ANG MGA LUMAD SA MINDANAO

Aralin 10
______________________________________________________________________
ASTUTO, MAUBRICK KHIAN D. BSAC – 1B

PANIMULA

Napagawi ka na ba sa iba’t ibang panig ng Mindanao, maliban sa

Zamboanga? Batid ng bawat isa lalo na yaong nakapagbakasyon na sa iba’t ibang lugar ng
Mindanao, may mga ideya na sila kung anong pangkat ang mayroon sa bawat panig ng
kapuluang ito at maging ang kanilang kultura at wika na sinasalita ay ating natututuhan at
naaadap. Sinasabing, ang Mindanao ay maituturing na bukod-tanging pook heograpikal at
pangalawa sa pinakamalaking pulo ng bansang Pilipinas na may malaking bilang ng mga
mamamayang Muslim.

Sa kabanatang ito ay mapag-aaralan ang mga paksang may kinalaman sa mga iilang
pangkat ng mga mamamayan sa Mindanao at ang kultura nito tulad ng ; Pangkat ng mga B’laan,
Mandaya, Kaamulan Festival sa Bukidnoon, ang Mansaka at mga Mamanwa. Mababatid natin
sa araling ito ang pagkakaiba at pagkakatulad ng kanilang mga kinagisnang kultura

MGA LAYUNIN

Pagkatapos ng talakayan, ang mag-aaral ay inaasahan ;

1. Natutukoy ang iilang mga pangkat-etniko sa Mindanao.

2. Nailalarawan ang pagkakakilanlan ng mga pangka-etniko sa Mindanao
3. Natatalakay ang mga kultura ng ilang mga pangkat sa Mindanao.

a. Katangian
b. Pagpapakasal at Pag-aasawa
c. Panganganak
d. Mga Paniniwala at Pamahiin
e. Kaugailian

4. Napahahalagahan ang natatanging kultura ng bawat pangkat sa Mindanao.

BALANGKAS NG PAKSA

Aralin 3 – Ang Mga Lumad sa Mindanao

1.1. Ang Mga B’laan

1.2. Ang Mandaya : Wika at Kultura ng Sangab, Caraga, Davao Oriental
1.3. Kaamulan Festival : Isang Taunang Selebrasyon sa Probinsiya ng
Bukidnon
1.4. Ang mga Mansaka
1.5. Ang mga Mamanwa

SUBUKIN NATIN !

A. PANUTO : Tukuyin ang pangkat sa Mindanao at ang ilan sa mga lugar nito.
Bilugan at isulat ang mga salita sa patlang na nasa ibaba nito.

M T A U S U G N J O R T

Z A M B O A N G U E N O

Y H R N B Y A K A N A L

I K B A D J A O S F L D

V X M A N S A K A C I T

E G M N O A W S M Q S L

D U H R B F O C A T A Y

L S U B A N O N J X B Z

1. TAUSUG 6. MANSAKA

2. YAKAN 7. MARANAO

3. SUBANON 8. LUMAD

4. ZAMBOANGUENO 9. BASILAN

5. BADJAO 10. SAMA

 A. PANUTO : Tukuyin ang wika ng mga sumusunod na tribo sa Mindanao.

1. Zamboangueῆo – Chavacano
2. Tausug - Bahasa Sug
3. Maranao - Maranaw
4. Subanon - Subanen
5. Badjao - Sinama

PAG-ISIPAN MO ! (CMO 2 S.2019)

A. PANUTO : Ilarawan ang katangian ng iyong tribu. At tukuyin kung alin sa mga
tribo sa Mindanao ang may kaparehong katangian ng iyong tribo. Pangatwiranan ito.

Ang pagiging Zamboangueo ay may ilang katangian, isa na rito ang pagiging isang
taong nagpapasalamat
sambahin ang kanilang kultura, pagpapahalaga, at kaugalian Bilang resulta,
Dahil sa Zamboangueo, mapapatunayan kong buhay at masigla ang ating kultura.
Ang ating kultura ay tumatanggap ng mga bago habang ito ay patuloy na nagbabago.
Palagi kaming naninibago, ngunit hindi namin nalilimutan ang aming mga
pinagmulan.
Dahil dito, napapanatili natin ang ating kultura at kaugalian. Kilala ang aking tribo sa
kanilang mga kasiyahan, na kinabibilangan ng
Ang bawat araw ng mga santo o iba pa ay araw ng kapistahan.

Ito ay tahimik at maaaring ilarawan bilang ganoon.

Ang Zamboanga City ay tahanan ng iba't ibang tribo. Ang
Ang mga taga-Zamboangueo, ang nabanggit na lungsod ng Zamboangueo, ay pala-
friendly dahil
Kabisado nila ang sining ng pagbuo at pagpapanatili ng mga koneksyon sa iba't ibang
tao.
Ang iba pang mga indibidwal, bilang isang resulta, ay mas hilig na mamuhay nang
may pagkakaisa sa lungsod. Dahil ang mga tribung Basilan ay nagsasalita din ng
Zamboangueno, maaari silang maikumpara sa Zamboangueno.
 MAGBASA AT MAGNILAY-NILAY

ANG MGA LUMAD NG MINDANAO

3.1. ANG MGA B’LAAN

( ni Nelia Orpiano- Du mula sa aklat na Wika at Kultura sa Mapayapang Lipunan)

Sakop ng unang pangkat ng mga Indonesian ang mga B’laan. Ang Indonesian ay
ang unang dumating at naninirahan sa bansa mga 5000 0 6000 taon na ang nakalipas. Ang
pangkat nila ang gumamit ng Bangka bilang transportasyon papuntang Pilipinas.

Sinasabing, ang nagbunsod sa pag-iwan ng mga B’laan sa kanilang mga minanang

lupain ay ang pagdating ng mga Kristiyano. Dahil dito, inangkin ng mga nandarayuhang
pamilya ang kanila lupa. Kung kaya, itinigil na ang pagkakaingin ng karamihan sa mga
B’laan.

3.2. ANG MANDAYA: WIKA AT KULTURA NG SANGAB, CARAGA, DAVAO

ORIENTAL
( nina Raymund M.Pasion, Marilyn C. Arbes, Julieta C. Cbreco, Firuz M.Dalandangan
mula sa aklat na Wika at Kultura sa Mapayapang Lipunan)

Ang salitang Mandaya ay nagmula sa salitang “man” (tao) at “daya” (itaas na

bahagi ng ilog). Kung kaya, sa Ingles, ang tawag sa kanila “Inhabitants of the Uplands.

Karaniwang naninirahan ang mga Mandaya sa bulubunduking bahagi ng

Katimugang Mindanao sa Davao del Norte, Compostela Valley province, Agusan del Sur,
at Davao Oriental. Ang may pinakamaraming populasyon ng mga Mandaya ay nasa Davao
Oriental.

Lubos na napapanatili ng mga Mandaya ang kanilang kasuotan pati ang paghabi
nito na tinatawag nilang dagmay, isang telang hinabi na mula sa abaka.
 3.3. KAAMULAN FESTIVAL : ISANG TAUNANG SELEBRASYON SA PROBINSIYA
NG BUKIDNON
( nina Nenita Rebecca Y. Casten, Shandra G. Dimaudtang, Nelia O. Du at Julie Ann Asari-Orobia
mula sa aklat na Wika at Kultura sa Mapayapang Lipunan)

Ang Bukidnon ay kilala bilang Pineapple Capital of the World. Maraming mga turistang
mula pa sa malalayong lugar at karatig lugar ang naeengganyo sa malamig na lugar na ito. Ang
probinsiya ay hindi nakararanas ng malakas na bagyo sapagkat ito ay napalilibutan ng matatarik na
bundok.

Ang probinsiya ng Bukidnon ay binubuo ng 95% Pilipino at 5% naman ay mga Britanya,

Amerikano, Indonessyo, Tsino at Koreano. Ang pangunahing wikang kanilang ginagamit ay
Sebuano. Bukod dito, may iba ring wika ang ginagamit ng ibang tribo na naninirahan sa probinsya;
Bisaya, Hiligaynon at Binukid.

Ang Kaamulan Festival ay maituturing na kaisa-isang piyestang etniko ng Pilipinas na

kasabay rin sa araw ng pagkatatag ng Bukidnon noong 1917 at inaantabayanan ng lahat.

❖ Ang mga Kultural na Grupong Kasapi sa Kaamulan Festival

Ang mga Manobo – ang mga taong Bukidnon ay nabibilang sa orihinal na proto-
Philippine stock.

Ang terminong Higaonon ay nagngahulugang “people of the wilderness”. Ang kanilang

tirahan ay hindi lamang sa probinsya ng Bukidnon kundi pati na rin sa lugar ng Agusan del Sur at
sa Misamis Oriental.

Ang Matigsalug ay isa ring grupo ng Bukidnon na sa Lambak ng Tigwa-Salug, San

Fernando makikita. Ang Matigsalug ay nangangahulugang “mga tao sa Ilog ng Salug”.

Ang tribong Talaandig ay isa sa mga nagpapatuloy at nagpepreserba ng katutubong

kaugalian ng mga Matigsalug.

3.4. ANG MGA MANSAKA

( ni Marilyn C. Arbes mula sa aklat na Wika at Kultura sa Mapayapang Lipunan)

Matatagpuan sa Rehiyon IX partikular sa mga probinsya ng Davao del Norte at Compostela

Valley ang mga Mansaka na maituturing ding grupong etniko. Sa salitang “man” o tao na ang
kahulugan ay una at saka na ang ibig sabihin ay umakyat ang pinaghanguan ng salitang Mansaka.
Sila ang binansagang “the first people to ascend to the mountain or go upstream o mga unang
tao na umakyat sa bundok. Ang unang taong Mansaka ay tinatawag na Tipamud. Bagamat ang mga
Mansaka ay may malaking bahagi ng ancestral domain sa lugar ng comval Province at Davao del
Norte, hindi sila maituturing na subgroup o subtribe ng tribong Mandaya.
 3.5. ANG MGA MAMANWA
( ni Nenita Rebecca Y. Casten mula sa aklat na Wika at Kultura sa Mapayapang
Lipunan)

Ang salitang Aeta, Ayta (Ata), Ate at Ita ay nagmula sa salitang-ugat na “It” na
ang ibig sabihin ay “maiitim” sa Tagalog at “itumon” naman sa Cebuano.

Mga taong bundok at maiitim ang mga Mamanwa. Sila ay pandak, kulot ang
buhok at sarat ang ilong na may mga matang maiitim. Tinatawag na Mamanwa ang
mga Aeta sa Mindanao na naninirahan sa bahaging hilagang silangan ng mga
probinsya ng Surigao at Agusan. Ang ibig sabihin ng salitang Mamanwa ay “first
forest dwellers” na mula sa salitang man (first) at banwa (forest). Ang mga Aeta ay
kilala sa tawag na kongking dahil sa kanilang buhok na kulot. Ang salitang ito ay
mula sa salitang “conquista” na nangangahulugang, “the conquered ones”.
Gumagamit sila ng kanilang diyalekto kapag nakikipag-usap sila sa kapwa Mamanwa
subalit, sila ay nagsasalita rin ng wika ng mga taga ibang bayan.
 GAWIN NATIN !

GAWAIN 1 (CMO 2 S.2019)

PANUTO : Magsaliksik ng mga mahahalagang paglalarawan tungkol sa tribong B’laan ayon
sa mga sumusunod na aspekto :

A. PAGKAKAKILANLAN

Ang unang alon ng mga Indonesian na dumating at itinatag sa Pilipinas mga 5,000 o 6,000
taon na ang nakalilipas ay sumakop sa mga B laan. Sila ang mga unang taong nakarating sa
Pilipinas sa pamamagitan ng tubig.
Karaniwan silang naninirahan sa kabundukan ng North Cotabato.
Mga Isla ng Davao at Saranggani Ang ilang mga tao ay naninirahan sa kahabaan ng nfa
baybayin ng Davao, habang ang iba ay nakatira malapit sa Lawa ng Buluan.

B. HANAPBUHAY

They are famous for their brassworks, beadwork, and tabih weave.

C. PANINIWALA

Ang Kristiyanismo ay nagkaroon ng epekto sa ibang B'laan. Ang karamihan sa kanila ay naging
Ang mga Kristiyano ay nagbalik-loob sa Protestantismo at sumapi sa Christian Missionary Alliance
Church.
United Church of Christ of the Philippines, United Church of Christ of the Philippines, United
Church of Christ of the Philippines, United Church of Christ of the Philippines, Kasama sa iba ang
Methodist Church at iba pa. Ang ilan ay Katoliko, at humigit-kumulang 40% ng populasyon ay.
Nagbalik-loob si B'laan sa Kristiyanismo.

D. KASUOTAN

Ang saul, o panlabas na kasuotan, ay naging posible sa pamamagitan ng napakahusay na

kakayahan ng mga B'laan sa paghabi. Ang B'laan ay gawa rin sa abaka para sa mga lalaki,
na bunga o kinalabasan ng kanilang mga pagsisikap. Nagtatampok ito ng mahabang
manggas at hinabi. Ang mga damit na ito, din, ayon sa pag-aaral. Kasama ang mga piraso
ng clamshell, sequin, glass beads, at iba't ibang pananahi. Pagdaragdag ng mga palamuti sa
kanilang tradisyonal na kasuotan
 GAWAIN 2 (CMO 2 S.2019)
PANUTO : Ipaghambing ang iilan sa mga kultura ng Mandaya at Mansaka. Punan ang nakalaang
espasyo ng mga impormasyong makakalap.

MANDAYA MANSAKA

a).Pagkakakilanlan ( Cultural Identity) Ang mga mansaka matatagpuan sa

Ang Mandaya ay kombinasyon ng dalawang probinsya ng
salitang-ugat. Davao Del Norte at Compstella Valley.
Ang ibig sabihin ng "tao" ay "tao" at ang Ang
"panlilinlang" ay nangangahulugang "panlilinlang." Mansaka ay nagmula sa salitang
na nangangahulugang "matataas na abot ng ilog." “man” na ibig
Kaya. sabihin ay “una” at “saka” naman na
Kilala sila bilang mga Upland Inhabitants.
may
Ito ay isang salita na nanggaling sa wikang Ingles.
kahulugang “umakyat”. Sa ingles,
Nakasentro
Sa Davao Oriental, pwede kang mandaya. kilala sila
bilang, the first people to ascend to
the mountain
or to go upstream.
b).Pananampalataya Naniniwala sila sa kanilang Diyos na si
Nakasanayan na nila ang pagdarasal o Magbabaya. Si Magbabaya ang
pagninilay-nilay. pinakamataas na
Bago sila gumawa ng anuman, nilalang. Siya ang lumikha ng mga
manalangin sa Panginoon. bagay-bagay
isang bagay o isang gawain Ito ay lubos sa mundo, kaya naman siya ay
na kinakailangan. sinasamba ng mga
paalam at tumawag sa telepono (pag- Mansaka at inaalayan ng panalangin o
aalay ng panalangin) dasal.
sa may-ari bago magsimula sa trabaho,
halimbawa
tulad ng pangangaso, pag-alis ng bahay,
at iba pa
c).Pagdiriwang ng mga mahahalagang okasyon One of the most important Mansaka
Pagdiriwang ng mga mahahalagang events
okasyon Bagani is a term used to describe
Ang Pagkadaigan ang pistang ipinagdidiriwang someone who is a Bagani. Bagani
ng mga Mandaya tuwing Hunyo. Sa pistang ito (Bagani) o
nagkakaroon ng isang pagpupulong ng mga The protector is the warrior.
pinuno upang pag-usapan at magkaroon ng members of their tribe He's also said to
diskurso ukol sa pangangalaga at pagpapanatili having the ability to fight back
sa mayamang kultura ng mga Mandaya. his area of expertise Everyone
Nagkakaroon din ng pangkaraniwang pagsayaw, congregates.
pag-awit, at iba pang mga patimpalak sa should pay attention to the positioning of
kapistahang ito. red
A would-be Bagani wears a scarf on his
head.bandana sa ulo ng isang magiging
Bagani.
d). Pamahiin
Naniniwala rin sila na ang pagpasa ng impormasyon
ay mahalaga.
o paghahatid ng kaalaman sa mga katutubo
Mga diskarte, ugali, at gawi ng ibang tao
lalo na pagdating sa
Ganap na ipinagbabawal ang paggamit ng therapy.
Maaari itong mag-expire o maging hindi aktibo para
sa kanila.
Bilang resulta, ito ay naiintindihan dahil naniniwala
na sila.
Iniharap ito sa kanila ng isang kaibigan o kapamilya.
espiritu.
Ang kanilang paniniwala ay kapag nagkasakit
ang isang tao pinaparusahan ito ng mga
espiritu.
Maraming uri ng mga espiritu, kaya naman
kapag
pinaparusahan ang isang tao ng isang espiritu
na
nagmula sa mga punong kahoy, kailangang
isagawa ang panggagamot ng Baylan sa isang
punong kahoy din. Kapag, espiritu ng ilog
naman
kailangan sa ilog isagawa ang panggagamot
sa
pinaparusahang tao.

GAWAIN 3 (CMO 2 S.2019)

PANUTO : ipaghambing ang tribo ng Manobo at Matigsalug. Ipaliwanag ang kanilang
pagkakaiba at pagkakatulad.
Manobo

Matigsalug

Ay isang hanay ng mga wikang sinasalita sa Estados Unidos.

Pilipinas. Sila ay isang grupo ng mga tao na nagsasalita
ng iba't ibang wika.
Pangunahing matatagpuan sa hilaga
Mindanao, Central Mindanao, at mga kalapit na lugar
Sila ay katutubong sa isla ng Caraga.

Parehong bagay ang Ay isang wikang

Matigsalug at Manobo.
Manobong Mindanao
nagsasaad ng isang tao. Ang
Manobo ay isang uri ng
Sa Pilipinas. Ito ay
manobo. nabibilang sa
"Tao" ang literal na salin. Pamilyang wikang
Samantala, Austronesian.
Matigsalug translates to Mayroong apat na
Ang "mga tao" at "ilog" ay pangunahing mga
dalawang salitang naiisip. dayalekto: Kulamanen,
Magkasama rin sila ng bahay. Tigwa, Tala
sa lalawigan ng Bukidnon
Ingod, at
Mayroong iba pang mga
bahagi, bagaman.
MatigsalugProper.
isang miyembro ng kanilang
grupo ang nakatira
ibang lokasyon
 KABANATANG PAGSUSULIT

PANUTO : Kilalanin ang kultura at deskripsyon ng mga sumusunod na pangkat-etniko/ tribu.

Isulat sa patlang kung ito ay kultura ng ; B’laan, Mandaya , Mansaka , Mamanwa .

B'laan 1. Ay grupong etniko na matatagpuan sa Rehiyon IX.

B'laan2. Sila ay naniniwala sa pagkaroon ng pinakadakila sa lahat na kinikilala nilang D’wata
(God).
Mamanwa 3. Sila ay mga taong bundok na maiitim, pandak, kulot ang buhok at sarat ang ilong na
may maiitim na mga mata.
Mandaya 4. Sila ay mahilig sa paggawa ng dagmay o damit na rari sa abaka at may iba’t ibang
disenyo.
Mansaka 5. Ang pangkat na ito ay walang kaibahan sa ibang grupo sa kanilang sosyal na gawain at
sa kanilang pananampalataya,
B'laan 6. Sila ang gumamit ng unang ng Bangka bilang paraan ng kanilang transportasyon
patungong Pilipinas.
Mansaka 7. Nakasanayan ng pangkat na ito na bago magsimula sa anumang mga gawain ay dapat
manawagan sa Panginoon.
B'laan 8. Bahagi ng kanilang kultura ang pagsusuot ng mga palamuti sa katawan.
Mamanwa 9. Sila ay binansagang “ First forest dwellers.”
Mandaya 10. Sila ay tinatawag na “Inhabitants of the Uplands”.

II – PANUTO : Ilarawan ang pagkakakilanlan ng mga sumusunod tribo sa Bukidnon ; (2pts.)

1-2. Manobo - Ang kanilang pangalan ay galing sa man (tao) at suba (ilog), na
nangangahulugang mga taga ilog. Sa kasalukuyan, naninirahan ang mga Manobo sa
hilagang silangan ng Cotabato- sa mga bulubundukin at malapit sa mga ilog. Ang
kanilang kultura ay naka dipende sa kanilang kalikasan.

3-4. Higaunon - Ang mga Higaunon ay isa sa mga lumads na naninirahan sa

hilagang bahagi ng Mindanao. Hindi sila sumasali sa mga gulo dahil may paraan sila para sa
paglulutas ng mga pag-aaway. Sila ay umayaw sa mga asimilasyon at enculturasyon mula sa
ibang mga kultura.

5-6. Matigsalug - Ang mga Matigsalug ay mga orihinal na nananahanan sa Ilog

ng Salug. Katulad ng ibang mga tribo, may sariling paraan at disenyo rin sila sa paghahabi
katulad ng Tinilogas (one over one), Tigdaruwa (two over two), at Tigtatulo (two over one).
Ang kanilang mga kasuotan ay may kulay na pula, asul, puti, at itim.

7-8. Talaandig - Ang mga Talaandig ay inilalarawan bilang “people of the

slopes (andig)”. Naniniwala rin sila sa Magbabaya at mga espiritong nakapalibot sa atin na
nangangalaga at pomoprotekta sa kalikasan. Nagsasagawa rin sila ng mga ritwal katulad ng
Talabugta, Ibabasuk, at Pamamahandi para sa pagtatanim at pagpapasalamat.

9-10. Tigwahanon - Ang mga Tigwahanon ay matatagpuan sa gilid ng Ilog ng

Tigwa. Sila ay isa sa mga pitong tribo ng Bukidnon. Mayroon silang mabubuting ugali at
mayamang kultura. Sila ay pinamamahalaan ng isang Datu. Kilala rin sila sa paggawa ng mga
nakakaakit na mga palmuti, pulsera, at mga disenyong naaayon sa kanilang tribo at kultura.