ARALIN 4
Pineda - “Ama ng Komisyon ng Wikang Filipino”
SANAYSAY – Paglalahad ng sariling opinyon o kuro-kuro ng sumusulat tungkol sa isang
bagay o paksa.
• Ito ay hango sa salitang Pranses na “essayer” na ang ibig sabihin ay “sumubok” o
“tangkain”.
• Nagsimula itong yumabong sa mga sulatin ni Michael de Montaigne (1533-92).
• Ayon kay Alejandro G. Abadilla - Ang salitang SANAYSAY ay
nangangahulugang “ nakasulat na karanasan ng isang sanay sa pagsasalaysay.”
• Ito’y isang akdang pampanitikang nasa anyong paglalahad o pagsasalaysay.
• Ang pangunahing katangian ay ang pagkasarili nito ng may akda.
• Ang pagiging malinaw, mabisa, at kawili-wili ng paglalahad ay makakamtan sa
pamamagitan ng pagsunod sa mga tuntunin ng kaisahan, kaugnayan, at diin.
• Kailangan din nito ng angkop na pananalita at sariling estilo o pamamaraan ng
may-akda.
Tatlong bahagi ng sanaysay: simula, gitna, wakas
ARALIN 4 - IBA’T IBANG PARAAN NG PAGPAPAHAYAG
Paglalahad - Nagpapaliwanag, nagbibigay-kaalaman o pakahulugan, at nagsusuri upang
lubos na maipaunawa ang diwang inilalahad o nais ipaabot ng nagsasalita o sumusulat.
1. Pag-iisa-isa - Ito’y isang paraan ng paglalahad ng isang kalagayan o sitwasyon sa
pamamagitan ng maayos na paghahanay ng mga pangyayari ayon sa talagang
pagkakasunod-sunod ng mga ito.
2. Paghahambing at Pagsasalungatan - Ginagamit ang paraan na ito sa
paghahambing ng magkakatulad at pagkakaiba ng mga bagay.
3. Pagsusuri - Sinusuri ang mga salik o bagay-bagay na nakaaapekto sa isang sitwasyon
at ang pagkakaugnay-ugnay ng mga ito.
4. Sanhi at Bunga - Tinatalakay dito kung ano ang sanhi o dahilan kung ano-ano ang
kinalabasan. Sa paraang ito madaling ikintal sa isipan ng mga mambabasa o nakikinig ang
mga pangyayari.
5. Pagbibigay ng halimbawa - Ito’y nagpapatibay ng isang paglalahad. Sa pamamagitan
ng pagbibigay ng halimbawa ay madaling makumbinsi o mahikayat ang nagbabasa o
nakikinig.
ARALIN 4 - Ponciano B.
- Mahusay na awtor ng mga librong pang-akademiko
- Pinarangalan ng Gawad Palanca sa kaniyang mga maikling kuwento: Malalim ang
Gabi (1953) at Mangingisda (1958)
- May akda ng pamosong sanaysay na “Amerikanisasyon ng Isang Pilipino”
Ano-anong salik ang nagbunsod upang yakapin ng mga Pilipino ang sistemang
amerikanisasyon? Ipaliwanag.
• Dahil sa mahabang panahon ng pananakop ng mga Amerikano sa ating bansa ay
maraming Pilipino ang tunay na naimpluwensyahan ng mga kultura at pagpapahalagang
mula sa bansang ito.
• Sa mga pahina ng kasaysayan malimit nating mababasang ang mga Pilipino ay
tinaguriang “Brown Americans”.
• Sinasabing ang “Amerikanisasyon” ay isang sakit na tumalamak sa katawan ng ating
lipunan at bunga nito ang marami pang kapansanan ng bansa.
• Ang “de-amerikanisasyon” ng mga Pilipino ang isa sa mga pinakamabigat na tungkulin
na kinahaharap natin sa kasalukuyan.
“Ang Amerikanisasyon ay nag-ugat sa edukasyon.” -Ponciano B. Pineda
“Ang wikang Filipino ay handa upang gamitin sa de-amerikanisasyon ng mga
Pilipino.” - Ponciano B. Pineda
Bilang kabataang Pilipino, ano ang magagawa mo upang bawasan ang kolonyalismo sa bansa? “Habang mahina, habang
di ganap ang Pagka-Pilipino ay di tayo makapagtatayo ng tunay na lipunang Pilipino.”
• “Ang ugat na dahilan ay nasa uri ng edukasyon ng isang Pilipino.”
• “Ngunit mayroon siyang sariling daigdig, daigdig na kinikislapan ng pumikit-dumilat na samu’t saring kulay
ng ilaw dagitab sa piling ng mga nagsasalita ng Ingles.”
• “Malayo sa kanya ang iba pang daigdig, ang lalong malaking daigdig. Ito’y ang lipunan ng mga nakabakya, ng
nagsisipagsalita ng mga katutubong wika.”
• “Ganya sumilang ang malaking pagitan ng mga Pilipinong pribilihiyado sa buhay at sa masa ng ating bayan.”
• “Ang trahedyang ito’y nakaturo sa ating Sistema ng edukasyon. Nang pumasok ang mga Amerikano sa Look
ng Maynila’y dala na nila ang paturuang Amerikano.”
• “Malayo na ang panahong iyon ng pagdaong ni Dewey sa ating pasigan, ngunit narito pa rin ang mga bakas.
Isa tayong kolonya hanggang ngayon. Ang Sistema natin ay tunay na kolonyal.”
• “Marahil di totoong mga Amerikano lamang ang dapat sisihin. Tayo man ay may kasalanan.”
• “Isang kababawan kung di man katunggakan, ang mag-akalang tunay na nagbubuhos ditto ng salapi at
panahon ang Estados Unidos dahil lamang sa kapakanang Pilipino.”
• “Ang isang Pilipino, lalo na ang kabilang sa pamilyang ginawa kong halimbawa sa simula ng komentaryong
ito, ay madaling maging Amerikano.”
• “Ngayon ay may isang Komisyong nilikha ang ating Pangulo upang pag-aralan ang sitwasyon ng edukasyon
sa ating bayan.”
Mga KINIKILALANG PILIPINO sa Larangan ng SARSUWELA

o K O M E D Y A – katawa-tawa ; magaan sa loob dalhin ang tema.

- Ang mga tauhan ay lagging nagtatagumpay. SARSUWELA - isang komedya o melodramang may
o TRAHEDYA - Mabigat ang tema kasaamang awit at tugtog na nahihingil sa mga punong
- Nakaiiyak, nakalulunas ang mga tauhan damdamin ng tao.
- Nagwawakas sa malungkot
o MELODRAMA o SOAP OPERA - Tulad ng pag-ibig, kapootan, paghihiganti,
- Namiga ng luha sa manonood tila pawing problema na lamang araw-araw. kasakiman, kalupitan.
o T R A G I K O M E D Y A - Magkahalo ang katatawanan at kasawian - Hango sa tunay na buhay.
Tuluyang diyalogo – ginagamit ng mga pantulon
o SAYNETE - dulang panlibangan ; paksa: paglalahad ng mga kaugalian ng isang lahi.
na tauhan.
o PARSA – puro tawanan lang walang saysay ang kuwento.
Unti-unting nanghina ang Sarsuwela sa
- Ang mga aksiyon ay Slapstick – magbitin ng mga kabalbalan.
pagdating ng BODABIL.
o PARODYA – mapanudyo
- Ginagaya ang kakatawang kilos, pagsasalitam at pag-uugali ng tao bilang isang anyo ng komentaryo.
o PROBERYO – isang dula ay may pamagat na hango sa bukambibig na salawikain. Kuwentong pinaiikot dito
upang magsilbing huwaran ng tao.

Pandiwa – kilos, aksiyon, gawa

- Proseso o pangyayaring karaniwang sadya, di-sadya, likas o di-likas
- Karanasan o damdamin

Halimbawa: kumain, mag-aral, malinis

Halimbawa: masunog, bumagyo, naaksidente

Halimbawa: magmahal, yumabang

1. ASPEKTONG NAGANAP 2. ASPEKTONG 3. ASPEKTONG MAGAGANAP

(PERPEKTIBO) NAGAGANAP (KONTEMPLATIBO)
- Kakatapos pa lamang ng (IMPERPEKTIBO)
kilos - inuumpisahan ang kilos o - gagawin pa lamang ang kilos.
- “ka” at pag-uulit sa unang ginagawa ang kilos.
pantig ng isang salita.