‫ﻣﻌﻨﺎی ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬

‫و ﻣﺴﺘﻠﺰﻣﺎت و ﺗﺄﺛﯿﺮ آن‬

‫در ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‪:‬‬
‫دﮐﺘﺮ ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻦ ﻓﻮزان اﻟﻔﻮزان‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪:‬‬
‫إﺳﺤﺎق ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﻟﺪﺑﯿﺮی اﻟﻌﻮﺿﯽ‬
‫ﻣﻌﻨﺎی ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ و ﻣﺴﺘﻠﺰﻣﺎت و ﺗﺄﺛﯿﺮ آن در ﻓﺮد و‬
‫ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب‪:‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ‬
‫دﮐﺘﺮ ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻦ ﻓﻮزان اﻟﻔﻮزان‬ ‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‪:‬‬
‫إﺳﺤﺎق ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﻟﺪﺑﯿﺮی اﻟﻌﻮﺿﯽ‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪:‬‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﻟﻬﯿﺎت‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‪:‬‬
‫اول )دﯾﺠﯿﺘﺎل(‬ ‫ﻧﻮﺑﺖ اﻧﺘﺸﺎر‪:‬‬
‫دی )ﺟﺪی( ‪۱۳۹۴‬ﺷﻤﺴﯽ‪ ،‬رﺑﯿﻊ اﻷول ‪ ۱۴۳۷‬ﻫﺠﺮی‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ اﻧﺘﺸﺎر‪:‬‬
‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻋﻘﯿﺪه ‪www.aqeedeh.com‬‬ ‫ﻣﻨﺒﻊ‪:‬‬

‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب از ﺳﺎﯾﺖ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﮥ ﻋﻘﯿﺪه داﻧﻠﻮد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.aqeedeh.com‬‬

‫‪book@aqeedeh.com‬‬ ‫اﯾﻤﯿﻞ‪:‬‬
‫ﺳﺎﯾﺖﻫﺎی ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻣﻮﺣﺪﯾﻦ‬
‫‪www.aqeedeh.com‬‬ ‫‪www.mowahedin.com‬‬
‫‪www.islamtxt.com‬‬ ‫‪www.videofarsi.com‬‬
‫‪www.shabnam.cc‬‬ ‫‪www.zekr.tv‬‬
‫‪www.sadaislam.com‬‬ ‫‪www.mowahed.com‬‬

‫‪contact@mowahedin.com‬‬
 ‫��ﻢ اﷲ ا����ﻦ ا����ﻢ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﮥ ﻣﺘﺮﺟﻢ‪١ .................. ................................ ................................‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﮥ ﻣﺆﻟﻒ‪٣ ................... ................................ ................................‬‬
‫ﱠ‬
‫ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ در زﻧﺪﮔﯽ ھﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ‪٧ ......... ................................‬‬
‫ﱠ‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‪١١ ....... ................................ ................................‬‬
‫ﱠ‬
‫اﻋﺮاب ﮐﻠﻤﻪ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ در ﻟﻐﺖ ‪١٥ .................... ................................‬‬
‫ارﮐﺎن و ﺷﺮوط و ﻣﻌﻨﺎی آن‪١٧ ............................ ................................ .‬‬
‫ﱠ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ و واﺟﺒﺎت ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ ‪١٩ ........................... ................................‬‬
‫ﱠ‬
‫آﺛﺎر و ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‪٣٩. ................................ ................................‬‬
 ‫ﻣﻘﺪﻣﮥ ﻣﺘﺮﺟﻢ‬

‫اﳊﻤﺪ ﷲ وﺣﺪه واﻟﺼﻼة واﻟﺴﻼم ﻋﲆ ﻣﻦ ﻻ ﻧﺒﻲ ﺑﻌﺪه‪ :‬أﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪:‬‬

‫َ ْ َ َّ َ ُ ۡ َ ٓ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ن � ُع ُّدوا ن ِۡع َمة ٱ� ِ � � ُصوها﴾ ]اﻟﻨﺤﻞ‪.[١٨ :‬‬
‫»و اﮔﺮ )ﺑﺨﻮاھﯿﺪ( ﮐﻪ ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺸﻤﺎرﯾﺪ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ھﻤﻪ آن را‬
‫ﺑﺸﻤﺎرﯾﺪ«‪.‬‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َما بِ�م ّمِن � ِۡع َمةٖ ف ِم َن ٱ�ِ﴾ ]اﻟﻨﺤﻞ‪.[٥٣ :‬‬
‫»و از ﻧﻌﻤﺖ ھﺮآﻧﭽﻪ دارﯾﺪ‪ ،‬از )ﺟﺎﻧﺐ( ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖ ھﺪاﯾﺖ ﺑﺴﻮی ﻋﻘﯿﺪه ﺻﺤﯿﺢ و روش ﺳﻠﯿﻢ و‬
‫ﻣﻨﮫﺞ اھﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺮ ﻓﮫﻢ و ادراک ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪ ﮐﻠﻤﻪ اﺧﻼص اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ و ﻣﺘﻀﻤﻦ )ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﱠ اﷲ ﳏﻤﺪ رﺳﻮل‬
‫اﷲ( اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ دﯾﻦ اﺳﻼم داﺧﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﻧﻄﻖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ و‬
‫ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺒﺎت و ﻣﻘﺘﻀﺎی آن‪ ،‬ﭘﺲ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﻗﺎﻋﺪه ﺑﺰرگ اﺳﻼم اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ھﯿﭻ ﻋﻤﻠﯽ ﺑﺪون آن ﻧﺰد ﺧﺪا ﻗﺒﻮل ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﺧﺪا ﻏﯿﺮ از اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﺑﺮای‬
‫ﺑﻨﺪه ﺧﻮد ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬و ھﯿﭻ راھﯽ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﺤﺒﺖ او ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ از ﻃﺮﯾﻖ اﯾﻦ‬
‫ﮐﻠﻤﻪ و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ آن‪.‬‬
‫ﭘﺲ آن اﺳﺖ ﺳﻌﺎدت اول‪ ،‬راه ھﺪاﯾﺖ‪ ،‬آدرﺳﺖ ﭘﯿﺮوزی و ﻣﻌﺼﻮم ﺑﻮدن از‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺎت و … ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﺎ در ﺣﺎل ﺟﮫﺎن ﺗﺪﺑﺮ ﮐﻨﯿﻢ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ ھﺮ ﺻﻼح در زﻣﯿﻦ ﺳﺒﺐ آن‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﻋﺒﺎدت ﺧﺪای ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ‪ ،‬و ھﺮ ﺷﺮ و ﺑﺪی و ﻓﺴﺎد و ﻓﺘﻨﻪ و ﺑﻼ و‬
‫ﻗﺤﻄﯽ و ﻏﯿﺮ از اﯾﻦ ﺑﺪﯾﮫﺎ ﺳﺒﺐ آن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ و دﻋﻮت ﺑﺴﻮی ﻏﯿﺮ‬
 ‫ﻣﻌﻨﺎی ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬ ‫‪٢‬‬

‫ﺧﺪاﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ ﺧﺪا اﺳﺎس و ﭘﺎﯾﻪ ھﺮ ﻣﻠﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎن و ﺑﮫﺸﺖ و دوزخ را ﺑﺨﺎﻃﺮ آن آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫ت‬‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را ﺑﻪ آن ﺳﺒﺐ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َما َخلَ ۡق ُ‬
‫ٱ� َّن َو ۡٱ� َ‬
‫�س إ َّ� ِ�َ ۡع ُب ُ‬ ‫ۡ‬
‫ون ‪] ﴾٥٦‬اﻟﺬارﯾﺎت‪.[۵۶ :‬‬
‫ِ‬ ‫د‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺮک از ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻇﻠﻢھﺎ و ﮔﻨﺎھﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ٱل� َك لَ ُظ ۡل ٌم َع ِظ ‪ٞ‬‬
‫يم﴾ ]ﻟﻘﻤﺎن‪.[۱۳ :‬‬ ‫﴿إ َّن ّ ِ ۡ‬
‫ِ‬
‫»ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﺷﺮک ﺳﺘﻤﯽ ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﱠ‬
‫و اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﮐﻪ ﺑﯿﺎن ﮐﻨﻨﺪه ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﻠﻤﻪ اﺧﻼص )ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ و آﻧﭽﻪ ﺑﺮ‬
‫آن دﻻﻟﺖ دارد( ﺑﺮای ﻓﺎرﺳﯽ زﺑﺎﻧﺎن ﺟﮫﺎن ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻣﯽدارﯾﻢ ‪.‬‬
‫اﻣﯿﺪ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آن ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻋﺒﺎدت ﺧﺪای ﯾﮑﺘﺎ را درک ﮐﺮده ﺑﻪ آن‬
‫ﭘﯽ ﺑﺮده و ﺑﻪ آن ﻋﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫إﺳﺤﻖ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ دﺑﯿﺮی‬
‫رﯾﺎض‬
‫‪۱۴۱۵/۱/۲‬ﻫ‪.‬ق‬
 ‫ﻣﻘﺪﻣﮥ ﻣﺆﻟﻒ‬

‫إن اﳊﻤﺪ ﷲ ﻧﺤﻤﺪه وﻧﺴﺘﻌﻴﻨﻪ وﻧﺴﺘﻐﻔﺮه وﻧﻌﻮذ ﺑﺎﷲ ﻣﻦ ﴍور أﻧﻔﺴﻨﺎ‬

‫وﻣﻦ ﺳﻴﺌﺎت أﻋﻤـﺎﻟﻨﺎ ﻣﻦ ﳞﺪه اﷲ ﻓﻼ ﻣﻀﻞ ﻟﻪ وﻣﻦ ﻳﻀﻠﻞ ﻓﻼ ﻫﺎدي ﻟﻪ‬
‫وأﺷﻬﺪ أن ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﱠ اﷲ وﺣﺪه ﻻ ﴍﻳﻚ ﻟﻪ وأﺷﻬﺪ أ ﱠن ﳏﻤﺪاﹰ ﻋﺒﺪه ورﺳﻮﻟﻪ‬
‫وﺑﻌﺪ‪:‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ذﮐﺮ و ﯾﺎدآوری ﺧﻮد اﻣﺮ ﮐﺮده‪ ،‬و ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ او را ذﮐﺮ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻧﻮﯾﺪ اﺟﺮ و ﭘﺎداش ﺑﺴﯿﺎری دادهاﺳﺖ‪ ،‬و ھﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ ﯾﺎد و ذﮐﺮ ﺧﻮد‬
‫َ َ َ َ ۡ ُ ُ َّ َ ٰ َ‬
‫اﻣﺮ ﮐﺮده‪ ،‬و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﭘﺲ ﻋﺒﺎدﺗﮫﺎ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فإِذا قضيتم ٱلصلوة‬
‫ُ‬ ‫ودا َو َ َ ٰ‬
‫� ُج ُنو�ِ� ۡم﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۱۰۳ :‬‬
‫َ ۡ ُ ُ ْ َّ َ َ ٰ ٗ َ ُ ُ ٗ‬
‫فٱذكروا ٱ� ق ِ�ما و�ع‬
‫»ﺳﭙﺲ ﭼﻮن ﻧﻤﺎز را ﮔﺰاردﯾﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ را اﯾﺴﺘﺎده و ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﺑﺮ ﭘﮫﻠﻮی‬
‫ﺧﻮﯾﺶ )آرﻣﯿﺪه( ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ٓ ُ‬ ‫َ َ َ َ ۡ ُ َّ َ َ ُ ۡ َ ۡ ُ ُ ْ َّ َ َ ۡ ُ‬
‫ٱ� كذِ� ِر� ۡم َءابَا َء� ۡم‬ ‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فإِذا قضيتم م�ٰسِك�م فٱذكروا‬
‫ٗ‬ ‫َ ۡ َ َ َّ ۡ‬
‫أو أشد ذِكر﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[٢٠٠ :‬‬
‫»ﭘﺲ ﭼﻮن ﻣﻨﺎﺳﮏ )ﺣﺞ( ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺟﺎ آوردﯾﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ را ھﻤﭽﻮن‬
‫ﺮد ﭘﺪراﻧﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﯾﺎد ﮐﺮدی )ﺑﮫﺘﺮ و( ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ ،‬ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬ ‫ﯾﺎدﮐ ِ‬
‫و ﯾﺎد ﺧﻮد ﺑﻮﯾﮋه ھﻨﮕﺎم ادای ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ اھﻤﯿﺖ ﺧﺎﺻﯽ دادهاﺳﺖ‪،‬‬
‫َ ۡ ۡ‬ ‫َ َ ٓ َ َ ۡ ُ ّ ۡ َ َ َٰ َ ۡ‬
‫ٱذ ُك ُروا ْ ٱ َّ َ‬
‫ِند ٱل َمش َع ِر‬
‫� ع‬ ‫ت ف‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فإِذا أفضتم مِن عر� ٖ‬
‫َۡ‬
‫ٱ� َر ِام﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٩٨ :‬‬
‫»ﭘﺲ ﭼﻮن از ﻋﺮﻓﺎت ﺑﺎزﮔﺮدﯾﺪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺸﻌﺮ اﻟﺤﺮام‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ را ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
 ‫ﻣﻌﻨﺎی ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬ ‫‪٤‬‬
‫َ‬ ‫ت َ َٰ‬ ‫َ َ ۡ ُ ُ ْ ۡ َ َّ ٓ َ َّ َّ ۡ ُ َ‬
‫� َما َر َز� ُهم ّ ِم ۢن‬ ‫� �يا ٖ� معلو� ٰ ٍ‬ ‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و�ذكروا ٱسم ٱ�ِ ِ‬
‫َ َ ۡ َۡ َ‬
‫يمةِ ٱ�ن� ٰ ِم﴾ ]اﻟﺤﺞ‪.[٢٨ :‬‬‫ب ِه‬
‫»و ﻧﺎم ﺧﺪا را در روزھﺎﯾﯽ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺮ ﭼﮫﺎرﭘﺎﯾﺎن ﺣﻼل ﮔﻮﺷﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن‬
‫روزی دادهاﺳﺖ‪ ،‬ﯾﺎد ﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫َ‬
‫َ ۡ ُ ُ ْ َّ َ ٓ َّ َّ ۡ ُ َ‬
‫� �يا ٖ� معدو� ٰ ٖ‬
‫ت﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[٢٠٣ :‬‬ ‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱذكروا ٱ� ِ‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ را در روزھﺎﯾﯽ ﻣﻌﯿﻦ )و ﻣﻌﻠﻮم اﯾﺎم اﻟﺘﺸﺮﯾﻖ( ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ََ‬
‫و ﻧﻤﺎز را ﺑﺮای ﯾﺎد ﺧﻮد آﺋﯿﻦ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وأق ِ ِم‬
‫ٱلصلَ ٰوةَ ِ� ِۡ�ر ٓ‬
‫ي﴾ ]ﻃﻪ‪.[۱۴ :‬‬ ‫َّ‬
‫ِ‬
‫ﺮدن ﻣﻦ ﻧﻤﺎز ﺑﺮﭘﺎی دار«‪.‬‬
‫»و ﺑﺮای ﯾﺎد ﮐ ِ‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ َّ ْ‬ ‫َ‬
‫�«‬ ‫�ﻖ �ﻳﺎم أ� ٍﻞ وﺮﺷ ٍب و ِذﻛ ٍﺮ ِ ِ‬ ‫و رﺳﻮل اﮐﺮمص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�» :‬ﻳﺎم اﻟت ِ‬
‫ﺮﺸ ِ‬
‫]ﻣﺴﻠﻢ[‪.‬‬
‫روزھﺎی ﺗﺸﺮﯾﻖ )‪ ۱۱،۱۲،۱۳‬ذیﺣﺠﻪ( »روزھﺎی ﺧﻮردن و آﺷﺎﻣﯿﺪن و‬
‫ذﮐﺮ ﺧﺪاﺳﺖ«‪.‬‬
‫ٱ� ذ ِۡك ٗر� َكث ِ ٗ‬
‫ٱذ ُك ُروا ْ َّ َ‬ ‫َ‬
‫َ ٰٓ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ ۡ‬
‫�� ‪٤١‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪���﴿ :‬ها ٱ�ِين ءامنوا‬
‫َ َ ّ ُ ُ ُ ۡ َٗ ََ ً‬
‫صي� ‪] ﴾٤٢‬اﻷﺣﺰاب‪.[٤٢-٤١ :‬‬‫وسبِحوه ب�رة وأ ِ‬
‫»ای ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ ﯾﺎد ﮐﺮدن ﺑﺴﯿﺎر ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬و او را ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم‬
‫ﺗﺴﺒﯿﺢ ﮔﻮﯾﯿﺪ«‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ وردھﺎ )ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﱠ اﷲ وﺣﺪه ﻻ ﴍﻳﻚ ﻟﻪ( ﺑﻮد رﺳﻮل‬
‫اﻟﻠﻪص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺧ� اﺪﻟﺎﻋء دﺎﻋء ﻳﻮم ﻋﺮﻓﺔ‪ ،‬وﺧ� ﻣﺎ ﻗﻠﺖ أﻧﺎ واﻨﻟبﻴ�‬
‫َّ‬
‫ﻣﻦ ﻗﺒ� ﻻ � إﻻ اﷲ وﺣﺪه ﻻ ﺮﺷ�ﻚ ﻪﻟ‪ ،‬ﻪﻟ اﻟـﻤﻠﻚ‪ ،‬وﻪﻟ اﺤﻟﻤﺪ‪ ،‬وﻫﻮ ﻰﻠﻋ ﻞﻛ‬
‫ﻲﺷء ﻗﺪﻳﺮ«‪] .‬اﻟﺘﺮﻣﺬی[‪.‬‬
 ‫‪٥‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﮥ ﻣﺆﻟﻒ‬

‫»ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ دﻋﺎھﺎ دﻋﺎی روز ﻋﺮﻓﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﻣﻦ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬
‫َّ‬
‫ﻗﺒﻞ از ﻣﻦ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻻ � إﻻ اﷲ وﺣﺪه ﻻ ﺮﺷ�ﻚ ﻪﻟ‪ ،‬ﻪﻟ اﻤﻟﻠﻚ‪ ،‬وﻪﻟ اﺤﻟﻤﺪ‪،‬‬
‫وﻫﻮ ﻰﻠﻋ ﻞﻛ ﻲﺷء ﻗﺪﻳﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و اﯾﻦ ﮐﻠﻤﮥ ﺑﺰرگ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﻣﻘﺎم ﻋﺎﻟﯽ و ﺑﻠﻨﺪی در ﺑﯿﻦ ﺳﺎﺋﺮ ذﮐﺮھﺎ‬
‫و وردھﺎ دارد‪ ،‬و ﺷﺎﻣﻞ اﺣﮑﺎم و ﺷﺮوط و ﻣﻌﺎﻧﯽ و واﺟﺒﺎت اﺳﺖ‪ ،‬و ﻓﻘﻂ ﻣﺠﺮد‬
‫ﮐﻠﻤﻪای ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ زﺑﺎن آورد‪ ،‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ ﺗﺮﺟﯿﺢ دادم ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ‬
‫را ﯾﮑﯽ از ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽھﺎی ﺧﻮد ﺑﺪاﻧﻢ‪ ،‬و از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﺳﺘﺎرم ﮐﻪ ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ را از‬
‫اھﻞ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬و از ﭼﻨﮓزدﮔﺎن ﺑﻪ آن‪ ،‬و درک ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﻌﻨﺎی آن‪ ،‬و ﻋﻤﻞ‬
‫ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻇﺎھﺮ و ﺑﺎﻃﻦ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﮥ ﺑﺰرگ ﺑﺪاﻧﺪ‪.‬‬
‫و اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺮ ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﱠ‬
‫• ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﻣﻘﺎم ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ در زﻧﺪﮔﯽ روزﻣﺮه اﻧﺴﺎن‪.‬‬
‫ﱠ‬
‫• ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‪.‬‬
‫ﱠ‬
‫• اﻋﺮاب ﮐﻠﻤﻪ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ در ﻟﻐﺖ‪.‬‬
‫• ارﮐﺎن و ﺷﺮوط و ﻣﻌﻨﺎی آن‪.‬‬
‫ﱠ‬
‫• واﺟﺒﺎت ﮐﻠﻤﮥ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‪.‬‬
‫ﱠ‬
‫• ﭼﻪ وﻗﺖ ﮐﻠﻤﮥ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ در ﺣﺎل ﺗﻠﻔﻆ آن ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺳﻮد و ﺑﮫﺮه‬
‫ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻪ وﻗﺖ ﺑﮫﺮه ﻧﻤﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﺄﺛﯿﺮ و ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی آن‪.‬‬
‫و ﺑﻪ ﺗﻮﻓﯿﻖ ﺧﺪا ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪:‬‬
 ‫ﱠ‬
‫ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ در زﻧﺪﮔﯽ ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﱠ‬
‫ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ ﮐﻠﻤﻪای اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن در أذان و اﻗﺎﻣﮥ ﻧﻤﺎز و در‬
‫ﱠ‬
‫ﺧﻄﺒﻪھﺎ و ﮔﻔﺘﮕﻮی ﺧﻮد اﻋﻼن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ آﺳﻤﺎنھﺎ و‬
‫زﻣﯿﻦ ﺑﺮ ﭘﺎ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻮﺳﯿﻠﮥ آن‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ‡ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﮐﺘﺎبھﺎی آﺳﻤﺎﻧﯽ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬و ﺣﮑﻢ و‬
‫ﺷﺮﯾﻌﺖ اﻟﮫﯽ ﺑﺮ ﭘﺎ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﺗﺮازوی اﻋﻤﺎل و ﮐﺮدار ﺑﻨﯽآدم‬
‫ﮔﻤﺎرده ﺷﺪ‪ ،‬و روزﻧﺎﻣﻪھﺎ ﺑﺮ ﻗﺮار ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎزار ﺑﮫﺸﺖ و دوزخ ﺑﻨﺎ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺨﺎﻃﺮ‬
‫اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﺧﻠﯿﻘﺖ ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﻣﺆﻣﻦ و ﮐﺎﻓﺮ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ آن ﺳﺮﭼﺸﻤﮥ ﺧﻠﻖ و ﻃﺎﻋﺖ و ﺛﻮاب و ﮐﯿﻔﺮ و ﻋﻘﺎب ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و آن‬
‫ﺣﻘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪ‪ ،‬و از اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ و ﺣﻘﻮق آن ﭘﺮﺳﯿﺪه‬
‫ﺧﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ آن ﺛﻮاب و ﻋﻘﺎب ﺧﻮاھﻨﺪ دﯾﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ آن ﻗﺒﻠﻪ ﺑﺮ ﭘﺎ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ‬
‫آن ﻣﻠﺘﮫﺎ ﺑﻨﯿﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺨﺎﻃﺮ آن در راه ﺧﺪا ﺷﻤﺸﯿﺮ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ‬
‫ﮐﻠﻤﻪ ﺣﻖ ﺧﺪا ﺑﺮای ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﮥ اﺳﻼم و ﮐﻠﯿﺪ‬
‫ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و از آن اوﻟﯿﻦ و آﺧﺮﯾﻦ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺳﺆال ﺧﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و دو‬
‫ﭘﺎی ﺑﻨﯽآدم از ﺟﺎی ﺧﻮد ﺳﭙﺮی ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﻧﻤﯽﮔﺬرد ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ از دو ﭼﯿﺰ‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ را ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪﯾﺪ‪ ،‬و ﭼﻪ ﺟﻮاب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را دادﯾﺪ؟‬
‫ﺟﻮاب اوﻟﯽ ﺣﻘﯿﻘﺖ )ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﱠ اﷲ( اﻗﺮار ﺑﻪ آن‪ ،‬و درک ﺑﻪ آن‪ ،‬و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ‬
‫آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ً‬
‫و ﺟﻮاب دوﻣﯽ‪ :‬ﺣﻘﯿﻘﺖ ﱠأن ﻣﺤﻤﺪا رﺳﻮل اﻟﻠﻪ‪ ،‬درک و ﻣﻄﯿﻊ ﺑﻮدن و‬
‫اﻃﺎﻋﺖ از اوﺳﺖ‪] .‬زاد اﻟﻤﻌﺎد ‪.[۲/۱‬‬
‫ﱠ‬
‫و ﮐﻠﻤﻪ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ ﺟﺪا ﮐﻨﻨﺪه ﺑﯿﻦ اﺳﻼم و ﮐﻔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و آن ﮐﻠﻤﮥ ﺗﻘﻮی‬
 ‫ﻣﻌﻨﺎی ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬ ‫‪٨‬‬

‫و ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎری اﺳﺖ‪ ،‬و آن ﺣﻠﻘﻪ ﻋﮫﺪ و ﭘﯿﻤﺎن اﺳﺖ‪ ،‬إﺑﺮاھﯿﻢ÷ آﻧﺮا ﮐﻠﻤﻪ‬
‫َ‬ ‫ٗ‬ ‫َ‬
‫ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َِ �﴿ :‬م� بَا� َِية ِ� عقِبِهِۦ‬
‫َ‬
‫ج ُعون﴾ ]اﻟﺰﺧﺮف‪.[۲۸ :‬‬ ‫َ َ َّ ُ ۡ َ ۡ‬
‫لعلهم ير ِ‬
‫»و )ﺧﺪاوﻧﺪ( آن )ﺳﺨﻦ( را ﺳﺨﻨﯽ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر در )ﻣﯿﺎن( ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﻗﺮار‬
‫داد‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ آﻧﺎن ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬
‫ُ َ َ َ ٰٓ َ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ َّ ُ َّ‬
‫��ِكة َوأ ْولوا ٱلعِل ِم قا� ِ َمۢ�‬ ‫ٱ� �ن ُهۥ � إِ� ٰ َه إِ� هو وٱلم‬ ‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ش ِهد‬
‫ٱ�ك ُ‬ ‫ۡ‬
‫�ز َ‬ ‫ط َ�ٓ إ َ� ٰ َه إ َّ� ُه َو ۡٱل َعز ُ‬ ‫ۡ ۡ‬
‫ِيم ‪] ﴾١٨‬آلﻋﻤﺮان‪.[١٨ :‬‬ ‫ِ‬ ‫بِٱلقِس ِ � ِ ِ‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﻪ)ھﻤﻪ اﻣﻮر ھﺴﺘﯽ( را ﺗﺪﺑﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﻋﺎﻟﻤﺎن‪،‬‬
‫ﮔﻮاھﯽ دھﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﺒﻮد )ﺣﻘﯽ( ﺟﺰ او ﻧﯿﺴﺖ‪) ،‬آری( ﻣﻌﺒﻮد )ﺣﻘﯽ( ﺟﺰ او‬
‫ﺮوزﻣﻨﺪ ﻓﺮزاﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫)ﮐﻪ( ﭘﯿ‬
‫و اﯾﻦ ﮐﻠﻤﮥ اﺧﻼص و ﮔﻮاھﯽ ﺣﻖ‪ ،‬و دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮی آن ﺣﻖ‪ ،‬و ﺑﺮاءت از‬
‫ﻣﺸﺮﮐﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ‬
‫ٱ� َّن َو ۡ َ َّ ۡ ُ ُ‬ ‫ََ َ َۡ ُ ۡ‬
‫ون ‪] ﴾٥٦‬اﻟﺬارﯾﺎت‪.[۵۶ :‬‬ ‫ٱ��س إِ� ِ�َعبد ِ‬‫ِ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وما خلقت ِ‬
‫»و ﺟﻦ و اﻧﺲ را ﺟﺰ ﺑﺮای آﻧﮑﻪ ﻣﺮا ﺑﻨﺪﮔﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﻧﯿﺎﻓﺮﯾﺪهام«‪.‬‬
‫و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ھﻤﯿﻦ ﮐﻠﻤﻪ اﺳﺘﮑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫َّ ُ ٓ َ ۡ َ َّ ُ َ ٓ َ ٰ َ َّ ٓ َ َ ۠‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََٓ َۡ َ ۡ‬
‫و� إِ�هِ �نهۥ � إِ�ه إِ� �نا‬ ‫ول إِ� ن ِ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وما أرسلنا مِن �بل ِك مِن رس ٍ‬
‫ون ‪] ﴾٢٥‬اﻷﻧﺒﯿﺎء‪.[٢٥ :‬‬ ‫َ ُُۡ‬
‫فٱ�بد ِ‬
‫»و ھﯿﭻ رﺳﻮﻟﯽ را ﭘﯿﺶ از ﺗﻮ ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﺑﻪ او وﺣﯽ ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ‬
‫ﮐﻪ ﻣﻌﺒﻮد )ﺣﻘﯽ( ﺟﺰ ﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺮا ﺑﭙﺮﺳﺘﯿﺪ«‪.‬‬
‫َ‬
‫وح م ِۡن أ ۡمره ِۦ َ َ ٰ‬
‫� َمن � َ َشا ٓ ُء م ِۡن ع َِبادِه ِۦٓ‬ ‫ك َة ب ُّ‬
‫ٱلر ِ‬ ‫�� ِ ِ‬
‫ُ َ ّ ُ ۡ َ َ ٰٓ َ‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ِ��﴿ :‬ل ٱلم‬
‫ِ‬
‫َ ۡ َ ُ ٓ ْ َ َّ ُ َ ٓ َ ٰ َ َّ ٓ َ َ ۠ َ َّ ُ‬
‫ون ‪] ﴾٢‬اﻟﻨﺤﻞ‪.[٢ :‬‬ ‫أن أنذِروا �نهۥ � إِ�ه إِ� �نا فٱ� ِ‬
‫ق‬
 ‫‪٩‬‬ ‫ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ در زﻧﺪﮔﯽ ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن‬

‫»ﺑﻪ اراده ﺧﻮﯾﺶ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﺑﺎ وﺣﯽ ﺑﺮ ھﺮﮐﺲ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ‪،‬‬

‫ﻣﻌﺒﻮد )ﺣﻘﯽ( ﺟﺰ ﻣﻦ‬
‫ِ‬ ‫ﻧﺎزل ﻣﯽﮐﻨﺪ )ﺑﺎ اﯾﻦ ﭘﯿﺎم( ﮐﻪ‪ :‬ھﺸﺪار دھﯿﺪ‪ :‬ھﯿﭻ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻣﻦ ﭘﺮوا ﺑﺪارﯾﺪ«‪.‬‬
‫)ﺳﻔﯿﺎن ﺑﻦ ﻋﯿﯿﻨﻪ‪ /‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﻧﻌﻤﺘﮫﺎ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد‬
‫ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﻮده اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪) :‬ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﱠ اﷲ( را ﺑﻪ آنھﺎ آﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﮐﻠﻤﻪ‬
‫)ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﱠ اﷲ( ﺑﺮای ﺑﮫﺸﺘﯿﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ آب ﯾﺦ‪ ،‬ﺑﺮای اھﻞ دﻧﯿﺎﺳﺖ(‪] .‬ﮐﻠﻤﺔ‬
‫اﻹﺧﻼص ﻻﺑﻦ رﺟﺐ ص‪۵۲‬ـ‪.[۵۳‬‬
‫ﭘﺲ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ آﻧﺮا ﺑﮕﻮﯾﺪ ﺟﺎن و ﻣﺎل او ﻣﺼﻮن و ﻣﺤﻔﻮظ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از آن اﻋﺮاض ﮐﻨﺪ ﺟﺎن و ﻣﺎل او ﻣﺼﻮن ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺟﺎن ﻣﺎل‬
‫َ ْ َ َ َ َ َ َّ َّ ُ َ َ‬
‫ا� َو�ﻔ َﺮ‬ ‫او ھﺪر اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻣﻦ ﻗﺎل ﻻ ِإﻪﻟ ِإﻻ‬
‫َّ َ ُ َ َ ُ ُ َ َ ُ ُ َ َ ُ ُ َ َ َّ‬ ‫َ َُُْ ْ ُ‬
‫ا�« ]ﻣﺴﻠﻢ[‪.‬‬ ‫ا� ﺣﺮم ﻣﺎﻪﻟ ودﻣﻪ و ِﺣﺴﺎﺑﻪ ﻰﻠﻋ ِ‬ ‫ون ِ‬
‫ﺑِﻤﺎ �ﻌﺒﺪ ِﻣﻦ د ِ‬
‫»ﮐﺴﯽ ﮐﻪ )ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﱠ اﷲ( ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻏﯿﺮ از ﺧﺪا ﻋﺒﺎدت ﺷﻮد‬
‫ﮐﻔﺮ ورزد‪ ،‬ﺟﺎن و ﻣﺎل او ﻣﺼﻮن ﺑﻮده و اﺟﺮ و ﭘﺎداش او ﻧﺰد ﺧﺪاﺳﺖ«‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎم دﺧﻮل ﮐﺎﻓﺮ در دﯾﻦ اﺳﻼم اوﻟﯿﻦ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ از او ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ھﻤﯿﻦ ﮐﻠﻤﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ص ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ را ﺑﻄﺮف ﯾﻤﻦ‬
‫َ ْ ُ ُ ْ َ َ َ َ‬ ‫ﻚ ﺗَﺄْﻰﺗ ﻗَ ْﻮ ًﻣﺎ أَ ْﻫ َﻞ ﻛﺘَ‬
‫َّ َ‬
‫ﺎب ﻓﺎد�ﻬﻢ ِإﻰﻟ ﺷﻬﺎدةِ‬
‫ِ ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﻪ او ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪ِ » :‬إﻧ‬
‫َ ْ َ َ َ َّ‬
‫ﻻ َّ ُ‬
‫ا�‪] «...‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ[‪.‬‬ ‫أن ﻻ ِإﻪﻟ ِإ‬
‫»ﺗﻮ ﺑﺮ اھﻞ ﮐﺘﺎب )ﯾﮫﻮد و ﻧﺼﺎری( وارد ﺧﻮاھﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اوﻟﯿﻦ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ‬
‫آنھﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮی آن دﻋﻮت ﻣﯽﮐﻨﯽ ﮔﻮاھﯽ دادن ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ‪:‬‬
‫ﻣﻌﺒﻮدی ﺑﻪ ﺣﻖ ﺟﺰ ﺧﺪای ﯾﮑﺘﺎ ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﻣﻘﺎم و اھﻤﯿﺖ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ را در زﻧﺪﮔﯽ ﭘﯽ‬
‫ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ ﮐﻪ اوﻟﯿﻦ واﺟﺒﺎت ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و ﭘﺎﯾﻪ و ﺳﺘﻮﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﻤﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎی ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬ ‫‪١٠‬‬

‫اﻋﻤﺎل و ﮐﺮدار ﺑﺮ آن ﺑﻨﺎ و ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

 ‫ﱠ‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬

‫ﮐﻠﻤﻪ )ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﱠ اﷲ( ﻓﻀﯿﻠﺖھﺎی ﺑﺴﯿﺎر دارد و ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﮑﺎﻧﺖ و‬

‫ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻋﻈﯿﻢ و ﺑﺰرﮔﯽ اﯾﻔﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ آﻧﺮا ﺑﻪ ﻃﻮر ﯾﻘﯿﻦ و ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ از‬
‫ﻗﻠﺐ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ وارد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ آﻧﺮا ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫دروﻏﯿﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ در دﻧﯿﺎ ﺟﺎن و ﻣﺎل او ﻣﺼﻮن ﺑﻮده‪ ،‬وﻟﯽ ﮐﯿﻔﺮ ﺧﻮد را در روز‬
‫ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺧﻮاھﺪ دﯾﺪ‪ ،‬و )ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﱠ اﷲ( ﮐﻠﻤﻪای ﮐﻮﺗﺎه و ﻣﺨﺘﺼﺮی اﺳﺖ و‬
‫ﺣﺮوف آن ﺑﺮ زﺑﺎن ﺳﺒﮏ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ در ﺗﺮازوی اﻋﻤﺎل ﺳﻨﮕﯿﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ أﺑﻮﺳﻌﯿﺪ اﻟﺨﺪری س از رﺳﻮل اﮐﺮم ص رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ َ ُْ‬
‫ﻮك ﺑِ ِﻪ ‪ ،‬ﻗﺎل ‪ :‬ﻗﻞ ﻳَﺎ ُمﻮﻰﺳ‪ :‬ﻻ‬ ‫ﻮﻰﺳ ‪ :‬ﻳَﺎ َر ِّب‪َ ،‬ﻋﻠِّ ْﻤ� َﺷيْﺌًﺎ أَ ْذ ُﻛ ُﺮ َك َوأَ ْد ُﻋ َ‬ ‫َ َ ُ َ‬
‫»ﻗﺎل م‬
‫ِ‬
‫َّ ُ َ َ‬ ‫ََ‬ ‫َّ ُ َ َ ُ ُّ َ َ َ ُ ُ َ َ َ َ ُ ْ‬ ‫إََ‬
‫ﻪﻟ إِﻻ ا� ‪ ،‬ﻗﺎل ‪ :‬ﻞﻛ ِﻋﺒﺎ ِدك �ﻘﻮل ﻫﺬا ‪ ،‬ﻗﺎل ‪ :‬ﻗﻞ ‪ :‬ﻻ إِﻪﻟ إِﻻ ا� ‪ ،‬ﻗﺎل ‪ :‬ﻻ‬ ‫ِ‬
‫ْ َّ َّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ُ َ ْ ً ُ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ات‬ ‫إِﻪﻟ إِﻻ أﻧﺖ ‪ ،‬إِ�ﻤﺎ أ ِر�ﺪ ﺷيﺌﺎ ﺨﺗﺼ ِ� ﺑِ ِﻪ ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻳﺎ مﻮﻰﺳ ‪ ،‬لﻮ أن الﺴﻤﺎو ِ‬
‫َّ‬ ‫الﺴﺒْ َﻊ ﻲﻓ ﻛ َّﻔﺔ ‪َ ،‬وﻻ إ َﻪﻟَ إﻻ َّ ُ‬ ‫� َّ‬ ‫َ َ‬
‫اﻷ َرﺿ َ‬ ‫الﺴﺒْ َﻊ َو َﺎﻋم َﺮ ُﻫ َّﻦ َ� ْ‬
‫َّ‬
‫ا� ِﻲﻓ ِﻛﻔ ٍﺔ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ ٍ‬ ‫ِ‬ ‫�ي و‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ا�« ]اﻟﺤﺎﮐﻢ واﺑﻦ ﺣﺒﺎن ﻓﯽ ﻣﻮاد اﻟﻈﻤﺂن ‪.[۲۳۲۴‬‬ ‫ﻪﻟ إﻻ َّ ُ‬ ‫ََ‬ ‫َ َ ْ َّ‬
‫ﻣﺎﻟﺖ ﺑِ ِﻬﻦ ﻻ ِإ ِ‬
‫»ﻣﻮﺳﯽ÷ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاﯾﺎ! ﺑﻤﻦ ﭼﯿﺰی ﺑﯿﺎﻣﻮز ﺗﺎ ﺑﺎ آن ﺗﻮ را‬
‫ﯾﺎدآوری ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﮕﻮ‪) :‬ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﱠ اﷲ(‪ ،‬ﻣﻮﺳﯽ÷ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻤﺎﻣﯽ‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺖ آﻧﺮا ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ای ﻣﻮﺳﯽ اﮔﺮ آﺳﻤﺎنھﺎی ھﻔﺘﮕﺎﻧﻪ و‬
‫آﻧﭽﻪ در آن اﺳﺖ از ﮐﻮﮐﺐ و ﺗﻤﺎﻣﯽ ھﺴﺘﯿﮫﺎ ﻏﯿﺮ از ﺧﺪا‪ ،‬و زﻣﯿﻦھﺎی ھﻔﺘﮕﺎﻧﻪ‬
‫در ﯾﮏ ﻃﺮف ﺗﺮازو و )ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﱠ اﷲ( در ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺗﺮازو ﺑﺎﺷﻨﺪ‪) ،‬ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﱠ‬
‫اﷲ( ﺑﺮ ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻏﻠﺒﻪ ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد )ﺳﻨﮕﯿﻦ( ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬
 ‫ﻣﻌﻨﺎی ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬ ‫‪١٢‬‬

‫ﭘﺲ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺮ اﯾﻦ دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﻠﻤﮥ )ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﱠ اﷲ( ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ‬
‫ورد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮب رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﮐﺮمص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫َّ‬
‫»ﺧ� اﺪﻟﺎﻋء دﺎﻋء ﻳﻮم ﻋﺮﻓﺔ‪ ،‬وﺧ� ﻣﺎ ﻗﻠﺖ أﻧﺎ واﻨﻟبﻴﻮن ﻣﻦ ﻗﺒ� ﻻ � إﻻ‬
‫اﷲ وﺣﺪه ﻻ ﺮﺷ�ﻚ ﻪﻟ‪ ،‬ﻪﻟ اﻟـﻤﻠﻚ وﻪﻟ اﺤﻟﻤﺪ‪ ،‬وﻫﻮ ﻲﻠﻋ ﻞﻛ ﻲﺷء ﻗﺪﻳﺮ«‪.‬‬
‫]أﺣﻤﺪ واﻟﺘﺮﻣﺬی[‪.‬‬
‫»ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ دﻋﺎھﺎ دﻋﺎی روز ﻋﺮﻓﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﻣﻦ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬
‫َّ‬
‫ﻗﺒﻞ از ﻣﻦ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻻ � إﻻ اﷲ وﺣﺪه ﻻ ﺮﺷ�ﻚ ﻪﻟ‪ ،‬ﻪﻟ اﻤﻟﻠﻚ‪ ،‬وﻪﻟ اﺤﻟﻤﺪ‪،‬‬
‫وﻫﻮ ﻲﻠﻋ ﻞﻛ ﻲﺷء ﻗﺪﻳﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و ھﻤﭽﻨﯿﻦ از آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ آن در ﺗﺮازوی اﻋﻤﺎل اﻓﺰون ﻣﯽﮐﻨﺪ‬
‫ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ب رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم‬
‫ْ َ‬ ‫ْ ُ َّ َ ْ َ ْ َ َ َ َ‬
‫وس اﺨﻟَﻼﺋِ ِﻖ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ ُ‬
‫ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻳﺼﺎح ﺑِ َﺮﺟ ٍﻞ ِﻣﻦ أﻣ ِﻰﺘ ﻳﻮم اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ ﻰﻠﻋ ُر ُء ِ‬
‫ٍّ َ َّ ْ َ َ ُ َّ َ ُ ُ َّ ُ َ َّ َ َ َّ‬ ‫ًّ ُ ُّ‬ ‫َ ُْ َ ُ َُ ْ َ ٌ َ ْ ُ َ‬
‫ﺟﻞ‬ ‫ﺮﺼ �ﻢ �ﻘﻮل ا� ﻋﺰ و‬ ‫ِ‬ ‫اﺒﻟ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﻞ‬ ‫ﺠ‬‫ِ‬ ‫ﺳ‬
‫ِ‬ ‫ﻞﻛ‬ ‫ﻼ‬ ‫ﺠ‬
‫ِ‬ ‫ﺳ‬‫ِ‬ ‫ﻮن‬ ‫�ﻴنﺮﺸ ﻪﻟ �ِﺴﻌﺔ و�ِﺴﻌ‬
‫ُ َ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ ْ َ ُ‬ ‫َْ ُْ‬
‫ﻜ ُﺮ ِﻣ ْﻦ ﻫﺬا ﺷيﺌًﺎ �ﻴَﻘﻮل ﻻ ﻳَﺎ َر ِّب �ﻴَﻘﻮل أﻇﻠ َﻤﺘﻚ ﻛﺘَبَ ِﻰﺘ اﺤﻟَﺎﻓِﻈﻮن � َّﻢ‬ ‫ﻫﻞ �ﻨ ِ‬
‫َ ُ ُ َ َ َ ُ ْ ٌ َ َ َ َ َ َ ٌ َ ُ َ ُ َّ ُ َ ُ ُ َ َ ُ ُ َ َّ َ َ‬
‫الﺮ ُﺟﻞ �ﻴَﻘﻮل ﻻ‪� .‬ﻴَﻘﻮل ﺑَ� إِن لﻚ‬ ‫�ﻘﻮل ألﻚ ﻋﺬر ألﻚ ﺣﺴﻨﺔ �ﻴﻬﺎب‬
‫َ َّ ُ َ ُ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ ُ ْ َ ُ َ ُ َ َ ٌ َ َ ْ َ ُ َ ْ َ‬ ‫ََْ َ َ َ‬
‫ﺎت و ِ�ﻧﻪ ﻻ ﻇﻠﻢ ﻋﻠﻴﻚ اﻴﻟﻮم �ﺘﺨﺮج ﻪﻟ ﺑِﻄﺎﻗﺔ ِ�ﻴﻬﺎ أﺷﻬﺪ أن ﻻ‬ ‫ِﻋﻨﺪﻧﺎ ﺣﺴﻨ ٍ‬
‫ْ َُ‬ ‫َ َ َّ َّ ُ َ َ َّ ُ َ َّ ً َ ْ ُ ُ َ َ ُ ُ ُ َ َ َ َ ُ ُ َ َ ِّ َ َ‬
‫اﺒﻟ َﻄﺎﻗﺔ َﻣ َﻊ‬ ‫ِإﻪﻟ ِإﻻ ا� وأن �ﻤﺪا �ﺒﺪه ورﺳﻮﻪﻟ ﻗﺎل �ﻴﻘﻮل ﻳﺎ رب ﻣﺎ ِ ِ ِ‬
‫ه‬ ‫ﺬ‬ ‫ﻫ‬
‫َّ َ ْ َ ُ‬ ‫ِّ َّ َ َ ُ ُ َّ َ َ ُ ْ َ ُ َ ُ َ ُ ِّ َّ ُ‬ ‫َ‬
‫اﺒﻟ َﻄﺎﻗﺔ ِﻰﻓ‬ ‫ت �ﻴﻘﻮل ِإﻧﻚ ﻻ �ﻈﻠﻢ‪� .‬ﺘﻮﺿﻊ الﺴ ِﺠﻼت ِﻰﻓ ِﻛﻔ ٍﺔ و ِ‬ ‫ﻫ ِﺬهِ الﺴ ِﺠﻼ ِ‬
‫ِّ َّ ُ َ َ ُ َ ْ َ ُ‬ ‫َّ َ َ َ‬
‫اﺒﻟ َﻄﺎﻗﺔ« ]اﻟﺘﺮﻣﺬی‪ ،‬واﻟﺤﺎﮐﻢ وﻏﯿﺮھﻤﺎ[‪.‬‬ ‫ﺖ ِ‬ ‫ﺖ الﺴ ِﺠﻼت و�ﻘﻠ ِ‬ ‫ِﻛﻔ ٍﺔ �ﻄﺎﺷ ِ‬
‫»ﺑﺮ ﻣﺮدی از اﻣﺖ ﻣﻦ در ﺑﯿﻦ ﺧﻼﯾﻖ ﻓﺮﯾﺎدی ﮐﺮده و ﻧﻮد ﻧﻪ ﺻﺤﯿﻔﻪ‬
‫)ﮐﺎرﻧﺎﻣﻪ( اﻋﻤﺎل و ﮐﺮدار او را ﭘﮫﻦ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و درازی اﯾﻦ ﺻﺤﯿﻔﻪھﺎ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ‬
 ‫‪١٣‬‬ ‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬

‫ﭼﺸﻢ ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ دور اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬آﯾﺎ ﭼﯿﺰی از اﯾﻦ ﮔﻨﺎھﺎن را‬
‫اﻧﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﯽ؟ در ﺟﻮاب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺧﯿﺮ ای ﭘﺮوردﮔﺎر! ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬آﯾﺎ ﻋﺬری‬
‫و ﯾﺎ ﺣﺴﻨﻪای داری؟ آﻧﻤﺮد ﺗﺮﺳﯿﺪه و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﺑﻠﯽ‬
‫ﺣﺴﻨﺎت و ﻧﯿﮑﯽھﺎی ﺑﺴﯿﺎری ﺑﺮای ﺗﻮ ﻧﺰد ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬ھﺮﮔﺰ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻇﻠﻢ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﯾﮏ ﮐﺎرت ﺑﺮای او ﺑﯿﺮون آورده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در آن ﻧﻮﺷﺘﻪ‪ :‬أﺷﮫﺪ أن ﻻ‬
‫ً‬ ‫ﱠ‬
‫إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‪ ،‬وأﺷﮫﺪ ﱠأن ﻣﺤﻤﺪا ﻋﺒﺪه ورﺳﻮﻟﻪ‪ ،‬آﻧﻤﺮد ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺧﺪاﯾﺎ! اﯾﻦ ﮐﺎرت‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ اﯾﻦ ھﻤﻪ ﺻﺤﯿﻔﻪ ﭼﻪ ﻣﯽﺷﻮد! ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﺑﺘﻮ ﻇﻠﻢ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫ﭘﺲ آن ﮐﺎرت را در ﯾﮏ ﮐﻔﻪ ﺗﺮازو‪ ،‬و آن ﺻﺤﯿﻔﻪھﺎ در ﮐﻔﻪ دﯾﮕﺮ ﺗﺮازو‬
‫ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬آن ھﻤﻪ ﺻﺤﯿﻔﻪ ﺑﺎﻻ آﻣﺪه‪ ،‬و آن ﮐﺎرت از ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ‬
‫ﻣﯽرود«‪.‬‬
‫و اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﺑﺰرگ ﻓﻀﺎﯾﻞ ﺑﺴﯿﺎری در ﺑﺮ دارد ﮐﻪ اﻟﺤﺎﻓﻆ اﺑﻦ رﺟﺐ در‬
‫رﺳﺎﻟﻪ ﺧﻮد ﺑﻨﺎم )ﮐﻠﻤﺔ اﻹﺧﻼص( آﻧﺮا آورده‪ ،‬و ﺑﺮ ھﺮ ﻓﻀﯿﻠﺖ آن دﻟﯿﻠﯽ ذﮐﺮ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﺑﮫﺎی ﺑﮫﺸﺖ اﺳﺖ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ آﺧﺮﯾﻦ ﮐﻼم و ﺳﺨﻦ او در دﻧﯿﺎ ﻻ إﻟﻪ‬
‫ﱠ‬
‫إﻻ اﻟﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ وارد ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و رھﺎﺋﯽ از آﺗﺶ ﺟﮫﻨﻢ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺳﺒﺐ‬
‫ﻣﻐﻔﺮت و ﺑﺨﺸﯿﺪن ﮔﻨﺎھﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﻧﯿﮑﯽھﺎﺳﺖ‪ ،‬و ﮔﻨﺎھﺎن و‬
‫ﺧﻄﺎﯾﺎ را ﻣﺤﻮ و ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و اﯾﻤﺎن را در ﻗﻠﺐ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و ﺻﺤﯿﻔﮥ‬
‫اﻋﻤﺎل را ﺳﻨﮕﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺮدهھﺎ را ﮔﺸﻮده ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬و ﮐﻠﻤﻪای اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎﺋﻞ آن را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و آن ﺑﮫﺘﺮﯾـﻦ ﮐﻠﻤﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﺮ زﺑﺎن آوردهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ وردھﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ اﻋﻤﺎل وﮐﺮدارھﺎﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬وﺑﺎ آزاد ﮐﺮدن ﺑﺮدهای در اﺟﺮ ﺛﻮاب دارد‪ ،‬ﭘﻨﺎه دھﻨﺪه‬
‫از ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎن از وﺣﺸﺖ ﻗﺒﺮ و ھﻮل و ﺳﺨﺘﯽ روز ﻣﺤﺸﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و آن‬
‫ﺷﻌﺎر ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ ھﻨﮕﺎم ﺑﺮﺧﻮاﺳﺘﻦ از ﻗﺒﺮھﺎﺳﺖ‪ ،‬و از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﻀﯿﻠﺘﮫﺎ آن‪ ،‬اﯾﻨﮑﻪ‬
‫دروازھﺎی ھﺸﺘﮕﺎﻧﻪ ﺑﮫﺸﺖ را ﺑﺮ ﮔﻮﯾﻨﺪه آن ﺑﺎز ﺷﺪه و از ھﺮ دری ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ‬
 ‫ﻣﻌﻨﺎی ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬ ‫‪١٤‬‬

‫داﺧﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و از ﻓﻀﺎﯾﻞ آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬اﮔﺮ ھﻢ اھﻞ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﺑﺴﺒﺐ‬
‫ً‬
‫ﺗﻘﺼﯿﺮ در ﺣﻘﻮق آن ﺑﻪ دوزخ وارد ﺷﻮﻧﺪ ﺣﺘﻤﺎ از آن ﺧﺎرج ﺧﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ و در‬
‫آن ﻣﻨﺪﮔﺎر ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﻦ رﺟﺐ در ﮐﺘﺎب ﺧﻮد ذﮐﺮ‬
‫ﮐﺮده و ﺑﺮای ھﺮ ﯾﮏ از آن دﻟﯿﻞ آورده اﺳﺖ‪] .‬ﮐﻠﻤﺔ اﻹﺧﻼص ص‪ ۵۴‬ـ ‪.[۶۶‬‬
 ‫ﱠ‬
‫اﻋﺮاب ﮐﻠﻤﻪ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ در ﻟﻐﺖ‬

‫اﮔﺮ ﻓﮫﻢ و درک ﻣﻌﻨﺎی ﺟﻤﻠﻪای ﺑﺮ اﻋﺮاب آن ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻤﺎء رﺣﻤﺖ‬
‫ﱠ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﮫﻢ اھﻤﯿﺖ زﯾﺎدی ﺑﻪ ﮐﻠﻤﮥ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪:‬‬
‫)ﻻ(‪ :‬ﻧﺎﻓﯿﻪ ﺑﺮ ﺟﻨﺲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)إﻟﻪ(‪ :‬اﺳﻢ آن ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﻓﺘﺢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺧﺒﺮ آن ﻣﺤﺬوف و ﺗﻘﺪﯾﺮ آن ﺧﺒﺮ‬
‫)ﺣﻖ( اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﻻ إﻟﻪ ﺑﺤﻖ‪.‬‬
‫)إﻻ ﱠ اﷲ(‪ :‬ﻣﺴﺘﺜﻨﯽ از ﺧﺒﺮ ﻣﺮﻓﻮع اﺳﺖ‪.‬‬
‫)اﻹﻟﻪ(‪ :‬ﻣﻌﻨﺎی آن ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﻠﺐھﺎ او را ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﺧﺪاﺋﯽ ﺧﻮاﻧﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻮق و ﻣﯿﻞ ﺑﻄﺮف‬
‫اوﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﻔﻌﯽ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﯾﺎ ﺿﺮری از آﻧﺎن ﺑﺮ ﻃﺮف ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﺒﺮ آن را ﮐﻠﻤﮥ )ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﻌﺒﻮد( ﺧﻮاﻧﺪهاﻧﺪ ﺻﺤﯿﺢ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻌﺒﻮدات ﺑﺴﯿﺎری از ﺑﺖھﺎ و ﻗﺒﺮھﺎ و ﻏﯿﺮ از اﯾﻦھﺎ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫ﻣﻌﺒﻮد ﺑﻪ ﺣﻖ ﺧﺪای ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ‪ ،‬و ﻏﯿﺮ از او ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻌﺒﻮدات ﺑﺎﻃﻞ‪ ،‬و ﭘﺮﺳﺘﺶ‬
‫ﱠ‬
‫آنھﺎ ﻏﯿﺮ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ از واﺟﺒﺎت و ﻣﺴﺘﻠﺰﻣﺎت دو رﮐﻦ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ارﮐﺎن و ﺷﺮوط و ﻣﻌﻨﺎی آن‪.‬‬
‫ﱠ‬
‫ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ دو ﮐﻦ دارد‪:‬‬
‫اﻷول‪ :‬ﻧﻔﯽ‪ ،‬و دوم‪ :‬اﺛﺒﺎت‪.‬‬
‫و ﻣﻘﺼﻮد از ﻧﻔﯽ‪ :‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻌﺒﻮدات ﻏﯿﺮ از ﺧﺪای ﺗﻌﺎﻟﯽ از ﺳﺎﺋﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را‬
‫ﻧﻔﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻣﻘﺼﻮد از اﺛﺒﺎت‪ :‬اﺛﺒﺎت ﺧﺪاوﻧﺪﮔﯽ و ﭘﺮوردﮔﺎری اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪای ﺣﻖ و‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺳﺘﺎﯾﺶ و ﭘﺮﺳﺘﺶ اﺳﺖ‪ ،‬و ھﻤﮥ ﻣﻌﺒﻮداﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ آﻧﺮا ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺮﺳﺘﺶ‬
‫داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﺑﺎﻃﻞ و ﻣﺮدود اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰ�َ ﴿ :‬ل َِك بأَ َّن ٱ َّ َ‬
‫� ُه َو ۡ َ‬
‫ٱ� ُّق‬ ‫ِ‬
‫ُ ۡ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ‬
‫َوأن َما يَ ۡد ُعون مِن دونِهِۦ ه َو ٱل َ�ٰ ِطل﴾ ]اﻟﺤﺞ‪.[۶۲ :‬‬
‫»اﯾﻦ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺣﻖ اﺳﺖ‪ ،‬و آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ ﺟﺎی او )ﺑﻪ‬
‫ﻧﯿﺎﯾﺶ( ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﱠ‬
‫اﻣﺎم اﺑﻦ اﻟﻘﯿﻢ‪ /‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬دﻻﻟﺖ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺒﻮدی ﺑﻪ ﺣﻖ ﺟﺰ ﺧﺪای‬
‫ﯾﮑﺘﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺮ اﺛﺒﺎت ﻋﺒﻮدﯾﺖ ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﻋﻈﯿﻢﺗﺮ از دﻻﻟﺖ ﻗﻮل‪ :‬ﺧﺪا ﻣﻌﺒﻮد‬
‫اﺳﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻗﻮل ﺧﺪا ﻣﻌﺒﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺒﻮدات دﯾﮕﺮ ﻏﯿﺮ از ﺧﺪا را ﻧﻔﯽ‬
‫ﱠ‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺨﻼف ﻗﻮل ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم اﻧﺤﺼﺎر ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺮ ﺧﺪای‬
‫ﯾﮑﺘﺎ‪ ،‬و ﻧﻔﯽ ﻏﯿﺮ از او ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﮐﻠﻤﻪ )اﻹﻟﻪ( را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻗﺎدر ﺑﺮ اﺧﺘﺮاع ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﻄﺎ‬
‫رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫و اﻟﺸﯿﺦ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ در ﺷﺮح )ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ( ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪:‬‬
‫اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬داﻧﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﺎی )اﻹﻟﻪ(‪ ،‬و )اﻹﳍﻴﻪ( ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻌﺒﻮد و‬
 ‫ﻣﻌﻨﺎی ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬ ‫‪١٨‬‬

‫ﻣﻌﺒﻮدﯾﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺟﻮاب ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻌﻨﺎی )إﻟﻪ( ﻗﺎدر ﺑﺮ اﺧﺘﺮاع ﺑﻮدن و‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﻋﺒﺎرتھﺎ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫ﺟﻮاب اﯾﻦ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ دو ﺟﮫﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ً‬
‫أوﻻ‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎر ﺳﺎﺧﺘﮕﯽ اﺳﺖ‪ ،‬و ﮐﺴﯽ از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻟﻐﺖ آﻧﺮا‬
‫ﱠ‬ ‫ً‬
‫ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻗﻮل ﻋﻠﻤﺎء و داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻟﻐﺖ آﻧﭽﻪ ﻣﺎ ﻗﺒﻼ در رﮐﻦ ﻻ إﻟﻪ إﻻ‬
‫اﻟﻠﻪ ذﮐﺮ ﮐﺮدﯾﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﯾﻦ ﻗﻮل ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ﺛﺎﻧﯿﺎ‪ :‬اﮔﺮ ﻓﺮﺿﺎ آﻧﺮا ھﻢ ﻗﺒﻮل ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺎز ھﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﻪ ﻻزم ﻣﻌﻨﺎی )اﻹﻟﻪ(‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﭼﻮن ﻻزﻣﮥ )إﻟﻪ( ﺑﻮدن ﻗﺎدر ﺑﺮ اﺧﺘﺮاع ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ھﺮﮔﺎه ﭼﻨﺒﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‬
‫ﻣﻌﺒﻮد ﺑﻪ ﺣﻖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ھﻢ اﺳﻢ آن ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﻘﺼﻮد اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ‬
‫ھﺮﮐﺲ ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﺒﻮد ﻗﺎدر ﺑﺮ اﺧﺘﺮاع ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺑﮫﺎﯾﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﮐﺴﯽ از ﻋﻠﻤﺎی اﺳﻼم ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﻻزﻣﮥ آن‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﮐﻔﺎر ﻋﺮب ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ!! اﮔﺮ ھﻢ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﺑﻌﻀﯽ از‬
‫ﻋﻠﻤﺎی ﻣﺘﺄﺧﺮﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺧﻄﺎ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺎﺳﺘﻨﺎد ﺑﺮ‬
‫دﻻﯾﻞ ﻋﻘﻠﯽ و ﻧﻘﻠﯽ ﺑﺮ آن ﺟﻮاب داد‪] .‬ﺗﯿﺴﯿﺮ اﻟﻌﺰﯾﺰ اﻟﺤﻤﯿﺪ ص‪.[۸۰‬‬
 ‫ﱠ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ و واﺟﺒﺎت ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬

‫ﮔﻮﯾﻨﺪه )ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﱠ اﷲ( ھﯿﭻ ﻧﻔﻌﯽ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﺮد ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ھﻔﺖ ﺷﺮط‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﻋﻠﻢ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی آن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﻔﯽ و اﺛﺒﺎت‪ ،‬ﭘﺲ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ آﻧﺮا ﺑﺮ‬
‫زﺑﺎن آورده و ﻣﻌﻨﯽ و واﺟﺒﺎت آﻧﺮا ﻧﻤﯽداﻧﺪ ھﯿﭻ ﻧﻔﻌﯽ ﺑﻪ او‬
‫ﻧﻤﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﻋﺘﻘﺎد آﻧﭽﻪ ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ ﮐﺮده ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ زﺑﺎﻧﯽ ﺳﺨﻦ ﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ آﻧﺮا ﻧﻤﯽداﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﯾﻘﯿﻦ داﺷﺘﻦ ﺑﻪ آن‪ ،‬و آﻧﮫﻢ ﮐﻤﺎل ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻓﯽ ﺷﮏ و ﺗﺮدﯾﺪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -۳‬اﺧﻼص داﺷﺘﻦ در آن اﺧﻼﺻﯽ ﻣﻨﺎﻓﯽ ﺷﺮک‪ ،‬و اﯾﻦ ﻣﺪﻟﻮل )ﻻ إﻟﻪ إﻻﱠ‬
‫اﷲ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -۴‬ﺻﺎدق و راﺳﺘﮕﻮ ﺑﻮدن در اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ آن‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻓﯽ ﻧﻔﺎق اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﺑﺎ زﺑﺎنھﺎی ﺧﻮد آﻧﺮا ﺗﻠﻔﻆ ﮐﺮده و ﻗﻠﺐھﺎﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی‬
‫ﺣﻘﯿﻘﯽ آن اﻋﺘﻘﺎد ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -۵‬ﻋﺸﻖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﺮور ﺷﺪن ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻋﺸﻖ ﺑﺨﻼف رﻓﺘﺎر ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ‪.‬‬
‫‪ -۶‬ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﺪن ﺑﺤﻘﻮق اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎل و ﮐﺮداری ﮐﻪ از‬
‫ﻣﺴﺘﻠﺰﻣﺎت اﺧﻼص در آن ﺑﺮای ﺧﺪا و ﺧﺸﻨﻮدی او اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -۷‬ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﻣﻨﺎﻓﯽ ﺳﺮﺑﺎز زدﮔﯽ و آﻧﮫﻢ ﺑﺎ اﻃﺎﻋﺖ از اواﻣﺮ ﺧﺪا و ﺗﺮک‬
‫ﻣﻨﮫﯿﺎت او ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ‪] .‬ﻓﺘﺢ اﻟﻤﺠﯿﺪ ص‪.[۹۱‬‬
‫و اﯾﻦ ﺷﺮوط ﻋﻠﻤﺎء و داﻧﺸﻤﻨﺪان از ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ص ﮐﻪ‬
‫ﺑﺨﺼﻮص اﯾﻦ ﮐﻠﻤﮥ ﺑﺰرگ و ﺑﯿﺎن ﺣﻘﻮق و ﺷﺮوط آن وارد ﺷﺪه اﺳﺘﻨﺒﺎط‬
 ‫ﻣﻌﻨﺎی ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬ ‫‪٢٠‬‬

‫ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺠﺮد ﻟﻔﻈﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﺮا ﻓﻘﻂ ﺑﺮ زﺑﺎن آورد‪.‬‬
‫از آﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ واﺿﺢ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﺎی )ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﱠ اﷲ( ﯾﻌﻨﯽ ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد‬
‫ﺑﺤﻘﯽ ﺟﺰ ﺧﺪای ﯾﮑﺘﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و او ﺧﺪاﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ھﯿﭻ ﺷﺮﯾﮑﯽ‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬زﯾﺮا او ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﻋﻈﯿﻢ ﺷﺎﻣﻞ آن اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻏﯿﺮ از ﺧﺪای ﯾﮑﺘﺎ‪ ،‬ﺳﺎﺋﺮ ﻣﻌﺒﻮدات ﺧﺪای ﻧﺒﻮده و ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻋﺒﺎدت و ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻮاﺿﻊ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺧﺪا ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻔﯽ ﻋﺒﺎدت ﻏﯿﺮ از ﺧﺪا ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﻋﺒﺎدت ﺧﺪا ﺑﺎ ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪن ﺑﺎ او‪،‬‬
‫َ ۡ ُ ُ ْ َّ َ َ َ ُ ۡ ُ ْ‬
‫��وا بِهِۦ‬
‫ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱ�بدوا ٱ� و� � ِ‬
‫َ ۡٗ‬
‫ش�ٔا﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۳۶ :‬‬
‫»و ﺧﺪاوﻧﺪ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮐﻨﯿﺪ و ﭼﯿﺰی را ﺑﺎ او ﺷﺮﯾﮏ ﻧﯿﺎورﯾﺪ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫ٱ�ِ َ� َق ِد ۡ‬
‫ٱس َت ۡم َسك‬
‫َّ‬ ‫َُۡ‬ ‫َّ ُ‬ ‫ۡ ُ‬ ‫َ‬
‫وت و�ؤ ِم ۢن ب ِ‬ ‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ �﴿ :‬من يَ�ف ۡر بِٱل�ٰغ ِ‬
‫ِيم﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[٢٥٦ :‬‬ ‫يع َعل ٌ‬
‫ٱ� َس ِم ٌ‬ ‫� َ� ٱنف َص َ‬
‫ام ل َ َهاۗ َو َّ ُ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬
‫بِٱل ُع ۡر َوة ِ ٱل ُو ۡ� َ ٰ‬
‫ِ‬
‫»ﭘﺲ ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺎﻏﻮت ﮐﻔﺮ ورزد و ﺑﻪ ﺧﺪا اﯾﻤﺎن آورد‪) ،‬ﺑﺪاﻧﺪ( ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫دﺳﺘﺎوﯾﺰی )ﺑﺲ( ﻣﺤﮑﻢ ﭼﻨﮓ زده اﺳﺖ )ﮐﻪ( آن ﮔﺴﺴﺘﻨﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺷﻨﻮای داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫ۡ ُ ُ ْ َّ َ َ ۡ َ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫ُ‬ ‫ُّ‬ ‫َََ ۡ َََۡ‬
‫� أ َّم ٖة َّر ُسو� أ ِن ٱ�بدوا ٱ� وٱجتنِبوا‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ولقد �عثنا ِ� ِ‬
‫َّ ُ َ‬
‫ٱل�ٰغوت﴾ ]اﻟﻨﺤﻞ‪.[٣٦ :‬‬
‫»و ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ در )ﻣﯿﺎن( ھﺮ اﻣﺘﯽ رﺳﻮﻟﯽ را ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﯿﻢ‪) ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ دﻋﻮت( ﮐﻪ‪:‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻨﺪﮔﯽ ﮐﻨﯿﺪ و از ﻃﺎﻏﻮت ﺑﭙﺮھﯿﺰﯾﺪ«‪.‬‬
 ‫‪٢١‬‬ ‫ﻣﻌﻨﯽ و واﺟﺒﺎت ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬

‫و رﺳﻮل اﷲ ص ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ » :‬ﹶﻣ ﹾﻦ ﹶﻗ ﹶﺎل ﻻ ﹶ إﹺ ﹶﻟ ﹶﻪ إ ﹺﻻ ﱠ اﷲﱠﹸ ﹶو ﹶﻛ ﹶﻔ ﹶﺮ ﺑﹺ ﹶﲈ ﹸﻳ ﹾﻌ ﺒﹶ ﺪﹸ ﹺﻣ ﹾﻦ‬

‫د ﹺ‬
‫ون ا ﷲﱠﹺ ﹶﺣ ﹸﺮ ﹶم ﹶﻣ ﺎ ﹸﻟ ﹸﻪ ﹶو ﹶد ﹸﻣ ﹸﻪ « ]ﻣﺴﻠﻢ[‪.‬‬ ‫ﹸ‬
‫»ھﺮﮐﺲ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻌﺒﻮدی ﺑﻪ ﺣﻖ ﺟﺰ ﺧﺪای ﯾﮑﺘﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ‬
‫ﻏﯿﺮ از ﺧﺪا ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻔﺮ ورزد‪ ،‬ﺟﺎن و ﻣﺎل او ﻣﺼﻮن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬ ‫ٱ�بُ ُدوا ْ َّ َ‬
‫ٱ� َما ل�م ّم ِۡن إِ� ٰ ٍه‬
‫ۡ‬
‫و ھﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ﺑﻪ ﻗﻮم ﺧﻮد ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬‬
‫َ� ۡ ُ‬
‫�هُ ٓۥ﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪.[٥٩ :‬‬
‫ﻣﻌﺒﻮد)ﺣﻘﯽ( ﻧﺪارﯾﺪ«‪.‬‬
‫ِ‬ ‫»ﺧﺪا را ﺑﭙﺮﺳﺘﯿﺪ‪ ،‬ﺟﺰ او ھﯿﭻ‬
‫و ﻏﯿﺮ از اﯾﻦ دﻻﯾﻞ و ﺑﺮاھﯿﻦ‪.‬‬
‫اﻣﺎم اﺑﻦ رﺟﺐ‪ /‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺗﺤﻘﯿﻖ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ و ﺑﯿﺎن آن ﻗﻮل ﺑﻨﺪه‪) :‬ﻻ إﻟﻪ‬
‫إﻻ ﱠ اﷲ( ﻣﺴﺘﻠﺰم اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ از او اﻃﺎﻋﺖ ﺷﻮد‪ ،‬و ﻣﻌﺼﯿﺖ او ﻧﺸﻮد‪ ،‬و ھﯿﺒﺖ‬
‫و ﺷﮑﻮه و ﺑﺰرﮔﻮاری و ﻋﻈﻤﺖ و دوﺳﺘﯽ و ﺗﺮس و دﻋﺎ ھﻤﻪ ﺑﺮای او ﻋﺰ وﺟﻞ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و دﻋﺎ ﮐﺮدن ﻏﯿﺮ از او ﺻﺤﯿﺢ و ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫َّ‬
‫ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ص ﺑﻪ ﮐﻔﺎر ﻗﺮﯾﺶ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻗﻮلﻮا ﻻ � إﻻ‬
‫اﷲ«‪ ،‬ﺑﮕﻮﺋﯿﺪ‪ :‬ھﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮدی ﺑﻪ ﺣﻖ ﺟﺰ ﺧﺪای ﯾﮑﺘﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬در ﺟﻮاب ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫َ‬
‫اب ‪] ﴾٥‬ص‪.[۵ :‬‬‫ج ‪ٞ‬‬ ‫﴿أ َج َع َل ٱ�ل َِه َة إ ِ َ� ٰ ٗها َ�ٰح ًِد�ۖ إ ِ َّن َ�ٰ َذا ل َ َ ۡ‬
‫� ٌء ُع َ‬

‫»آﯾﺎ )ھﻤﮥ( ﻣﻌﺒﻮدان را ﯾﮏ ﻣﻌﺒﻮد ﻗﺮار داده اﺳﺖ؟ ﺑﯽﮔﻤﺎن اﯾﻦ ﭼﯿﺰی‬
‫ﺷﮕﻔﺖ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و از اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎدت ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺑﺖھﺎ ﺑﺎﻃﻞ‪ ،‬و ﻋﺒﺎدت را ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪای ﯾﮑﺘﺎ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﮐﻔﺎر ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻤﯽﺧﻮاھﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫ﱠ‬
‫ﻣﻌﻨﺎی ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ و ﻣﻮﺟﺒﺎت آن ﯾﮕﺎﻧﻪ داﻧﺴﺘﻦ ﺧﺪای ﯾﮑﺘﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت‪ ،‬و‬
‫ﺗﺮک ﻋﺒﺎدت ﻏﯿﺮ از او ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﱠ‬
‫و اﮔﺮ ﺑﻨﺪه ﮐﻠﻤﻪ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ را ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ ﺧﺪا را ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت اﻋﻼن‬
 ‫ﻣﻌﻨﺎی ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬ ‫‪٢٢‬‬

‫ﮐﺮده‪ ،‬و ﻋﺒﺎدت ﻏﯿﺮ از ﺧﺪا‪ ،‬از ﻋﺒﺎدت ﻗﺒﺮھﺎ و أوﻟﯿﺎء و ﺻﺎﻟﺤﯿﻦ را ﺑﺎﻃﻞ‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﱠ‬
‫اﻋﺘﻘﺎد ﻗﺒﺮﭘﺮﺳﺘﺎن و ھﻤﺎﻧﻨﺪ آنھﺎ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ ﯾﻌﻨﯽ اﻗﺮار‬
‫ﮐﺮدن ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪا وﺟﻮد دارد‪ ،‬و او ﺧﺎﻟﻖ و ﻗﺎدر ﺑﺮ اﺧﺘﺮاﻋﺎت و ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫اﯾﻨﮫﺎﺳﺖ‪ ،‬و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻌﻨﺎی آن‪ :‬ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻓﻘﻂ ﺑﺮای ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬و ﮔﻤﺎن‬
‫ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻋﺘﻘﺎد را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻦ را ﺗﻔﺴﯿﺮ )ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﱠ اﷲ(‬
‫ﺑﺪاﻧﺪ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺣﻘﯿﻘﯽ را ﭘﯿﺎده ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ھﻢ ھﺮﭼﻪ از ﻋﺒﺎدت ﻏﯿﺮ از ﺧﺪا‬
‫ﺑﺨﻮاھﺪ اﻧﺠﺎم دھﺪ! و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺮدﮔﺎن ﻧﻔﻊ و ﺿﺮر ﻣﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ‬
‫آنھﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ و ﻧﺬر ﮐﺮدن و ﻃﻮاف ﺑﺮ ﻗﺒﺮھﺎیﺷﺎن و ﺗﺒﺮک ﺑﻪ ﺧﺎک‬
‫آن ﻗﺒﺮھﺎ ﻗﺮﺑﺖ و ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻨﮫﺎ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﺻﺪر اﺳﻼم ﺑﺎ آنھﺎ در اﯾﻦ ﻋﺒﺎدت ﺷﺮﮐﯽ‬
‫ﻣﺘﻔﻖ و ﺷﺮﯾﮑﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ آن ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا روزی دھﻨﺪه‬
‫و ﻗﺎدر ﺑﺮ اﺧﺘﺮاﻋﺎت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦ اﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ ﻣﺎ ﻏﯿﺮ از ﺧﺪا‬
‫را ﻧﻤﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪﯾﻢ ﺟﺰ ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺰدﯾﮏ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺘﮫﺎ‪،‬‬
‫ﱠ‬
‫ﺧﺎﻟﻖ و روزی دھﻨﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ! ﭘﺲ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺟﺰوی از ﻣﻌﻨﺎی ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬
‫اﺳﺖ ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻌﻨﺎی ﺣﻘﯿﻘﯽ آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﻟﮫﯽ در‬
‫ﺣﻘﻮق ﺷﺨﺼﯽ و ﮐﯿﻔﺮھﺎ و ﻣﺠﺎزات ﺷﺮﻋﯽ و دادﺧﻮاھﯽ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺷﺮک و‬
‫ﺷﺮک آوردن ﺑﺨﺪا در ﻋﺒﺎدت او ﮐﺎﻓﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﱠ‬
‫و اﮔﺮ ﻣﻌﻨﺎی ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ آن ﺑﻮد ﮐﻪ اﯾﻦھﺎ ﮔﻤﺎن ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﯿﻦ‬
‫رﺳﻮل اﮐﺮم ص و ﺑﯿﻦ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﺻﺪر اﺳﻼم ھﯿﭻ ﺟﮫﺎدی ﻧﺒﻮد! ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ‬
‫دﻋﻮت رﺳﻮل اﮐﺮم ﻣﯽﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ و اﻗﺪام ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ آنھﺎ ﻣﯽﮔﻔﺖ اﻗﺮار‬
‫ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا ﻗﺎدر ﺑﺮ اﺧﺘﺮاﻋﺎت اﺳﺖ‪ ،‬و ﺧﺪا وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬در‬
‫ﺟﺎن و ﻣﺎل و ﮐﯿﻔﺮھﺎ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﺧﺪا ﻗﻀﺎوت ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬وﻟﯽ در ﻋﺒﺎدت ﺧﺪا ﺳﺎﮐﺖ‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬
 ‫‪٢٣‬‬ ‫ﻣﻌﻨﯽ و واﺟﺒﺎت ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬

‫ﻟﯿﮑﻦ آن ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﻋﺮب زﺑﺎن را ﺧﻮب ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﻻ إﻟﻪ‬
‫إﻻ ﱠ اﷲ( ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻮدن ﻋﺒﺎدت ﺑﺖھﺎ اﻗﺮار ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﻣﺠﺮد ﺗﻠﻔﻆ‬
‫َ‬ ‫َ َ‬
‫ﺑﻪ آن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ از آن دوری ﺟﺴﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪﴿ :‬أ َج َعل ٱ�ل َِهة‬
‫ج ‪ٞ‬‬
‫اب ‪] ﴾٥‬ص‪.[۳۲ :‬‬ ‫إ ِ َ� ٰ ٗها َ�ٰح ًِد�ۖ إ ِ َّن َ�ٰ َذا ل َ َ ۡ‬
‫� ٌء ُع َ‬

‫»آﯾﺎ )ھﻤﮥ( ﻣﻌﺒﻮدان را ﯾﮏ ﻣﻌﺒﻮد ﻗﺮار دادهاﺳﺖ؟ ﺑﯽﮔﻤﺎن اﯾﻦ ﭼﯿﺰی‬

‫ﺷﮕﻔﺖ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َّ ُ ۡ َ ُ ٓ ْ َ َ َ ُ ۡ َٓ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﮑﺎﯾﺖ از آنھﺎ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ�هم �نوا إِذا �ِيل لهم �‬
‫َّ ۡ‬
‫�ُ‬ ‫َ َ ُ ُ َ َ َّ َ َ ُ ٓ ْ َ َ َ َ‬ ‫َ ٰ َ َّ َّ ُ َ ۡ َ ۡ ُ َ‬
‫ن ‪﴾٣٦‬‬ ‫ِۢ‬ ‫و‬‫ن‬ ‫ِر‬
‫ٖ‬ ‫ع‬ ‫ا‬‫ِش‬ ‫�ون ‪ ٣٥‬و�قولون أ�ِنا �ارِ�وا ءال ِهتِنا ل‬‫إِ�ه إِ� ٱ� �ستك ِ‬
‫]اﻟﺼﺎﻓﺎت‪.[٣٦-٣٥ :‬‬
‫ﻣﻌﺒﻮد )ﺑﺤﻘﯽ(‬
‫ِ‬ ‫»آﻧﺎن )ﭼﻨﺎن( ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪ :‬ھﯿﭻ‬
‫ﻣﻌﺒﻮدان‬
‫ِ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ )ﯾﮕﺎﻧﻪ( ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺳﺮﮐﺸﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬و ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﻣﺎ‬
‫ِ‬ ‫ﺟﺰ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ )ﺳﺨﻦ( ﺷﺎﻋﺮی دﯾﻮاﻧﻪ ﺗﺮک ﮔﻮﯾﯿﻢ؟«‪.‬‬
‫ِ‬
‫ﭘﺲ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﻠﻤﻪ )ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﱠ اﷲ( ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﺮک ﻋﺒﺎدت ﻏﯿﺮ ﺧﺪا‪ ،‬و‬
‫ﯾﮕﺎﻧﻪ داﻧﺴﺘﻦ ﺧﺪای ﻣﺘﻌﺎل در ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و اﯾﻨﮑﻪ اﮔﺮ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ را ﮔﻔﺘﻪ‬
‫و در ﻋﺒﺎدت ﺑﺖھﺎ اداﻣﻪ ﻣﯽدادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮد ﺗﻨﺎﻗﺾ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬
‫آنھﺎ از ﺗﻨﺎﻗﺾ اﮐﺮاه داﺷﺘﻪ و ﺑﺪﺷﺎن ﻣﯽآﻣﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺒﺮﭘﺮﺳﺘﺎن اﯾﻦ زﻣﺎن از اﯾﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻗﺒﯿﺢ اﮐﺮاه ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬و آنھﺎ ﮐﻠﻤﻪ )ﻻ‬
‫إﻟﻪ إﻻ ﱠ اﷲ( را ﺑﺮ زﺑﺎن آورده‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﺮدﮔﺎن و ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﮔﻨﺒﺪھﺎ ﺑﺎ‬
‫اﻧﻮاع ﻋﺒﺎدتھﺎ دﭼﺎر ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ وای ﺑﺮ ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ أﺑﻮﺟﮫﻞ و أﺑﻮﻟﮫﺐ‬
‫از آنھﺎ ﺑﻪ ﮐﻠﻤﻪ )ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﱠ اﷲ( داﻧﺎﺗﺮ و آ ﮔﺎهﺗﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ اﯾﻨﮑﻪ ھﺮﮐﺲ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ را آ ﮔﺎھﺎﻧﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﺘﻠﺰﻣﺎت ﻇﺎھﺮی و‬
 ‫ﻣﻌﻨﺎی ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬ ‫‪٢٤‬‬

‫ﻧﮫﺎن آﻧﺮا ﺑﺠﺎی آورد از ﻧﻔﯽ ﺷﺮک و اﺛﺒﺎت ﻋﺒﺎدت ﺑﺮای ﺧﺪا ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﻗﺎﻃﻊ ﺑﻪ‬
‫آﻧﭽﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ آن اﺳﺖ اﻧﺠﺎم داده ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪ ،‬او ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺣﻘﯿﻘﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ آﻧﺮا ﺑﮕﻮﯾﺪ و ﺑﻪ آن ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ و ﻣﻮﺟﺒﺎت آﻧﺮا ﺑﻪ ﻃﻮر ﻇﺎھﺮی‬
‫اﻧﺠﺎم دھﺪ‪ ،‬ﺑﺪون اﻋﺘﻘﺎد ﻗﺎﻃﻊ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ دارد‪ ،‬او ﻣﻨﺎﻓﻖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﮔﻔﺘﻪ و ﻋﻤﻞ او ﻣﺨﺎﻟﻒ آن ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﺷﺮک ﮐﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﯽ ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﺖ‪ ،‬او ﻣﺸﺮک و ﻣﺨﺎﻟﻒ آن ﮐﻠﻤﻪ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺎﯾﺪ آن ﮐﻠﻤﻪ را‬
‫ﺑﺮ زﺑﺎن آورد‪ ،‬و ﻣﻌﻨﺎی آن را داﻧﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻮن آن وﺳﯿﻠﻪای ﺑﺮای اﻧﺠﺎم واﺟﺒﺎت‬
‫َ َ‬ ‫ُ‬ ‫آن اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إ ِ َّ� َمن َشه َد ب ۡ َ‬
‫ٱ� ّ ِق َوه ۡم َ� ۡعل ُمون﴾‬ ‫ِ ِ‬
‫]اﻟﺰﺧﺮف‪.[۸۶ :‬‬
‫»ﻣﮕﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ آ ﮔﺎھﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﺣﻖ ﺷﮫﺎدت و ﮔﻮاھﯽ داده)و ﺧﺪا را ﺑﻪ‬
‫ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ ﭘﺮﺳﺘﯿﺪه( ﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬
‫و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺒﺎت آن‪ :‬ﻋﺒﺎدت ﺧﺪای ﯾﮑﺘﺎ و ﮐﻔﺮ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻏﯿﺮ از ﺧﺪا‬
‫ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﺷﻮد اﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ ھﺪف ﻧﮫﺎﺋﯽ از اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و از ﻣﻮﺟﺒﺎت ﮐﻠﻤﻪ )ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﱠ اﷲ( ﻗﺒﻮل ﺷﺮﯾﻌﺖ و آﺋﯿﻦ اﻟﮫﯽ در ﻋﺒﺎدات‬
‫و ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش و ﺣﻼل و ﺣﺮام‪ ،‬و ﻋﺪم ﻗﺒﻮل ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﻪ از ﻃﺮف‬
‫َ ۡ َ ُ ۡ ُ َ َ ٰٓ ُ ْ‬
‫ﻏﯿﺮ ﺧﺪاﯾﺘﻌﺎﻟﯽ ﻣﻘﺮر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬أم لهم ��ؤا‬
‫ۡ‬ ‫� ُعوا ْ ل َ ُهم ّم َِن ّ‬
‫ٱ�ِين َما ل َ ۡم يَأ َذ ۢن بهِ َّ ُ‬
‫ٱ�﴾ ]اﻟﺸﻮری‪.[۲۱ :‬‬ ‫َ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫»آﯾﺎ )ﮐﺎﻓﺮان( ﺷﺮﯾﮑﺎﻧﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ از دﯾ ْﻦ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﺎن اﺟﺎزه‬
‫ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪاﻧﺪ؟«‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺧﺪا را در ﻋﺒﺎدتھﺎ و ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش و‬
‫ﻗﻀﺎوت ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم در آﻧﭽﻪ اﺧﺘﻼف ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺪﻧﯽ و ﻏﯿﺮ از آن ﻗﺒﻮل‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬و ﻗﻮاﻧﯿﻦ رﺳﻤﯽ ﮐﺸﻮر ﮐﻪ از ﻏﯿﺮ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺧﺪا ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﺮدود‬
‫داﻧﺴﺖ‪ ،‬و ﻣﻌﻨﺎی آن رد ﮐﺮدن ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺑﺪﻋﺖھﺎ و ﺧﺮاﻓﺎت ﮐﻪ ﺷﯿﻄﺎنھﺎی‬
 ‫‪٢٥‬‬ ‫ﻣﻌﻨﯽ و واﺟﺒﺎت ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬

‫اﻧﺲ و ﺟﻦ آﻧﺮا در ﻋﺒﺎدت اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﭼﯿﺰی از آنھﺎ را ﻗﺒﻮل‬
‫َ ۡ َ ُ ۡ ُ َ َ ٰٓ ُ ْ َ َ ْ َ‬
‫� ُعوا ل ُهم‬ ‫ﮐﻨﺪ ﻣﺸﺮک اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬أم لهم ��ؤا‬
‫ۡ‬
‫ٱ�ِين َما ل َ ۡم يَأ َذ ۢن بهِ َّ ُ‬
‫ٱ�﴾ ]اﻟﺸﻮری‪.[۲۱ :‬‬ ‫ّم َِن ّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫»آﯾﺎ )ﮐﺎﻓﺮان( ﺷﺮﯾﮑﺎﻧﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ از دﯾ ْﻦ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﺎن اﺟﺎزه‬
‫ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪاﻧﺪ؟«‪.‬‬
‫َ‬
‫ۡ َ ۡ ُ ُ ُ ۡ َّ ُ ۡ َ ُ ۡ ُ َ‬
‫��ون﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪.[١٢١:‬‬
‫و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ن أطعتموهم إِن�م لم ِ‬
‫»و اﮔﺮ از آﻧﺎن )ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ﺻﻔﺘﺎن و اوﻟﯿﺎی آﻧﺎن( ﭘﯿﺮوی ﮐﻨﯿﺪ‪،‬‬
‫ﺑﯽﮔﻤﺎن)ﻣﺜﻞ اﯾﺸﺎن( ﻣﺸﺮک ﺧﻮاھﯿﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫َّ‬ ‫َ‬
‫َّ َ ُ ٓ ْ َ ۡ َ َ ُ ۡ َ ُ ۡ َ َ ُ ۡ ۡ َ ٗ ّ ُ‬
‫و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ�ذوا أحبارهم وره�ٰنهم أر�ا�ا مِن د ِ‬
‫ون ٱ� ِ﴾‬
‫]اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[٣١ :‬‬
‫»اﺣﺒﺎر )ﻋﻠﻤﺎء( و رھﺒﺎﻧﺸﺎن)ﭘﺎرﺳﺎﯾﺎن( را ﺑﻪ ﺟﺎی ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪای‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ«‪.‬‬
‫و در ﺣﺪﯾﺚ آﻣﺪه ﮐﻪ‪ :‬رﺳﻮل اﮐﺮم ص اﯾﻦ آﯾﻪ را ﺑﺮ ﺻﺤﺎﺑﯽ ﺟﻠﯿﻞ ﻋﺪی‬
‫ﺑﻦ ﺣﺎﺗﻢ اﻟﻄﺎﺋﯽس ﺗﻼوت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺪی ﺑﻪ رﺳﻮل اﮐﺮمص ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﺎ‬
‫رﺳﻮل اﷲ لﺴﻨﺎ ﻧﻌﺒﺪﻫﻢ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬أﻟيﺲ �ﻠﻮن ﻟ�ﻢ ﻣﺎ ﺣﺮم اﷲ ﻓﺘﺤﻠﻮﻧﻪ‪،‬‬
‫و�ﺮمﻮن ﻣﺎ أﺣﻞ اﷲ ﻓﺘﺤﺮمﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﺑ�‪ ،‬ﻗﺎل اﻨﻟﻲﺒ ص‪ :‬ﻓﺘﻠﻚ ﻋﺒﺎدﺗﻬﻢ«‪.‬‬
‫]اﻟﺘﺮﻣﺬی ‪.[۳۰۹۴‬‬
‫»ای رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﺎ آنھﺎ را ﻧﻤﯽﭘﺮﺳﺘﯿﻢ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﯾﺎ ﺣﻼل ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ آﻧﭽﻪ‬
‫ﺧﺪا آﻧﺮا ﺣﺮام داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬و ﺣﺮام ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ آﻧﭽﻪ ﺧﺪا آﻧﺮا ﺣﻼل داﻧﺴﺘﻪ؟ ﻋﺪی‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﯽ‪ ،‬آﻧﺤﻀﺮت ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آن ھﻤﺎن ﻋﺒﺎدت ﮐﺮدن آنھﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻟﺸﯿﺦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ‪ /‬ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﭘﯿﺮوی از آﻧﺎن در ﻣﻌﺼﯿﺖ‪ ،‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻋﺒﺎدت ﻏﯿﺮ ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺎ اﻃﺎﻋﺖ‬
 ‫ﻣﻌﻨﺎی ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬ ‫‪٢٦‬‬

‫ﮐﺮدن از آﻧﺎن‪ ،‬آنھﺎ را ارﺑﺎب و ﺧﺪاﯾﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ واﻗﻊ اﯾﻦ اﻣﺖ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ ھﻤﺎن ﺷﺮک اﮐﺒﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ و ﻣﻨﺎﻓﯽ ﺗﻮﺣﯿﺪی ﮐﻪ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ‬
‫ﮔﻮاھﯽ دادن‪ :‬ﻣﻌﺒﻮدی ﺑﻪ ﺣﻖ ﺟﺰ ﺧﺪای ﯾﮑﺘﺎ ﻧﯿﺴﺖ … ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ واﺿﺢ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﮐﻠﻤﻪ اﺧﻼص اﻧﮑﺎر ﮐﻨﻨﺪه ﺗﻤﺎﻣﯽ اﯾﻦھﺎﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺪﻟﻮل اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ‬
‫را ﻣﻨﻔﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪] .‬ﻓﺘﺢ اﻟﻤﺠﯿﺪ ص ‪.[۱۰۷‬‬
‫و ھﻤﭽﻨﯿﻦ دﺳﺘﻮرھﺎی ﻏﯿﺮ إﻟﮫﯽ و ﻗﻮاﻧﯿﻦ)رﺳﻤﯽ ﮐﺸﻮر ﮐﻪ ﻏﯿﺮ اﺳﻼﻣﯽ‬
‫اﺳﺖ( ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ در ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ رھﺎ ﺷﻮد و ﺗﺤﺎﮐﻢ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﮐﺘﺎب ﺧﺪا ﺻﻮرت‬
‫ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫َ‬
‫�ءٖ فَ ُر ُّدوهُ إِ� ٱ َّ�ِ َو َّ‬‫َ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فَإن تَ َ�ٰ َز ۡ� ُت ۡم ِ� ۡ‬
‫ٱلر ُسو ِل﴾‬ ‫ِ‬
‫]اﻟﻨﺴﺎء‪.[٥٩ :‬‬
‫»ھﺮﮔﺎه در ﭼﯿﺰی اﺧﺘﻼف ﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺧﺪا و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ اﯾﻤﺎن دارﯾﺪ‪،‬‬
‫آن را ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﺧﺪا و رﺳﻮل او ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪ«‪.‬‬
‫َ َّ‬ ‫َ ۡ َ ُ ۡ‬ ‫ۡ َۡ‬
‫حك ُم ُه ٓۥ إِ� ٱ�ِۚ‬ ‫و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َما ٱخ َتلفتُ ۡم �ِيهِ مِن �ءٖ ف‬
‫َ ٰ ُ ُ َّ ُ ّ‬
‫ٱ� َر ِ�﴾ ]اﻟﺸﻮری‪.[١٠ :‬‬ ‫�ل ِ�م‬
‫»و در ھﺮ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ در آن اﺧﺘﻼف ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺣﮑﻤﺶ ﺑﻪ ﺧﺪا اﺣﺎﻟﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ«‪.‬‬
‫و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺧﺪا ﻗﻀﺎوت ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﮐﺎﻓﺮ و ﻓﺎﺳﻖ و‬
‫ﻇﺎﻟﻢ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻤﺎن را از او ﻧﻔﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﻀﺎوت ﺑﻪ ﻏﯿﺮ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺧﺪا‪ ،‬اﮔﺮ ﺣﺎﮐﻢ آﻧﺮا ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬و ﯾﺎ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﺣﮑﻢ ﺑﻐﯿﺮ از ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺧﺪا ﺑﮫﺘﺮ و ﺳﺰاوارﺗﺮ ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻔﺮ و ﺷﺮﮐﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ ﺧﺪا ﻣﻨﺎﻓﺎت دارد‪ ،‬و ﺑﺎ ﮐﻠﻤﻪ )ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﱠ اﷲ( ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺷﺪﯾﺪ‬
‫دارد‪.‬‬
 ‫‪٢٧‬‬ ‫ﻣﻌﻨﯽ و واﺟﺒﺎت ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬

‫وﻟﯽ اﮔﺮ آﻧﺮا ﺻﺤﯿﺢ ﻧﺪاﻧﺪ‪ ،‬و اﻋﺘﻘﺎد دارد ﮐﻪ ﻗﻀﺎوت ﺑﻪ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺧﺪا واﺟﺐ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ھﻮی و ھﻮس او را وادار ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﻗﻮل ﺧﻮد ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺮده ﺑﻪ‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻏﯿﺮ از اﺳﻼم ﺣﮑﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﮐﻔﺮ و ﺷﺮک اﺻﻐﺮ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽرود‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫ﮐﻠﻤﻪ )ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﱠ اﷲ( و ﻣﻮﺟﺒﺎت و ﻟﻮازم آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﮐﻠﻤﻪ )ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﱠ اﷲ( روش و ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻣﺘﮑﺎﻣﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮ‬
‫ﺗﻤﺎﻣﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭼﯿﺮه و ﺣﮑﻤﻔﺮﻣﺎﺋﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﮐﻠﻤﻪای ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮای ﺑﺮﮐﺖ و اوراد و اذﮐﺎر ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم ﺑﺪون ﻓﮫﻢ ﻣﻌﻨﯽ و ﻋﺪم ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻟﻮازم‬
‫و ﻣﻘﺘﻀﺎی و ﻋﻤﻞ ﮐﺮدن ﺑﺮ ﻣﻨﮫﺞ ﺣﻘﯿﻘﯽ آن ﺑﺮ زﺑﺎن ﺗﻠﻔﻆ ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﺑﺎ زﺑﺎن آﻧﺮا ﺗﻠﻔﻆ ﮐﺮده و در اﻋﺘﻘﺎد و ﺗﺼﺮﻓﺎت ﺧﻮد ﺑﺎ آن‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ھﺴﺘﻨﺪ اﯾﻦ را ﺗﺼﻮر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫و از ﻟﻮازم و ﻣﻘﺘﻀﺎی )ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﱠ اﷲ( اﺛﺒﺎت اﺳﻤﺎ اﻟﻠﻪ و ﺻﻔﺎت ﺑﺎری ﺗﻌﺎﻟﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ آن ﻧﺎﻣﯿﺪه‪ ،‬ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ص ﺧﺪا را ﺑﻪ آن ﻧﺎﻣﯿﺪه و‬
‫َ‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و ِ َّ� ِ ۡٱ� ۡس َما ٓ ُء ۡ ُ‬
‫ٱ� ۡس َ�ٰ‬
‫ُ َ‬ ‫َ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ ُ ُ َ َ َ ُ ْ َّ َ ُ ۡ ُ َ‬
‫��ِهِۚۦ َس ُي ۡج َز ۡون َما �نوا َ� ۡع َملون‬ ‫� أ ۡس َ ٰٓ‬
‫ون ِ ٓ‬ ‫فٱدعوه بِهاۖ وذروا ٱ�ِين يل ِ‬
‫حد‬
‫‪] ﴾١٨٠‬اﻷﻋﺮاف‪.[۱۸۰ :‬‬
‫»و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺎمھﺎی ﻧﯿﮏ دارد‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ آن )ﻧﺎمھﺎ( او را ﺑﻪ )دﻋﺎ( ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ‪ ،‬و‬
‫آﻧﺎن را ﮐﻪ در ﻧﺎمھﺎﯾﺶ ﮐﺠﺮوی ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬رھﺎ ﮐﻨﯿﺪ‪) ،‬ﺳﺰای( آﻧﭽﻪ را‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮاھﻨﺪ دﯾﺪ«‪.‬‬
‫در ﮐﺘﺎب ﻓﺘﺢ اﻟﻤﺠﯿﺪ آﻣﺪه‪ :‬اﺻﻞ إﻟﺤﺎد و ﮐﻔﺮ در ﮐﻼم ﻋﺮب ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪن‬
‫از راه و ﻣﯿﻞ و ﻇﻠﻢ اﺳﺖ و اﺳﻤﺎء اﻟﻠﻪ و اوﺻﺎﻓﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ آن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺮ ﮐﻤﺎل او ﺟﻞ وﻋﻼ دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ھﻤﭽﻨﯿﻦ در ص )‪ ۵۳۷‬ـ ‪ (۵۳۸‬ﮐﺘﺎب ﻓﺘﺢ اﻟﻤﺠﯿﺪ و در ﮐﺘﺎب ﻣﺪارج‬
 ‫ﻣﻌﻨﺎی ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬ ‫‪٢٨‬‬

‫اﻟﺴﺎﻟﮑﯿﻦ )‪ (۲۹/۱‬آﻣﺪه ﮐﻪ‪ :‬ﭘﺲ اﻟﺤﺎد و ﮐﻔﺮ در ﺑﺎب اﺳﻤﮫﺎی ﺧﺪاﯾﺘﻌﺎﻟﯽ در‬
‫آﻧﭽﻪ اﻧﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ اﻧﮑﺎر ﻣﻌﻨﺎی ﺣﻘﯿﻘﯽ آن‪ ،‬و ﯾﺎ ﺗﺤﺮﯾﻒ و اﺧﺮاج آن ﺑﺎ‬
‫ﺗﺄوﯾﻞ ﻏﯿﺮ ﺻﺤﯿﺢ‪ ،‬و ﯾﺎ ﻗﺮار دادن ﻧﺎﻣﮫﺎ ﺑﺮای ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ اھﻞ اﺗﺤﺎد و‬
‫ﺣﻠﻮل ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا آنھﺎ اﯾﻦ ﻧﺎﻣﮫﺎ را ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﻧﺎﻣﯿﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ھﺴﺘﯽ و‬
‫دﻧﯿﺎ را … ﭘﺲ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در ﻧﺎﻣﮫﺎ و ﺻﻔﺎت ﺑﺎ ﺗﻌﻄﯿﻞ و ﺗﺄوﯾﻞ و ﺗﻔﻮﯾﺾ آن‪ ،‬و‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﻣﻌﻨﺎی ﺟﻠﯿﻞ و ﺑﺰرﮔﻮار آن دﻻﻟـﺖ دارد ﮐﻔـﺮ ورزد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧـﮑﻪ‬
‫ﮔﺮوهھﺎی ﺟﮫﻤﯿﻪ و ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ و اﺷﺎﻋﺮه ﺑﻪ آن اﻋﺘﻘﺎد دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎی ﺣﻘﯿﻘﯽ‬
‫ﮐﻠﻤﻪ )ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﱠ اﷲ( ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻌﺒﻮد آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﻤﺎء و‬
‫َ ۡ‬
‫ﺻﻔﺎت او‪ ،‬دﻋﺎ و ﺗﻮﺳﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪا ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فٱد ُعوهُ ب ِ َها﴾‪ ،‬و‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻧﻪ اﺳﻢ و ﻧﻪ وﺻﻒ دارد‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻌﺒﻮد ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد؟ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ او و‬
‫ﺑﻄﺮف او دﻋﺎ ﻣﯽﺷﻮد؟‬
‫اﻹﻣﺎم اﺑﻦ اﻟﻘﯿﻢ ﻣﯽﮔﻮد‪ :‬ﻣﺮدم در ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺣﮑﺎم اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫در آﯾﺎت ﺻﻔﺎت و اﺧﺒﺎر آن در ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻊ ھﻢ اﺧﺘﻼف ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ و‬
‫ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ ﺑﺮ اﻗﺮار و ﻣﺮور ﺑﺮ آن ﺑﺎ ﻓﮫﻢ ﻣﻌﺎﻧﯽ واﺛﺒﺎت ﺣﻘﯿﻘﺖ آن اﺗﻔﺎق ﮐﺮدهاﻧﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺲ اﯾﻨﺠﺎ واﺿﺢ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ اﯾﻦ دو )ﻧﺎﻣﮫﺎ و ﺻﻔﺎت ﺧﺪا(‪ ،‬از ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ اﻧﻮاع‬
‫آن اﺳﺖ‪ ،‬و ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﺷﺮح آن ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا از ﮐﻤﺎل ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺷﮫﺎدﺗﯿﻦ و‬
‫اﺛﺒﺎت آن از ﻟﻮازم ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و رﺳﻮل ﺧﺪا ص آﻧﺮا ﺷﺮح ﮐﺎﻓﯽ‬
‫دادهاﻧﺪ ﮐﻪ ھﯿﭻ ﻟﺒﺲ و اﺷﮑﺎﻟﯽ در آن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫و آﯾﺎت اﺣﮑﺎم ﺟﺰ ﺧﻮاص ﻣﺮدم‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎی آﻧﺮا ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ درک ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻟﯽ آﯾﺎت ﺻﻔﺎت در ﻓﮫﻢ و ادراک آن ھﺮ دو‪ ،‬ﺧﻮاص و ﻋﻮام ﻣﺸﺘﺮﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻘﺼﻮد ﻣﻦ ﻓﮫﻢ اﺻﻞ ﻣﻌﻨﯽ‪ ،‬ﻧﻪ ﻓﮫﻢ ﺣﻘﯿﻘﺖ و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ آن اﺳﺖ‪] ،‬ﻣﺨﺘﺼﺮ‬
‫اﻟﺼﻮاﻋﻖ اﻟﻤﺮﺳﻠﺔ ‪.[۱۵/۱‬‬
‫ھﻤﭽﻨﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺎ ﺳﺮﺷﺖ و ﻋﻘﻞ ﺳﻠﯿﻢ و ﮐﺘﺎبھﺎی آﺳﻤﺎﻧﯽ‬
 ‫‪٢٩‬‬ ‫ﻣﻌﻨﯽ و واﺟﺒﺎت ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬

‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺻﻔﺎت ﮐﻤﺎل و ﺟﻼل ﻧﺪارد اﻟﻪ و ﻣﺪﺑﺮ و ﻣﻌﺒﻮد‬
‫ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺬﻣﻮم و ﻧﺎﻗﺺ و ﻋﯿﺐ دار اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺮای او ﺳﺘﺎﯾﺶ و ﺣﻤﺪ‬
‫و ﺳﭙﺎس ﻧﻪ در اول‪ ،‬و ﻧﻪ در آﺧﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮای ﮐﺴﯽ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺻﻔﺎت ﮐﻤﺎل و ﺟﻼل دارد‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺮای آن ﻣﺴﺘﺤﻖ ﺳﭙﺎس و ﺣﻤﺪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺮای‬
‫ھﻤﯿﻦ ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ ﮐﺘﺎبھﺎی ﺧﻮد را ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ اﺛﺒﺎت ﺻﻔﺎت ﺧﺪا و ﻋﻠﻮ آن در‬
‫ﺧﻠﻖ و ﮐﻼم آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻧﺎﻣﯿﺪهاﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻧﻔﯽ و اﻧﮑﺎر آن ﮐﻔﺮ و ﺣﺠﻮد‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻟﻖ آن اﺳﺖ‪ ،‬و اﺛﺒﺎت ﺻﻔﺎت ﮐﻤﺎل و ﺗﻨـﺰﯾﻪ آن از ﺗﺸﺒﯿﻪ و ﻧﻘﺺ ﺗﻮﺣﯿﺪ و‬
‫ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ اوﺳﺖ ‪] .‬ﻣﺪارج اﻟﺴﺎﻟﮑﯿﻦ ‪.[۲۶/۱‬‬
‫‪ ۵‬ـ ﭼﻪ وﻗﺖ ﻗﻮل )ﻻ إﻟﻪ إﻵ ﱠ اﷲ( ﺑﺮای اﻧﺴﺎن ﻣﻨﻔﻌﺖ دارد؟ و ﭼﻪ وﻗﺖ‬
‫ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻧﺪارد؟‬
‫ً‬
‫ﻗﺒﻼ ﮔﻔﺘﻢ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻠﻤﻪ )ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﱠ اﷲ( ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﻌﻨﯽ و ﻋﻤﻞ‬
‫ﺑﻪ ﻟﻮازم آن ھﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ وﻗﺘﯽ ﺑﻌﻀﯽ از ﻧﺼﻮص وارده وﺟﻮد دارد ﮐﻪ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮔﻤﺎن ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺠﺮد ﺗﻠﻔﻆ ﺑﻪ آن ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺮدم‬
‫اﯾﻦ ﮔﻤﺎن را ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ ﺑﯿﺎن داﺷﺖ ﺗﺎ اﯾﻦ ﮔﻤﺎن از ﺑﯿﻦ ﺑﺮده‬
‫ﺷﻮد آن ھﻢ ﺑﺮای ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺣﻖ را ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺸﯿﺦ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ‪ :‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺘﺒﺎن ﮐﻪ در آن ﭼﻨﯿﻦ‬
‫َ َ‬ ‫َّ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َّ َّ َ َ ْ َ َّ َ َّ َ َ‬
‫ا� ﻳ َب ﺘَ ِﻲﻐ ﺑِﺬ ل ِﻚ‬ ‫ﺎر َﻰﻠﻋ َﻣ ْﻦ ﻗ ﺎل ‪ :‬ﻻ إِﻪﻟَ إِﻻ‬ ‫آﻣﺪه‪» :‬ﻓ ﺈِن ا� ﻗ ﺪ ﺣ ﺮ م اﻨﻟ‬
‫َ ْ َ َّ‬
‫ا� « ]ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ[‪.‬‬
‫وﺟ ﻪ ِ‬
‫ﱠ‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ آﺗﺶ ﺟﮫﻨﻢ ﺣﺮام ﮐﺮده ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‪ ،‬وآﻧﮫﻢ‬
‫ﺧﺎص و ﺧﻠﻮص ﺑﺮای ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺪان ﮐﻪ اﺣﺎدﯾﺜﯽ وارد ﺷﺪه ﮐﻪ ﻇﺎھﺮ آن ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺷﮫﺎدﺗﯿﻦ را ﮔﻮاھﯽ دھﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﺮ آﺗﺶ ﺟﮫﻨﻢ ﺣﺮام ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ُُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َّ ّ َّ‬
‫ا�ص َو ُﻣ َﻌﺎذ ْ� ُﻦ َﺟﺒَ ٍﻞ َر ِدﻳﻔﻪ َﻰﻠﻋ‬
‫ﻰﺒ ِ‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬و ﺣﺪﯾﺚ أﻧﺲ ﮐﻪ‪» :‬ﺎﻛن اﻨﻟ ِ‬
 ‫ﻣﻌﻨﺎی ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬ ‫‪٣٠‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫ْ َ َ‬ ‫َّ ْ َ َ َ ُ َ ُ َ َ َ ْ َ َ ُ َ َّ‬
‫ﻗﺎل‪َ :‬ﻣﺎ ِﻣ ْﻦ �ﺒْ ٍﺪ �َﺸ َﻬ ُﺪ‬ ‫ا� َو َﺳﻌﺪﻳْﻚ‪.‬‬
‫الﺮﺣ ِﻞ ﻗﺎل »ﻳﺎ ﻣﻌﺎذ«‪ .‬ﻗﺎل َّﺒﻟﻴﻚ رﺳﻮل ِ‬
‫ﻰﻠﻋ َّ‬ ‫َ َّ َ ُ َّ ُ َ َ‬ ‫َ ْ َ َ َ َّ َّ ُ َ َ َّ ُ َ َّ ً َ ْ ُ ُ َ َ ُ ُ ُ َّ‬
‫ﺎر«‬‫ِ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﺣﺮﻣﻪ ا�‬ ‫ﻮﻪﻟ ِإﻻ‬ ‫أن ﻻ ِإﻪﻟ ِإﻻ ا� وأن �ﻤﺪا �ﺒﺪه ورﺳ‬
‫]اﻟﺒﺨﺎری[‪.‬‬
‫»ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺮ ﭼﮫﺎر ﭘﺎﺋﯽ ﺳﻮار ﺑﻮد و ﻣﻌﺎذ ﭘﺸﺖ ﺳﺮش ﺳﻮار ﺑﻮد‪ ،‬آن‬
‫ﺣﻀﺮت ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ای ﻣﻌﺎذ؟ در ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮔﻮش ﺑﻔﺮﻣﺎﻧﻢ ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ‪،‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ھﯿﭻ ﺑﻨﺪهای ﮔﻮاھﯽ ﻧﺪھﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﺒﻮدی ﺑﻪ ﺣﻖ ﺟﺰ ﺧﺪای ﯾﮑﺘﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪاﺳﺖ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﺗﺶ ﺟﮫﻨﻢ ﺑﺮ او ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﺪ«‪.‬‬
‫و در وراﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ از ﻋﺒﺎدة رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ » :‬ﹶﻣ ﹾﻦ ﹶﺷ ﹺﻬ ﺪﹶ أﹶ ﹾن ﻻ إﹺ ﹶﻟ ﹶﻪ‬
‫إ ﹺﻻ ﱠ اﷲﱠﹸ ﹶﺣ ﱠﺮ ﹶﻣ ﹸﻪ اﷲﱠﹸ ﹶﻋ ﹶﲆ اﻟﻨ ﹺ‬
‫ﱠﺎر« ]ﻣﺴﻠﻢ[‪.‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ ﮔﻮاھﯽ دھﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﺒﻮدی ﺑﻪ ﺣﻖ ﺟﺰ ﺧﺪای ﯾﮑﺘﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﺮ آﺗﺶ ﺟﮫﻨﻢ ﺣﺮام ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ«‪.‬‬
‫و اﺣﺎدﯾﺚ دﯾﮕﺮی وارد ﺷﺪه ﮐﻪ‪ :‬ھﺮ ﮐﺲ ﮔﻮاھﯽ ﺑﻪ ﺷﮫﺎدﺗﯿﻦ دھﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺑﮫﺸﺖ داﺧﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و در آن ﺟﻤﻠﮥ )ﺧﺪا او را ﺑﺮ آﺗﺶ ﺟﮫﻨﻢ ﺣﺮام ﻣﯽﮐﻨﺪ(‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺒﺎدة ﮐﻪ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬و ﺣﺪﯾﺚ أﺑﯽھﺮﯾﺮة ﮐﻪ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‬
‫َْ َ ُ َْ‬
‫ﮐﻪ در ﻏﺰوه ﺗﺒﻮک ﺑﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ص ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﺣﺪﯾﺚ آﻣﺪه ﮐﻪ‪» :‬أﺷﻬﺪ أن‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َّ َّ ُ َ َ ِّ َ ُ ُ َّ َ َ ْ َ َّ َ َ َ ْ ٌ َ ْ َ َ ٍّ َ ُ ْ‬
‫ا� ﻻ ﻳﻠﻰﻘ ا� ﺑِ ِﻬﻤﺎ �ﺒﺪ �� ﺷﺎك �ﻴﺤﺠﺐ ﻋ ِﻦ‬ ‫ﻻ إِﻪﻟ إِﻻ ا� و�� رﺳﻮل ِ‬
‫ْ َّ‬
‫اﺠﻟَﻨ ِﺔ« ]ﻣﺴﻠﻢ[‪.‬‬
‫»ﮔﻮاھﯽ ﻣﯽدھﻢ ﮐﻪ ﻣﻌﺒﻮدی ﺑﻪ ﺣﻖ ﺟﺰ ﺧﺪای ﯾﮑﺘﺎ ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﻦ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪا ھﺴﺘﻢ‪ ،‬ھﯿﭻ ﮐﺲ ﺑﺎ اﯾﻦ دو ﮔﻮاھﯽ ﺧﺪا را ﻣﻼﻗﺎت ﮐﻨﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در آن ﺷﮑﯽ ﺑﺮ دل ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ او از دﺧﻮل ﺑﮫﺸﺖ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی‬
‫ﻧﺤﻮاھﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم اﺑﻦ ﺗﯿﻤﯿﺔ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
 ‫‪٣١‬‬ ‫ﻣﻌﻨﯽ و واﺟﺒﺎت ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬
‫ﱠ‬
‫اﻟﺸﯿﺦ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﻣﻌﻨﺎی ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬ﻗﻮل اﺑﻦ ﺗﯿﻤﯿﺔ و ﻏﯿﺮه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﺮای ﮐﺴﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﺮا ﺑﮕﻮﯾﺪ ﺳﭙﺲ ﺑﺮ آن ﺑﻤﯿﺮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻘﯿﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫آﻧﺮا ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎﻟﺺ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﯾﻘﯿﻦ از ﻗﻠﺐ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬و در آن ھﯿﭻ ﺷﮏ و ﺗﺮدﯾﺪی‬
‫در ﻗﻠﺐ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﺻﺪق و ﯾﻘﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻓﺮاز‬
‫ﱠ‬
‫روح ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﮔﻮاھﯽ دھﺪ ﺑﻪ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﺧﺎﻟﺺ از ﻗﻠﺐ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ داﺧﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻮن اﺧﻼص ﺳﻮق دادن ﻗﻠﺐ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ از ﮔﻨﺎھﺎن ﺧﻮد ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ و ﻣﺨﻠﺼﺎﻧﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫و اﮔﺮ در اﯾﻦ ﺣﺎل ﺑﻤﯿﺮد ﺑﮫﺸﺖ را ﮐﺴﺐ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻮن اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﺴﯿﺎری ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻮاﺗﺮ و ﭘﯽ در ﭘﯽ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺴﯿﮑﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‬
‫ﱠ‬
‫ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ و در ﻗﻠﺐ او ﻣﺎﻧﻨﺪ وزن ﯾﮏ داﻧﻪ از ﺟﻮ‪ ،‬و ﯾﺎ وزن ﯾﮏ ذره‪ ،‬و ﯾﺎ‬
‫وزن ﯾﮏ ﺧﺮدﻟﯽ از ﺧﯿﺮ و ﻧﯿﮑﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از آﺗﺶ ﺟﮫﻨﻢ ﺑﯿﺮون ﺧﻮاھﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﱠ‬
‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻮاﺗﺮ آﻣﺪه ﮐﻪ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻻ إﻟﻪ إﻻ‬
‫اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﺟﮫﻨﻢ وارد ﺷﺪه‪ ،‬ﺳﭙﺲ از آن ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫و ﻣﺘﻮاﺗﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﺛﺮ و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺳﺠﻮد ﺑﻨﯽآدم را ﺑﺮ آﺗﺶ ﺟﮫﻨﻢ‬
‫ﺣﺮام ﮐﺮده‪ ،‬ﭘﺲ اﯾﻦھﺎ ﺑﺮای ﺧﺪا ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﺑﺮای او ﺳﺠﺪه‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﱠ‬
‫و ﻣﺘﻮاﺗﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‪ ،‬و ﮔﻮاھﯽ دھﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻌﺒﻮدی ﺑﻪ ﺣﻖ ﻏﯿﺮ از ﺧﺪای ﯾﮑﺘﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و ﻣﺤﻤﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ‬
‫آﺗﺶ ﺟﮫﻨﻢ ﺣﺮام ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻟﯿﮑﻦ اﯾﻦھﺎ ﻣﻘﯿﺪ ﺑﻪ ﺷﺮطھﺎ و ﻣﯿﺰانھﺎی ﺳﻨﮕﯿﻦ و دﺷﻮار اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ را ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ اﺧﻼص و ﯾﻘﯿﻦ را ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﮐﺴﯽ‬
‫ﮐﻪ اﺧﻼص و ﯾﻘﯿﻦ ﻧﺪارد ﺑﺮ او ﺑﯿﻢ ﻣﯽرود ﮐﻪ در ﻧﺰد ﻣﺮدن ﻓﺘﻨﻪ ﺑﺮ او آﯾﺪ‪ ،‬و‬
‫ﱠ‬
‫ﺑﯿﻦ او و ﺑﯿﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ ﭘﺮده و ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮدد و ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﻗﺒﻞ از ﻣﺮدن‬
 ‫ﻣﻌﻨﺎی ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬ ‫‪٣٢‬‬

‫اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ را ﺑﮕﻮﯾﺪ‪.‬‬

‫و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ را ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﻠﯿﺪ ﮐﻮرﮐﻮراﻧﻪ و ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻋﺎدﺗﯽ ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ اﯾﻤﺎن در ﻗﻠﺐ آنھﺎ ﺟﺎی ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬و‬
‫ﻏﺎﻟﺐ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻧﺰد ﻣﺮدن و در ﻗﺒﺮھﺎ ﺑﺮ آنھﺎ ﻓﺘﻨﻪ ﻣﯽآﯾﺪ از اﯾﻦ اﺷﺨﺎص‬
‫ً‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﺣﺪﯾﺚ آﻣﺪه‪» :‬ﺳﻤﻌﺖ اﻨﻟﺎس ﻳﻘﻮلﻮن ﺷيﺌﺎ ﻓﻘﻠﺘﻪ«‪،‬‬
‫»ﺷﻨﯿﺪم ﻣﺮدم ﭼﯿﺰی ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ھﻢ ھﻤﺎن را ﺗﮑﺮار ﮐﺮدم«‪.‬‬
‫و ﺑﯿﺸﺘﺮ اﻋﻤﺎل و ﮐﺮدار اﯾﻦھﺎ ھﻢ ﺗﻘﻠﯿﺪ و ﭘﯿﺮوی ﮐﻮرﮐﻮراﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ‬
‫َّ َ َ ٰٓ َ‬ ‫َّ َ َ ۡ َ ٓ َ ٓ َ َ َ ُ‬
‫� َءا� ٰ ِرهِم‬ ‫� أ َّمةٖ �نا‬
‫آﯾﻪ ﺑﺮ آنھﺎ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ ﻣﯽآﯾﺪ‪﴿ :‬إِنا وجدنا َءابا َءنا ٰٓ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬
‫ُّمق َت ُدون﴾ ]اﻟﺰﺧﺮف‪.[٢٣ :‬‬
‫ﻧﺸﺎن آﻧﺎن‬
‫ِ‬ ‫»ﻣﺎ ﭘﺪراﻧﻤﺎن را )ﭘﺎﯾﺒﻨﺪ( ﺑﻪ آﯾﯿﻨﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪاﯾﻢ و ﺑﯽﮔﻤﺎن ﺑﺮ رد و‬
‫اﻗﺘﺪا ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ«‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺣﺎل ھﯿﭻ ﻣﻨﺎﻓﺎت و اﺧﺘﻼﻓﯽ ﺑﯿﻦ اﺣﺎدﯾﺚ ﺳﺎﺑﻖ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫اﮔﺮ آﻧﺮا ﺑﻪ ﻃﻮر اﺧﻼص و ﯾﻘﯿﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬ھﺮﮔﺰ ﺑﺮ ﮔﻨﺎھﯽ اﺻﺮار ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫ﮐﻤﺎل اﺧﻼص و ﯾﻘﯿﻦ او ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ھﺮ ﭼﯿﺰ ﺑﺮای او‬
‫ﻣﺤﺒﻮﺑﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ در اﯾﻨﺤﺎل ھﺮﮔﺰ در ﻗﻠﺐ او اراده و ﺧﻮاﺳﺖ ﺣﺮام و‬
‫ﻣﮑﺮوھﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ آﺗﺶ ﺟﮫﻨﻢ ﺣﺮام ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ھﻢ ﻗﺒﻞ‬
‫از اﯾﻦ ﮔﻨﺎھﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ اﯾﻤﺎن‪ ،‬و اﯾﻦ ﺗﻮﺑﻪ و اﺧﻼص‪ ،‬و اﯾﻦ ﻣﺤﺒﺖ‬
‫و ﯾﻘﯿﻦ‪ ،‬ﮔﻨﺎھﯽ ﺑﺮای او ﺑﺎﻗﯽ ﻧﺨﻮاھﺪ ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ھﻤﻪ آﻧﺮا ﻣﺤﻮ و ﻧﺎﺑﻮد‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺷﺐ ﺑﺎ روز ﻣﺤﻮ ﻣﯽﺷﻮد‪] ،‬ﺗﯿﺴﯿﺮ اﻟﻌﺰﯾﺰ اﻟﺤﻤﯿﺪ ﺑﺸﺮح‬
‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ ص‪۶۶‬ـ‪.[۶۷‬‬
‫آﻧﭽﻪ اﻟﺸﯿﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮھﺎب ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺷﺒﮫﻪ دﯾﮕﺮی دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ص ﺑﺮ اﺳﺎﻣﻪ اﻧﮑﺎر ﮐﺮد‪،‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﻣﺮدی را ﮐﺸﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪) :‬ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﱠ اﷲ(‪ ،‬آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
 ‫‪٣٣‬‬ ‫ﻣﻌﻨﯽ و واﺟﺒﺎت ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬
‫ﱠ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ ْ َ ُ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ َّ َّ‬
‫»أ�ﺘﻠﺘﻪ �ﻌﺪ ﻣﺎ ﻗﺎل ﻻ إِﻪﻟ إِﻻ ا�« »آﯾﺎ ﺑﻌﺪ از اﯾﻨﮑﻪ ﮔﻔﺖ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‪ ،‬او را‬
‫ﮐﺸﺘﯽ؟ و اﺣﺎدﯾﺚ دﯾﮕﺮی ﮐﻪ از ﮐﺸﺘﻦ ﮔﻮﯾﻨﺪه اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﻣﻤﻨﻮع ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻣﻘﺼﻮد اﯾﻦ ﺟﺎھﻼن و ﻧﺎداﻧﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﺮﮐﺲ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ را ﺑﮕﻮﯾﺪ ﮐﺎﻓﺮ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ و ﮐﺸﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ھﺮ ﮐﺎری ﺑﺨﻮاھﺪ ﺑﮑﻨﺪ«‪.‬‬
‫در ﺟﻮاب اﯾﻦ ﺟﺎھﻼن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ص ﺑﺎ ﯾﮫﻮد ﺟﻨﮓ‬
‫ﮐﺮد و آنھﺎ را اﺳﯿﺮ ﻧﻤﻮد در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﱠ اﷲ(‪.‬‬
‫و ﯾﺎران ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺎ ﻗﺒﯿﻠﻪ ُﻣ َﺴﯿ ِﻠ َﻤﻪ ﺟﻨﮓ ﮐﺮدﻧﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻠﻤﻪ ﻻ‬
‫ﱠ‬
‫إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ﮔﻮاھﯽ ﻣﯽدادﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬و ادﻋﺎی‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ أﺑﯽﻃﺎﻟﺐ آنھﺎ را ﺳﻮزاﻧﺪ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ را‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫و اﯾﻦ ﺟﺎھﻼن اﻗﺮار دارﻧﺪ ﮐﻪ ھﺮﮐﺲ ﻗﯿﺎﻣﺖ و ﺣﺸﺮ را اﻧﮑﺎر ﮐﻨﺪ ﮐﺎﻓﺮ‬
‫ﱠ‬
‫اﺳﺖ و ﮐﺸﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ھﻢ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﭼﯿﺰی از ارﮐﺎن‬
‫ﱠ‬
‫اﺳﻼم را اﻧﮑﺎر ﮐﻨﺪ ﮐﺎﻓﺮ و ﮐﺸﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ھﻢ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﮔﺮ ﭼﯿﺰی از ﻓﺮوع اﺳﻼم را اﻧﮑﺎر ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻔﻌﯽ ﺑﻪ او ﻧﻤﯽرﺳﺎﻧﺪ‪،‬‬
‫وﻟﯽ اﮔﺮ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﮐﻪ اﺻﻞ و اﺳﺎس دﯾﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﺳﺖ را اﻧﮑﺎر ﮐﻨﺪ ﺑﻪ او ﻧﻔﻊ‬
‫ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ؟!‪.‬‬
‫ﻟﯿﮑﻦ دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪا ﻣﻌﻨﺎی اﯾﻦ اﺣﺎدﯾﺚ را ﻧﻔﮫﻤﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫]ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ ص‪۱۲۰:‬ـ‪.[۱۲۱‬‬
‫و ھﻤﭽﻨﯿﻦ رﺣﻤﺖ اﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﻣﺎ ﺣﺪﯾﺚ اﺳﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻣﺮدی را ﮐﺸﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﮔﻤﺎن او ادﻋﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﮐﺮد‪ ،‬و اﯾﻦ ادﻋﺎ از روی ﺗﺮس از ﺟﺎن و ﻣﺎل او‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬و اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﺗﻈﺎھﺮ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﻧﻤﻮد واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ از‬
‫ﮐﺸﺘﻦ او دﺳﺖ ﮐﺸﯿﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ او ﺑﺎ اﺳﻼم ﺑﺮ او ﻇﺎھﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
 ‫ﻣﻌﻨﺎی ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬ ‫‪٣٤‬‬
‫َ َ‬
‫يل‬ ‫ب‬ ‫س‬ ‫ام ُن ٓوا ْ إذَا َ َ‬
‫� ۡ� ُت ۡم � َ‬ ‫�� ُّ� َها َّٱ� َ‬
‫ِين َء َ‬ ‫در اﯾﻦ ﺑﺎره ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪ٰٓ ﴿ :‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ َ‬
‫ٱ�ِ �تَبَ َّي ُنوا﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۹۴ :‬‬
‫»ای ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﭼﻮن در راه ﺧﺪا ﺳﻔﺮ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻧﯿﮏ ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﻧﯿﮏ ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ آﯾﻪ دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ از‬
‫ﮐﺸﺘﻦ او دﺳﺖ ﮐﺸﯿﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از آن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ او ﺑﺎ اﺳﻼم ﺑﺮ او واﺿﺢ و آﺷﮑﺎر‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﮐﺸﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪َ �﴿ :‬تبَ َّي ُنوا﴾‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮرﺳﯽ و ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ‪،‬‬
‫ﱠ‬
‫ﭘﺲ ھﺮﮐﺲ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ را ﮔﻔﺖ ﮐﺸﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﺑﺮرﺳﯽ و ﺗﺤﻘﯿﻖ‬
‫ﻣﻌﻨﺎﺋﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﮐﻪ ذﮐﺮ ﻧﻤﻮدﯾﻢ‪ ،‬ﮐﻪ ھﺮﮔﺎه ﺷﺨﺼﯽ‬
‫اﺳﻼم و ﺗﻮﺣﯿﺪ را ﻇﺎھﺮ ﻧﻤﻮد واﺟﺐ اﺳﺖ از ﮐﺸﺘﻦ او دﺳﺖ ﮐﺸﯿﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ آن ﺑﺮ او آﺷﮑﺎر ﺷﻮد‪ ،‬و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬آن ﺣﻀﺮت ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﱠ‬ ‫َ َ َ ْ َ ُ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ َّ‬
‫ﻻ َّ ُ‬
‫ا�« »آﯾﺎ او را ﺑﻌﺪ از اﯾﻨﮑﻪ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ ﮔﻔﺖ‬ ‫»أ�ﺘﻠﺘﻪ �ﻌﺪ ﻣﺎ ﻗﺎل ﻻ ِإﻪﻟ ِإ‬
‫ﮐﺸﺘﯽ؟«‪.‬‬
‫ﻪﻟ إﻻ َّ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫َّ َ َ َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ْ ُ ْ‬ ‫ُ‬
‫ا�« »ﺑﻪ ﻣﻦ اﻣﺮ‬ ‫و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬أ ِمﺮت أن أﻗﺎﺗِﻞ اﻨﻟﺎس ﺣﻰﺘ �ﻘﻮلﻮا ﻻ إِ ِ‬
‫ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﻔﺎر ﺑﺠﻨﮕﻢ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﻌﺒﻮدی ﺑﻪ ﺣﻖ ﺟﺰ ﺧﺪای ﯾﮑﺘﺎ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫و آن ﺣﻀﺮت ص در ﺑﺎره ﺧﻮارج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬أﻳﻨﻤﺎ ﻟﻘﻴﺘﻤﻮﻫﻢ ﻓﺎﻗﺘﻠﻮﻫﻢ‪،‬‬
‫ﻟﻦﺌ أدر�ﺘﻬﻢ ﻷﻗﺘﻠﻨﻬﻢ ﻗﺘﻞ ﺎﻋد«‪» ،‬ھﺮ ﺟﺎ آنھﺎ را دﯾﺪﯾﺪ‪ ،‬آنھﺎ را ﺑﮑﺸﯿﺪ‪ ،‬اﮔﺮ‬
‫ﻣﻦ آنھﺎ را درک ﮐﺮدم ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻮم ﻋﺎد آنھﺎ را ﺧﻮاھﻢ ﮐﺸﺖ«‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬
‫ﱠ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ از ھﺮﮐﺲ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺻﺤﺎﺑﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮔﻔﺘﻦ اﯾﻦ‬
‫ﮐﻠﻤﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ آنھﺎ ﺧﻮد را ﺗﺤﻘﯿﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ آنھﺎ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻋﻠﻢ‬
‫ﱠ‬
‫آﻣﻮﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﺤﺎل ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ آنھﺎ ﻧﻔﻌﯽ ﻧﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﻋﺒﺎدت ﺑﺴﯿﺎر و‬
 ‫‪٣٥‬‬ ‫ﻣﻌﻨﯽ و واﺟﺒﺎت ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬

‫ادﻋﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ آنھﺎ ﻧﻔﻌﯽ ﻧﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺑﺎ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﻟﮫﯽ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫و ھﻤﭽﻨﯿﻦ در ﺑﺎره آﻧﭽﻪ در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﯾﮫﻮد و ﺟﻨﮓ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑﻨﯽﺣﻨﯿﻔﻪ‬
‫ذﮐﺮ ﻧﻤﻮدﯾﻢ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ اﺑﻦ رﺟﺐ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫و اﺑﻦ رﺟﺐ در ﮐﺘﺎب ﺧﻮد )ﮐﻠﻤﺔ اﻹﺧﻼص( در ﺑﺎره ﺣﺪﯾﺚ رﺳﻮل‬
‫َ َ َ َّ َّ ُ َ َّ ُ َ ً‬ ‫ت أَ ْن أُﻗَﺎﺗ َﻞ اﻨﻟَّ َ‬
‫ُ ْ ُ‬
‫ا� َوأن � َّﻤﺪا‬ ‫ﺎس َﺣ َّﻰﺘ �ﺸﻬﺪوا أن ﻻ ِإﻪﻟ ِإﻻ‬ ‫ِ‬ ‫اﻟﻠﻪص‪» :‬أ ِمﺮ‬
‫َ ُ ُ َّ‬
‫ا�« ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ و ﮔﺮوھﯽ از ﯾﺎران ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ص اﯾﻦ را داﻧﺴﺘﻨﺪ‬ ‫رﺳﻮل ِ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﺮد ﮔﻔﺘﻦ ﺷﮫﺎدﺗﯿﻦ‪ ،‬از ﮐﯿﻔﺮ دﻧﯿﺎ ﺑﺎز داﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ‬
‫ﺳﺒﺐ ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از دادن زﮐﺎت اﻣﺘﻨﺎع ورزﯾﺪﻧﺪ ﺟﻨﮓ ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ أﺑﻮﺑﮑﺮ‬
‫اﻟﺼﺪﯾﻖ اﯾﻦ را ﻓﮫﻤﯿﺪ ﮐﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ آنھﺎ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺣﻖ ﻻ إﻟﻪ‬
‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ َ ُ َ َ‬
‫إﻻ اﻟﻠﻪ را ﺑﺪھﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻓ ِﺈذا � َﻌﻠﻮا ذلِﻚ ﻋﺼﻤﻮا‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ﱠ‬
‫ْ َ َ َ ُ ُ ْ َ َ َّ‬ ‫ِّ َ َ ُ ْ َ َ ْ َ َ ُ ْ َّ‬
‫ا�« »و اﮔﺮ آﻧﺮا‬ ‫اﻹﺳﻼمِ و ِﺣﺴﺎ�ﻬﻢ ﻰﻠﻋ ِ‬ ‫ِﻣ� ِدﻣﺎءﻫﻢ وأمﻮالﻬﻢ إِﻻ ﺑﻪ ﺣﻖ ِ‬
‫اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ ﺟﺎن ﺧﻮد را ﻣﺼﻮن داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺣﻖ آن و ﺣﺴﺎب آنھﺎ ﺑﺮ‬
‫ِ‬
‫ﺧﺪاﺳﺖ«‪.‬‬
‫وﮔﻔﺖ ﮐﻪ‪ :‬زﮐﺎت ﺣﻖ ﻣﺎل اﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ ﻓﮫﻢ و درک أﺑﻮﺑﮑﺮ اﻟﺼﺪﯾﻖ ﺑﻮد‪.‬‬
‫و در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ و أﻧـﺲ و ﻏﯿﺮه رواﯾﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻪﻟ إﻻ َّ ُ‬
‫ا�‬ ‫ﺎس َﺣ َّﻰﺘ � َ ْﺸ َﻬ ُﺪوا أَ ْن ﻻ إ َ َ‬ ‫اﻨﻟ َ‬ ‫ُ ْ ُ َ‬
‫ت أ ْن أُﻗَﺎﺗِ َﻞ َّ‬ ‫ﺻﺮﯾﺢ ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪه‪» :‬أ ِمﺮ‬
‫ِ ِ‬
‫َّ َ َ ُ ْ ُ َّ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ َ ُ َ َ َ ُ َ َ َّ ُ َ َّ ً َ ْ ُ ُ َ َ ُ ُ‬
‫ﺮﺷ�ﻚ ﻪﻟ‪ ،‬وأن �ﻤﺪا �ﺒﺪه ورﺳﻮﻪﻟ‪ ،‬و� ِﻘﻴﻤﻮا الﺼﻼة‪ ،‬و�ﺆﺗﻮا الﺰﺎﻛة«‬ ‫وﺣﺪه ﻻ ِ‬
‫»ﺑﻪ ﻣﻦ أﻣﺮ ﺷﺪه ﺗﺎ ﺑﺎ ﮐﻔﺎر ﺑﺠﻨﮕﻢ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﻌﺒﻮدی ﺑﻪ ﺣﻖ ﻧﯿﺴﺖ‬
‫ﻣﮕﺮ ﺧﺪای ﯾﮑﺘﺎ‪ ،‬و ﻧﻤﺎز ﺑﭙﺎ دارﻧﺪ‪ ،‬و زﮐﺎت ﺑﺪھﻨﺪ«‪.‬‬
‫َ‬
‫و ھﻤﭽﻨﯿﻦ آﯾﻪ ذﯾﻞ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ اﯾﻦ دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪﴿ :‬فإِن‬
‫َ‬ ‫َ ُ ْ َ َ َ ُ ْ َّ َ ٰ َ َ َ َ ُ ْ َّ َ َ َ َ ُّ ْ‬
‫ٱلزك ٰوة فخلوا َسبِيل ُه ۡم﴾ ]اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[٥ :‬‬ ‫تابوا وأقاموا ٱلصلوة وءاتوا‬
 ‫ﻣﻌﻨﺎی ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬ ‫‪٣٦‬‬

‫»ﭘﺲ اﮔﺮ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻧﻤﺎز ﺑﺮ ﭘﺎی داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و زﮐﺎت ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬راھﺸﺎن را‬
‫)ﺑﺎز( ﮔﺬارﯾﺪ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫َّ ٰ َ َ َ َ ُ َّ َ َ ۡ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فَإن تَابُوا َوأقَ ُ‬
‫ٱلزك ٰوة فإِخ َ�ٰن� ۡم‬ ‫اموا ٱلصلوة وءاتوا‬ ‫ِ‬
‫ِين﴾ ]اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[١١ :‬‬ ‫ّ‬
‫ِ� ٱ� ِ‬
‫ﺑﺮادران دﯾﻨﯽ‬
‫ِ‬ ‫»ﭘﺲ اﮔﺮ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻤﺎز ﺑﺮ ﭘﺎی دارﻧﺪ‪ ،‬و زﮐﺎت ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﺮادری در دﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ادای ﻓﺮاﺋﺾ ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻮﺣﯿﺪ و‬
‫ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ ﺧﺪا‪ ،‬و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﻮﺑﻪ از ﺷﺮک ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬و‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ أﺑﻮﺑﮑﺮ اﻟﺼﺪﯾﻖ اﯾﻨﺮا ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻮل او رﺟﻮع ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻗﻮل او ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و اﮔﺮ داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﮐﯿﻔﺮ دﻧﯿﺎ ﺑﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺷﮫﺎدﺗﯿﻦ را ﺑﮕﻮﯾﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﮐﻠﯽ ﺑﺮ ﻃﺮف ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺮدن ﺑﺎ ﯾﮑﯽ از ﺣﻘﮫﺎی اﺳﻼم‬
‫ﻣﺠﺎزات ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﮐﯿﻔﺮ آﺧﺮت ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﱠ‬
‫و اﺑﻦ رﺟﺐ ﻧﯿﺰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﺑﻌﻀﯽ از ﻋﻠﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻠﻔﻆ ﺑﻪ ﮐﻠﻤﻪ ﻻ إﻟﻪ إﻻ‬
‫اﻟﻠﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﻪ ورد ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ و ﻧﺠﺎت از ﺟﮫﻨﻢ ﺑﺎ ﻣﻮﺟﺒﺎت آن ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬وﻟﯿﮑﻦ‬
‫واﺟﺒﺎت‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽدھﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﺑﻮدن ﺷﺮوط آن‪ ،‬و ﺑﺮ‬
‫ﻃﺮف ﺷﺪن ﻣﻮاﻧﻊ آن‪ .‬و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ واﺟﺒﺎت آن ﺗﺨﻠﻒ ﮐﻨﺪ ﺑﺴﺒﺐ ﻋﺪم‬
‫ﺗﺤﻘﻖ ﺷﺮﻃﯽ از ﺷﺮوط‪ ،‬ﯾﺎ وﺟﻮد ﻣﺎﻧﻌﯽ از آنھﺎ‪ .‬واﯾﻦ ﻗﻮل ﺣﺴﻦ ووھﺐ ﺑﻦ‬
‫ﻣﻨﺒﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ راﺟﺢﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ از ﺣﺴﻦ اﻟﺒﺼﺮی ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻟﻔﺮزدق در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬
‫ھﻤﺴﺮ ﺧﻮد را دﻓﻦ ﻣﯽﮐﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮای اﯾﻦ روز ﭼﻪ ﭼﯿﺰی آﻣﺎده ﮐﺮدهای؟‬
‫ﱠ‬
‫در ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ‪ :‬از ھﻔﺘﺎد ﺳﺎل ﺗﺎﮐﻨﻮن ﮐﻠﻤﻪ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ را آﻣﺎده ﮐﺮدهام‪،‬‬
‫ﱠ‬
‫ﺣﺴﻦ اﻟﺒﺼﺮی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﺗﻮﺷﮥ وﻻﺋﯽ‪ ،‬وﻟﯽ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ ﺷﺮوط دارد‪ ،‬و ﺑﺮ‬
 ‫‪٣٧‬‬ ‫ﻣﻌﻨﯽ و واﺟﺒﺎت ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬

‫ﺣﺬر ﺑﺎش از ﺗﮫﻤﺖ زدن ﺑﻪ زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ و ﺑﺎ ﻋﻔﺖ‪.‬‬

‫و ﺑﻪ ﺣﺴﻦ اﻟﺒﺼﺮی ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ھﺮﮐﺲ ﮐﻠﻤﻪ‬
‫ﱠ‬
‫ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ را ﺑﮕﻮﯾﺪ ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ داﺧﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬در ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ‪ :‬ھﺮﮐﺲ ﻻ إﻟﻪ‬
‫ﱠ‬
‫إﻻ اﻟﻠﻪ را ﮔﻔﺖ و ﺣﻖ وﻓﺮاﯾﺾ آﻧﺮا ﺑﺠﺎ آورد‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ وارد ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﱠ‬
‫و وھﺐ ﺑﻦ ﻣﻨﺒﻪ در ﺟﻮاب ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از او ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ ﮐﻠﯿﺪ‬
‫ﺑﮫﺸﺖ ﻧﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﯽ ﻟﯿﮑﻦ ھﯿﭻ ﮐﻠﯿﺪ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ دﻧﺪاﻧﻪ دارد‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫اﮔﺮ ﮐﻠﯿﺪی آوردی ﮐﻪ دﻧﺪاﻧﻪ داﺷﺖ ﺑﺮاﯾﺖ ﺑﺎز ﻣﯽﮐﻨﺪ وﮔﺮ ﻧﻪ ﺧﯿﺮ‪.‬‬
‫و ﺑﻪ ﻧﻈﺮم اﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎر و ﮐﻼﻣﯽ ﮐﻪ از ﻋﻠﻤﺎ ﮐﻪ ﻧﻘﻞ ﺷﺪ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﮫﻢ در‬
‫ﺑﺎره رد اﯾﻦ ﺷﺒﻪ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﺑﻪ آن ﺗﻤﺴﮏ دارﻧﺪ و ﮔﻤﺎن ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ھﺮﮐﺲ ﻻ‬
‫ﱠ‬
‫إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ را ﺑﮕﻮﯾﺪ ﮐﺎﻓﺮ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ھﻢ ھﺮ ﭼﻪ از اﻧﻮاع ﺷﺮک اﮐﺒﺮ ﮐﻪ‬
‫اﻣﺮوزه در ﻧﺰد ﻗﺒﻮر ﺻﺎﻟﺤﯿﻦ و ﮔﻨﺒﺪھﺎ ﻣﯽﺷﻮد اﻧﺠﺎم دھﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﺑﺎ‬
‫ﱠ‬
‫ﮐﻠﻤﻪ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ و ﻣﻨﺎﻗﺾ آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫و اﯾﻦ روش ﮔﻤﺮاھﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺼﻮص را ﺑﻪ ﻃﻮر اﺟﻤﺎﻟﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﮔﻤﺎن‬
‫ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﺠﺖ و ﺑﺮھﺎﻧﯽ ﺑﺮای آﻧﮫﺎﺳﺖ‪ ،‬و آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ آﻧﺮا ﺑﯿﺎن‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺮک ﮐﺮده‪ ،‬ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯿﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﻗﺮآن اﯾﻤﺎن آورده‪ ،‬و ﺑﻪ‬
‫ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ آن را ﻗﺒﻮل ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ك ٱلۡك َِ�ٰ َ‬ ‫ُ َ َّ ٓ َ َ َ َ ۡ َ‬‫َ‬
‫ب‬ ‫و ﺧﺪاوﻧﺪ درﺑﺎره ﭼﯿﻨﻦ ﻣﺮدﻣﯽ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪﴿ :‬هو ٱ�ِي أنزل علي‬
‫َُ َ ُ َ َ َ ‪َ ٞ‬‬ ‫ۡ ُ َ َ ‪َ ۡ ُّ ُ َّ ُ ٌ َ َ ۡ ُّ ٞ‬‬
‫ُُ‬
‫ِين ِ� قلو� ِ ِه ۡم‬ ‫تۖ فَأ َّما َّٱ� َ‬ ‫ب وأخ ُر مت ٰ‬
‫�بِ� ٰ‬ ‫مِنه ءا�ٰت �ك�ٰت هن أم ٱلكِ�ٰ ِ‬
‫َ َۡ َ‬ ‫َٓ َۡ‬ ‫َٓ ۡ ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ون َما � َ َ ٰ‬ ‫َ ۡ ‪َ ُ َّ َ َ ٞ‬‬
‫� َب َه مِن ُه ٱبۡتِغا َء ٱلفِت َنةِ َوٱبۡتِغا َء تأوِ�لِهِۖۦ َو َما َ� ۡعل ُم تأوِ�ل ُه ٓۥ‬ ‫ز�غ �يتبِع‬
‫َ ّ َ َ َ َ َّ َُّ‬ ‫‪ٞ‬‬ ‫ُّ‬ ‫َُ ُ َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ َّ ُ َ َّ ُ َ‬
‫ام َّنا بِهِۦ � ّم ِۡن عِن ِد ر�ِناۗ وما يذكر‬ ‫ون َء َ‬ ‫ٱل�ٰسِخون ِ� ٱلعِل ِم �قول‬ ‫إِ� ٱ�ۗ و‬
‫َّ َ‬ ‫ُُ ََ َۡ َ ۡ َ َ ََۡ َ َ ۡ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ‬
‫إ َّ�ٓ أُ ْولُوا ْ ٱ� ۡل َ‬
‫ۡ‬
‫ب �َا مِن ُ�نك‬ ‫ب ‪َ ٧‬ر َّ� َنا � ت ِزغ قلو�نا �عد إِذ هديتنا وه‬ ‫ِ‬ ‫ٰ‬ ‫�‬ ‫ِ‬
‫َّ‬
‫ب �ِيهِ إن َّ َ‬ ‫َّ‬
‫اس ِ�َ ۡو� � َر ۡ� َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ٓ‬ ‫ۡ‬
‫نت ٱل َو َّه ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫ۡ‬
‫َر َ‬
‫ٱ�‬ ‫� ِ‬ ‫ٖ‬ ‫اب ‪َ ٨‬ر َّ� َنا إِنك َجام ُِع ٱ�َّ ِ‬ ‫كأ َ‬ ‫�ة ۚ إِن‬
‫َ ُۡ ُ ۡ َ َ‬
‫يعاد ‪] ﴾٩‬آلﻋﻤﺮان‪.[٩-٧ :‬‬ ‫� �ل ِف ٱل ِم‬
 ‫ﻣﻌﻨﺎی ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬ ‫‪٣٨‬‬

‫»اوﺳﺖ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﮐﺘﺎب )ﻗﺮآن( ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺨﺸﯽ از آن‬
‫آﯾﻪھﺎی ﻣﺤﮑﻤﺎت ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و آنھﺎ اﺳﺎس و اﺻﻞ ﮐﺘﺎب ھﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺨﺸﯽ از آن‬
‫آﯾﻪھﺎی ﻣﺘﺸﺎﺑﮫﺎت ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﻣﺎ آﻧﺎن ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ در دﻟﮫﺎﯾﺸﺎن ﮐﮋی اﺳﺖ ﺑﺮای‬
‫ﻓﺘﻨﻪ اﻧﮕﯿﺰی و ﺗﺄوﯾﻞ و ﻃﻠﺐ ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﺘﺸﺎﺑﮫﺎت ﻣﯽاﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺗﺄوﯾﻞ درﺳﺖ آنھﺎ را ﺟﺰ ﺧﺪا)ﮐﺴﯽ( ﻧﻤﯽداﻧﺪ‪ ،‬و راﺳﺨﺎن و ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﻗﺪﻣﺎن در ﻋﻠﻢ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻪ ھﻤﻪ آنھﺎ اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪ ،‬ھﻤﻪ)آن از ﻣﺤﮑﻤﺎت و‬
‫ﻣﺘﺸﺎﺑﮫﺎت( از ﺳﻮی ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎﺳﺖ و ﺟﺰ ﺧﺮدﻣﻨﺪان ﻣﺘﺬﮐﺮ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا! دﻟﮫﺎی ﻣﺎ را ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﻣﺎ را ھﺪاﯾﺖ ﮐﺮدی )از راه ﺣﻖ ﻣﻨﺤﺮف(‬
‫ﻧﺰد ﺧﻮد ﺑﺨﺸﺸﯽ ارزاﻧﯽ دار‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ )ﮐﻪ( ﺑﺨﺸﻨﺪه‬ ‫ﻣﮕﺮدان‪ ،‬و ﺑﻪ ﻣﺎ از ِ‬
‫ﺗﻮﯾﯽ‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺑﯽﺷﮏ ﺗﻮ ﮔﺮدآورﻧﺪه ﻣﺮدم در روزی ھﺴﺘﯽ ﮐﻪ ﺷﮑﯽ در‬
‫)وﻗﻮع( آن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﯽﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ وﻋﺪه )ﺧﻮد( را ﺧﻼف ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﺎر ﺧﺪاﯾﺎ! ﺣﻖ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ده‪ ،‬و ﭘﯿﺮوی از آن را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﺎ‪ ،‬و ﺑﺎﻃﻞ‬
‫را ﺑﻪ ﻧﺸﺎن ده و ﻣﺎ را از آن دور ﻓﺮﻣﺎ‪.‬‬
 ‫ﱠ‬
‫آﺛﺎر و ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬

‫ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ و راﺳﺘﯽ و اﺧﻼص ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ﻣﺴﺘﻠﺰﻣﺎت و واﺟﺒﺎت آن ﻇﺎھﺮا و ﺑﺎﻃﻨﺎ ﻋﻤﻞ ﺷﻮد‪ ،‬آﺛﺎر و ﻧﺘﯿﺠﻪھﺎی ﺧﻮب و‬
‫ﭘﺴﻨﺪﯾﺪهای ﺑﺮ ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮاھﺪ داﺷﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﮫﻤﺘﺮﯾﻦ آنھﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ -۱‬وﺣﺪت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ آن ﺣﺼﻮل ﻗﺪرت و ﻗﻮت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و‬
‫ﭘﯿﺮوزی آنھﺎ ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻮن دﯾﻦ و ﻋﻘﯿﺪه آنھﺎ‬
‫َّ َ ٗ َ‬ ‫ْ‬ ‫ۡ‬
‫ِيعا َو�‬ ‫ﯾﮑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وٱ� َت ِص ُموا ِ�َ ۡب ِل ٱ�ِ �‬
‫ََ ُ‬
‫�ف َّرقوا﴾ ]آلﻋﻤﺮان‪.[۱۰۳ :‬‬
‫»وھﻤﮕﯽ ﺑﻪ رﯾﺴﻤﺎن ﺧﺪا ﭼﻨﮓ زﻧﯿﺪ و ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻧﺸﻮﯾﺪ«‪.‬‬
‫َ َ ََّ‬ ‫ِي َ�يَّ َد َك ب َن ۡ�ه ِۦ َو�ٱل ۡ ُم ۡؤمِن َ‬
‫و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ُ ...﴿ :‬ه َو َّٱ� ٓ‬
‫ِ� ‪ ٦٢‬و�لف‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ ٗ َّ ٓ َ َّ ۡ َ َ ۡ َ ُ ُ ۡ َ َ ٰ َّ ََّ‬ ‫َۡ‬ ‫َۡ َ ُ ُ ۡ َۡ َ َ‬
‫نف ۡق َ‬
‫�ن ٱ�‬ ‫�ض �ِيعا ما �لفت �� قلو� ِ ِهم و� ِ‬ ‫ت َما ِ� ٱ� ِ‬ ‫�� قلو� ِ ِهمۚ لو أ‬
‫َ‬
‫ِيم ‪] ﴾٦٣‬اﻷﻧﻔﺎل‪.[٦٣-٦٢ :‬‬ ‫حك ‪ٞ‬‬ ‫� َّل َف بَ ۡي َن ُه ۡ ۚم إنَّ ُهۥ َعز ٌ‬
‫�ز َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫»اوﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﺎری دادﻧﺶ و ﺑﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﺗﻮ ﺗﻮان داد‪ .‬و ﺑﯿﻦ دلھﺎی‬
‫ُ‬
‫آﻧﺎن اﻟﻔﺖ داد‪ ،‬اﮔﺮ ھﺮ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ در زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ھﻤﮕﯽ ﺧﺮج ﻣﯽﮐﺮدی‪،‬‬
‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﯽ ﺑﯿﻦ دلھﺎﯾﺸﺎن اﻟﻔﺖ دھﯽ‪ ،‬وﻟﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﯿﻦ آﻧﺎن اﻟﻔﺖ داد‪،‬‬
‫ﺮوزﻣﻨﺪ ﻓﺮزاﻧﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ﺑﯿﮕﻤﺎن او ﭘﯿ‬
‫و اﺧﺘﻼف در ﻋﻘﯿﺪه ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻔﺮﻗﻪ و ﺟﻨﮓ و ﺳﺘﯿﺰ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ‬
‫ِين ُه ۡم َو َ�نُوا ْ ش َِي ٗعا َّل ۡس َ‬
‫ت م ِۡن ُه ۡم ِ� َ ۡ‬
‫� ٍء﴾‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إ َّن َّٱ� َ‬
‫ِين فَ َّرقُوا ْ د َ‬
‫ِ‬
‫]اﻷﻧﻌﺎم‪.[١٥٩ :‬‬
‫»آﻧﺎن ﮐﻪ دﯾﻦ ﺧﻮد را ﺑﺨﺶ ﺑﺨﺶ ﮐﺮدﻧﺪ و ﮔﺮوه ﮔﺮوه ﺷﺪﻧﺪ ﺗﻮ را ﺑﺎ ﮐ ِﺎر‬
 ‫ﻣﻌﻨﺎی ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬ ‫‪٤٠‬‬

‫آﻧﺎن ﮐﺎری)وﻣﺴﺆوﻟﯿﺘﯽ( ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬

‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ َّ ُ ٓ ْ ۡ َ ُ َ ۡ َ ُ ۡ ُ ُ ٗ ُ ُّ ۡ‬
‫ب ب ِ َما َ�يۡ ِه ۡم‬
‫و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬تقطعوا أمرهم بينهم ز�ر�ۖ � حِز ِۢ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫فرِ ُحون ‪] ﴾٥٣‬اﻟﻤﺆﻣﻨﻮن‪.[٥٣ :‬‬
‫دﺳﺘﺨﻮش ﺗﻔﺮﻗﻪ و اﺧﺘﻼف ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ھﺮ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎن ﺧﻮد ﮐﺎر و ﺑﺎرﺷﺎن را‬ ‫»وﻟﯽ درﻣﯿ ِ‬
‫ﮔﺮوھﯽ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻧﺰد ﺧﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺎدﻣﺎﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﺮدم را ﺑﻪ وﺣﺪت ﻧﻤﯽﮐﺸﺎﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﻋﻘﯿﺪه اﯾﻤﺎن و ﺗﻮﺣﯿﺪی ﮐﻪ ﻣﺪﻟﻮل‬
‫ﱠ‬
‫ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ را در ﺑﺮ دارد‪ ،‬و ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﺑﻪ ﺣﺎل اﻋﺮاب ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از اﺳﻼم ﮐﻪ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -۲‬اﻣﻦ و اﻣﺎن و آﺳﺎﯾﺶ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪی ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﮐﻠﻤﻪ ﻻ إﻟﻪ‬
‫ﱠ‬
‫إﻻ اﻟﻠﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ھﺮ ﻓﺮدی از آن ﺟﺎﻣﻌﻪ ھﺮ ﭼﻪ ﺧﺪا ﺣﻼل‬
‫ﮐﺮده را ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬و ھﺮ ﭼﻪ ﺧﺪا آﻧﺮا ﺣﺮام ﻧﻤﻮده ﺗﺮک ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬واﮐﻨﺶ‬
‫ﺑﺎ ﻋﻘﯿﺪهای ﮐﻪ در درون اوﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ از ﺗﺠﺎوز و ﻇﻠﻢ و‬
‫ﺳﺘﻢ و دﺷﻤﻨﯽ دﺳﺖ ﺑﺮ ﻣﯽدارد‪ ،‬و ﺑﻪ ﺟﺎی اﯾﻦھﺎ ﮐﻤﮏ و ھﻤﮑﺎری‬
‫و ﻣﺤﺒﺖ و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪا و اﯾﻤﺎن ﺑﻪ او ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ‬
‫َّ ۡ ۡ َ ۡ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ� َما ٱل ُمؤم ُِنون إِخ َوة﴾ ]اﻟﺤﺠﺮات‪.[۱۰ :‬‬
‫»ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮادرﻧﺪ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ را ﺑﻪ ﻃﻮر آﺷﮑﺎرا در ﺣﺎل اﻋﺮاﺑﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم‪ ،‬و ﺑﻌﺪ از اﺳﻼم‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﯿﺪا و ھﻮﯾﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم ﺑﺎ ھﻢ دﺷﻤﻨﯽ داﺷﺘﻨﺪ و از‬
‫ھﻤﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﻨﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻏﺎرت و ﺟﻨﮓ اﻓﺘﺨﺎر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ وﻗﺘﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻘﯿﺪۀ ﺗﻮﺣﯿﺪ روی آوردﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ھﻢ ﺑﺮادر و دوﺳﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ُّ َ َّ ‪ٓ َ َ ُ َّ ُ ۡ َ َ ُ ٓ َّ َ ٓ ُ َ َ َ َّ َ َّ ُ ُ َّ ٞ‬‬
‫�ا ُء بَ ۡي َن ُه ۡم﴾‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬مد رسول ٱ�ِۚ وٱ�ِين معهۥ أشِداء � ٱلكفارِ ر‬
‫]اﻟﻔﺘﺢ‪.[۲۹ :‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاﺳﺖ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ اوﯾﻨﺪ ﺑﺮ ﮐﺎﻓﺮان ﺳﺨﺖﮔﯿﺮ و‬
‫ِ‬ ‫»ﻣﺤﻤﺪ ص‬
 ‫‪٤١‬‬ ‫آﺛﺎر و ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬

‫ﺎن ﺧﻮد ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﻨﺪ«‪.‬‬

‫درﻣﯿ ِ‬
‫َ‬
‫َ ۡ ُ ُ ْ ۡ َ َ َّ َ َ ۡ ُ ۡ ۡ ُ ُ ۡ ٓ‬
‫نت ۡم أع َدا ٗء‬‫و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱذكروا ن ِعمت ٱ�ِ علي�م إِذ ك‬
‫َ َ َّ َ َ ۡ َ ُ ُ ُ ۡ َ َ ۡ َ ۡ ُ ۡ َ ٓ ۡ َ ٰ ٗ‬
‫ف�لف �� قلو�ِ�م فأصبحتم بِن ِعمتِهِۦ إِخ�نا﴾ ]آلﻋﻤﺮان‪.[١٠٣ :‬‬
‫»و ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪا را ﺑﺮ ﺧﻮد ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﮐﻪ دﺷﻤﻨﺎن )ھﻤﺪﯾﮕﺮ( ﺑﻮدﯾﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬
‫ُ‬
‫ﺑﯿﻦ دﻟﮫﺎی ﺷﻤﺎ اﻟﻔﺖ داد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ )ﻓﻀﻞ و( ﻧﻌﻤﺖ او )ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ( دوﺳﺖ‬
‫ﺷﺪﯾﺪ«‪.‬‬
‫‪ -۳‬ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻗﺪرت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺣﮑﻤﻔﺮﻣﺎﺋﯽ آﻧﺎن ﺑﺮ روی ﮐﺮۀ زﻣﯿﻦ و‬
‫ﺑﺮﺗﺮی دﯾﻨﺸﺎن و ﭘﺎﯾﺪاری ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺒﺎدئ و اﻓﮑﺎر ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﻼم‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ‬
‫ُ ۡ َ َ ُ ْ‬ ‫َ َ َ َّ ُ َّ َ َ َ ْ‬
‫ام ُنوا مِن�م وع ِملوا‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وعد ٱ� ٱ�ِين ء‬
‫َۡ‬
‫َ‬
‫ِين مِن � ۡبل ِ ِه ۡم‬ ‫ٱس َت ۡخلَ َف َّٱ� َ‬ ‫�ض َك َما ۡ‬ ‫ۡ َ‬
‫ت ليَ ۡس َتخل ِف َّن ُه ۡم ِ� ٱ� ِ‬
‫َّ ٰ َ ٰ َ‬
‫ٱل�ل ِ� ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َۡ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫ِن ل َ ُه ۡم د َ‬ ‫َ َُ َ ّ‬
‫ك َ َّ‬
‫� ل ُه ۡم َو�ُ َب ّدِ�َّ ُهم ّ ِم ۢن َ� ۡع ِد خ ۡوف ِ ِه ۡم‬
‫ِين ُه ُم ٱ�ِي ٱرت ٰ‬ ‫و�م‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ۡٗ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُۡ‬ ‫َ‬ ‫َۡٗ َُُۡ َ‬
‫��ون ِ� ش�ٔا ۚ َو َمن �ف َر َ� ۡع َد �ٰل ِك فأ ْو ٰٓ��ِك‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫أمنا ۚ �عبدون ِ‬
‫ُ َۡ ُ َ‬
‫ه ُم ٱل�ٰسِقون ‪] ﴾٥٥‬اﻟﻨﻮر‪.[۵۵ :‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﮐﺎرھﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬وﻋﺪه دادهاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯽﺷﮏ آﻧﺎن را در اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﺳﺎزد‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬و )آن( دﯾﻨﺸﺎن را‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه اﺳﺖ ﺑﺮاﯾﺸﺎن اﺳﺘﻮار دارد و ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﭘﺲ از ﺑﯿﻢ ﺷﺎن‬
‫اﯾﻤﻨﯽ را ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﮐﻨﺪ‪) ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ( ﻣﺮا ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﭼﯿﺰی را ﺑﺎ ﻣﻦ‬
‫ﺷﺮﯾﮏ ﻧﻤﯽﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﺲ از اﯾﻦ ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻨﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻓﺎﺳﻘﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﺼﻮل اﯾﻦ ﻣﻘﺼﻮدھﺎی ﻋﻈﯿﻢ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺧﻮد ﮐﻪ ھﯿﭻ‬
‫ﱠ‬
‫ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﺪارد ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ ھﻤﺎن ﻣﻘﺘﻀﺎی ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻣﻌﻨﺎی ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬ ‫‪٤٢‬‬

‫‪ -۴‬ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﻓﺘﻦ آراﻣﺶ روﺣﯽ و رواﻧﯽ و اﺳﺘﻘﺮار ذھﻨﯽ ﺑﺮای ﮐﺴﯽ ﮐﻪ‬
‫ﱠ‬
‫ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎی آن ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﯾﮏ ﺧﺪا را‬
‫ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬و ﺧﻮاﺳﺘﻪ او را ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﮐﺎری اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ او را‬
‫راﺿﯽ و ﺧﺸﻨﻮد ﺳﺎزد‪ ،‬و از ﻏﻀﺐ او اﺟﺘﻨﺎب ﻣﯽورزد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻼف‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاﯾﺎن ﺑﺴﯿﺎری را ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬و ھﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﺧﺪاﯾﺎن‬
‫ﭼﯿﺰی ﺧﺎﺻﯽ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ‪ ،‬و ﺗﺪﺑﯿﺮ ﺧﺎﺻﯽ دارد ﮐﻪ از ﺧﺪای دﯾﮕﺮ‬
‫َ ۡ َ ‪َ ٌ ۡ َ َ ُ َ َ ُّ ٞ‬‬
‫� أ ِم‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ءأر�اب متف ّرِقون خ‬
‫ار﴾ ]ﯾﻮﺳﻒ‪.[۳۹ :‬‬‫� ٱلۡ َ�ٰح ُِد ۡٱل َق َّه ُ‬
‫ٱ َّ ُ‬

‫»آﯾﺎ ﺧﺪاﯾﺎن ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺑﮫﺘﺮاﻧﺪ ﯾﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﮑﺘﺎی ّﻗﮫﺎر«‪.‬‬

‫ُ َ ٓ‬ ‫ٗ‬ ‫َ َ َ َّ ُ َ ٗ‬
‫َ‬
‫�ك ُِسون‬ ‫� َ� ُء ُمتَ َ ٰ‬ ‫ٱ� َمث� َّر ُج� �ِيهِ‬ ‫و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ب‬
‫ًَ‬
‫ان َمث�﴾ ]اﻟﺰﻣﺮ‪.[٢٩ :‬‬ ‫َ َ ُٗ َ َٗ َّ ُ َۡ َۡ َ َ‬
‫ورج� سلما ل ِرج ٍل هل �ستوِ� ِ‬
‫ﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﮫﻢ‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺜﻠﯽ ﻣﯽزﻧﺪ از ﺑﺮدهای ﮐﻪ در )ﺑﺮدﮔﯽ( او ﺷﺮﯾﮑ ِ‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮدهای ﮐﻪ ﺗﻨﮫﺎ ﺑﺮای ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﯾﺎ )اﯾﻦ دو( در وﺻﻒ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫اﻣﺎم اﺑﻦ اﻟﻘﯿﻢ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﯾﻦ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ را ﺑﺮای ﻣﺸﺮﮐﺎن و‬
‫ﻣﻮﺣﺪان آورده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺸﺮک ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮدهای اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮏ و أرﺑﺎب او‬
‫ﮔﺮوھﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ھﻢ اﺧﺘﻼف‪ ،‬و ﻧﯿﺰ اﺧﻼق ﺑﺪی دارﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺸﺮک وﻗﺘﯽ‬
‫ﺧﺪاﯾﺎن ﺑﺴﯿﺎری را ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪ ﺑﻪ ﺑﺮدهای ﺷﺒﯿﻪ داده ﺷﺪه ﮐﻪ ﮔﺮوھﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫ھﻢ اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ ارﺑﺎب او ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ رﺿﺎ و ﺧﺸﻨﻮدی ھﻤﻪ آنھﺎ را‬
‫ﺑﺮآورده ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻣﻮﺣﺪ وﻗﺘﯽ ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﺧﺪا را ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪ ﺑﻪ ﺑﺮدهای ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ارﺑﺎب او‬
‫ﯾﮏ ﻧﻔﺮ اﺳﺖ ﺷﺒﯿﻪ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ھﻤﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪھﺎ و ﻣﻘﺼﻮد او‪ ،‬و راه‬
‫ﺧﺸﻨﻮدی او را ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬و او از دﻋﻮا و اﺧﺘﻼف ارﺑﺎﺑﮫﺎ در اﻣﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ او‬
‫ﺑﺪون ھﯿﭻ ﺳﺘﯿﺰه ﻓﻘﻂ ﻣﻠﮏ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و ارﺑﺎب او ﺑﻪ او رﺣﻤﺖ و ﺷﻔﻘﺖ و‬
 ‫‪٤٣‬‬ ‫آﺛﺎر و ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬

‫ﻧﯿﮑﯽ ﮐﺮده و ﻣﺼﺎﻟﺢ و آﺳﺎﯾﺶ او را ﻣﯽﺧﻮاھﺪ‪ ،‬آﯾﺎ اﯾﻦ دو ﺑﺮده ﺑﺎ ھﻢ ﻣﺴﺎوی‬

‫ھﺴﺘﻨﺪ؟ ]إﻋﻼم اﻟﻤﻮﻗﻌﯿﻦ ‪.[۱۸۷/۱‬‬
‫ﱠ‬
‫‪ -5‬ﺣﺎﺻﻞﺷﺪن ﻋﻈﻤﺖ و ﺑﺮﺗﺮی ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اھﻞ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬
‫�‬‫ھﺴﺘﻨﺪ در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ُ ﴿ :‬ح َن َفا ٓ َء ِ َّ�ِ َ� ۡ َ‬
‫َّ َ َ َ َّ َ َ َّ َ َّ َ ٓ َ َ ۡ‬
‫خ َط ُفهُ‬ ‫ََ ُۡ ۡ‬ ‫َ‬ ‫ُ ۡ‬
‫�ك بِٱ�ِ فك��ما خر مِن ٱلسماءِ �ت‬ ‫�� ِ� بِهِۚۦ ومن � ِ‬ ‫م ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ّ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ ۡ ُ َ ۡ َ‬
‫يق ‪] ﴾٣١‬اﻟﺤﺞ‪.[٣١ :‬‬‫ح ٖ‬
‫ٱلط� أو �هوِي بِهِ ٱلرِ�ح ِ� م� ٖن س ِ‬
‫»درﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﺑﺮای ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺎﮐﺪﯾﻦ ﻏﯿ ِﺮ ﻣﺸﺮک ﺑﻪ او ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬و ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ِ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺮک آورد‪ ،‬ﮔﻮﯾﯿﮑﻪ از آﺳﻤﺎن ﻓﺮو اﻓﺘﺎده‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﺮﻏﺎن)ﻣﺮده ﺧﻮار( او‬
‫را رﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﺎد او را ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ دور اﻓﮑﻨﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻋﺰت و ﺑﺮﺗﺮی اﺳﺖ‪ ،‬و ﺷﺮک‬ ‫آﯾﻪ اﯾﻦ را ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ‪ّ ،‬‬
‫ﻓﺮود آﻣﺪن و ﭘﺴﺘﯽ و ذﻟﺖ و ﺧﻮاری اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻼﻣﻪ اﺑﻦ اﻟﻘﯿﻢ رﺣﻤﺖ اﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻤﺎن و ﺗﻮﺣﯿﺪ در ﻋﻠﻮ و‬
‫وﺳﻌﺖ و ﺷﺮاﻓﺖ را ﺑﻪ آﺳﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﻞ ﻓﺮود و ﺻﻌﻮد او اﺳﺖ ﺷﺒﺎھﺖ داده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از آﺳﻤﺎن ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﻓﺮود آﻣﺪه و روﺣﺶ ﺑﻪ ﺳﻮی آن ﺑﺎﻻ ﺧﻮاھﺪ‬
‫رﻓﺖ‪.‬‬
‫و ﺗﺮک ﮐﻨﻨﺪه اﯾﻤﺎن و ﺗﻮﺣﯿﺪ را ﺑﻪ ﭘﺮﺗﺎب ﺷﺪه از آﺳﻤﺎن ﺑﻪﺳﻮی ﭘﺎﯾﯿﻦ از‬
‫ﻧﻈﺮ ﺗﻨﮕﯽ ﺷﺪﯾﺪ و دردھﺎی اﻧﺒﻮه ﺷﺒﺎھﺖ دادهاﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﭘﺮﻧﺪهای ﮐﻪ اﻋﻀﺎی او رﺑﻮده ﺷﺪه و ﭘﺎره ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ او‬
‫را ﻓﺮﺳﺘﺎده و او را ﮔﻨﺎھﮑﺎر و ﻧﺎراﺣﺖ و آﺷﻔﺘﻪ ﮐﺮده ﺑﻪ ﺳﻮی ھﻼ ﮐﺖ ﻣﯽﺑﺮد‪،‬‬
‫و ﻃﻮﻓﺎﻧﯽ ﮐﻪ او را ﺑﻪ ﺟﺎی ﺧﯿﻠﯽ دور اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ھﻮا و ھﻮﺳﯽ ﮐﻪ در‬
‫ﺧﻮد داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺒﺐ او را ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮﯾﻦ ﻣﮑﺎن و دور از آﺳﻤﺎن اﻧﺪاﺧﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪] .‬إﻋﻼم اﻟﻤﻮﻗﻌﯿﻦ ‪.[۱۸۰‬‬
‫‪ -6‬ﺣﺮﻣﺖ ﺟﺎن و ﻣﺎل و ﻧﺎﻣﻮس او‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
 ‫ﻣﻌﻨﺎی ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬ ‫‪٤٤‬‬
‫ُ ْ ُ َ ْ ُ َ َ َّ َ َ َّ َ ُ ُ َ َ َ َّ َّ ُ َ َ ِّ َ ُ ُ َّ َ َ‬
‫ا� ﻓﺈِذا‬
‫»أ ِمﺮت أن أﻗﺎﺗِﻞ اﻨﻟﺎس ﺣﻰﺘ �ﻘﻮلﻮا ﻻ إِﻪﻟ إِﻻ ا� و�� رﺳﻮل ِ‬
‫َّ ِّ‬ ‫ِّ َ َ ُ َ ْ َ‬ ‫َ ُ َ‬
‫ﺎءﻫ ْﻢ َوأم َﻮال ُﻬ ْﻢ ِإﻻ ِﺤﺑَﻘ َﻬﺎ« ]اﻟﺒﺨﺎری[‪.‬‬‫ﻗﺎلﻮﻫﺎ َﻋ َﺼ ُﻤﻮا ِﻣ� ِدﻣ‬
‫و )ﺑﺤﻘﻬﺎ( ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬اﮔﺮ آﻧﺮا ﮔﻔﺘﻨﺪ وﻟﯽ از واﺟﺒﺎت آن اﻣﺘﻨﺎع ورزﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬و آن‬
‫ھﻢ ﺗﻮﺣﯿﺪ و دوری از ﺷﺮک و اﻧﺠﺎم ارﮐﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﺟﺎن و ﻣﺎﻟﺸﺎن ﻣﻌﺼﻮم‬
‫ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و اﻣﻮاﻟﺸﺎن ﺑﻪ ﻏﻨﯿﻤﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ص و ﺧﻠﻔﺎی او ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﭘﺎﯾﺎن ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ آﺛﺎر و ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻋﻈﯿﻢ و ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﺮ ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ در‬
‫ﻋﺒﺎدات و ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش و آداب و اﺧﻼق و ﻏﯿﺮه وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫وﺑﺎﷲ اﻟﺘﻮﻓﻴﻖ‪ ،‬وﺻﲆ اﷲ وﺳﻠﻢ ﻋﲆ ﻧﺒﻴﻨﺎ ﳏﻤﺪ وآﻟﻪ وﺻﺤﺒﻪ أﲨﻌﲔ‪.‬‬
‫در ﺗﺎرﯾﺦ‪۱۴۱۵/۱/۲ :‬ھـ ﺗﺮﺟﻤﻪ آن ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﯿﺪ‪.‬‬