоа дали добиените разлики во резултатите се
должат на случајна грешка во обете методи или на систематска грешка при
работата (види дел 7Б-2).
Анализа на слепа проба

Анализата на слепа проба е погодна за откривање на некои типови на
Слепата проба ги содржи
растворувачот и сите реагенси кои се
константни грешки. При анализата на слепата проба, се изведуваат
користат при анализата, но вообичаено сите чекори од анализата, но во отсуство на аналитот. Потоа добиените
не содржи аналит. Понекогаш слепата резултати служат за коригирање на резултатите добиени за аналитот. Со
проба содржи и додадени компоненти анализа на слепата проба се откриваат грешки што се должат на присус
од образецот за да се симулира ефектот
на матрица.
твото на интерферирачки онечистувачи од реагенсите и од употребениот
прибор. Анализата на слепа проба, овозможува корекција на податоците
добиени со титрација, за волуменот на титрантот, потребен за промена на
бојата на индикаторот во завршната точка.
3 П.П. Оригиналниот назив е National Institute of Standards and Technology (NIST) на САД.
4 П.П. Оригиналниот назив е National Bureau of Standards.
5 види U.S. Department of Commerce, NIST Standard Reference Materials Catalog, 1998–1999 ed.,
NIST Special Publication 260 (Washington, D.C.: U.S. Government Printing Office, 1998). За опис
на програмите за референтни материјали на NIST, види R. A. Alvarez, S. D. Rasberry, and F. A.
Uriano, Anal. Chem., 1982, 54, 1226A; F. A. Uriano, ASTM Standardization News, 1979, 7, 8.
6 За снабдувачи за референтни материјали кои содржат различни елементи во биолошки
примероци и во примероци од животната средина види C. Veillon, Anal. Chem., 1986, 58, 851A.
Варирање на големината на примерокот

Во примерот 5-2 е покажано како со зголемување на масата на примерокот,
влијанието на константната грешка се намалува. На овој начин, константните
грешка се откриваат преку варирање на масата на пробата.
Пресметувања на средна вредност Ve`bi od elektronski tabeli
Во оваа вежба ќе научиме како да пресметуваме средна вредност, за едно

множество податоци. Прво, ќе треба да ги дефинираме формулите со кои се
пресметува средната вредност, а потоа, за да ја извршиме нашата задача, ќе ги
користиме функциите кои во Excel постојат за таа намена.
Внесување на податоците
Да започнеме со отворање на празна електронска табела во Excel. Во ќелијата B1
да внесеме наслов Податоци [↵]. Сега во колоната B внесете ги податоците xi кои
се дадени во Пример 5-1. Кликнете на ќелијата А11 и напишете
Вкупно [↵]
N [↵]
Средна вредност [↵]
Електронската табела треба да изгледа како што е прикажана подолу:
Податоци
,
,
,
,
,
,
Вкупно
Средна вредност
Пресметување на средна вредност

Клинкнете на ќелијата B11 и напишете
=SUM(B2:B7) [↵]
Со оваа формула се пресметува збирот на вредностите кои се наоѓаат во ќелиите
од B2 до B7 и резултатот се прикажува во ќелијата B11. Сега во B12 напишете
=COUNT(B2:B7) [↵]
Функцијата COUNT го наоѓа бројот на ќелии во интервалот од B2 до B7 кои се
различни од нула и резултатот се прикажува во ќелијата B12. Со оглед на тоа што
го најдовме збирот на сите податоци, како и вкупниот број на податоци (N), сега
може да ја пресметаме средната вредност на следниот начин пишувајки
= B11/B12 [↵]
во ќелијата B13. Вашата електронска табела треба да изгледа како што е
прикажано на следната слика.
Користење на Excel-овите вградени функции

Excel има вградени функции, за пресметување на многу величини, што се важни
за нас. Сега ќе покажеме како тие се употребуваат за да се добие средна вредност,
со користење на вградената функција. Кликнете на ќелија С13 и внесете
=AVERAGE(В2:В7) [↵]
Податоци
Вкупно
Средна
вредност
Видете дека средната вредност што ја добивме во ќелијата B13 е идентична со

средната вредност што се добива ако се користи Excel функцијата AVERAGE.
Пред да ја завршите работата зачувајте ја оваа електронска табела на диск под
наслов average.xls.
Пресметување на отстапувањата од средната вредност

Сега може да го употребиме Excel за определување на отстапувањата од средната
вредност на секое од мерењата во нашата електронска табела со користење на
равенката 5-2. Кликнете на ќелијата C2 и напишете
=ABS(B2-$B$13) [↵]
Со оваа формула се пресметува апсолутната вредност ABS() на разликата помеѓу

вредноста во ќелијата B2 и средната вредност од ќелијата B13. Оваа формула се
разликува од претходните, кои ги користевме. Во овој случај имаме напишано
знак за долар, $, пред B и пред 13 во втората референца, која повикува вредност
од ќелијата. Ваквиот тип на референци се нарекуваат апсолутни референци. Тоа
значи дека каде и да ја ископираме содржината на ќелијата C2, оваа референца
секогаш ќе ја повикува вредноста од ќелијата B13. Другиот тип на референца,
која овде е претставена со B2, претставува релативна референца. Во овој случај
користиме релативна референца за B2 и апсолутна референца за B13 затоа
што формулата која се наоѓа во C2 сакаме да ја ископираме во ќелиите од C3
до C7, но исто така сакаме средната вредност $B$13 да биде одземена од секој
од податоците во колоната B. Сега да ја ископираме формулата од ќелијата
C2 со едно кликнување на неа и со повлекување на правоаголникот што ќе се
појави надолу до ќелијата C7. Кога ќе се отпушти копчето на глувчето вашата
електронска табела треба да изгледа како што е покажано на следната слика.
Сега кликнете на ќелијата C3 и ќе забележите дека таа ја содржи формулата
=ABS(B3-$B$13). Споредете ја оваа формула со формулите што се наоѓаат во
Податоци Отстапување
Вкупно
Средна
вредност
ќелиите од C3 до C7. Апсолутната референца $B$13 се јавува во сите ќелии.

Како што може да забележите со ова ја завршивме задачата на пресметување на
отстапувањата од средната вредност за сите податоци. Сега ќе се обидеме да ја
уредиме формулата во ќелијата C13 да ја пресметаме средната девијација за овие
податоци.
Внесување на формули
За да се добие формулата за пресметување на средното отстапување кликнете
на ќелијата C13, а потоа кликнете на статусната линија. Со користење на
копчињата со стрелки, [←] и [→], како и копчињата [Backspace] или
[Delete] заменете ги буквите B со C, така што конечната формула треба да
изгледа =AVERAGE(C2:C7). На крај притиснете [↵] и средното отстапување ќе
се појави во ќелијата C13. Напишете Отстапување во ќелијата C1. Со тоа вашата
електронска табела треба да изгледа како што е прикажано подолу. Снимете ја
оваа електронска табела со одбирање во менито на File/Save или со истовремено
притискање на копчињата [Ctrl+S].
Податоци Отстапување
Вкупно
Средна
вредност
116 Chapter 5 Errors in Chemical Analyses: Assessing the Quality of Results
Во оваа вежба научивме како да пресметаме средна вредност со користење на

Excel
In this exercise, AVERAGE
наредбата и со формула
we have learned to calculateкоја самите
a mean ја both
using напишавме. ВоExcel
the built-in поглавје
AV- 6
ERAGE function and
ќе ја користиме a formula of
функцијата our own
STDEV design.функции
и други In Chapter
за 6,
даwe
се will use STDEV
заокружи and
анализата
other functions to complete our analysis of the data from the gravimetric
на податоците добиени за гравиметриското определување на хлориди со која determination of
chloride that we began in Chapter 2. You may now close Excel by clicking
започнавме во глава 2. Сега може да го затворите Excel со одбирање File/Exit во on File/Exit
orменито
proceedилиto Chapter 6 to continue
да продолжите with the spreadsheet
со вежбите exercises.
со електронски табели од поглавје 6.
WEB WORKS
РАБОТА на ИНТЕРНЕТ
Статистиката
Statistics is an еimportant
важна неtopic
самоnot
за хемичарите туку и but
only in chemistry во секојдневниот
in all walks ofживот.
life.
Дневните весници,
Newspapers, magazines, неделните
television,весници, телевизијата,
and the World Wide Web како и интернет
bombard us withнè
бомбардираат
confusing and со конфузни
often и честоstatistics.
misleading, пати погрешни
Browse статистики, кои доведуваат до
to http://nilesonline.com/
погрешни
stats/ to seeзаклучоци. Посетете
an interesting ја страницата
presentation http://www.robertniles.com/stats/
of statistics for writers. Use the linksза
да видите
there to lookедна интересна
up the презентација
definitions of mean and на median.
статистикаYouзаwill
писатели. Искористите
find some nice ex-
ги линковите на оваа страница за да дојдете до дефиниции за
amples using salaries that clarify the distinction between the two measuresсредна вредност of и
central tendency, show the utility of comparing the two, and point out the impor-се
медијана. Таму ќе најдете интересни примери во кои се користат плати за да
објасни разликата помеѓу двете мерки за централна тенденција, нивната примена
tance of using the appropriate measure for a particular data set.
за споредување на два објекта, како и тоа колку е важно да се користи соодветен
приод кон дадено множество од податоци.
5C QUESTIONS AND PROBLEMS
3В 5-1.Прашања
Explain the difference
и ЗАДАчИ between 5-8. The color change of a chemical indicator requires
*(a) constant and proportional error. an overtitration of 0.04 mL. Calculate the percent
(b) random
5-1. Опише and systematic
ја разликата помеѓу error. 5-8. Заrelative errorпромена
да настане if the total
воvolume of titrant
бојата на is
индикаторот
*(c) mean and median.
*(а) константна и пропорционална грешка *(a) 50,00
потребно mL.
е додавање (b)0,0410,0
на mL. од титрант.
ml вишок
(d)случајна
(б) absolute and relative error.
и систематска грешка *(c) 25,0%mL.
Пресметај релативна (d)грешка,
40,0 mL.
ако вкупниот
*5-2. *(в)
Suggest
среднаsome sourcesиofмедијана
вредност random error in measur- 5-9. волумен
A loss ofна0.4 mg of Zn
титранот е occurs in the course of an
ingапсолутна
(г) the width иofрелативна
a 3-m tableгрешка
with a 1-m metal analysis
*(а) 50 ml to(б)determine
10,0 ml that
*(в)element.
25,0 ml Calculate
(г) 40,0theml
rule. некои од можните извори на случајна
5-2. *Наброј percent relative error due to this loss if the weight
*5-3. грешка
Name three types of systematic errors. 5-9. При една анализата
of Zn in the sample is на Zn, се појавува загубата
при мерењето на маса со ширина 3 m со на 0,4 mg. Да се пресмета релативната грешка
5-4. метална
How areпрачка
systematic method
долга 1 m. errors detected? *(a) 40 mg.
во проценти, која настанува при анализата, ако
*5-5. What kind of systematic errors are detected by (b) 175 mg.
5-3. *Наброј три видови на систематски грешки. примерокот е со маса
varying the sample size? *(c) 400 mg.
5-4. На
5-6. каков начин
A method може yields
of analysis да се откријат
weights forсистематските
gold that *(а)
(d)40 600
mg mg.(б) 175 mg *(в) 400 mg (г) 600 m
грешки?
are low by 0.4 mg. Calculate the percent relative 5-10. Да
5-10. се пресмета
Find the mean and средната
medianвредност
of each ofи медијаната
the follow-
5-5. *error
Каков тип на
caused byсистематски
this uncertaintyгрешки
if the може
weightдаofсе наing
секое
setsод
of следните множества
data. Determine на податоци.
the deviation from the Да
откријат акоsample
gold in the се менува
is количеството на аналитот? сеmean
определи отстапувањето
for each од средната
data point within вредност
the sets and find
5-6. *(a)
Со една900метода (b) 600е mg.
mg. за анализа определена масата наthe
секоја
meanподаток
deviationво for
множествата
each set. и да се најде
*(c) 150која
на злато, mg.е за 0,4(d)mg30помала
mg. од очекуваното. средното
*(a) 0,0110отстапување
0,0104 на 0,0105
секое множество
5-7. Пресметај
The method ја described
релативната in Problem
грешка 5-6 is to be
во проценти податоци.
(b) 24 ,53 24,68 24,77 24,81 24,73
used for the analysis
предизвикана со овааofнесигурност,
ores that assay about масата
доколку *(а)
*(c)0,0110
188 190 0,0104194 187 0,0105
1.2% gold. What minimum sample
на пробата од злато во примерокот изнесува weight should (б)
(d)24,53
4,52 � 24,68
10�3 24,774,47 � 1024,81
�3 24,73
be taken
*(а) 900 mg if the(б)
relative
600 mgerror*(в)
resulting
150 mg from(г)a 30
0.4-mg *(в) 1884,63190� 10 194 4,48
�3 187� 10 �3
mg loss is not to exceed (г) 4,52 ∙ 10�

4,53 -3 10�34,474,58
∙ 10-3
� 104,63
�3 ∙ 10-3
5-7. Методата опишана во задача 5-6 треба да се
*(a)
примени� 0,2%?
при анализа (b)на руда
� 0,5%?која содржи околу *(e)4,4839,83
∙ 10-3 39,61
4,53 ∙ 39,25
10-3 4,58 ∙ 10-3
39,68
*(c) � 0,8%? (d) � 1,2%? *(д)
(f )39,83
850 39,61
862 849 39,25869 39,68
865
1,2 % злато. Колкава треба да биде анализираната
(ѓ) 850 862 849 869 865
минимална маса на примерокот, ако сакаме
релативната грешка која произлегува од 0,4mg
губиток да не биде надмината.
*(а) -0,2 % (б) -0,5 *(в) -0,8 % (г) -1,2 %
Поглавје 6
Случајни грешки:
Колку може да бидеме
сигурни?
M
ерењата содржат случајни грешки. Во ова поглавје, ќе ги разгледаме
изворите на случајни грешки, ќе ја определиме нивната големина и
нивното влијание врз добиените резултати при хемиска анализа.
6А Природата на случајните грешки

Случајните, или неопределените, грешки се јавуваат секогаш кога се изведува
некое мерење. Овој вид на грешки се појавува како резултат на многу променливи
кои не може да се контролираат и кои се неизбежни при секое физичко или
хемиско мерење. Постојат многу фактори кои влијаат врз случајните грешки,
но често пати, не сме во состојба да ги идентификуваме, бидејќи се мали и не е
можно да се детектираат сите поединечно. Вкупниот ефект на секој од факторите
што доведуваат до случајни грешки, влијае врз случајните флуктуации на
повторените мерења околу средната вредност, за даденото множество податоци.
На пример, расеаноста на податоците на слика 5-1 и 5-3 претставува директна
последица од акумулираните случајни грешки. Може да се забележи и дека
случајната грешка кај аналитичарите 2 и 4 е помала од случајната грешка кај
аналитичарите 1 и 3.
6А-1 Потекло на случајните грешки

Квалитативна слика за начинот на кој малите, неоткриени, несигурности при
мерењата, влијаат врз појавувањето на случајните грешки може да се опише на
следниот начин. Да замислиме ситуација во која вкупната грешка потекнува од
комбинација на само четири мали случајни грешки. Да претпоставиме дека сите
случајни грешки имаат иста веројатност за појавување и дека секоја од нив може
да влијае врз зголемувањето односно врз намалувањето на конечниот резултат
за вредност ±U.
Во табела 6-1 прикажани се сите можни начини на кои четирите грешки, со
меѓусебна комбинација, го даваат вкупното отстапување од средната вредност.
Може да се забележи дека само една комбинација доведува до отстапување од
+4U, четири комбинации доведуваат до отстапувања од +2U и вкупно шест
комбинации доведуваат до отстапувања од 0U. Негативните грешки го имаат
истиот однос. Односот од 1:4:6:4:1 претставува мерка за веројатноста на сите
можни отстапувања. Ако направиме доволно голем број на мерења, може да
очекуваме дека ќе добиеме распределба на честотата на појавување, каква што
е покажана на слика 6-1а. На ординатата од графикот е нанесена релативната
честота на појавување на петте можни комбинации.
117
118
118 Поглавје66 Random
Chapter Случајни грешки:
Error: КолкуCan
How Certain може
We да
Be?бидеме сигурни?
0,4 Taбела 6-1

Table 6-1
frequency
Релативна честота
0,3 Можни комбинации

Possible за четири
Combinations ofнесигурности, со иста веројатност
Four Equal-Sized на појавување.
Uncertainties
на појавување
0,2
Combinations
Комбинации на of Големина на
Magnitude of Број на of Релативна
Number честота
Relative
Relative
0,1 несигурносните
Uncertainties случАјната грешка
Random Error комбинации
Combinations на појавување
Frequency
0 � U1 � U2 � U3 � U4 � 4U 1 1/16 � 0,0625
–6U – 4U –2U 0 +2U +4U +6U
Отстапувања од средната вредност � U1 � U2 � U3 � U4
Deviation from mean
(a)
� U1 � U2 � U3 � U4
� 2U 4 4/16 � 0,250
� U1 � U2 � U3 � U4
� U1 � U2 � U3 � U4
0,4 � U1 � U2 � U3 � U4
� U1 U2 U3 U4
frequency
� � �
0,3 � U1 � U2 � U3 � U4
0 6 6/16 � 0,375
0,2 � U1 � U2 � U3 � U4
� U1 � U2 � U3 � U4
Relative
0,1 � U1 � U2 � U3 � U4
0 � U1 � U2 � U3 � U4
–12U –8U – 4U 0 +4U +8U+12U � U1 � U2 � U3 � U4
Отстапувања од средната вредност � 2U 4 4/16 � 0,250
Deviation from mean � U1 � U2 � U3 � U4
(б) � U1 � U2 � U3 � U4
�U1 � U2 � U3 � U4 � 4U 1 1/16 � 0,0625
0,4
frequency
На сликата
Figure 6-1b6-1б прикажана
shows е теоретската
the theoretical распределба
distribution for ten на десет индивидуални
equal-sized uncertain-
0,3
случајни
ties. Againгрешки
we seeсоthat
иста
theголемина. Повторно
most frequent се забележува
occurrence дека најчесто
is zero deviation се
from the
0,2 јавуваат
mean. Atвредности
the other со нула отстапувањето
extreme, од просечната
a maximum deviation of 10Uвредност. Од about
occurs only друга
Relative
0,1 страна,
once in пак, максималното отстапување од 10U се појавува во само едно од 500
500 measurements.
мерења.
When the same procedure is applied to a very large number of individual er-
0
– +
rors,Кога истата постапка
a bell-shaped curve ќе
likeсеthat
примени
shownзаinмногу
Figureголем
6-1c број на Such
results. индивидуални
a plot is
0 грешки, се добива крива во форма на ѕвоно како онаа покажана на слика 6-1в.
Отстапувања од средната
Deviation вредност
from mean called a Gaussian curve or a normal error curve.
Ваквата крива се нарекува гаусовска крива или крива на нормална распределба.
(в)
Слика 6-1
Figure 6-1 Распределба на честота for
Frequency distribution на 6A-2 Describing the Distribution of Experimental Data
појавување, за
measurements мерења кои
containing содржат
(a) four (а)
random 6А-2 Опис на распределбата кај експериментални податоци
четири извори
uncertainties, (b) на
tenслучајни грешки, (б)
random uncertainties, We find empirically that the distribution of replicate data from most quantitative
десет
and (c) извори на случајни
a very large грешки,
number of random(в)
un-
Емпириски е покажано дека
analytical experiments распределбата
approaches that of наtheрезултатите добиени
Gaussian curve shownод повторени
in Figure
многу голем број на извори на случајни
certainties. мерења,
6-1c. Asзаanнајголемиот број од квантитативни
example, consider the data in Table аналитички
6-2 for theексперименти,
calibration ofдава
a
грешки. гаусовска крива на распределба како онаа покажана на слика 6-1в.
10-mL pipet. In this experiment, a small flask and stopper are weighed. Ten mil- Како пример
може да се погледнат податоците во табела 6-2 за калибрација на пипета со
liliters of water are transferred to the flask with the pipet and the flask is stop-
волумен од 10 mL. Во овој експеримент, се мери мал ерленмаер со капаче. Со
In our Во нашите
example, all експерименти
the uncertaintiesсекоја од
have the pered. The flask, the stopper, and the water are then weighed. The temperature of
пипета се префрлаат 10 mL вода во ерленмаерот а потоа ерленмаерот се затвора
случајните
same грешки
magnitude. влијае еднакво
This restriction врз
is not nec- theкапачето.
water is also measured капачето
to establish its density. The Сеmass of the water is then
вкупната грешка. Оваа рестрикција не
со Ерленмаерот, и водата се мерат. мери и температурата
essary to derive the equation for a Gaussian calculated by taking the difference between the two masses; this
на водата за да се определи густината. Масата на водата потоа се пресметува difference is di-
е неопходна за да се добие равенката
curve.
за гаусовската крива. од разлика на маси на празниот и полниот ерленмаер. Оваа маса се делиThe
vided by the density of the water to find the volume delivered by the pipet. со
experimentнаwas
густината repeated
водата 50најде
за да се times.волуменот на пренесената вода во ерленмаерот.
The data in Table
Експериментот 6-2 are typical
се повторува 50 пати.of those obtained by an experienced worker
Податоците
weighing to theприкажани во табела
nearest milligram 6-2 претставуваат
(which corresponds to типични резултати
0.001 mL) што
on a top-
ги добива
loading искусен
balance екпсриментатор,
and making every effortизмерени со точност
to avoid до еден
systematic милиграм
error. Even so,(што
the
Разликата
The spread in a set помеѓу најголемата
of replicate measure- и
одговара на 0,001
results vary from mL),
a lowнаofвага со тас
9.969 mLодгоре,
to a highприofмаксимално
9.994 mL.внимавање
This 0.025заmL да
најмалата
ments вредностbetween
is the difference за едноtheмножество
highest
од податоциand се нарекува ранг.
се избегне
spread систематска
of data грешка.
results directly И покрај
from тоа, добиените
an accumulation of all резултати
the randomварираат во
uncertain-
lowest result. интервалот од 9,969 mL до 0,994 mL. Податоците се распределени во интервал од
ties in the experiment.
0,025 mL, како директен резултат на акумулираната случајна грешка.
6A Природата на случајните грешки 119
Tабела 6-2
Повторени мерења за калибрација на пипета од 10 mLt
Проба, бр* Волумен, mL Проба, бр Волумен, mL Проба, бр Волумен, mL
1 9,988 18 9,975 35 9,976

2 9,973 19 9,980 36 9,990
3 9,986 20 9,994† 37 9,988
4 9,980 21 9,992 38 9,971
5 9,975 22 9,984 39 9,986
6 9,982 23 9,981 40 9,978
7 9,986 24 9,987 41 9,986
8 9,982 25 9,978 42 9,982
9 9,981 26 9,983 43 9,977
10 9,990 27 9,982 44 9,977
11 9,980 28 9,991 45 9,986
12 9,989 29 9,981 46 9,978
13 9,978 30 9,969‡ 47 9,983
14 9,971 31 9,985 48 9,980 Taбела 6-3
15 9,982 32 9,977 49 9,983
16 9,983 33 9,976 50 9,979 аспределба на честотата на
17 9,988 34 9,983 појавување, од податоците
среден волумен = 9,982 mL дадени во Табела 6-2
медијана од волуменот = 9,982 mL Ранг на Број во % во
ранг на распределба = 0,025 mL волуменот, mL рангот рангот
стандардна девијација = 0,0056 mL
9,969 to 9,971 3 6
*Податоците прикажани по редот на добивање.
9,972 to 9,974 1 2
†Максимална вредност
‡Минимална вредност 9,975 to 9,977 7 14
9,978 to 9,980 9 18
Информациите од табела 6-2 полесно се визуализираат доколку овие 9,981 to 9,983 13 26
податоци се прераспределат според нивната честота на појавување, како што е 9,984 to 9,986 7 14
сторено во табела 6-3. Во оваа табела, прикажани се бројот на мерени вредности 9,987 to 9,989 5 10
во интервали (или ќелии) од по 0,003 mL. Исто така прикажан е и процентот на 9,990 to 9,992 4 8
мерени вредности што се наоѓаат во дадениот интервал. Може да се забележи 9,993 to 9,995 1 2
дека 26 % од податоците се наоѓаат во интервалот во кои се наоѓаат и средната
вредност и медијаната кои изнесуваат 9,982 mL. Исто така, повеќе од половината
од податоците се наоѓаат во интервалот од ± 0,004 mL околу средната вредност.
Распределбата на честотата на појавување на податоците од табела 6-3 се Хистограм претставува график со
столпчиња како оној прикажан на
прикажани и на график со столпчиња или хистограм, (означени со А на слика
цртежот А на слика 6-2
6-2). Може да се претпостави дека со пораст на бројот на мерењата, изгледот
на хистограмот ќе се доближува до кривата означена со B на сликата 6-2. Оваа
Гаусовска крива или крива на нормална
крива се нарекува гаусовска крива, односно крива на нормална распределба и
распределба претставува крива која ја
се добива доколку множеството податоци содржи бесконечно многу податоци. покажува симетричната распределба на
Овие податоци имаат иста средна вредност (9,982 mL), иста прецизност и иста податоците околу средната вредност,
површина под кривата како и хистограмот. за множество од податоци со бескрајно
Варијациите при повторените мерења како оние прикажани во табела 6-2 многу елементи (види слика 6-1в).
се јавуваат како резултат на голем број мали и незабележливи случајни грешки
кои произлегуваат од промените во експериментот, што се вон наша контрола.
Ваквите мали грешки обично се поништуваат една со друга и затоа имаат
минимален ефект. Сепак, понекогаш, тие може да влијаат врз резултатите на
идентичен начин, што води до појава на голема позитивна или негативна вкупна
грешка.
Изворите на случајни грешки при калибрацијата на една пипета потекнуваат од
(1) визуелните одлуки, како што се на пример, отчитувањето на нивото на водата
120 Поглавје 6 Случајни грешки: Колку може да бидеме сигурни?
28
Проценти од вкупниот број на мерења

24
20
Б
16
A
12
0
9.969 9.972 9.975 9.978 9.981 9.984 9.987 9.990 9.993
9.971 9.974 9.977 9.980 9.983 9.986 9.989 9.992 9.995
Ранг на мерени вредности, mL
Слика 6-2 Хистограм (A) што прикажува распределба на резултатите добиени од 50 мерења
од табела 6-3 и гаусовска крива (B) за податоци со иста средна вредност и иста стандардна
девијација, како податоците во хистограмот.
во однос на марката, како и нивото на живата во термометарот; (2) разликите во

времето на празнење на пипетата, како и на аголот под кој пипетата се празни; (3)
промените во температурата, што влијаат врз волуменот на пипетата, вискозноста
на течноста, како и врз перформансите на вагата; и на крај (4) вибрациите на
подлогата кои може да предизвикаат промени во отчитувањата на вагата. Без
Статистиката само ги открива сомнение, и бројни други извори на случајни несигурности влијаат врз овој
информациите што се содржат во процес на калибрација. Според тоа, многу мали променливи, вон наша контрола,
анализираното множество податоци. влијаат и врз еден едноставен процес на калибрирање на една пипета. Тешко е,
Според тоа, статистиката не создава па дури и невозможно да се определи влијанието на секоја од случајните грешки
нови информации. што се должат на овие променливи, но нивниот кумулативен ефект е одговорен
Но статистичката анализа, овозможува за расејувањето на податоците околу средната вредност.
поглед на нашите податоци од
поинаков агол со што се овозможуваат
објективни и промислени одлуки во
врска со квалитетот и примената на 6Б Статистичка обработка на случајните грешки
нашите податоци. Проценката на случајните или неопределени грешки во резултатите од една
анализа се прави со статистички методи. Вообичаено, статистичката анализа на
аналитичките податоци се темели врз претпоставката дека случајната грешка
Немојте да го измешате значењето се покорува на гаусовската, односно на нормалната распределба, како што
на аналитичкиот образец со беше илустрирано со цртежот B на слика 6-2 или на слика 6-1в. Понекогаш,
статистичкиот образец распределбата на аналитичките податоци во голема мерка отстапуваат од
Четири аналитички обрасци, гаусовската распределба, но сепак, нормалната распределба е најчеста. Затоа
анализирани во лабораторија дискусија што следни, во потполност се темели врз нормалната распределба на
претставуваат еден статистички случајните грешки.
образец. Во статистиката поимот
образец претставува множество
податоци извлечено од една 6В-1 Обрасци и популации
популација. Додека, пак, во хемијата Во статистиката, образец се нарекува конечен број на резултати, добиени од
поимот, образец е синоним со поимите некој експеримент. Образецот претставува мал дел од бескрајно големиот број
примерок и проба6.
на резултати за кои, во принцип, би требало бесконечно многу време за да се
добијат. Теоретски бескрајно големото множество од резултати, статистичарите
6П.П. Во овој превод поимот образец ќе го нарекуваат популација или универзум од податоци. Статистичките закони се
биде користен само со значењето кое тој развиени за популација од податоци. Често пати, тие значително се модифицираат
го има во статистиката, односно како за да може да се применат на мал образец затоа што малиот број на податоци не
синоним за поимот множество од секогаш е добар претставник на една популација. Во дискусијата што следи,
податоци кои претставуваат дел од една најпрво ќе ја објасниме гаусовската статистика за популациите. Потоа ќе
популација.
покажеме, како овие односи може да се модифицираат за да се применат на мал
образец од податоци.
6Б Статистичка обработка на случајни грешки
6B Treating Random Errors with Statistics 121
121
Feature 6-16-1
Ако фрлате паричка десет пати, колку пати ќе добиете глава како резултат? Фрлање на паричка.
Повторете
If you flip aго експериментот.
coin Дали heads
ten times, how many добивте
will исти резултати?
you get? Try it and Замолете
record yourнекој
re- Flipping Coins:
Активност A Studentза
на студентите
sults. Repeat
пријател the experiment.
или колега Are истиот
да го изведе your results the same?иAsk
експеримент friends
да ги запише or резултатите.
members of Activity to Illustrate a
your classдадена
to perform the same experiment and tabulate the results. The table below
демонстрација на нормалната
Табелата подолу ги содржи резултатите на фрлање паричка од повеќе Normal Distribution
contains the results obtained by several classes of analytical chemistry
генерации студенти, што слушале аналитичка хемија во периодот од 1980 students fromдо
распределба.
1980 to 1998.
1998 година.
Глави 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Number of Heads 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Честота
на
појавување 1 1 22 42 102 104 92 48 22 7 1
Frequency 1 1 22 42 102 104 92 48 22 7 1
Додадете ги вашите резултати кон резултатите што се наоѓаат во табелата и
нацртајте
Add yourго results
хистограмот
to those што
in theќеtable
изгледа слично
and plot како оној
a histogram прикажан
similar to the oneнаshown
слика
6И-1.
in Figure 6F-1. Find the mean and the standard deviation (see Section 6C-3) for (види
Пресметајте ја средната вредност и стандардната девијација your
секција 6В-3)
results and за вашите
compare резултати
them with и споредете
the values shown in the гиplot.
со вредностите прикажани
The smooth curve in the
на сликата.
figure На оваа
is a normal слика,
error curveкривата на нормална
for an infinite number распределба за бескрајно
of trials with the same meanголем
and
број на мерења
standard deviationсоasиста средна
the data. Noteвредност и стандардна
that the mean девијација
of 5.06 is very какоvalue
close to the и овие
of
податоците е претставена
5 that you would predict based со onконтинуирана линија. Може
the laws of probability. As theдаnumber
се забележи
of trials дека
in-
средната вредност
creases, the histogram5,04approaches
е многу блиска
the shapeдо of
вредност 5 која
the smooth може
curve andдаthe
се mean
предвидиap-
врз основа
proaches на теоријата на веројатност. Со зголемување на бројот на изведувања
five.
на експериментот, изгледот на хистограмот ќе се доближува до изгледот на
континуираната крива, а средната вредност ќе се доближува до вредноста пет.
120
100
µ = 5.04
,
80
σ = 1.62
,
ЧестотаFrequency
60
40
20
0
0 2 4 6 8 10
Број на глава
Number of heads
Figure 6F-1 Results of a coin-flipping experiment by 395 students over an 18-year period.
Слика 6И-1 Резултати од фрлање паричка од 295 студенти во период од 18 години.
6Б-2 Карактеризирање на гаусовската крива

6B-2 Characterizing Gaussian Curves
На слика 6-3а покажани се две гаусовски криви каде релативната честота y
Figure 6-3a shows
на појавување на two Gaussian
различни curves in which
отстапувања the relative
од средната frequency
вредност y of oc-
се прикажани The equation крива
Гаусовската for a Gaussian curve has
е дефинирана соthe
currence of various
како функција deviations from
од отстапување the mean вредност.
од средната is plotted as a function
Како of the devi-
што е покажано на следната
form равенка
ation from the
маргината, mean. како
кривите As shown
овие сеin the margin, curves
дефинираат such as
со равенка во these can be de-
која фигурираат 2 2
e �(x� �) /2�
само два
scribed an equationсредната
byпараметри, вредност
that contains на parameters,
just two популацијата the(μ) и стандардната
population mean � y�
девијација
and на популацијата
the population (σ).
standard deviation �. � √2�
122 Chapter 6 Random Error: How Certain Can We Be?
122 122 Поглавје 6 Случајни грешки:

ChapterКолку може да
6 Random бидеме
Error: Howсигурни?
Certain Can We Be?
0.4
– σA A + σA
Честота на појавување
0.3
Generally, in making laboratory measure-
Generally,
ments, the data that in making
we collect laboratory measure-
are members
ments, theofdata
of a huge population that
possible we collect
measure-
Generally, in are members 0.2
Општо земено, при изведување наmaking laboratory measure- σB B σB
mentsлабораториски
that could of be
a huge
made. population
мерења,It is
ments, of
possible possible
in measure-
the data that we collect are members
податоците
certainшто ments
situations
ги добиваме thatсеcould
to have aдел be
population
ofод made. con-
a големата
huge It is possible
population in measure-
of possible
популација
certain
sisting of relatively на можни
fewsituations
data. For mentsрезултати.
to have
example, a population
that couldit be made.con-It is possible in 0.1
Можно е, во некои случаи, –2σB 2σB
is conceivablesisting
that inofarelatively certain
manufacturing fewsituations
envi-Fortoexample,
data. have a population
it con-
популацијата да поседува само –2σA 2σA
ronment is conceivable
measurements mightsisting
thatbeНаinofarelatively
made on a few data.
manufacturing For example, it
envi-
неколку можни резултати. пример,
isprototypes.
conceivable that 0
very можно е ronment
во една
small number of производна
measurements
unique средина
might A beinmade
a manufacturing
on a envi-
– +
0
мерењата
manufacturer pHдаsmall
ofvery се прават
meters number
might во build
ronment однос
of uniqueна prototypes.
measurements
fifty
might be made on a
A Отстапување од средна вредност, x – µ
само неколку прототипови. very smallЕден number of unique prototypes. A
prototypes manufacturer
and
производител carryна anofexhaustive
outpH-метри pH meters
може да might build fifty
set (a)
manufacturer of pH meters might build fifty
поседува педесет
of measurements prototypes
on theпрототипови
and carry
devices. со кои
out an exhaustive set
Statistical
prototypes and carry out an exhaustive set
analysisсе изведуваат
of the data мерењата.
of measurements
would involve Статистичка
onthe
thecalcu-
devices. Statistical
анализа на овие податоци ќе of measurements
вклучува on the devices. Statistical 0.4
lation of meansanalysis of the analysis
and standard data would
deviations
of theinvolve
of
data the calcu-
пресметка на средни вредности и would involve the calcu-
the various
стандардни lation
measurements.of means
девијации For and
this standard
одlation popula-
различните
of means anddeviations
standardofdeviations of
–σ +σ
мерења.
tion, N � 50, the За оваа
andvarious популација,
the mean measurements.
ofthe50 N =
measure-
various 50,For this popula-
measurements. For this popula-
Честота на појавување
0.3
средната вредност ќеtion, претставува
N� 50, and themeasure-
mean of 50 measure-
ments would tion, N �the
represent 50,population
and the mean
mean of 50
средна вредност на популацијата (μ), а
� . ments
Furthermore, would
the standard ments
represent would
the
deviation represent
population
of themean
population mean
стандардната девијација ќе претставува
theстандардна
50 measurements девијација на be
�. Furthermore,
would �.theFurthermore,
популацијата
the the standard
standard deviation
popula- ofdeviation of 0.2
(σ). Според тоа, мора the
да 50 користи
се measurements would be the popula- A or B
the 50 measurements
tion standard deviation �, and Equation would 6-1be the popula-
равенката
tion standard6-1 deviation �, and Equation 6-1 –2σ
tion
must bestandard
used fordeviation
the calculation.�, and Equation 6-1 +2σ
must be used for the calculation. 0.1
must be used for the calculation.
–3σ +3σ
rmal error curves. The standard deviation for curve B is twice that for curve A; that
The abscissa is the deviation from the mean in the units of measurement. (b) The
0
iation from the mean in units of �. Thus, the two curves A and B are identical here. – 4 –2 0 2 4
x –µ
z = ––––
σ
on Mean � and the Sample Mean x (б)
Слика 6-3 Криви на нормална распределба. Стандардната девијација на кривата B е два
nd it useful to differentiate between a sampleпати
mean
Figure and
6-3aодpopula-
Normal Figure
error 6-3 The
curves. Normal error curves. Thefor
standard standard Bdeviation for curve is twice
for Bcurve that for curv
поголема стандардната девијација на криватаdeviation
А; односно σcurve
B = 2σA. is
(a)twice that
На апсцисата е A; that
отстапување is, � � 2 � . (a) The abscissa is the deviation from the mean in the units of measurement. (b
e sample mean x is the mean of a limited sample 2�од
is, �B �drawn средната
(a)from
A . Figure aвредност,
The abscissa
6-3
B
is во
theединици,
Normal
A
deviation
error воfrom
curves.коиThe
мерењето
the mean in
standard е изведено. (б)
the units of
deviation На апсцисата
formeasurement.
curve (b) that
is twice The curve
е abscissa
отстапување од средната abscissa is theизразено
вредност deviation from
во σ. the
На mean
овој in units
начин, of �. Thus,
двете theАtwo
криви
B curves
и B се A and Bfor
are identi
a small is
data. It is defined by Equation 5-1, when N is идентични. theis,
number. deviation
� 2�from
�B The the mean in units of �. Thus, the two curves A and B are identical here.
A . (a) The abscissa is the deviation from the mean in the units of measurement. (b)
an �, in contrast, is the true mean for the population. It is abscissa also de-is the deviation from the mean in units of �. Thus, the two curves A and B are identica
ation 5-1 with the added provision that N isСредна so large that itнаap-
вредност The Population
популацијата Mean �вредност
μ и средна and the Sample
на образецотMean x
ity. In the absence of any systematic error, theВоThe Population
population mean
статистиката е корисно
Mean
is � and the Sample Mean x
да се прави
Statisticians разлика
find it usefulпомеѓу поимите средна
to differentiate вредност
between на mean and a p
a sample
value for the measured quantity. To emphasize the difference
Statisticians
образецот ThefindPopulation
и средна be-
it tion
useful
вредност toMean
на
mean. � and the
differentiate
популацијата.
The sample Sample
between
Средната
mean Mean
x is aвредност
sample
the mean на xmean and a sample
of образецот
a limited popula-drawn
means, the sample mean is symbolized by x tion and the population
mean.
се пресметува Statisticians
Theврзsample
основа find
mean
population itofuseful
is the
x data.
на ограничен Ittoброј
isdifferentiate
mean на of
defined примероци
by between
a limited
Equation sample
одбрани a sample
5-1, одdrawn
when една is from
N mean and
a small a po
a numb
More often than not, particularly when N is small, популација
x differs
population наtion
податоци.
offrom
data. It Таа
�population
mean. isTheе дефинирана
mean
sample
defined by � , in
mean соcontrast,
Equation равенката
x is5-1, 5-1,
theiswhen
mean кога
the trueNofisNaaпретставува
mean for the
limited
small population.
sample
number. drawn
The It is fra
мал број. Средната
population meanвредност
�,fined
population in of byна Equation
data.
contrast,популацијата
Itisisthe 5-1
defined μ mean
truewithсе дефинира
by the
Equation
for theсо
added 5-1,истата
whenравенка
provision
population. that
NItisNisaisalso
so de-
small large
number that
со тоа што треба да се нагласи
proaches дека
infinity. во Inовој
the случај
absence N претставува
of any systematicголем број
error, the population
In the absence
Во отсуство на систематска грешка, of systematic error, the
fined by Equationpopu-
population 5-1meanwith �the , inadded
contrast, is the true
provision thatmean
N is forso thelargepopulation.
that it ap- It is alsm
којtrue
се value
доближува
of a mea- до бескрајност. Во отсуство на било каква систематска
To emphasize the
средната вредност на lation mean � is the
In the absence of systematic error, the popu- proaches
грешка fined by
infinity.
во податоците,
also
the the
In Equation true
absence
средната
value
5-1ofwith
вредност
for the measured
the added error,
any systematic quantity.
provision that N isи so
the population mean largeisdifferen
that i
(µ) претставува вистинската средна sured quantity. tween the two means, на theпопулацијата
sample meanјаisпретставува
symbolized by x and the pop
lation meanIn the
� is absence
the true of systematic
value of a mea-error, also
the popu-the trueproaches
вистинската вредностmean value infinity.
for the
за мерената In the
measured absence
величина. quantity. of To
any emphasize
systematic the
error,difference
the be-
population me
вредност за мерената величина. by �. More often За thanда not,
се нагласи разликата
particularly whenпомеѓу
N is small, x differs f
� is the
lation mean sured quantity. двете
true value tween
of a the two
величини,
mea- means,
alsoсредната thevalue
the trueвредност sample на mean
for is symbolized
the measured
образецот quantity.
се означува со To
by аemphasize
x , and средната the differenc
the population
suredвредност
mean byна�популацијата
quantity. .tween
More theoften сеthan
two означува
means, со μ.sample
the
not, particularly Често meanпати,
whenособено
is за мало
N symbolized
is small, N, x and
by
x differs fromthe � popul
mean by �. More often than not, particularly when N is small, x differs fro
n Mean � and the Sample Mean x
d it useful to differentiate between a sample mean and a popula-
sample mean x is the mean of a limited sample drawn from a 6B Treating Random Errors with Statistics
ata. It is defined by Equation 5-1, when N is a small number. The
n �, in contrast, is the true mean for the population. It is also de-
because Sample 123
ion 5-1 with the added provision that N is asosmall
6Бlarge
sample
that itofRandom
6B Treating
6BСтатистичка
Treating
dataRandom
ap- doesна
обработка
Errors
not
Errorsexactly
случајни грешки
with Statistics
represent its population. The
with Statistics
123123
mean � x, where
probable difference between
6B Treating x and � decreases rapidly as the number of mea- 123
y. In the absence of any systematic error, the population mean is Errors with Statistics
Random N
because a small sample

surements making up the sample increases; ordinarily, by the time N reaches 20
of data does not exactly represent its population. The � xi
alue for the measured
се разликува од μ To
quantity. emphasize
затоа toшто
30, малиот
this theобразец
difference
difference6Bis не јаbe-
Treating
negligibly претставува
Random
small. најсоодветно
Errors with Statistics Sample
Средната
mean � x,
вредност
where
на образецот ( x 123
)е
i�1
wh
because a small
probable sample
difference of data
between does
x andnot� exactly represent
decreases rapidly its population.
as population.
the number The Sample mean x, where
of mea-Sample mean � x,Nwhere
� �
means, thebecause
sample mean
популацијата. isРазликата
adifference
small symbolized
sample of помеѓу
data by
does иand
xnot the
μ exactly
се population
намалува со зголемување
represent its на образецот;
The дефинирана со
N
probable between x and � decreases rapidly as the number of mea-
ore often than surements
вообичаено,
not,
probable making
при
particularly
difference up thexNsample
зголемување
when isdata increases;
small, N на
�наdoes ordinarily,
околу
differs
xnot 20 до
from by the
�30, оваа time of reaches
N
разлика 20
станува � xi
upbetween ofand decreases rapidly asthe
the number mea- N
because
surements a small
making
to 30, making sample
the sample
this difference
незначителна.
increases; exactly
ordinarily, byrepresent
The Population
is negligibly time itsN population.
reaches
small.ordinarily, 20 The SampleN mean
Standard Deviation (�) x i�1� x, where Population mean � �, wh
�x �x i
surements
to 30,probable
this difference upisthe
difference sample
between
negligibly increases;
x and � decreases
small. by the as
rapidly time reaches of
theNnumber 20mea-
x � i�1 � i N when Nwhen
i�1
N is small
is small
иwhenпри тоа isNsmall
e мал број N
to 30,surements
this difference is negligibly Thesmall. population standard deviation �, which is a measurex � of the N precision Nor �
N
Стандардна
The
making
up the sample
на популацијата
scatter
increases; ordinarily, by the time N reaches 20
(�) (σ) of data, is given by the equationPopulation mean
of a population Population N �
mean x i � �, where xi
to 30,Population Standard Deviation i�1
this difference is negligibly small. x � �
i�1
Средната вредност на популацијата (µ) N
� , where when N is small � � w
The Population
Стандардната Standardдевијација Deviation (�)
на популацијата σ, која претставува мерка заPopulation mean �N� N , where
√
The population
The Population Standard standard Deviation deviation (�) �, which is a measure of Nthe precision or е дефинирана со
The прецизноста односноdeviation расеаноста , наwhich податоците of the �
во популацијата (xе iдефинирана
N � xi
The
population
population
standard
scatter of a population
standard of data, is�
deviation � given
, which by is theaa equation
is
measure
measure of the
precision
precision
� �or )2
or Population �N xmean i�1 � �, where
when N : �
scatterThe
соof Population
следната
a population равенка Standard Deviation
of data, is given by the equation ( � ) i�1 � x i N when
�
i�1
� i
scatter of a population of data, is given by the equation � � � � i�1 (6-1) N : � The quantity (x i � �) in
√√
The population standard deviation �,N which is 2a measure of the precision N or �� N N
when N : �
N �
scatter of a population of data, is given
N
� by (xthe �)
i �equation
при x i што N →∞ deviation of individual re
N�
i�1
where N
is(x the i � �)2 of data points making up the population.
number �� when N of :the � population; compar
�
i�1
�� (x i � �)2 (6-1) The quantity (xNi � �) in Equation 6-1 is the
√
i�1
� �The two i�1 curves N Nin Figure 6-3a are for two (6-1) populations The of data (x
quantity
deviation that differ
�) in Equation
� individual
i of only 6-1 6-3,
is the which is for a sample
Величината (x)i in- µ) воresults
равенката from the
6-1mean
Во
where горната
N is the numberсоofNdata
равенка,
�in�their standard
е претставен
points making �N бројот
N
i�1
(x i � �
deviations.
up на
)2
the поединечни
population. елементи кои јаdeviation
(6-1)
The standard deviation for theпретставува The quantity
data
of
(x i � �
set yielding
of individual
the population;
deviation of individual
Equation
results
отстапување the
results fromна
compare from
6-1 is the
withtheпоедините
mean
Equation
the mean
whereсочинуваат
is the
NThe популацијата.
number of data broader
points � � but lower
making up curve
the B is twice that for the measurements
population. (6-1) The
of theрезултати yielding
quantity
population; од (x curve
which is for a sample of data. 6-1
compare
средната
� � )
withA.
in Equation
Equation
вредност на is the
where Ntwois thetwo curvesofindata
number Figure points 6-3amaking are forup two Nthepopulations
population. of data that differ onlyof the 6-3, i
population; compare with Equation
TheДвете криви
curves на
in слика
Figure The
6-3а
6-3a breadth
може
are for да two of populations
these
претставуваат curves две
ofis data
aпопулации
measure
that ofодthe
differ precision
податоци
only 6-3,of the istwo
deviation
which forofasets of data.
. Споредете
individual
sample resultsјаfrom
of data. овааthe mean
Thein two
theircurves
standard deviations.
innumber
Figure 6-3a The
are standard
for two deviation for
populations ofdata the data
data set yielding
thatyielding
differ only the6-3, which is for a sample of data.
кои
where
in their се Nразликуваат
standard is thedeviations. само of
The според
Thus,
data the
points
standard нивните
precision
making
deviation стандардни
of
upfor the
thethe data девијации.
leading
population. set to Стандардната
curve A is twice
the равенка
asof good соasравенката
the population; that compareof the 6-3 with Equation
in broader
their standard but lower
deviations. curve B
The is twice
standard that for
deviation the measurements
for the data set yielding
yielding curve
the A.
девијација two за податоците dataкои ја формираат
that are represented кривата by curve B е of два
B.data пати поголема од
TheThe curves inBcurves
Figure is6-3a areforfor thetwo populations that differ only
broader but lower 6-3, which is for a sample of data.
broader breadth
but lower ofcurve
these
curve
is twice
B isistwice athatmeasure
that for the ofmeasurements
the precision of
measurements
yielding
the two
yielding
curve
sets
curve
A. data.
of
A. curve
The стандардната
in their
breadth standard
of these девијација
deviations.
curves за
a популацијата
Figure
The
measure 6-3b
standardof the која
showsdeviation
precision ја формира
another for
of type
the
the кривата
twoof normal
data setsset А. Ширината
error
yielding
of data. the in which the abscissa is
Thus, the
The breadth of precision
these of the data leading to curve A is of twice as good as that of the
Thus, на the
data
кривите
broader but
precision
that are lowerofcurves
претставува curve
the
represented
isмерка
data Baleading
now
by
measure
is a за
twice
curve
new of
tothat
B. curve the
variable forprecision
Athe на
z,is which
measurements
twice isthe
мерењата
as defined
good two sets
asthatofofdata.
направени
yielding
as во
theдвете
curve A.
Thus, the
множества
TheFigure
data that precision
breadth
are од of
represented of the
податоци.
these by data
curves
curve leading
Според isB. a ова, to
measure curve
прецизноста of A is
the twice
на
precision as good
податоците of theas кои
twothat ја of the
формираат
sets of data.
6-3b shows another type of normal errorнаcurve in which (x the )
� �abscissa is
кривата
dataFigure
that
Thus, are the
6-3b Аprecision
е два
represented
shows пати by
ofwhich
another подобра
curve
the typedata B.of од
leading
normal прецизноста
toerror
curve A isin
curve податоците
twice
which zas�thegood претставени
as thatisof the
abscissa со (6-2)
now a new B.are variable z, is defined as
aкривата
nowFigure
data
newthat6-3b
variableshows anotherisby
represented
z, which type of normal
curve
defined B.
as error curve in which the abscissa � is
now На a new слика
Figure
6-3б претставен
variable
6-3b z,shows whichanother еdefined
isNote нов тип
thatz(x
type
на (x
aszof крива
isnormal
the �на
�deviation) нормална
error of a data
curve
распределба на која на
in which pointthe from the(6-2)
abscissa mean
is relative to one standard The quantity z represents
апсцисата е нанесена нова променлива �� z,) која е дефинирана со
now a new variable z, which deviation.
is
z� defined(x That
� as
� ) is,
� when x � � � � , z is equal(6-2) to one; when x � � � 2 � , z is result from the mean for a
equal z �to two; � and so forth. Since z is the deviation (6-2) from the mean relative to the measured relative to the s
Note that z is the deviation of a data point � (x �from �) the mean relative to one standard The quantity z represents the deviation of a
Note deviation.
that z is theThat deviation standard
of ax data z deviation,
� a plot of relative frequency versus
(6-2) this parameter
Величината z yields
претставува a однос
Note that z is the is, when
deviation of a � �point
data � �,from
point from
the mean
z is�equal
the mean to one;relative
relative when to one
to x � standard
one standard
The
� � 2�, z isThe quantity quantity z represents
represents
z отстапувањето
the
result from the mean for a population
the
deviation
deviation
of a of data
ofрезултат
a
deviation. That is, and
when xforth. single
� � Since � �, zz is Gaussian equal curve that
to one; from describes
whenthe x �mean all populations
� �relative 2�, z isto the of data
result помеѓу
fromregardless
the mean for of a stan-
population на еденof data
equal
deviation. to
That two; so is the deviation measured relative to the standard deviation.
од средната вредност за популацијата
z is, when x�� , the
z isdeviation
equal to from
one; when x is 2one
�to, zstandard
is
dard �� deviation. Thus, Figure ��
�relative result from the mean for a population of data
equal Note
to two; that
Променливата
standard and is so
the
deviation, deviation
zforth.
го plot of
a Since
претставува ofzz ais data
relativeоднос point from
помеѓу
frequency the the6-3b
mean
отстапувањето
versus meanrelative
this
theнаto
parameter
normal
некој error
the
податок
yields
curve
ameasured
forrelative
The both sets
quantity
и стандардната
toz the of
represents datathedeviation.
standard deviation of a
equal to two; and so forth. Sinceused is
to the
plot deviation
curves A from
and B thein mean
Figure relative
6-3a. to the measured relative to the девијација standard deviation. на таа
deviation.
standard
од
single deviation,
средната That
Gaussian ais,
вредност plot
curvewhen ofthat
и x�
relative
стандардна � �frequency
describes , allz ispopulations
�девијација. equalversus to one;
Според thisof when
parameter
тоа,
data ако x x – μ
� yields
regardless �� = σ, 2�aтогаш
of ,stan-
z is result
популација
from the mean for a population of data
standard
singlezequal deviation,
to two; anda plot
so forth.of relative
Because frequency
it appears versusin thethis parameter
equation for yields
the Gaussiana error curve, the square of
Gaussian
изнесува curve
еден; that
ако x – μ Since
describes 2σ, all
= 6-3b ispopulations
zтогаш theznormal
deviation
изнесува of from
data
два the mean
иregardless
така натаму. relative
ofsets Соofto
stan- the
оглед measured relative to the standard deviation.
singledard deviation.
Gaussian curve Thus,that Figure
describes
the standard allisnormal
the
populations
deviation
error
�of
curve for
2 data regardless of stan-
is also of
both
interest. This
data
quantity
aи is called the variance
dard на тоа
standard
deviation.
used што z
Thus,
to plotThus, претставува
deviation,
curves Figure a plot
A and6-3b 6-3b однос
of relative
is
B inisFigure the помеѓу отстапувањата
frequency error versus
curve
6-3a. error curve for both sets of dataforод
this средната
both parameter
sets ofвредност
yields
data
dard deviation.
used стандардната Figure (see the
Section normal
6B-5).
used
single
to plot
Because
to plot
Gaussian
curves
curves it девијација,
A andcurve
appears
and
AThus,
B in that
in наdescribes
Figure
the
inсите
BFigure Figure
ваков
equation 6-3a.
6-3a.
начин all се
theдобива
for populations Gaussian една
oferror гаусовска
data regardless
curve, крива
the ofсоstan-
square која
of
може
dard
Because даit се
deviation. претстават
appears in the equation
2 Aпопулации
6-3bnormalfor is the
the error
на
normal
Gaussian curve
податоци errorhasбез
error several
curve обзир
curve, for general
the на
both square properties:
стандардната
sets of data (a) The mean occurs at To compute the sample st
the
Because standard
it appears deviation
in the � is
equation also of
for interest.
the Gaussian This quantity
error curve, is called
the the
square variance
of
девијација.
usedSection
the standard to plot Од
curves
deviation тука, на
A2 is
2 and the
сликата
alsoB in central
6-3б
ofFigure
interest. point
претставена
6-3a. of maximumе крива frequency,
на
This quantity is called the variance нормална (2) there
распределба is a symmetrical distribution statistic we use the �N�1 b
the (see
standard deviation 6B-5).� � is also of interest. This quantity is called the variance
за обете
Because множества
it error
appears податоци of
in the кои
positive се andкористени
negative за исцртување
deviations about на кривите
the maximum, А и B and (3) there is an expo- calculator or.the STDEV(
(see Section
(seeASection A 6B-5).
normal
6B-5). curve hasequation
several general for the Gaussianproperties:error (a) The curve, mean the square
occurs of at To да
За compute
се пресмета the sample standard deviation
на
the слика
standard 6-3а. deviation 2nential decrease in frequency as the magnitude of the deviations
is also of interest. increases. Thus, In those rare cases where
A
normal
the
normalcentral error
error pointcurve
curve
has� several
of maximum
has several
general
frequency,
general (2)This
properties:
properties: therequantity
(a)a The
is
(a)
ismean
symmetrical
The
calledoccurs
mean
the
occurs
variance
at
distribution
at
To compute
statistic
To compute
thewe sample
the sample
use thestandard
на образецот �N�1 button
standard
deviation
обично
deviation
on го a pocket
Со
(see
the central оглед
Section на
pointand тоа
of што
6B-5).
maximum се јавува
small во
frequency, равенката
random (2) there со која
uncertainties се дефинира
are
is a symmetrical observed гаусовската
much
distribution крива,
more often than
користиме very large
σ� ones.
копчето pocketin Excel. there is in t
наfunction tion
aкалкулаторот is all that
the of positive
central point of negative deviations
maximum frequency, about (2) the maximum,
2 еthere is a symmetricaland (3) there distribution is an expo-statistic we use the
calculator or.the
N-1N�1 button on
STDEV()
квадратот
A normal од стандардната
error девијација σ исто така од интерес. Оваа величина се statistic we use the �N�1 button on a pocket
или, пак,rare STDEV() функцијата inwe воwould
Excel.have to compu
of positive
of nential
positive
and
and
negative
decrease
negative in curve
deviations
frequency
1deviations
has several
about
as
about
the
the magnitude
the
general
maximum,
maximum,
properties:
of the and (3)
(a)there
anddeviations
(3) The increases.
there
ismean
is
an expo-
an
occurs
expo- Thus, atcalculatorTo those
In compute
or.the the
STDEV()
cases sample standard
function
where the entire deviation
Excel.popula-
нарекува
the central варијанца
point (види
of maximum секција 6Б-5) calculator
Во or.the STDEV()
ретките случаи function
кога ги instandard
имаме Excel. сите deviation using
nential
nentialsmalldecrease
Кривата random
decrease на
in frequency
in uncertainties
нормална
frequency
as
Areas arefrequency,
the
распределба
as the
magnitude
under
observed
magnitude има
(2)
of the
a Gaussian
much
of the
there
more
неколку
is often
deviations
Curve
deviations
a symmetrical
интересни
increases.
than very
increases.
distribution
Thus,ones.In those
large
својства:
Thus, (1) In those
statistic
rare
tion
резултати
allwethat
is cases
rare casesзаwhere
use
where the the
there �isN�1
популацијата,
button
inentire
the on a pocket
popula-
universe,
the entire стандардната
popula-
then
smallofrandom
positiveuncertainties
and negativeare deviations
observedabout muchthe more maximum,often than andvery (3) there
largeisones. an expo-tion is we calculator
all would
that there or.theis toinSTDEV()
the universe, functionuse the
thenin Excel. � N button on a p
Itobserved
can точкатаbe shown that, often regardless of its width, 68.3% have compute a the population
smallсредната
random вредност
uncertainties претставува
are much на максимумот
more на
than кривата,
very large (2) кривата
ones. еtionof thethatarea
isдевијација
all thereјаbeneath
isпреметуваме
in the universe, користејќи
thenSTDEV() function in
the
nential decrease in frequency as the magnitude of the deviations increases. Thus,we would In those
haverare
ја равенката
standard cases using
to compute
deviation6-2 или
where the entire6-2,
the population
σ� копчето на
popula-
симетрична
Areas randomunderво однос на максимумот
auncertainties
Gaussian Gaussian curve
Curve и (3)for a populationзаof
вредностите data lies within
релативната честотата one we standard
would deviation
have to compute (�1 the )Equation
N population
fuse
or
small are observed much more often than very large ones.standard tion is all� that
deviation
калкулаторот
use the there
using
или,
button is
Equation
onпак, inpocket
a the universe,
6-2,
STDEV() or the
calculator,
sample standard
then or
Areasсеunder намалуваатa Gaussian Curveof the mean
експоненцијално со зголемување
�. Thus, 68.3% на отстапувањата.
of the data making Оваupзначи the standard
population deviation will
N using lie within
Equation 6-2,population or standard devia
AreasItundercan be shown that,
a Gaussian Curve regardless of its width, 68.3% of the area beneath ause thewe функцијата
the�Nwouldbutton
STDEV() haveвоfunction
on aExcel.
to compute
pocket in the population
calculator,
Excel. Do or
not con-
It can дека be малите
shown случајни
that, грешки
regardless theseсе of многу
bounds. its почести
width,Furthermore,
68.3% во споредба
of approximately
the со големите.
area beneath 95.4% a of alluse data
theИсто�Npoints
button
така, не
are
on within
a pocket
треба да calculator,
ги мешаме “true” or value of the standa
It can Gaussian
becurve
shown curve for regardless
a populationofofitsdata lies within one standard deviation (�1 a) �)dashed standard
the STDEV() deviation
thefunction in using
Excel.Equation Do not con- 6-2,
withorthe
for�athat, width, 68.3% ofwithin
the deviation
area
�3�beneath
Areas under fuselines sample standard deviation
Gaussian
of the mean .aGaussian
population
Thus, 68.3%
Curve
�2of�data
of
of the
the lies
data
mean within
making
and one99.7%
up standard
the population
. The
will (�1 vertical
lie �within the STDEV()
fuse theпоимите
use the
sample �
in
function Figure
button
standard
in Excel.
on
6-3
a
deviation
Do not
pocket with
con-
very наlarge or
calculator,
the population tha
Gaussian
of theПовршини
It can
mean curvebe
� . for
подa гаусовската
shown
Thus, population
that,
68.3% show ofкрива
regardless
of the data
the areas
data lies
of
making within
itsbounded
width,
up one
the bystandard
68.3% �1�of
population anddeviation
the�2area
will �lie. (�1 beneath
within �) a fuse the
population
примерокот
sample standard
N standard
и стандардна deviation,
deviationдевијација
which
with the на
is the
these
of theМожеmeanbounds. .сеThus, Furthermore,
68.3% ofзаthe approximately
data making up 95.4%the of all datawill
population points are withinpopulation
lie within
within the STDEV() value offunction
standard deviation, inwhich
Excel. isDothenot ofcon-
да�the
“true”
популацијата, the
којаstandard
е вистинска deviation the
these Gaussian
bounds. curveпокаже
Furthermore,for aдека
population една
approximately ofпопулација,
data lies
95.4% withinбез
of оглед
allone data наpoints
standard ширината, deviation
are 68,3 % (�16-3 �од)“true”
population standard deviation, which is вредност
the
these �2 �
bounds. of mean
Furthermore, and 99.7% within
approximately �3 � . The vertical dashed lines in Figure fuse
value theof sample
the standardstandard deviation
deviation of with
the the
�2 �површината
of
of
show the
thethemean
mean areas �под
and гаусовската
. bounded
Thus,
99.7% 68.3%
within
by �1 ofкриваthe
��3 and �data се95.4%
. The
�2 наоѓа
making
�vertical
.
of
воupall the
dashed data
интервал points
population
lines одinедна are willwithin
Figure стандардна
lie
6-3 withinvery “true” на
very стандардната
value
large
population
population
of the standard
standard
that we
deviation
deviation,
одofмногу
have sampled.
the
which is the
�2 � of the mean and 99.7% within �3 � . The vertical dashed lines in Figure 6-3 large
голема population
популација, that we одhaveкоја sampled.
е земен
show1these
the areas bounds. bounded Furthermore,
by �1� and approximately
�2�. 95.4% of all data points are within very large population
образец.
that we
“true” value of the standard deviation of the
have sampled.
show�2 the
П.П.areas
� of thebounded
Во литературата by
mean and 99.7% �1� and
на македонски
within
јазик
�2 ��3 .оваа величина се сретнува и како дисперзија.
�. The vertical dashed lines in Figure 6-3 very large population that we have sampled.
show the areas bounded by �1� and �2�.
девијација (±σ) околу средната вредност μ. Според ова, 68,3 % од податоците на

една популација лежат во овие граници. Понатаму, приближно 95,4 % од сите
податоци се наоѓаат во интервалот од ±2σ околу средната вредност, а 99,7 % од
податоците се наоѓаат во интервалот од ±3σ. Вертикалните испрекинати линии
на слика 6-3 ги означуваат границите на интервалите означени со ±1σ и ±2σ.
Со оглед на ваквата поврзаност со површината, стандардната девијација може
да се користи како алатка за предвидување. На пример, може да кажеме дека во
68,3 од 100 случаи, случајните несигурности на едно мерење се во интервал не
поширок од ±1σ. Соодветно на претходното, може да кажеме дека во 95,3 од 100
случаи, грешките на едно мерење се во интервалот од ±2σ итн. Пресметувањето
на површината е прикажано во илустрацијата 6-2.
Како се пресметува До сега повеќе пати ја спомнавме површината под кривата. При статистичката
површината под кривата? анализа на податоци, потребно е да знаеме како може да се определи површината под
гаусовската крива во произволно одбрани граници. Површината под кривата, помеѓу
две одбрани граници, ја дава веројатноста на едно мерење да се најде во одбраните
граници. Се поставува прашањето: Како се определува површината под кривата?
Белешката на маргината од страницата 121 ја дава равенката со која е дефинирана
гаусовската крива за популација со средна вредност μ и со стандардна девијација
од σ. Да претпоставиме дека нè интересира површината под кривата во интервалот
од -1σ до +1σ околу средната вредност. Со други зборови, сакаме да ја пресметаме
површината помеѓу μ – σ и μ + σ.
Оваа операција може да ја изведеме со интегрирање на равенката со која е дефинирана
гаусовската крива. Според тоа, заинтересирани сме да го најдеме следниот интеграл
e (x ) 2/ 2 2
површина = dx
√2
Можеме да претпоставиме дека μ = 0 и дека σ = 1. Со тоа равенката ја добива
следната форма
1
e x2/2
површина = dx 0.683
,
1 √2
0,5
0,4
0,3
y
0,2 0,683
0,1
0
�4 �3 �2 �1 0 1 2 3 4
x
Исто така, ако сакаме да ја дознаеме површината на растојание од 2σ околу
средната вредност, потребно е да го пресметаме следниот интеграл:
2
e x2/ 2
,
2 √2
6Б Статистичка обработка на случајни грешки 125
0,5
0,4
0,3
y
0,2 0,954
0,1
0
�4 �3 �2 �1 0 1 2 3 4
x
За ±3σ добиваме
3
e x2/2
3 √2
0,5
0,4
0,3
y
0,2 0,997
0,1
0
�4 �3 �2 �1 0 1 2 3 4
x
На крај, исто така, важно е да ја најдеме и површината под целата крива.

Тоа ќе го направиме со следниот интеграл:
e x2/2
површина = dx 1
√2
Може да видиме од интегралите дека површината под кривата за растојанија од
една, две и три стандардни девијации околу средната вредност изнесуваат
68,3 %; 95,4 % и 99,7 % од вкупната површина под кривата.
Figure 6-3 Normal error curves. The standard deviation for curve B is twice that for curve A; that
126 is, �B � 2�Chapter 6 abscissa
A . (a) The Random is the deviation
Error: from
How Certain Canthe
Wemean
Be? in the units of measurement. (b) The
126 abscissa isПоглавје
the deviation from the mean in units of �. Thus, the two сигурни?
curves A and B are identical here.
126 Chapter 66 Random
Случајни грешки: Колку може да бидеме
Error: How Certain Can We Be?
6B-3 Finding the Sample Standard Deviation
6Б-3
6B-3
The Population Пресметување
Equation Finding� the
6-1 must
Mean наSample
be
and стандардна
modified
the Sample девијација
Standard
when Mean на образецот
it isDeviation
xapplied to a small sample of data.
За the
Thus, да може
sampleдаstandard
се примени врз sмал
deviation образец,
is given равенката
by the equation6-1 мора да биде
Statisticians find 6-1
Equation it useful
must to
be differentiate
modified when between a sample
it is applied small and
to a mean a popula-
sample of data.
модифицирана. Стандардната девијација на образецот е дефинирана со следната
√√ √√
tion mean. The sample mean x is the mean of2 a limited sample
Thus,
равенка
the sample standard deviation
N s is given by theN equation drawn from a
Равенката 6-3 се однесува population
на
(x � x)
of data. It is defined by Equation � N
i�1
i d2
5-1, when i�1 �
N
N isi a small number. The
мали множества од податоци.
читаме, „Најди ги отстапувањата од
Ја
population s �
mean �, in contrast, is the true � (x
N i�� mean �
�
1x) for theNpopulation.
2 2
�d i1 It is also (6-3)
de-
средната вредност (di),sets
fined
пресметајте
by Equation 5-1 with the
s� added
i�1
provision � that N
i�1
is so large that it ap-
(6-3)
Equation
he absence of 6-3 applies
systematic error, to
ги квадратите thesmall
popu-
од proachesNote
of data. It
that Equation
infinity. In the absence6-3 differs from
of any �Equation
1
Nsystematic 6-1 in �
N
error, two1 ways.
the First, the
population meansampleis
says, “Find the deviations from the mean di ,
и соберете ги. Потоа
mean, x, appears in the numerator of Equation 6-3 in place of the population
� is the6-3
lation meanEquation true valuetoofsmall
applies sets ofподелете
a mea- also
data. It theNote
true that
value
Равенката 6-3for
се
Equation the6-3 measured
разликува од
differs quantity.
равенката
from Equation6-1 To
во emphasize
две
6-1 работи.
in two ways. the First,
Прво, difference
во броителот be-на
the sample
square јаthem, sum со
сумата them,
N – 1divide the sum by mean, �. Second, N in Equation 6-1 is replaced by the number of degrees of
says, “Find the fromи the
sured quantity.
deviations пресметајте
meantween
di , the twox,means,
равенката
mean, appears thein sample
6-3 се појавува meanвредност
the средната
numerator is symbolized
of Equation 6-3by
за образецот and
на
in xplace thethepopulation
местото
of на средната
population
N � квадратен
1, and take корен“
the squareВеличината N–1
root.” The quan- freedom (N � 1). If this substitution is not used, the calculated s will be less on
mean вредност
mean, . за популацијата
Second, N in μ. Второ,
Equation 6-1N од
is равенката
replaced by 6-1
the е заменет
number со
of бројот
degrees �на
of
of byaverage
�. More often
the than not, particularly
deviation when �; thatNis,is ssmall, x differs from bias
square them, sum them, divide the sum by �
tity N �се called theстепени
1 isнарекува number of наdegrees
слобода. than true standard will have a negative
N � 1, Многу
and takeкалкулатори
the square root.” The quan-
со подобрени степени
freedom (Nна �слобода
1). If (N
this – 1). Ако
substitution не се
is користи
not used, оваа
the замена,
calculated пресметаната
s will be lesss, во
on
freedom. Many scientific calculators have (see Feature
просек, ќе
6-3).
биде σ, односно
tity N �функции
1 is calledимаат вградени
the number копчиња
of degrees of average than theпомала од вистинската
true standard deviation стандардна
�; that is,девијација
s will have a negativeво себе
bias
the standard deviation function built in. The
ќе содржиsample variance s 2 is also of importance in statistical calculations. It is
за пресметување
freedom. Many scientificна стандардната
calculators have (see Featureнегативна
6-3). вградена грешка. (види Илустрација 6-3).
an Варијанцата
estimate of theна population
образецот variance � 2, asтака, discussed in Section 6B-5.
the standard deviation function девијација.
built in. The sample variance s 2 is also е,of исто
importance in важна во статистиката.
statistical calculations. ItТаа is
an estimate ofпроценка за варијанцата
the population variance на
� 2,популацијата σ Section
as discussed in , како што е кажано во
6B-5.
2
секција 6Б-5.
Feature 6-3 Алтернативен израз за пресметување на стандардната девијација на образец
Илуистрација 6-3
Feature 6-3
The Significance of Number The number of degrees of freedom indicates the number of independent results that go
of Degrees
Значење на бројот
The Significance of Freedom
ofна степени
Number
into theнаcomputation
Бројот степени наofслобода
a standard deviation. бројот
го покажува Thus, when � is unknown,
на независни two quanti-
резултати што се
The
ties number
земаат beofextracted
предвид
must degrees of freedom
при пресметувањето
from a set ofindicates thedata:
number
на стандардната
replicate x andofs.independent
One degree results
Значи, акоthat
of freedom μ go
неis е
of Degrees ofнаFreedom
слобода? into the
познато, computation of a
тогаш двеx вредности
used to establish standard
because theтреба deviation.
sum of даthe Thus,
се individual when
екстрахираат � is unknown,
од резултатите
deviations, two quanti-
with theirдобиени
signs re-со
ties mustmust
повторените
tained, be extracted
add up tofrom
мерења: aThus,
и s.
zero. set
Еденofwhen
replicate
степенN �наdata: x andсеs.have
1слобода
deviations Onebeen
degree
користи за of се
да freedom
computed, the is
определиfi-
used
, to
затоаestablish
што x
суматаbecause
на the sum
индивидуалните of the individual
отстапувања deviations,
(од
nal one is known. Consequently, only N � 1 deviations provide an independent mea- with
), their
заедно signs
со re-
нивниот
tained,
знак, ofmust
the add
sure изнесува up toЗатоа,
нула.
precision zero. Thus,
of the кога when
set.се N�
користат
Failure to1usedeviations
N – N1 � 1 have
отстапувања beenсеcomputed,
in calculatingдобива the fi-
подобра
the standard
nal one
проценка is
deviation за known. Consequently,
forстандардната
small samplesдевијацијаonly N 1 deviations
на образецот.
�
results in values provide
Според
of s, which an
ова,
are on independent
само со
average mea-
користење
smaller than
на
sureN – 1
of отстапувања
the precision се
of
the true standard deviation �.добива
the set.независна
Failure toмерка
use Nза �прецизноста
1 in на
calculatingедно
the множество
standard
податоци.
deviation for Акоsmall
не сеsamples
користи N – 1inвоvalues
results пресметувањето
of s, which are на on
average smallerдевијација
than
за
theмал
trueобразец,
standardсе добиваат
deviation �. вредности за s кои се во просек помали од вистинската
стандардна девијација σ.
An Alternative Expression for Sample Standard Deviation
За
To да
An се пресмета
calculate
Alternative стандардната
s with a calculator
Expression девијација
that
for Sample does наhave
not калкулатор
Standard кој не
a standard
Deviation поседува
deviation копче
key, the
за директно
following пресметување,
rearrangement згодно
is easier to еuse
даthan
се примени равенката,
directly applying преуредена
Equation 6-3: на
To calculate
следниот s with
начин, a calculator that
за пресметување наdoes
s: not have a standard deviation key, the
following rearrangement is easier to use than directly applying Equation 6-3:
√√
��x�
N 2
N i
� x � � �Nx �
N
i�1
2
i
N
i�1 2
s�
� x2i �N �i�11N
i�1
(6-4)
s� (6-4)
Во примерот
Example 6-1 6-1 е прикажана
illustrates the useупотребата
N на
of Equation равенката
�6-4 s. пресметување на s.
6-4 за
1 to calculate
Example 6-1 illustrates the use of Equation 6-4 to calculate s.
Пример
Example6-1
6-1
Example
Следните 6-1
The following results се
резултати were obtainedодin паралелни
добиени the replicateпроби
determination of the leadна
за определување
content of
количеството a blood sample:
на олово 0.752, 0.756, 0.752, 0.751, and 0.760 ppm Pb. и
The following results wereвоobtained
примероци
in theодreplicate
крв: 0,752; 0,756; 0,752;
determination of the0,751
lead
Calculate
0,760 ppm the mean and the standard deviation of this set of data.
content of Pb. Да се пресмета
a blood средната
sample: 0.752, вредност
0.756, и стандардната
0.752, девијација
0.751, and 0.760 ppm за Pb.ова
множество од податоци.
Calculate the mean and the standard deviation of this set of data.
6Б Статистичка обработка
6B Treating Random на случајни
Errors грешки
with Statistics 127
127
За Toдаapply
може да ја6-4,
Equation примениме равенката
we calculate � x 2 and (6-4
� x )треба
2
/N. да ги пресметаме
i i
-4, we calculate � xTo
2 и
x i)2/N. 6-4, we calculate � x 2i and (� x i)2/N.2
(� Equation
apply
i and
Sample xi xi
xi Пробаx 2i
Sample xi x 2i
1 0,752 0,565504
0,752 210,565504 0,756
0,752 0,571536
0,565504
0,756 320,571536 0,752
0,756 0,565504
0,571536
0,752 430,565504 0,751
0,752 0,564001
0,565504
0,751 540,564001 0,760
0,751 0,577600
0,564001
0,760 50,577600 � x i � 3,771
0,760 � x 2i � 2,844145
0,577600
� x i � 3,771 � x 2i � 2,844145x
� i � x i � 3,771 � x 2i � 2,844145
3,771
x� � � 0,7542 � 0,754 ppb Pb
xi 3,771 � x
N i 3,771
5
� � 0,7542 � 0,754xppb � Pb � � 0,7542 � 0,754 ppb Pb
N 5 N 5
(� x i)2 (3,771)2 14,220441
2� � � 2,8440882
(3,771) 2
14,220441 (�Nx i) 5 2
(3,771) 14,220441
5
� � � 2,8440882 � � � 2,8440882
5 5 N 5 5
Substituting into Equation 6-4 leads to
on 6-4 leads to Со замена наinto
Substituting добиените
Equationвредности
6-4 leadsвоtoравенката 6-4 добиваме
√ √√
2,844145 � 2,8440882 0,0000568
s� � � 0,00377 � 0,004 ppm Pb
√ √
8440882 0,00005682,8441455�� 12,8440882 0,0000568
4
� s� � 0,00377 � 0,004 ppm � Pb � 0,00377 � 0,004 ppm Pb
4 5�1 4
6B Treating Random Errors with Statistics
Note in Example 6-1 that the difference between � x 2i and (�2 x i)2/N is very
Овде треба да забележиме To дека
apply разликата
Equation помеѓу calculate � x i aand
weтермовите
6-4, subtracting и 2(� x i)2/N. е
small.
1 that the difference NoteIf we had�rounded
in Example
between x 2i and6-1(� these numbers
x i)2the
that /N verybefore
difference
is between � x 2i them, and (� xserious
i) /N iserrorvery
многу мала. Доколку овие броеви ги заокружевме пред да ја пресметавме нивната
would
small. have appeared
beforeIfsubtracting
ed these numbersразлика, we had rounded in
them, the computed
these
a seriousnumbers value
error
Sample of s. To avoid this source
before subtractingx ithem, a serious of error,
errorx 2i
ќе направевме голема грешка при пресметувањето на s. За да се избегнат
never
n the computed ваквите
value round
wouldofhave s. Toa standard
appeared
avoid deviation
in the
this sourcecomputed calculation
ofнаerror, until the very
value of s. To avoid this end. Furthermore,
source of error,
грешки, заокружувањето 1 цифрите при пресметка 0,752 на стандардната 0,565504
and
d deviation calculationfor
never the
round same
until athe reason,
standard
very end.
девијација треба да се прави на самиотnever
deviationuse Equation
Furthermore,calculation 6-4 to
until calculate
the very
крај на пресметувањето. the standard
end. Од devia-
Furthermore,
истите
2 0,756 0,571536
1 Секогаш кога одземаме два големи и
tion
and of
n, never use Equation 6-4numbers
for
причини, the
to same containing
reason,
calculate
никогаш не the never five
standard
се користи or more digits.
useравенката
Equation
devia- Use Equation
6-4заtoпресметување
6-4 calculate 6-3стандардни
the standard
на instead.
devia- Any time we subtract two large, approxi-
приближно еднакви броеви, добиената
3 1 0,752 0,565504
Handheld
ining five or moretion digits.
девијации calculators
of numbers
наUse
броеви andсодржат
containing
Equation
кои small
6-3five computers
or
instead.
пет more
4 или with
digits.a standard
Anyцифри.
повеќе time Usewe subtract
Наместо
0,751 deviation
Equationtwoтоа,6-3сеfunction
large, instead.
approxi-
користи
1 mately equal
Any time
0,564001 разлика wenumbers,
претставува the
subtract two difference
релативно will
large, approxi-
мал
usually
nd small computersHandheld
равенката employ
6-3 a
with acalculators version
standard
2. Рачните of
deviation Equation
and калкулатори
smallfunction 5 6-4.
computers Thus,
with
и малите expect
matelyaequal large
standard
компјутери
numbers, errors
0,760 deviation in
коиdifference
the s when
function
поседуваат0,577600 број,
will паequal
usually
mately според
have a тоа и несигурноста
relatively
numbers, large uncertainty.
the difference will
on of Equation these
usually
6-4. devices
Thus,
функции employ areaused
заexpect large
пресметување toerrors
version calculate
of in s the
на Equation when
стандардната standard deviation
6-4. девијација,
Thus,
usually�expect of a data
large
x i �пресметките
have a3,771 errors
relatively set
large�ги xthat
in has
2 s when
базираат
uncertainty.
� 2,844145 во така пресметаната
usually have a relativelyбројка ќе биде
large uncertainty.
i
five or
these more
devices significant
are Имајќи
used figures.
of atodata calculate thatthe
hasstandard голема.
to calculate the врз
standard
равенкатаdeviation
6-4. го set предвид,
ова може даdeviation
се очекуваат of aпоголеми
data set that has
грешки
When you significant
make на statistical calculations, � x iза податоци
3,771 што содржат
figures. при
five пресметување
or more стандардната
figures. x � remember
девијација � that because � 0,7542 of � the0,754
uncer-
пет или
ppb Pb
повеќе
tainty
istical calculations, inцифри.
When a sample
x,you
remember make standard
statistical
that because ofdeviation
calculations,
the uncer- N
may remember
differ 5that because
significantly fromof thethepopula-
uncer- WhenКогa N : �, x : � and s : �.
Кога
tion се
standard
taintydiffer
ndard deviation may прават статистички
deviation.
in x, significantly
a sample standard from the пресметки,
deviation треба
popula-may differ
When N да се запомни
significantly
: �, x : � and from дека
s :the поради
�. popula- When N : �, x : � and s : �.
несигурноста во определувањето на(� x, iстандардната
tion standard deviation. )2 (3,771)2девијација на образецот
14,220441
може Isзначително да сеError
разликува
� девијација � на популацијата. � 2,8440882
What the Standard of theодMean? стандардната
N 5 5
What Is theonStandard
Error of the Mean?
The Error of the Mean?
Штоfigures
претставува percentage distribution
стандардната грешкаjustнаquoted referвредност?
средната to the probable error for
ge distribution ajust
single
The measurement.
figures
quoted to theSubstituting
on percentage
refer If
probable intoreplicate
a distribution
serieserror
of Equation 6-4refer
just quoted
for leads
samples, totothecontaining
each N mea-
probable error for
Проценотот на распределба за кој зборувавме се однесува на грешки кои се во
√ √
surements,
a single
If a series of replicate is taken
measurement.
samples, randomly
each If a from
series
containing Nof
2,844145 a population
replicate
mea- of data,
samples,
� 2,8440882 the
each mean of
containingeach
N set
mea-
врска со еден образец. Доколку, пак, серии на обрасци, од0,0000568
кои секое содржи
will
domly from a population
N
show less
surements,
мерења, of
and the
is data,
се taken
земаат
s mean
less �scatteroffrom
randomly
од популација
aseach
N aincreases.
population
set
од
The
податоци,
standard
� thedeviation
ofрасејувањето
data, mean of of
� each
each set � 0,004 ppm Pb
0,00377
5� 1 4на податоците
mean
околу средната вредност на секое од, на ваков начин направените мерења, ќе Itсе
will
s scatter as N increases. is
show known
Theless as
andthe
standard standard
less scatter
deviation error
asof N of the mean
increases.
each and
The is given
standard the symbol
deviation ofsm .
each
mean
tandard error ofнамалува is known
the mean соand isasgiven
the standard
зголемување theнаsymbol errorsm of
. Itthe mean
N. Стандардната and is за
девијација given theод
секоја symbol sm . It
добиените
Note in Example 6-1 that the difference between � x 2i and (� x i)2/N is very
12Во
In most поголемиот
cases, the број наsmall.
first two or threeIfdigits
случаи, we in
првите had aдвеrounded
set или these
триare
of data цифри numbers eachbefore
во toедно
identical вакво subtracting
множество
other. Thus, од them, a serious error
as an al-
податоци сеusing
идентични. Имајќи го ова предвид, како алтернатива во the
однос наofупотребата на
r three digits in a setternative
1
In data to
of most cases,
are theEquation
first
identical totwo
each6-3,
would these
orother.
threehaveidentical
digits
Thus, a digits
appeared
in an
as al- of can
set data be
in thearedropped
identicaland
computed to eachremaining
value
other. s.digits
Thus, used
Toasavoid
an al- this source of error,
равенката
with 6-3,6-4.
Equation идентичните
For цифри
example, the може да deviation
standard бидат отстранети,
fordeviation а преостанатите
thedropped
data in calculation
Example 6-1 цифри
could може
be да
based
ternative
6-3, these identical digits
се
can be
користат
to dropped
using Equation
во 0.052,
and
равенката never
the 6-3, round
these
remaining a standard
identical
digits digits can
used be and until
the remaining the
digits very
used end. Furthermore,
on
ple, the standard deviation0.052,
with for0.056,
Equation 6-4. in
the data For and so6-4.
forth
example,
Example 6-1
На(or
the
пример,
even
standard
could be 52, пресметувањето
56, 52, etc.).
deviation
based for the
data in Example 6-1
could be
за
based
податоците во Пример 6-1 andможеforдаthe same
бидат reason,соnever
направени use Equation
користење 6-4 to0,052
на 0,052; 0,056; calculate
итн. the standard devia-
o forth (or even 52, (па
56,on 52,
0.052, 0.056, 0.052, and so forth (or even 52, 56, 52, etc.).
etc.).
дури и со користење на tion of 52
52, 56, numbers
итн.). containing five or more digits. Use Equation 6-3 instead.1 Any time we subtract two larg
Handheld calculators and small computers with a standard deviation function mately equal numbers, the diff
usually employ a version of Equation 6-4. Thus, expect large errors in s when usually have a relatively large
these devices are used to calculate the standard deviation of a data set that has
five or more significant figures.
When you make statistical calculations, remember that because of the uncer-
tainty in x, a sample standard deviation may differ significantly from the popula- When N : �, x : � and s :
tion standard deviation.
средни вредности е позната како стандардна грешка на средната вредност
Стандардната грешка на средната и се бележи со ознаката sm. Може да се покаже дека стандардната грешка на
вредност претставува can be shown that the standard error of the mean is inversely proportional to the
The standard error of a mean isстандардна
the stan- средната
can вредност
be shown е обратно
that the пропорционална
standard со квадратниот
error of the mean корен од бројот
is inversely proportional на
to the
The на множество
standard error of a mean isодthe
податоци
stan- square root (N)
примероци
of the number
коиnumber
of data points
се користени
N used to на
calculate the mean:
dard deviation of a set of data divided by
поделеноofсоa set
квадратниот корен
square root of the of data за пресметување
points средната
N used to calculate theвредност.
mean:
dard deviation of data divided by од
the square
бројот root of the number
на податоци
root of theво
of data
множеството. s
the square number of data s � s (6-5)
points in the set. smm � N (6-5)
√√N
points in the set.
Spreadsheet Exercise
Вежба со електронските
Spreadsheet Exercise табели Computing
Пресметувања the Standard девијација
Computing
Deviation
the Standard Deviation
In this example, we will calculate the standard deviation, the variance, and the
In
Воthis
овојexample,
примерwe ќе will calculate the стандардната
ја пресметаме standard deviation, the variance,
девијација, and theи
варијанцата,
relative standard deviation of two sets of data. We begin with the spreadsheet
релативната
relative стандардна
standard девијација
deviation на две
of two sets of множества од податоци.
data. We begin with theЌе започнеме
spreadsheet
and data from the Spreadsheet Exercise in Chapter 5. The standard deviation s is
со електронската
and data from theтабела која ја користевме
Spreadsheet Exercise in во Поглавје
Chapter 5. Стандардната
5. The девијација
standard deviation s is
given by the
s е дадена
equation
соequation
следната равенка
given by the
√
N
N
�� (x(x i �� x)x)22
i�1 i
s� i�1
s� N�1
N�1
and the variance is s 2.
and the variance is s 2.
Варијанцата претставува s2.
Finding the Variance
Finding the Variance
If you are continuing
Пресметување the Spreadsheet Exercise from Chapter 5, begin with the
на варијанцата
If you are continuing the Spreadsheet Exercise from Chapter 5, begin with the
data on your
Доколку computer screen.
продолжувате Otherwise,
со работа retrieve the file average.xls
во електронската from
data on your computer screen. Otherwise, retrieve theтабела креирана во вежбата
file average.xls from
your
во floppy disk
Поглавје 5, by clicking
тогаш on Fсо
започнете ile/податоците
Open. MakeкоиcellсеD1 the active
наоѓаат на cell, andекран.
вашиот type
your floppy disk by clicking on File/Open. Make cell D1 the active cell, and type
Доколку тоа не е случај, побарајте го фајлот average.xls од дискот со
одбирање на File/Open. Направете ја ќелијата D1 активна и напишете во неа
Deviation^2[↵]
Deviation^2[↵]
Девијација^2 [↵]
Cell D2 should now be the active cell, and your worksheet should appear as
Cell D2 should now be the active cell, and your worksheet should appear as
Сега ќелијата D2 би требало да е активна и вашата електронска рабела би требало
follows.
follows.
да изгледа како што е прикажано подолу.
Податоци Девијација Девијација^2
Вкупно
Ср. вредност
Сега напишете
Now type
Now type
=C2^2 [↵]
=C2^2[↵]
=C2^2[↵]
и со тоа квадратот од отстапувањето кое се наоѓа во ќелијата C2 се појавува

во D2. Ископирајте ја оваа формула во останатите ќелии во колоната D со тоа
што уште еднаш ќе кликнете на D2 и со повлекување на долниот десен агол на
ќелијата надолу до D7. Сега ги имате пресметано квадратите од отстапувањата
од средната вредност (која се наоѓа во B13) за секој од податоците.
Каратенка за изведување на собирањето

За да ја најдеме варијанцата, мораме најпрво да ја најдеме сумата на квадратите
од отстапувањата. Затоа сега кликнете во ќелијата D11, а потоа и на AutoSum
иконата која е прикажана на маргината од оваа страница.
Вкупно
Ср. вредност
Ќелиите од D2 до D10, на претходната слика, означени со правоаголник со

испрекината линија претставуваат аргументи на функцијата SUM која се
наоѓа во ќелијата D11 и во линијата за формули. Како што може да забележите
од формулата, Еxcel претпоставува дека сакате да ги сумирате сите елементи
над ќелијата D11 и автоматски ја комплетира содржината на ќелијата. Кога ќе
притиснете [↵] сумата на квадратите од отстапувањата ќе се појавува во D11.
Со оглед на тоа што ќелиите од D8 до D10 се празни тие не допринесуваат на
никаков начин во пресметувањето на сумата, така што слободно може да останат
во формулата. Но, мора да бидеме внимателни, затоа што во некои случаи таквите
празни ќелии може да предизвикаат проблеми.
Последниот чекор во пресметувањето на варијанцата е да се подели добиената
сума на квадратите од отстапувањата со бројот на степени на слобода кој
изнесува N – 1. Формулата со која ќе ја направиме оваа последна пресметка ќе на
напишеме во D12. Пред да продолжиме напишете во ќелијата F12 Варијанца.
Потоа кликнете на ќелијата D12 и напишете
=D11/(B12-1) [↵]
Пресметаната вредност за варијанцата веднаш ќе се појави во ќелијата. Важно

е да се нагласи дека во формулата за пресметување на варијанцата, разликата
B12 – 1 мора да биде ставена во загради за да може Excel да го пресмета бројот на
степени на слобода пред да го изврши делењето. Доколку заградите не се стават,
тогаш најпрво ќе се изврши делењето на D11 со B12, a потоа од резултатот ќе
се одземе 1. За да го илустрираме ова да претпоставиме дека D11 = 12 и дека

Редослед на операции B12 = 3. Доколку не користиме загради ќе добиеме D11/B12 – 1 = 3, но доколку ги
користиме заградите тогаш добиваме D11/(B12 – 1) = 6. Редоследот на изведување
Редослед Oператор Опис
на математичките операции во Excel е многу важен. Запомнете дека, исто како и
1 2 Негација во алгебрата, Excel го изведува логаритмирањето пред множењето и делењето,
2 % Процент и исто така, го изведува множењето и делењето пред собирањето и одземањето.
3 ^ Степенување Редоследот на операциите може да го промениме со поставување на загради
4 * and / Множење на соодветен начин. Редоследот по кој Excel изведува различни математички и
и делење логички операции е прикажан во маргината.
5 1 and 2 Собирање и
одземање Пресметување на стандардната девијација
6 5, ,, ., Споредба
,5, .5, Нашиот следен чекор е пресметувањето на стандардната девијација, преку наоѓање
,. на квадратен корен од варијанцата. Кликнете на ќелијата D13 и напишете
=SQRT(D12) [↵]
Потоа кликнете на F13 и напишете
Стандардна девијација [↵]
Вашата електронска табела треба да изгледа како што е прикажано подолу.
Вкупно
Варијација
Ср. вредност Стандардна девијација
Забележете дека ќелиите Е12 и Е13 намерно се оставени празни. Сега ќе ги

искористиме вградените функции во Excel за да ги пресметаме варијанцата и
стандардната девијација за да ги провериме нашите формули.
Вградени статистички функции на Excel

Кликнете на ќелијата Е12 и напишете
VAR(
Сега кликнете со глувчето на ќелијата B2 и повлечете го глувчето до ќелијата B7.

Електронската табела треба да изгледа како што е прикажано подолу.
Вкупно
После ова референците B2:B7 се јавуваат во ќелијата Е12 и во линијата за

формули. Сега отпуштете го копчето на глувчето и притиснете [↵]; со тоа
варијанцата се појавува во ќелијата Е12. Доколку операциите сте ги направиле
коректно, вредностите кои треба да се наоѓаат во ќелиите D12 и Е12 треба да се
Notice that the cell references B2 : B7 appear in cell E12 and in the formula bar.
идентични.
Now, let up on the mouse button, and type [↵]; the variance appears in cell
Сега активна ќелија треба да биде Е13. Доколку тоа не е случај, тогаш
E12. If you have performed these operations correctly, the values displayed in
кликнете на таа ќелија и напишете
cells D12 and E12 are identical.
The active cell should now be cellSTDEV(
E13. If it is not, click on it, and type
потоа со курсорот обележете ги ќелиите B2:В7 како што тоа го направивте
претходно. Отпуштете го копчето STDEV( на глувчето, притиснете [↵] и добиената
стандардна девијација ќе се појави во ќелијата Е13. Пресметаните вредности во
and clickD13
ќелиите and иdrag
Е13toтреба
highlight
да сеcells B2 : B7
еднакви. as you
Треба да did previously.
кажеме Let up иonVAR
дека STDEV the
mouse button, type [↵], and the standard deviation appears
функциите ја пресметуваат стандардната девијација на образецот, како и in cell E13. The
computed values
варијанцата in cells D13
на образецот, а неand E13 should
соодветните be equal.заNote
вредности that the Excel
популацијата. Овие
вградени
STDEV and функции
VAR се задоволително
functions calculateдобри
the со огледstandard
sample на тоа што вашите обрасци
deviation and the
секогаш ќе бидат доволно
sample variance, not theмали, така што ќеpopulation
corresponding треба да пресметувате статистики
statistics. These на
built-in
обрасците,
functions are а неquite
на популациите
convenient од кои your
since примероците потекнуваат.
sample will always be sufficiently
До that
small сега you
не обрнувавме
will want toмногу внимание
calculate sample на statistics
бројот наrather
децимални места кои
than population
се прикажуваат во ќелиите. За да го контролирате прикажувањето на бројот на
statistics.
децимални
Up to thisместа
point,заweнекоја
have ќелија/ќелии кликнете
paid little attention на number
to the иконатаofIncrease
decimalDecimal
places
која е прикажана
displayed на сликата
in the cells. која се
To control theнаоѓа во маргината.
number of decimalОбележете
places in aгиcell
со глувчето
or range
ќелиите
of cells, D12:E13
highlightиtheпробајте
target сега. Потоа
cell(s), and кликнете
click on theна Decrease
Increase Decimal
Decimalиконата
button
за да го намалите бројот на децималните места. Excel
shown in the margin. Highlight D13 : E13 now, and try it. Then clickне знае колку децимални
on the
места ви се потребни во некоја ќелија – тоа мора да го контролирате самите.
Decrease Decimal icon to reverse the process. Excel has no idea how many sig-
Сега намалете го бројот на значајни цифри додека не биде прикажана само една
nificant figures to display in a cell; you must control this aspect yourself. Now
значајна цифра. Може да забележите дека Excel ги заокружува броевите како
decrease the number of decimal places until only one significant figure is dis-
што треба.
played. Note that Excel conveniently rounds the data for us.
Коефициент наofваријација
The Coefficient или
Variation, or процент
Percent на релативна
Relative Standard стандардна
Deviation девијација
Крајната цел на оваа вежба е да го пресметаме коефициентот на варијација
Our final goal for this exercise is to calculate the coefficient of variation (CV), or
(CV) или, како уште се нарекува, процентите релативна стандардна девијација
percent relative standard deviation (%RSD) (See Section 6B-5 for an explana-
(%RSD) (види Секција 6Б-5 за објаснување за термините). Како што е прикажано
tion of this term). As shown by Equation 6-7, %RSD is given by
со равенката 6-7, %RSD се пресметуваат според равенката
s
CV � � 100%
x
Кликнете сега на ќелијата Е14 и напишете
=Е13*100/B12 [↵]
Потоа кликнете на F13 и таму напишете ја ознаката CV, %[↵]. Вашата

електронска табела сега треба да изгледа како што е прикажано на сликата подолу.
Пресметките кои ги изведовме вклучуваат пресметување на множење на односот
на содржината на ќелиите E13 и B13 со 100. Со ова, релативната стандардна
девијација е изразена во проценти. Одберете на екранот да се прикажуваат само
статистички значајните цифри за CV.
Вкупно
Варијација
Со ова креиравме електронска табела со која може да се изведуваат неколку

основни типови на статистички пресметки. За да се заврши оваа задача во
потполност, одберете соодветна локација, конструирајте формула за да се
прикажат степените на слобода, додајте ознака на соседна ќелија за препознавање
на оваа важна променлива. Сега зачувајте го овој фајл за понатамошна употреба.
Употребете ја оваа електронска табела за да ги проверите пресметките од Пример
6-1. За да ги избришете податоците од табелата, треба да кликнете и да ги означите
полињата B2:B17 и потоа притиснете го копчето [Delete]. Алтернативно, би
можело да кликнете на ќелијата B2 и едноставно започнете со запишување на
новите вредности. Внесувањето на секој нов податок се завршува со [↵]. На крај
не заборавајте да ги избришете вредностите во ќелиите B7:D7.
Како последна вежба во овој дел побарајте ја електронската табела која ја
креиравте во Поглавје 5 за гравиметриско определување на хлориди, која ја
именувавме како grav_chloride.xls Внесете ги формулите во ќелиите од
B12 до B14 за да ја пресметате средната вредност, стандардната девијација,
како и релативната стандардна девијација изразена во промили. Во овој пример,
помножете ја релативната стандардна девијација со 1000 во ќелијата B14.
Дотерајте го бројот на цифри во секоја од ќелиите да биде еднаков со бројот на
значајни цифри. На следната слика е прикажан резултатот. Зачувајте го овој фајл
за да може подоцна да го користите како модел при правењето на други слични
лабораториски пресметки.
Гравиметриско определување на хлориди

Примероци
Маса на шишенцето со примерокот, g
Маса на шишенцето без примерокот, g
Маса на примерокот, g
Маса на садот со AgCl, g

Маса на празниот сад, g
Маса на AgCl, g
% хлориди
средна вредност % хлориди
средна вредност, % хлориди
RSD, во промили
6Б-4 Во колкава мерка s претставува сигурна мерка за прецизноста?

Поголемиот број на статистички тестови што се опишани во Поглавје 7, се
темелат на стандардните девијации на образецот, а веројатноста за добивање
точни резултати расте со порастот на веродостојноста на s. Несигурноста во
проценетата вредност за s опаѓа кога N во Равенка 6-4 расте. За вредности на
N поголеми од 20, сметаме дека s и σ се практично идентични. На пример, ако
50-те мерења прикажани во Табела 6-2 се поделат на десет подгрупи од по пет
мерења, пресметаните вредности за s значително ќе варираат од група до група
ПРЕДИЗВИК: Покажете дека ова
(ќе бидат во интервалот од 0,0023 до 0,0079 mL), дури и ако средната вредност тврдење е точно.
од пресметаните вредности е иста со средната вредност на целото множество
на податоци (0,0056). Наспроти ова, вредностите за s добиени со поделба на За N > 20, s ≈ σ.
множеството на две подмножество на податоци, се приближно идентични (0,0054
и 0,0058 mL).
Брзото зголемување на точноста во определувањето на s со зголемувањето
на N овозможува да се добие добра апроксимација за σ, во ситуации кога
изведувањето на мерењата не бара многу време и кога не е проблем да се добијат
повеќе примероци за анализа. На пример, доколку е потребно да се измери pH на
поголем број на раствори во текот на некое истражување, згодно е да се пресмета
s врз основа на една серија од прелиминарни експерименти. Изведувањето на
овие мерења е едноставно. За таа намена се потребни електроди во раствор со
познато pH и отчитување на вредноста за pH од инструментот. За да се определи
s, во 20 до 30 порции од пуферот со познат pH, се изведуваат мерења, со сите
постапки повторени на идентичен начин. Во ваков случај, претпоставуваме
дека случајната грешка при изведувањето на последователните мерења е иста
како и при мерењата кои се изведени за да се пресмета s. Така, вредноста за s,
определена со Равенката 6-4, претставува точна проценка на теоретската σ.
Собирање на податоци за подобрување на точноста на s

За анализи, за кои е потребно подолго време за изведба, претходно спомнатиот
пристап често пати е непрактичен. Во ваква ситуација, податоците од анализи на
слични обрасци, собрани во определен временски период, може да се сумираат
за да се процени вредноста за s која е поверодостојна од било која вредност за s,
добиени за некое од подмножествата. Треба да имаме предвид дека, за да може
Равенка за вкупна стандардна Равенката за пресметување на вкупната стандардна девијација од повеќе множества
девијација од податоци ја има следната форма
√
N1 N2 N3
(x i x 1)2 (x j x 2)2 (x k x 3)2
sвкупно i 1 j 1 k 1
N1 N2 N3 Nt
Во горната равенка N1 претставува бројот на податоци во множеството бр. 1, N2 е
бројот на податоци во множеството бр. 2 итн. Со Nt e означен бројот на множества
од податоци од кои се пресметува вкупната стандардна девијација.
да се пресмета вкупната стандардна девијација, се претпоставува дека во секое

од множествата податоци, случајните грешки потекнуваат од исти извори. Оваа
претпоставка може да се смета за точна доколку примероците имаат сличен
состав и доколку анализите се изведувани на идентичен начин.
За да се добие проценка за вкупната стандардна девијација, sвкупна,
девијациите од просечната вредност на секое од подмножествата податоци
се дигнати на квадрат; добиените квадрати од подмножествата податоци се
собираат; добиената сума се дели со соодветниот број на степени на слобода. На
крај, вкупната стандардна девијација се добива со пресметување на квадратен
корен од добиената вредност. По еден степен на слобода се губи за секое
од подмножествата на податоци. Според тоа, бројот на степени на слобода
во вкупната s е еднаков на вкупниот бројот на мерења намален за бројот на
подмножества. Во Илустрацијата 6-4 е прикажана равенка со која sвкупна може
да се пресмета за вкупно t множества од податоци. Во Пример 6-2 е прикажана
примената на оваа равенка.
Пример 6-2
Во седум примероци од риба од заливот Чисапик е определена содржината на
жива со метода која се базира на апсорпција на зрачење од пареи жива. Да се
пресмета вкупната стандардна девијација за оваа метода врз основа на податоците
во првите три колони од следната табела:
Број на Средна Сума на квадрати

анализирани Содржина на концентрација на отстапување од
Образец примероци Hg, во ppm на (ppm) на Hg средна вредност
1 3 1,80; 1,58; 1,64 1,673 0,0258

2 4 0,96; 0,98; 1,02; 1,10 1,015 0,0115
3 2 3,13; 3,35 3,240 0,0242
4 6 2,06; 1,93; 2,12; 2,16; 2,018 0,0611
1,89; 1,95
5 4 0,57; 0,58; 0,64; 0,49 0,570 0,0114
6 5 2,35; 2,44; 2,70; 2,48; 2,482 0,0685
2,44
7 4 1,11; 1,15; 1,22; 1,04 1,130 0,0170
Вкупно = 28 Сума на квадрати = 0,2196
Вредностите во последните две колони за примерокот број 1 се пресметани на

следниот начин:
6Б 6B Treating
Статистичка обработка
Randomна случајни
Errors грешки
with Statistics 135
135
xi � (x i � x) � (x i � x)2
1,80 0,127 0,0161
1,58 0,093 0,0086
1,64 0,033 0,0011
5.02 сума
Sumнаofквадрати
squares � 0.0258
5,02
x� � 1,673
3
Останатите податоци
The other data во колоните
in columns 4 and 5 4were
и 5 obtained
се пресметани на сличен
similarly. Then начин. Според
тоа добиваме:
Ssвкупна
pooled
√
0,0258 � 0,0115 � 0,0242 � 0,0611 � 0,0114 � 0,0685 � 0,0170
�
28 � 7
� 0,10 ppm Hg
Како
Noteшто
thatсеone
забележува,
degree ofзаfreedom
секој од is
анализираните
lost for each примероци се samples.
of the seven губи по еден степен
Because
на слобода. Но, со оглед на тоа што остануваат повеќе од 20 степени
more than 20 degrees of freedom remain, however, the computed value of s can на слобода,
пресметаната
be consideredвредност за s може да се of
a good approximation �. за добра проценка на σ.
смета
Computing the Pooled Standard Deviation Spreadsheet Exercise

Пресметување на вкупната стандардна девијација Вежба со електронските табели
In this spreadsheet exercise, we calculate the pooled standard deviation of the
Во овааdata
seven вежба
setsсоofелектронски табели,
Example 6-2. Let usќе ја пресметаме
begin стандардната
with a clean spreadsheet.девијација
Enter the
на седумте множества од податоци од Пример 6-2. Ќе започнеме од празна
data and column and row headings as shown below.
електронска табела. Внесете ги податоците заедно со ознаките за колоните и
редиците како што е покажано на следната слика.
Број на множества
Вкупно DF
Отст^2 Вкупно Отст^2
s(вкупно)
Мали математички трикови

A Little
Како штоMathematical Trickery
беше покажано во Пример 6-2, нужно е да се пресмета сумата на
квадратите
As shown inна Example
6-2, itодisсредната вредност,
necessary за секое
to compute од седумте
the sum of the множества
squares of
податоци. Excelfrom
the deviations не поседува
the meanвградена
for eachфункција за пресметување
of the seven на вкупната
data sets. Excel does not
стандардна девијација,
have a built-in functionниту
for пак, има функција
the pooled standardзаdeviation,
пресметување на квадратите
nor does it have a
од отстапувањата. Но, ние може да ја искористиме предноста на функцијата
function for computing the sum of the squares of the deviations. We can take
advantage of од
VARIANCE, theкоја
VARIANCE
со мало function, however,
преуредување, можеif we solve theдоequation
да дојдеме сумата for
на
variance forодthe
квадратите sum of the squares
отстапувањата of the
и тоа на deviations
следниот as follows.
начин.
N
� (x i � x)2
i�1
s2 �
N�1
N
� (x i � x)2 � s 2(N � 1)
i�1
So, for each data set, we will compute the variance and multiply it times the
number ова,
Според of degrees
за секоеofмножество
freedom N од� 1, whichќеwe
податоци can find using
ја пресметаме the COUNT
варијанцата и ќе
function.
ја We begin
помножиме with data
со бројот set 1. на слобода N – 1, кој може да се пресмета
на степени
со Click
користење
on cellнаB8,
функцијата
and type COUNT. Да започнеме со првото множество од
податоци.
Кликнете на ќелијата B8 и напишете
=VAR(B2:B7)[↵]
=VAR(B2:B7) [↵]
Alternatively, you may use the mouse to select cells B2 : B7 as illustrated in our
Или, може
previous со користење
spreadsheet на глувчето
exercise. Now, inдаcell
се селектираат
B9 type ќелиите B2:B7, како што
беше опишано во претходната вежба со електронски табели. Сега, почнувајќи од
ќелијата B9 напишете
=COUNT(B2:B7)[↵]
=B9-1[↵]
=COUNT(B2:B7) [↵]
=B8*B10[↵]
=B9-1 [↵]
=B8*B10 [↵]
The first two columns of your worksheet should look like those shown below.
Првите две колони од електронската табела треба да изгледаат како што е
покажано подолу.
Отст^2
Now, click and drag from cell B8 to cell B11 to highlight those cells. Click on
the fill handle, and drag to the right to copy the formulas into columns C through
Сега кликнете и повлечете со глувчето од ќелијата B8 до B11 и селектирајте ги
H. When
сите youСега
ќелии. let up on theдесен
долниот mouseагол
button, your worksheetќелии
на селектираните should appear similar
повлечете го кон
to the one at the top of the next page.
десно за да се ископираат формулите во останатите колони (од C до H). Кога ќе го
отпуштите копчето на глувчето вашата електронска табела треба да изгледа како
што е покажано на следната слика.
Вкупно DF
s(вкупно)
Сумите од квадратите од отстапувањата (Отст^2) од секоја од средните вредности

се прикажани во редот 11.
Пресметување на сумата на квадратите за сите податоци

За да се најде вкупната сума на квадрати, кликнете во ќелијата I11 и потоа
кликнете на иконата AutoSum и ќе треба да го добиете следното на вашиот
екран.
Вкупно DF
Отст^2
s(вкупно)
Забележувате дека Excel веднаш претпоставува дека сакате да ги сумирате

вредностите кои се наоѓаат во ќелиите B11:H11, притискате [↵], а вкупната сума
на квадрати се појавува во ќелијата I11. Сега ископирајте ја формулата која се
наоѓа во I11 во ќелијата I10. Со ова ги направивте сите неопходни пресметки
кои ви се неопходни за пресметување на вкупната стандардна девијација. Сега
одберете ја ќелијата I12 и напишете
=QSRT(I11/I10) [↵]
и вредноста за вкупната стандардна девијација ќе се појави во ќелијата. За да

се комплетира целата електронска табела, во ќелијата I9 додадете формула со
која ќе се пресметува бројот на множества од податоци од кои се пресметува
вкупната стандардна девијација. Време е да ја снимиме добиената електронска
табела на диск во датотека со име pooled_std_dev.xls. Содржината на оваа
датотека изгледа како што е покажано на следната слика.
Вкупно DF
s(вкупно)
In this exercise, we have constructed a worksheet to compute the pooled stan-

dard deviation of several sets of data. As extensions of this example, you may
Во оваа
use вежба конструиравме
the worksheet електронска
to solve some табелаstandard
of the pooled со која сеdeviation
пресметува вкупната
problems at
стандардна девијација за неколку множества од податоци. Како проширување
the end of the chapter. You may also wish to expand the worksheet to accommo-
на овој пример, може ја користите оваа датотека за решавање на некои од
date larger sets and larger numbers of sets of data.
проблемите кои се дадени на крајот од оваа глава. Електронската табела може
да се прошири за повеќе множества од податоци и за повеќе податоци во секое
од нив.
6Б-5 Алтернативни изрази со кои може да се прикаже прецизноста

6B-5 воAlternative Terms for Expressing the
една популација
Precision of Samples of Data
Хемичарите вообичаено ја користат стандардната девијација на образецот за да
Chemists
ја прикажатordinarily employ
прецизноста во sample standard deviation
своите податоци. in reporting
Но, постојат the precision
и други изрази со кои
of
тааtheir
можеdata. Three
да се other terms are often encountered, however.
прикаже.
Варијанца (s2)
Variance (s2)
Варијанцата, едноставно, претставува квадрат од стандардната девијација:
The variance is equal to the square of the The variance is simply the square of the standard deviation:
standard deviation. N N
Варијанцата претставува стандардна
девијација дигната на квадрат
� (x i � x)2
i�1
� (d i)2
i�1
s2 � � (6-6)
N�1 N�1
Note
Важноthatе the
да standard deviation
кажеме дека has the same
стандардната units as има
девијација the data,
истиwhereas
единициtheкакоvari-и
ance has the units
податоците, додекаofпак,
the data squared.има
варијанцата People who do
единици коиscientific work tend
претставуваат to use
квадрат од
standard
единиците deviation rather than податоци.
на оригиналните variance asЛуѓето
a measure of precision.
od науката почесто It is
ја easier to
користат
relate a measurement
стандардната andкако
девијација its precision
мерка за ifпрецизноста.
they both have the same
Полесно е даunits. The ad-
се донесуваат
заклучоци
vantage of за поединечните
using variance isмерења и нивнатаare
that variances прецизност
additive, доколку обете
as we will seeвеличини
later in
имаат
this исти единици. Предноста, пак, од употребата на варијанцата е во тоа што
chapter.
оваа величина е адитивна, како што подоцна, во оваа глава, ќе видиме.
Relative
РелативнаStandard Deviation
стандардна (RSD) (RSD)
девијација and Coefficient of Variation
и коефициент (CV) (CV)
на варијација
Chemists frequently
Често пати quote standard
на хемичарите deviations in
им е попогодно, relative rather
стандардната than absolute
девијација да ја
изразуваат
terms. во релативни
We calculate единици
the relative одоштоdeviation
standard во апсолутни. Релативната
by dividing стандардна
the standard devi-
девијација се пресметува ако се подели стандардната девијација со средната
вредност на множеството податоци. Често пати се изразува во промили или во
6C6CTheThe Standard
Standard Deviation
Deviation of Computed
of Computed Results
Results 139
139
6В Стандардна девијација на пресметаните резултати 139
ation
ation bybythethe mean
mean of of
thethe
setset
of of data.
data. It It
is is often
often expressed
expressed in in parts
parts perper thousand
thousand
(ppt)or orinсо
проценти,
(ppt) inpercent
percentbyby
множење на multiplyingthis
добиените
multiplying thisratio
вредности ratioby
соby 1000
1000
1000 ‰pptpptor orbyby
односно со 100%.
100
100%. For
%.For
На
пример,
example,
example,
s s
RSD
RSD �� 1000
1000 pptppt
‰
x x
Релативната стандардна девијација помножена со 100 % се нарекува коефициент
The
на The relative
relative
варијација standard
standard
(CV). deviation
deviation multiplied
multiplied byby 100%
100% is is called
called thethe coefficient
coefficient of of TheThe coefficient
coefficient of variation
of variation is the
is the percent
percent
variation
variation (CV).
(CV). Коефициентот
relative
relative standard
standard наdeviation.
варијација
deviation.
претставува процент на релативна
s s стандардна девијација
CVCV
�� 100%
100% (6-7)
(6-7)
x x
Relative
Relative standard
standard deviations
deviations often
often give
give a clearer
a clearer picture
picture of of data
data quality
quality than
than
do do absolute
Релативната
absolute standard
deviations. AsAs
девијација, an
често
an example, suppose
пати, дава
example, појасна
suppose that
that a sample
слика contains
за квалитетот
a sample contains
наabout
aboutподатоците
5050 ofво
mgmg of однос
copper
copper наand
and стандардната
that
that thethe девијација.
standard
standard Како
deviation
deviation aпример
of of a copper
copper со кој ова ќе го
determination
determination
isилустрираме
is 2 mg.
2 mg. The
The може
CV CV да
forfor земеме
this
this sampleпримерок
sampleis is
4%.4%. кој
For aима
For околуcontaining
a sample
sample 50 mg бакар
containing и 10
only
only стандардна
10
mg,mg,
thethe
CV CV од 2 mg. Коефициентот на варијација за овој образец изнесува 4 %.
is 20%.
is 20%.
Додека пак, за примерок со маса од 10 mg, CV изнесува 20 %.
Spread
Spread
Ранг илиoror Range
Range
ширина (w). The
(w).
(w). The
Рангот spread,
(или or
spread, or range,
range,
ширината) is another
is претставува
another term
term that
that
друга is sometimes
isвеличина
sometimes со
used
used to describe
to describe
која може да се the the precision
precision
опише of a set
of a set на
прецизноста of replicate
of replicate results. It is the
results. Itодisповторени
едно множество difference
the difference be-be-
мерења.
tween
tween
Оваа thethe largest
largest
величина value
value in in
претставува thethe
setset
and
разлика andthethe
помеѓу smallest.
smallest. Thus,
Thus,
најголемата и the
the spread
spread
најмалата of
thethe
ofвредностdata
data воin
in
Figure
едно множество
Figure 5-1 is (20.3
5-1 is (20.3 од� 19.4)
податоци.
19.4) � Според
� 0.9 ppm
0.9 ppmтоа,
� Fe.
Fe. рангот на податоците презентирани на
Слика 5-1 изнесува (20,3 – 19,4) = 0,9 ppm Fe.
Пример
Example6-3
Example 6-3
6-3
ЗаFor
For thethe
setset
of of
множеството data
data in in Example
Example
податоци 6-1,
6-1,
од Пример calculate
calculate (a)(a)
thethe
6-1 пресметајте variance,
variance,
ја (а)(b)(b)
thethe relative
relative
варијанцата, (б)
standard
standard deviation
deviation in in parts
parts perper thousand,
thousand, (c)
(c) the
the coefficient
coefficient of of variation,
variation,
релативната стандардна девијација и изразете ја во промили, (в) коефициентот andand
(d)(d)
наthe
the spread. и (г) рангот.
spread.
In
InВо Example
Example
Пример 6-1,
6-1,
6-1 wewe found
found
најдовме дека
x�
x� 0,754
0,754 ppm
ppm PbPb and
and s�
s� 0,0038
0,0038 ppm
ppm PbPb
(а)2 s 2
(a)
(a) s � � 2 2
(0,0038)
(0,0038) � � 1,41,4
��10 10
�5 �5
0,0038
0,0038
(б)
(b)(b)
RSDRSD
�� 1000
1000 pptppt
�� 5,05,0
pptppt
0,754
0,754
0,0038
0,0038
(в)
CVCV
(c)(c) �� 100%
100% �� 0,50%
0,50%
0,754
0,754
(г)
(d)(d)
ww �� 0,760
0,760 �� 0,751
0,751 �� 0,009
0,009
6В Стандардна девијација на
пресметаните резултати
6C
6C THESTANDARD
THE STANDARDDEVIATION
DEVIATION
Често патиOF
OFсеCOMPUTED
јавува потреба да сеRESULTS
COMPUTED процени стандардната девијација на резултатите,
RESULTS
што се пресметани од два или повеќе експериментални податоци, секој од нив
соWe
We often
позната
often needneed
to to
стандарднаestimate
thethe
estimate standard deviation
на образецот.
standard deviation of of
Како a result
aшто that
hashas
е прикажано
result that been
во
been com-
Табела
com-
6-4, начинот
puted from на кој
two таквите
or more проценки
experimentalсе прават,
data зависи
points, од
each аритметиката
of which
puted from two or more experimental data points, each of which has a known has која
a при
known
тоа се
sampleкористи.
sample standard deviation. As shown in Table 6-4, the way such estimates areare
standard deviation. As shown in Table 6-4, the way such estimates
made
made depends
depends onon
thethe type
type of of arithmetic
arithmetic that
that is involved.
is involved.
140
140
140 Chapter666 Random
Chapter
Chapter RandomError:
Random Error:How
Error: HowCertain
How CertainCan
Certain CanWe
Can WeBe?
We Be?
Be?
140
140
140
140 Поглавје
Chapter666 Random
Chapter
Chapter Случајни
Random
Random грешки:
Error:
Error:
Error: How
How КолкуCan
HowCertain
Certain
Certain може
Can
Can Weда
We
We бидеме сигурни?
Be?
Be?
Be?
Table6-4
Table
Table 6-4
6-4
Table
Table
Table
Table 6-4
6-4
6-4
6-4
ErrorPropagation
Error
Error Propagationin
Propagation inArithmetic
in ArithmeticCalculations
Arithmetic Calculations
Calculations
Error
ErrorPropagation
Error Propagation
Propagation
Пресметување
in
inArithmetic
in Arithmetic
Arithmetic
на грешката
Calculations
Calculations
Calculations
при примена на аритметички операции
Typeof
Type
Type of
of
Вид
Typeна
Type
Type of
Calculationof
Calculation
of
Calculation Example*
Example*
Example* StandardDeviation
Standard
Standard Deviationof
Deviation ofyyy
of
пресметки
Calculation
Calculation
Calculation Пример*
Example*
Example*
Example* Стандардна
Standard
Standard
Standard девијација
Deviation
Deviation
Deviation ofна
of
of yyy y
Additionor
Addition
Addition or
or yyy��aaa�
� ��bbb� ��ccc sssyyy� ��√√√sss2a2aa�
2
��sss2b2bb�2
��sss2c2cc2
(1)
(1)
(1)
Собирање
Addition
Addition
subtraction
Addition
subtraction
subtraction orили
or
or yyy�
�aaa�
� ��bbb� ��ccc sssyy� �√√ssa22�2
�ssb22�
y � √s aa � s bb � s cc
2
�ssc22 2
(1)
(1)
(1)
одземање
√√√√��
subtraction
subtraction
Multiplication
subtraction or or s
syys y s 2
ssaaa 2 � ssbbb 2 � ssccc 2
22 s 222 s 222
Multiplication
Multiplication or (2)
Множење
divisionили or
Multiplication
Multiplication or yyy��aaa�b/c
� �b/c
�b/c sssyy � �� ssa 22� � sssbbb 22� � sssccc 22 (2) (2)
Multiplication
division
division or yyy�
�
� a�b/c
a�b/c
a�b/c y y yy � �
� asaaaa � �
� bbb � �� ccc (2)
(2)
(2)
делење
division
division
division ssysyyyyy sssaaa aaa bbb ccc
x
Exponentiation
Exponentiation
Exponentiation yyy��aaaxx
� sssyy � ��xxx ssa (3)
(3)
(3)
yyyy � sa
Степенување
Exponentiation
Exponentiation
Exponentiation �aaaxxx
yyy�
� �xxx aaaa
� (3)
(3)
(3)
yyy aaa sssa
a
Logarithm
Logarithm
Logarithm yyy��log
� log101010aaa
log sssyyy� � 0,434 ssa
�0,434
0,434
a (4)
(4)
(4)
sa
Логаритмирање
Logarithm
Logarithm
Logarithm �log
yyy�
� log1010
log 10 a
aa sssyy� � 0,434 aaaa
�0,434
0,434 (4)
(4)
(4)
sssyyy
y aaa
Antilogarithm
Antilogarithm
Antilogarithm yyy�� antilog101010aaa
�antilog
antilog sssyy � � 2,303saaa
�2,303s
2,303s (5)
(5)
(5)
Антилогаритмирање
Antilogarithm
Antilogarithm
Antilogarithm �antilog
yyy� antilog1010
antilog aa yyyy � �2,303s
2,303s (5)
(5)
� 10 a
yyy � 2,303saaa (5)
*a,
*a,b,
*a,
*a, bb,and
b, c cпретставуваат
иand
and ccare
are експериментални
areexperimental
experimental
experimental variableswhose
variables
variables whose вредности
whosestandard
standard
standard deviations
deviationsза коиare
deviations стандардните
are
are andssscc,,,девијации
ssasaa,,,ssbsbb,,,and
and се sa,
respectively.
respectively.
c respectively.
*a,
s*a, b,b,and
andccare
areexperimental
experimentalvariables
variableswhose whosestandard
standarddeviations
deviationsare aress , ,ss , ,and andss , ,respectively.
b, иb,sand
c. c are experimental variables whose standard deviations are saaa, sbbb, and sccc, respectively.
*a, respectively.
6C-1 The
6C-1
6C-1 TheStandard
The StandardDeviation
Standard Deviationof
Deviation ofSums
of Sumsand
Sums andDifferences
and Differences
Differences
6C-1
6C-1Стандардна
6C-1
6В-1 The
TheStandard
The Standard Deviation
Deviation
Standard of
ofSums
од збир
Deviation of и одand
Sums
Sums and
and Differences
Differences
разлика
Differences
Considerthe
Consider
Consider thesummation
the summation
summation
Consider
Consider
Да го разгледаме
Consider the
thesummation
the summation
summation следниот збир
�0,50
�0,50
�0,50 (�(�0,02)
(� 0,02)
0,02)
�0,50
�0,50
�4,10
�0,50 (�(�0,03)0,02)
0,02)
0,03)
0,02)
�4,10
�4,10 (�
(� 0,03)
�4,10
�4,10
�1,97
�4,10 (�(� 0,03)
0,03)
0,05)
0,03)
�1,97
�1,97 (�0,05)
(� 0,05)
�1,97
�1,97
�1,97 2,63 (�(�
(� 0,05)0,05)
0,05)
2,63
2,63
2,63
2,63
2,63
wherethe
where
where thenumbers
the numbersin
numbers ininparentheses
parenthesesare
parentheses areabsolute
are absolutestandard
absolute standarddeviations.
standard deviations.If
deviations. Ifthe
If thethree
the three
three
каде
where
where вредностите
individual the
the numbers
numbers
standard во inзаградите
in parentheses
parentheses
deviations претставуваат
happen are
are absolute
byabsolute
chance апсолутните
standard
standard
to have стандардни
deviations.
deviations.
the same Ifдевијации.
If
sign, the
the three
three
stan-
where
individual
individual the numbers
standard in parentheses
deviations happen by are absolute
by chance
chance to standard
to have
have deviations.
the same sign,If the three
stan-
Во случаи,standard
individual
individual кога секоја
standard
standard
deviations
deviations
deviations
happen
од стандардните
happen
happen byby девијации
chance
chance toto е со the
have
have ист
the
the
same
знак,sign,
same
same sign,
sign,
the stan-
the
the stan-
stan-
dard
dard
dard deviation
individual
deviation
deviation standard ofof
of the the
the sum sum
deviations
sum could
could be
could happen be
be as as by
as+large large
largechance as as
as0,03
��
�0.02to 0.02
0.02have �� the0.03
0.03
� 0.03 same�
� 0.050.05
sign,
0.05 �the
�–� �� 0.10
stan-
0.10
0.10
dard
dard deviation
deviation на збирот ofof the
the би
sum
sum изнесувала
could
could bebe asas 0,02
large
large +as
as � + 0,05
0.02
0.02 � = +�
0.03
0.03 0,10
� или�
0.05
0.05 � 0,02
0.10 –
that 0.10
or
dard � 0.02
deviation � 0.03 of the
� 0.05
sum �could
� 0.10.be as On large the as ��
other 0.02 hand, �
� it
0.03 is ��
possible
0.05 �
� �
��
that the
0.10
or
or
0,03� 0.02
�–0.02 0,05 ��=0.03 0.03
– 0,10. �� 0.05 0.05друга
Од �� 0.10. On
0.10.
�страна, On пак, theможно
the other еhand,
other hand,
овие it is is possible
possibleдевијации
itстандардни that the
the
or
or �
or � 0.02
0.02
�standard
three standard
0.02 �� 0.030.03
0.03 �� 0.05
deviations 0.05
0.05could��
could 0.10.
�0.10. 0.10.
combine On
OnOn to the
the
to give
the other
other
give
other hand,
hand,
anhand, it
accumulated is possible
it is possible
possible
value of that
that
of the
the
zero:
three
three
да
threeдадатstandard
standard
�
вкупна �
deviations
deviations
сума
deviations којаcould�
could
е еднаква combine
combine
combine на to
нула:
to
give
– 0.02
give
an
an
an 0.03it+ is0.05
accumulated
accumulated
–accumulated value
value
= 0 и of
value +that
of
the
zero:
zero:
0.02
zero: +
��three
� 0.02
three
0.02
0.02 standard
standard
� �
� 0.03 0.03
0.03 deviations
�� 0.05
deviations
0.05 �
0.05 �
� could
0
00 or or
could
or � �
�0.02combine
0.02
combine
0.02 � to
to0.03
0.03
� 0.03 give
give �
� 0.05 an
0.05
an
0.05 � accumulated
accumulated
� 0.
0. More
0.
�девијација More value
More likely, likely,
value
likely, of
of zero:
how-
zero:
how-
how-
�0.03
0.02– 0.05 = 0.�
0.03 Сепак,
0.05 поверојатно
0 or е дека
0.02
�
0.03
�
стандардната 0.05 0. More на збирот
likely, how- ќе
0.02
�0.02
ever, the � 0.03 �
�standard
standard
0.03 � 0.05
� deviation
deviation � � 00 of or
of the � �0.02
the 0.02
sum� � �will 0.03 �
lie� 0.05 �
between �
�these 0. More
these More twoда likely,
extremes. how- ItItIt
�
ever,
ever,
лежи the
the �
помеѓу standard овие0.05 две �
deviation екстремни or
of the � sum
sum
вредности. will
will0.03 lie
lie � 0.05
between
between
Математички 0.
these може two
two likely,
extremes.
extremes.
се покаже how-
ever,
ever,
can
ever, bethe
the
the shownstandard
standard
standard by deviation
deviation
propagation
deviation of
of
of of the the
the sum
error sum
sum will
will
mathematics
will lie
lie
lie between
between
between that thethese
these
these two
variancetwo
two extremes.
extremes.
of a
extremes. sum ItItIt
or
can
can
декаbebeваријанцата
shown by
shown by propagation
propagation
на збир или of error
of error mathematics
разлика mathematics
претставува thatзбир
that the variance
the variance of aa sum
of
на индивидуалните sum or or
can be
can be
difference
can shown
be shownshown isСпоредby
equal
by propagation
by propagation
propagation
to of
theнајверојатната
sumof of the
of error
error mathematics
mathematics
theindividual
error individual
mathematics that
variances. that the
the variance
variance
Thus, of a sum
of aa proba-
theдевијација
most sum
proba- or
or
difference
варијанци.
difference is
is equal
equal toto ова, the
the sum
sum the individual
вредност заthat
variances.
variances. the Thus,
Thus, variance the
the of
most
most sum
proba- or
за
difference
difference
ble value
difference is
is
for
is equal
equal
a
equal standard tototo the
the
the sum
sum
deviation
sum ofof
of the
the
theof individual
individual
a sum
individual or variances.
variances.
difference
variances. Thus,
can Thus,
Thus, be the
the
found
the most
most
most by proba-
proba-
taking
proba-
збир
ble
ble valueили for
value за aразлика
for a standard
standard може да се of
deviation
deviation пресмета
of aa sum sum or orкако квадратен
difference
difference canкорен
can be found
be foundод сумата
by taking
by taking на
ble
ble value
valuefor
blesquare
the square
value
квадратите for
for одaaaиндивидуалните
root standard
standard
ofthe
standardthesum sumdeviation
deviation
ofthe
deviation the of
ofaaasum
squares
of
апсолутни sum
sum of or
or
or thedifference
difference
individual
difference
стандардни can
can
can be
befound
absolute
девијации. be found
found by
bytaking
standard
Според by taking
de-
taking
тоа за
the
the square root
root of
of the sum of
of the squares
squares of
of the
the individual
individual absolute
absolute standard
standard de-
de-
the
thesquare
square
viations.
следнава
the square So,root
root
пресметка
root forof of
of thethe
the
the sum
sumof
computation
sum ofthe
of thesquares
the squaresof
squares ofthe
of theindividual
the individualabsolute
individual absolutestandard
absolute standardde-
standard de-
de-
viations.
viations. So,
So, for
for the
the computation
computation
viations.
viations.So,
viations. So,for
So, forthe
for thecomputation
the computation
computation
yyy� �a(�
� a(�sssaaa)))�
a(� ��b(�s b(�sbbb)))�
b(�s �c(�s
� c(�scc)c))
c(�s
2
yyy �� a(�sssaaa))) �
� a(�
a(� �� b(�s b(�sbbb))) �
b(�s �� c(�s c(�sccc)))
c(�s
Варијанцата
Thevariance
varianceof
ofaaasum на збир
sum или на is
ordifference
difference разлика
isisequal
equal Thevariance
The
The varianceза
variance
Варијанцата ofofy,
of y,ssss2y22yy,,,,is
y,
y, isgiven
is givenby
given byby со следното равенство
22 e дефинирана
The
The variance of sum or
or difference equal y
The
The
Theto еvariance
еднаква
variance
the sum
variance of
of
of наaaasum
ofthe
the sum or
збиротordifference
variances
sum or на
difference
of the
difference isis
варијанцитеisequal
equal
numbers
equal The
Thevariance
The varianceof
variance ofy,
of y,sssy2yy,,,is
y, isgiven
is givenby
given by2
by
to the sum of variances of
to the sum of the variances of the numbersthe numbers �sss2a2a2a� �sss2b2b2b� �sss2c2c2c
toна
to броевите
the
thesum
sumof
of the
making кои
the го прават
variances
variances
up thatsum of
of
sumofor збирот
thethe
orthe numbers
numbersили
difference. sss2y22yy2�� 22
� 22
�
to the sum of theup
making
making upvariances
that
that sum or numbers
difference.
difference.
разликата.
sssy2y � �� sssa2aa � �� sssb2bb � �� sss2c2c2c
making up that sum or difference. Hence, the standarddeviation deviation ofthe y the result isgiven
givenby byспоред равенката
making up that sum or
making up that sum or difference.difference. Од овдеthe
Hence,
Hence, стандардната
the standard
standard девијација
deviation of
of може
the result
result да sсеssyyyis пресмета
is given by
Hence,
Hence,the
Hence, thestandard
the standarddeviation
standard deviationof
deviation ofthe
of theresult
the result
result sssyyis isgiven
is given
given by
by
by
sssyyy� ��√√√sss2a2aa�2 y
�sss2b2bb�
�
2
��sss2c2cc 2
(6-8)
(6-8)
(6-8)
Апсолутната стандардна
sssyy � �
� √ √ss
22
√deviations
s a2a �
�� sss22
b2b �
�� sss 22
c2c (6-8)
(6-8)
(6-8)
Foraaasum
For
For sumor
sum oraaadifference,
or difference,the
difference, theabsolute
the absolute
absolute stan-
stan-
stan- where
where
во
whereгорнитеsssaaa,,,sssbbbравенки
,,,andandssscccare
and sare
are the
the
a, sthe sstandard
standard
b иstandard
y
c се стандардните
deviations
a
deviations b ofcthe
of
of thethree
the
девијации threeна
three terms
terms
трите
terms making
making
терма up
making upthe
up
кои the
the
го
For
For aaasum
sum or
or aaadifference,
на збир
difference, the
theabsolute
или на
absolute stan-
разлика
stan- where
where
result. s s , , ss
Substituting
where Substituting , , and
and s s are
theare the
the
standard standard
standard deviations
deviationsdeviations from of
of
the the
the three
three
example terms
terms
gives making
making up
up the
the
a , sb , and sрезултат.
sконечниот arestandard
the standard deviations from of thethe three terms gives making up the
Fordard sumdeviation
or of the
difference, answer
the is
absolutethe square
stan- result. Substituting
a b
cthe
c standard deviations example
dard deviation
dard deviation of of the answer isis the
the answer the square
square даваат
result. a b the
c Доколкуdeviations ги замениме
from the стандардните
example gives девијации од
dard
dard претставува
deviation
deviation of
ofthe
the квадратен
answer
answer isis
istheкорен
the square од
square result.
result.Substituting
Substituting the the standard
standard deviations
deviations from
from the
theexampleexamplegives gives
dardroot of the
deviation sum
of of
the the squares
answer of
the the ab-
square result.
претходниот Substituting пример the во standard
горната deviations ќе222from the example gives
�равенка добиеме
root of
root of the
the sum
sum ofof the
the squares
squares of of the
the ab-
ab-
сумата на квадратите од апсолутните sssyyy� �√√√(� (�0,02)
(� 0,02)222�
0,02) (�0,03)
(�
(� 0,03)
0,03) � (� (�0,05) 0,05)222 � � �0,06� 0,06
22� (� 0,05) 22� �0,06
root of the
root standard
of the sum
the sum
sum of the
of the squares
the squares
squares ofofthe ab-
the ab-
ab- � � �
� √√(�
solute
root
solute
solute standard
of
standard deviations
of
deviations
deviations ofthe
of
of theof
the numbers
the
numbers
numbers 22
стандардни девијации на броевите од sssyy �
y � √
(�0,02) 0,02)2 � � (� (�0,03)0,03)2 � � (� (�0,05) 0,05)2 � �� 0,06
0,06
solute
solute
used
solute
кои used
standard
standard
to
standard
used to
збирот to calculate
deviations
deviations
calculate the
deviations
calculate
или разликата the sum
the sumof
of
of
sumеor
the
or
or the
the numbers
numbers
difference.
numbers
difference.
пресметана.
difference. andthe
and
and thesum
the sumshould
sum should
should be be(�
be
0,02)
reported
reported
reported
�
as
as as2,63 (�
2,63
2,63
0,03) (�0,06).
(�
(�
�
0,06).
0,06).
(� 0,05) � �0,06
used to
used to
used calculate
to calculate the
calculate the sum
the sum or
sum or difference.
or difference.
difference. and
and the
and the
the sum sum
sum should should
should be be reported
be reported
reported as as 2,63
as 2,63
2,63 (� (� 0,06).
(�0,06).
0,06).
и добиениот збир треба да биде прикажан на следниот начин 2,68 (±0,06).
6C The
6C The Standard
Standard Deviation
Deviation of
of Computed
Computed Results
Results 141
141
6В Стандардна
Theдевијација
6C The Standard
на пресметаните
Standard Deviation
Deviation резултати
of Computed
of Computed Results
Results 141
141
6C-2
6Б-2 The Standard
The Standard
Стандардна Deviation
Deviation
девијација of Products
of Products
при множење and Quotients
and Quotients
и при делење
6C-2 The Standard Deviation of Products and Quotients
Да ја разгледаме
Consider
Consider the следнава
the following
following пресметка во
computation,
computation, која the
where
where броевите
the во мали
numbers
numbers in загради, повторно,
in parentheses
parentheses are
are again
again
Consider
absolute the following
претставуваат апсолутни
standard computation,
стандардни
deviations: where the numbers in parentheses are again
девијации:
absolute standard deviations:
absolute
absolute standard
standard deviations:
deviations:
4,10(�0,02) �
4,10(�0,02) 0,0050(�0,0001)
� 0,0050(�0,0001)
4,10(�0,02) � 0,0050(�0,0001) � 0,010406(� ?)
� 0,010406(� ?)
1,97(�0,04)
1,97(�0,04) � 0,010406(� ?)
1,97(�0,04)
Во InIn this
оваа
In
situation,
situation, the
thisситуација,
thislarger
situation,
the standard
standard deviations
the standard
deviations
девијација,
deviations
of
of two
of two штоof
two ofсеthe
of
the
the
numbers
numbers
добива
numbers со in
in
in
the
the calcula-
calcula-е
пресметката
the calcula-
tion
поголемаare
tion are largerод самиот than the result
than theрезултат. itself.
result itself.Очигледно Evidently,
Evidently, we need
декаweе needпотребен a different
поинаков
a different approach for
пристап
approach for
tion are larger and
multiplication thandivision.
the resultAsitself.shown Evidently,
in Table we
6-4,need
the a different
relative approach
standard for
devia-
при множење and
multiplication и делење.
division. Како што е in
As shown прикажано
Table 6-4,воthe Табела
relative 6-4, релативната
standard devia-
multiplication and division. As shown in Table 6-4, the relative standard devia-
tion of
tion of aa product
стандардна or
or quotient
product is
is determined
на производ
quotient determined by
by the
или количник the relative
е определена
relative standard
standard deviations of
deviations
од релативната of
tion
the of a product
numbers
стандардна forming or quotient
девијација the is determined
computed result. byформираат
For the relative
example, in standard
the case deviations of
of
the numbers forming the computed result. For example, in the case ofрезултат. На
на броевите кои го добиениот
the numbers
пример, forming the computed result. For example, in the case of
во случајот
a � bb
yy � � aa � (6-9)
(6-9)
y�
�cc b (6-9)
c
we
we obtain
obtain the the relative
relative standard
standard deviation
deviation ssyy /y /y of
of the
the result
result yy by by summing
summing the the
we obtain
squares the relative
стандардна standard
девијација deviation
s /y за syy /y
резултатот of they сеresult
добива yandby
со summing the
пресметување
squares of the relative standard deviations of a, b, and c and extracting the
of the relative standard deviations
y of a, b, and c extracting the
squares
на квадратенof the relative standard deviationsодof a, b, and стандардни
c and extracting the
square
square root
root of ofкорен
the од збирот
the sum:
sum: на квадратите релативните девијации
за a, b иroot
square c: of the sum:
√√��
ssyy For multiplication
При multiplication
множење или or при
division, the relative
делење, relative
��
ssaa 222
2
ssb 2
2
ssc 2
2 For or division, the
syy �� sbbb 22 � � sccc 22 (6-10) For
For multiplication
multiplication
релативната or
or division,
of division,
стандардна theisrelative
the relative
yy � s
aaaa � (6-10) standard
standard deviation
deviation of the answer
the answer the
is the
� bb � cc (6-10) standard
на
standard deviation
решението
deviation
square root
root of
of the of
of
the sum the
the
sum of answer
answer
of the is
is
the squares the
квадратен
squaresthe of the
the
y a b c square of
корен
square
square од збирот
root
root of
of the
the на
sum
sum квадратите
of
of the
the squares
squares на of the
of the
Applying
Applying this this equation
equation to to the
the numerical
numerical example example gives gives relative standard
relative standard deviations
релативните
deviations of
стандардни
of the
the numbers
numbers
девијации на
Applying
со замена this equation
на бројните to the numerical
вредности од примерот example gives равенка се добива
во горната relative
relative
that are
that
standard
standard
are multiplied deviations
deviations
multiplied or
or divided.
divided.of
of the
the numbers
numbers
броевите кои се множат или се делат.
ssyy
√√��
2 2 2 that are multiplied or divided.
�0,02
�0,02 22 � �0,0001 22 � �0,04
�0,0001
��
2 2
�0,04 2 that are multiplied or divided.
syy �� 0,02 � �0,0001 � �0,04 22
yy � 4,10
4,10 � 0,005
0,005 � 1,97
1,97
y 4,10 0,005 1,97
� √(0,0049)22 � (0,0200)22 � (0,0203)22 � �
� (0,0049) 22 � (0,0200)22 � (0,0203)22 � � 0,0289
�0,0289
0,0289
� √(0,0049) � (0,0200) � (0,0203) � � 0,0289
To
To complete
complete the the calculation,
calculation, we we must
must find find the
the absolute
absolute standard
standard deviation
deviation ofof the
the To find
To find the
the absolute
absolute standard
standard deviation
deviation in
in aa
To
За complete
да
result, ги the
завршиме calculation,
пресметките, we must треба findда the ја absolute
најдеме standard
апсолутната deviation of the
стандардна За
To
To да
findсеthe
find
product orнајде
the апсолутната
absolute
absolute standard
standard стандардна
deviation
finddeviation in aa
in
result, product or aa quotient,
quotient, first find
first the relative
the relative
result, девијација
product or a при множење
quotient, first или
find при
the relative
девијација за добиениот резултат, product or a quotient,
standard deviation
standard deviation in first
in the find
the result the
result and relative
and then
then
(�0,0289) � 0,0104 � (�0,0289) � делење, прво најдете theјаresult
ssyy �
� yy � � (�0,0289) � 0,0104 � (�0,0289) � 0,000301
� �0,000301
�0,000301 standard
standard
multiply deviation
deviation
it by the in the
in
result. result and then
and then
syy � y � (�0,0289) � 0,0104 � (�0,0289) � �0,000301 стандардна девијација и потоа
multiply it by the result.
multiply it
multiply it by
by the
the result.
result.
and
and wewe can
can write
write the the answer
answer and and its its uncertainty
uncertainty as as 0,0104(�
0,0104(� 0,0003).0,0003). помножете ја со добиениот резултат.
иand Example 6-4 demonstrates the calculation of the0,0104(�
сегаwe
Examplecan
може write
да
6-4 го the answer
запишеме
demonstrates and
одговорот
the its uncertainty
во
calculation форма of as standard0,0003).
0,0104(±0,0003).
the standard deviation
deviation of of the
the re-
re-
Во
sultExample
Примерот
for a more 6-46-4 demonstrates
се прикажани
complex
sult for a more complex calculation. the
calculation. calculation
пресметки за of the standard
стандардната deviation
девијација заof the re-
резултат
во
sultкој
forсеaвклучени
more complex покомплексни
calculation. пресметки.
Example
Example
Пример 6-4
6-4
6-4
Example 6-4
Example 6-4
Calculate
Calculate the
the standard
standard deviation
deviation of
of the
the result
result of
of
Да се пресмета
Calculate стандардната
the standard deviation девијација за резултат,
of the result of добиен од
[14,3(� 0,2)
[14,3(� 0,2) � 11,6(�0,2)] �
� 11,6(�0,2)] 0,050(�0,001)
� 0,050(�0,001)
[14,3(� 0,2) � 11,6(�0,2)] � 0,050(�0,001) � 1,725(�?) �
� 1,725(�?) 10�6
� 10 �6
[820(�10)
[820(�10) � � 1030(�5)]
1030(�5)] � � 42.3(�0,4)
42.3(�0,4) � 1,725(�?) � 10�6
�6
[820(�10) � 1030(�5)] � 42.3(�0,4)
ПрвоFirst,
треба
First, we
weдаmust calculate
calculate the
ја пресметаме
must standard
standard deviation
the девијацијаof
deviation ofзаthe sum
sum иand
збирот
the the
the differ-
за разликата.
and differ-За
First,
ence. For we
the must calculate
difference in the
the standard deviation of the sum and the differ-
numerator,
разликата
ence. For theво броителот
difference добиваме
in the numerator,
ence. For the difference in the numerator,
�√
2 2
ssaa � √(�0,2)
(�0,2)22 �� (�0,2)
(�0,2)22 �
saa � √(�0,2)2 � (�0,2)2 � � 0,283
�� 0,283
0,283
andзбирот
за
and for the
for theвоsum
sum in the
the denominator,
именителот
in denominator,
добиваме
and for the sum in the denominator,
� √(�10)
2 2
ssbb � (�10)22 � � (�5)
(�5)22 � � 11,2
11,2
sbb � √(�10)2 � (�5)2 � 11,2
142 Chapter
Chapter 666 Random Error: How Certain Can We Be?
142
142 Поглавје Случајни
Random грешки:
Error: КолкуCan
Weда бидеме сигурни?
Be?
We
We may
mayгоthen
Имајќи ова rewrite
then предвидthe
rewrite equation
може
the as
да ја препишеме
equation as равенката во следната форма
2,7(�
2,7(� 0,283) � 0,050(�0,001)
0,283) � 0,050(�0,001) � 1,725 � 10�6
1850(�11,2) � 1,725 � 10�6
1850(�11,2) �� 42,3(�0,4)
42,3(�0,4)
The
The equation
Сега равенкатаnow
equation now contains
содржи самоonly
contains products
productsзаand
оператори
only quotients,
множење
and и заand
quotients, Equation
делење,
and 6-10
6-10 ap-
па според
Equation тоа
ap-
30 plies.
може Thus,
да се
plies. Thus,примени равенката 6-10.
√�� 0,283
ssy
� �� 0,050 � �� 1850 � �� 42,3 �
2 2 2 2
0,283 0,001
0,001 � � 11,2 0,4
� � � � � � 42,3 �
2 2 2 2
11,2 0,4
� 0,107
y � � � � � �
yy � 2,7 0,107
2,7 0,050 1850
To
Toјаobtain
За да the
the absolute
пресметаме
obtain standard
апсолутната
absolute deviation,
standard we
we write
deviation,девијација
write пишуваме
31 ssy � y � 0,107 � 1,725 � 10�6�6 � (� 0,107) � � 0,185 � 10�6
�6
y � y � 0,107 � 1,725 � 10 � (� 0,107) � � 0,185 � 10
and
and round
round the
the answer
answer to
to 1,7(�0,2) � 10
1,7(�0,2) � 10�6..
�6
и добиениот резултат се заокружува на 1,7(±0,2) × 10 .
-6
6Г
6D Прикажување на добиените резултати
Figure 6-4 Buret section showing the
Figure6-4
Слика 6-4 Buret
liquid level Дел
and од
section
бирета наshowing the
која е покажан 6D REPORTING COMPUTED DATA
REPORTING COMPUTED DATA
liquid level
meniscus.
and meniscus. Добиените нумерички лабораториски резултати се неупотребливи доколку
нивото на течноста и менискусот. A
A numerical
корисникот
numerical неresult
добиеis
result worthless
worthless unless
isи информација the
the user
за нивната
unless knows
knows иsomething
userточност прецизност.
something about
Според
about its
its accu-
тоа,
accu-
racy
секогаш and/or precision.
е многу
racy and/or Therefore,
важно Therefore,
precision. it is always
да се даде itпроценка essential
is alwaysзаessential for
веродостојноста you
for you toto indicate
на indicate
резултатите. your
your
best
Еден estimate
best од of
of the
најдобрите
estimate reliability
theначини на којof
reliability your
ofтоа може
your data.
да се
data. One of
of the
направи
One best
theе да се ways
best дадат of
ways indicating
интервалите
of indicating
reliability
на is
довербаisпри
reliability to give
нивоaна
to give a confidence interval
сигурностinterval
confidence at
од 90 at the
% the 90%
или90%95 %, or 95%
or како
95% штоconfidence
е опишано
confidence level as
level во
as
we describe
секција 7А-2.in
we describe in Section
Друга
Section 7A-2.
метода Another
е да
7A-2. method
се дадеmethod
Another is
апсолутната to report the
is to report absolute
the absolute standard
или
standard
deviation
deviation or
коефициентот or theна coefficient
the варијација of
coefficient за variation
of податоците.
variation of
of the
Во data.
the In
In this
овој случај,
data. this case,
згодноit
case, it еis
isдаaa good
good idea
се наведе
idea
иto indicate
бројот на the
мерењаnumber of
употребениdata points
при that were
пресметката used
на to obtain
стандардната the
to indicate the number of data points that were used to obtain the standard devia- standard
девијација devia-
за да
се да
tion има
so некаква
that the претстава
user has someза квалитетот
idea of the на проценетата
probable стандардна
reliability of s.
tion so that the user has some idea of the probable reliability of s. A less satisfac-A lessдевијација
satisfac-
(s).
toryПомалку
tory but moreдобар,
but more common
common но indicator
вообичаен
indicator of индикатор
of the
the quality
quality of за data
of квалитетот
data is
is the на податоците
the significant
significant figure
figure
convention. конвенцијата за значајни цифри.
convention.
6Г-1
6D-1 Конвенција за значајни цифри
6D-1 The The Significant
Significant Figure Figure Convention
Convention
Едноставен
A начин на кој може да се укаже на можната несигурност поврзана
A simple
со simple way
way of
определувањето of indicating
indicating
на
the
the probable
резултатите probable
од
uncertainty
uncertainty associated
експериментите associated
е
with
with an
заокружувањетоan experi-
experi- на
The significant figures in a number are all
Theзначајни
significant figuresсеinсметаат
a numberцифрите
are all mental
mental measurement
measurement is
is to
to round
round the
the result
result so
so that
that it
it contains
contains only
only significant
significant fig-
fig-
За цифри резултатите така, да ги задржуваат само значајните цифри. По дефиниција,
ures. By
ures. definition, the
the significant figures in
in aa number are
are all the certain digits
the certain digits plus the first uncertain
the certain digits plus the first
што се со сигурност определени плус uncertain
бројот By definition,
наfirst
значајни цифри significant
во еден бројfigures
ги опфаќа number
сите цифри all the
кои50-mLcertain
се со digits
сигурност
првата цифра во чие мерење постои
digit. and the uncertain digit. For example,
Forкоја
example, when
when you read
you read the the buret
buret sec-
digit. and the first како
определени, uncertainи прватаdigit. за постои несигурност при50-mL
мерењето. sec-
На
извесна несигурност. tion
tion shown
shown in Figure
Figure 6-4,
in отчитува 6-4, you cancan easily tell that the
the liquid level is greater than
пример, ако се од you
биретата easily
од 50 tell
mL,that
(прикажана liquid наlevel
сликаis6-4)
greater than
се гледа
30.2 mL
mL and
30.2нивото and less than
than 30.3 mL.
mL. You can also
also estimate the position
position of the
the liquid
дека наless
течноста 30.3
е поголемо Youодcan 30,2 mL, estimate
a помалоthe од 30,3 mL. of liquid
Проценката
between
between
на положбата
the graduations
the graduations
на течноста помеѓу
to about � 0.02
to aboutподелоците, mL.
� 0.02 mL.е околу So, using
So, using the
±0,02 mL.
significant
the significant
Според ова,
figure
figureсо
convention,
користење
convention,наyou you should
конвенцијата report
should report the volume
за значајни
the volume delivered
цифри as 30.24
можеasда30.24
delivered mL,
го отчитате which
mL, which is
is four
волуменот four
significant
како 30,24 mL,
significant figures.
во којNote
figures. има that
Note вкупно
that the first
first three
the четири digits
значајни
three are
are certain
digits цифри. При and
certain што,that
and the
првите
that the триlast
last
digit
цифри (4)
се is
соuncertain.
сигурност
digit (4) is uncertain. отчитани, додека пак последната цифра (4) е проценета.
A
A zero
zero may
Нулата може,or
may orноmay
may не not
мора
not be
beда significant
биде значајна
significant depending
dependingцифра. on its
its location
on Тоа зависи од
location in
in aaнејзината
number.
number.
A
A zero that is surrounded by other digits is always significant (such as in 30.24
zero
позиција that
во is surrounded
бројот. Нула by
која other
се digits
наоѓа во is always
соседство significant
на други (such
броеви as in
секога
30.24 е
mL)
значајна because
(како it
што is read
е directly
случајот со and with
30,24 mL), certainty
затоа
mL) because it is read directly and with certainty from a scale or instrumentштоfromсе a scale
отчитува or instrument
директно од
readout.
скалата
readout.или On
Onодthe
the other
екранот
other на hand, zeros
zeros that
инструментот.
hand, that only locate
Од друга
only locate the
the decimal
страна, point
пак, нулите
decimal pointкоиfor us
us are
forслужат are
за определување
not. write на
30.24 децималната
mL as 0.03024 запирка
L, the не претставуваат
not. If we write 30.24 mL as 0.03024 L, the number of significant figures is
If we number of значајни
significant figures цифри.
is the
the
Express data in scientific notation to avoid
Прикажувајте
Express ги вашите
data in scientific резултати
notation to avoid
Доколку
same.
same. The Theрезултатот
only
only function 30,24 of
function ofmL theгоzero
the запишеме
zero before како
before the 330,03024
the is
is to L, бројот
to locate
locate the на значајни
the decimal
decimal point,
point,
confusion
секогаш воin determining whetherформа
експоненцијална terminal
за цифри
so it isе ист.
not Единствената
significant. функција
Terminal, or на
final,нулите
zeros кои
may се
or наоѓаат
may not пред
be 3 е да ја
significant.
confusion in determining whether terminal so it is not significant. Terminal, or final, zeros may or may not be significant.
постават
For децималната запирка иa затоа не сеexpressed
значајни. Нулите на крајот на бројот
да ја избегнете конфузијата соsignificant.
zeros are
zeros are бројот на
significant. For example,
example, if if the
the volume
volume of of a beaker
beaker is is expressed as as 2.0
2.0 L,
L, the
the presence
presence of of the
the
значајни нули во резултатот. може но не мора да бидат значајни. На пример, ако волуменот на една тиквичка
6Г Прикажување на добиените
6D Reporting Computedрезултати
Data 143
143
6D6D Reporting
ReportingComputed
ComputedData Data 143
143
zeroе tells
запишан како
us that the2,0 L, присуството
volume is known toнаa нулата few tenthsукажува на тоа
of a liter, дека the
so both волуменот
2 and е Rules Правила за определување
for determining the number на бројот на
of signifi-
the познат доsignificant
неколку десетти делови од литарот, нулата cantзначајни
figures: цифри:
zero
zero
are
zerotells
tells usthat
us thatthethefigures.
volume
volume
Ifisthis
is known
known
same
to fewпа
toavolume
afew isспоред
tenths
tenths ofofaтоа
reported и двојката
as
aliter,
liter,2000
soboth
so
mL,иthe
both the
the
2 2and
and 1. RulesRules fordetermining
Отстранете
for determining
ги сите the
the number
нули од ofofsignifi-
number signifi-
се значајни
situation becomes цифри. Доколку,
confusing. Theпак,last истиот
two same
zerosволумен
are notсе прикаже because
significant како 2000 themL,
the zero
the zero is are
arestill significant
significant figures.
figures. If this volume is reported as 2000 mL, the 1. почетокот
Disregard
cant all
figures: на
initialбројот;
zeros.
ситуацијата
uncertainty
situationbecomes
станува
becomes
збунувачка.
a fewconfusing.
tenths aIfПоследните
of The this or
liter same
lasttwo
volume
a few
two
двеhundred
zeros
is reported
нули
arenot
не
not
as 2000
се значајни
milliliters.
significant
mL, што
затоа
Tobecause
follow the cant figures:
the 2. 2. Отстранете
Disregard all finalгиzeros
ситеunless
нули од крајот
they fol- на
situation
the волуменот
significant еfigure confusing.
со сигурност
convention The
познат
in such last
со aточност
case, zeros
use are
одscientific significant
неколку десетинки
notation andbecause
одreport the
литарот, 1.1. Disregard
low a Disregard
бројот,
decimal освенallinitial
all
point.initial
ако послеzeros.
zeros. нив не следи
uncertainty
uncertainty isisstill
stillстотинки
aa2few
fewtenths
tenths ofofaaliter
literЗа
ororда
aafewfewприкаже
hundredmilliliters.
hundred milliliters.To Tofollow
follow
the односно
volume неколку
as 2.0 10
�figure mL. милилитри. се соодветно бројот на 3. All 2.2. remaining
Disregardall
децимална
Disregard all final
запирка.
final
digits zerosunless
zeros
including unless theyfol-
zerosthey
be- fol-
the significant
the significant
значајни цифри,figure во овој convention
convention
случај, in such
in such aтреба
волуменот a case,
case, да use scientific
useсеscientific
запише во notation
notation and report 3.
and report
експоненецијална tween lowlow
Сите a aпреостанати
decimal
decimal
nonzero digits point.
areцифри
point. вклучувајќи
significant.
thevolume
форма:
the volume
2,0 ×asas 22.0
102.0 ��10
mL. 102 2mL.
mL. 3.3. All
гиAll remaining
иremaining
нулите кои digits including
се наоѓаат
digits including zerosbe-
помеѓу
zeros be-
броевиnonzero
tween што неdigits
се нули, се значајни.
tween nonzero digits are significant.
are significant.
6D-2 Significant Figures in Numerical Computations
Care6D-2
6D-2
6Г-2 Significant
Значајни
is required цифри Figures
при
to determine
Significant ininNumerical
Numerical
the нумерички
Figures appropriate Computations
пресметки
number of significant figures in the
Computations
2
resultCare
of an arithmetic combination of appropriate
two or morenumber
numbers.
Care isisrequired
Потребно requiredtotoобрне
е да се determine the
посебно
determine the внимание number
appropriate ofofsignificant
significantfigures
при определувањето figures
на ininthe
бројот the
на
resultofofan
anarithmetic
arithmetic combination 22
значајни
result цифри во резултатот ofoftwo
twoorormore
од аритметички
combination more numbers.
операции
numbers.помеѓу два или повеќе
Sums and 3Differences
броеви.
ForSums
addition
Sumsand and
and subtraction, the number of significant figures can be found by
Differences
Differences
YouВеројатно иматеheard
have probably слушнато
it said дека
that aеден
chain
Збир
visual и разликаFor example, in the expression
inspection. ланец
is only as еstrong
толкуasсилен колку link.
its weakest што еFor силна
ad-
Foraddition
For additionand
andsubtraction,
subtraction,the
thenumber
numberofofsignificant
significantfigures
figurescan
canbebefound
foundby
by неговата
Youhave
You have probably
наслаба
probably heard
алка.
heard it itsaid
При saidthat
собирањеthata achain
иchain
При собирање и одземање, бројот на значајни цифри може да се најде визуелно. dition and subtraction, the weak link is the
visual inspection.
visual inspection. ForFor example,
3,4 example,
� 0,020 � in the
in 7,31 expression
� 10,73 � 10,7
the expression одземање,
is only asслабата
strong карика
as its претставуваат
weakest link.
is only as strong as its weakest link. For ad- For ad-
За пример, да ја разгледаме следната равенка number of decimal
бројот places in the number
ditionнаand
децималните
subtraction,места
dition and subtraction, the weak link is the
во бројот
the weak со
link is the
the second and third decimal 3,4�places
3,4 0,020
�0,020 in��
the 7,31
7,31 10,73
��10,73
answer cannot 10,7
��10,7
be significant because најмал
with број наnumber
the smallest децимални места.places.
of decimal
3,4 + 0,020 + 7,31 = 10,73 = 10,7 numberofofdecimal
number decimalplaces
placesininthe
thenumber
number
3.4 isthe
uncertain
second in
andthe first
third decimal
decimal place.
places Note
in the that the
answer result
cannot contains
be three
significant sig-
because with the smallest number of decimal places.
the second and third decimal places in the answer cannot beonly
significant because with the smallest number of decimal places.
втората
nificant
3.4 is и третата
digits even
uncertain децимала
though
in the twoво
first ofдобиениот
the numbers
decimal place. резултат не the
involved
Note that сеhave
значајни
result поради тоа што
two signifi-
contains three sig-
3.4
cantво is uncertain
бројот in
3,4 воeven the first
првата decimalе place.
децимала вклучена Note that the result
несигурност при contains three sig-
figures.
nificant
nificant digits
digits even though
though twoofofthe
two thenumbers
numbers involvedhave
involved haveмерењето.
onlytwo
only
Значи,
twosignifi-
signifi-
конечниот резултат содржи три значајни цифри иако два од собироците имаат
cantfigures.
cant figures.
само две значајни цифри.
Products and Quotients
A rule
Множење
Productsof thumb
Products иand
and sometimes
Quotientssuggested for multiplication and division is that the
делење
Quotients
answerArule should
rule be rounded so thatsuggested
it containsfor themultiplication
same numberand of significant dig-
При
its Aas the ofof
множење thumb
thumb
original
sometimes
и sometimes
делење,
number
поsuggested
with
правило, for
the
резултатот
smallestmultiplication
number
се заокружува
ofand division
division
significant
такаisisthat
thatthe
што
digits.
the
да
answershould
содржи
answer shouldbebeброј
еднаков rounded
rounded sothat
на значајни
so thatititcontains
contains
цифри со the
the samenumber
бројот
same numberofof
вклучен во significant
операцијата,
significant dig- При собирање и одземање на броеви
dig-
Unfortunately,
its содржи
as the this
the original procedure
original number oftenwith leadsthe tosmallest
incorrectnumber rounding. For example,
of significant
significant digits. When adding and subtracting numbers in
кој
its as најмал број на значајни
number with theцифри.
smallest За жалnumberоваа постапка,
of честоdigits.
пати, прикажани во експоцнецијална форма
consider
доведува the two
Unfortunately, calculations
до некоректно запишување
thisprocedure
procedure на
oftenleads бројот
leads на значајни цифри. For Како
scientific notation,
пример, изразувајте
express the
ги and
броевите numbers toсо
помножени
Unfortunately, this often totoincorrect
incorrect rounding.
rounding. Forexample,
example, Whenadding
When
theдесет
same на
adding
power of
andsubtracting
ten.
subtracting
For example,
numbersinin
numbers
да ги погледнеме
consider the two следните
calculationsдве пресметки 24 � 4,02 истnotation,
scientific степен. express
На пример,
thenumbers
numberstoto
consider the24two � 4,52calculations scientific notation, express the
� 1,08 and � 0,965 thesame
samepower
2,432 power
10 6 of ten. For example,
2,432 10 6
100,0
24��4,52 4,52 100,0
24��4,02 4,02 the � �
of ten. For�example,
24 1,08
�1,08 иand 24 0,965
100,0 � and 100,0 ��0,965 � 104 � 6�6 0,06512
� 6,5122,432
2,432 ��1010 2,432�
��2,432
� 10
�1010
66
By this rule, the first100,0 answer would be rounded to 1.1 and the second to 0.96. If
100,0
6
we Според
assume arule,
unit uncertainty in the last digit of each to number in the
theдаfirst quotient, � 1,227 � 105��10
6,512 �4 0,1227 � 106 � 10
0,06512 6
Bythis thisова правило,
the firstпрвото
answer од горните
would решенија
berounded
rounded би 1.1требало
and се заокружи
second 0.96.на
to0.96. If ��6,512 � 104 ��0,06512 � 106
By
however, rule,
the relativethe first answer
uncertainties would be
associated with to 1.1 and
eachnumberof the
these second
numbers to are If
1,1 додека, пак,unitвторото на 0,96. Доколку претпоставаме дека кај сите овие броеви 2,37442 � 106��10
1,227 2,374
5 106 � 10
�0,1227 6
1 we1weassume
assume 1 a aunit uncertainty
uncertainty ininrelative
thelast
the lastdigit
digit ofofeach
each number inthe
thefirst
inlarger first quotient,
quotient, ��1,227 � 105 ��0,1227 � 106
, , and
последната . Because the first uncertainty is much than the
24 452however, theцифра
1000 the не еuncertainties
relative со сигурност определена,
associated with релативните
eachofofthese theseнесигурности
numbersare are 6 6
however, relative uncertainties associated with 1 each numbers 2,37442��1010
2,37442 6 � 2,374 � 10
� 2,374 � 106
other1 1 two,
поврзана
, 1 1 , the
andсоrelative
1овие
1
. uncertainty
броеви
Because the in therelative
изнесуваат
first result
1/24, is also
1/452 ; the is
и241/1000.
uncertainty absolute
Бидејќи
much uncertainty
larger than the
, 452
2424
is then 452, and 1000 1000. Because the first relative uncertainty 1is much larger than the
несигурност
othertwo, two,the поврзана
the со првиот број
relativeuncertainty
uncertainty е најголема, релативната несигурност во
other relative ininthe
the resultisisalso
result also 1 ; the absolute uncertainty
; the absolute uncertainty
2424
резултатот, исто така, изнесува1/24. Според тоа апсолутната несигурност може
isisthen
да
then
се пресмета на следниот
1
начин � 0,045 � 0,04
1,08 �
24 1
1,08�� 1 ��0,045
1,08 0,045��0,04 0,04
By the same argument, the absolute uncertainty 24
24 of the second answer is given by
На
By сличен
Bythe
thesameначин,
same апсолутната
argument,
argument, 1несигурност
theabsolute
the absolute заofof
uncertainty
uncertainty вториот резултат
thesecond
the second може
answer
answer да by
isisgiven
given се
by
пресмета на следниот 0,965
начин � � 0,040 � 0,04
24 1
0,965�� 1 ��0,040
0,965 0,040��0,04
0,04
24
24
2
For an extensive discussion of propagation of significant figures, see L. M. Schwartz, J. Chem.
3За повеќе детали во врска со ова видете L. M. Schwartz, J. Chem. Educ., 1985, 62, 693.
Educ.,2
1985, 62, 693.
2 For an extensive discussion of propagation of significant figures, see L. M. Schwartz, J. Chem.
For an extensive discussion of propagation of significant figures, see L. M. Schwartz, J. Chem.
1985,62,
Educ.,1985,
Educ., 693.
62,693.

Ако се земе претходно кажаното предвид, тогаш првиот резултат би требало да
се заокружи на три цифри, односно на 1,08; додека пак, вториот резултат треба
The weak link for multiplication and да Therefore,
divi-се заокружи the first
на само result should
две значајни be односно
цифри, rounded на
to 0,96.
three significant figures or 1.08,
Слабата алка
sion is the при множењето
number of significantиfigures in but the second should be rounded to only two; that is 0.96.
делењето
the numberпретставува бројот
with the smallest на of sig-
number
значајни цифри во бројот со најмал Логаритми и антилогаритми
nificant figures. Use this rule of thumb with
број на значајни цифри. Користете го Треба даLogarithms
се биде посебно внимателен при заокружување на резултати во кои
and Antilogarithms
ова правило внимателно. caution. се вклучени логаритмирања. Во вакви случаи најчесто се применуваат следните
правила:Be4 especially careful in rounding the results of calculations involving loga-
3
rithms. The following
1. При логаритмирањето rulesброј,
на некој applyпоto most situations:
децималната запирка задржете онолку
цифри
1. колку што има значајни
In a logarithm цифри
of a number, во as
keep оригиналниот
many digits број.
to the right of the decimal
Бројот на значајни цифри во
The number of significant figures
2.
in the
При антилогаритмирање на некој број, во резултатот задржете
point as there are significant figures in the original онолку цифри
number.
мантисата
mantissa, or или бројотto на
the цифри
колку што има цифри по децималната запирка во оригиналниот број.
the digits right of the dec- 2. In an antilogarithm of a number, keep as many digits as there are digits to the
десно
imalод децималната
point запирка
of a logarithm, is the во
same as the right of the decimal point in the original number.
логаритамот е ист како и бројот
number of significant figures in the original
значајни цифри во оригиналниот број.
Пример 6-5
number. Thus,
Односно,
Example 6-5
log(9,57 � 104) � 4,981
Заокружете ги следните решенија, задржувајќи ги само значајните цифри: (а) log
Round the following answers so that only significant digits are retained: (a) log
4,000 × 10-5 = 4,3979400 и (б) antilog 12,5 = 3,162277 × 1012.
4.000 � 10�5 � � 4.3979400 and (b) antilog 12.5 � 3.162277 � 1012.
(a) Според правилото 1, треба да задржиме 4 цифри по децималната запирка
(a) Following rule 1, we retain 4 digits to the right of the decimal point
log 4,000 × 10-5 = 4,3979
log 4,000 � 10�5 � � 4,3979
(б) Според правилото 2, во овој случај треба да задржиме само една значајна
цифра (b) Following rule 2, we may retain only 1 digit
antilog 12,5 = 3 × 1012 antilog 12,5 � 3 � 1012
6Г-3 Заокружување на броевите

Запомни 0,635 се заокружува на 0,64 а 6D-3 Rounding Data
0,625 се заокружува на 0,62. Секогаш кога изведувате хемиска анализа треба на соодветен начин да ги
заокружувате
Note that 0.635 rounds to 0.64 and 0.625 Alwaysдобиените резултати.results
round the computed На пример, да ги analysis
of a chemical разгледаме
in anследните
appropriate way.
резултати
rounds to 0.62. добиени
For од consider
example, повторениtheмерења:
replicate61,60; 61,46;
results: 61,55
61.60, и 61,61.
61.46, Средната
61.55, and 61.61. The
вредностmean
за овиеof податоци
these dataизнесува 61,555
is 61.555, andдодека пак, стандардната
the standard deviation isдевијација
0.069. When we
изнесуваround
0,069.theНо,mean,
при заокружувањето
do we take 61.55 or 61.56? A заокружиме
дали треба да good guide на to 61,55
follow when
Кога се заокружува
In roundingброј што завршува
a number или
ending in 5, always на 61,56?
rounding a 5 is always to round to the nearest even number. In this 5way, we
Правило кое треба да се следи при заокружување на бројот
со 5, секогаш
roundсе
soзаокружува
that the resultтака
endsшто е да се заокружува
with an even eliminate any на tendency
најблискиот паренinброј.
to round a setНаdirection.
ваков начин, се елиминира
In other words, there is an
резултатот да завршува со чифтен број. number. можноста да се заокружува секогаш во една насока. Со други
equal likelihood that the nearest even number will be the higher зборови, постои
or the lower
еднаква in
веројатност
any given situation. Accordingly, we might choose to report парен
за да се заокружи на поголемиот или на помалиот the result as
број во било која ситуација. Според тоа, може да одбереме да ги презентираме
61.56 � 0.07. If we had reason to doubt the reliability of the estimated standard
резултатите на следниот начин 61,56 ± 0,07. Доколку, пак, имаме извесни
deviation, we might report the result as 61.6 � 0.1.
сомневања во проценката на стандардната девијација (s), тогаш може резултатот
We should note that it is seldom justifiable to keep more than one significant
да го претставиме во следната форма: 61,6 ± 0,1.
figure
Треба да кажеме in дека,
the standard deviation
често пати, because
не може да сеthe standard
оправда deviation contains
користењето на само error as
well. For certain specialized purposes, it may be
една значајна цифра при прикажувањето на стандардната девијација, затоаuseful to keep twoшто
significant
и стандардната девијација содржи грешка. Во некои специјални случаи може in the
figures, and there is certainly nothing wrong with including a second digit
standard
да се користат двеdeviation. It is important
значајни цифри to recognize
и нема ништо погрешноthatвоthe uncertainty на
вклучувањето lies in the
4
first digit,
втора цифра. Сепак,however.
важно е да се означи првата цифра која не е со сигурност
определена.5
4D. 3
D.J.E.Chem.
E. Jones, Jones,Educ.,
J. Chem. Educ.,
1971, 1971, 49, 753.
49, 753.
5За повеќе4For
деталиmore
на details on http://www.chem.uky.edu
оваа тема this topic, direct your Web browser
/courses to http://www.chem.uky.edu/courses/
/che226/download /CI_for_
che226/download /CI_for_sigma.html.
sigma.html.
6Г Прикажување на добиените резултати 145
6D Reporting Computed Data 145

6Г-4 Заокружување на резултатите од хемиски пресметки
Во оваа книга, како и во други текстови, од вас се бара 6Dда Reporting Computed Data 145
6D6D правите пресметки
ReportingComputed
ComputedData Data 145
145
6D-4
чија Rounding
прецизност the Results
се прикажува самоfromспоред Chemical
конвенцијата Computations Reporting
за значајни цифри. Во
вакви околности, треба логички даyou се are
претпостави несигурноста која е вклучена
6D-4
Throughout this text
Rounding andtheothers,
Results from asked to perform
Chemical calculations
Computations with data
во 6D-4
определувањето
6D-4
whose Rounding
Rounding
precision на секој
is indicated број.
theResults
the ResultsВаквата
only byfrom from несигурност
Chemicalfigure
Chemical
the significant на резултатите
convention.потоа
Computations
Computations In these се
проценува
Throughout со користење
this text and на техниките
others, youопишани are askedвоtoсекцијаperform 6В.calculations
На крај, резултатот
with data
circumstances,
Throughout
Throughout common
this
this text
text and
and sense assumptions
others, you musttoto
areasked
asked beperform
made as to the uncertainty
calculations with data
сеwhose
заокружува
precision на начин
is на others,
indicated кој тој you
only ќе are
byсодржи
the само perform
significant figure calculations
значајни цифри. Посебно
convention. with
In data
е
these
inwhose
each
whose number.
precision
precision Theisis uncertainty
indicated
indicated of
only
only the
byby result
the
the is then
significant
significant estimated
figure
figure using theInIn
convention.
convention. tech-
these
these
значајно да се одложи
circumstances, common заокружувањето
sense assumptions додека
must не be се made
заврши asсоto пресметките.
the uncertainty
niques presented
circumstances,
circumstances, in Section
common
common 6C. Finally,
sense
наsense assumptions
assumptions the result
must isberounded
be madeas sototo
as that
theituncertainty
contains
uncertainty
Воinтекот
eachна изведувањето
number. The uncertainty пресметките
of the требаresultmust
да
is сеthen made
користи барем
estimated the
една
using theцифра
tech-
only significant
inineach
each number.
number. digits.
The
The It is especially
uncertainty
uncertainty important
ofofзаthe
the result
result to postpone
isisthen
then rounding
estimated
estimated
грешката using
using until the
thetech-
the tech-
повеќе
niques одpresented
бројот наin значајните
Section цифри
6C. Finally, даthe
се избегне
result is rounded soкоја
thatнастанува
it contains
calculation
при niques is
presented
заокружувањето.
niques presented completed.
inin Оваа
Section At
Section least
6C. one
Finally,
дополнителна
6C. Finally, extra digit
the
цифра
the result beyond
понекогаш
result isis the
rounded
rounded се significant
so that
нарекува
so that it
it digits
contains
цифра
contains
only significant digits. It is especially important to postpone rounding until the
should
„заштитник“.be carried through
digits.ItItall the computations to avoid aрезултатите
rounding error. This
onlysignificant
only
calculation isСовремените
significant digits.
completed. isкалкулатори
Atisespecially
especially ги
least one important
extraприкажуваат
important
digittoto postpone
postpone
beyond rounding
the rounding
significantсоuntil
уште
until the
the
digits
extra
неколку digit
calculation
calculation is
цифри sometimes
is
is повеќе
completed.
completed. called
кој не At
At сеa “guard”
значајни,
least
least one
one digit.
па
extra
extra Modern
затоа
digit
digit calculators
корисникот
beyond
beyond the
the generally
треба да
significant
significant re-
биде
digits
digits
should be carried through all the computations to avoid a rounding error. This
tain several
внимателен
should beиisextra digits
во конечниот
carried thatрезултат
through are notcomputations
allthe significant,
да ги прикаже and the
totoсамо user must
значајните beцифри.
careful
error.Во to
should
extra be
digit carried
sometimes through all
called athe computations
“guard” digit. Modern avoid
avoid aarounding
rounding
calculators error.
generally This
This
re-
round
Примерот final
extradigit
extra results
digit properly
6-6isеissometimes
прикажана
sometimescalled so
оваа that
called only
постапка.
aa“guard” significant
“guard”digit. figures
digit.Modern are
Moderncalculators included. Example
calculatorsgenerally
generallyre- re-
tain several extra digits that are not significant, and the user must be careful to
6-6 illustrates
tain
tain several
several this
extraprocedure.
extra digitsthat
digits that arenot
not significant, and theuser
userincluded.
mustbebecareful
carefultoto
round final results properly soare
that significant,
only significantand the
figures are must Example
round
round final
final results
results properly
properly
6-6 illustrates this procedure. so
so that
that only
only significant
significant figures
figures are
are included.
included. Example
Example
Пример
6-6 6-6
6-6illustrates
illustrates thisprocedure.
this procedure.
Example со
Примерок 6-6маса од 3,4842 g на цврста смеса што содржи бензоева киселина,
C6H5COOH (122,123 g/mol), е растворен и титриран со база во присуство на
AExample
3.4842-g6-6 sample of a solid mixture containing benzoic acid, C 6 H5COOH
фенолфталеин
Example
Example до постигнување на завршната точка. За титрирање на киселината
6-6
6-6
(122.123 g/mol), was dissolved and titrated with base to a phenolphthalein end
биле потрошени
A 3.4842-g sample 41,36 mL
of aNaOH
solidсоmixture
концентрација од 0,2328
containing mol/L.
benzoic ДаCсе6 H
acid, пресмета
5COOH
point.
AA The
3.4842-g
3.4842-g
масениот
acid
удел
consumed
sample
sample
на of
of
бензоевата a41.36
a solid
solid mL ofво0.2328
mixture
mixture
киселина
M NaOH.
containing
containing
анализираниот
Calculate
benzoic
benzoic acid,
acid,
примерок.
the
CC percent
6HH5COOH
5COOH
(122.123 g/mol), was dissolved and titrated with base to a phenolphthalein 6 end
benzoic
(122.123
Како што acid
(122.123 е (HBz)was
g/mol),
g/mol),
прикажано in
wasthe sample.
dissolved
dissolved
во делот and
and
11В-3 titrated
titrated with
with
пресметките base
base
се to
to aa phenolphthalein
phenolphthalein
изведуваат на следниот end
end
point. The acid consumed 41.36 mL of 0.2328 M NaOH. Calculate the percent
As shown
point.
начин:
point. The
The in
acidSection
acidconsumed 11C-3,
consumed themL
41.36
41.36 computation
mL ofof 0.2328
0.2328 takes
MM the following
NaOH.
NaOH. Calculate
Calculate form:
the
the percent
percent
benzoic acid (HBz) in the sample.
benzoic
benzoic
As shown acidin
acid (HBz)
(HBz)Section ininthethesample.
11C-3,sample.
the
mmolcomputation
NaOH takes 1 mmolthe following
HBz form:
122,123 g HBz
Asshown
As 41,36
shown mL
ininSection
Section� 0,2328 11C-3,the
11C-3, thecomputation
computation takesthe
� takes thefollowing
following
� form: form:
mL NaOH
mmol NaOH mmol NaOH
1 mmol HBz 1000 mmolg HBz
122,123 HBz � 100%
% HBz �
41,36 mL � 0,2328 mmol mmol3,4842NaOH �
NaOH g sample 1 mmol
1 mmol HBz HBz � 122,123
122,123 ggHBz
HBz
% HBz ��33,749% 41,36mL
41,36 mL��0,2328 0,2328 mL NaOH ��mmol NaOH ��1000 mmol HBz
mLmLNaOHNaOH mmolNaOH
mmol NaOH 1000mmol
1000 mmolHBzHBz � 100%
%%HBz HBz �� 3,4842 g sample 100%
��100%
Since
Со огледall operations are either multiplication 3,4842
3,4842 g sample
org division,
sampleи делење,
the relative uncer-
�на тоа што применетите
33,749% операции се множење релативната
tainty of the
несигурност ��на 33,749%
answer
33,749%
добиеното is determined
решение by се the relative uncertainties
определува врз основа на of релативните
the experi-
Since all operations are either multiplication or division, the relative uncer-
mental
несигурностиdata.
Since
Since Let
на us estimate
експерименталните
alloperations
all operations what
areeither
are these uncertainties
податоци.
eithermultiplication
multiplication Да се are.
обидеме
ororuncertainties
division,the
division, да
theofги процениме
relative
relative uncer-
uncer-
tainty of the answer is determined by the relative the experi-
овие несигурности.
tainty
tainty of
of the
the answer
answer isis determined
determined by
by the
the relative
relative uncertainties
uncertainties of
of the
the experi-
experi-
1.mental
The position
data. Letofusthe liquid level
estimate whatin a buret
these can be estimated
uncertainties are. to �0.02 mL
mental
mental
(Figure data.
data.
6-4). Let
Let ususestimate
Initial estimate
and final what
what theseuncertainties
these
readings uncertainties
must be made,are.are.
however, so that the
1. 1.Местоположбата
The position of the на менискусот
liquid level in воaбиретата
buret canможе да се процени
be estimated to �0.02 со mL
точност
standard
1.
1.од The
The deviation
position
position ofoftheof
the the
liquid volume
liquid level
level will
in be
inaоглед
aburet
buret can
can beшто
be estimated
estimated totoна mL
±0,02
(Figure mL
6-4). (види
Initial Слика
and 6-4).
final Со
readings mustна тоа
be made, нивото
however, �0.02
�0.02thatmL
soбиретатаthe се
чита (Figure
(Figure 6-4).
на почетокот
standard deviation Initial
√(0,02) и�
6-4). Initial
2
ofна and
and final
final
theкрајот
(0,02) 2
volume readings
readings
� на must
must
титрацијата,
will
�0,028 be mL be
be made,
made, however,
however,
стандардната so
so
(Equation 6-8)девијација that
that theна
the
отчитаниот
standard волумен
standarddeviation
deviationof ќе изнесува
ofthe
thevolume
volumewill willbe be
The relative√uncertainty
(0,02)22� is then
(0,02) 2
� �0,028 mL (Equation 6-8)
√√(0,02)
(0,02)2��(0,02) (0,02)2 2��0,028
�0,028mL mL (равенка 6-8) 6-8)
(Equation
(Equation 6-8)
The relative uncertainty �0,028 is then
The
The relative uncertainty � 1000 ppt � �0,68 ppt
is then
Според тоаrelative uncertainty
релативната 41,36is then изнесува
�0,028
�0,028� 1000 ppt � �0,68 ppt
2. Generally, the absolute�0,028 uncertainty
41,36 ��1000of a ‰
1000 mass
ppt��obtained
ppt �0,68‰
�0,68 with an analytical
ppt
ppt
balance will be on the order 41,36of � 0.0001 g. Thus, the relative uncertainty of
41,36
2. Generally, the absolute uncertainty of a mass obtained with an analytical
the
2. denominator
2. 2.Апсолутната
Generally,
Generally, the is
absolute при мерењето
uncertainty на масата
ofofaamass
mass obtained наwith
with an вага е
analytical
balance willthebe absolute
on the order uncertainty
of � 0.0001 g. obtained
Thus, the relative an analytical
uncertainty of
одbalance
редот
balance на величина
willbe
will beon onthe ±0,00001
theorder g. Според
orderofof��0.0001 тоа,
0.0001g.g.Thus, релативната
Thus,the therelative несигурност
relativeuncertainty
uncertaintyof на
of
the denominator is 0,0001
именителот изнесува
thedenominator
the denominatorisis � 1000 ppt � 0,029 ppt
3,4842
0,0001
0,0001� 1000 ‰
0,0001 ppt � 0,029 ‰ ppt
3. Usually, we can assume that the��
3,4842 absolute
1000ppt
1000 uncertainty
ppt 0,029ppt
��0,029 molarity
ppt of a reagent
solution is 0.0001, and 3,4842 3,4842
so
3. Usually, we can assume that the absolute uncertainty molarity of a reagent
3.3.solution
Usually,iswe
Usually, we canassume
can
0.0001, assume
and sothat thatthetheabsolute
absoluteuncertainty
uncertaintymolarity
molarityofofaareagentreagent
solutionisis0.0001,
solution 0.0001,and andso so
146 3. Chapter
Може6да Random
сметаме декаHow
Error: апсолутната несигурност
Certain Can We Be? за моларната концентрација
146 на растворот
Chapter 6 Randomизнесува 0,0001,
Error: How Certain па
Canспоред
We Be? тоа
0,0001
0,0001 � 1000 ‰ ppt � 0,43 ‰ ppt
0,2328� 1000 ppt � 0,43 ppt
0,2328
4. 4.Релативната
The relativeнесигурност
uncertainty in соthe којаmolar mass of HBz
е определена is several
моларната маса orders of mag-
на бензоевата
4. The relative
киселина
nitude е uncertainty
smaller за than anyinofредови
неколку the
themolar наmass
three of HBzпомала
величина
experimental is several
data andодisorders
of noof
останатитеmag-три
conse-
nitude
quence.smaller
Note,than
експериментални any ofthat
податоци
however, the three
иwe
според experimental
should тоаretain
очекуваме dataдаand
enough имаis најмало
digits of no conse-
in the влијание
calcula-
врз
tionрезултатите.
quence. so Note,
that the Требаmass
however,
molar сепак
that we да водиме
should
is given to retain сметка
at leastenough дека
one more digitsтреба
in the
digit даcalcula-
(the задржиме
guard
доволно
tion so that
digit) цифри
than the при
anymolar
of theпресметките
mass is givenсо
experimental to моларната
at least
data. Thus, oneinмаса,
more така
digit што таа
we да
(the guard
the calculation, useбиде
земена
digit)
122.123 во for
than пресметките
anythe ofmolar со една
the experimental
mass цифра
(here data.
we areповеќе
Thus, (тоа
in
carrying е calculation,
thetwo„заштитната“ weцифра)
extra digits). use од
сите
5.122.123експериментални
for the molar
No uncertainty податоци.
mass
is associated withЗатоа
(here we
100%areвоcarrying
пресметките
and ќе користиме
two extra
the 1000-mmol digits).
HBz since 123,123
заthese
5. No моларната
uncertainty
are exact маса (во овој случај
isnumbers.
associated имамеand
with 100% двеtheцифри повеќе).HBz since
1000-mmol
5. these
Не постои никаква
are exact несигурност во 100 % и во 1000 mmol бензоева киселина
numbers.
соSubstituting
оглед на тоаthe штоthree relative
овие броеви uncertainties
како такви се into Equation
земаат 6-10, we obtain
по дефиниција.
Substituting
Со замена the three relative
наsрелативните uncertainties
несигурности into Equation
во равенката 6-10,
6-10 добиваме we obtain
√√� � �
� � � � � �
2 2 2
y 0,028 0,0001 0,0001
syy � 2 � 2 �
� � �
2
0,028
41,36 � 0,0001 3,4842 � 0,0001 0,2328
�
y 41,36 3,4842 0,2328
� √(0,68)2 � (0,029)2 � (0,43)2
��√8,02
(0,68)�2 � (0,029)2 � (0,43)2
10�4
� 8,02 � 10�4
sy � 8,02 � 10�4 � y � 8,02 � 10�4 � 33,749 � 0,027
sy � 8,02 � 10�4 � y � 8,02 � 10�4 � 33,749 � 0,027
Thus, the uncertainty in the calculated result is � 0.03% HBz, and we
Thus,report
should
Според the несигурностите
ова uncertainty
the result asin33.75%
theвоcalculated result 33.75
HBz or, better,
пресметувањето is на
� 0.03%
(� 0.03)%HBz,
резултатите HBz.and we
изнесува
±should
0,03 %report
бензоеваthe киселина.
result as 33.75% HBz or, better,
Затоа, резултатот 33.75 (�како
се прикажува 0.03)% HBz.бензоева
33,75 %
There is no relationship between the number киселина или, уште подобро, како 33,75(± 0,03) %.
There is nodisplayed
of digits relationship
on between the or
a calculator number
a com- It is important to emphasize that rounding decisions are an important part of
Не постои
of puter
digits никаква
displayed on a релација
calculator or
screen and the true number of помеѓу
a signifi-
com- It is calculation
every important toand
emphasize
that suchthat rounding
decisions decisions
cannot are on
be based an the
important
numberpart of
of dig-
бројот
puter screen and на
the цифри прикажани
true number of на
signifi- Треба
every е да нагласиме
calculation
its displayed on the декаsuch
andreadout
that заокружувањето
of decisions orнаonброевите
cannot
a calculator be based еonважен
a computer the number
screen. секоја
дел од of dig-
cant figures.
дисплејот на калкулаторот или на пресметка и on
дека
cant figures. its displayed theваквите
readoutодлуки не требаorдаonсеa базираат
of a calculator computerврз бројот на цифри
screen.
компјутерот со бројот на значајни што калкулаторот или компјутерот ги прикажува.
цифри.
WEB WORKS
РАБОТА НА ИНТЕРНЕТ
WEB WORKS
The National Institute of Standards and Technology maintains web pages of
Националниот
The
statistical институт
Nationaldata
Institute заtesting
for of стандарди
Standards и
andтехнологија
software. Directодржува
Technology интернет
maintains
your страница
webwebbrowser
pages ofto
која е наменета
statistical за тестирање на софтвер. Насочете
data for testing software. Direct го вашиот интернет
your the пребарувач
websitebrowser to
http://www.itl.nist.gov/div898/strd/index.html and browse to see what
кон адресата http://www.itl.nist.gov/div898/strd/index.html
http://www.itl.nist.gov/div898/strd/index.html and two и разгледајте
browse the NIST таму
site todata за да
see sets
what
kinds of data are available for testing. We use of the in
видите какви податоци се достапни за тестирање. Ние користиме две множества
kinds of data
Problems 6-13are
andavailable
6-14. for testing. We use two of the NIST data sets in
податоци од оваа институција во задачите 6-13 и 6-14.
Problems 6-13 and 6-14.
6Д ПРАШАЊА И ЗАДАЧИ *(в) точност и прецизност

(г) случајна и систематска грешка
6E QUESTIONS AND PROBLEMS
6-1. Дефинирајте
6-3. Што е разликата помеѓу
6E QUESTIONS AND PROBLEMS *(а) значењето на зборот „образец“ во
6-1. Define*(а) ранг 6-3. Distinguish between
хемијата и во статистиката

6-1. Define (б) коефициент
*(a) spread or range. на варијација 6-3.
Distinguish
*(a) the between
(б)meaning of theдевијација
стандардна word “sample” as it is used
на образецот и in a

*(a) *(г) or
(b) spread број на
range.
coefficient значајни цифри
of variation. *(a) the стандардна девијација на популацијата in a
meaning
chemical of
and the
in a word “sample”
statistical sense.as it is used
6-2.
(b) Што
*(c) coefficient е разликата
variation.помеѓу
significantoffigures. (b)
6-4. chemical
theШто andstandard
sample in a statistical
претставува sense.
deviation
стандарднатаand the population
грешка на

*(c) *(а) стандардна
(d) significant
Gaussian figures. девијација на образецот и
distribution. (b) the sampledeviation.
средната
standard standard
вредност?deviation
Зоштоand the population
6-2. (d) варијанца
Gaussian
Differentiate betweenна образецот
distribution. 6-4. What isдевијација
standard наerror
deviation.
the standard средната вредност
of a mean? Whyе isпомала од
the stan-
(б) between
6-2. Differentiate
*(a) sample средна
standard вредност
deviationнаand
популацијата и
sample variance. 6-4. What стандардната
dard isdeviation
the standard девијација
of theerror
meanof lower на
a mean? целиот
Why
than the is образец?
the stan-
standard devi-
*(a) средна
(b) sample вредност
standard
population mean на
deviationобразецот
and mean.
and sample sample variance. dard deviation
ation of the
of the data mean
points in lower
a set? than the standard devi-
(b)
*(c) population mean
accuracy and and sample mean.
precision. 6-5. ation of thethe
Consider data points insets
following a set?
of replicate
(d) accuracy
*(c) random and
and precision.
systematic error. 6-5. Consider the following sets of replicate
measurements:
(d) random and systematic error. measurements:
lowing calculations. Round each result to include
only significant figures. The numbers in parenthe-
ses are absolute standard deviations.
*(a) y � �1,02(�0,02) � 10�8 � 3,54(� 0,2)
� 10�9 � �1,374 � 10�8
(b) y � 90,31(�0,08) � 89,32(�0,06)
6Д Прашања и задачи � 0,200(�0,004) � 0,790 147
*(c) y � 0,0020(�0,0005) � 20,20(�0,02) S
6E Questions and Problems � 300(�1) � 12,12 147
6-5. За повторените мерења прикажани во 6E
6E Questions
Questionsand
andProblems
Problems 1,63(�0,03) � 10�14 147
147
следната табела пресметајте (г)
(d) y � � 158,25243
6E 6E Questions and Problems 1,03(�0,04) � 10�16 147
*A B *C D *E F
Questions
6E Questions andandProblems
Problems
2,45(�0,02) 100(�1) ��210�2 � 5,06(�0,06) ��3 147147
10 �3
*A B *C D *E F (f ) y *(д)
2,45(�0,02)
*(e)
� y
2,45(�0,02) � �� 10
10 �2 �� 505,06(�0,06)
5,06(�0,06) �� 1010 �3
*A 3,5 BB *C
*C0,812 DD 2,7 2,7 *E FF
*A 3,5 70,24 70,24 0,812 70,65
*E 70,65 0,514 0,514 (f(f)) yy � � 23,2(�0,7) � 9,11(�0,08)
2(�1)
23,2(�0,7) �2 � 9,11(�0,08)
3,53,1
3,5 70,24
70,22
70,24 0,812
0,792
0,812 2,7
3,0
2,7 70,65
70,63
70,65 0,514
0,503
0,514 2,45(�0,02)
� 6,0167
2,45(�0,02) 23,2(�0,7)
� �10�4 10
� 10 �� 9,11(�0,08)
�25,06(�0,06)
5,06(�0,06) � 10 �3 �3
*A 3,1*A B 70,22 B *C 0,792
*C D D 3,0 *E *E 70,63 F F0,503 (f )(ѓ)(fy) �� 2,45(�0,02)
6,0167 � 10 �4
�4 � 10
�2
��5,06(�0,06) ��1010 �3
3,1
3,1*A
3,1 70,22
70,22 B
70,10 0,792*C
0,794
0,792 D
3,0
2,6
3,0 *E
70,63
70,64
70,63 F
0,503
0,486
0,503 148 (f )
*6-9. y� y� 6,0167
�
Analysis � of10 several
23,2(�0,7) plant-food
� 9,11(�0,08) preparations
Chapter 6 for
Random Error: How
3,5 3,1
3,5 70,24 70,10
70,24 0,812 0,794
0,812 2,7 2,6
2,7 70,65 70,64 0,514 0,486 *6-9. 23,2(�0,7) 9,11(�0,08)for
��9,11(�0,08)
3,1 3,5
3,3
3,1 70,10
70,24
70,10 0,794
0,812
0,900
0,794 2,6
2,62,7
2,8 70,64 70,65 0,497
70,65
70,21
70,64 0,4860,514
0,514
0,486 *6-9. Analysis
�Analysis
potassium
6,0167
of
of
�
several23,2(�0,7)
several
ion
10 �4yielded
plant-food
plant-foodthe
preparations
preparations
following data: for
3,1 3,3
3,1 70,22 0,7920,900 3,0 2,8 70,63 70,21 0,5030,497 � 6,0167
potassium �1010 the following data:
ion�yielded
�4
Со6,0167
�4
70,22 0,900 0,792 2,8 3,0 70,21 70,63 0,472 0,503 *6-9. Analysis
�
potassium анализа на неколку прехранбени
3,3
3,1
3,1
2,5
3,3 2,5
70,22
70,10
0,792
0,900
0,794 2,8
2,6
3,0
3,2
3,2 70,21
70,64
70,63 0,497
0,503
0,497
0,472
0,486 *6-9. *6-9. Analysis Analysis of ionseveral yielded
ofseveral
several
the following
plant-food
plant-food preparations data: for
preparations for
2,5 3,1
3,1 70,1070,10 0,794
0,794 3,2 2,6
2,6 70,64
70,64 0,472 0,486
0,486 *6-9.
6-12.potassium производи
Calculate of a yielded
pooled plant-food
за концентрациите
estimate ofpreparations
на
s from калиумови
the follow-for
2,5
3,3 3,3 0,900 3,2
2,8 70,21 0,472
0,497 potassium ion ion yielded the following
the following data: data:
3,3 (а) средна 0,900 0,900 2,82,8 70,21
70,21 0,497
0,497 potassium
Mean
јони,
ing добиени ion yielded
spectrophotometric се следнитеthe following
податоци:
determination data:
Deviation
of NTA (ni-
вредност Mean
Mean Deviation
2,5 2,5 For
2,5 each set, calculate 3,2the
3,23,2 0,472 0,472
0,472 Percent
trilotriacetic Number
acid) in of fromDeviation
water of Individual
the Ohio River:
For
For(a) (б)
each медијана
each mean.set, calculate
set, calculate the the Percent
Percent Number
Number of
of of
of Individual
Отстапување
Individual
Sample Mean Средна K
Mean
�
Observations Results
Deviation from Mean
Deviation
(a)
(a)(b) (в)mean.ранг
mean. Sample
Sample Percent KMean
K
�
� Observations
Resultsна поединечен
from
fromMean
Deviation Mean
For each median.
set, calculate the 1 вредност5,12 Sample
Percent Number Број
Number на
of
5 ofof NTA, of Individual
резултат
0,13; 0,09;
ofIndividual
Individual од 0,06;
0,08;
(b) ForFor eachset,
(г)median.
each set,calculate
calculate
thethe 1 Percent
5,12 Number5 0,13; of
ppb
0,09; 0,08; 0,06;
(b)
(a) (c) median. Проба
1
Sample во
K %
5,12K К + мерења
5 средната
0,13; 0,09; вредност
0,08; 0,06;
spread or range. � � Observations Results from Mean
�
(a)
(д) mean. mean.
коефициент на варијација Sample
Sample K Observations
Results from 0,08
from Mean
Mean
(c)
(c)(a) spread
mean.
spread or
or range.
range. 1 12, 17, 15, 0,08
8
(b) (d)
(b) median.standard
median. deviation. 1 2 5,12 7,09 5 3 0,13; 0,09;
0,09; 0,080,08;
0,08; 0,12
0,06;
6-6.
(d) (b) Средните
standard
(d)(e)spread median.
standard вредности
deviation.
deviation. за множествата 22 1 1 7,09 5,12
5,12 2 33 5 5 0,13;
0,09;
32,0,13;31, 32 0,09;
0,08;
0,09; 0,08;
0,12
0,08; 0,06;
0,06;
(c) (c) coefficient
orво range. of variation. 3 7,09 3,98 4 0,09;
0,02; 0,08;
0,17;
0,08 0,12
0,05; 0,12
(e)
(e) податоци
(c) coefficient spread
spread orof
coefficient
orЗадача
of
range.
variation.
range. 6-5
variation. се: *за А: 3,0; за B: 3 3,98 3 4 0,02; 0,17; 0,08
0,05;
0,08 0,12
6-6.(d) The (d) accepted
standard values
deviation. for the3,4;sets*за of data in за 23 4 3,98
7,09 4,73 3 4 4 25, 29, 0,02;23, 0,17;
0,12;
0,09;
29, 260,05; 0,12
0,06;
0,08; 0,05;
0,12 0,11
6-6.
6-6. (e)The
The 70,05;
(d)accepted
accepted *за
standard
standard C:
values 0,830;
deviation.
for
deviation.
values за
the
for the D:
sets of
sets set data
of data E:in 70,05;
in *set C, 4 22 4,73 7,09
7,09 4 33 0,12; 0,09;0,08;
0,06;
0,09; 0,08;0,12
0,05; 0,12
0,11
(e)
Problem
Problem
F:
(e) coefficient
3,525. 6-5
coefficient
6-5 are:
coefficient
are:
*setof
*set
of variation.
Пресметајте ofA,
A,ја3,0;
variation.
3,0;
variation. set B,
B, 70,05;
70,05; *set C, 34 53 4,73
3,98 5,96
3,98 44 54 0,12;
0,02; 0,08;0,06;
0,17;
0,02; 0,06; 0,05;
0,05;
0,17; 0,14; 0,11
0,12
0,05; 0,10,
0,12
Problem 6-5 are: *set A,the3,0; setofB,data 70,05; *set C, 53 5,963,98 54 0,08;0,02; 0,06; 0,17; 0,14; 0,05; 0,10,
0,12
6-6.

6-6.
The
6-6.0.830;
The
0.830;
accepted
(а)
The set values
accepted
set D,
accepted
D, 3,4;
3,4; values
*set
values
*set
for
грешка
E, for
for
E,sets
70.05;
the
70.05;
the setssets
set of
set
ofdata
F,
F,
in 0,525;
data
0,525; in inFor For 45 6-13.
4
5,96
4,73Direct
4,73 your web 45 browser4 to 0,08;
0,12;the 0,06;
NIST
0,06;
0,12;
0,14;
page
0,08
0,05;
0,06;
0,10,
at
0,11
0,05; 0,11
0.830;the set6-5D,are:3,4; *set A,E,3,0;70.05; setthe F, 0,525; For 4 4,73 4 0,12; 0,06; 0,08
0,08 0,05; 0,11
Problem
the (б)mean
Problem
mean
Problem of
of
6-5
each
6-5
each
are:
*set
are:
set,
*set
set,
грешка
*set calculate
A,A,3,0;
calculate
set
3,0; B,
изразена
thesetB,
set
70,05; во
B,70,05;
70,05;*set
промили.C, C,
*set
*set C, 5 5
5
5,96http://www.itl.nist.gov/div898/strd/univ/michels.
5,96
5,96
5 5
5
0,08;0,08;
0,08;
0,06;0,06;
0,06;
0,14;0,14;
0,14;
0,10,0,10,
0,10,
the mean
(a) of each
set absolute set,
error. calculate the
6-7. 0.830;

(a) Пресметајте
0.830;
0.830;
D, 3,4; 3,4;
setsetD,D,
absolute
*set
ги
error.
3,4; *set
E, 70.05;
апсолутните
*set E,E,70.05;
70.05;set отстапувања
F, 0,525;
setsetF,F,0,525;0,525;For For
и
For html.
(a) After
Evaluate reading the page,deviation
the standard click 0,08 on the forlink
s0,08
0,08 eachla-
(a) (b) absolute error. (a) Evaluate the standard deviation ssfor
the
(b)
mean
thethe relative
of
коефициентите
meanofof
relative
mean
each error
set,
eachin
error
each на
set,
set,
in
parts
parts
calculate
calculate
per
calculate
per
the thousand.
the
thousand.
the за резултатите (a)beled
(а) да Data
Evaluate
се file
пресмета
sample. the(ASCII
standard Format).
стандардната deviation The foreach
page
девијација thatна
each you
(b)Estimate
6-7.(a) relativethe
absolute error
error. in parts
absolute per thousand.
deviation and the coefficient see sample.
contains 100 values for the speed of light as
кои се
(a) absolute добиваат
absolute error.од следните пресметки. sample.
6-7.
6-7. (b) (a)
Estimate
Estimate
of
the
theabsolute
variation
relative
Заокружете for
error
error.
absolute
го the
in
deviation
deviation
results
parts
секој
and
and
perofthousand.
резултат
the
thecoefficient
thethousand.
following
така
coefficient
што даcalcu- 148 (a) (б)(b) да се
Evaluate
(a)
(b)measured
(a) Obtain
пресмета
Obtain
Evaluate
Evaluate
thea standard
aapooled
by E.the
pooled
the вкупната
estimate
standard
estimate
N.standard
Dorsey,
deviation стандардна
fors s.for each
deviation
s.s. s sfor
forChapter
for
deviation
Transactions 6for each Error: How
Random
ofeach
the
of
of (b)(b)
variation
variation
relative
relativefor
for the error
error
the ininparts
results
results
parts
ofof the
per
the
perfollowing
thousand.
following calcu-
calcu- 6-10.(b) Obtain
Six bottles
sample.sample.
pooled
of wine estimate
were analyzed for residual
6-7.6-7.Estimatelations.
содржи the Round
absolute
само each result
deviation
значајни so andthat the it contains
coefficient only 6-10. Six bottles
sample.of wine were analyzed for1944,residual
6-7. lations. Estimate
Estimate Round thetheabsolute
absolute
each result soцифри.
deviation
deviation that itand Броевите
and
itincontains
the onlyво
thecoefficient
coefficient 6-10.
6-10. (b) Six
American
bottles
Виното
sugar,
Obtain with aPhilosophical
of
во wine
шест
the
pooled were
шишиња
following
estimate Society,
analyzed for
е анализирано
results:
for s.for 34, pp.
residual
oflations.
significant
variation
малите
of
Round
variation for each
digits.
the
загради
forthe the
result
The
results
ја ofsothe
numbers
означуваат
results
that
ofthefollowing
the
contains
parentheses
following
only are
calcu- calcu- (b)
sugar, (b)
1за
sugar, – 110,
да
Obtain
with
Obtain
with
се
the
Table
the
определи
apooled
22.pooled
afollowing
following Once estimate
results:
estimate
you
results:
присуството havefor s.s.data on the
the
на шеќер.
significant
of variation
significant digits.
for
digits. The
The numbers
results
numbers of in parentheses
following
initparentheses are
calcu-
are 6-10.
6-12. Six
6-10. Six bottles
Calculate
Sixbottles of
bottles a wine
pooled
ofwine were
wine analyzed
estimate
were of
analyzed s for
from residual
for the follow-
residual
lations.absolute
lations.Round
стандардна standard
Roundeach deviations.
result
each so that
result sothat
that contains
itcontains
contains only only 6-10. screen, use of
your mousewere toanalyzed
highlight for residual
only the 100
absolute
lations.
absolute standard
Round deviations.
each result so it only sugar, Добиени
ing with the се
spectrophotometric следните
following резултати:
results:
determination of NTA (ni-
*(а) standard
*(a)
significant , The
� 5.75(�0,03)
ydigits. deviations.
numbers � 0,833(�0,001)
in parentheses are are sugar,with
sugar,
Percent
values ofwiththe thethe
speed following
following of light. results:
results:
Copy the text to the
*(a) significant
significant
yy � digits.
5.75(�0,03)
digits. The The � numbers
0,833(�
numbers inin0,001)parentheses
parentheses are Percent trilotriacetic acid) in water from the Ohio River:
*(a)
absolute � 5.75(�0,03)
standard � 8,021(�0,001)
deviations. � 0,833(� � �1,43810,001) Percent (w/v)
clipboard. Then start Excel with Отстапување
aDeviation
clean spread- of
absolute
absolute � standard
8,021(�
0,001)
deviations. � �1,4381 (w/v) Deviation of
*(a)*(a) (б)
(b) �� 8,021(�
y �yy5.75(�0,03)18,97(�0,04) 0,001)
� �0,0025(�0,0001)
0,833(�
� �1,43810,001) (w/v)
Residual
Percent sheet, and Number
click on of
Copy/Paste на Deviation
поединечен
to Individual
insert of data
the
(b)*(a)yy � y�� 5.75(�0,03)
�5.75(�0,03)
18,97(� 0,04) � �� 0,833(�
0,0025(�0,0001)
0,833(� 0,001)
0,001) ResidualPercent Number of
Percent Individual
(b) �18,97(�
8,021(�
� 0,04)
2,29(�0,08)
0,001) � �0,0025(�0,0001)
21,2625
��1,4381 Bottle Residual %Sugar
(w/v) in (w/v)
column Number
Sample Број
Now,на
Observations
A. of
find the резултат
NTA, Results
Deviation
mean andод средната
Individual
ppb from of Mean
standard de-
� � 2,29(�8,021(�
�8,021(� 0,08) 0,001)
0,001)
� � �
21,2625 �1,4381 �17
�1,4381 Bottle Sugar (w/v)
(w/v) Observations Results Deviation
from
Deviation Meanofof
*(в)
*(c)
(b) (b) y �
y � y18,97(�
� 2,29(�
66,2(� 0,08)
0,3)
0,04)0,04) � 21,2625
1,13(�0,02)
� 0,0025(�0,0001)
� � 10 Шише
Bottle од
Sugar шеќер 1 мерења
Observations 12, Results
17, вредност
15, from
8 Mean
*(c) (b)yy � � 18,97(�
66,2(�0,3) �
� 1,13(�0,02) 0,0025(�0,0001) 1 Residual viation,
0,94
Residual Number
and compare
Number 3of your
of values Individual
to
0,050; those
Individual0,10; pre-0,08
y�� 18,97(� 0,04) � 0,0025(�0,0001) � 10
�17
*(c) � Residual Number of Individual
�66,2(�0,3)
7,4806
�2,29(� 2,29(� ��
0,08) 10�1,13(�0,02)
0,08)
�16
21,2625 21,2625
10�17 11
Bottle 2 Sugar
Bottle
0,94
0,94sented
1,08 when
Sugar Observations 33 click
2Observations
you 4 on32, 0,050;
Results 0,050;
31,
Certified 32
0,060;
Results
0,10;
from0,10;
Values
0,050;
from
0,08
Mean0,08
on the
0,090;
Mean
� � ��2,29(�
7,4806
7,4806 �� 1010 �16 ��21,2625
0,08)
�16
Bottle
2 Sugar
1,08 Observations
4 Results
0,060; 0,050;from Mean
0,090;
*(c)*(c) y � y66,2(�0,3)
� 66,2(�0,3) � � 860(�2)
1,13(�0,02)
1,13(�0,02) � 10�
�17
10 �17 2 1,08NIST web 3 page. 4 These 25, 29,
values 0,060;
23, 29,
appear 0,050;
26at
0,060 0,090;
*(c)(d)
(г) y y
� � 66,2(�0,3)
251(�1) � � 860(�2)
1,13(�0,02) � 10 �17 1 0,94 3 0,050; 0,10; 0,08
(d) 251(�1) �16 860(�2) 11 0,94
0,94 33 0,050;
0,050; 0,060 0,10;0,08
0,10; 0,08
(d) yy� � �� 7,4806 7,4806
251(�1)
�7,4806 ��
�
10�10 10�161,673(�0,006)
�16
1,673(�0,006) 2 32 1,08 http://www.itl.nist.gov/div898/strd/univ/certvalue
1,20
1,08 4 54 0,060; 0,05;
0,060;
0,060
0,12;
0,050; 0,050; 0,07;
0,090; 0,00;
0,090;
� 129,025,70 860(�2) 1,673(�
860(�2) 0,006) 3 2
3 6-13. 1,20 1,20 1,08
s/michelso.html. 5 4
5 browser
Be sure to 0,05;
to0,05; 0,12;
0,060;0,12;
increase 0,07;
0,050;
0,07;
the 0,00;
0,090;
0,00;
displayed
(d) (d) y� � 129,025,70
251(�1) � 860(�2) Direct your web the NIST 0,060 0,08
page
0,060 at
(d) y�y�129,025,70 251(�1)
�251(�1)
157(�6) �� 59(�3) number of digits 0,08
0,060
0,08
157(�6)
�1,673(�0,006)
1,673(� 0,006) 3 43 1,20 0,67 5 in 45 your spreadsheet
http://www.itl.nist.gov/div898/strd/univ/michels. 0,05;
0,05;0,05; 0,12;0,12; so that
0,10;
0,07; 0,06; you
0,00; 0,09
*(e) *(д)
*(e)
y
y� 157(�6) �
129,025,70 � 59(�3)
1,673(�
59(� 3) 0,006) 44 3 0,67 1,20
1,20
0,67can compare 44 5the
all results. 0,05;
0,05;0,10;
0,05; 0,12;0,06;
0,10;
0,07;
0,07;
0,06; 0,090,00;
0,00;
0,09
�
�
*(e) y ��1220(�1) 1220(�1) � 77(� 8)
129,025,70
�129,025,70 5 0,83 After reading
html. 3 the page, click 0,07; 0,08
on 0.09;
the
0,08 link0,10
la-
1220(�1) � 77(�8)
77(�8) 5 0,83 3 browser to the 0,07; 0.09;0,08 0,10
157(�6)
7,5539 �� 59(�3)
10 45 646-14.0,67 0,83Direct yourfile 43(ASCII
web 0,05;0,07; NIST 0.09;page 0,10at you
�2
� 157(�6)
157(�6) � 59(� 3) 0,76
beled Data 44 Format). 0,06;
0,10;
The 0,12;
0,06;
page 0,04;
0,09
that 0,03
*(e)*(e) y� 7,5539 10 ��259(� 3) 0,67 0,05; 0,10; 0,06; 0,09
�2
�
*(e) y��1220(�1)y 7,5539
� 1,97(�
�� 10
0.01) 66 4 0,76 0,67
0,76 4 4 4
http://www.itl.nist.gov/div898/strd/anova 0,06;
0,05;
0,06; 0,12;0,10;
0,12; 0,04;0,06;
0,04; 0,03
0,09
0,03
/Ag_At
1220(�1) 77(�8) 77(�8) 5 5 0,83 see
0,83 contains 3
100 values
3 for 0,07;
the speed 0.09;
0,07; of
0.09;0,10
light as
0,10
(ѓ)) y �
(f 1,97(�0.01)
1220(�1)�2
1,97(�0.01) �
� 77(�8) � 8,106996 ��310 �3
5 0,83
omic_Wtt.dat. 3 page contains 0,07; 0.09; forof0,10
(f(f)) yy� � 7,5539 � 10
243(�3) ��28,106996
8,106996 � � 10 6 6 0,76 measured by E. 4 This 0,06; 0,12; data 0,04; the
0,03 de-
�� 7,5539
�7,5539
243(�3)
243(�3) ��1010 �2 10�3 6 (a)
(а) (a)
0,76 да се
0,76
Evaluate
termination
пресмета
Evaluate
the
of 4N.4atomic
the
standard
the
Dorsey,
standard Transactions
deviation
0,06;
0,06;
deviation
mass of
0,12;
0,12;
s for
silver
for
s 0,04;
each
as
theна0,03
each
0,04; 0,03
pre-
6-8.
6-8. Estimate 1,97(�0.01)
the absolute
1,97(�0.01) standard deviation and the (a) Evaluate
American
секој set the
Philosophical
од примероците standard deviation
Society, 1944,s for 34,each pp.
6-8. (f ) Пресметајте
6-8. Estimate
Estimate(f)y)� the�absolute ги апсолутните
1,97(�0.01) standard
� 8,106996 deviationотстапувања
8,106996 � and 10 the
�3 �3
10
и
set
sented ofby
of data.
data.
L. J.22. Powell, T. J. Murphy, and J.onW.
(f y ythe
coefficient
коефициентите
absolute
of 243(�3)
� 243(�3) variation standard
наfor ��the
for
deviation
8,106996results � and
of�10
заofрезултатите thethe
�3
fol- (a)(б) 1(b) setсумата
–Evaluate
110,
од of data.
Table
Pool theнаdata Once
податоци,
standard you
to establish have
да
deviation сеanthe data
пресмета
sabsolute
for each the
stan-
coefficient
coefficient of
of variation
243(�3)
variation for the
the results
results of the
the fol-
fol- (b) (a)(a)Pool
Gramlich, Evaluate
the
Evaluate data
“The thetheto standard
establish
standard
Absolute deviation
an
deviation
Isotopic absolute s sfor
Abundance for
stan-each
each and
6-8.6-8.Estimatelowing
кои
Estimate thecalculations.
се absolute
добиваат
the absolute Round
standard
од следните
standard each
deviation result
пресметки.
deviation and toandinclude
the the (b) Pool
screen,
set use
dard
of the
data. data
your to
mouse
deviation establish
for tothe an
highlight
девијацијаabsolute
method. only за stan-
the 100
6-8. lowingEstimate
lowing calculations.
the absolute
calculations. Round
Roundstandardeach
each result
deviation
result to
to include
and the
include 148 dard set
set ofdata.
deviation
of data. for the method. Chapter 6 Random Error: How
only
coefficient
Заокружете
coefficientsignificant
of variationго figures.
секој The
forрезултат
the numbers
results of the
така in
што parenthe-
fol-
да *6-11. valuesdard
(b) методата.
Nine of deviation
samples
PoolPool the
the data speedof for
of
toillicit the
light.
establish method.
heroin Copy the
an preparations
absolute text to the
stan-were
only significant
coefficient ofofvariation
variation
figures. The
forfornumbers
thetheresults
results in ofthe the
parenthe-
of fol-
fol- *6-11. Nine(b)(b) samples
Pool the thedata
of data
illicit toto establish
heroin
establish anan
preparations absolute were stan-
only
lowing ses significant
содржи
lowing are absolute
calculations.
само
figures.
calculations. standard
Round
значајни
The
Round
numbers
deviations.
each
цифри. result
each
in
to parenthe-
Броевите
result include
to во
include *6-11.
*6-11. Nine samples
clipboard.
По две
analyzed
dard in
deviation of
Then
паралелни illicit
start
duplicate heroin
Excel
forпроби
the a од
bymethod. деветaabsolute
preparations
with clean
примероци
gas-chromatographic
stan-
were
spread-
ses
ses are
lowing
are absolute
absolute standard
calculations.standard Rounddeviations.
each
deviations. result to include analyzed dard
in
dard deviation
duplicate
deviation by
forfor
a thethe method.
gas-chromatographic
method.
only*(a) малите
significanty� загради 1,02(�
�figures. 0,02)
ја означуваат
The numbers
��8 10апсолутната
�8
3,54(�0,2)
in�parenthe- 6-12. analyzed
sheet,
хероин
technique. inбиле
and aduplicate
click
Pool анализирани by
on Copy/Pastea gas-chromatographic
tofrominsert
со preparations
гасна the dataan
*(a) only
only � significant
�� 1,02(�0,02)
yysignificant figures.
figures. �The
The 10 numbers
�8 � 3,54(�0,2)
numbers ininparenthe-
parenthe- *6-11. *6-11.Nine Calculate
samples
Nine
technique. samples
Pool
pooled
of
the ofthe
illicit following
estimate
heroin
illicit
following heroin of sdata
preparations to theestablish
follow-
were were
*(a)
ses стандардна
are
ses absolute
are
1,02(�0,02)
absolute 10�9
�standard ��
� deviations.
standard
10
1,374 ��
deviations. 103,54(�0,2)
�8 *6-11. Nine
technique. samples
хроматографија.
in column
absolute
ing
analyzed Pool of
A. Now,
standard
spectrophotometric
in duplicate theillicit
following
Соfind
deviation
by a the data
heroin
сумирање data
mean
for
determination
toto
на
and
the
gas-chromatographic
establish
preparationsestablish
податоци
standard
procedure:
of NTA
an
werean(ni-
de-
ses are absolute �� 1010 �9standard
�9
� � �� 1,374
1,374deviations.
� � 1010
�8
�8 analyzed
absolute
analyzed standard
in in duplicate
deviation
duplicate by by a a
for gas-chromatographic
the procedure:
gas-chromatographic
*(a)*(a) (b)
*(а) y � y
y� �
� 90,31(�
1,02(�0,02)
� 1,02(�0,02) 0,08)� 10
� � 89,32(�0,06)
�8
10 � �8 3,54(�0,2)
� 3,54(�0,2) absolute
од
viation, standard
табелата,
trilotriacetic
technique. and
Pool да
compare
acid)
the deviation
се in пресмета
your
water
following for
values
from
data the to procedure:
theto those
Ohio
establish pre-
River:
an
(b)*(a)yy �
(b) y�� 90,31(�
� 1,02(�0,02)0,08) � � 89,32(�0,06)
� 10 �8� 3,54(�0,2)
�8
technique.Pool
technique. Poolthe thefollowing
followingdata datatotoestablish
establishanan
�90,31(�0,08)
10
� �9
�10 0,200(�
10 ��9��1,374 0,004) 89,32(�0,06)
��
1,374 10 0,790
10 �8�8 стандардна
sented
absolute when you
standard девијацијаclick onfor
deviation заCertified
методата.
the Values on the
procedure:
� �0,200(� �9
0,200(�0,004) ��
�0,004) 1,374 � 0,790
� �10
0,790 Sample absolute
absolute Heroin, standard
standard % deviation
deviation Sample for forthe theprocedure:
procedure:
(b)*(c) (б)
�� 0,0020(�0,0005)
y �yy90,31(�0,08) �
� 89,32(�0,06)� 20,20(�0,02) Проба NIST
Хероин web% % page. These values appearHeroin,
Проба at Heroin, %
*(c)
*(c)
(b)
(b) yy �y�� 90,31(�0,08)
�90,31(�0,08)
0,0020(�0,0005)
0,0020(�0,0005) ��
89,32(�0,06)
20,20(�0,02)
89,32(�0,06)
20,20(� 0,02)
Sample
Sample Heroin,
Heroin, Sample % Sample
Sample NTA, ppb Хероин Heroin,% %
%
� 300(�1)
� 0,200(�0,004)
0,200(�0,004)
�0,200(�0,004) �� 12,120,790 0,790 1 http://www.itl.nist.gov/div898/strd/univ/certvalue
2,24; 2,27 6 1,07; 1,02
�� 300(�1)
300(�1) � � 12,12
12,12 ��14 0,790 11
Sample 2,24;
2,24;
Heroin, 2,27
2,27% 18,7% BeSample 66 17, 15, 8Heroin,
12, 1,07;
1,07; 1,02
%1,02
*(c)*(в)*(c) � 1,63(�0,03)
y � y0,0020(�0,0005)
0,0020(�0,0005) �� 10
20,20(�
� 0,02)
20,20(�0,02) 2
Sample
Sample s/michelso.html.
8,4;
Heroin,
Heroin, % sure to
Sample
Sample increase
7 the displayed
14,4;
Heroin,
Heroin, %14,8
%
*(c)(d) y y�1,63(� �1,63(�0,03) 0,03) �
0,0020(�0,0005) � 10
10
�14
� �16
�14 20,20(�0,02)� 158,25243 22 8,4;
8,4; 8,7
8,7 2 732,
7 31, 32 14,4;
14,4; 14,8
14,8
(d) y �
(d) y � 1,03(� � 300(�1)
1,03(�0,04)
300(�1) � 12,12 � 10
12,12 � 158,25243
158,25243 1 1 3 number 7,6;
2,24;2,24; of
2,272,27 digits
7,5 in your spreadsheet
6 6 8 so that
1,07;1,07; you
21,9;
1,02 21,1
1,02
��300(�1) 0,04) ��10 � � 12,12
10 �16 � 31 7,6;
2,24;7,5 2,27
312,6 25,8829, 6 23, 29, 2621,9; 1,07; 21,1
1,02
1,03(�0,04) 10 23 42 7,6; 7,5 21,9; 21,1
�16
1,63(� 100(�1)0,03)
1,63(�0,03)
�14
�1010 �14 can8,4;compare
11,9;
8,7
8,4; 8,7all the results. 7 97 14,4; 8,8;
14,8
14,4; 8,4
14,8
(d)*(e) y �yy 100(�1)
� 1,63(�0,03)
100(�1) � � 50
�14
� 158,25243 44 2 11,9;
11,9; 12,6
8,4;12,68,7 99 7 8,8;
14,4;
8,8; 8,414,8
8,4
*(e) (d)(d) y y
� � �
1,03(� 2(�1)0,04) � 50
� 10 �16 � � 158,25243
158,25243 3 6-14.
5 Direct
7,6; your
4.3;
7,5 4,2web browser 8 to the NIST page
21,9; at
21,1
*(e) y � 2(�1) 1,03(�
1,03(� �
0,04) 50��1010
0,04) �16�16
55 3 3 4.3; 7,6;
4,2
7,6;
4.3;12,6 7,5 7,5
4,2 web browser9to the NIST page 8 8 21,9;21,1
21,9; 21,1
2(�1)
100(�1)100(�1) 4 6-13.
4 http://www.itl.nist.gov/div898/strd/anova
Direct
11,9; your
11,9; 12,6 9 8,8;/Ag_At
at
8,4 8,4
8,8;
*(e)*(e) y � y �100(�1) � 50 4 11,9; 12,6 9 8,8; 8,4
*(e) y � 2(�1) � 50 5 5 omic_Wtt.dat.
4,2 4,2 This page contains data for the de-
http://www.itl.nist.gov/div898/strd/univ/michels.
4.3; 4.3;
2(�1) � 50
2(�1) 5 4.3; 4,2
termination
html. After reading of the atomic the page, mass of silver
click on theaslink pre-la-
sentedData
beled by L.file J. Powell,
(ASCII Format). T. J. Murphy, The page and J.that W.you
Gramlich,
see contains “The100Absolute
values forIsotopic the speed Abundance
of light as and
measured by E. N. Dorsey, Transactions of the
148
148 Поглавје
Chapter 66 Случајни грешки:
148
Random Error: Колку Can
WeдаBe?
бидеме сигурни? Chapter 6 Random Error: How Certai
6-12.
6-12. Да се процени
Calculate a pooledвкупната
estimate стандардна
of s from the follow- 6-14. Calculate
6-12. Насочете
Atomic Weightго вашиот
a pooled of aestimate интернет
Reference of sSample пребарувач
from theoffollow-
Silver,” кон
ing девијација (s)
spectrophotometric од следните
determination
6-12. Calculate a pooled estimate of s from the follow- of NTA (ni- ingследнава
NBS Journal адреса
spectrophotometric of http://www.itl.nist.gov/div898/
Research,
Atomic Weight of a Reference Sample of Silver,” 1982,
determination 87, pp.of 9 –
NTA 19. (ni-
спектрофорометриски
trilotriacetic acid) in water определувања
from
ing spectrophotometric determination of NTA (ni- the Ohio на
River: strd/anova%20/Ag_Atomic_Wtt.dat.
The
NBS page
trilotriacetic
Journal that ofyou
acid) insee
Research, watercontainsfrom
1982, 48
the
87, values
Ohio
pp. Оваа
9 for
River:
– 19. the
нитрилотриоцетна киселина (NTA) во водите страница
atomic
The page mass
thatсодржи
of
you silver:
seeподатоци
24 determined
contains за48определување
values by one for the in-
trilotriacetic acid) in water from the Ohio River:
на реката Охајо. на атомската
strument
atomicSample and 24 маса на
determined
mass of silver: 24NTA, среброто by
determined според
another. by oneOncein-you
Sample NTA, ppb ppb
have
strument the data
and 24 наdetermined
on L. J.screen,
the Powell, byT.another.
click J.onMurphy,
File/Save
Once you
Проба
Sample1 NTA,pbb
NTA,
12, 17,ppb 15, 8 and W.1Gramlich, 12, Absolute
17, 15, 8 Isotopic
As
have .J., and
. . the data Ag_Atomic_Wtt.dat “The
on the screen, clickwill appear in the
on File/Save
12 12,32,17, 31,15,328 Abundance
File 2 and Atomic Click on32, Weight 31, 32 of a Reference
As . . .name
, and blank.
Ag_Atomic_Wtt.dat Save. Then
will start Excel,
appear in the
23 25, 32,
29, 31, 23,Chapter
29, 26 6 Random Error: How Certain Can
32 Sample of3 Silver,” NBS 25, be 29,
Journal23, that29, 26 Files of
of Research,
148 File name blank. Click on Save. Thenthe
click
We onBe? File/Open, and sure start Excel,
3 25, 29, 23, 29, 26 1982,blank
type: 87, pp. 9–19. All
contains На оваа Files страница
click on File/Open, and be sure(*.*). that Find the Files of
6-13. Direct your web browser to the NIST page at 6-13. Directприкажани
Ag_Atomic_Wtt.dat, се
your contains 48
web browser вредности to the(*.*).
highlight заtheатомските
NIST file page
name, at and
6-13. Насочете го вашиот интернет пребарувач кон type: blank All Files Find
6-12. http://www.itl.nist.gov/div898/strd
Calculate a pooled estimate of s from the follow-
/univ/michels. масиon
Atomic наWeight
сребтото. Сега
of a Reference
http://www.itl.nist.gov/div898/strd/univ/michels.
click Open. After the може
Test Importда гиWizard
Sample преземете
of Silver,” ap-
6-13. Direct your
следнава web browser to the NIST
адреса http://www.itl.nist.gov/div898/ page at Ag_Atomic_Wtt.dat, highlight the file name, and
ing
html. spectrophotometric
After reading the page, determination of NTA
click /univ/michels.
on the link la- (ni- податоците
NBS
html.
pears, Journal
After
click соDelimited
onof
reading користење
Research,
the page, and на
1982,click File/Save
then 87, on pp.
Next. the9In As…,
– 19.
link the la-
http://www.itl.nist.gov/div898/strd
strd/univ/michels.html. Откако ќеOhio
ја прочитате click on Open. After the Test Import Wizard ap-
trilotriacetic acid) in water fromThe the River: и Ag_Atomic_Wtt.dat
The
beled page that you seethat ќеonly
containsсе појави 48 values на местото
for the
beled
html.оваа
Data
After file (ASCII
readingкликнете
страница,
Format).
the page, на click page that
on theобележан
линкот link la- you pears, click on Delimited and then Next. In theyou
next Data
window, file (ASCII
be sure Format). The
Space pageis that
checked,
see contains 100 valuesFormat).
for the speed of light as каде
atomic
see
and contains
scrollтреба
mass да
of стои
100
down silver:theназивот
values 24foronlytheна
determined speedдатотеката.
bylight
of onebein- as
beled Data file (ASCII
како Data file (ASCII Format). Страницата која The page that you next window, be to sure bottom
that of
Space the file to
is checked,
measured Sampleby100E. N. Dorsey, NTA, ppb of light
Transactions of the Проверете
strument
measured
surescroll and
that Excelby дали
24
E. draws
N. на местото
determined
Dorsey,vertical by Files
another.
Transactions
lines of
tofiletypeOnce
of be
separate the you the
see contains values for the
сега ја гледате содржи 100 експериментални speed as and down to the bottom of the to
Americanby 1944, pp. стоиthe
have
American Alldatafileson (*.*).
Philosophical Сега
the screen, воclick
Society, Excel on
1944, со Open
File/Save
34, pp.onthe
measured
вредности 1Philosophical
E.
заN. Dorsey,
брзината
Society,
12, Transactions
на17, 15,
светлината8 34, of the two columns
sure
најдете
As
that
. . . , and
Excel ofdraws
atomic
ја Ag_Atomic_Wtt.dat
датотеката.
mass
vertical
Откако will
data;
lines ќе
then
to click
separate
сеdata отвори
appear in the
1 – 110, Table
American 22. Once you
Philosophical 32,have
Society, the data
31,E.1944, 34,on pp.the 1two
– 110,
Finish. Table
The 22.atomic
data Once mass
should you
thenhave appear the in the on the
spread-
како што 2 биле измерени од 32 N. Dorsey, Testcolumns
File Import
name
of
Wizard,
blank. Click кликнете
on Save.
data; на
Then
then
Delimited,click
start
on
Excel,
1screen,
110, use 3 your screen, use data
your mouse to highlight only the 100
–Transactions
Table 22.ofmouse
Once
the 25, to29,
you
American highlight
have the only
data the
23,Philosophical
29, 26 on the 100 sheet. The
Finish.
а потоа
click on
The и наdata
File/Open,
in
Next.
the first
should Во then
and
60appear
rows will
новоотворениот
be sure that
in the
the
look a bit
spread-
Files of
values
screen, of
use the speed
your mouse of light.
to Copy
highlight
Society, 1944, 34, pp. 1–110, Table 22. Откако the text
only theto the
100 values
disorganized,
sheet. of
The thedata speed
butin theof light.
beginning
first 60 Copy
inrowsrow the61,
will text
the
look to the
atomic
a bit
прозорец
type: blankThen проверете
contains All далиFiles единствената
(*.*). Findspread-
clipboard.
values
ќе ги Then
ofдобиете
the speed start Excel
of light. Copy
податоците withна a clean spread-
the text to the
екранот clipboard.
mass data
disorganized, shouldbut start
appearExcel
beginning in with
two
in rowa clean
columns
61, the of the
atomic
6-13. sheet,
Direct and
yourclick webon browser to the toNIST page atdata селектирана опција highlight
Ag_Atomic_Wtt.dat, е Space. Потоа the кликнете
filestandard
name, and
clipboard. Then start
селектирајте Copy/
ги само Excel Paste
стоте a insert
withвредности theза
clean spreadsheet,
mass and should
spreadsheet.
data click Now, onappear
Copy/Paste
find the twoto
in mean insert
and
columns the
of thedata de-
http://www.itl.nist.gov/div898/strd /univ/michels. на копчето
click on Open. Finish.
After Податоците
the Test Import треба Wizardда ap-
in брзината
sheet,column A.наNow,
and click on find
Copy/
светлината. the
Pastemean to and
insert
Ископирајте standard
the data
го la- de- in column
viation
spreadsheet. of A.
the Now,
two
Now, find
sets
find ofthe
the mean
data,
mean and and
and then standard
find
standard thede-
de-
html. After reading theyour
page, clicktoonthosethe link се појават on
pears, во електронската табела која ја
viation,
in column
текстотand A.
и compare
Now, стартувајте
потоа find the values
meanјаand standard
програмата pre- de- pooledclick
viation,
viation and
standard
of the two
Delimited
compare deviation
sets your
of
and
values
of the
data,
then
and
Next.
tothen
two those
sets In
findpre-
of the
data.
the
beled Data file (ASCII Format). TheValues
page that you добивте.
next window, Податоците
be surewith that воonly
првите Space шеесет реда
is checked,
sented
viation,
Excel.when
and
Потоа you
compareсоclick on Certified
your
Copy/Paste values to those
внесете ги on the
presented
Compare
pooled when your
standard you click
value
deviation on Certified
thethe
of value two Values
forsetsthe ofon the
certi-
data.
see contains 100 values for the speed of light as изгледаат
and scroll прилично
down to the неорганизирано,
bottom of the file но
to be
NIST
sented web page.
when you
податоците These values
click on Certified appear at
Values onјаthe NIST
fied web
residual page. These
standard values
deviation appear
presented at when
by E.воN.колоната А. Пресметајте Compare
започнувајќи your value од with theброј
редицата value61for the certi-
треба, во
measured Dorsey, Transactions
http://www.itl.nist.gov/div898/strd of the
/univ/certvalue sure that Excel draws vertical
http://www.itl.nist.gov/div898/strd/univ/certvalue
you click on standard
Certified Valuesатомските lines
on thetoNIST separate web the
NIST средната
American
web page. вредност
Theseиvalues
Philosophical стандардната
appear
1944,
atдевијација
34, pp.
fied
две residual
колони, да се deviation
појават presented when
маси.
s /michelso.html.
и споредете гиBe sureSociety,
вашите
http://www.itl.nist.gov/div898/strd toвредности
increase the
со displayed
/univ/certvalue
two
page.
you
Сега
columns
s/michelso.html.
These
click
of atomic
on values
пресметајтеCertifiedBeappear
sure
ја
mass
Values
средната
data; then
toatincrease
http://www.itl.
on the NIST
вредност the click
displayed
web
on
иspread-
1number
– 110, Table
of digits22.inOnceyour you have the data
spreadsheet so onyou
that the Finish.
number The
of data in
digits
nist.gov/div898/strd/anova should
your then appear
spreadsheet
/Ag_Atomic_Wt_cv.ht in
so the
that you
сертифицираните
s /michelso.html. Be sure вредности
to increase (Certified Values)
the displayed page. These values
стандардната appear atиhttp://www.itl.
девијација споредете ја соa bit
screen,
can use your mouse to highlight only the 100 sheet.
can BeThe
compare suredata in
thethe
toallincrease first
results.the60 rows will look
наcompare
number страницата
of digitsall the results.
inнаyour
Националниот
spreadsheet so институт
that you ml.
nist.gov/div898/strd/anova
сертифицираната вредност displayed
/Ag_Atomic_Wt_cv.ht
(Certified numberValue) of
6-14. can values
Direct of theweb
your speed of light. Copy the text toatthe disorganized,
6-14. Direct your web butbrowser
beginning to inthat
the row
NIST 61,page thecom- atomic
at
заcompare
стандарди иbrowser
all the технологија.
results. to the NIST
Овие page вредности digits
ml. Be
на интернет in your
sure to spreadsheet
increase
страницата the so
displayed you can
number of
clipboard. Then start Excel with a clean
http://www.itl.nist.gov/div898/strd /anova spread- mass data should appear
http://www.itl.nist.gov/div898/strd/anova inна two Институтот.
columns of
/Ag_Atthe
6-14. Direct се наоѓаат
your web на browser
следнатаtoстраница the NIST page/Ag_At
http:// at pare
Овааall
digits the
yourresults.
inстраница spreadsheet You
сеfind
наоѓа mayso
на also
that
следната wantcan
you to compare
com-
адреса:
sheet, and
omic_Wtt.dat. click on
This Copy/
page Paste
contains to insert
data the
for data
the de- spreadsheet.
omic_Wtt.dat.
your sum of Now,
This
squares page
of the
the mean
contains
deviations and
data standard
for
from the the de-
de-
www.itl.nist.gov/div898/strd/univ/certvalues/
http://www.itl.nist.gov/div898/strd /anova /Ag_At pare all the results. You may also want to compare
http://www.itl.nist.gov/div898/strd/anova/
in column A. Now, find the mean and standard deviation
termination of the
of two
thethe sets
atomic of data, and then find the
termination
michelso.html.
omic_Wtt.dat. of This
theНе atomic mass of да
заборавајте
page contains silver
data гоfor asthepre-
зголемите de- two means
sum ofwith
Ag_Atomic_Wt_cv.html.
your squares of themass
NIST value
Неthe offor silver
заборавајте
deviations thefrom as pre-
certified
да
the го
viation,
sented and
by L.ofcompare
J.the
Powell, your J.values
T.децимални
Murphy, to those
andasJ.pre-W. pooled
sented bystandard
L. J. deviation
Powell, T. J. ofMurphy, two and setsJ.ofW. data.
бројот
termination на прикажаниatomic mass of silver места pre- sum of
зголемите
two means squares бројот
with (within
the на
NIST instrument).
прикажани
value for децимални
the certified
sented when youAbsolute click on Isotopic
CertifiedAbundance
Values on the Compare your
Gramlich, value withIsotopic
the value for the certi-
Gramlich,
sented by L.“The
во електронската
J. Powell, табела за да може
T. J. Murphy, andда J. W.ги and места
sum во “The
of squares Absolute
електронската
(within табела Abundance
instrument). за да може and да
NIST web page. These values appear at fied residual standard deviation presented when
споредите резултатите.
Gramlich, “The Absolute Isotopic Abundance and ги споредите резултатите.
http://www.itl.nist.gov/div898/strd /univ/certvalue you click on Certified Values on the NIST web
s /michelso.html. Be sure to increase the displayed page. These values appear at http://www.itl.
number of digits in your spreadsheet so that you nist.gov/div898/strd/anova /Ag_Atomic_Wt_cv.ht
can compare all the results. ml. Be sure to increase the displayed number of
6-14. Direct your web browser to the NIST page at digits in your spreadsheet so that you can com-
http://www.itl.nist.gov/div898/strd /anova /Ag_At pare all the results. You may also want to compare
omic_Wtt.dat. This page contains data for the de- your sum of squares of the deviations from the
termination of the atomic mass of silver as pre- two means with the NIST value for the certified
sented by L. J. Powell, T. J. Murphy, and J. W. sum of squares (within instrument).
Gramlich, “The Absolute Isotopic Abundance and
Chapte
Поглавjе 7 Statist
Statistical Analysis: Evaluat
Evaluating the Data
Статистичка анализа:
проценка на резултатите xperimentalists use statistical calculations
E E concerning the quality of experimental me
Е
xperimentalists use statistical calculations to sharpen their judgments
we consider several of the most common a
кспериментаторите користат статистички пресметки
concerning за пообјективна
the quality of experimental measurements. In this chapter,
проценка на квалитетот на нивните мерења. Во оваа поглавје ќе ја разгледаме to the treatment of analytical results. These applicati
we consider several of the most common applications of statistical tests
примената на некои статистички тестови што најчесто се применуваат при
to theПримената
treatment of 1.applications
Defining a include:
numerical interval around the mean of
обработката на аналитичките податоци. на analytical
статистичкитеresults. Theseво
методи
аналитички цели, за која овде ќе стане збор, вклучува: results within which the population mean can be
1. Defining a numerical interval around the mean of a set of replicate analytical
probability. This interval is called the confidence
1. Дефинирање на интервали околуresults within
средната which the
вредност population
добиена mean can be expected to lie with a certain
од серија
2. Determining the number of replicate measuremen
повторени мерења во кој, со голема probability.
сигурност сеThis очекува да се
interval is наоѓа
calledсредната
the confidence interval.
given probability that an experimental mean falls
вредност на популацијата. Овие number of интервали
интервали сеtheнарекуваат
2. Determining на
replicate measurements required to ensure at a
доверба. interval.
given probability that an experimental mean falls within a certain confidence
2. Определувањето на бројот на повторени мерења кои се потребни за да може, 3. Estimating the probability that (a) an experimenta
со дадена веројатност, да бидеме interval.
сигурни дека експерименталната средна (b) two experimental means are different, that is,
вредност се наоѓа во даден интервал на доверба.
3. Estimating the probability that (a) an experimental mean and a true value or
real or simply the result of random error. This tes
3. Проценка за веројатноста дека (а)(b)експерименталната
two experimental means среднаare вредност
different,и that is, whether the difference is
вистинската средна вредност или, пак, дека (б) две експериментални средни for discovering systematic errors in a method and
real or simply the result of random error. This test is particularly important
вредности се различни – односно дали разликата која постои е вистинска two samples come from the same source.
for discovering
или се должи само на случајна грешка. Овој тестsystematic
е особено errors in a method
значаен при and for determining whether
4. Deciding whether what appears to be an outlier in
откривањето на систематски грешки twoпри примената
samples comeнаfrom
некоиtheметоди, како и
same source.
ments is with a certain probability the result of a
при утврдувањето дали два примерока се со исто потекло.
4. Deciding whether what appears to be an outlier in a set of replicate measure-
4. Определување дали некоја екстремна вредност, во низата повторени rejected or whether it is a legitimate result that m
ments is with a certain probability the result of a gross error and can thus be
мерења, е резултат на голема грешка, па затоа треба да ја отфрлиме или, пак, the mean of the set.
rejectedкој
мерењето претставува легитимен резултат or треба
whether it is a legitimate
понатаму result that must be retained in calculating
да се вклучува5. Using the least-squares method for constructing c
во пресметките. the mean of the set.
5. Користење на методата на најмали5.квадрати
Using the за least-squares
конструирањеmethodна калибрациони
for constructing calibration curves.
криви.
7A CONFIDENCE LIMITS
The true value of the mean � for a population of d
7А Интервали на доверба 7A CONFIDENCE LIMITS exactly because such a determination requires that
Вистинската средна вредност за еднаThe true value
популација (µ)ofнеthe mean
може � for да
никогаш surements
a population
биде со becan
ofГраните
data made. Statistical
на never
доверба theory, however, allo
beгоdetermined
дефинираат
сигурност определена со оглед на тоа што заbecause
exactly една таква
suchанализа experimentally
потребно еrequires
a determination determined mean
да се that an infinite number of mea-
нумеричкиот интервал околу x within
во which the
Confidenc
направат бескрајно многу мерења. Статистиката,
surements beсепак,
made.овозможува поставување
Statistical theory, a given кој може
degree да
ofсе најде μ при
probability. дадена
These
however, allows us to set limits around an limits are calle
веројатност. val around
на граници околу експериментално experimentally
определената средна вредност ( ) каде, со
interval they define is known
determined mean x within which the population mean � lies with as the confidence inter
probabilit
дадена веројатност, се очекува да се најде средната вредност на популацијата The size of the confidence
a given degree of probability. These limits are called confidence limits, and the interval, which is com
(µ). Границите се нарекуваат граници на доверба, додека пак, интервалите се
dard deviation,
interval they define is known as the confidence interval. depends on how accurately we kno
нарекуваат интервали на доверба. The size of the confidence interval, which is computed from the sample stan- A confide
Големината на интервалите наdard доверба, кои depends
deviation, инаку сеonпресметуваат
how accuratelyодwe know Интервал на доверба
s, that is, how претставува
closely we magnitud
стандардната девијација на образецот, зависат од точноста со која е определена нумеричка величина со која се
s, односно колку точно стандардната девијација на образецот ја претставува означуваат границите на доверба.
149
150 Поглавје 7 Статистичка анализа: проценка на резултатите
150 Chapter 7 Statistical Analysis: Evaluating the Data

150Analysis: Evaluating the Data
r 7 Statistical стандардната девијација
Chapter 7 Statistical на Evaluating
Analysis: популацијата (σ). Доколку се смета дека s претставува
the Data
релативна фреквенција, y/N
ниво на доверба добра проценка за σ, тогаш интервалите на доверба може да бидат многу тесни
think
во our sample
споредба со, даstandard
речеме, deviation
проценка isна
to sthe population
која се темелиstandard deviation
на само . If
две или�три
–0,67σ
our sample standard deviation is+0,67σ
to the populationthink
we our reason
have
standard sample
deviationstandard
to believe
� . If deviation
that s is is
a to
goodthe estimate
populationof standard
� , then deviation
the �. If
confidence
50% мерења.
ave reason to believe that s is a good estimate ofinterval we�, have
thencan reason
the be to believe that
significantly
confidence s is a good
narrower than if estimate
s is based of �on , then
onlythetwo confidence
or three
al can be significantly narrower than if s is based interval
replicates. can be
on only two or three significantly narrower than if s is based on only two or three
ates. replicates.
7А-1 Пресметување на интервалите на доверба кога s претставува
добра проценка за σ
– 4σ –3σ –2σ –1σ 0 1σ 2σ 3σ 4σ 7A-1
На слика Finding
7-1 прикажана the Confidence
е серија одInterval пет криви When s
на нормална распределба. Во
1 Finding the Confidence x –Interval
µ 7A-1
When sсекоја, Finding
Is a Good the Confidence
Estimate of � Interval When s
z = ––––
σ релативната фреквенција е прикажана како функција од променливата
Is a Good Estimate of � Is a Good Estimate of �
zFigure
(види 7-1 равенкаshows6-2a на стр.of123)
series fiveкоја
normal претставува
error curves. односInпомеѓу each, the отстапувањата
relative fre-
Figure
quency 7-1
is
e 7-1 shows a series of five normal error curves. In each, the relative fre- вредност
shows
plotted a
as a и стандардната
series of
function five
of normal
the девијација
quantity error z на
curves.
(Equationпопулацијата.
In each,
6-2, the
page Затемнетата
relative
123), fre-
which
површина
quency
is the is
deviationна секоја
plotted as
from од
a сликите
function
the mean лежи
of the
normalized помеѓу
quantity to различни
z
the (Equation
population вредности
6-2, page
standard за123),
–zdeviation.
и +z кои
which
y is plotted as a function of the quantity z (Equation 6-2, page 123), which
се
The прикажани
is theshaded
deviation на
areas левиот
from
in each и
the meanна десниот
plot lie normalized
between theдел од
to theкривите.
population
values Броевите
of �z and standardприкажани
�z thatdeviation.
are indi-во
deviation from the mean normalized to the population standard deviation.
затемнетата
The shaded површина
areas inindi- го
each of претставуваат
plot делот од површината која се наоѓа во
haded areas in each plot lie between the values of cated �z and to �zthe that
left and
are right theliecurves.
between Thethe values of
numbers �z and
within the �z that areas
shaded are indi-
are
–1,29 σ 80% +1,29 σ границите
cated to shadedдефинирани
the leftof and од z. На пример, во најгорната слика 50 % од површината
to the left and right of the curves. The numbers within the percentage
the theright
areas totalofarea
are the under
curves.theThe curvenumbers
that iswithin
included the within
shadedthese areasval-
are
под
the гаусовскатаof
percentage крива
the лежиarea
total во интервалот
under the од –0,67σ
curve that доincluded
is +0,67σ. Ако within продолжиме
these val-
ues
rcentage of the total area under the curve that is included of z. For
within example,
these val- as shown in the top curve, 50% of the area under any
надолу
uesofoftheќе видиме
For дека
example, 80 % од вкупната
as between
shown in�the површина лежи во the
интервал од –1,29σ
f z. For example, as shown in the top curve, 50% Gaussian
до
z. area
+1,29σ,
curve
и
is
under
исто
located
така,any90 % од површината
0.67top � andcurve,
лежи
� 0.6750%�.of
во
Proceeding
интервалот
area under
од
on down,
–1,64σ
any
до
– 4σ –3σ –2σ –1σ 0 1σ 2σ 3σ 4σ
ian curve is located between x�– µ0.67� and � 0.67+1,64σ. Gaussian
we see that
�. Proceeding curve
80% is located
of the between
total area �
lies 0.67 �
between and �
on down,да се дефинира опсег на вредности во рамките на кој,
� 0.67
1.29 �� . Proceeding
and � 1.29 � on down,
and that
z = –––– Ова дозволува
σ between � 1.2990% we see �that
lies 80%
between of the total
1.64 � and area
� 1.64 lies between � 1.29such � andas� 1.29allow
� andusthat
e that 80% of the total area lies and
� дадена
со 1.29 � and
веројатност, � that може да се најде�.вистинската
Relationships средната these
вредност. Секако,to
ies between � 1.64� and � 1.64�. Relationships претходното90%
define lies
a between
range
such as these важи of � 1.64
values
allow доколку � and
around � a1.64 � .
measurement Relationshipswithin
us to е задоволително добра проценка за σ. На пример, such
which as these
the allow
true meanus to
is
a range of values around a measurement withinможе define

likely
which a
to range
lie true mean isдека со веројатност од 90 %, вистинската вредност за is
with of a values
certain around
probabilitya measurement
provided we within
have a which the
reasonable true mean
estimate of
да theсе претпостави µ
to lie with a certain probability provided we haveќе likely
. For to lie
example,
a reasonable with we a certain
may probability
of assume thatза90 provided
times out we have
of 100, a reasonable
the true estimate
mean, �, willof
� се најде во estimate
интервалот од ±1,64σ изведените мерења (види Слика 7-1в). Во
r example, we may assume that 90 times out of 100, �. the
be
овој For
withinexample,
true
случај, mean,
�1.64
нивото �we may
�of,наany
will assume
measurement
доверба that 90that
изнесува times
90 % weаoutmake of (see
интервалот100,Figure
theнаtrue mean,
7-1c).
доверба �, will
Here,
изнесуваthe
hin �1.64� of any measurement that we make (see be within
confidence �1.64
level
Figure 7-1c). Here, the
±z = ±1,64σ. �is of
90% any measurement
and the confidence that we make
interval is (see
� z Figure
� � �1.647-1c).� . Here, the
ence level is 90% and the confidence interval is � z� Во
–1,64 σ 90% +1,64 σ confidence
We find level
a
општ случај
� �1.64 �. is
general 90% and
expressionthe confidence
for the interval
confidence is �
limits
границите на доверба (CL) за едно мерење може да се добијат z � �
(CL) �1.64
of a � .
single mea-
e find a general expression for the confidence limits со We find
surement
(CL) ofbyaa rearranging
преуредување general
single на mea- expression
равенката
Equation6-2for
(да
6-2 the confidencethat
се(remember
потсетиме, zlimits
z can(CL)
може даtake ofpositive
добие a иsingle ormea-
позитивниneg-
иsurement
негативни
ative values).
ent by rearranging Equation 6-2 (remember that z can take positive or neg-by rearranging
вредности).
Thus, Equation
Според тоа,6-2 (remember that z can take positive or neg-
– 4σ –3σ –2σ –1σ 0 1σ 2σ 3σ 4σ ative values). Thus,
values). Thus, x–µ
z = ––––
σ
CL � x � z� (7-1)
CL � x � z� (7-1) CL � x � z� (7-1)
Forсредна
За the mean вредност of Nдобиена од N мерења,
measurements, the standardстандардната error of the mean,
грешка �/√N
на средната
he mean of N measurements, the standard error For ofthethemean

вредност
(Equation изнесува
6-5),
mean, ofused
is �N/√N measurements,
in (Равенка
place of �6-5) . Thatthe
се is, standardнаerror
користи местото of the
на σ.mean,
Според �/√Nтоа
tion 6-5), is used in place of �. That is, (Equation
добиваме 6-5), is used in place of � . That is,
z�
z� CL for � � x � z� (7-2)
CL for � � x � (7-2) CL forза � � x � √N (7-2)
√N √N
–1,96 σ 95% +1,96σ Values for z at various confidence levels are found in Table 7-1. Sample calcula-
s for z at various confidence levels are found in Table Values
tions offor
Вредностите
7-1. z atза various
confidence
Sample z calcula- confidence
за различни
limits and нивоа levels
на доверба
confidence areintervals
found inare
се дадени Table во 7-1.
given inSample
Табела calcula-
7-1. Начинот
Examples 7-1
of confidence– 4limits and confidence intervals aretions
на
and кој of
7-2.
given in confidence
границите
Examples на limits
доверба
7-1 andсе confidence
пресметуваат intervals
е are
илустриран given со in Examples
примерите 7-1 7-1и
σ –3σ –2σ –1σ 0 1σ 2σ 3σ 4σ
-2. x–µ and
7-2. 7-2.
z = ––––
σ
Example7-17-1
Пример
mple 7-1 Example 7-1
Calculate the 80% and 95% confidence limits for (a) the first entry (1.80 ppm
Да
late the 80% and 95% confidence limits for (a) theHg) сеin
firstпресметаат
Calculate the(1.80
Example
entry 80% границите
95%на
and(page
6-2
ppm доверба
confidence
134) при
and (b) ниво
limits
the forна(a)
mean доверба од entry
the first
value (1.6780 % и(1.80
ppm 95 % за
Hg)ppmfor(а)
првата
Hg) in
specimen вредност
Example
1
n Example 6-2 (page 134) and (b) the mean value (1.67 ppm Hg) forin the(1,80
6-2 ppm
(page
example. Hg) во
134)
Assume Пример
and (b)
that in 6-2
the
each(стр.
mean
part 134)
s и
value
� (б)
0.1 средната
(1.67
is a ppm
good вредност
Hg) for
estimate
(1,67
specimen
of � (sppm
: Hg)
1�in
). за
the
men 1 in the example. Assume that in each part s � 0.1 is a good estimateобразецот
example. 1 во
Assume истиот
that пример.
in each Да
part претпоставиме
s � 0.1 is a goodдека s =
estimate 0,1
of �(a)(sFrom добра проценка за σ (s → σ).
: �).Table 7-1, we see that z � 1.29 and 1.96 for the two confidence
s : �). –2,58σ 99% +2,58σ (a) Од
(a) FromТабела
Table7-1, се гледа
7-1, seeдека z=� 1,29 и 1,96
andсоодветствуваат
1.96 for the twoза confidence
двете нивоа
levels. Substituting
From Table 7-1, we see that z � 1.29 and 1.96 for the two confidence into we
Equation that
7-2z gives1.29
на доверба. Со замена во равенката
levels. Substituting into Equation 7-2 gives 7-2 се добива
. Substituting –into Equation
4σ –3σ –2σ –1σ 7-2
0 gives
1σ 2σ 3σ 4σ
x–µ
z = ––––
σ
Слика 7-1 Површина под гаусовската крива за различни вредности на ±z.
Figure 7-1 Areas under a Gaussian curve for various values of �z.
7-1 Areas under a Gaussian curve for various values of �z.Figure 7-1 Areas under a Gaussian curve for various values of �z.
7A7A Confidence Limits
Confidence Limits 151
151
7A7AИнтервали
Confidence
7A Confidence Limits 7A
наLimits
доверба
Confidence Limits 151 151
151 151
1,29
1,29��0,10 0,10
80%80%CL CL��1,80 1,80�� 1,80 1,80��0,13 0,13 TheThe confidence
confidence level is is
level thethe
probability
probabilityand
and
Нивото на доверба претставува
80% CL � 1,80 �
1,29 � 0,10
80%80% CL � 1,80
CL � 1,80 �
��
1,29
1,80
√ 1√1,29
�1� 0,10
0,13
� 0,10
� 1,80 � 0,13
� 1,80 � 0,13 The confidence
is is
level
often
The
is the
expressed
often expressed
confidence
probability
as a percentage.
as a level
level
and percentage.
is theisprobability and
веројатност и често пати се изразува and
The confidence the probability
√1 √1 √1 is often expressed as aispercentage.
often expressed
во проценти.
is often as a percentage.
expressed as a percentage.
1,96
1,96��0,10 0,10
95%95%CL CL��1,80 1,80�� 1,80 1,80��0,20 0,20
95% CL � 1,80 � 95% 1,96 CL��
95%
0,10 � 1,96
CL1,80 � 1,80
� 1,80
√11,96
1� 0,10
� √� 0,20 � 1,80
� 0,10
� 1,80� 0,20 � 0,20
Table
Table7-1 7-1
Табела 7-1
From these calculations,
From these calculations, we conclude √
√1 we conclude that√it1 is 80% probable that �, the Confidence
that 1 it is 80% probable that Table
� , the 7-1 Table Table
Confidence 7-1Levels
Ниво на доверба
7-1
Levels for
for
за различни
population
population
From
rom these calculations, Од mean
mean
these
овие
we (and,
(and,
пресметки
conclude inin
calculations, thetheabsence
може
that absence
we
it да
is of
се
80%of
concludedeterminate
determinate
заклучи that
probable
From these calculations, we conclude that it is 80% probable it
дека error,
isсо
thaterror,
80%� ,thethetrue
true
probable
the value)
value)
одthat
80 %lies
Confidence lies
, the
средната Various
Confidence
Various
that �, theLevelsConfidence
� forValues
вредности Values
на z of
Levels
of z z
Levels for for
inin(and,
thetheinterval
interval
population
вредност between
mean
наbetween(and, 1.67
популацијата 1.67
in and
the andμ1.93
1.93
absence
(во ppmppm
отсуство
of Hg.
Hg. Furthermore,
determinate Furthermore,
на систематска
error, there
the there
trueis isa a95%
value)
грешка) 95% lies
лежи во Various Values of z
ulation mean population mean (and, in the absence of determinate error, the Various
in the absence of determinate error, the true value) lies true value) Values
lies of zVarious Values of z
Confidence Levels, %
Ниво на доверба,% zz
he interval chance
chance
between that
in интервалот
in that
the it lies
the itinterval
interval
1.67 lies
and in
помеѓуthe
in
between
1.93the interval
1,67 иHg.
interval
ppm
between 1.67 between
1,93 1.931.60
ppm
between
and
1.67 Hg,
Furthermore,
and 1.60
ppm
1.93
and
додека
and
Hg.
ppm
2.00
there пак,
2.00
Hg.
ppm
is ppm
Furthermore,Hg.
μa лежи
95% Hg.воthere
Furthermore, интервалот
is a is95%
there 95% Confidence Levels, %
aпомеѓу
(b)
in(b)
ce that it lies chanceFor
1,60
theFor the
иthat
2,00three
thethat
interval ppm
itthree
lies measurements,
between Hgtheза1.60
inmeasurements,
interval
and between од
2.00between
ppm 951.60
%.1.60
Hg. and and 2.002.00
ppmppm Hg. Hg. Confidence Levels,Confidence 5050 Levels,
% Confidence z Levels, % % 0,67 0,67z z
chance it lies in the interval
(b) (б)
For
b) For the three measurements, Заtheобразецот
three 1 се добива
measurements,
(b) For the three measurements, 1,29 686850 1,00
1,00
0,67
1,29��0,10 0,10 50
808068
0,67
50
1,29
0,67
80%80%CL CL��1,67 1,67�� 1,67 1,67��0,07 0,07 68 1,00 1,29
1,00 1,00
1,29 0,10 � √3√1,291,29 � 0,10 68
80% CL�� 3 � 0,10 909080 1,64
1,64
80% CL � 1,67 � 80% CL1,67 � 1,67
� 1,67 � � 0,07 � 1,67 � 1,67� 0,07 � 0,07 80 1,29
80 1,29 1,29
√3 √ √3
3 90
9595901,64
90
1,96
1,96
1,64 1,64
1,96
1,96��0,10 0,10 95.4
95.4
951,96 2,00
2,00
1,96 1,96
95% CL �
95% CL � 1,67 � 1,67 � � 1,67 �
� 1,67 � 0,11 0,11 95 95
999995.4 2,58
95% 1,96 CL�� 0,10 � √3√1,961,96 � 0,10
3 � 0,10 95.4 2,00
95.4 2,58
2,00 2,00
95% CL � 1,67 � 95% CL1,67 � 1,67
� 1,67 � � 0,11 � 1,67 � 1,67� 0,11 � 0,11 99.7
99.7
992,58 3,00
3,00
2,58 2,58
Thus,
Thus,there thereis isanan80% √probability
80%probability
3 that
thatthe √3population
the √3
population mean
meanis islocatedlocatedininthe
99
the99.7 99.9
99.9
99.7
99
3,00
3,29
3,29
3,00 3,00
99.7
hus, there interval
isinterval
an 80% from
Thus, from
Во
Thus,
1.60
there
овој1.60
probability
there
toan
to1.74
isслучај 1.74
80%
anпри
isthat
ppm
theppm
80%
Hg
нивоHgand
probability
populationна
probability
aсигурност
andthata95%
mean the probability
95%
that is
the од 80 inthat
probability
population
located
population that
mean
%the it it
islies
средната
mean liesbetween
locatedbetween
is located in the
вредност in
99.9 на
the 99.9
3,29
99.9 3,29 3,29
1.56
val from 1.60 1.56 and
to and
interval 1.78
1.74 1.78
from
ppmppm.
ppm.
1.60
Hg се to
and 1.74
наоѓа
a 95%ppm
во Hg and
probability a 95%
од
that 1,60
it probability
liesдо 1,74
between that
ppm it
Hg lies
и between
при ниво на
interval from 1.60 to 1.74 ppm Hg and a 95% probability that it lies between
and 1.78 ppm. 1.56 and and
сигурност
1.56 1.781.78ppm.
од 95ppm. % средната вредност лежи помеѓу 1,56 и 1,78 ppm.
Example
Example7-2
7-2
Example
mple 7-2 How Пример 7-2
Example7-27-2measurements of specimen 1 in Example 7-1 are needed
Howmany
manyreplicate
replicate measurements of specimen 1 in Example 7-1 are needed
totodecrease the 95% confidence interval toto�� 0.07 ppm Hg? Number of Number of
Relative Size Relative Size
many replicate decrease
How many
How
Колку the
measurements
many 95%
replicate
поединечниconfidence
of measurements
specimen
replicate мерења interval
in of
1 треба
measurements Example
даofима0.07
specimen воppm
7-1
specimen 1are
in 1Hg?
Example
needed
образецот 1 во7-1
in Example Примерare needed
7-1 are
7-1needed
за, при Measurements
Measurements
Number of ofРелативни
Confidence
of димензии
Confidence
Relative Size Size
The
toThe confidence interval to (CI) is isinterval
given byby
tothe second term ononthe right-hand
Number of Relative
на Size of на
ecrease the 95% to confidence
decrease
confidence
ниво на доверба
decrease theinterval
theinterval
95% од
95% 95 � (CI)
confidence
%, 0.07
да се
confidence given
ppm
намалиHg?
interval the
� second
to0.07
� ppm
0.07 term
Hg?
на
ppm Hg? the
доверба доright-hand
±0,07 ppm Hg? Averaged, Number
Број
Averaged,
мерења, NNN
Measurements
Relative
Interval
Interval
of Confidence
доверба
на
side ofThe
ofEquation
confidence7-2 (CI
interval �/√N).
(CI) Thus,
is given byon the second termterm
on the Measurements of Confidence
Measurements of Confidence
sideinterval
he confidence Equation
The(CI)
Интервалот is7-2
confidencegiven
на �interval
��z
(CIдоверба
by �z
the /√N).
�(CI)
second
(CI) Thus,
е is term
дефиниран
given bytheсоright-hand
the вториот
second член onодright-hand
равенката
the 7-2
right-hand Averaged,
1IntervalN N Interval
1,00
Averaged, N Averaged,
1 1,00Interval
side(CI
of Equation 7-2 of �
sideEquation
of�z �/√N).
Equation (CI
7-2 Thus,
Според� �z
7-2 (CI ��z
тоа, /√N). Thus, 1,96 � 0,10
zs/√N).
� zs Thus, 1,96 � 0,10 2 21 0,71
0,71
1,00 1,00
CICI��0,07 �
0,07 � � � � �
�� 1 1,00 1
zs 1,96 √N zs
0,10 1,96
√N � 0,10 3 3 2 0,58
0,58
0,71 0,71
� √N zs √N
1,96 � 0,10 2 0,71 2
CI � 0,07 � � CI � �CI0,07
�� 0,07 � �� 4 43 0,50
0,50
0,58 0,58
√N √N√N √N √N √N 3 0,58 3
5 54 0,45
0,45
0,50 0,50
1,96 �
1,96 � 0,100,10 4 0,50 4
√N√N�� 2,80�2,80 5
6 65
0,45
0,41
0,41
0,45 0,45
1,96 � 0,10 0,07
1,96 0,07� 0,10 5
√N � 1,96 � 0,10 1010 6 0,32
0,32
0,41 0,41
√N � � √N�� 2,80
� 0,07 � �2,80
� �2,80 6 0,41 6
0,07 2 2 0,07 10 10
0,3210 0,32 0,32
N N��(�2,8)
(�2,8)� �7,8 7,8
2
We N � (�2,8) 2
� 7,8N �N(�2,8)
� (�2,8) � 27,8
� 7,8
Weconclude
conclude that
thateight
eightmeasurements
measurements would
would provide
providea aslightly
slightlybetter
betterthan
than95%
95%
chance
conclude thatchance
We ofofthe
conclude
eight thepopulation
population
that
measurements eight mean
mean lying
measurements
would lying
provide within
a within
would
slightly� �0.07
0.07
provide
better ppm
ppm
a
than ofofthe
slightly
95% experimental
the experimental
better than 95%
WeСпоред ова, заклучок е дека со нешто поголема веројатност од 95 %,than
conclude that eight measurements would provide a slightly better 95%
средната
ce of the mean.
mean.
chance
population of
chance the
meanof population
lying
the within
population mean
� 0.07
mean lyingppm within
lying of the�
within 0.07 ppm
experimental
вредност на популацијата ќе лежи во интервалот ±0,07 ppm околу средната� 0.07 of
ppm the
of experimental
the experimental
n. mean.
вредност
mean. на образецот.
Equation
Equation7-2 7-2tells
tellsususthatthatthe theconfidence
confidenceinterval intervalforforanananalysis
analysiscan canbebehalved
halved
by carrying Равенката
out four 7-2 покажува дека
measurements. интервалот
Sixteen на доверба
measurements will може
narrow даthe
сеinter-
преполови
quation 7-2 bytellscarrying
Equation
us that out
the
Equation 7-2four
tellsmeasurements.
confidence
7-2 us that
tells interval
us that Sixteen
the confidence
for
the an measurements
interval
analysis
confidence
доколку се изведат четири мерења. Шеснаесет мерења ќе влијаат врз намалување canfor
be
interval an will
halved
for an narrow
analysis canthe
analysis be inter-
can halved
be halved
arrying outvalvalbyby
by
four a factor
a
carryingfactor
measurements.
by carrying
ofof
out 4,four
4,and
out and sosoon. on.
measurements.
Sixteen
four
We We rapidly
measurements
measurements. rapidly reach
Sixteen
на интервалот за четири пати итн. Но, брзо се стасува до моментот
reach
will
Sixteen
anarrow
point
a point ofthe
measurements of
measurements
diminishing
diminishing
will
inter- narrow
will
returns
returns
the
narrow
in
theininter-
inter-кога
acquiring
by a factor ofacquiring additional
additional data.
4,ofdata. Ordinarily,
Ordinarily, we take advantage of the relatively large
valand
4, by
valsoabyfactor
on.
дополнителните Weofrapidly
a factor and so
4, and
мерења on.
reach soнеaWe Wewe
rapidly
point
on.може of take
reach advantage
diminishing
rapidly
значително a point
reach of
returns
aда pointofdiminishing
влијаатthe relatively
indiminishing
of large
returns
врз понатамошно in in
returns
gain
gain attained
attained
acquiring bybyaveraging
averaging
additional data. twotwo toadvantage
tofour
Ordinarily,four measurements,
measurements,
weoftake butbutseldom
advantage seldom
of can
canweweafford
afford
iring additional data.
подобрување
acquiringOrdinarily,
additionalwe
на интервалот take
data. на доверба.
Ordinarily, the
we relatively
Често
take пати,
advantage се the
large of relatively
користи можноста
the relatively largelarge
за
the
attained by the time
time required
required for
for additional increases in confidence.
gain
averaging attained
добивање
gain twoна by
attained byadditional
averaging
toобразец
four twoincreases
measurements,
сочинет
averaging to
одfour
two tobut
две или
fourinseldom
confidence.
measurements,
четири can webutafford
паралелни
measurements, seldom
butпроби can
seldom we
1, но
can afford
ретко
we може
afford
ime required forIt
theItis
да isessential
timeсеessential
required
дозволи
additional totoвреме
keep
keep
for
increases inзаinmind
additional
in mindatincreases
дополнително
confidence.atallall
times
timesinthatthatconfidence
confidence
confidence.
намалување на интервалотintervals
intervals based
на based onon
доверба.
the time required for additional increases in confidence.
Equation
is essential Equation 7-27-2 apply
apply only
toonly in inthe
intheabsence of bias and only if we can assume that sоснова
to keepIt isВажно
essential
Itinismind е даatсе
essential keep
има
all предвид
totimes
keep inabsence
mind
that at all
дека atoftimes
bias
интервалите
confidence
mind all andна
that only
intervals
times доверба
that if weon
confidence
based
confidence can assume
intervals
пресметани
intervals that
based
врз s on
on
based
is a good
isEquation
a only
good estimate
inestimate
7-2 of
the apply of� (s
only :
(s �
in ).
the).and
сеabsence ifofwe bias and only ifthat
во отсуство weifscan assume that that
s s
ation 7-2 apply на равенката
Equation 7-2 7-2
absence �
apply секогаш:
ofonly
bias�in применливи
the only
absence само
ofcan assume
bias and only we наcan систематски
assume
good estimateisofaгрешки�good :estimate
is(sa good и�доколку
).estimate (s �:(s�:
ofs�претставува
of ). �).добра проценка за σ (s → σ).
1П.П. Или повторени мерења.

7A-2Пресметување
7А-2 Finding the на Confidence
интервалите Interval When
на доверба кога � Is Unknown
σ не е познато 7B Statistical A
Често
Often,патиwe are се јавуваат
faced with ограничувања
limitations in воtime
однос orнаtheвремето
amountили на количеството
of available sample
7A-2 примерок
достапен
that prevent
Finding the Confidence Interval When � Is Unknown
us fromкои ја ограничуваат
accurately estimating точната
� . In проценка
such cases, наaσ.single
Во вакви
set случаи,
of repli-
Example 7-3
една единствена
cate measurements
Often, we are faced низа паралелни
must
with provide проби
not in
limitations onlyслужи orнеthe
a mean
time само
but за проценка
also
amount на средната
anofestimate
availableofsample
preci-
вредност,
sion.prevent
that туку
As indicated и заearlier,
us from проценка на
You прецизноста.
s calculated
accurately havefrom
estimating obtained
�a. In Како
small
suchsetшто
the
cases, порано
offollowing
data mayбеше
a single data
be кажано,
for
setquite
of the alcohol cont
un-
repli-
scate
пресметано
certain. од мало
Thus, confidence
measurements множество
limitsblood:
must provide are на податоци
notnecessarily
only
% Ca2 H mean може
broader
OH: but да
when
also
0.084, не
an претставува
a good
estimate
0.089, добра
estimate
and of
0.079. of
preci-
Calculate the 9
5
проценка
� is not
sion. за σ. Во такви
As available.
indicated earlier,случаи, границите
s calculated from на
a доверба
small set треба
of даmay
data бидатbeпошироки
quite un-
во споредба соconfidence
случај
its добра
for theпроценка
mean assuming (a) that you know nothing about
за σ. whenstatistical
The t statistic is often called Student’s t. To account
certain. Thus, for the кога имамеare
variability
limits of necessarily
method s, weanduse(b)
the important
broader
that on the abasis
good ofparameter
estimate of experience,
previous
Student was the name used by W. S. Gossett
За
� даnotсеavailable.
which
t, is isземе предвид
defined in theнесигурноста
same way as zвклучена
(Equationво6-2) s, треба
exceptдаthatсеs дефинира
is substi-
величината t која се дефинира 0.005% C H OH and
на ист начина that s is6-2)
z (Равенка a good
освенestimate
што σ е of �.
when he wrote
The t statistic
Статистиката the tis
classic
often paper
често пати on
called се that ap-
tнарекува
Student’s t. tuted
Tofor �: for the variability
account of s, we 2use5 како
the important statistical parameter
1908,
заменето со s: (a)
t, which is defined in the same way asxz�(Equation
� ix � 0,084 � 0,089 � 0,079 �
6-2) except that s is substi-
0,252
peared
Student wasin the name used
студентова
Biometrika, t статистика
by W. 1. Gossett
6, S. и била �
wasкористена
when employed
he wrote the одclassic
by страна
the на W.S.
Guinness
paper Brewery
on Gossett
t that to
ap- tuted for �: t ��x 2i � 0,007056 � 0,007921 � 0,006241 (7-3) � 0,02121
provide
pearedкогаin тој ја пишувал
a statistical analysis
Biometrika, ofоригиналната
1908, the
6, 1.results of
Gossett s
статија заbyt the
објавена Biometrika,
воproducts. x��
√
alcohol determinations
was employed on their
Guinness BreweryAs to Исто
Like како и z во равенката
z in Equation 7-2, такаton
7-2, t depends и�t зависи од нивото
the desired на доверба,
confidence
0,021218 level,
� ноbutзависи
(0,252) t2also иde-
од
/3 (7-3)
1908, 6, 1. Gossett бил ангажиран
aprovide
result of this work,analysis
a statistical he discovered
од пиварницата Guinness за изведе
the now-
of the results of бројот
pends на on степени
the number на слобода
of degreesкои се ss� при
of користат
freedom пресметување
in the calculation на of s.s. Во
Table �7-20,0050% C2H 5O
Табела
7-2 дадени се вредностите t заdegrees 3 �при1
famous
alcohol statistical treatment
determinations
статистичка анализа of products.
on their
на small setsAs
резултатите of provides
Like z in values
Equation for7-2, aзаfew
t fort depends неколку
on the of степени
freedom.
desired на слобода level,пресметување
More extensive
confidence but tables are
t also de-
data.одToопределување
a result avoid
of this the he на
disclosure
work, пиво
of any
discovered воtheнивните
trade se-
now- на s. Многу
found
pends in theподетални
onvarious ofтабели
mathematical
number degrees со
and вредности
ofstatistical
freedom за t може
handbooks.
in the да Note
се најдат
calculation that
of tво различни
approaches
s. Table 7-2
Here, x � 0,252/3 � 0,084. Table 7-2 indicates that t � 4.
crets
famous of производи.
his employer,
statistical Како резултат
Gossett
treatment small од
ofpublished setsовој
the
of прирачници
z as the number
provides по математика
values of
fordegrees
t for aof иfew
статистика.
freedom Одfreedom.
табелата може да се забележиtablesдека
ангажман тој го развил статистичкиот со зголемување на бројот на ofdegrees
степениfreedom
на
approaches
of and 95%
слобода,
infinity.
More
вредностите
extensive
confidence.
за t сеThus,
доближуваат
are
data. To avoidpaper under theofname
the disclosure Student.
any trade se- foundTheinconfidence limits for theand
various mathematical mean x of N replicate
statistical handbooks. measurements can be cal-
Note that t approaches
апарат за третман на мали множества до z.degrees
crets of his employer, Gossett published the
од податоци. За да се заштити од asвредностите
zculated
the from
number за
t byofan equation similar toapproaches
of freedom Equation 7-2:ts
infinity. 4,30 � 0,0050
paperсудски
under the name Student. Границите на доверба за средната 95% CL � x добиена
вредност � � N0,084
од паралелни
The confidence limits for the mean x of N replicate measurements can be cal-
� мерења се � 0,084
можен спор со Guinness
пресметува од равенката (слична на равенката 7-2) ts√N во која фигурира величината √ 3
поврзан со евентуално откривање culated from t by an equation CL similar
for �to� Equation
x � 7-2: (7-4)
на деловни t: (b) Because √N s � 0.005% is a good estimate of �,
Remember thatтајни, тој гиofпубликувал
the number degrees of
резултатите под псевдонимот Student. ts
freedom is not equal to N but N � 1 instead. CL for
The use of the t statistic for confidence и �� x �is illustrated
limits z� in Example 7-3.�(7-4)
1,96 0,0050
Remember that the number of degrees of 95% CL � x �√N � 0,084 � � 0,084
freedom is not equal to N but N � 1 instead. Употребата на t статистиката
The use of the за наоѓањеlimits
statistic for confidence √N на доверба
на границите
is illustrated 7-3. √3
е прикажана
in Example
во Пример 7-3. Note that a sure knowledge of � decreases the confidenc
Запомнете дека бројот на степени на nificant amount.
слобода не изнесува N, туку N – 1. Table 7-2
Values of t for Various Levels of Probability
Table7-2
Tабела 7-2
Values
Degreesof
Вредности ofнаt for
t за Various нивоиFactor
различниLevels for Confidence Interval
ofверојатност
на Probability
Freedom 80% 90% 95% 99% 99.9%
Степени
Degrees
1 of 3,08
7B
Фактори
6,31
STATISTICAL
Factor
за for Confidence
интервали
12,7
AIDS
на Interval
доверба
63,7
TO 637
HYPOTHESIS T
на слобода
Freedom
2 80%
80%
1,89 90%
90% 95%
95%
2,92 of scientific
4,30 and 99%
99% 9,92 99.9%
99.9% 31,6
Much engineering endeavor is based on
1 13 1,64
3,08
3,08 2,35
6,31
6,31 12,7 3,18
12,7 63,7 5,84
63,7 637 12,9
637
Thus, to explain an observation, a hypothetical model is
2 24 1,53
1,89
1,89 2,13
2,92
2,92
experimentally
2,78
4,30
4,30 4,60
9,92 9,92
to determine
8,60
31,6 31,6
its validity. If the results from
3 35 1,48
1,64
1,64 2,02
2,35
2,35 2,57
3,18
3,18 5,84 12,9 6,86
4.03
5,84 12,9
4 46 1.44
1,53
1,53
do not
1.94
2,13
2,13
support the
2.45
2,78
2,78
model, we
3.71
4,60 reject
4,60 8,60
it and
5.968,60 seek a new hypo
5 57 1.42
1,48
1,48 is found,
1.90
2,02
2,02 the2.36hypothetical
2,57
2,57 3.50
4.03model
4,03 6,86 serves
5.406,86 as the basis
6 68 1.40
1.44
1,44 1.86
ments.
1.94 When
1,94 2.31
2.45
2,45 3.36
the hypothesis 5.04
3.71 is supported
3,71 5,96 5.96 by sufficient e
7 79 1.38
1.42
1,42 1.83
1.90
1,90
becomes 2.26
2.36
2,36
recognized 3.25
a3.50
as3,50 5,40
useful theory 4.78
5.40until such time as d
8 108 1.37
1.40
1,40 1.81
1.86
1,86
refute
2.23
2.31
2,31 3.17
3.36
3,36 5,04 4.59
5.04
9 119 1.36
1.38
1,38 1.80 it. 2,26
1.83
1,83 2.20
2.26 3.11
3.25
3,25 4,78 4.44
4.78
10 10 12 1.36
1.37
1,37
Experimental
1.78
1.81
1,81 2.18
2.23
2,23
results seldom
3.06
3.17
3,17 4,59
agree exactly with those pr
4.32
4.59
11 11 13 1.35
1.36
1,36 retical
1.77
1.80
1,80 model. Consequently,
2.16
2.20
2,20 3,11 4,44 and engineers fre
3.01
3.11 scientists
4.22
4.44
12 14 12 1.34
1.36
1,36 1.76
whether
1.78
1,78 a 2.14
numerical
2.18
2,18 2.98 is a manifestation
difference
3.06
3,06 4,32 4.14
4.32 of the rand
13 13 � 1.29
1.35
1,35 1.64
1.77
1,77 1.96
2.16
2,16 2.58
3.01
3,01 4,22 3.29
4.22
in all measurements. Certain statistical tests are useful
14 14 1.34
1,34 1.76
1,76
judgments. 2.14
2,14 2.98
2,98 4,14 4.14
∞ � 1.29
1,29 1.64
1,64 1.96
1,96 2.58
2,58 3,29 3.29
Tests of this kind make use of a null hypothesis, which
merical quantities being compared are, in fact, the same. T
observed differences appearing as a result of random erro
from a probability distribution. Usually, if the observed diffe
or equal to the difference that would occur 5 times in 100
level), the null hypothesis is considered questionable an
7Б Статистичка помош при теститрањето на хипотези
7B Statistical Aids to Hypothesis Testing
153 153
7B Statistical Aids to Hypothesis Testing 153
Пример 7-3 7B Statistical Aids to Hypothesis Testing 153
Example 7-3 7B Statistical Aids to Hypothesis Testing 153
Добиени се следните податоци за содржината на алкохол во еден примерок од
крв: % CExample
2H 5OH:
You 7-3
0,084;
have 0,089 the
obtained и 0,079. Да сеdata
following пресметаат границите
for the alcohol на доверба
content of a sample of
Example 7-3
за средната
Youвредност,
blood:
Example % C 2 при
H
7-3 obtained
have 5 ниво
OH: the на
0.084, довербаdata
0.089,
following од 95
and for%,
0.079.theпретпоставувајќи
Calculate the 95%
alcohol content of дека (а)
confidence
a sample lim-
of
декаYou
its
have for на
the
blood:obtainedметодата
mean
% C 2 H5the не
assuming
OH:following е позната
(a) и
that
data and
0.084, 0.089, (б)
you дека
know
for 0.079. врз
the alcohol основа
nothing на
about
content
Calculate претходното
the precision
of a confidence
the 95% of
sample of lim- the
You
искуствоhave
s = obtained
0,005 %
method and C the
H
(b)
blood: % C 2 H5OH:20.084, OHfollowing
that on thedata
преставуваbasisfor
добра
of the alcohol
проценка
previous content
за σ.
experience, of a
you
0.089, and 0.079. Calculate the 95% confidence lim-sample
know of
that s �
its%for the OH: 5
mean0.084,assuming (a)and
that0.079.
you know nothing aboutconfidence
the precision of the
blood: theCmean
0.005% 2 H5C 0.089, Calculate the
�. 95% oflim-
its formethod 2H 5OH
andassuming
(b) that andonthat
(a) that is
you
thes basisa good
know estimate of
nothingexperience,
of previous about the precision
you know the s �
that
its for
method andthe mean
�
(a) (b) assuming
0,084 (a) that
0,089 you know
0,079 nothing
0,252 about the precision of the
method 0.005%
and Cx2 iHthat
(b)
�OH
that
5
onand
on
the
�
the
basis
that s isof
basis of
previous
a�good � experience,
estimate
previous of �. you
experience,
know that s �
you know that s �
0.005% (a) C 2 H�5xOH� 2 and that
0,084 s is a
0,089 good estimate
� 0,079 of
� 0,252 � .
0.005%
(a) �C x i2�H5�OH
xi i �
0,084 and �that
�s is
0,007056
0,089
0,007921
�good
�a 0,079 estimate
� 0,252of �.
0,006241 � 0,021218
(a) �x i � 0,084 0,089 0,079 0,252
�x i � 0,007056 � 0,007921 �2 0,006241 � 0,021218
2 � � �
√
�x 22i � 0,007056 0,021218 � 0,007921 � (0,252)
� 0,006241 /3 � 0,021218
�x i � 0,007056
s� � 0,007921 � 0,006241 ��0,0050%
0,021218 C2H 5OH
√√ √
3
0,021218 � (0,252)� 1 2
/3
s �0,021218 � (0,252) /3 2 � 0,0050% C2H 5OH
s �x � 0,021218
Here, 0,252/3 ��0,084. 3 � 1Table
(0,252) 2
/3 � 7-20,0050% H 5OH
indicatesC2that t � 4.30 for two degrees
s� 3�1 � 0,0050% C2H 5OH
Во овој случајof freedom and 95%
Here, x � 0,252/3 � 0,084. Од 3 confidence.
� 1 Thus,
Табела
Table 7-2 може that
7-2 indicates да сеt �
види дека
4.30 forзаtwo
дваdegrees
Here,на
степени of � 0,252/3
x слобода
freedom и �95%
при
and 0,084.
ниво наTable
доверба
confidence. 7-2Thus,
indicates
од 95%, that t �
t = 4,30. 4.30 for
Според two degrees
тоа,
Here, � 0,252/3
x95% ts
0,084. Table 4,30 � 0,0050
7-2 indicates that t � 4.30 for two degrees
of freedom and
CL � 95% x��confidence. � 0,084Thus, � � 0,084 � 0,012% C2H 5OH
of freedom and 95% confidence. ts√N Thus, 4,30 � √0,0050
3
95% CL � xts� � 0,0844,30 � � 0,0050 � 0,084 � 0,012% C2H 5OH
95% CL � (b)x Because
� ts � s√� N0,084
0.005% is a good
� 4,30 √ 3 � 0,084
estimate
� 0,0050 of �, � 0,012% C2H 5OH
95% CL � x � √N � 0,084 � √3estimate�of0,084 � 0,012% C2H 5OH
(b) 95%
(b) Because
Because
√ N s �z� 0.005% is a good √ 3 � 0,0050�,
1,96
CL s��x 0.005%� is a0,084
� good � estimate of �, � 0,084 � 0,006% C2H 5OH
(б) (b) Because
Со оглед s �што
на тоа
95% CL � xz��
0.005%√
zs� = is a good
N 0,005 estimate
1,96 � of
% претставува
� 0,0841,96 � � 0,0050
√ 3�, проценка за σ,
добра
0,0050
� 0,084 � 0,006% C2H 5OH
95% CL � Notex �that
95% CL � x � √N � 0,084 �
�√
z�a sure N0,084
knowledge
� 1,96of��0,0050 √
decreases
3 � the 0,084 � 0,006%
confidence C2H 5OH
interval by a sig-
nificant amount.
Note that√aNsure knowledge of �√decreases
√ 3 � 0,084 � 0,006% C2H 5OH
the confidence interval by a sig-
3
Note that aamount.
nificant sure knowledge of � decreases the confidence interval by a sig-
Note amount.
nificant that a sure knowledge of � decreases the confidence interval by a sig-
Од nificant
овој пример amount. може да се забележи дека познавањето на σ значително го
стеснува интервалот на доверба.
7B STATISTICAL AIDS TO HYPOTHESIS TESTING

7Б Статистичка помош при тестирањето на хипотези
7B STATISTICAL AIDS TO endeavor
HYPOTHESISis based TESTING
7Bдел Much
Голем од
of scientific and engineering
STATISTICAL
макотрпната AIDS
научна TO HYPOTHESIS
и инженерска работа се темели
on hypothesis testing.
TESTING
врз тестирањеand tested
7B Much
Thus, to explain
STATISTICAL
на хипотези.
an observation,
AIDS
of scientific and a hypothetical
TO HYPOTHESIS
engineering model
endeavor is based on advanced
is
TESTING hypothesis testing.
MuchThus, of За да се објасни
experimentally
scientific
to explain and to некоја појава,
determine
engineering
anсеobservation, itsendeavor се поставува
avalidity. isIf based
hypothetical the model хипотетички
results isfrom
on hypothesis модел
these
advanced experiments
testing.
and tested
и потоа
Much експериментално
of
do scientific
not support and проверува
engineering
thedetermine
model, we rejectнеговата
endeavor it and is веродостојност.
based
seek a on
new hypothesis
hypothesis.Доколку testing.
If agreement
Thus,experimentally
to explain an toobservation, aitshypothetical
validity. If model
the is
results advanced
from these and tested
experiments
Thus, to од изведените
explain an експерименти
observation, a model не одат во model
hypothetical прилогisнаadvancedмоделот,and тогаш testedexperi-
is
experimentally found,
doпостојната
not support to the hypothetical
determine
the model, its validity. If serves
the as
results the
from basis
these for further
experiments
се отфрла
experimentally to хипотеза
determine и сеwe reject If
поставува it and
the seek
нова. a new
Доколку hypothesis.
fromрезултатите If agreement
одат
do not isments.
support
found, When
the
the model, weits
the hypothesis
hypothetical
validity.
reject itisand
model supported
seek
serves aresults
by the
new
as sufficient these
hypothesis.
basis forIfexperiments
experimental
agreement
further data, it
во прилог
do на експериментот, model,тогаш поставената хипотеза служи како основа за experi-
is not
found,support
becomes
ments. the
When
the
recognized
hypothetical we
the Доколкуas reject
a
model
hypothesis useful itserves
and
theory
isserves
seek
supported asuntilathenew
such hypothesis.
basistime
by sufficient foras dataIf are
further agreement
experimental obtained
experi- data, that
it
останатите
is found, експерименти.
the hypothetical хипотезата
model биде поддржана
as sufficient
the од доволен
basisexperimental
for further број experi-
ments. refute
When
becomes
на експериментални
it.the hypothesis
recognized
податоци, as a is
тогаш
supported
useful таа theory
станува
by
until such
теорија time
која asсе data are
користи,
data,
obtained
сè
it that
ments. When the hypothesis
Experimental as results is supported
seldom agree by sufficient experimental data, ita theo-
becomes
додека неrefute
becomes
recognized
се собератit. доволно
recognized as
a useful
a податоци
useful
theory
со кои
theory
until
untilтааexactly
such
би можела
such
time
time
with asда
as
those
data predicted
are
се отфрли.
data are
obtained
obtained
from that
that
refuteсе
Ретко retical
it.
случува, model.
Experimental Consequently,
results seldom резултатиscientists
agree во
exactlyand engineers
потполност
with frequently
thoseдаpredicted
се сложуваат from must judge
a theo-
refute it.
whether
Experimental a numerical
results difference
seldom agree is a
exactlymanifestation
with those of the random
predicted from errors
a inevitable
theo-
со оние предвидени
retical
Experimental model. со Consequently,
resultsтеоретскиот
seldom модел.
agree scientists
exactly Затоа,andнаучниците
with engineers
those и инженерите
frequently
predicted amust
theo-judge
мораretical inmodel.
да просудат
whether all measurements.
a Consequently,
дали настанатата
numerical Certain
scientists
difference разлика
is statistical
a and
се должи
manifestation tests
engineers на are useful
frequently
случајни
of the random infrom
грешки sharpening
must
errors judge
кои these
inevitable
retical
whether model.
judgments.
a Consequently,
numerical difference scientists
is a and engineers
manifestation of the frequently
random errors must judge
inevitable
се неизбежни
in all при било кој вид Certain
measurements. на мерења. Како помош
statistical tests приuseful
are овие проценки,
in sharpening се these
whether aTests
in alljudgments.numerical
measurements. of this difference
kind
Certainmake is ause
manifestation
statistical of a tests are of the
null hypothesis, random
useful which errors
assumes
in sharpening inevitable
that
thesethe nu-
користат статистичките тестови. In statistics, a null hypothesis postulates
in all merical
judgments.measurements.quantities Certain
being statistical are,
compared testsinare fact, useful
the in sharpening
same. The probabilitythese of the
Во тестовите
judgments. Tests of од this
овојkindтип,make use of aнулта
се користи хипотеза, која
null hypothesis, which претпоставува
assumes that the Во that
nu-статистиката two observed
нултата
In statistics, a null
quantities are the same.
хипотеза
hypothesis postulates
Tests
дека бројнитеobserved
of
merical this
вредностиdifferences
kind
quantities make
кои се
being appearing
use of a
споредуваат,
compared null as сеa
are, result
hypothesis,
всушност
in fact, of therandom
which
исти.
same. error
assumes
Веројатноста
The is
that then
the
probability за computed
nu-of the In
преставува statistics,
декаtwo
that a
двете
nullанализирани
hypothesis
observed postulates
quantities are the same.
Tests
тоа merical
дека of this
постоечката
from a kind
probability
quantities make
разлика
being еuse of a are,
резултат
distribution.
compared null
на hypothesis,
случајни
Usually,
in fact, ifthe the whichThe
грешки
observed
same. assumes
се пресметува
difference that isthe
probability врз
of nu-
greater
the than
величиниIn statistics,
that се
two исти. a null hypothesis postulates
observed quantities are the same.
mericalobserved
quantities differences
being appearing
compared are, as a result
in fact, the of random error is then computed
основа наfrom
observed распределбата
or equal to the
differences
a probability на веројатноста.
difference
appearing
distribution. that
as Обично,
would
aUsually,
result of доколку
occur
random
if the 5same.
times
observed
The
добиената
error probability
indifference
100
is разлика
(the
then 5% ofеprobability
computed
is greater
the
than
that two observed quantities are the same.
observed
поголема aили differences
еднаква
level), the во
null appearing
повеќе as
од 5Usually,
hypothesis од 100a result
iswouldслучаи
considered of random
(при ниво error is
наin5 100 then
% веројатност), computed
from or
from
probability
equal
a probability to the distribution.
difference
distribution. that
Usually,
if the observed
occur
if the observed 5questionable
times difference and
(the the
5% difference
is greater than
probability is
нултата хипотеза
or equal to theсеdifference
level),
смета
the difference
null hypothesis
за that
неприфатлива,
would
is considered occur
questionable times in difference
а 5постојната
and the difference is
разлика
100 (the се 5%is смета
greater заthan
probability
or equal
level), to null
the the hypothesisthat
is would occur questionable
considered 5 times in 100
and(the
the5%difference
probabilityis
level), the null hypothesis is considered questionable and the difference is
154 154 154
154Chapter 7 Chapter 7 Statistical
Statistical Analysis: Evaluating
Analysis: Evaluating
Chapter
Chapter
the Data7 7 Statistical
Statistical the DataEvaluating
Analysis:
thethe
Data
Data
значајна. И други нивоа на веројатност, како на пример 1 од 100 или 10 од 100,

може
judged даtoсеbeкористат, judged
штоOther
significant. to beprobability
инаку significant.
judged
judged
зависи Other
одtolevels,
tobe
посакуваното probability
besignificant.
significant.
such as ниво1Other levels,
inOther such
на probability
100 10 inas100,
probability
сигурност
or 1 levels,
in 100
levels,
при or as
such
such 10as1in1in1
Chapter 7 Statistical Analysis: Evaluating the Datamay also be adopted, depending on the certainty desired in the judgment. Th
донесувањето
may also be adopted, на одлуките. Овие on
depending нивоа
may
may
thealsoна
alsoверојатност
certainty desiredчесто
bebeadopted,
adopted, depending пати
independing
the сеonon
judgment. нарекуваат
thethecertainty
certaintydesired
These desiredinin tht
нивоа на значајност
probability probability
levels are иoften levels
во статистиката are
probability often
probability
called significance called
се означуваат
levels
levelsare
levels significance
and соoften
are симболот
often
are called levels
called
given the and
α.significance
Нивото
symbol на are
significance given the
levelsand
� levels symbo
andare areg
judged to be significant.доверба
Otherкое
in statistics. се
probability
The inlevels,
изразува statistics.
confidence levelThe
во проценти
such as 1confidence
inin
as еinповрзано
100 orThe
astatistics.
statistics.
percentage level
10
The as
αrelated
соisin и100,еaдефинирано
confidence
confidence percentage
to � andasisis
level
level со
as related
изразот
agiven byto � is
apercentage
percentage and is given
isrelated
related to
(1 –
may also be adopted, depending α) ∙ 100%.
(1 � �) 100%. (1 � � ) 100%.
on the certainty desired(1in(1�the ��)�judgment.
) 100%. These
100%.
Хемичарите
probability levels are often The called of testingThe
најчесто
kindssignificance kinds
применуваат
levels
that andofare
chemists testing
тестови
Thegiven
Thekinds
use that
kinds
most chemists
одoften
the of овој
symbol
oftesting вид
testing �use
include што
that most
thatchemists
the oftenuse
вклучуваат
chemists
comparison include
usemost(1)
most
of the comparison
often
often include
includ
споредба
in statistics. The confidence
(1) thelevel на експериментално
meanasofa an (1) the
percentage mean
experimental добиена
of
is related
dataan to
(1)(1)thethe
set средна
experimental
xand
�meanmean
with вредност
isofwhat
given data isby
ofananexperimentalset x
experimental со
with
believed todata вистинската
what
datathe
be is believed
setsettrue
x xwith to be
withwhat
what the
belt
is isbelie
(1 � �) 100%. средна
value �вредност
; (2) the means value � ;
μ; (2) споредба (2) the
x 1 and x 2 на means
две standard
value
or value
the x
�средни
;�(2) and
; 1(2)thethex or
вредности
means
2 means
deviations the standard
иand
x 1x�and
11and x 2x� deviations
2или,
or orthe пак,
the
standard � and �
на 1 deviations
standard from
deviations �
2 from two
2
The kinds of testing две
sets стандардни
thatof chemists (3)sets
data; andдевијации
use the of
most σdata;
often
mean and
1 иxσinclude
2toод
sets(3)
две
asets the
ofthe
of
predicted mean
множества
comparison
data;
data; and
or and to
x(3)од
(3) athe
theoretical predicted
податоци;
of
themean mean
value. xиor totheoretical
(3)
xtoThe споредба
a apredicted
predicted
sections value. The sectiv
orortheoretical
theoretical
на
thatсредна
(1) the mean of an experimental data set that
followвредност
consider xsomefollow theconsider
сопредвидената
with ofwhat isthat
believedsome
или
thatfollow
methods follow
for toofbe
теоретскаthethe
consider
consider
making methods
вредност.
true
some
these some for
of Воmaking
ofthe секциите
themethods
comparisons. methods these што
for comparisons.
formaking
makingthese thesecom co
value �; (2) the meansследатx 1 andќеxбидат
2 or theразгледани некои од методите
standard deviations �1 and �кои 2 from се користат
two за изведување на
sets of data; and (3) theваквите
mean споредби.
x to a predicted or theoretical value. The sections
that follow consider some of the methods for making these comparisons.
7B-1 Comparing 7B-1 an Experimental Mean with the Truewith Value
Релативна фреквенција, dN/N
µA = x t µB 7B-1 Comparing an Experimental 7B-1 Comparing

Mean Comparing with the anan Experimental
True Experimental
Value MeanMean withthe theTr
вградена 7Б-1 Споредба на експериментална средна вредност со вистинска
грешка A common средна wayвредност of A common
testing for bias way Ain Aofcommon
an testing
common analytical for
way way bias
of
method intesting
oftesting anisanalytical
for
toforuse
biasbias theinmethod
inan ananalytical
method is to use
analytical methodthe met
method is i
toananalyze a sample whose to analyze a
compositionsample
to to analyze whose
analyze
is accurately a composition
a
sample
sample whosewhose is accurately
composition
composition
known. Bias in an analyti- known.
is is
accurately Bias
accurately in an
known.
knownanal
7B-1 ComparingВообичаен Experimental Mean with the True Value
cal methodначин за cal
is illustrated тестирање by theна
method is
two вградените
illustrated
calcurves
calmethod method byгрешки
shown isthe intwo
isillustratedво
illustrated
Figure аналитичките
curves by bythe
7-2, shown
the two
which two методи
in Figure
curves
curves
show еthe со
shown 7-2, which
shown ininFigure show
Figure 7-
A common way of testing користење for на
bias примерок
in an чиј
frequency
analytical состав methodе точно
distribution
frequency
frequency distribution of replicate results in the analysis identical samples by is
frequency познат.
to ofuse За
replicate
the илустрација
distribution method
distribution resultsof of вградената
in
replicate the
replicate analysis грешка
results
results inof во
in identical
the the analysis
analysis samples
of of id i
A to analyzeBa sample whose аналитичкитеcomposition методиisеtwo прикажана
analytical
accurately наknown.
Слика
methods
two two 7-2.
Bias
analytical Двете
having
analytical in криви
an random
analyti-
methods
methods ја прикажуваат
errors
having
having of
randomраспределбата
exactly
random the
errors
errors same
of of size.
exactly
exactly Metho
the the sam s
two analytical methods having random errors of exactly the same size. Method A
cal method is illustrated на резултати, twoдобиени заshown
has паралелни
no bias, so проби the наnobias,
идентични
population mean примероци, � A is the анализирани
true value соxthe двеMethod
t .the B has x t x. taM. sM
hasbynothe bias, socurves
the population in mean
Figure has �7-2,
has no which
bias,soso show
the the
A is the true value x t . Method B has
the
population
population meanmean �� A is a is
A sys- truetruevalue
value
frequency distributiontematic аналитички
of replicate методи,
results во in кои
tematic
the случајните
error,
analysis or of грешки
bias,
tematic identical
tematic that се
error,
error,идентични.
is given
samples
or or bias, by
bias, by Во
thatthat методата
is isgiven
given byА не
by постои
error, or bias, that is given by
Chapter 7 Statistical Analysis:methods
two analytical Evaluating вградена
the Data
having грешка,
randomпаerrors затоа среднатаof exactly вредностthe same на популацијата
size. Method μА ја A претставува вистинската
вредност за x . Во методата B има
bias систематска,
� �xBt .� односно
x t � �BB has bias �
� �aA sys- �
вградена B � x
грешка,�
bias
t bias �
� Bкоја
� ��
�може
B A� да
x(7-5)
tx � t �се�B�� B � �A�A (7
Слика 7-2 Илустрацијаhas на noвградената
bias, so the population mean t � is the true
A value Method B
грешка: пресмета на следниот начин
tematic error, Other or bias,probability
that
Noteisthat given byeffects Note 1that bias effects
NoteNote thatall
that the
inbias bias data
effects
effectsin way theallthesetthe inthattheinitsame way and that itway
can bea
judged=to
вград. грешка μB be
– xtsignificant.
=154μB – μА levels,
bias such as the
all
Chapter
indata100inor
7 Statistical the10 in
set
вградена 100,
Analysis:
the
грешка same
Evaluating = μall – xand
B the = μdata
tData
data
B – μА
inthetheset
can beset in
ei-in
(7-5) the thesamesame wayan
may Illustration
also be Figure
adopted, ther positive or negative.
thertherpositivepositive
Theseorornegative. negative.
of bias: depending on
ther the certainty
positive� �or desired
negative. �inBtesting
the�judgment.
7-2 Illustration
Figure
Figure of
7-2bias:
7-2 bias
Illustration
Illustration xbias: (7-5)a sample whose analyte concentration
Figure 7-2 B of
� of
bias:t �In � A for bias by analyzing
probability
bias � �B � x t � �B � �A
bias � are
levels x t � bias
�B �often called
� B � �
154Од
bias
� � � Asignificance
In
B Bовде
�� x testing
t t се Bгледа
x
� �� B levels
�for
� A дека
� A biasand byare given
analyzing
вградената грешка the In In
symbol
a testing
sample testing
влијае7врзStatistical
Chapter � for
ситеbias
whosefor bias bybyanalyzing
analyte
податоци
Analysis: analyzing
воconcentration
Evaluating athe asample
sample
Data is whose
од whoseanalyte analy
in statistics.Note
The that bias effects
confidence levelall asthe
податоци
known data
a percentage in theitisset
на идентичен
exactly, known
judged
in
isrelated
начин.
likely exactly,
the that
to to� може
same
Таа be
and
the way itknown
knownisдаis
significant.
and likely
given
биде
experimental that
exactly,
exactly,
или that
byOther can itthe
itпозитивна
mean beisexperimental
probability
itis xei-
likely
likely
или that
will levels,
that
негативна.
differ the themean
from such
experimentalx as
experimental
the will
ac-1 differ
inmean100
mean from
orx x10
willthe
wil ind
(1 � �) ther
100%. positive or negative. cepted При проверка
value x as за cepted
may
постоењето
shown invalue
alsothe be
на x as
tadopted,
cepted
cepted
вградена
figure; shown
the valuevalue
грешка in
depending
judgment xthe xas
со figure;
as shownon
shown
анализа
must thethe
in
then на judgment
certainty
inthe the figure;
примерок
be madefigure; must
desired
the
со
whetherthe then
in
judgment
точно the
judgmentbe made
judgment.
mustmust whet
then th T
llustration of bias: t t t
� �B � �A The kinds of In testing
testing that for chemists
biasпозната
by difference
this analyzing
use концентрација
most often isa the this
sampleна difference
probability
whose
аналитот,
include
consequence theголема isthis
levels
analyte
this
comparison
of judged
the are
еdifference
difference
веројатноста
random to
consequence
often
concentration
of becalled
error issignificant.
is
the
дека
or, of
the random
is
significance
consequence
consequence
добиената
alternatively, Other error aprobability
levels or,
ofsystematic
експерименталнаof
random alternatively,
and are
random levels,
errorgiven
error or,such
athe
or, as 1
system
sym
alternat
altern
(1) the mean known
of anexactly, it is likely
experimental data that
вредност set xthe ќеexperimental
with се разликува
what error.
in
is statistics.
одmean
believedвредноста The
xto will
error. may
error.
be differ
која also
confidence сеtrue be adopted,
from
смета level
заthe as
вистинска depending
ac-aEvaluating
percentage
xt (види on is the
Слика related certainty
7-2). to � and desired is give in
154 error. Chapter 7the Statistical Analysis: the Data
value �; (2)cepted
the meansvalue xx1t and x 2Треба
as shown or Inin да
the the сеfigure;
процени
standard
treating this the дали In
judgment
deviations
type � treating
(1 разликата )1 100%.
of��problem must
and се � this
должи probability
then
In type
from на
be
Intreating of
случајни
madethis
treating
two levels
problem грешки
whether
this are
type typeof often
statistically,
или,ofproblem called
пак,
problem the difference
significance
на xсистематски
statistically,
statistically,the levels
x � xand
thedifferenc is
differe are
co
2statistically, the difference x� t is com-
t
sets of data;thisanddifference
(3) the mean грешки.
is thex consequence
to
pareda predicted
with the ofordifference
random pared
theoretical The
errorwith
that or,
value.the
kinds
could in
difference
ofpared
alternatively,
pared
The be statistics.
testing
with
sections
caused withthe that
a by The
could
chemists
systematic
the difference confidence
difference
random be caused
usethat
error. thatmostlevel
couldby
Ifcould
the as
random
oftenbe a percentage
include
becaused
observed error.
causedbythe If is
the
byrandom
randomrelated
comparisobser erre
that follow error.
consider some of the methods При статистичкото
difference forismaking
less than difference
разгледување
(1)
these thatthe isjudged
mean
comparisons.
computed less
на (1
than
ваквитеto�experimental
ofdifference
differencean
for
be
athat )significant.
100%.
is computed
проблеми,
�chosen islessless than
probabilitydata
than Other
разликата for
that set
that probability
acomputed
chosen– xt the
x with
computed
level, сеprobability
what
for
null
levels,
споредува
for aishy- such
believed
achosen
chosenlevel, as the
to 1be
probability
probabilitin
null 10
the
со разлика којаx би pothesis that may x and also x The be
are adopted,
kinds
the same of depending
testing
cannot that
be on the
chemists
rejected; certaintyuse
that is, desired
most no often in
significant the
includ is,juiss
In treating this type of
pothesis problem
that andтребалоx t value
statistically, are the да�the
се
;sameдолжи
(2) the
difference
pothesis наt случајна
means
pothesis
cannot xthat
be and
xrejected;
that
� 1x xгрешка.
tandisand
x com- tor
2xthatxare Ако
t the
are the
is, добиената
standard
the
nosame samecannot
significant разлика
deviations
cannot bebeеrejected;
sys- �1 and that
rejected; �2thatfrom
помала од очекуваната, при
tematic
sets дадено
error
of data; probability
нивоhasand на
(1)
been levels
значајност,
the mean
demonstrated. are
нултата
of often
an called
хипотеза
experimental
It is important significance
која вели
data
to дека
set
realize, levels
x with and
however,what are give
is
that be
pared with the difference tematic that error
couldhas be been caused by random
demonstrated. tematic It(3)
error.
tematic theIferror
error
is important mean
the has observed torealize,
xtobeen
hasbeen ademonstrated.
predicted
demonstrated.
however, or theoretical
Itthat
Itis isimportant
thisimportantvalue. toto The
realize,
realizsec
difference is less thanиstatement xt сеcomputed
that идентични не сеastatement
отфрла.
thatthat Тоа
follow in
значи
does statistics.
not
consider дека
value say не
some The
се;does
�that of confidence
препознаваат
(2) the
therethe means
is
methodsnoitthat level
значителни
systematic
x 1thereand
for as xais2систематски
making percentage
or
error;thethese standard
it says is related
only
comparisons.deviations
thatto �
wh
does for not say chosen probability
there statement
is statement
no level,
systematic the
does null
not not
error; sayhy-
say that
says there
only is
nono
that systematic
systematic
what- error;
error; it itsa s
pothesis thatan x and грешки.
x t are
everthe Важно
same е
cannot да се
ever нагласи
beisthe systematic
rejected; дека
(1 that� ова
sets
�
error
is,) тврдење
100%.
no of
is data;
present
significant неand вели
is (3)
so
sys- дека
the
small систематска
mean that x it to a
cannot грешка
predicted be or theoretica
distinguished frd
7B-1 Comparing Experimental Mean
systematic with
error Trueis
present ever
soever
Value systematic
small systematic
that it error error
cannot is is present
be present is issososmall
distinguished small
from thatthatit itcannot
cannotbebe
tematic error has beenне постои. Тврдењето
demonstrated.
random error. IfItxis�random
вели дека
important доколку
error.
to
x t is significantly
The
realize, xthat
Ifrandom
random�постои
kindsxfollow
however,
larger terror. систематска
of
iserror.
than
testing
consider
significantly
that
If If x x��
either xthat
this грешка,
some
txis
the t is
chemists
larger таа
significantlytheеmethods
ofthan
significantly
expected
толку
use
either
or
most
larger
the
мала
the
larger
crit-
often
for making
expected
thanthan include
either
either these
or the
the the
the exc
A commonstatement
way of testing for bias
does not sayical што in значително
an
thatvalue, analytical
therewe is no не се разликува
method
ical is
value, од
to weuse
(1) случајната
may the
the method
mean
assume грешка.
of an
that Доколку,
experimental
the пак,
difference разликата
data
is set
real x
and –
with x
that е what
the is believed
systematic
maysystematic
assume that error; theical itdifference
ical says
value,
value, only we we
is that
may
realmay what-
assume
and assumethat that thethat the thedifference
systematic difference t is is
er- real
realand andthat th
to analyze aever sample whose error значително
composition поголема
is accurately од очекуваната
known. it Bias valueили
in од
an критичната
analyti-
is;distinguished
(2) the Experimental
meansвредност, x 1 and може да
orсеthe претпостави
standard
systematic is
rorpresent is
is significant. so small ror 7B-1is significant.
that cannot
Comparing be
rorror � an
issignificant.
significant. from x 2Mean with the deviations
True Value �1 a
cal method random
is illustrated
error.by If xthe�twoxдека
t isThe
таа е значајна
curves shown larger
significantly
criticalвредност
и дека
in
value A
Figure
for
се
The
than должи
7-2,
critical
either
rejecting
на значително
which
sets the
the
ofThe
value show
data; for
expected
The
null
the
and
critical
присуство
critical
hypothesis or(3)
rejecting the
value
value
наmean
thecrit-
the for
систематска
null
for
isпресметуваrejecting
calculatedrejecting by
грешка.
to a predicted
xhypothesis the the isnull
null
rewriting
or
calculated theoretical
hypothesis
hypothesis byis is valu
rewrit
calcucal
frequency distribution of replicate Критичната
results in the analysis Equationзаcommon
ofотфрлање
identical
7-4 that way
in наthe нултата
of
samples
7B-1
follow formtesting хипотеза
by
consider for
Comparing someсе
bias inof an the со
analytical
methods равенката method
for 7-4
making is to use
these the
compa me
ical value, we may assume Equation that 7-4 the in difference
the form is real andEquation that
Equation the 7-4 systematic
7-4 ininthe theform forman Experimental Mean with the
er-
two analytical methods having преуредена
random errors наof следниот
exactly начин
to theanalyze
same asize.
sample Method whose A composition is accurately known. Bias in an an
ror is significant. A
has no bias, soThe the critical
population value mean � A is the the
for rejecting truenull value calx tmethod
. Method
hypothesis is�B hascommon
is illustrated
calculated a sys- by way
ts the two
bya rewriting
of testing
x � x twhose
curves for
� � composition
ts biasininFigure
shown an analytical
ts7-2,
ts which method show
(7
x x to �analyze
frequency distribution of replicate results in√N � sample x x
� � x x� � �
(7-6) �
is
the analysis of identical sampl
t t accurately know
tematic error, or bias, that is given by t
Equation 7-4 in the form
two analytical cal method
methods √having
N is illustrated
random by theoftwo
errors exactly curves √
theshown
N√ N
same in Figure
7B-1 Comparing an Experimental Mean withIfsize. the Meth
True
bias �Во �Bгорната
where �N x t is
�равенка,
�B number
the �� Nwhere hastsno bias, so the population mean � A is the true value x t . Method Bgood
Aпретставува
of N is
replicate the број number
where на
where паралелни
frequency
measurements N of
(7-5)
Nis replicate
is
the the проби
distribution
number
number
used measurements
кои
in of
theсе
of користени
replicate
replicate
replicate
test. If a usedво
results
measurements in
тестот.
measurements
good the
esti- in test.
the a
analysis
used
used in in
the
has of
the eat
Доколку
mate ofset� x
проценката
�
is the x �
available, mate
заtematic
� of
σEquation
е добра,� is available,
Aтогаш
7-6 common
mate two
mate равенката
ofbe Equation
way
analytical
of�that is7-6
of
�is isavailable, 7-6
може (7-6)
testing
methods
available, canда for
Equationbe
се
Equationbias
having modified
модификува
tin
7-6 ancan
random
7-6 by
z со replacing
analytical
can тоа
errors
be be modified method
of
smodified t with
exactly z
isthe
bybyrepla to
rep an
error, it can
or bias, modified given byby replacing with and
t
Note that bias effects all the data што in the
with t ќе
� .
in
сеExample
замени same
со7-4with a√sillustrates
z, way �and
Nќе that
.сеExample
замени
to analyze
with
the
can
со
has
with σ.
7-4
use�no
be
Во
.�
ei-
a.illustrates
примерот
sample
bias,
Example
of Example
an whose
sohypothesis
the the
7-4
7-4 use
еillustrates
прикажана
composition
population
7-4 of an
illustrates
test mean
to the hypothesis
употребата
isuse
the �accurately
determine use
A is of the
of antest
true
an to
known.
value
hypothesis determ
hypothesi Bia
x t.
ther positive or negative.
bias: where N is the numberна ofовој
whether тест
replicatethereзаmeasurements
проверка
is bias whether
in наa тоаused
method. дали
there calin isпостои
bias
method
the
whether
whether inвградена
test.
tematic aIf
is
there abias
method. isгрешка
illustrated
error,
there goodisor
bias�bias �inby
esti-
bias, во
Bina� aедна
the
that
method. �метода.
xmethod.
two
t is �curves
given B �by �Ashown in Figure 7-2,
In testing for bias by analyzing a sample whose analyte concentration is
frequency distribution of replicate inresults
mate of � is available, Equation 7-6 can be modified by replacing t with z and s in the analysis of ident
known exactly, it is likely that the experimental mean Note x willthat bias
differ effects
from theall ac-the data in the setbias the
� errorssame
�B � way xoft � and
�B that
�the �itA same
can b
with �. Example 7-4 illustrates the use ther of an two
hypothesis analytical test tomethods
determine having random exactly
cepted value xFigure
t as shown in the figure;
7-2 Illustration of bias: the judgment must positive
then be or
made negative.
whether
whether there is bias in a method. has for noNote bias, so the population mean Ainisthe
�whose theset true in value x t . Meth
this differencebias is the
� �consequence
B � x t � �B � � of
A random error or, alternatively, a systematic
In testing biasthat bybias effects all
analyzing the
a sample data analyte theconcentrati
same way
tematic error, or bias, that is given by
error. Figure 7-2 Illustration of bias: known exactly, ther it is positive
likely that or negative.
the experimental mean x will differ from th
In treating this type of problem bias � �Bstatistically,
� x t � �B � � the cepted value
difference x� x t xast is In com-
shown testing in the forfigure; bias bias by
the�analyzing
judgment
�B � x t � a �
must sample then be whose madeanal wh
A
B � �A
pared with the difference that could be caused by random error. If theisknown
this difference the consequence
observed exactly, it isoflikely random thaterror the experimental
or, alternatively, mean x wi
a system
7B Statistical Aids to Hypothesis Testing 155
7Б Статистичка 7B
помош при теститрањето
7B Statistical
StatisticalAids на хипотези
AidstotoHypothesis
HypothesisTesting
Testing 155
7B Statistical Aids to Hypothesis Testing
155
155
Example
Пример 7-4
7-47-4 Example 7-4
Example
Example 7-4
Една нова постапкаforзаthe брзо определување
A new
AAnew
procedure
newprocedure
procedure for
forthe
rapid
therapid
rapid A newнаprocedure
determination
determination
determination
сулфур
of sulfurво
ofofsulfur
in керозини
sulfurinfor
in the rapidеwas
kerosenes
kerosenes
kerosenes
тестирана
was tested
determination
wastested
tested of sulfur in kerosenes was tested
наonпримерок
a sampleзаknown кој, според
from itsначинот
methodнаon
ofкој е подготвен,
preparation to е познато
contain дека содржи
0.123% S (x t).preparation to contain 0.123% S (x ).
onona a sample
sample known
known from
from its
itsmethod
method ofof apreparation
sample known
preparation toto from 0.123%
contain
contain its method
0.123% SS (xof
).
(x ). t
0,123 %
The resultsсулфур (xt).
were %Добиените
S � 0.112,резултати
0.118, за содржината
0.115, andwere
0.119. на сулфурот
Do� the се % St t =
data0.118,
indicate
The
The results
results were
were % % SS �� 0.112,
0.112,0.118,
0.118,The results
0.115,
0.115, and
and 0.119.
0.119.% DoSDothe0.112,
the data
dataindicate
indicate0.115, and 0.119. Do the data indicate
0,112; 0,118;
that there is 0,115
bias inиthe
0,119. Дали податоците покажуваат постоење на вградена
method?
that
thatthere that there is bias in the method?
грешка во is
there isbias
новатаbiasininthe
themethod?
метода? method?
�x i � 0,112 � 0,118 � 0,115 � 0,119 �x� ��0,464
0,112 � 0,118 � 0,115 � 0,119 � 0,464
��xxi i��0,112
0,112��0,118 0,118��0,115
0,115��0,119 0,119 i� 0,464
0,464
0,464 0,464
x � 0,464
0,464 � 0,116% S
x� � 0,116% S
xx�� 4 ��0,116%
0,116%SS
44 4
x � x � 0,116 � 0,123 � �0,007%x S� x � 0,116 � 0,123 � � 0,007% S
xx��xxt tt��0,116
0,116��0,123 �0,007%SS t
0,123��0,007% Веројатноста при која оваа разлика
�x 2 � 0,012544 � 0,013924 � 0,013225 � 0,014161��0,013924 може да биде сметано дека е резултат
0,053854� 0,013225
��xx2i i2i��0,012544
0,012544��0,013924 �x 2i �
0,013924��0,013225
0,013225 ��0,012544
0,014161
0,014161��0,053854
0,053854 � 0,014161
на случајна грешка во 0,053854
� Excel може да
се пресмета со функцијата TDIST(x,
√√√ √√√ √
0,053854 � (0,464)222/4 0,000030
√
0,053854
0,053854��(0,464) (0,464)/4/4 � 0,000030 0,000030 0,053854 0,0032 � (0,464)2/4 0,000030 каде x претставува
s�
s s�� 4�1 �� s � 3
�
��0,00320,0032 � deg_freedom, tails), � 0,0032
44��11 33 4 � 1 тестираната 3 вредност за t(4,375),
ОдFrom ТабелаTable 7-27-2,наоѓаме
we find дека thatпри at ниво
the 95% на доверба
confidence од 95 %,level, заt три
has степени
a value на
of deg_freedom (степени
The probability of a difference на слобода) this large oc-
From
From Table
Table 7-2,
7-2, wewe find
find that
that at atthethe 95%From
95% Table 7-2,level,
confidence
confidence we find
level, t thas that
has a a at
value
valuetheof 95% confidence
of The
Theprobability
изнесува probability
3 во
level,
нашиот
has
ofofa atdifference a value
difference
случај иthis
this
дека
of oc-
large
large oc- The pro
3.18 fort three
слобода, има вредностdegrees of 3,18. Сега може
freedom. Thus, даwe се пресмета
can calculate t вредноста
a test врз основа
value of t from на curring because of only random errorsсе can
3.18
3.18 for
for three
three degrees
degrees ofof freedom.
freedom. Thus,
Thus, 3.18 we weforcan
canthree degrees
calculate
calculate a a of
test
test freedom.
value
value ofof Thus,
t from
t from we can calculate
curring
curring
работи because
because
за двостран a test
of ofonlyvalue
only random
randomof t from
errors
errors cancan curring
our data and compare податоци
it to the и да се спореди
values given соthe
in вредностите
tables at itthe дадениdesired во табели
confi- be obtained from theтест Excel означуваме
function
our
our data
dataand andcompare compare itittotoТабеларните
the valuesour
thevalues given
givendatain inand
the
theзаcompare
tables
tables atatthe todesired
the the
desiredvaluesconfi- given in
confi- соbethe
be tables
obtained
obtained
tail = 2. fromat the
from
Резултатот the desired
theExcel
Excel
од function confi-
function
примена be obtai
за дадено ниво на доверба.
dence level. The values of t from the dence вредности
tables level. are often t често
called пати
critical се нарекуваат
values and TDIST(x, deg_freedom, tails), whereнаx is
dence
dence
критички level.
level. The
вредности The values
values ofof t from
t from thethe tables
tables
со tкритfrom are
are oftenThe
often values
called
called of
critical t
critical
. Вредностите за t кои треба да се оваа from
valuesthe
values tables
and
and are often
TDIST(x, called
deg_freedom,critical
функција изнесува TDISR(4,375;
TDIST(x, deg_freedom, values
tails),
tails), where
where and x xisis TDIST(
symbolized tcrit . Theиtest се value
означуваат is calculated symbolized t . The test value is calculated from the test value of t(4.375), deg_freedom is 3
symbolized
symbolized
тестираат, се crit t t . The
. The
пресметуваат
crit test
test value
value isiscalculated
calculated
според следната равенка from
from crit 3: 2) = 0,022. Значи веројатноста
the
the test
testvalue
value ofoft(4.375),
t(4.375), deg_freedom
deg_freedom isis3 3 the test
for our case, and tails � 2. The result is
x � xt дека
for
for постојната
ourour case,
case, and
and разлика
tails
tails
x � x t TDIST(4.375,3,2) � 0.022. Hence it is ��2.е2.The
резултат
The result
result isis for our c
t � xx��xxt t t� TDIST(
t t�� s/√N наTDIST(4.375,3,2)
случајни грешки
TDIST(4.375,3,2) ��изнесува
0.022.
0.022.Hence само
Hence ititisis
s/s/√√NN s/√N 2,2 %.only 2.2% probable to get a value this large
only
only2.2%Критичната
2.2%probable
probable вредност
totoget за tthis
geta avalue
value за
thislarge
large only 2.2
If �
Доколку,
t � � t , we reject the null hypothesis � � at the
tthe
confidence level chosen. The because of random errors. The critical
дадено ниво на доверба во Excel
IfIf� t� �t ��tпри crit одбрано
t crit, ,we
crit rejectниво
wereject thethenull на hypothesis
null доверба, If
hypothesisatatthe t � t , нултата хипотеза
we
critconfidence
крит reject
confidence the
level null
levelchosen. се отфрла.
hypothesis
chosen. The
The at the confidence
because
because of ofrandom
random level
errors. chosen.
errors.
value of t for a given confidence level
The
The criticalThe
critical because
Сеabsolute
користи value
апсолутнатаof t is used becauseодwe
вредност are interested
t absolute
затоа штоvalue in testing
се проценува
of is used only
разликата that there
because помеѓу
we is
are може да се t пресмета со функцијата value of
absolute
absolute value
value ofoft tisisused
used because
becausewe we are
areinterested
interested in ttesting
intesting only
only that
thatthere
there isis interested
value
value ofin
of testing
t forfora agiven only
given
can be obtained in Excel from
that there
confidence
confidence levelis
level
a difference
добиената и between
вистинската our mean
средна and the
вредност, a true value
па
difference споредand
between do
тоа not care
знакот
our mean about
нема and the
важност.
the sign
true TINV(verojatnost,
valuecan and
be do
obtained not deg_freedom).
care
in Excel about
from the Во
sign can be o
aadifference
differencebetween betweenour ourmean meanand andthe thetrue truevalue valueand anddo donotnotcare careaboutaboutthe thesign sign can be obtained
TINV(probability,deg_freedom).
in Excel from
In
of the difference.
Ваквиот тип на тест,This typeпати,
често of test се is often
нарекува
of the called
двостран a two-tailed
difference. тест.
This Во test.
type овој Inслучај
of our iscase
test often овој
called a случај
two-tailed TINV(0,05;
TINV(probability,deg_freedom).test. In3)our
= 3,1825.
case
In TINV(p
ofofthethedifference.
difference.This Thistypetypeofoftest testisisoftenoftencalled calledaatwo-tailed
two-tailedtest. test.InInour ourcase case TINV(probability,deg_freedom).
our case TINV(0,05,3) � 3.1825.
In
�0,007 our
our case
case TINV(0,05,3)
TINV(0,05,3) � � 3.1825.
3.1825. our case
t � �0,007 �0,007 � �4,375 �0,007
t t�� 0,0032/√4 ��4,375 �4,375 t� �Со Ifдополнителни
�4,375it was confirmedекспериментирања
by further experiments
If it was
0,0032/√√44
0,0032/ 0,0032/ √ 4 IfIfititwas
утврдено
that
that
wasconfirmed
the
the
е confirmed
дека
method
method
bybyfurther
методата
always
always
further
gave
gave
даваexperiments
low
experiments
lowпониски
results, we
results, that the
Со оглед
Since на тоа
4.375 � што 3.18,4,375 > 3,18 што,
the critical valueинаку, of t at претставува
the 95% критичнаlevel,
confidence вредност
we за t
con- од очекуваните
that
would
the
say
method
that
резултати.
the
always
method
gaveСпоред
had
low
a
тоаwe
results,
negative
we
Since
Since 4.375
4.375 � � 3.18,
3.18, the
the critical
critical value
value Since
of oft tat at4.375
the
the 95%
95%� 3.18,
confidencethe critical
confidence level,
level, value
wewe of t at thewould
con-
con- 95%say confidence level, we con- would s
при
clude ниво that наaдоверба
difference од 95 %,
this large се заклучува
is significant декаand пресметаната
reject the null разлика е значајна
hypothesis. можеwould
bias.
да кажеме
say that
thattheдека
the методата
method
method had
had a aима
negative
negative
clude that a reject
difference thishypothesis.
large is significant негативна
and reject вклучена
the null грешка. hypothesis.
иclude
clude
според
At the
that
that
тоаaadifference
99%
difference
нултата this
thislarge
хипотеза
confidence
largeсеisотфрла.
level,
issignificant
significant
t crit � 5.84
andand
(Table
rejectthe
7-2).
thenullnull
Since
hypothesis.
4.375 � 5.84, bias.
bias. bias.
At At the
the 99%
99% confidence
confidence level,
level, t t � � At
5.84
5.84 the
(Table 99%
(Table confidence
7-2).
7-2). Since
Since level,
4.375
4.375 � t� �
5.84,
5.84,5.84 (Table 7-2). Since 4.375 � 5.84,
weПри would ниво acceptна доверба 99 %, tcrit
the nullодhypothesis критat= the
crit 5,8499% (Табелаconfidence 7-2). Со levelоглед andнаconclude
тоа што
crit Even if a mean value is shown to be equal to
Even if
wewe
4,375 would
would
< 5,84 accept
accept the
the null
null hypothesis
hypothesis at we
atthe would
the 99%
99% accept
confidence
confidence the null
level
levelhypothesis
and
and conclude
conclude at the 99% Evenconfidence
Even ififa amean
meanvaluelevel
valueisisandshown
shown conclude
totobebeequal equaltoto
that there is нултата
no difference хипотеза between се прифаќа,
thethat results. приNote
there
нивоthat
is no
на the
доверба
difference probability од 99 (signif-
between
% и се
the results.
the true value at a given confidence level, we
Note
the
thetrue that
true value the
value atatprobability
a agiven
givenconfidence (signif-
confidence level,
level,we we the true
that
that
заклучува there
there isis nono
дека(0.05 difference
difference
не постои between
between
значителна the
the results.
results.
разлика помеѓу Note
Note that
that the
the probability
probability
резултатите. Треба(signif-
(signif-
да се cannot conclude that there is no systematic
icance) level or 0.01) is the probabilityicance) of making
level (0.05 oran0.01)error isby therejecting
probability of
cannotmaking
cannot conclude
conclude an error
that
thatthere by
there rejecting
isisnonosystematic
systematic cannot c
icance)
icance)
каже level
level
декаhypothesis. (0.05
(0.05 oror 0.01)
0.01) isisthe
the probability
probability
нивото на значајност (0,05 или 0,01) ја претставува веројатноста да се ofof making
making anan error
error byby rejecting
rejecting error in the data.
the null theхипотеза.
null hypothesis. error
errorininthe thedata.
data. error in
the
thenull
направи hypothesis.
nullгрешка
hypothesis. со отфрлање на нултата
7Б-2 Споредба на две експериментални средни вредности

7B-2 Comparing
7B-2 Comparing Two Experimental 7B-2 Means
7B-2 Comparing
Често пати, Two
TwoExperimental
сo хемиска Experimental
анализа
Comparing
Means
Means
се определува
Two Experimental Means
дали два материјали се
The resultsВо
идентични. of овој
chemical analyses
случај, are The
хемичарот frequently
треба used
да used
донесе to determine whether two
The
Theresults
resultsofofchemical
chemical analyses
analyses are results
arefrequently
frequently used totoодлука
of chemical
determine
determineдали
analyses разликата
are frequently
whether
whether two
two used to determine whether two
materials
помеѓу дветеareсредни
identical. Here, the
вредности на chemist
двете must
множества
materials judge
are одwhether
податоци,
identical. a difference
(од in
анализите themust judge whether a difference in the
materials
materialsare
areidentical.
identical.Here,
Here,the
thechemist
chemist must
mustjudge
judge whetherHere,
whether the chemist
aadifference
difference ininthethe
means of на
направени twoидентичен
sets of identical analyses
начин)analyses
се должат is real and constitutes evidence that the
means
meansofoftwotwosets
setsofofidentical
identical analyses isisна
means тоа
of
real
real andшто
two
and примероците
sets of identical
constitutes
constitutes сеanalyses
evidence
evidence различни
that
thatthe is real and constitutes evidence that the
the
samples
или се are different
резултат на or whether
случајни the discrepancy
грешки во двете is simply
множества
samples areisisdifferent a consequence
од податоци. of ran-
Како
samples
samplesarearedifferent
differentororwhether
whetherthethediscrepancy
discrepancy simplyaor
simply whether theof
aconsequence
consequence discrepancy
of ran-
ran- is simply a consequence of ran-
пример, да претпоставиме дека N1 се паралелните проби, направени при анализа
in the two sets. To illustrate, let us assume that N1 replicate analyses judged to be significant. Other probability levels
1 yielded a mean value of x 1 and that N2 analyses of material 2 ob- may also be adopted, depending on the certainty
he same method gave a mean of x 2 . If the data were collected in an probability levels are often called significance lev
ay, it is usually
156 safe to assume that the standard deviations of the two in statistics. The confidence level as a percentage
156156156
156
156 Chapter
Chapter
Chapter
Chapter
Chapter 7777 7Statistical
Chapter Statistical
7Statistical
Statistical
Statistical
Analysis:
Analysis:
Statistical Analysis:
Analysis:
Analysis:
Evaluating
Evaluating
Evaluating
Evaluating Evaluating the
the
thethe
the Data
Data
Data
Data Data
the Data
asurements 156are the same. We can then modify ChapterEquation7 Statistical 7-6 toанализа:
Analysis: take
Evaluating the Data (1 � �) 100%.
156 Поглавје 7 Статистичка проценка на резултатите
The kinds of testing that chemists use most o
ntAnalysis:
that one 156
Evaluating
set of the Data
results is being comparedChapter with a7 second Statisticalrather Analysis: than
Evaluating the Data
domdom
dom
dom dom errors
errors
dom errors
errors
errors in in
errors
in the
inthe the
inthethe in twotwotwo
the
two
two sets.
sets.
twosets.
sets.
sets. ToTo
ToTo
sets.
To illustrate,
illustrate,
illustrate,
To
illustrate,
illustrate, let
illustrate,
let let
letletus
us us assume
us
uslet (1)assume
usthe
assume
assume
assume that
mean
assume that N
that
that
that N NofN
that
N 1replicate
replicate
1anreplicate
N analyses
analyses
experimental
1 replicate
replicate
11 11replicate
analyses
analyses
analyses data set x with
analyses
ue mean of the 156data, x t .
dom
на
of of errors
материјалот
material
material 1in1 the1
yielded и
yielded two
дека a sets.
aсо
mean тоа
mean To е
illustrate,
valueдобиена
value of of x x let
средна
and us
and thatassume
вредност
that
value N N thatкоја
analyses
analyses
; (2) Nthe replicate
1изнесува
ofof material
means analyses
material додека
2
and 2 ob- ob-
ofof material
Chapter 7
of material
material 1yielded
yielded
Statistical
111yielded 1 yielded amean
Analysis:
aaamean mean
a mean value
Evaluating
value ofof
value xxx11 11xand
the 1 and
ofand
Data x 1that and
that that that�
Nanalyses
2N analyses
2 analyses ofof x
material
of material
material 1 22ob- x
2ob- 2orob-
2ob- the standard
of material value of NNN 22 22analyses of material
1 2
wo
ase, sets.
as To illustrate,
with the let us assume
previous one, we N1 replicate
that invoke Nof
dom
the
tainedanalyses
material
nullerrors
анализите
tained by hypothesis
by thethe yielded
in same
the
се same two
направени
method
methodmean
sets.
that To
theза
gavevalue
gave illustrate,
материјалот
a a of
meanmean 1letofand
ofus
x2 x that
.assume
и If
. дека
If the 2 analyses
the that
со
data
data N
тоа
were е
were of material
replicate
добиена
collected
collected 2 inob-
analyses
средна
in an an
4 2 tained
Chapter 7 Statistical
tained
tained tained
by by the the
by same same
the same method
method method gave gave aagave amean
amean mean
a meanofofof sets
xxx22 2.2.xof 2If
.If of
If2the
.xthe . thedata;
Ifdata data
the
data and
1
data
were (3)
were were the mean
collected
collected
collected inan x to
inanan a
in anpredicted or
2by the same method gave were collected in
Analysis: Evaluating the Data 2
eedidentical
a mean value of x 1the
and that andobserved
that N2 analyses of material
difference tained
of
in
154 material
the
вредност
identical
identical
identical
identical
identical
by ob-
identical
the
results,
која
way,
way,
way,
way, way,
same
1 изнесува
yielded
it (x
is
it is
itisitis
way,
ititin
method
1is �
usuallya xmean
usually
usually
ittwo
usually ),
.safe
is usually
usually
gave
is
safevalue
Доколку
safe
safe
2 safe to
to to
safe
to
mean
of
assume
assume
toassume
assume
x 1 of
анализите
assume
Chapter
to assume
and
thatthat
that
that that
that
2the
7
the сеthe
thatIfизведени
the
that
the
Nthe
standard
standard
follow
2 data
analyses
standard
the
standard
Statistical
standard на
standard
were of collected
deviations
consider material
идентичен
deviations
deviations
deviations
Analysis:
deviations someof
deviations ofthe
ofthe
Evaluating
of the
of
ofthe
in
2the
начин,two
the
the
of
anmethods for mak
ob-
two
two
two twotwo
the
Data
method gave a mean of x 2 . If the data were collected dom
identical
tained
тогаш in
by
може errors
an
way,
theдаsame сеiswe the usually
method
претпостави sets.
safe
gave Toto
дека aillustrate,
assume
mean
стандардните of let
that 2the
xthen .usIfassume
standard
the
девијации datathat Nдвете
deviations
were replicate
of
1 collected
заEquation the
множества analyses
two
intake an
of random errors. To test this hypothesis sets
sets
sets
sets of
of of
sets
of measurements
statistically,
sets of measurements
measurements
of
measurementsmeasurements
measurements areare
modify
are
are the
are
thethe
the
are
the same. same.
same.
same. the same. We
same.
We We
We We can
can can
We
cancan then
can
then
then then modify
thenmodify
modify
modify
modify Equation
modify Equation
Equation
Equation 7-6
Equation 7-6
7-6
7-6 to
7-6
to to
7-6
to to take
take
take take
to take
usually safe to assume that the standard judged to be се
deviations ofthe
significant.
ofисти.
sets material
two
ofaccount Other
measurements it1 is yielded
probabilityare a the
mean tovalue
levels,
same. such of xthat
as 11 and in 100 that заorNда 2 10analyses
in 100, of примени
material 2заob-
-6 in the following way. First, we substitute
identical
into
xinto
into
into account
into
for into
account x
account
way,
Равенката
account that
account
, thus that
that
that one
that
one
usually
7-6,
oneone
that
making
one set
setсега
set
one
set of
set
ofof
safe
ofтреба
results
of
set
the results
results
of
results
results
assume
да is
results
is isWe
се
is being
isbeing
being
being is
can
модификува
being being
then
the
compared
compared
compared
compared
compared
modify
standard
compared with
with
with
with
Equation
deviations
може
withaawith
a a да
asecond
secondсе
second
second
second a
7-6
of
rather
second
to than
the
rather
rather
rather
rather
take
two
than
rather
than
than than than
2tained tby thattheсредни same method gaveаis aне mean of Ifsignificant.
.judgment.
nts are the same. We can then modify mayEquation
also be adopted,
7-6
into
sets
споредба
with to
of
the
depending
take
accountmeasurements
на
true две
mean oneof
onset
ofthe
the
are certainty
ofdata,
the
вредности,
data, results
xxsame.
desired
We judged
beingкакоcanin до toxсега
the
compared
then 2be modifyзаthe with data
споредбаaThese were
Other
second
Equation collected
на една probability
rather
7-6 to
среднаthan
take in an levels, such as
f the
ne set ofequation the numerical
results is being difference
probability
compared with a second
with
levels
with
with
with
between
rather
with are
the
with
the
the
identical
the
the true
true
true
often
than
true
true
thethe
way,
mean
true
mean
mean
called
mean
mean
two
it mean
ofof
is
of
of the
the
the the
of
means
usually
significance
the data,
data,
the
data,
data, safe
x xttx..t.ttlevels
data, x..to
t . xassume
t . may
and arethat
also giventhe
be standard
adopted,
the symbol deviations
depending� onof the
the two
certainty desired
into
вредност account со that
вистинската one set of results
вредност, t xt.one, is being compared with a second rather than
ince
of thewe
data,know
x . from Equation 6-5
in that the
statistics. The
In
InInIn
In
standard
sets
this
this
this
this In
of
confidence
case,
this case,
case, case,
this
case,
deviation
measurements
as
asasas
case,
as
level
with
with
with asathe
with
with
as the
of
the
with
theare
previous
the previous
previous
the
previous
previous
the
percentagethe previous
same.
one,
one,
one,
is
one,
We
we
we we
probability
related
we
one,
we invoke
invoke
can to
7B-1
invoke
invokeweinvoke
then invoke
levels
and
the
the the
the the
modify
is
null
null
Comparing
null
the
null
null
are
given
hypothesis
hypothesis
hypothesis
null
hypothesis
hypothesis
oftenEquation
by called
that
an7-6
hypothesis that
that
that that
to
the
Experimentalthe
the
the
significance thethelevels
that
take Mean
and
154 t with
Chapter 7 samples In
Во this
the
samplesare
Statistical овој case,
true случај,
Analysis: mean
areidentical as
identical with
како
of
Evaluating the
and the
и
andthe во previous
data,
that
thatпретходниот,
the
Data xthe .
t observed one,
observeddifference we invoke
нултата �
differenceininthe the
хипотеза null hypothesis
претпоставува
theresults, that
results,(x(x1��x x),2),isis the
дека
samples
samples samples
into samples are
accountareareidentical identical
are
identical that identical and
one and and that
set and
that that
ofthe that
the
resultsthe observed
the
observed
observed isinobserved
being difference
difference
difference compared difference in inthe
inconfidence
the with the
in the
results,
results, aresults, results,
(x (x11(x
11� � (x
� 22x
xxx221a),),
� ),isxis
2is 2), is
with the previous one, we invoke the(1null ) 100%.
� �hypothesis samples
двете
thethe Inthat средни
this
result
result the
are case,
of identical
of вредности
random as
random with and the
errors. се
errors.that идентични
previous the
To ToTo observed
test test one, this и
this
statistics.
we декаdifference invoke
hypothesis A
hypothesis common
постојната The the in the
null way
statistically, results,
разлика
statistically, hypothesis ofsecond level
testing
(x
weеwe
1 �
rather
1as
for
резултат
that
modify 2),the
modify isthan
percentage
bias is relat
in an analytic
the
the the the
result
with result
result the result
ofof
true of random
random random
of
meanand random errors.
errors.
oferrors. errors.
the errors.
data, To To test testTo test this test
this this this hypothesis
hypothesis
hypothesis hypothesis statistically,
statistically,
statistically, statistically, wewe we we
modify
modify modify modify
al and that the observed difference in the The kinds(x
results, of1 �
the
samples testingx
result ), areis

Skog West Analiticka Hemija

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Skog West Analiticka Hemija

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Поглавjе 1

Што е тоа аналитичка хемија?

азот во хранителни продукти се определува нивната протеинска содржина, а од

аналитичката хемија на слика 1-1, ја симболизира важноста на хемијата меѓу

аналитот во образецот, како што е масата, волуменот, интензитетот на светлина

1В ЧЕКОРИ НА ЕДНА ТИПИЧНА

1В-1 Избор на метода

1В-2 Добивање репрезентативен образец

За разлика од погоре опишаните два примера, повеќето проблеми при

1В-3 Обработка на образецот

Приготвување лабораторски примерок

Дефинирање на паралелни обрасци (репликанти)

Приготвување раствори: Физички и хемиски промени

1В-4 Отстранување на интерференциите

Процесот на определување на k се каде k е константа на пропорционалност. Со два исклучока, ана­литичките методи

1В-6 Пресметување на резултатите

1В-7 Вреднување на резултатите со проценка

1Г ИНТЕГРИРАНА УЛОГА НА ХЕМИСКИТЕ

Промени го Измери ја актуелната

крвта. Резултатите се прикажуваат и потоа актуелната состојба се споредува со

Смртта на еден елен: Алатките на современата аналитичка хемија широко се применуваат

Последното соединение е неутрална натриумова сол на метиларсеновата

ПРИМЕНА НА ХЕМИЈАТА: РАСТВОРАЊЕ НА ОБРАСЦИТЕ

Целата реакција се изведува во колба снабдена со затворач и преносна

Слика 1-4 Апаратура за генерирање арсин, AsH3, која е лесна за конструкција

Молекулски модел на натриум диетилдитиокарбамат. Ова соединение е

МЕРЕЊЕ КОЛИЧЕСТВОТО АНАЛИТ

0 ppm 5 ppm 10 ppm 15 ppm 20 ppm 25 ppm елен 1 елен 2

Слика 1-5 Конструирање и користење калибрациона крива за определување на масената

ПРОЦЕНКА НА ВЕРОДОСТОЈНОСТА НА ПОДАТОЦИТЕ

точките и да се пресметаат концентрациите на непознатите обрасци заедно со

2 Хемикалии и прибор: Употреба на

во центарот, каде се наоѓаат и е опишана со равенката

Темелното познавање на алатките на аналитичка хемија, добро ќе послужи

2A-1 Класификација на хемикалиите

Степен на чистота за реагенс (Reagent Grade)

Степен на чистота на примарен стандард

Хемикалии со степен на чистота на реагенс за специјална цел

2A-2 Правила за ракување со реагенси и раствори

потен­цијален извор на онечистување. Еден орган­ски растворувач, како бензен

2 Г-2 Електронска аналитичка вага4

Комора Намотка Детектор на нулта

нејзината должина. Со една положба на лентестата алатка, инструментот се

2 Г-3 Еднотасна механичка аналитичка вага

на нејзиното лежиште и истовремено ја ослободу­ва узенгијата од контактот со

Вагање со еднотасна вага

2 Г-4 Правила за употреба на аналитичка вага

3. Observe special precautions (Section 2E-6) for the weighing of liquids.

tive error as a function of the density of the object weighted.

that have a density of 2 g� cm�3 or greater. It is thus seldom necessary to apply a

Други извори на грешка

2 Г-6 Помошни ваги

2Д ПРИБОР И ПОСТАПКИ ПОВРЗАНИ СО ВАГАЊЕ

Образецот, талогот или садот се доведуваат до константна маса преку

2Д-2 Ексикатори и сретства за сушење

Слика 2-7 Типични сатчиња за вагање.

време на ладењето, ексикаторот да се отвори за да се отстрани вакуумот што се

2Д-3 Ракување со сатчиња за вагање

2Д-4 Вагање со разлика

2Д-5 Вагање хигроскопни цврсти супстанци

2Д-6 Вагање течности

2Ѓ-1 Прибор за филтрирање и жарење

Слика 2-11 Адаптери за лончиња за филтрирање

Лончињата со дно од синтерирано стакло6 (познато и како лончињата со фрит

Процесот на определување на k се каде k е константа на пропорционалност. Со два исклучока, аналитичките методи

потенцијален извор на онечистување. Еден органски растворувач, како бензен

на нејзиното лежиште и истовремено ја ослободува узенгијата од контактот со

Доволно е брзо заронување во раствор на топол детергент за да се отстрани

8Заповеќе информации за употребата на електронските табели во хемија, видете D. Diamond

некој друг во лабораторијата изгуби контрола на експериментот. Обичните