Fildis Midterm Modyul

College of Teacher Education
First Semester, A.Y. 2020-2021

MODYUL 6
PAGBABALANGKAS, PAGSASALIN, AT PARAPHRASING
Pangalan:__________________________________________ Taon at Seksyon:____________________

Pamagat ng Kurso:__________________________________ Kowd ng Kurso:_____________________
Iskedyul:____________________________________________
PANIMULA
Ang Modyul na ito ay tatalakay sa mga kosepto, teorya at praktikal na kaalaman sa pagbabalangkas, pagsasalin at
paraphrasing par sa paghahanda sa pagsasagawa ng panunuri. Maisasakatuparan din sa modyul na ito ang layuning
mabigyang kaalaman ang mga-aaral sa mga karunungan at tuntunnin sa pagbabalangkas, pagsasalin, at paraphrasing.
LAYUNIN
Sa Pagtatapos ng Modyul na ito ang mga mag-aaral ay inaasahang:

A. Natutukoy ang iba’t ibang konsepto at kaalamang nakapaloob sa pagsasalin-wika, Pagbabalangkas at paraphrasing.
B. Nakapagsasalin ng mga salita at pahayag
C. Nakagagawa ng isang balangkas
D. Nakabubuo ng sariling pahayag tungkol sa mga konseptong nakapaloob sa aralin
PAGTALAKAY
Ano nga ba ang pagsasalin wika?
Ayon kay C. Rabin , 1958:
“Ang pagsasaling-wika ay isang proseso kung saan ang isang pahayag, pasalita man o pasulat, ay nagaganap sa isang wika
at ipinapalagay na may katulad ding kahulugan sa isang dati nang umiiral na pahayag sa ibang wika.”
1
MLO
BY: MLO
Modyul sa Filipino 2: Filipino sa Iba’t Ibang Disiplina
Ayon kay E. Nida, 1959/1966
“Ang pagsasaling-wika ay muling paglalahad sa pinagsalinang wika ng pinakamalapit na natural na katumbas ng orihinal ang
mensaheng isinasaad ng wika, una;y batay sa kahulugan, at ikalawa’y batay sa istilo.”
Sa simpleng salita,
“Ang pagsasaling-wika ay ang pagsasalin o paglilipat sa pinakamalapit na katumbas na mensahe ng tekstong isinalin

sa wika o diyalektong pinagsasalinan.”
Kasaysayan ng Pagsasalin sa Daigdig

Teorya ng Tore ni Babel
“Igawa natin ang ating sarili ng isang pangalan, baka tayo
magkahiwa-hiwalay sa balat ng lupa.” (Henesis 11:4)Ang Tore ni
Babel
Batay sa salaysay ng Bibliya, isang nagkakaisang sangkatauhan,
na nagsasalita ng “iisang wika at salita” ang nakilahok sa
pagtatayo ng isang tore pagkatapos ng malaking baha.
Napagpasyahan na magtayo ng isang tore na ang taluktok ay
aabot sa langit, subalit hindi upang sambahin at purihin ang
Diyos, sa halip para sa kaluwaltihan ng tao. Ganito ang

sambit ng mga tagapagtayo: “Igawa natin ang ating sarili ng
isang pangalan, baka tayo magkahiwa-hiwalay sa balat ng
lupa.” (Henesis 11:4). Nang Makita ng Diyos ang ginawa ng
tao, ginulo at pinag-iba-iba ng Diyos ang kanilang mga
wika at pinaghiwa-hiwalay sa balat ng lupa sa pook na
yaon.
Kasaysayan ng Pagsasaling-wika sa Daigdig ayon sa Aklat ni Savory

(The Art of Translation, 1986)
Theodore H. Savory
 Sinaunang Panahon ng Pagsasaling-wika sa Daigdig
Sa Europa, ang kinikilalang unang tagapagsalin ay si Livius
Adronicus. isang Griyego. Sa mundo ng pagsasalin, kilala si
Adronicus sa kanyang pagsaling-wika ng Odyssey ni Homer sa
Latin sa kaparaanang patula (240 B.C.).Siya ay nataguriang ama
ng “Roman Drama” at mga literaturang Latin sa kabuuan; siya ang
kauna-unahang nagsulat ng panitik sa Latin. Ayon sa ilang sa mga
batikang manunulat na gaya nina Varro, Cicero at Horace, ay
ipinagtitibay na si Livius Adronicus ang pinagmulan ng “Latin
literature”.
2
MLO
BY: MLO
Livius Adronicus Varro Cicero Horace
Sina Naevius at Ennius ay gumawa rin ng pagsasalin sa Latin ng mga dulang Griyego, tulad yaong isinulat ni Euripedes.
Sinundan ito ni Cicero, tinagurian bilang mahusay na tagasalin at manunulat.
Ang Lungsod ng Baghdad

at Ang Kanilang Paaralan ng Pagsasaling-wika
Isang pangkat ng mga iskolar mula sa Syria ang nakaabot
sa Baghdad.Sila ay nangunguna sa pagsasalin ng Arabic ng mga isinulat
nina Aristotle, Plato, Galen, Hippocrates at iba pang kilalang mga
matatas na manunulat. Dahilan kung bakit naging tanyag ang Baghdad
bilang isang paaralan ng pagsasaling-wika na pinag-ugatan ng pagkalat
ng karunungan sa Arabia.
Ilan lang sa naging kilala sa larangan ng pagsasalin sina; Adelard,
nagsalin sa Latin ng mga sinulat ni Euclid, Retines, nagsalin sa Latin ng
Koran noong 1141.Ang kinikilalang “Prinsipe ng Pagsasalingwika” sa
Europa ay si Jacques Amyot na siyang nagsalin ng “Lives of Famous
Greeks and Romans”(1559) ni Plutarch sa wikang Aleman.
 Pinakataluktok na Panahon ng Pagsasaling-wika (Panahon ng Pagsasalin ng Bibliya)

Mayroong dalawang dahilan kung bakit
isinalin ang bibliya: Una, dahil ang Bibliya ang
tumatalakay sa tao – kaniyang pinagmulan, sa
kaniyang layunin at sa kaniyang destinasyon;
Pangalawa, dahil sa di-mapasusubaliang kataasan ng
uri ng pagkakasulat nito.
Ang orihinal na manuskrito o teksto ng
Bibliya ay sinasabing wala na. Ang kauna-unahang
teksto nito ay nasusulat sa wikang Aramaic ng Ebreo
at ito ang pinaniniwalang pinagmulan ng salin ni
Origen sa wikang Griyego na kilala sa tawag na
Septuagint gayon din ang salin ni Jerome sa wikang
Latin.
“Tatlong Pinakadakilang salin ng Bibliya”

1.
Saint Jerome (Latin) Martin Luther (Aleman) Haring James (Ingles-Inglatera).
3
MLO
BY: MLO
Samantalang ang kauna-unahang
salin sa Ingles ng Bibliya ay isinagawa ni
John Wycliffe. Ang unang salin ng mga
Katoliko Romano ay nakilala sa tawag na
Douai Bible.Si William Tyndale ang nagsalin
sa Ingles ng Bibliya buhat sa wikang
Griyego na salin naman ni Erasmus. Hindi
naging katanggap-tanggap ang salin dahil
sa masalimuot na mga talababa.
John Wycliffe William Tyndale
Ilan sa mga kinilalang bersyon ng salin ng bibliya ay ang:

 Geneva Bible– Ito ayisinagawa nina William Whittingham at John Knox. Ginamit ang Bibliya na ito sa pagpapalaganap ng
Protestantismo. Tinagurian itong “Breeches Bible”.
 Authorized Version -Ito ang naging pinakamalaganap at hindi na malalampasan. Nakilala ito dahil sa naging panuntunan na
ang pagsasalin ay dapat maging matapat sa orihinal na diwa at kahulugan ng Banal na Kasulatan. Ayon ito sa lupong binuo ni
Haring James sa pagsasalin ng Bibliya.
 The New English Bible (1970) – ang naging resulta ng pagrebisa ng Authorized Version. Maituturing naman na pinakahuling
salin ng Bibliya. Ito ay inilimbag ng Oxford University.
Sa dinami-dami ng mga pagsasaling isinagawa sa Bibliya, kinailangan pa rin ang muling pagsasalin dahil sa mga sumusunod
na dahilan: (1) Marami nang mga natuklasan ang mga arkeologo na naiiba sa diwang nasasaad sa maraming bahagi ng mga
unang salin; (2) Naging marubdob ang pag-aaral sa larangan ng linggwistika na siyang naging daan ng pagpapalinaw ng
maraming malabong bahagi ng Bibliya; (3) Ang sinaunang wikang ginamit sa klasikang English Bible ay hindi na halos
maunawaan ng kasalukuyang mambabasa bukod sa kung minsan ay iba na ang inihahatid na diwa.
 Pagsasalin ng mga Akdang Klasika (Ika- 19 hanggang Ika-20 Siglo)

VIRGINIA WOOLF
Ang kalakhan ng kinikilalang mga akdang klasika ay ang mga orihinal na
nasusulat sa Griyego at Latin, ngunit ayon kay Gng. Virginia Woolf, ang alin
mang salin ay hindi makakapantay sa orihinal sapagkat ang wikang Griyego ay
isang wikang maugnayin, mabisa, tiyak at waring may aliw-iw na nakaiigayang
pakinggan. Dalawang pangkat ang mga tagapagsaling-wika sa Ingles ng wikang
Griyego, ito ay ang makaluma o Hellenizers at ang makabago
o Modernizers. Ang layunin ng mga makaluma ay maging matapat sa pagsasalin
sa paghahangad na mapanatili ang orihinal na diwa at katangian ng kanilang
isinasalin kaya naman pinapanatili nila ang paraan ng pagpapahayag, at balangkas ng mga pangungusap at idyoma ng
wikang isinalin sa wikang pagsasalinan. Kasalungat naman ito ng paniniwala ng mga makabago na nagsasabing ang salin ay
dapat nahubdan na ng mga katangian at idyoma at nabihisan na ng kakanyahan ng wikang pinagsalinan.
4
MLO
BY: MLO
ROBERT BROWNING
Ayon naman kay Robert Browning, ang tagasaling-
wika ay kailangang maging literal hangga’t maaari
maliban kung ang pagiging literal ay lalabag sa
kalikasan ng wikang pinagsasalinan.
ROBERT BRIDGES
Naniniwala naman si Robert Bridges na higit na
mahalaga ang istilo ng awtor kung ang isang
mambabasa ay bumabasa ng isang salin. Sa kabila
ng magkasalungat na opinyong nabanggit ay may
ikatlong opinyong lumitaw, ito ay ang paniniwalang
hindi makatwirang piliting ipasok sa wikang
pinagsasalinan ang mga kakanyahan ng wikang isinasalin.
SAMUEL BUTLER EDWARD FITZGERALD

Pareho naman ang paniniwala nina Edward
FitzGerald at Samuel Butler na alin mang salin
ng mga akdang klasika ay dapat maging natural
ang daloy ng mga salita, madaling basahin at
unawain.
F.W. NEWMAN
Sa mga pagsasalin ni F.W. Newman sa
mga akda ni Homer, pinilit niyang
mapanatili ang kakanyahan ng orihinal
hangga’t maaari dahil naniniwala siya na
kailangang hindi makaligtaan ng isang
mambabasa na ang akdang binabasa ay
isa lamang salin at hindi orihinal.
Sumasalungat naman sa paniniwalang ito
si Arnold na tagapagsalin din ni Homer.
Ayon sa kanya, ang katapatan sa
pagsasalin ay hindi nangangahulugan ng
pagpapaalipin sa orihinal na wikang
kinasusulatan ng isasalin. Samantala,
unti-unting nahalinhan ng Roma ang
Atenia bilang sentro ng karunungan nang
mga panahong iyon.
C. DAY LEWIS
Ayon kay C. Day Lewis sa kanyang pagsasalin ng “Aeneid” ni Virgil (na siyang
pinakapopular sa panulaang Latin) sa wikang Ingles, upang mahuli ng
tagapagsalin ang tono at damdamin, kinakailangang magkaroon ng ispiritwal na
pagkakaugnayan ang awtor at ang tagapagsalin.
 Pausbong na Makabagong Paraan ng Pagsasalin (Machine VS. Human Translation)

Hindi maitatangging sa umuunlad na teknolohiya,
maaari na ring mapalitan ng makabagong
pamamaraan ang pagsasalin. Ang katotohanang
5
MLO
BY: MLO
ito ay bukas naman sa larangan ng pagsasalin ngunit may mga salik na naging dahilan kung bakit hindi mabuo-buo
ang “machine translator” na sana ay maging daan upang mapabilis ang proseso ng pagsasalin. Narito ang ilan sa mga
dahilan kung bakit hindi makabuo ng machine translator para sa di-teknikal na paksa:
1. Hindi pa maabot ng isip ng kasalukuyang mga sayantist kung papaano mabisang maisasalin ang mga idyoma.
2. Pagkakaiba ng istraktura o pagkasusunod-sunod ng mga salita ng wika.
3. Maraming kahulugan ang maaring ikarga sa isang salita.
4. Napakaraming oras naman ang magugugol sa pre-editing at post-editing ng tekstong isusubo rito. 5. Wala pang computerized
bilingual dictionary.
Narito pa ang mga problema sa paglikha ng machine translator:
1. Ang isip ng tao ang pinakakumplikadong computer machine.
2. Kulang pa sa nalalamang mga teorya ang mga linggwista tungkol sa paglalarawan at paghahambing ng mga wika upang
magamit sa pagbuo ng MTr.
Kasaysayan ng Pagsasalin sa Pilipinas

 Unang Yugto- Panahon ng Kastila
Nagsimulang magkaanyo ang pagsasalin sa Pilipinas
noong Panahon ng Kastila. Binigyang-diin sa yugtong ito
ang pagpapalaganap ng Kristiyanismo kung saan
nabibigyang-tuon ang pangangailangang panrelihiyon ng
mga akdang Tagalog at iba pang mga katutubong akdang
makarelihiyon, mga dasal at iba pa, sa ikadadali ng
paglalaganap ng Iglesia Catolica Romana.
 Ikalawang Yugto- Panahon ng mga Amerikano
Nagtuluy-tuloy pa rin ang pagsasalin ng mga piyesang orihinal na

nasusulat sa wikang Kastila, kaalinsabay ng mga pagsasalin sa
wikang pambansa ng mga nasusulat sa Ingles. Karamihan sa
mga isinaling dula ay itinanghal sa mga teatro na siyang
pinakapopular na libangan ng mga tao sapagkat wala pa noong
sinehan o televisyon. Mapapansin din ang dami ng mga salin sa
iba’t ibang genre ng panitikan sapagkat sa Panahon ng
Amerikano nagsimulang makapasok sa Pilipinas nang maramihan
ang mga iyon mula sa Kanluran. Nang pumalit ang Amerika sa
España bilang mananakop ng Pilipinas, nagbago na rin ang papel
na ginagampanan ng pagsasaling-wika. Kung ang pangunahing
paraang ginamit noong panahon ng kastila ay krus o relihiyon at espada para masakop ang Pilipinas; edukasiyon naman ang
kinasangkapan ng mga Amerikano. Ang mga Pilipino ay napilitang pag-aralan ang pagsasalita at pagsulat sa Ingles.
 Ikatlong Yugto- Patakarang Bilingual
Sa ikatlong yugto ng kasiglahan ay nakadiin sa
pagsasalin sa Filipino ng mga kagamitang
pampagtuturong nakasulat sa Ingles. Ang mga
6
MLO
BY: MLO
kagamitang pampaaralan ay tumutukoy sa mga aklat, patnubay, sanggunian, gramatika at iba pa. Ito ay nakaangkla sa
Patakarang Bilinggwal sa ating sistema ng Edukasyon Department Order No. 52.series of 198, na nagsasaad na “Ang
Pambansang Wika sa bansa ay Filipino at kailangan itong pagyamanin at pagyabungin batay sa mga umiiral na mga wika sa
bansa at iba pang wika”. Higit na marami ang mga kursong ituturo sa Filipino kaysa Ingles, nangangahulugan na lalong
pasiglahin ang pagsasalin sa Filipino ng mga kagamitang pampagtuturong nakasulat sa Ingles.
 Ikaapat na Yugto- Pagsasalin ng mga Katutubong Panitikan Di – Tagalog
Sa panahong ito, isinalin ang mga katutubong panitikang di –Tagalog. Kailangang-kailangang isagawa ang ganito kung
talagang hangad nating makabuo ng panitikang talagang matatawag na “pambansa.”
Mahusay ang naging proyekto sa pagsasalin na magkatuwang na isinagawa ng LEDCO (Language Education Council of the
Philippines) at ng SLATE (Secondary Language Teacher Education ng DECS at PNU noong 1987 sa tulong na pinansyal ng
Ford Foundation. Ang proyekto ay nagkaroon ng dalawang bahagi: Pagsangguni at Pagsasalin.
Sa unang bahagi ay inanyayahan sa isang kumperensya ang kinikilalang mga pangunahing manunulat at iskolar sa pitong
pangunahing wikain ng bansa: Cebuano, Ilocano, Hiligaynon, Bicol, Samar-Leyte Pampango, Pangasinan. Pinagdala sila ng
mga piling materyales na nasusulat sa kani-kanilang vernakular upang magamit sa ikalawang bahagi ng proyekato.
Ang ikalawang bahagi ay isinagawa sa loob ng isang linggong workshop-seminar na nilahukan ng mga piling tagapagsalin na
ang karamihan ay mga edukador na kumakatawan sa nabanggit na pitong vernakular ng bansa. Nagkaroon pa rin ng mga
pagsasalin sa ilang Chinese-Filipino Literature, Muslim at iba pang panitikan ng mga minor na wikain ng bansa.
Sa kabuuan, kapansin-pansin ang naging makabuluhang pagkakahabi ng kasaysayan ng pagsasalin sa buong mundo
hanggang umabot ito maging sa Pilipinas. Maraming magandang dulot ito ngunit patuloy pa ring kumakaharap sa maraming
suliranin.
Mga Pamantayan sa Pagsasaling-wika

Sa pagsasaling-wika kailangang maipahatid nang tama ang mensahe ng isinasalin kaya naman mahalagang isaisip ng isang
tagapagsalin ang Sumusunod na paalala o pamantayan sa pagsasaling-wika:
1. Alamin ang paksa ng isasalin. Magbasa o magsaliksik upang mapag-aralan ito at magkaroon nang mas malawak na
kaalaman sa paksa ng tekstong isasalin.
2. Tiyaking nauunawaan mo ang nilalaman ng teksto sa lebel na halos kakayanin mo nang ipaliwanag o muling
isalaysay kahit pa wala ang orihinal sa iyong harapan. Gayunpama'y tandaang hindi ka basta magpapa-paraphrase
kundi magsasalin kaya hindi mo dapat baguhin, palitan, o bawasan ang ideya o mensahe ng iyong isinasalin.
3. Tandaang ang isinasalin ay ang kahulugan o mensahe at hindi lang mga salita. Makatutulong ang malawak na
kaalaman ng isang tagapagsalin sa wikang isasalin at sa wIkang pagsasalinan. Hindi kasi sapat na basta tumbasan
lang ng salita mula sa pinagmulang teksto ng isa ring salita sa pagsasalinang wika dahil literal lang ang kalalabasan
ng pagsasalin at maaaring hindi mapalabas ang tunay na diwa ng iSinasalin.
4. Piliin ang mga salita at pariralang madaiing maunawaan ng mambabasa. Mainam kung ang mga salitang gagamitin
ay lubos mong nauunawaan ang kahulugan at tiyak na mauunawaan din ng mga mambabasa upang higit na maging
natural o malapit ang orininal sa salin.
5. Ipabasa sa isang eksperto sa wikang pinagsalinan o sa isang katutubong nagsasalita ng wika ang iyong isinalin.
Makatutulong nang malaki ang pagpapabasa ng Isinalin ng isang taong eksperto o katutubong nagsasalita ng wikang
ito upang mabigyang-puna niya ang paraan ng pagkakasalin at masabi kung ito ba'y naaangkop na sa konteksto ng
isang taong likas na gumagamit ng wika
6. Isaalang-alang ang iyong kaalaman sa genre ng akdang isasalin. Makatutulong sa epektibong pagsasalin ang
kaalaman ng tagapagsalin sa genre ng kinabibilangan ng isasalin. Halimbawa, hindi basta makapagsasalin ng isang
tula ang 1sang taong walangg gaanong alam sa matatalinghagang salita at mga tayutay na karaniwang ginagamit sa
isang tula. ldagdag pa nito ang kaalaman ukol sa magkakatugmang salita lalo na kung may sUkat at tugma ang
tulang isasalin. Kung tula ang isasalin, kailangang lumabas pa nin itong isang tula at hindi prosa. Kung ito'y may
sukat at tugma, kailangang pagsikapan ng tagapagsaling mapanatili rin ito.
7
MLO
BY: MLO
7. Isaalang-alang ang kultura at kontaksto ng wikang isasalin at ng pagsasalinan. May mga pagkakataon kasing ang
paraan ng pagsasaayos ng dokumento ng isang wika depende sa kanilang nakasanayan ay naiiba sa wikang
pagsasalinan kaya't dapat din itong bigyang-pansin ng magsasalin
8. Ang pagiging mahusay na tagapagsalin ay nalilinang sa pagdaan ng panahon at pagbubuti ng karanasan. Kung
sakaling sa unang pagtatangka mo ay hindi mo agad magawang makapagsalin nang halos kahimig ng orihinal ay
huwag kang mag-alala dahil habang tumatagal ka sa gawaing ito at nagkaroon nang mas malawak ng karanasan ay
lalo kang gagaling at magkakaroon ng kahusayan sa gawaing ito.
Dahil sa pangangailangan ng pagsasalin, ang mga tesis o pananaliksik na nakasulat sa wikang Ingles ay isinasalin na sa
wikang Filipino upang lubos na maunawaan ng mga mambabasa.
ANG WALONG METODO NG PAGSASALIN AY PINANGKAT NI NEWMARK (SA ALMARIO, ET. AL, 1996) SA DALAWA.
AND UNANG PANGKAT AY NAGBIBIGAY-HALAGA SA ORIHINAL NA WIKA AT ANG IKALAWANG PANGKAT NAMAN AY
SA TARGET NA WIKA.
WALONG METODO
NG
PAGSASALIN
ANG DAYAGRAM NI NEWMARK
Sansalita-bawat-sansalita
Word-for-word translation ang tawagdito sa Ingles at katumbas itong sinabi ni Savory (1968) na: A translation must give the
words of the original. Ginagamit ito para ipakita ang kahulugan ng mga salita at estrakturang mga wikang tinatalakay.
Halimbawa
John gave me an apple.
Juan nagbigay sa akin mansanans.
Si Juan ay nagbigay sa akin ng mansanas.
Literal
Sa metodong ito, ang estrakturang SW ang sinusunod at hindi ang natural at mas madulas na daloy ng TW, at kadalasan ding
ang pangunahing katuturan (primary sense) ng salita ang ibinibigay na panumbas, hindi ang salitang may pinakamalapit na
kahulugan sa orihinal.
Halimbawa
My father is a fox farmer. That is, he raised silver foxes, in pens; and in the fall and early winter, when their fur was prime, he
killed them and skinned them. (Mula sa maikling kuwentong ´Boys and Girlsµ ni Alice Munro)
Salin: Ang tatay ko ay isang magsasaka ng lobo. Iyon, siya ay nagpapalaking mga lobong pilak; at sa taglagas at maagang
taglamig, kung ang kanilang balahibo ay pinakamataas, siya ay pinapatay sila at binabalatan sila.
Matapat
Ayon kina Almario et.al., ito ay “Malaya at walang kontrol, at parang hindi na isang salin.” Ipinahihintulot nito ang
pagdadagdag o pagbabawas ng mga salita na mas makakapagpalutang sa kahulugan ng orihinal.
Halimbawa
“For the last twenty years since he is burrowed into one-room apartment near Baclaran Church, Francisco Buda often strolled
to the seawall and down the stone breakwater which stretched from sandy bar into the murky and oil-tinted bay.” (Mula sa
“The Drowning” ni F. Sionil Jose)
8
MLO
BY: MLO
Salin:
Mayroon nang dalawampung taon siyang tumira sa isang apartment na malapit sa simbahan ng Baclaran. Si Francisco Buda
ay mahilig maglibang sa breakwater na mabuhangin at malangis.
Semantiko
Naiiba ito sa matapat na pagsasalin dahil dito binibigyan diin ang estetiko, ng tunog pagiging natural; ang mga kulturang salita
ay hindi gaanong binibigyan diin. Pinahihintulutan dito na maipasok ng nagsasalin ang kanyang sariling pananaw.
komunikatibo
Ito ay ang pagtatangkang magbigay pakahulugan sa nilalaman sa paraang katanggap- tangap at nauunawaan ng
mambabasa.
idyomatiko
Ang mensaheng orihinal ay isinasalin sa paraang magiging madulas at natural ang daloy ng TW. Ginagamit dito ang
idyomang TW at sadyang nagiging iba ang porma ng pahayag ngunit ipinapahayag ang mensahe sa paraang kawili-wiling
basahin.
Halimbawa
bread and butter
salin: hanapbuhay, trabaho
to have a hand/voice
salin: magkaroon ng kinalaman, magkaroon ng kaugnayan sa pagpapasya
dressed to kill
salin: bihis na bihis,nakapamburol, isputing
Malaya
- sinisikap ibigay ang eksaktong kahulugan ng orihinal habang sinusundan naman ang estrukturang gramatikal ng simulaang
lenggwahe. Kung paano inihanay ang mga salita sa simulaang lenggwahe, gayon din ang ginagawang paghahanay ng mga
salita sa tunguhang lenggwahe. Dahil ditto, nagkakaroon ng problema sa madulas na daloy ng salin
Halimbawa
When Miss Emily Grierson died, our whole town went to her funeral: the men through a sort of respectful affection for a fallen
monument, the women mostly out of curiosity to see the inside of her house, which no one save an old manservant-a
combined gardener and cook- had seen in the last ten years.
Salin:
Nang mamatay si Bb. Grierson, ang buong bayan ay pumunta sa kanyang libing: ang mga kalalakihan, upang magpakita ng
isang uri ng magalang na pagmamahal sa isang nabuwal na monumento, ang kababaihan, dahil sa pag-uusyoso upang
makita ang loob ng kanyang bahay, na walang ibang nakakita kundi isang matandang utusang lalaki-na hardinero-kusinero-
sa nakalipas na di kukulangin sa sampung taon.
Adaptasyon
Ito ang itinuturing na pinakamalayang anyong salin dahil may pagkakataon na malayo na ito sa orihinal. Kadalasang
ginagamit ito sa salin ng awit, tula at dula na halos tono na lamang o pangkalahatang mensahe ang nailipat sa salin.
Halimbawa
Quesera sera!
Whatever will be, will be
The future's not ours to see
Quesera sera!
9
MLO
BY: MLO
Salin:
Ay sirang-sira!
Ano ang mangyayari
Di makikita ang bukas
Ay sirang-sira!
Narito ang halimbawa ng pagsasalin:

Mga Salita:
Tubo
1. Sugarcane
2. Pipe
3. Grow
Bukas
1. Tomorrow
2. Open
Araw
1. Day
2. Sun
Mga Parirala:
1. "runny nose"
Mali: tumatakbong ilong
Tama: sinisipon
2. "fall in line"
Mali: mahulog sa linya
Tama: pumila
3. "study hard"
Mali: mag-aral ng matigas
Tama: mag-aral ng mabuti
Mga Pangungusap:
1. "You are the apple of my eyes."
Mali: Ikaw ang mansanas ng aking mga mata.
Tama: Ikaw ang pabor ng aking mga mata
2 "Balang araw, maghihiganti ako."
Mali: Bulet sun, I will giant.
Tama: Someday, I'l take revenge.
3. "Noynoy wants to be a president with a difference."
10
MLO
BY: MLO
Mal: Gusto ni Noynoy na maging isang presidenteng may diperensya.
Tama: Nais ni Noynoy na maging isang naibang pangulo.
4. "Our environment, the world in which we live and work, is a mirror of
Our attitudes and expectations."
Mali: Ang aming kapaligiran, ang mundo kung saan tayo nakatira at
trabaho, ay isang salamin ng aming mga saloobin at mga inaasahan.
ama: Ang ating kapaligiran, ang mundo kung saan tayo namumunay
at naghahanapbuhay ay sumasalamin sa ating saloobin at inaasahan.
Eath provides enough to satisty every man's needs, but not every
man's greed."
Mali: Earth ay nagbibigay ng sapat na upang masiyahan ang mga
panga-ngailangan ng bawat tao, ngunit kasakiman hindi lahat ng tao.
ama: Ang mundo ay nakapagbibigay nang sapat upang matugunan
ang pangangailangan ng bawat tao, ubalit hindi ang kasakiman ng tao.
Ang Paraphrasing
Ang paraprasis o paraprase (paraphrase ay ang muling paghahayag ng kahulugan ng isang teksto o talata na gumagamit ng
ibang mga salita. Sa madaling sabi, ito ang pagpapakahulugan sa pamamagitan ng ibang pangungusap o ibang mga salita.
Ang terminong in ay hinango mula sa salitang Latin na paraphrasis, na nagmula naman sa Griyego na
nangangahulugang"karagdagang paraan ng paghahayag"
Ang isang paraprasis ay tipikal na nagpapaliwanag o nagbibigay ng "liwanag" sa teksto pinapahayag sa pamamagitan ng
ibang pananalita.
Ang Pagbabalangkas
Ang balangkas ay isang naksulat na plano ng mahahalagang bahagi ng isang sulatin na nakaayos ayon sa
pagkakasunod-sunod ng mga ito. Mahalagang bahagi lamang ang nakapaloob dito upang magsilbing patnubay sa gagamitin
ukol sa magiging nilalaman ng isang sulatin.
Mahalaga ang paggawa ng balangkas sa paghahanda ng ulat o anumang sulatin katulad ng pag-uulat, pananaliksik,
at pagsasaayos ng mga impormasyon. Matapos makuha ang mga impormasyong kailangan sa iyong ulat ang susunod mong
iisipini ay kung alin sa maraming impormasyon mong nakuha ang iyong isasama sa ulat. Sa bahaging ito, mahalaga ang
paghahanda ng isang balangkas.
Mga Uri ng Balangkas
1. Pamaksang Balangkas (topic outline)
Ito ay binubuo ng salita o parirala lamang dahil matipid ito sa pananalita o pahayag. Madalas ginagamitan ito ng mga
pangngalang-diwa (gumagamit ng panlaping makangalan na pag
2. Pangungusap na Balangkas (sentence outline)
lto ay binubuo ng mga buong pangungusap na naglalaman ng pangunaning ideya at maynor na ideya.
3. Patalatang Balangkas (paragraph outline)
Ito ay binubuo ng mga pangungusap na naglalahad ng nilalaman ng buong mga talata ng sulatin.
Mga Dapat Isaalang-alang sa Paggawa ng Balangkas
1. Basahin muna nang pahapyaw ang isang tekto bago magtala ng mga paksa o detalye
11
MLO
BY: MLO
2 Surin ang pagkakaayos ng mga ideya sa binasang teksto. Ito ba ay nasa ayos na kronolohikal, mula sa simple patungo sa
kumplikadong mga ideya, sanhi at bunga, malawak na paksa patungo sa mga tiyak na ideya, mga tiyak na ideya patungo sa
malawak na paksao lohikal na ayos at iba pa.
3. Pag-aralan kung ano-ano ang mahahalaga o pangunahing ideya at ang mga pantulong na ideya.
4 Tiyakin kung anong uri ng balangkas ang angkop na gamitin sa paksa.
5 Sundin ang halimbawa ng pormat ng balangkas na nakalarawan sa teksto.
6. Gumamit ng wastong bantas.
7. Tandaan na ang balangkas ay maaaring baguhin o palitan kung kinakailangan.
Mga Tuntunin sa Pagsulat ng Balangkas
 Pilin ang mga pangunahing paksa. Gamitin ang bilang Romano tulad ng I, I1, Ii, o V. Ayusin ang mga bilang nang
magkakapantay.
 Isulat ang malilit na paksa tungkol sa pangunahing paksa. Gamitin ang malalaking titik tulad ng A, B, C, o D. Lagyan
ng tuldok ang malaking titik at isulat nang may kaunting pasok ang malit na paksa.
 Para sa mga detalye ng bawat malit na paksa, gamitin ang mga bilang na 1,2,3,4 at iba pa.
 Gamitin ang malaking titik sa simula ng pangunahing paksa, malilit na paksa at mga detalye
Mga Pormat sa Pagbabalangkas

A.
I. Pangunahin ldeya
A.________________
1. sab-dibisyon
2. __________________________
3. ______________________________
a._________________________________
b.____________________________________
C._________________________________
1. _____________________________
2.______________________________
a._____________________________
b.________________________________
I. Pangunahing Paksa
A. Pantulong na Paksa ng I
B. Pantulong na Paksa I
1. Mahalagang detakye ng B.
2. Mahalagang Detalyw ng B
II. Pangunahing Paksa

A. Pantulong na Paksa ng II.
1. Mahalagang Detalye ng A
a. Kaugnay na detalye ng 1
III. GAWAIN
12
MLO
BY: MLO
GAWAIN 1:Isalin ang University of Eastern Pangasinan Hymn sa Filipino.
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
GAWAIN 2: Gumawa ng isang balangkas tungkol sa Taksonomiya ng mga nilalang sa mundo.
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
13
MLO
BY: MLO
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
PAGTATAYA
PAGSUSULIT: Sa pagsagot ng mga katanungan hinihikayat na huwag balikan ang mga pahina ng modyul na ito o ‘di naman
kaya ay maghanap ng sagot sa internet. Sumagot ayon sa iyong naintindihan at ayon sa iyong napag-aralan. Mariing
ipinagbabawal ang ano mang pagmomodipika o pagbubura sa mga sagot.
I.Isalin ang mga sumusunod na salita ayon sa wastong paraan
1. Methapor
2. They moved to another place
3. Family
4. He drank three bottles
5. Don’t hurt his good name
6. He is stubborn
7. She ate the fruit
8. Academics
9. Structure
10. You make plans for the school year.
11. Index finger
12. Sariling-pugad
13. Sing Softly
14. Sleep tight
15. Man of Letters
II. Piliin sa panaklong ang tamang kahulugan ng salita o pariralang may salungguhitsa pangungusap.
1. Kilala sila sa larangan ng panuluan. (poetry, poem)
2. Noong ikalawang digmaang pandaigdig. (battle, war)
3. Maitim ang pagnanasa niyang makalapos ng pag-aaral. (desire, ambition)
4. Nililibak ng taong bayan ang kalapating mababa ang lipad. (dove, prostitute)
5. Nagambala ang kanyang pag-iisa. (aloneness, solitude)
6. Dad asked me to look after the kids. (sundan, alagaan)
7. Keep up with the Joneses. (manatiling nakatayo, umagapay)
8. He dreamt of being somebody in his community. (maging sikat, maging sinuman)
9. A knock down in the price of oil was promised by the president. (pagsabak, pagbaba)
10. Teaching is my bread and buter. (pagkain, hanapbuhay)
11. A roll back of gasoline was announced yesterday. (pagbaba, pag-lkot)
12. Ang kanyang mga hinaing ay inilagay niya sa sulat. (letters, writings)
13. Malaki ang aking utang-na-loob sa kanya. (inside debt, debt ofgratitude)
14. Barya lang ša kanya ang pagbili ng alahas na iyan. (not so expensive, coins)
15. Ang lakas ng loob mong sabihin sa akin iyan. (guts, inside strength)
14
MLO
BY: MLO
OTHER REFERENCES
https://www.scribd.com/upload-document?archive_doc=183748315&escape=false&metadata=%7B%22context%22%3A
%22archive_view_restricted%22%2C%22page%22%3A%22read%22%2C%22action%22%3A%22download%22%2C
%22logged_in%22%3Atrue%2C%22platform%22%3A%22web%22%7D
https://prezi.com/jpfdjp_tejht/mga-paraan-ng-pagsasalin/
https://www.slideshare.net/JhengReyes/pagsasaling-wika-filipino-3?next_slideshow=1

MODYUL 7
PANUNURING PAMPANITIKAN

Iskedyul:____________________________________________
PANIMULA
Ang Modyul na ito ay tatalakay sa batayang kaalaman sa pag-aaral at pagsusuri ng panitkan. Mapag-aaralan ang
kasaysayan ng panitikan,matukoy ang mga elementong lumilikha sa mga akdang pampanitkan at ang mga impluwensya ng
Panitikan ng ibang bansa.
LAYUNIN

A. nabibigyang kahalagahan ang katuturan ng panitikan;
B. natutukoy ang papel na ginagampanan ng panitikan tungo sa intelektwalisasyon ng wikang Filipino;
C. nakikilala ang mahhalagang element na lumilikha ng mga akdang pampanitikan
D. nagagamit ang estatika/dulog bilang instrument sa pagsusuri sa estruktura ng isang akda.
15
MLO
BY: MLO
PAGTALAKAY
Katuturan ng Panitikan
Ayon sa Bagong Pangkolehiyong Diksyunaryo ni Webster, ang panitikan ay ang kabuuan o kalipunan ng mga
pinagyamang sinulat o nilimbag sa isang tanging wika ng mga pinagyamang sinulat o nilimbag sa isang tanging wika ng mga
tao; ang mga naisatitik na pagpapahayag na may kaugnayan sa iba’t ibang paksa; o ang anumang bungang –isip na
naisatitik.
Sa pagpapakahulugan naman ni Bro. Azarias sa kanyang Pilosopiya ng Literatura, ito ay ang pagpapahayag ng mga
damdamin ng tao tungkol sa iba’t ibang bagay sa daigdig, sa pamumuhay, sa pamahalaan, sa lipunan at kaugnayan ng
kaluluwa sa Dakilang Lumikha.
GAWIN: Isulat ang iyong sariling pagpapakahulugan sa panitikan.

____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________
Ayon naman kina Paz Nicasio at Federico Sebastian, ang panitikan ay kabuuan ng mga karanasan ng isang bansa,
mga kaugalian, paniniwala, pamahiin, kaisipan at panagarap ng isang lahi na ipinahahayag sa mga piling salita ; sa isang
maganda at makasining na paraan, nakasulat man o hindi.
Batay sa mga kahulugang ibinigay ng iba’t ibang may akda, masasabing ang panitikan ay pagpapahayag na pasalita
at pasulat ng mga damdaming Pilipino hinggil sa kanilang pamumuhay, paniniwala, pamahalaan, lipunan, kaisipan, pamahiin,
pananampalataya, karanasan na hinabi sa isang maganda at makasining na paraan.
Mga Layunin sa Pag-aaral ng Panitikan

Sa kalagayan ngayon ng atig bansa, kailangan nating maunawaan at mapahalagahan ang anyo, nilalaman at
hangarin ng pag-aaral ng panitkang Pilipino. Kailangan-kailangan ito sapagkat ito ay isang magandang paraan ng
pagpapalaganap at pagbibiay-halaga sa ating kultura. Higit sa lahat makatutulong ito upang lalong mapatingkad an gating
wikang pambansa—ang Filipino, sapagkat sa pamamagitang ng mga akdang pampanitikang ito, naipapahayag nang lubusan
an gating pambansang pag-uugali, paniniwala at ng kakaibang uri ng karanasang higit na nagpapalawak sa ating angking
kakayahan bilang Pilipino.
Ang Pag-aaral ng Panitikan ay naglalayong:
1. Maipakilala sa mga mag-aaral ang iba’t ibang uri ng panitikan mula sa panahon bago dumating ang mga Kastila
hanggang sa kasalukuyan.
2. Mapalalim ang pang-unawa tungkol sa mga paraan ng pagbibigay-buhay sa mga saloobi, pagnanasa at
paniniwalang Pilipino sa pamamgitan ng panitikan bilang produkto ng lipunan at kasaysayan.
3. Makatulong sa paglikha ng kritikal na pananaw sa pamamagitan ng pagpapakita ng mga layunin ng panitikan---
maging salamin ng buhay, sumang-ayon o bumalikwas sa namamayaning kalagayan, at
4. Makabuo ng kamalayan na tumitingin sa panitikan bilang mayamang bukal ng mga saloobin at paniniwala tungkol sa
makatuwirang ugnayan ng tao sa sarili, tao sa kanyang pamayanan at sa tao sa kanyang lumikha.
Higit sa lahat bilang mga Pilipino, tungkulin nating makilala ang ating kagalingang pampanitukan upang sa gayon, ito ay
lalong mapadalisay, mapayabong at mapaningning sa susunod pang mga salinlahi. At sapagkat tayo ay mga Pilipio,
dapat lamang maging katutubo sa atin ang pagkakaroon ng di matatawarang pagmamalasakit sa sarling panitikan.
DALAWANG ANYO NG AKDANG PAMPANITIKAN

Patula- masining o karaniwang pgasasama-sama ng mga salita upang makabuo ng mga talutod na maaring may sukat
at tugma. May tatlong kayarian ang tula, ang pinagkaugalian na may sukat at tugma, ang blanko berso may sukat ngunit
walang tugma at ang malayang talutduran na walang sukat at tugma. Nahahati sa apat ang mga uri ng tula.
 Liriko o Tula ng damdamin-- nagsasaad ng marubdob na karanasan, guni-guni o damdamin ng may-akda. Karniwan
sa uri nito ang oda, dalit, soneto, elehiya at awit.
16
MLO
BY: MLO
 Pasalaysay—mga tulang may kuwento at mga tauhang gumagalaw. Karaniwang pinapaksa rito ang mga kagitingan
ng mga bayani sa pakikidigma tulad ng epiko, awit at korido.
 Tulang Pandulaan— mga dulang nasusulat nang patula tulad ng senakulo, tibag at sarswela.
 Tulang Patnigan—tagisang ng talino sa paraang patula tulad ng karagatan, duplo at balagtasa.
Tuluyan-- maluwag na pagsasama-sama ng mga salita sa katutubong takbo ng pangungusap. Nabibilang ditto ang
anekdota, maikling kuwento, alamat, mito, nobela, talambuhay, pangulong tudling, sanaysay, balita, talumpati, dula atbp.
Mga Elementong Lumilikha ng mga Akdang pampanitikan

Ang mga akdang pampanitikan ay nalilikha at nabubuo sa pamamagitan ng iba't ibang elementong gumaganap ng
mahalagang tungkulin upang ang mga obra-maestra sa larangang ito ng sining ay magkaroon ng buhay. Katulad ng iba pang
sining, ang panitikan ay patuloy sa pagsulong at pag-unlad sa pamamagitan ng iba't ibang dahilan. Anu-ano nga ba ang mga
elementong masasabi nating nakatutulong upang lumikha ng mga akdang maipagmamalaki natin bilang mga Pilipino?
Bakit mahalagang salik sa paglikha ng mga akdang

pampanitikan ang mga elementong binabanggit dito?
Kapaligiran. Binibiyang pansin ang isang pook kasama ang iba't ibang sangkap na kalikasan katulad ng klima, mga
likas na yaman, mga pisikal na kapaligiran at mga kaugnay nito. Maraming mga tula, maikling kwento, nobela at iba pang
akda ang sumilang at nalikha na ang ginamit na paksa ay ang kapaligiran at ang kalikasan.
Karanasan. Isang lunsaran ng mayamang paksa ang karanasan ng tao. Dito maraming napupulot na pangyayari.
sitwasyon at banghay na mapaghahanguan ng paksa sa iba't ibang uri ng akda. Bawat kasaysayan ng isang tao ay maaaring
maging batayan para sa isang akdang magbibigay sa mga mambabasa ng pagkakataong makita ang kanyang sarili sa
kanyang binabasa, sa ganitong paraan nakagagawa siya ng pagkakataong pag-ibayuhin ang kanyang pagsisikap tungo sa
isang makabuluhang pamumuhay.
Salik na Panlipunan at Pampulitika. Ang mga gawaing may kaugnayan sa lipunan gayundin sa pulitika ay isang
malaking bahagi sa pagdadala ng mga kaugalian, karanasan, kalinangan at kabihasnan ng isang tanging pook o bansa. Dito
ay may mga akdang tunay na kakatawan sa kaisipan, damdamin at paniniwala ng mga mamamayan sa pook na ito.
Salik na Panrelihiyon. Maraming mga akdang nakilala hindi lamang sa Pilipinas kundi sa buong daigdig ang
pumaksa sa salik na ito. Hindi natin matatawaran na ang pananampalataya na natutuhan natin sa mga dayuhan ay nagkaroon
ng malaking impluwensiya upang ang ating mga manunulat sa iba't ibang panahon ay makasulat ng mga obra. maestrang
panghabang panahon. Edukasyon. Ang pilosopiya ng edukasyon na naituro sa atin ay lalong nagpalawak sa kalinangan at
karunungang taglay na natin. Sa pamamagitan ng mga naituro sa atin sa mga institusyon sa ating bansang kinagisnan, higit
na nagkaroon ng puwang sa ating puso ang makalikha ng mga akdang magpapakilala ng uri ng lipunan at edukasyong
naghatid sa atin sa kinalalagyan natin ngayon. Mga Impluwensya ng Panitikan ng Ibang Bansa Sa kasaysayan ng panitikan,
hindi lamang sa Pilipinas, kundi maging sa mga bansa sa daigdig, mayroong mga akdang pampanitikan na nagdala ng
malaking impluwensya upang maisulat at mabuo ang obra-maestra ng iba't ibang bansa sa daigdig sa larangan ng panitikan.
Narito ang 12 akdang pampanitikan ng iba't ibang bansa sa iba't ibang panahon na nagdala ng dalawang
mahalagang kalagayan ng panitikan sa daigdig: una, nagpaliwanag sa kalahagahan ng kalinangan at kabihasnan ng lahing ng
pinanggalingan ng akda. At ikalawa, sa pamamagitan akdang ito, ang mga bansa sa daigdig ay nagkatagpo-tagpo sa
damdamin, kaisipan at gayon din, nagkaunawaan bukod pa. sa nagkahiraman ng ugali at pamamaraan ng pamumuhay.
1. Banal na Kasulatan (Bibliya) mula ito sa Palestina at naging batayan ng sangka-kristiyanuhan. Nahahati sa dalawang
bahagi: Ang Lumang Tipan at Ang Bagong Tipan.
2. Koran (Bibliya ng mga Mohamedan) mula sa Arabia at nagtataglay ng mga kaisipan at kautusang siyang sinusunod
hanggang sa ngayon ng mga Mohamedan.
3. Iliad at Odyssey ni Homer. Mula ito sa Gresya at tumatalakay sa mga pakikipagsapalaran ng mga Greko noong kanilang
kapanahunan. Ang ILIAD ay tungkol sa istorya ng pagsakop sa Lungsod ng Troy, habang ang ODYSSEY ay hinggil sa
pagbabalik ni Odysseus mula sa Trojan War.
4. Mahabharata na mula sa India. Ito ay itinuturing na pinakamahabang tula sa daigdig (220,000 taludtod O linya).
Tumatalakay ito sa pakikipagsapalaran ng mga pinunong Indo-Aryan.
17
MLO
BY: MLO
5. Divine Comedy ni Dante Aleghiere at mula sa Italya. Tinalakay naman dito ang isang paglalakbay sa langit, sa impiyerno at
purgatoryo at nagpapakilala na ang tao ay huhusgahan sa pamamagitan ng pamumuhay niya sa lupa.
6. El Cid Campeador mula sa Espanya. Nagpakilala ito ng katangiang panlahi ng mga Kastila at ng kanilang mga alamat at
kasaysayang pambansa noong unang panahon.
7. The Songs of Roland ng Pransia. Kinapapalooban ito ng mga kwentong Roncesvalles at ang lalong kilalang Doce Pares ng
Pransia. Ito ay nagtataglay ng kasaysayan ng gintong gintong panahon panahon ng kakristiyanuhan sa Pransia.
8. Five Classics at Four Books. Mula ito sa Tsina na kinatitikan ng magandang kaisipan at pilosopiya ni Confucius. Naging
batayan ang mga aklat na ito ng pananampalaya, kalinangan at kasaysayan ng mga Intsik na nakaapekto sa atin.
9. Book of the Dead ng Ehipto na kinapapalooban ng mga kulto ni Osiris at ng mitolohiya Ehipto. At teolohiyang Ehipto.
10. A Thousand and One Nights ng Arabia at Persia na nagtataglay ng mga kaugaliang pampamahalaan, pangkabuhayan,
pangkalinangan at panrelihiyon ng mga taga-Silangan.
11. Canterbury Tales ni Chaucer ng Inglatera na naglalaman ng mga pananampalataya at pag-uugali ng mga Ingles noong
unang panahon.
12. Uncle Tom's Cabin ni Harriet Beecher Stowe ng Amerika. Binigyan-diin dito ang karumal-dumal na kalagayan ng mga itim
sa kamay ng mga puti at siyang naging batayan ng simulain ng demokrasya sa daigdig. Ito rin ang naging inspirasyon ni Dr.
Jose Rizal upang maisulat at mabuo ang kanyang dalawang obra maestra, ang Noli Me Tangere at El Filibusterismo.
Sa ating bansa man, maraming mga akdang pampanitikan na naging inspirasyon ng mga manunulat ng iba't ibang
panahon. Maari nating banggitin ang Florante at Laura ni Francisco Balagtas, ang Noli at Fili ni Dr. Jose Rizal, Nena at
Neneng ni Valerino H. Pena, Banaag at Sikat ni Lope K. Santos, Maganda pa ang Daigdig ni Lazaro Francisco, Kahapon,
Ngayon at Bukas nI Aurelio Tolentino at Ang Isang Dipang Langit, Mga Ibong Mandaragit at Luha ng Buwaya ni Amado V.
Hernandez
Ilan lamang ang mga ito sa mga akdang pampanitikan sa ating bansa na susi sa paghawa sa landas ng mga
makabagong manunulat na sumibol at sumisibol pa sa iba’t ibang panahong iniikutan ng kasaysayan n gating panitikan.
Ang mga kasangkapang Pampanitikan na Nagbibigay-anyo sa Akda
Ang salitang estetika ay nanggaling sa salitang Griyego "aesthesis" na nangangahulugang "pakiramdam", o "dating
ng anumang persepsyon sa mga sentido (panlabas at panloob) ng tao." Kung baga sa nakikita, ang estesis ay yaong uri ng
pakiramdam at reaksyon ng tao na nakakakita (ng kahit anuman iyon).
Kaugnay nito, ang mga sentido ng tao ay nahahati sa dalawang uri: (1) ang mga sentidong panlabas ("external
senses") tulad ng paningin, pandinig, pang-amoy, panlasa, pansalat; at (2) ang mga sentidong panloob ("internal senses")
tulad ng imahinasyon o guniguni, memorya, pang-unawa, at huwisyo o pagpapasya. Ang mga ito ay may kinalaman at
kaugnayan sa estesis. Ito ang mga pinagagalaw ng estesis. Sa mga ito nakatuon at nakatudla ang estetika. Ang anumang
bagay na opensibo sa mga ito ay pangit/masama, at ang nagbibigay-aliw o kasiyahan sa paningin) Dahil dito, ang layon ng
estetika ay mga (a) persepsyon ng mga sentidong panlabas, at mga (b) konsepto na bunga ng mga sentidong panloob. Sa
dalawang ito nauukol ang siyam na nakatala sa itaas, na siya nating ipaliliwanag sa ibaba.
Ang nilalaman ay tumutukoy sa (1) tauhan, (2) tagpuan, (3) suliranin, (4) aksyon, at (5) tema.
Ang denotasyon ay ang karaniwan at likas o "literal" na kahulugan ng salita o pangungusap: ito ang kahulugang
madaling mahanap sa diksyunaryo.
Konotasyon ang tawag sa mga implikasyong tinataglay ng mga salita o pananalita. Ang mga implikasyong ito ay
maaaring dulot ng pahiwatig na pananaw o saloobin na taglay ng salita, tulad halimbawa ng salitang "basura".
Diksyon ang tawag sa paggamit ng mga salita na ipinalalagay na bunga ng maingat at makabuluhang pagpili ng mga
salitang ginagamit ng manlilikha upang makamit niya ang pinakamabisang paraan ng pagpapatalastas ng kanyang nais
ipahatid. Samakatuwid, kapag ang isang salita ay may maraming singkahulugan, ano ang dahilan kaya kung bakit isa sa mga
ito ang piniling gamitin ng may-akda. Hinihingi nito na ang mambabasa ay lubos niyang namamalayan ang lahat ng mga suing
kahulugan ng bawat mahalagang terminong ginamit sa akda.
Mga kasangkapang panretorika ay tumutukoy sa mga pamamaraan na ginagamit ng akda upang makamtan ang
pinakamabisang epekto ng mga pangungusap at komposisyon at ang mga sangkap nito. Ito ay may kinalaman sa kaayusan
ng mga salita, o pagkakasunod-sunod ng mga elemento ng mga pangungusap. Dito pumapasok ang mga uri ng
pangungusap na tinatawag sa ingles na loose, balanced at periodic sentences. Dito rin nauukol ang palindroma, klimatikong
18
MLO
BY: MLO
pagkakasunud-sunod ng mga salita, at iba pang mga paraan na kalkuladong epektibong manipulasyon ng mga reaksyon ng
mambabasa o tagapakinig.
Mga kasangkapang pansukat ang tawag sa mga pamamaraan na ginagamit ng akda, lalo na ang tula, upang bigyan
ng angkop at kaaya-ayang daloy ang indayog ng mga salita at pangungusap kapag ito ay binibigkas. Karaniwang sa ating
mga klase sa Filipino ang pagbibilang ng pantig. Sa Ingles ay naririyan ang lambic, trochee, anapest, atbp. Ngunit ang
literatura o oraturang Filipino (lalo na ang panulaan) ay transisyunal na performing art kaya batay sa musika ang sukat at
indayog ng marami sa ating mga tula. Hindi binigyan ng mga sinaunang Pilipino ng mga pangalan ang mga sukat ng panulaan
sa atin dahil hindi nila ito ginamit. Ang mayroon sila ay di mabilang na awitin na may likas ba regularidad na bunga ng tempo
ng pag-awit. Sa balagtasan ay dinig na dinig ang maindayog na sukat ng mga berso kapag ito ay binibigkas nang wasto.
Ang tugma o rima ay maraming silbi, at isa rito ay bilang marker ng sukat dahil tuwing lumitaw ang tunog ng tugma
ay dulo na ng isang berso.
Mga kasangkapang metaporikal ang mga ginamit na tayutay na nagpapayaman sa kabuluhan at kahulugan ng
akda. Dito kabilang ang mga simili, metapora, ironeya, alusyon, aliterasyon, asonansya, onomatopeya, anapora, alegorya,
analohiya, conceit, personipikasyon, apostropi, metonimi, sinekdoki, depersonisasyon, hiperbola, atbp. May kinalaman din dito
ang punto de vista at persona ng akda.
Tono ang nagsasabi kung ano ang saloobin na nakapaloob sa teksto: matapat ba? Sarkastiko? Nanunudyo? Satiriko
ba? Parodya ba? Ito ang mga karaniwang sinasagot ng tono. Napakahalaga nito sapagkat ang anumang pangungusap ay
maaaring bumaligtad ang kahulugan kapag nagbago ang tono nito. Lalong mahalaga ang wastong pag-intindi sa tono kapag
binibigkas ang literatura sapagkat punto at ekspresyon ng tinig ang nagdadala ng tono.
Istruktura. Binibigyang halaga ang pangkalahatangkaayusan at pagkakahanay ng mga bahagi ng isang akda. Sa
dulaang klasiko, ito ay lumalabas sa anyong (1) eksposisyon. (2) kumplikasyon, at (3) resolusyon. Ito ang tinatawag ni
Aristoteles na "simula, gitna, at wakas". Mayroon ding mga istrukturang de kahon. Ito ay may pormulang ginagamit lalo na sa
mga akdang pasalaysay. Halimbawa, ang klasikong pormula ng kwentong romantiko: pag-ibig, paghihiwalay,
pakikipagsapalaran, at reunyon.
Ito ang buod ng kwento ni Romeo and Juliet ( Shakespear) , ng Evangeline, ng Ninay (ni Pedro Paterno), ng Tristan
und Iseult, ng Noli Me Tangere, atbp. Di mabilang ang maaring likhaing kwento sa hulma ng pormulang ito sapagkat
istrukturang de kahon ito. Sa mga soneto, lalo na sa Kanluran mayroong mga istrukturang masasalamin sa pagkakapangkat
ng tugma tulad ng oktavo, sestina, kung saan ang seatina ay binubuo ng kwatrina at kopla. Hindi ito problema sa mga
katutubong tulang Filipino. Sa mga akdang pasalaysay, dapat pansinin ang tinatawag na “kaigtingan ng aksyon" o klaymaks
sapagkat ditto nagwawakas ang kumplikasyon ng aksyon at unang sandal tungo sa resolusyon maging ito man ay
pangkomedya o pangtrahedya. Ang klaymaks ay bahagi ng istruktura, at hindi palaging kasabay ito ng pinakasukdulang
emosyonal ng aksyon
Mahalagang konsiderasyon sa pagtingin sa istruktura ang gamit nito bilang kasangkapan sa pagbibigay diin. Ang
pangwakas na bahagi at pananalita ng anumang akda ay dapat bigyan ng sapat na pagpapahalaga at interpretasyon
sapagkat ito ang dulong istruktural na karaniwang nagbibigay-liwanag sa kabuluhan ng klaymaks ng aksyon. Madalas na nag-
iiwan ng memorableng salita ang akda sa wakas nito.
PANUNURING PAMPANITIKAN
Ang Panunuring Pampanitikan ay isang malalim na paghimay sa mga akdangpampanitikan sa pamamagitan ng paglalapat ng
ibat’t ibang dulog ngkritisismo para sa mabisang pag-unawa sa mga malikhaing manunulat atkatha.(Karagdagang Detalye)
 Sa pagsusuri, kinakailangan ang lubos na kaalaman sa kathangsinusuri tulad ng buong nilalaman ng akda, paraan
ng pagkakabuo nitoat ang ginamit ng awtor na pamamaraan o istilo.
 Kinakailangan ding ang manunuri ay may opinyong bunga ngobhektibong pananaw laban man o katig sa katha, kaya
mahalagangsiya ay maging matapat.
 Ang pagpapaliwanag o panunuligsa sa isang akda upang ihatid angkahalagahan nito ay pamumuna.
 Isa sa mga aspektong lumilikha ng mga akdang pampanitikan kasamaang iba’t ibang sangkap ng kalikasan at mga
kaugnay ay kapaligiran.
 Dalawa ang layunin ng panitikan! magbigay aliw at magbigay-aralkaya mahalaga din sa mga akda ang magkaroon
ng bias sa Kaasalan.
 Mula rito, maraming napupulot na pangyayari, sitwasyon at banghayna maaaring gamiting paksa sapagkat batay ito
sa sarilingpagmamasid o Karanasan.
 Ang kalipunan ng mga pinagyamang sinulat o nilimbag sa isangtanging wika ng tao ay Panitikan.
 Ang pinakamahalagang salik na nagturo sa atin kung paano lumikhang mahuhusay na panitikan ay Karanasan.
19
MLO
BY: MLO
 Pinakamahalagang bisang taglay ng panitikan# hindi malikhain angakda kung walang bias sa Kaasalan.
 Pag-uudyok ito na umunlad at yumaman ang diwa ng mgamambabasa kaya tinawag itong bisa sa Kaisipan.
Kinilala, hinangaan, at ipinagmamalaki ng mga makata at manunulat na Pilipino sina Alejandro G. Abadilla at Clodualdo
del Mundo bilang namumukod-tanging kritikong panitikang Filipino noong kanilang panahon.
Sa bisa ng “Parolang Ginto" ni Clodualdo del Mundo noong 1972, si del Mundo ay nagsimula ng pamimili ng sa
palagay niya'y pinakamahusay na katha ng mga buwan at taon. Ang panunuri at pamimiling ito ay tumagal nang walang
patlang hanggang noong 1935.
Samantala, kung papaano sa pamamagitan ng kanyang "Parolang Ginto" ay pinasok ni del Mundo ang larangan ng
pamumuna o panunuri, si Alejandro G. Abadilla naman ay pumagitna sa larangan sa pamamagitan ng kanyang "Talaang
Bughaw" noong 1932, na sagisag mula noon hanggang ngayon, sa buwanan at taunang pamimili ng pinakamahuhusay na
akda, maging tula o akda man.
Sa "Hindi na Uso ang Hindi pa Uso: Ang Kritika sa Panahon pa ng Iraq," isang sanaysay ni Isagani R. Cruz ay
sunud-sunod na tanong ang kanyang ipinukol sa mga mambabasa bilang paglalarawan sa mga nangyayari ngayon sa
larangan ng panunuri na itinutumbas niya sa salitang kritika: Ano ba ang tayo ng kritika sa kasalukuyan?
Ano ba ang uso ay hindi uso? Anu-ano ang mga isyu na nalutas na at ano pa ang hindi nalulutas? Sa madaling
salitay nasaan na ba tayo ngayon sa kritika?
Pokus sa Pagsusuri ng mga Akdang Pampanitikan
A. PAGSUSURING PANLINGGWISTIKA Pagsusuri sa akda ayon sa tiyak na elementong ponemiko tulad ng sukat at
tugma,pantig,letra, onomatopeya na kapaloob dito. Masusuri ang akda batay sa mga kahulugan ng salita
(pagpiliatetimolodyi). Maaariring batay sa pagkakabuo ng mga pangungusap
B. PAGSUSURING PANGNILALAMAN Pagsusuri sa akda ayon sa mga nais sabihin nito (konteksto). Susuriin batay sa
tiyak na tradisyunal na element at pagtukoy sa bisang akda sa lipunan.
C. PAGSUSURING PAMPANITIKAN Pagsusuri sa akda ayon sa mga tiyak na teorya (Forma
D. lismo,Marxismo, Feminismo,Naturalismo, Humanismo,Idealismo, atbp.) Masusuri ang akda batay pamantayan ng

pamumuna, katawagang pampanitikan, ugnayan at pagkakaayos ng mga tiyak na element sa akda.
Tulad ng pagiging manunulat ng alinmang akdang pampanitikan, ang isang kritiko

sa panitikan ay dapat ding magtaglay ng magagandang katangian. Dahil ditto, iminumungkahi ngmanunulat ng aklat na ito
ang sumusunod na mga katangiang dapat taglayin ng isang kritiko:
1.Ang kritiko ay matapat sa sariling itinuturing ang panunuri ng mga akdang pampanitikan bilang isang sining.
2.Ang kritiko ay handang kilalanin ang sarili bilang manunuri ng akdang pampanitikan athindi manunuri ng lipunan, manunulat,
mambabasa o ideolohiya.
3. Ang kritiko ay lagging bukas ang pananaw sa mga pagbabagong nagaganap sa panitikan.
4.Ang kritiko ay iginagalang ang desisyon ng ibang mga kritiko na patuloy na sumasandigsa ibang disiplina gaya ng
linggwistika, kasaysayan, sikolohiya, atbp.
5.Ang kritiko ay matapat na kumikilala sa akda bilang isang akdang sumasailalim sa paraanng pagbuo o konstruksyon batay
sa sinusunod na alituntunin at batas.
6.Ayon kay Alejandro G. Abadilla, kailangan ng isang kritiko ang tigas ng damdamingnaninindigan upang maging tiyak na
kapakinabangan ng panitikan ang
kanyang pagmamalasakit, ay ipinakilala ng mga pangyayari nang mga unang taon ng kanyang pamimili.
MGA BATAYANG SIMULAIN SA PANUNURING PAMPANITIKAN

Bunga ng maraming taong pagtuturo ng panunuring pampanitikan bilang asignaturasa mga mag-aaral na
nagpapakadalubhasa sa Filipino sa Pamantasang Normal ng Pilipinas,
at pagtatamo ng anim na Gawad Surian sa Panunuring Pampanitikan-Gantimpalang Collantes
ako’y nagtangkang bumuo ng ilang simulain sa panunuring pampanitikan gaya ng mga
sumusunod:
20
MLO
BY: MLO
1.Ang pagsusuri sa akda ay dapat may uri at katangian ng katalinuhan, seryoso atmarubdob na damdamin at ng tapat na
mithi sa kalayaan. Ang pahayag na ito ay nagmula sa tatlong kilalang kritiko nang sila’y
maanyayahang maging punong inampalan sa Timpalak sa Pagsulat ng Sanaysay-Panunuring Pampanitikan sa Nobela noong
1985:Min. Edmundo Libd, Dr. AnacletaM. Encarnacion at Dr. Venancio L. Mendiola. Ganito ang kanilang pahayag
matapos piliin ang limang mahuhusay na lahok mula sa 25 lahok:Dahil sa malalim na persepsyon at matalinong panunuri
(hindi lamang sa masinopna pananaliksik at malawak na kaalamang iskolar), ang mga sumusunod ang
napilinggantimpalaan:Unang gantimpala- Pagsusuri sa Estetikong Porma, Sosyolohikang Implikasyon atKatutubong
Eksistensyal ng sa mga Kuko ng Liwanag ni Pedro L. RicartePangalawang gantimpala- Ang Pagkamulat ng Isipang Feminista
ni Amanda Bartolome: Pangunahing Tauhan ng Dekada ’70 ni Loline M. Antillon
Pangatlong gantimpala- Ang pagnanasa at ang Utopia sa mga Nobela niDominador Mirasol ni Soledad S. ReyesUnang
karangalang-banggit- Ficcion: Daloy ng Kasaysayan sa KamalayangPanlipunan ni Fidel Rillo Jr. atPangalawang karangalang-
banggit- Ang Satanas sa Lupa: Repleksyon ngKamalayang Sosyo-Politikal sa Bansa ni Pat Villasan Villafuerte.
2.Sa pagsusuri ng anumang akda ay kailangang mahusay anng organisasyon o balangkas ng lahok. Bahagi ito ng disiplina ng
pagsusuri.
3.Sa pagsusuri ng anumang akda ay dapat maging maganda ang paksa, may kalinisanang wika at organisado ang
paglalahad.
4.Sa pagsusuri ay mahalagang mahagap ng may-akda ang kanyang piniling paksa,mahusay ang pagtatalakay at
organisasyon ng material, malinaw ang balangkas na kinapapalooban ng malinaw na tesis o argumento na sinundan ng
buong sanaysay,may naidagdag sa kasalukuyang kaalaman tungkol sa panitikan at mahusay atmakinis ang
pagkakasulat.Ang pahayag sa itaas ay nagmula kina Dr. Soledad S. Reyes, Dr. Loline M. Antillonat Prop. Tomas O. Ongoco
na naging lupong inampalan sa Timpalak sa Pagsulat ngSanaysay-Panunuring Pampanitikan sa Panitikang Nasusulat sa
Katutubong Wika saPilipinas.
5.Sa pagsusuri ng tula, ang pananarili sa pananagisag sa tula ay hindi dapat panaigin.Ang katangian ng makasining na tula
ay ang sikad na damdamin at lawak ng pangitain nito.Ang simulating ito ay ayon kay Ruben Vega na siya ring nagsabing ang
mahalaga satula ay ang lasa at hipo nito at hindi ang balat ng prutas. Ayon pa sa kanya, ang buhaydaw ng sining ay nasa
ubod at laman.
6.Ang pamimili ng paksang tutulain ay hindi siyang mabisang sukatan ng kakayahan ngng makata. Sa halip, ang higit na
kailangang pahalagahan at sukatin upang makagawang makatarungang pagahatol ay kung papaano ang pagkatula.Ayon kay
Pedro L. Ricarte, kung papaanong buhat sa paksang kinuha sa pagtutulong-tulong ng sensibilidad,
kadalubhasaan, institusyong ang tunay na tula aykailangang matigib ng damdamin, kinakailangang managana sa kabuuan
nito,sapagkat kung hindi mapupuno sa damdamin, kailanma’y hindi maaaring matibag sa mga taludtod nito ang isnag
kagandahan.
7.Ang susuriing akda ay kailangang napapanahon, may matibay na kaisahan,makapangyarihan ang paggamit ng wika at may
malalim na kaalaman sa teoryang pampanitikan.
8.Ang susuriing akda ay kailangang nagpapamalas ng masinop na pag-uugnay ng mgasangkap ng pagsulat.
MGA DULOG SA PANUNURING PAMPANITIKAN
ANG TEORYANG PAMPANITIKAN ay sang sistema ng mga kaisipan at kahalagahan ng pag-aaral na naglalarawan
sa tungkulin ng panitikan, kabilang ang layunin ng may-akda sa pagsulat at layunin ng tekstong panitikan na ating
binabasa.
Bayograpikal
Kung may unang dapat mabatid ang 1sang mambabasa ng panitikan, ito ang buhay ng may-akda. Hindi sapat na
mabatid ng mambabasa ang pangalan at talaan ng mga akdang naisulat ng may-akda, manapa y higit na mahahalagang
matuklasan at maunawaan ang katauhan 0 personalidad nito. Napakahalaga ng pagbabahagi ng kamalayan ng
manunulat sa mga mambabasa upang lalong matugunan ang maraming katanungang taglay ng isang akda, na tanging
ang may-akda lamang ang makasasagot. Ang sabi nga nina Ramos at Mendiola (1994): "Sa paggamit ng pantalambuhay
na kritisismo, matutuklasan pa rin ang iba pang impluwensiyang makatutulong Sa sining ng manunulat - ang mga
pilosopiyang kaakbay sa kanyang panahon, ang mga aklat o mga akda na kanyang binasa, ang iba pang tao na
nagsilbing gabay o nagmulat sa kanyang magsulat.
21
MLO
BY: MLO
Sa paggamit ng dulog bayograpikal, kinakailangang bigyang-pansin ng mag-aral o mananaliksik ang ilang
kondisyong nito: Una, ang binabasa at sinusuri ay ang akda at ito'y hindi dapat ipagpalit sa pagtalakay sa buhay ng
makata o manunulat. Ikalawa, sa teoryang bayograpikal, ang pagpapasiya sa binasang akda ay hindi kapintasan o
kahinaan ng may-akda.
Kung naging mapangahas man ang may-akda sa paglalantad ng ilang bahagi ng kanyang buhay, 1sipin na lamang
na ang mga ito’y makapagdaragdag sa ikaaangat ng kasiningan ng
Historikal
Sinasaklaw ng teoryang historikal ang pagsusuri ng teksto na nakabatay sa mga aspektong nagpapalutang sa isang
akda: talambuhay ng may-akda, ang sitwasyong politikal na nakapaloob sa akda, at ang tradisyon at kombensyong
nagpapalutang sa akda. Napakahalagang matuklasan sa dulog na ito ang pwersang pangkapaligiran at panlipunan na
may malaking impluwensiya sa buhay ng manunulat. Sa dulog na historikal, may mahalagang papel na ginagampanan
ang institusyon sa pagbibigay-daan sa uri ng panitikang susulatin ng may-akda kung kaya't ang pagsusuri ay nakatuon sa
puwersa o lakas sa paraan at istruktura ng institusyon.
Klasisismo
Naiiba, natatangi at may sariling pananaw sa daigdig at sa sining ang dulog na klasismo. Umusbong at lumaganap
sa Gresya bago pa man isinilang si Kristo, higit na nakilala ang dulog na ito dahil sa mga uri ng dulang itinanghal sa
panahong iyon: trahedya at komedya. Nagsimula ring sumigla ang kasaysayan, pilosopiya, tula at retorika. Nang sumapit
naman ang Gintong Panahon noong taong 80 B.C.,nabigyan Dg mataas na pagpapahalaga ang panulaan na
kinabibilangan ng epiko, satiriko at mga tulang liriko at pastoral. Nang sumibol ang Panahon ng Pilak ay nagbagong hugis
ang panitikan dahil umusbong ang hindi lamang ang prosa at bagong komedya kundi pati na ang talambuhay,
liham,gramatika, pamumuna at panunuring pampanitikan. Ipaliwanag ang nais ipakahulugan ng talataang
ito.Pinaniniwalaan dulog na ito na dahil walang katapusan ang diwa at espiritu ng tao kung kaya't ibig nitong makalaya sa
kinabibilangang daigdig. Ipinahahayag ng tao na kahit hinahangad niya ang kanyang kalayaan, naniniwala siyang hindi
siya maihihiwalay sa daigdig nang walang pagbabagong magaganap sa kanyang kalikasan. Pinaniniwalaan ng dulog na
klasismo na kahit ang diwa ng tao ay nakabatay sa bagay, ang pisikal na bagay at espiritu ay dapat isabuhay at dakilain.
Dahil kinikilala ng mga klasista ang daigdig ng espiritu, mahalaga para sa kanila na mabigyan ng bagong hugis ang
espiritu. Mahalaga ring maisabuhay ang isang dakilang kaisipan sa isang dakilang katawan. Sa paggamit ng wika,
matipid sa salita ang klasismo. Bukod sa maingat sa pagsasalita at pagpapahayag ng damdamin, hindi angkop sa mga
klasista ang paggamit ng mga salitang balbal o iyong mga nagpapahayag ng labis na emosyon.
Ang ilang sa mga katangian ng mga akdang klasiko ay ang sumusunod: (1) pagkamalinaw, (2) pagkamarangal, (3)
pagkapayak, (4) pagkamatimpi (5) pagkaobhetibo, (6) pagkakasunud-sunod at (7) pagkakaroon ng hangganan.
Humanismo
Hanggang ngayon ay nagtataka ang lan sa mga kritik ng Pagsilang sa Italya dahil wala naman daw malakino
pagbabagong naganaP kung ang pa B-uusapan ay ang kabihasnan. Ang tanging naganap ay ang pagsulpot ng
bourgeois o ang panggitnang uri ng sining. Ipinalalagay mga nakararami na ang dapat Itawag sa panahong ito av
transisyon sa pagsulong ng daigdig tungo sa makabagong panahon.
Ang humanismo ay sumibol sa panahon ng Mulino Pagsilang. Ang pokus sa dulog na ito ay ang tao, at ang taong
nakatuntong ng pag-aaral at kinilala ng kultura ay maituturing na sibilisa do. Ang humuhubog at lumilinang sa tao ay
tinatawag namang humanismo. Naniniwala ang mga humanista na ang tao ang sukatan ng lahat ng bagay kung kayat
mahalagang maipagkaloob sa kanya ang kalayaan sa pagpapahayag ng saloobin at kalayaan sa pagpapasya. Gaya ng
ipinahayag ni Protagoras (Villafuerte 1988): Ang panitikan ng mga humanista ay nakasulat sa wikang angkop na angkop
sa akdang susulatin.. Ito'y nagtataglay ng magkakaugnay at nagkakaisang balangkas, may buong kaisipan, nakaaaliw at
nagpapahalaga sa katotohanan.
Romantisismo
Natuklasang ang romantisismo ay umusbong sa Europa noong ikalawang hati ng ikalabing-walong dantaon, na
ipinalalagay ng maraming kritiko na kabaligtaran ng klasismo. Ito'y itinuring na isang kilusang sumabay sa paglaganap ng
agham at pilosopiya sa daigdig Dalawa ang uri ng romantisismo: romantisismong tradisyunal at rommantisismong
rebolusyonaryo. Ang una’y di dumadakila sa halagang pantao samantalang ang huli’y lumulutang ang pagkamasariing
karakter ng isang tauhan. Romantiko ang itinawag sa pamaraan ng pagsulat ng mga akdang pampanitikan sa Panahon
ng Romantisismo dahil ang mga sanaysay, tula at maikling kuwento na naisulat nang panahong iyon ay may pagka-
romantiko ang paksa, tema at istilo. Naniniwala ang mga romantisista sa lipunan na makatao, demokratikO at patuloy sa
pag-unlad.
22
MLO
BY: MLO
Inspirasyon ang tanging kasangkapan ng mga romantisista para mabatid ang nakakubling katotohanan, kabutihan at
kagandahan. Pinaniniwalaan din nilang inspirasyon at imahinasyon ang tanging bumubuo sa pagiging totoo at maganda
ng
isang akda. Sa pamamagitan nito, nabubuhay nang akda sapagkat nabibigyan ng bagong sigla ang mga
mambabasa sa akdang pinagtutuunan nila ng pansin
Realismo
Katotohanan kaysa kagandahan. Ito ang ipinaglalaban ng dulog na realismo. Sinumang ta0, anumang bagay at
lipunan ayon sa mga realista ay dapat maging makatotohanan ang paglalarawan o paglalahad. Sa mga realista, higit
nilang kinikilingan ang uri ng paksa ng 1sang akda kaysa paraan ng paglalahad nito. Dahil dito, hindi katakataka kung
ang maging paksa ng mga akdang makatotohanan ay nakapokus sa paksang sosyo-politikal, Kalayaan at katarungan
para sa mga naaapi. Hindi rin katakata kung ang paksang malaganap sa mga akdang nagpapakita ng realismo ay
nauuko sa kahirapan, Kamangmangan, karahasan, krimen, bisyo, katiwalian, kawalan ng katarungan, prostitusyon atbp
May mga simulain o prinsipyong nais ipahatid sa tao ng mga realista. 1 Walang hangganan ang pagbabago. 2
Katotohanan ang una't huling hantungan ninuman. 3 Hindi magaganap ang palsipikasyon ng tao sa realidad ng lipunan.
4. Pagtatala ng ibat ibang mukha ang buhay.
Formallsmo
Kung paanong naging tanyag sa panunuring pampanitikan ang dulog formalismo ay dahil na rin sa dami ng mga
pagsusuring ginamitan ng ganitong pagdulog. Maraming mananaliksik at kritiko ang nakatuklas sa pinag-ugatan ng
teoryang ito, kabilang ang mga isinulat ni Coleridge na itinuturing niyang "buhay dahil sa kaisahang nakapaloob dito.
Ang pagtuklas at pagpapaliwanag sa anyo ng akda ang tanging layunin ng pagsusuring formalistiko. Hindi
binibigyang diin sa teoryang ito ang buhay ng may-akda, hindi nakapaloob ang kasaysayan at lalong walang
mababanaag na implikasyong sosyolohikal, politikal, sikolohikal at ekonomikal. Samakatuwid, ang pisikal na katangian ng
akda ang pinakaubod ng pagdulog na ito.
Ang tunguhin ng dulog na ito ay matukoy ang (1) nilalaman, (2) kaanyuan o kayarian at (3) paraan ng pagkakasulat
ng akda. Kaugnay nito, napakahalaga ang teksto sa paggamit ng dulog na formalismo. Katunayan, kailangang masuri
ang tema O paksa ng akda, ang sensibilildad ng mga tauhan at pag-uugnayan ng mga salita, istruktura ng wika,
metapora, imahen at iba pang elemento ng akda.
Siko-Analitiko
May malaking impluwensiya ang pahayag ni Freud na tanging ang ekonomiya lamang ang motibo ng lipunan" sa
dulog siko-analitiko. Ang pahayag na ito ay may kinalaman sa paniniwalang naghahanap-buhay tayo para lamang lasapin
ang sarap ng buhay at nagkaroon lamang ng kaganapan ang pagiging isang tao buga ng kanyang kamalayan sa mga
nagaganap sa kanyang buhay.
Eksistensyalismo
Sa huling bahagi ng ikalawang dekada ng nakaraang dantaon sumilang ang dulog na eksistensyalismo. Ang ilang
kritiko ay nagpapalagay na isa lamang paniniwala ang dulog na ito. Ano ang mga patunay na ang sang akda ay gumamit
ng teoryang eksistensyalismo Kalayaan at awtentikoang tanging kinikilala ng dulog na eksistensyalismo. Sa pananaw na
ito, kitang-kita ng tao ang proseso ng pagiging tao upang mabuhay. Walang tiyak na simulain ang eksistensyalismo.
Maihahambing ang dulog na ito sa romantisismo dahil sa mahilig sa paghanap ng tunay na paraan ng pagpapahayag o
ekspresyon. Maihahambing din ito sa modernismo dahil nagpipilit itong magwasak 0 magpawalang-halaga sa
kasaysayan.
Feminismo
Lumitaw ang feminismo dahil na rin sa paniniwala ng karamihan na ang panitikan ay nasa kamay lamang ng mga
lalaking manunulat. Bukod dito, ang mga babae sa panitikan ay inilalarawan ng ilang manunulat na lalaki bilang mahina;
marupok, tatanga-tanga, sunud-sunuran, maramdamin, emosyonal, pantahanan, at masama. Kitang-kita sa mga akda ng
mga lalaking manunulat ang paglaganap ng opresyon sa kababaihan. Pinaniniwalaan sa dulog na ito ang sistemang
pangkababaihan bilang mga inidibidwal na di-kapantay ng kalalakihan gaya nang nais patunayan sa kilusang itinatag ni
Simone de Beauviour na sinusugan naman ni Virginia Woolf.
Sa ating bansa, ang mga kinikilalang manunulat na feminista tulad nina Genoveva Edroza-Matute, Lualhati Bautista,
Ruth Elynia Mabanglo, Lilia Quindoza Santiago, Joice Barrios at iba pa, ay tunay na nangahas na magpalaganap ng
kaisipang ng mga manunulat na babae na nagnanais na palayain ang diwa at damdaming nagpupuyos sa pamamagitan
23
MLO
BY: MLO
ng mga akdang pampanitikan. Sila ang mga feministang manunulat ma nagtatampok ng kanilang mga akda tulad ng
pagtatampok ng mga akdang isinulat ng mga kalalakihan.
Imahismo
Ito ang dulog na lumaganap sa mga panulaan sa Great Britain at North America sa pagitan ng mga taong 1909 at
1918. Ayon kay T. E. Hulme, ang tula ay kailangang magbawas ng mga di kailangang mga salita at sa halip ay ilarawan
ang paksa o diwa ng tula sa pamamagitan ng mga imahen. Layunin ng dulog imahismo na mailarawan nang ganap ang
isang paksa, mailahad nang walang pagkiling at malayal makapamili ng mga larawang maikikintal sa isip nagbabasa. Ang
mga natural na bagay sa paligid ay siya pinakamabisang gamiting simbolo para sa dulog na ito.
Naturalismo
Halos nakakatulad din ito ng dulog realismo sapagkat ang dulog naturalismo ay nakatuon sa mga bagay na may
kaugnayan sa likas na kapaligiran. Sa pamamagitan ng dulog na ito, inilalahad ang mga bagay bagay na may kaugnayan
sa doktrina o pilosopiya tungkol sa biyolohikal at sosyal na katangian ng kapaligiran upang makapamili ng paraan ng
pamumuhay ang tao at magkaroon ng malayang pagpapasya.
Arkitaypal
Ibinatay ang dulog arketipal sa sikolohiya ni Carl Jung na naniniwala na mayroong dalawang antas ang ating
kamalayan: ang personal na nagtatago ng mga alaala ng nakaraang pangyayari sa buhay at ang arketipal na nag-iingat
naman ng mga pinagsama-samang alaala na nakapaloob sa mga imahe at iba pang mga simbolismo. Kumukuha
karaniwan ng mga simbolismo o imahe sa mga kwentong hango sa mitolohiya, epiko, O maging sa Bibliya. Sa dulog na
ito, sinusuri ang paggamit ng mga simbolismo upang maipahayag ang mga kaisipan na may kaugnayan sa naging
karanasan ng mga tauhan sa isang akda. Karaniwan ng nababasa natin ang mga kinakatawan ng mga simbolong tulad
ng kalapati, tanikala, timbangan, kandila, sulo at iba pa.
Sosyolohohikal
Binibigyang tuon sa pagsusuri ng dulog sosyolohikal ang kalagayan ng mga panlipunang institusyon gaya ng
pamahalaan, pamilya, paaralan at iba pang mga nasasangkot sa lipunan. Sinasaklaw ang internal at external na
pagsusuri ng akdang binabasa na may partikular na katangiang humubog sa pagkatao.
DEKONSTRUKSYON
Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang iba’t ibang aspekto na bumubuo sa tao at mundo. Pinaniniwalaan kasi ng
ilang mga pilosopo at manunulat na walang iisang pananaw ang nag-udyok sa may-akda na sumulat kundi ang
pinaghaluhalong pananaw na ang nais iparating ay ang kabuuan ng pagtao at mundo. Dekada ’60: ipinakilala ni Jacques
Derrida. Batay sa ideyang walang permanenteng kahulugan ang teksto dahil ang wika ay di matatag at nagbabago.Higit
na mahalaga ang mambabasa kaysa sa may-akda sa pagtiyak ng kahulugan ng teksto. Layunin ng pag-aanalisa ang
paglalantad sa mga magkakaslungat na kahulugan o implikasyon ng teksto at ng mga salita at pangungusap.
Teoryang Queer
Ang layunin ng panitikan ay iangat at pagpantayin sa paningin ng lipunan sa mga homosexual. Kung ang mga babae
ay may feminismo ang mga homosexual naman ay queer.
Markismo/Marxismo
Ang layunin ng teoryang ito ay ipakita na ang tao o sumasagisag sa tao ay may sariling kakayahan na umangat
buhat sa pagdurusang dulot ng pang-ekononiyang kahirapan at suliraning panlipunan at pampulitika. Ang mga paraan ng
pag-ahon mula sa kalugmukan sa akda ay nagsisilbing modelo para sa mga mambabasa.
Mga Pamaraan sa Pagsusuri ng Akdang Pampanitikan

Ano ba ang pangunahing paraan sa pagsusuri ng Akdang Pampanitikan ? Ang Pagbabasa ang pangunahing paraan
sa pagsusuri ng akdang pampanitikan sapagkat walang magaganap na pagsusuri kung walang babasahing akda. Isang
gawaing interaksyunal ang pagbabasa. Ang pagbabasa o pagbasa ay pagkilala ng mga simbulo o sagisag ng nakalimbag at
pagpapakahulugan o interpretasyon sa mga ideya o kaisipan na gustong manunulat nailipat sa kaisipan ng mambabasa Ito ay
nangangailangan ng kakayahang pangkaispan dahil alam ang tunog(ponema) ng naisulat na letra. Maraming magandang
naidudulot ang pagabbasa at ito ay ang mga sumusunod 1.nadadagdagan ang kaalaman 2. Napapayaman ang kaalaman at
napapalawak ang talasalitaan 3. Nakararating sa mga pook na hindi pa narrating 4. Nahuhubog ang kaisipan at paninindigan
5. Nakakukuha ng mga mahahalgang impormasyon 6. Nakatutulong sa mabibigat na suliranin at damdamin 7. Nagbibigay ng
inspirasyon at nakikita ng iba’t ibang antas ng buhay at anyo ng daigdig. Layunin ng Pagbasa na magkaroon ng kalinawan
ang pag-iisip tungkol sa mga bagay na di malinaw sa kaalaman, magkaroon ng kapayapaan sa buhay dahil sa kaalaman sa
iba’t ibang larangan, magkaroon ng pagbabago sa paniniwala o kaugalian at Magkaroon ng bukas na isipan Matapos sa
pagbabasa ay handa na nating suriin ang mga akdang pampanitikan sa mga simpleng pagbibigya reaksyon sa mga
nakapaloob na element nito. Narito ang mga gabay sa pagsusuri ng iba’t ibang akdang pampanitikan.
24
MLO
BY: MLO
Mga Bahagi ng Panunuring Pampanitikan:
 Pamagat – binubuo ito ng pangalan ng akda at may-akda ng iyong sinusuri at paksa na iyong ilalahad sa paghihimay
 Panimula – impormasyon na may kaugnayan sa iyong sanaysay at kasiya-siyang pambungad na talata na kinabibilangan
ng angkop na pahayag ng tesis
 Paglalahad ng Tesis – kadalasang nakapaloob sa panimula; nagsasabi sa iyong mambabasa kung ano ang aasahan sa
kaniyang mababasa: ito ay nagpapahayag ng layunin ng iyong sanaysay – ang puntong iyong gusto iparating
 Katawan – naglalaman ng paliwanag ng iyong mga ideya at katibayan mula sa teksto at sumusuporta sa iyong inilalahad
na tesis
 Konklusyon – ang buod ang mga pangunahing punto na iyong ginawa, na may-katuturang komento tungkol sa teksto na
iyong pinag-aaralan
Paraan sa Pagsusuri ng Maikling Kwento

Elemento ng Maikling Kwento
1. Tauhan – ito nagpapagalaw at nagbibigay buhay sa kwento .
2.Tagpuan – tinutukoy nito ang lugar at panahon ng mga pinangyarihan.
3.Banghay – ito ay tumutukoy sa pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari sa kwento.
4.Tunggalian – makikita ito batay sa suliraning kinahaharap ng mga tauhan maaring ito ay tao laban sa tao, tao laban sa sarili,
tao laban sa lipunan, tao laban sa kapaligiran o kalikasan.
5. Magagandang Kaisipan o Pahayag – ito ang mga pahayag na nagbibigay mensahe o aral sa mga mambabasa
6. Simula at Wakas – tumutukoy sa paraan ng mga manunulat kung paano iya sinimulan at winakasan ang kwento. ito’y
maaaring may magandang simula ngunit may malungkot na katapusan.
Paraan sa Pagsusuri ng Tauhan
Bakit mahalaga ang tauhan sa kwento ? Ang ganda at bisa ng isang akda ay nakasalalay sa paglalarawan at
pagbibigay- buhay sa mga karakter na nalilikha ng manunulat.
Mga Uri ng Maikling Kwento
Kwento ng tauhan - inilalarawan ang mga pangyayaring pangkaugalian ng mga tauhang nagsisiganap upang
mabigyan ng kabuuan ang pag-unawa sa kanila ng isang mambabasa.
Kwento ng katutubong kulay - binibigyang-diin ang kapaligiran at mga pananamit ng mga tauhan, ang uri ng
pamumuhay, at hanapbuhay ng mga tao sa nasabing pook.
Kwentong bayan - nilalahad ang mga kuwentong pinag-uusapan sa kasalukuyan ng buong bayan.
Kwento ng kababalaghan - pinag-uusapan ang mga salaysaying hindi kapanipaniwala.
Kwento ng katatakutan - naglalaman ng mga pangyayaring kasindak-sindak.
Kwento ng madulang pangyayari - binibigyang diin ang kapanapanabik at mahahalagang pangyayari na
nakapagpapaiba o nakapagbago sa tauhan.
Kwentong sikolohiko - ipinadarama sa mga mambabasa ang damdamin ng isang tao sa harap ng isang pangyayari
at kalagayan. Ito ang uri ng maikling kuwentong bihirang isulat sapagkat may kahirapan ang paglalarawan ng kaisipan.
Kwento ng pakikipagsapalaran - nasa balangkas ng pangyayari ang interes ng kuwento. Kwento ng katatawanan -
nagbibigay-aliw at nagpapasaya naman sa mambabasa.
Kwento ng pag-ibig - tungkol sa pag iibigan ng
Paraan sa Pagsusuri ng Maikling Kwentong Bernakular
1. Suriin ang kwento ayon sa uri.
2. Suriin ito ayon sa paksang nakapaloob dito.
3. Suriin ito ayon sa nilalaman, tauhan, tagpuan at banghay.
4. Suriin ito ayon sa kaugnayan nito sa kamalayang panlipuan
5. Gamitan ng teorya sa pagsusuri.
25
MLO
BY: MLO
6. Suriin ito ayon sa taglay na bisa.
Uri ng Bisang Taglay sa Maikling Kwento
1. Bisang Pandamdamin – tumutukoy ito sa naging epekto o pagbabagong naganap sa iyong damdamin matapos mabasa
ang akda. 2. Bisang Pangkaisipan – tungkol naman ito sa pagbabago sa kaisipan dahil sa natutunan sa mga pangyayaring
naganap sa binasa.
3. Bisang Pangkaasalan – may kaugnayan naman ito sa pagkakaroon ng pagbabago sa iyong pananaw sa mga kaisipang
nakapaloob sa akda matapos itong mabasa.
Balangkas ng Maikling Kwento
“ Magparayang Puso”
I. URI NG KWENTO - alamin kung anong uri ng maikling kwento ito napapabilang.
II. PAMAGAT - dito nakasaad ang pinapaksa ng kwento.
Buod
III. NILALAMAN
A.Tauhan Dito sa bahaging ito iniisa-isa ang mga nagsiganap sa kwento. Issa - labinlimang taong gulang, mahilig magbasa
at manood ng palabas tungkol sa pag-ibig. Isang masayahing babae, positibo ang pananaw sa buhay at wagas kung
magmahal. Kasintahan ni Ben. Ben - labingpitong taong gulang, maunawain at mapagmahal na kasintahan ni Issa. Magulang
ni Issa - mahigpit at istrikto pagdating sa kanyang mga anak lalo na sa usapang pag-ibig.
B. TAGPUAN Pinapakita kung saan ang pinangyarihan ng mga kaganapan sa kwento. Novaliches Quezon City Silid-aralan
Bahay
C. GALAW NG PANGYAYARI o BANGHAY Dito ibinibigay ang sunod-sunod na pangyayari sa kwento.
A. Pangunahing Pangyayari - panimulang aksyon - matatagpuan ang tauhan, tagpuan, panahon at posibleng simula
ng suliranin at problema Hayskul ng magkakilala sina Ben at Issa. May lihim na pagtingin si Issa sa kanyang kaklaseng si Ben
ngunit lingid sa kanyang kaalaman ay may pagtingin rin si Ben sa kanya.
B.Pasidhi o Pataas na Pangyayari - pagkakaroon ng saglit na kasiglahan sa mga pangyayari sa kwento. - daan o
susi patungo sa pinakamahalagang pangyayari. Hindi nagtagal ay niligawan ni Ben si Issa at agad naman niya itong sinagot .
Naging maganda at masaya ang kanilang relasyon. Subalit ang relasyon nila ay lihim dahil mahigpit at pinagbabawalan si Issa
ng kanyang magulang.
C.Karurukan o Kasukdulan - pinakamahalagang bahagi ng kwento. - pinakahihintay ng mga mambabasa. - dito
nagaganap ang pinakamatinding problema. Nagsimula ang problema ng may naririnig si Issa na usapan sa kanilang paaralan
na di umano ay may kasama si Ben na buntis na babae . Hindi naniwala si Issa kahit pa napapansin at nararamdaman na
niyang nanlalamig na si Ben sa kanya. Naging pipi at bingi lamang siya kahit na iniiyakan niya ito tuwing gabi.
D.Kakalasan o Pababang Aksyon - bahaging bago magwakas ang kwento. - binibigyang sulosyon ang problema sa
kwento. Walang ginawa si Issa kundi ang umiyak ng umiyak tuwing gabi kaya naman kinabukasan ay kinausap niya si Ben
kung totoo ba ang kumakalat na usapan at ito’y inamin ni Ben. Nasaktan siya sa naging sagot ni Ben ngunit tiniis niya at
napagdesisyonan niyang makipaghiwalay na lamang alang-alang sa magiging anak ni Ben.
E.Wakas - bahaging nag-iiwan ng kakintalan o impresyon sa isipan ng mambabasa. - dito matatagpuan ang
pangunahing aral o mensahe sa kwento. - dito na wawakasan ang mga pangyayari sa kwento Si Issa, isang babaeng
nagmahal, nasaktan, nagparaya ngunit unti- unting bumangon at natutunan na ang tunay na Pag-ibig ay mayroong tamang
oras, pagkakataon, at naniniwalang may taong nakalaan para sa bawat tao.
IV. TAGLAY NA BISA - matapos mabasa ang kwento alamin kung anong pagbabago sa sarili ang iyong naramdaman
V. KAMALAYANG PANLIPUNAN - alamin kung ano ang ipinapakita o inilalarawan ng akda sa ating lipunan.Hindi na bago sa
ating lipunan ang maagang pakikipagrelasyon ng mga kabataan na nasa mura pang edad at ang malala pa dito ay naging
dahilan ito ng maagang pagbubuntis.
VI. TEORYA - sa pagsusuri mahalagang alam mo ang teoryang ginamit sa akda.Teoryang Romantisismo Ang pagpaparaya ni
Issa kay Ben ay isang halimbawa ng pag-ibig na maunawain. na kahit nasaktan ay inunawa at iniisp pa din ang kapakanan ng
magiging anak ni Ben.
26
MLO
BY: MLO
Paraan sa Pagsusur i ng tula
“ Hindi maaaring magkaroon ng tunay na tulang Tagalog kung walang tugma, kung walang sukat at walang taludturan - Inigo
Ed Regalado -
Anyo ng Tula
1. Tradisyonal - ito ay isang anyo ng tula na may sukat, tugma, at mga salitang may malalim na kahulugan.
2. Malayang Taludturan - isang tula nang walang sinusunod na patakaran kung hindi anumang naisin ng sumusulat.
3. Berso Blangko - ito’y tula na may sukat ngunit walang tugma.
Elemento ng Tula
1. Sukat - ito ay tumutukoy sa bilang ng pantig ng bawat taludtud na bumubuo sa isang saknong.
2. Saknong - isang grupo sa loob ng isang tula na may dalawa o maraming linya ( taludtud ).
3. Persona - tumutukoy sa nagsasalita sa tula. Una, ikalawa at ikatlong panauhan.
4. Tugma - ang hulung pantig ng huling salita ng bawat taludtud ay magkasintunog.
5. Kariktan - ito ay ang maririkit na salita na pumupukaw sa damdamin at kawilihan.
6. Talinghaga - ito’y mga salita na di tiyakang tumutukoy sa bagay na binabanggit, mga salita na nakatago ang kahulugan.
Mga Uri ng Tula

1.Tulang Liriko o Tulang Pandamdamin - nagtataglay ng mga karanasan, kaisipan, guniguni, pangarap at iba’t-ibang
damdaming maaaring madama ng may akda o ng ibang tao. Ito ay maikli at payak.
2. Tualng Pasalaysay ( Narrative Poetry) - naglalahad ng makukulay at mahahalagang tagpo sa buhay tulad ng pag-ibig,
pagkabigo at tagumpay. Naglalahad din ito ng katapangan at kagitingan ng mga bayani sa pakikidigma.
3. Tulang Patnigan - ito’y tulang nagbibigay aliw sa mga taong namatayan, at nagbibigay pagpapahalaga sa taong pumanaw.
4. Tulang Pantanghalan - binibigkas ng mga tauhan ang kanilang diyalogo sa paraang patula. Maaaring isama sa uring ito
ang mga tulang binibigkas sa sarswela at komedya.
Balangkas ng Tula
I.PAKSA
Pamagat : Isang Dipang Langit May-akda: Amado V. Hernandez
Sipi ng Akda
II.KAYARIAN
A. Uri: Tulang Pasalaysay
B. Estropa: Labing-isa
C. Ritmo/Indayog
1. Sukat: Lalabindalawahing pantig
2. Tugma: Tugmang Ganap at Di-Ganap
III. ANYO
A. Tono: Paghihimagsik at Pagdurusa
B. Tayutay:
Pagtutulad (Simile) - sintalim ng kidlat ang mga mata ng tanod. - anaki’y atungal ng hayop sa yungib.
27
MLO
BY: MLO
Pagmamalabis (Hayperbole) - sanlibong aninong iniluwa ng dilim. - sa munting dungawan tanging abot-
malas - isang dipang langit
Pandiwantao ( Personipikasyon - kung minsan’y gabi’y biglang magulangtang.
C. Talasalitaan Balasik - Kalupitan o Kabagsikan Tiwalag - Nauukol sa pagiging malaya Muog - matibay na
taguang bato Atungal - malakas na iyak ng malaking hayop Tanang - Tayo na
IV. PAGSUSURI
A. Paksa - Buhay sa loob ng kulungan
B. Diwa - Karanasan ng mga kinukulong - Pinagdadaanan ng mga bilanggo
C. Simbolismo - Puno = Pagkakasala - Kuta = Kulungan - Bintanang rehas = Dungawan - Kadena Tanikala
- Birang = Itim na panakip sa ulo
D. Himig - pagdurusa dahil sa pagtukoy ng kanyang pinagdaanan na kanyang inilahad sa loob ng kulungan.
- paghahangad ng kalayaan
V. IMPLIKASYON
A. Mensahe - pagiging matatag sa mga pagsubok sa buhay - ipagtanggol ang sariling karapatan - laging
magtiwala sa sariling kakayahan - laging manalig sa Diyos
Paraan sa Pagsusuri ng Dula

Dyanra ng Dula
1.Melodrama - ito’y nagwawakas sa kasiyahan bagama’t ang uring ito ay may malulungkot na sangkap na kung minsan ay
may labis na pananalita at damdamin ang ginamit.
2. Komedya - gumagamit ng kaugaliang marcha para sa pagpasok at pag-alis sa entablado, batalla o labanan na may
koreograpiya at madyik o mga mahihiwagang epekto sa palabas.
3. Trahedya - kabaliktaran ng komedya ang trahedya sapagkat ang dulang ito ay nauuwi sa pagkatalo o pagkamatay ng bida
o pangunahing tauhan.
4. Parsa - mga magkakabit- kabit o magkadugtong- dugtong na mga pangyayari ng isang dulang nakakatawa.
5. Saynete - dula tungkol sa lugar kung saan nagsimula ang kwento ng pangunahing tauhan at ang kanyang
pakikipagsapalaran.
Balangkas ng Dula
I. PAMAGAT
II. NILALAMAN •
A. Tauhan
B. Tagpuan
III.KAYARIAN
A. Dyanra
B. Teorya
IV. BUOD
V. PAGSUSURI
A. Gintong Aral Taglay na Bisa
B. Kamalayang Panlipunan
28
MLO
BY: MLO
GAWAIN
GAWAIN 3: Gumupit ng isang balita mula sa iyong paboritong pahayagan. Gupitin ang balita at suriin ayon sa angkop na
dulog nito. Pagkatapos, bumuo ng iyong sariling pananaw tungkol sa balita.
Pamanatayan:
Wastong gamit ng Dulog =10
Pagpapaliwanag sa pagsusuri ng dulog batay sa nilalaman ng paksa ng balita=15
Kaisipan =15
Kabuoang anyo ng pagsusuri =10
Kabuuan 50 puntos
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
29
MLO
BY: MLO
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
GAWAIN 2:Magtala ng tatlong pangunahing isyung kinahaharap ng bansa ngayon. Suriin ang mga isyung ito sa pamamagitan
ng paggamit ng mga dulog sa pagsusuring pampanitikan na tinalakay sa aralin. Gawin sa pamamagitan ng dayagram na ito.
Mga Isyu Dulog na Ginamit Pagpapaliwanag
1.
2.
3.
PAGTATAYA
GAWAIN 1: Basahin ang Kuwento ni Mabuti at gumawa ng isang balangkas sa panunuri gamit ang akdang ito.
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
30
MLO
BY: MLO
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
31
MLO
BY: MLO
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
OTHER REFERENCES
https://bestschooleverblog.wordpress.com/2017/08/03/panunuring-pampanitikan/
https://www.scribd.com/presentation/428816666/Pamamaraan-Ng-Pagsusuri-Ng-Panitikan
https://www.slideshare.net/kimdesabelle/pagsusuri-ng-akdang-pampanitikan

MODYUL 8
ANG FILIPINO SA LARANGAN NG HUMINIDADES

Iskedyul:____________________________________________
PANIMULA
Ang Modyul na ito ay tatatalakay at tutuklas sa pagkilala sa wikang Filipino sa larangan ng Humanidades. Sa modyul
ding ito bibigyang linaw ang mga koneksyon at magpapakita sa tao ang kaalaman sa sining sa pamamagitang ng iba’t ibang
disiplina gamit ang wikang Filipino.
LAYUNIN

A. Nai-isa-isa ang mga larangan sa huminades na may kaugnayan sa Filipino
B. Nakikilala ang Filipino sa wastong paggamit nito sa larangan ng Humanidades
C. Nagagamit ang Wikang Filipino sa larangan ng Humanidades
PAGTALAKAY
ANG FILIPINO SA LARANGAN NG HUMINIDADES
32
MLO
BY: MLO
Naipapakita ng tao ang kanyang kaalaman sa sining sa pamamagitan ng iba't ibang disiplina. Ito ang mga disiplinang
lumilinang sa kanyang pagkatao bilang malikhain at nag-isip sa kanyang sariling kakayahan. Walang sinuman ang may taglay
ng lahat ng displina ngunit maaaring dalawa, tatlo, tima o higit pa ang mayroon nito.
Larangan o Disiplina
Pagtukoy sa kung anong linya maibibilang ang tao sa iba't ibang kakayahan niya na gaya ng pagtuturo, pagkukuwenta, pag-
awIt pagpinta. pag-are pagsuat pagsasalita at marami pang iba. May malaking gampanin ang HUlMANIDADES dito.
Humanidades
Ito ay ang sining o pag-ibig na naiuukol sa kanyang.nakaqiqiliwan atnakahihiligan. Ang HUMANIDADES ay pagtukoy sa mga
sining biswall Sa pamamagitan nito'y naipapahayag nya ang kanyang nadarama. Ito ang sangay na may kinalaman sa
kaisipan at damdamin ng tao at kung paano siya makipag-ugnayan sa iba.
Ang mga araling nauukol sa tao o mga araling pantao "pagkatao," o "mga pagkatao" ng
 metodo ng malawakang pagsusuri (kritiko)
 pagpuna (anafitiko)
 at pagbabakasali (ispekulatibo);
Dahil sa tatlong metodong ito, itiatangi ang pag-aaral na ito na tinatawag ding humanidades o humanidades mula sa mga
imperikong (empirikal) gawi na ginagamit sa mga likas na agham at mga agham panlipunan.
llan sa mga halimbawa ng mga disiplina na may kaugnayan sa humanidades ang mga pag-aaral ng mga Sinauna at
makabagong mga
1. Wika
Ang salitang wika ay nagmula sa salitang Latin sa lengua, na ang literal
na Kahulugan ay dila", kayat ang magkasingtunog ang dila at wika. Ito
raw ay simbolong salita ng mga kaisipan, saloobin, behikulo o paraan
ng paghahatid ng ideya, opinion, pananaw lohika o mga kabatirang
ginagawa sa proseso na maaring pagsulat o pasalita.
Ayon sa pagpapahayag ni Constantino, isang dalubwika, ang wika ay
maituturing na behikulo ng pagpapahayag ng damdamin, isang
insrumento rin sa pagtatago at pagsisiwalat ng katotohanan.Ang wika
ay kasangkapan ng ating puitika at ekonomiya. Ang mabisang
paggamit nito ang nagpapakilos sa tao at nagagawang manipulahin ang mali at tama sa lipunang ating kinabibilangan.
Ayon kay Whitehead. isang edukador at pilosopong Ingles, ng wika ay kabuuan ng kaisipan ng lipunang lumikha nito. Bawat
wika ay naglalaman ng kinaugaliang palagay ng lahing lumikha nito. Ito raw ay salamin ng lahi at kanyang katauhan.
Sa depinisyon ni Gleason, ang wika ay masistemang set o balangkas ng mga sinasalitang tunog na inaayos sa paraang
arbitraryo na ginagamit ng mga taong nabibilang sa isang pangkat na kultura.
Ayon sa isang Aprikanong manunulat, ang wika ay kultura. Isa itong konektibong kaban ng karanasan ng mga tao at ng
kasaysayan ng wika. Dahil sa wikang nakatala sa mga aklat pangkasaysayan at panliteratura, nagkikita ng bayan ang
kanyang kultura na natutuhan nitong angkinin at ipagmalaki.
Ayon kay San Buenaventura, "Ang wika ay isang larawang binibigkas at isinusulat. Isang kahulugan, taguan, imbakan o
deposito ng kaalaman ng isang bansa."
Isang ingat-yaman ng mga tradisyong nakalagak ditto, sa medaling salita ang wika
ay kaisipan ng Isang bansa kayat kailanman itoy tapat sa pangangailangan at
mithiin ng sambayanan. Taglay nito ang hakaßhaka at katiyakan ng isang bansa.
Ang wika ayon kay Chomsky, ay isang prosesong mental.m5ay unibersal na
gramatika at mataas na abstrak na antas, may magkatulad na katangiang
linggwistik.
2. Panitikan
33
MLO
BY: MLO
Ang panitikan ay hindi lamang lumilinang ng nasyonalismo kundi itoly nag-ingat din ng mga karanasan, tradisyon, at mithinng
bawat bansa. Hinuhubog sa literatura ang kagandahan ng kultura ng bawat lipunan. Dito nasusulat ang henyo ng bawat
panahon. Ito y walang paglipas hanggang may tao sa sandaigdigan. Ang panitikan ay isang ilaw na walang kamatayan
tumatanglaw sa kabihasnan ng tao.
Ayon kay Atienza, Ramos, Salazar at Nazal, ang tunay na panitikan ay yaong walang Kamatayan, yaong nagpapahayag ng
damdamin ng tao bilang ganti niya sa reaksyon sa kanyang pang-araw-araw na pagsusumikap upang mabuhay at lumigaya
sa kanyang Kapaligiran at gayundin sa kanyang pagsusumikap na makita ang Maykapal.
Ayon kay Bro. Azarias, ang panitikan ay ang pagpapahayag ng damdamin ng tao, sa lipunan, sa pamahalaan, sa kapaligiran,
sa kapwa at sa Dakilang Lumikha
Ayon kay Webster, anumang bagay na naisasatitik, basta may kaugnayan sa pag-iisip at damdamin ng tao, maging ito'y
totoo, kathang-isipo bungang tulog lamang
Ayon kay Maria Ramos, ang panitikan ay kasaysayan ng kaluluwa ng mga mamamayan. Sa literature nasasalamin ang mga
layunin, damdamin, panaginip, pag-asa, hinaing, at guniguni ng mga mamamayan na nasususlat o binabanggit sa maganda,
makulay, makahulugan, matalinghaga at masinin9 na mga pahayag.
3.Kasaysayan
Ang kasaysayan o historya (mula sa Griyegong ioTopia,
historia, nangangahulugang "inkuwiri, kaalamang nakukuha
mula sa imbestigasyon") ay ang pag- aaral ng nakaraan,
partikular kung paano ito nakaaapekto sa mga tao sa
kasalukuyan.
4. Pilosopiya
Ang pilosopiya ay ang mapagkilatis na pag-aaral sa
mga pinakamalalim na katanungan na maaanng tanong
ng sangkatauhan. Sinisikap nrtong unawain ang mga
suliranin na mayroong malawak na saklaw at
nagsisilbing ugat sa mas marami pang mga tanong
tungkol sa katotohanan, tunay na kahulugan ng ating
buhay, saligan at nilalaman ng ating kaalaman, mga
bagay na binibIgyang-halaga, at ang talagang
ipinapahiwatig natin na gamit ang ibat ibang anyo ng
pakikipagtalastasan. Natatangi ang pilosopiya sa pagtalakay ng mga tanong na ito dahil sa mahigpit at binalangkas nitong
pamamaraan na gamit ang rasyunal na pangangatwiran. Nagmula ang salitang Pilosopiya sa mga salitang griyego na "Philia"
at "Sophia".Ang "Philo" ay nangangahulugang Pagmamahal" at ang"Sophia" naman ay "Karunungan". Kung pagsasamahin,
ito ay "Pagmamahal sa Karunungan". Kung kaya't ang Piiosopiya ay paagiang nagtatanong sa mga bagay-bagay upang
magbigay-linaw, mag-alay ng kasagutan at magdagdag ng karunungan sa nagtatanong. Sa modenong panahon,ang mga
kaguruan ang nagsisiIbing modernong pilosopo na may kaparehas na layunin na magturo sa mga nais matuto
5. Pananampalataya
Ang pananampalataya ay isang paniniwala sa isang diyos o mga diyos
o sa mga doktrina omga katuruan ng isang relihiyon. Ang
pananampalataya ay kadalasang hinanalili para sa "pay-asa",
"pagtitiwala" o "paniniwala"
Ang relihiyon ay isang kalipunan ng mga sistemang paniniwala, mga
sistemang kultural at pananaw sa daigdig na nag-uugnay ng
sangkatuhan sa espiritwalidad at minsan ay sa moralidad. Ang
maraming mga relihiyon ay may mga mitolohiya, mga simbolo, mga
tradisyon at mga sagradong kasaysayan na nilałayon na magbigay
34
MLO
BY: MLO
kahulugan sa buhay o paliwanag ang pinagmulan ng buhay o sansinukob. Ang mga ito ay humahango ng mga moralidad,
etika, mga batas relihiyoso o pamumuhay mula sa mga ideya nito ng kosmos at kalikasan ng tao. Tinatayang may mga 4,200
relihiyon sa mundo sa kasalukuyan.|2] Ang karaminan ng mga relihiyon ay may organisadong mga pag-aasal, pinuno (gaya
ng kapanan at pastor) o tagapagtatag, isang depinisyon ng kung ano ang bumubuo sa pagiging kasapi o pagsunod dito, mga
banal na lugar at mga kasulatang relihiyoso. Ang pagsasanay ng relihiyon ay kinabibilangan rin ng mga ritwal, mga sermon,
mga pag-alaala o henerasyon ng isang diyos, mga diyos o mga diyosa, mga paghahandog, mga pista, mga transiya, mga
inisiasyon, mga puneral, mga matrimonyo, meditasyon, panalangin, musika,sining, sayaw, o iba pang mga aspeto ng kultura
ng tao.
Ang salitang relihiyon ay minsang ginagamit upang ipalit sa pananampalataya gayunpaman, ayon kay Emile Durkheim, ang
relihiyon ay iba sa pananamapalataya o paniniwalang pansarili o pribado dahil ang relihiyon ay isang panininiwala na
natatanging pang panlipunan.
6. Biswal na Sining (napagmamasdang sining)
Ang mga biswal na sining ay isang uri ng "art forms" tulad na lamang ng pagguhit,
pagpipinta, iskuitura, printmaking, , photograpy video, fiimmaking at arkitektura. Kasama
nn sa loob ng visual arts ay ang mga pang-industriyang disenyo, graphic design and
fashion design.
7. Mga Sining na isinasagawa
(sining-pagganap/performing arts,
kung saan kasamaang musika.)
Ang Sining-pagganap ay ang mga un
o anyo ng sining na naiba mula sa
mga plastik na sining dahil sa ang
isinasagawang Sining ay gumagamit
ng sariling katawan, mukha, at ang
pagharap ng artista bilang isang midyum, samantalang ang plastik na
sining ay gumagamit ng mga materyal na katulad ng putik, metal, o pintura
na maaaring hubugin o baguhin upang makalikha ng isang pisikal o may katawang akda ng sining o masining na bagay.
8. Karagdagan dito ang mga paksang paminsan-minsan nauugnay sa mga araling pantao: tulad ng antropolohiya, at mga
pag-aaral pampook (area studies), bagaman tinuturing ang mga ito bilang mga agham paniipunan.
Ang Antropolohiya ay isang sistematikong pag-aaral ng pinagmulan, ebolusyonat kultura ng tao. Tulad ng isang siyentista ang
mga antrologo ay nagsisiyasatsa mga pangkalahatang ugnayan sa gawi ng tao. Nagiging batayan din ng pag-aaralang mga
materyal at di materyai na bagay tufaú ng kasuotan, tirahan paniniwafa at pagpapahalaga.
Tinatawag na mga humanista o "maka-pantao" (iba mula sa salitang makatao) ang mga dalubhasang nag-aaral ng mga
araling pantao. Sa sining, kasama rito ang pagpipinta at pagililok maging ang mga pagtatanghal sa teatro, mga sayaw,
panitikan, at sining pangwika. Naging popular ang pag-aaral pantao noong mga kapanahunan ng Renaissance ('muling
pagsilang, "pagbabalik", o "muling pagkabuhay" ng mga pag-aaral ng mga klasikO o Sinaunang kalinangan at sining), isang
panahon kung kailan nakahiligan ng mga mamamayan ang pagiging IIkas ng tao o "likas na katangian ng tao". Samakatuwid,
matatawag din ang pag-aaral na ito Dilang mga araling hinggil sa sangkatauhan, pag-aaral ng (likas na) pagkatao (ng tao), o
pag-aaral ng pagiging tao (ng tao). Naganap ang panahon ng "Muling Pagsilang" sa Europa, nagsimula sa ltalya, mula ika-14
hanggang ika-16 na dantaon. Ang panahong ito ang naging marka o pananda sa transisyono pagpapalit ng kapanahunan
mula sa midyebal (panggitna) patungong makabago modernong panahon.
Ang Sining ng Paglikha

Taglay ng HUMANIDADES ang sining ng paglikha na ginagamitan ng kamay na nangunguna ng ganda sa likhang
imahinasyon ng isang tao. Maaaring ipakita ito sa larangan ng:
1. Arkitektura
Paglikha ng bawat disenyong maingat na sinisukat at binabagay ang hitsura ng isang bahay, gusal, museleo, kapilya o ng
kahit ano pa mang gawang istruktura.
 San Juanico Bridge

 Philippine Arena
 Palasyo ng Malacanang
35
MLO
BY: MLO
 Twin Tower ng Malaysia
 Eifel tower ng Paris
 Big Ben ng London
 Taj Mahal ng India
2 Pag-eeskultura
Ang paglilok sa mukha ng isang bagay, tao, gusali o ng kabuuang replika nito. Gumagamit ng medium ang iskultor bilang
pangunahing instrumento niya sa paglikha ng Sining.
 UP Oblation
 Rizal Monument
 Paete
3. Pagpipinta
Ang sining ng pagsasama-sama ng mga kulay upang makapagpakita ng napakagandang larawan na siyang nakikita sa
lipunan. Kilala sa ganitong larangan si JUAN LUNA sa kanyang Spolarium at FERNANDO AMORSOLO.
 Spolarium
 Monalisa
4. Pagsasayaw
Ang damdaming naisisiwalat sa pamamagitan ng pag-indak at indayog ng katawaan. Maaring magtanhal ng kasal,
seremonya ng pasasalamat, pagdiriwang ng kapiyestahan, pag-alala sa mga yumao at iba pa. noong unang panahon, ito ay
higit na ginagamit ng mga ninuno upang magpakita ng aliw, makapagpalipas ng oras at makapaghandog.
 Pandango sa Ilaw
 Carinosa
 Tinikling
5. Pag-awit/ Musika
Ang pag-awit ay isang sining na pagtitipon ng tinig at himig. Ang pag-awit ay higit na emosyonal kaysa pagsasayaw sapagkat
naibibigay nito ang kahulugan ng nararamdaman kaysa sa ikinikilos.
 It Really Hurts
 Dungdungwen kan to
6. Panggagamot
Ang kaalamang sining sa pagsasama-sama ng mga kemikal upang maging gamut sa nakakalasong karamdaman, sining sa
pagbabalot at pagtahi ng mga nawakwak na tissue ng mga kalamnan, ang pagdurugtong at pagpatid ng mga ugat ng tao para
sa ikabubuti ng nito. Ang pagdampot ng mga halamang gamut bilang alternatibong solusyon sa panggagamot t kung paano
nila ito naisipang gawing sabon, tsaa, kape, pulbos, juice at kung ano pang makabagong pamamaraan sa kanilang ipinakilala
na tintawag nilang mga food supplements. Isa itong sining sa kanilang larangan at disiplina.
 Operasyon
 Braces
 Skin Light
 Retoke
7. Pagtuturo
Isang sining ang nangangailangan ng malaking hamon upang maipakilala at maituro nang mabisa ang paksa sa bawat
asignatura. Ang mag estudyante ay iba-iba ang mga dulog sa pagtanggap ng aralin. Makaktulong ang sining ng deduction,
induction, art of questioning, project making, role playing, discussion at iba pang dulog na angkop di lang sa asignatura
maging sa mga estudyanteg gagamit.
8. Ang Sining Panteatro

Isang disiplinang nagagawa sa harapan ng madla kung paano umarte, magpalit ng emosyon batay sa hinihingi ng iskrip sa
kuwento. Ang Sining sa pagganap ay binibigyan ng malaking atensyon sa urig ito. Mahirap humarap at umarte na masaya
kung ang iyong nararamdaman ay hinagpis at lungkot kung kaya’t masasabi nating isang sining kung paano magagawa ang
mga bagay na ito. Ang mukha ng teatro.
 Le Misserable
9. Ang Sining ng Pelikula

Isang sining na itinatanghal sa harapan ng camera at pagpapalabas sa mga wide screen. Kinasasangkutan ditto ay ang mga
tanyag at batikang mga artista na siyang bumubuhay sa sining ng pagkukuwento.
Hal. Titanic, Spiderman, Hello Love Goodbye.
10.Pag-aabosya
36
MLO
BY: MLO
Sining na lumilikom sa karapatang pantao. Lumilikha ng angkop na batas sa bawat kaligiran na sosyodad ito man ay pantao,
panghayop, o ng mga pangkalikasang kailangang ingatan. Pinag-aaralan ditto ang Konstitusyon at mga Batas.
GAWAIN
I. Ipaliwanag amg mga sumusunod sa loob ng 3-5 pangungusap

1. Gaano kahalaga sa buhay ng tao ang Humanidades
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
2. Ano ang pinakatampok o pinakapangunahing ganit ng wika sa sangkatauhan
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
3. Maglahad ng mga mahahalagag ambag ng panitikan sa kasaysayan ng Pilipinas
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
4. Ibigay ang Pilosopiya mo sa Buhay.
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
5. Hindi ka maliligtas ng relihiyon kundi sa pamamagitan ng pananampalataya mo sa poong maykapal.
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
6. Ano-anong genre ng musika ang kinahihiligan mo? Bakit?
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
7. Ano-ano ang naitutulong ng pagsasayaw sa kalusugan?
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
8. Naniniwala k aba na ang Edukasyo ang sandata sa pag-abot ng mga pangarap sa buhay? Bakit?
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
9. Ang kalusugan ay Kayamanan
37
MLO
BY: MLO
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
10. Maglista ng mga ‘di mabuting dulot ng lagging panonood ng kung ano-ano sa Facebook o Youtube?
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
PAGTATAYA
Ilahad ang mga damdaming makikita sa mga sumusunod na larawan bilang sining biswal.
1.
2.
3.
4.
5.
38
MLO
BY: MLO
OTHER REFERENCES
https://quizlet.com/304085295/yunit-1-aralin-2-tekstong-humanidades-flash-cards/

MODYUL 9
AGHAM PANLIPUNAN AT IBA PANG KAUGNAY NA LARANGAN

Iskedyul:____________________________________________
PANIMULA
Ang Modyul na ito ay tatatalakay at tutuklas sa pagkilala sa wikang Filipino sa mga dagdag na larangan hinggil sa
Agham Panlipunan. Sa modyul ding ito bibigyang linaw ang mga koneksyon at magpapakita sa tao ang kaalaman sa sining
sa pamamagitang ng iba’t ibang disiplina gamit ang wikang Filipino.
LAYUNIN

A. Maipaliwanag ang kahulugan, layunin at kahalagahan ng agham panlipunan
B. Makapagmungkahi ng mga paraan upang masolusyonan ang mga suliraning panlipunan na may
kinalaman sa agham panlipunan
C. Makapagbigay mungkahi ng mga solusyon hinggil sa mga problemang kinahaharap ng bansa.
PAGTALAKAY
AGHAM PANLIPUNAN AT IBA PANG KAUGNAY NA LARANGAN

Naipapakita ng tao ang kanyang kaalaman sa sining sa pamamagitan ng iba't ibang disiplina. Ito ang mga
disiplinang lumilinang sa kanyang pagkatao bilang malikhain at nag-isip sa kanyang sariling kakayahan. Walang
sinuman ang may taglay ng lahat ng displina ngunit maaaring dalawa, tatlo, tima o higit pa ang mayroon nito.
Larangan o Disiplina
39
MLO
BY: MLO
Pagtukoy sa kung anong linya maibibilang ang tao sa iba't ibang kakayahan niya na gaya ng pagtuturo,
pagkukuwenta, pag-awIt pagpinta. pag-are pagsuat pagsasalita at marami pang iba. May malaking gampanin ang
HUlMANIDADES dito.
Humanidades
Ito ay ang sining o pag-ibig na naiuukol sa kanyang.nakaqiqiliwan atnakahihiligan. Ang HUMANIDADES ay
pagtukoy sa mga sining biswall Sa pamamagitan nito'y naipapahayag nya ang kanyang nadarama. Ito ang sangay
na may kinalaman sa kaisipan at damdamin ng tao at kung paano siya makipag-ugnayan sa iba.
Ang mga araling nauukol sa tao o mga araling pantao "pagkatao," o "mga pagkatao" ng
 metodo ng malawakang pagsusuri (kritiko)
 pagpuna (anafitiko)
 at pagbabakasali (ispekulatibo);
Dahil sa tatlong metodong ito, itiatangi ang pag-aaral na ito na tinatawag ding humanidades o humanidades
mula sa mga imperikong (empirikal) gawi na ginagamit sa mga likas na agham at mga agham panlipunan.
llan sa mga halimbawa ng mga disiplina na may kaugnayan sa humanidades ang mga pag-aaral ng mga
Sinauna at makabagong mga
1. Wika
Ang salitang wika ay nagmula sa salitang Latin sa lengua, na ang literal na Kahulugan ay dila", kayat ang
magkasingtunog ang dila at wika. Ito raw ay simbolong salita ng mga kaisipan, saloobin, behikulo o paraan ng
paghahatid ng ideya, opinion, pananaw lohika o mga kabatirang ginagawa sa proseso na maaring pagsulat o
pasalita.
Ayon sa pagpapahayag ni Constantino, isang dalubwika, ang wika ay maituturing na behikulo ng
pagpapahayag ng damdamin, isang insrumento rin sa pagtatago at pagsisiwalat ng katotohanan.Ang wika ay
kasangkapan ng ating puitika at ekonomiya. Ang mabisang paggamit nito ang nagpapakilos sa tao at nagagawang
manipulahin ang mali at tama sa lipunang ating kinabibilangan.
Ayon kay Whitehead. isang edukador at pilosopong Ingles, ng wika ay kabuuan ng kaisipan ng lipunang
lumikha nito. Bawat wika ay naglalaman ng kinaugaliang palagay ng lahing lumikha nito. Ito raw ay salamin ng lahi
at kanyang katauhan.
Sa depinisyon ni Gleason, ang wika ay masistemang set o balangkas ng mga sinasalitang tunog na
inaayos sa paraang arbitraryo na ginagamit ng mga taong nabibilang sa isang pangkat na kultura.
Ayon sa isang Aprikanong manunulat, ang wika ay kultura. Isa itong konektibong kaban ng karanasan ng
mga tao at ng kasaysayan ng wika. Dahil sa wikang nakatala sa mga aklat pangkasaysayan at panliteratura,
nagkikita ng bayan ang kanyang kultura na natutuhan nitong angkinin at ipagmalaki.
Ayon kay San Buenaventura, "Ang wika ay isang larawang binibigkas at isinusulat. Isang kahulugan,
taguan, imbakan o deposito ng kaalaman ng isang bansa."
Isang ingat-yaman ng mga tradisyong nakalagak ditto, sa medaling salita ang wika ay kaisipan ng Isang
bansa kayat kailanman itoy tapat sa pangangailangan at mithiin ng sambayanan. Taglay nito ang hakaßhaka at
katiyakan ng isang bansa.
Ang wika ayon kay Chomsky, ay isang prosesong mental.m5ay unibersal na gramatika at mataas na
abstrak na antas, may magkatulad na katangiang linggwistik.
2. Panitikan
Ang panitikan ay hindi lamang lumilinang ng nasyonalismo kundi itoly nag-ingat din ng mga karanasan,
tradisyon, at mithinng bawat bansa. Hinuhubog sa literatura ang kagandahan ng kultura ng bawat lipunan. Dito
40
MLO
BY: MLO
nasusulat ang henyo ng bawat panahon. Ito y walang paglipas hanggang may tao sa sandaigdigan. Ang panitikan
ay isang ilaw na walang kamatayan tumatanglaw sa kabihasnan ng tao.
Ayon kay Atienza, Ramos, Salazar at Nazal, ang tunay na panitikan ay yaong walang Kamatayan, yaong
nagpapahayag ng damdamin ng tao bilang ganti niya sa reaksyon sa kanyang pang-araw-araw na pagsusumikap
upang mabuhay at lumigaya sa kanyang Kapaligiran at gayundin sa kanyang pagsusumikap na makita ang
Maykapal.
Ayon kay Bro. Azarias, ang panitikan ay ang pagpapahayag ng damdamin ng tao, sa lipunan, sa
pamahalaan, sa kapaligiran, sa kapwa at sa Dakilang Lumikha
Ayon kay Webster, anumang bagay na naisasatitik, basta may kaugnayan sa pag-iisip at damdamin ng tao,
maging ito'y totoo, kathang-isipo bungang tulog lamang
Ayon kay Maria Ramos, ang panitikan ay kasaysayan ng kaluluwa ng mga mamamayan. Sa literature
nasasalamin ang mga layunin, damdamin, panaginip, pag-asa, hinaing, at guniguni ng mga mamamayan na
nasususlat o binabanggit sa maganda, makulay, makahulugan, matalinghaga at masinin9 na mga pahayag.
3.Kasaysayan
Ang kasaysayan o historya (mula sa Griyegong ioTopia, historia, nangangahulugang "inkuwiri, kaalamang
nakukuha mula sa imbestigasyon") ay ang pag- aaral ng nakaraan, partikular kung paano ito nakaaapekto sa mga
tao sa kasalukuyan.
4. Pilosopiya
Ang pilosopiya ay ang mapagkilatis na pag-aaral sa mga pinakamalalim na katanungan na maaanng
tanong ng sangkatauhan. Sinisikap nrtong unawain ang mga suliranin na mayroong malawak na saklaw at
nagsisilbing ugat sa mas marami pang mga tanong tungkol sa katotohanan, tunay na kahulugan ng ating buhay,
saligan at nilalaman ng ating kaalaman, mga bagay na binibIgyang-halaga, at ang talagang ipinapahiwatig natin na
gamit ang ibat ibang anyo ng pakikipagtalastasan. Natatangi ang pilosopiya sa pagtalakay ng mga tanong na ito
dahil sa mahigpit at binalangkas nitong pamamaraan na gamit ang rasyunal na pangangatwiran. Nagmula ang
salitang Pilosopiya sa mga salitang griyego na "Philia" at "Sophia".Ang "Philo" ay nangangahulugang Pagmamahal"
at ang"Sophia" naman ay "Karunungan". Kung pagsasamahin, ito ay "Pagmamahal sa Karunungan". Kung kaya't
ang Piiosopiya ay paagiang nagtatanong sa mga bagay-bagay upang magbigay-linaw, mag-alay ng kasagutan at
magdagdag ng karunungan sa nagtatanong. Sa modenong panahon,ang mga kaguruan ang nagsisiIbing
modernong pilosopo na may kaparehas na layunin na magturo sa mga nais matuto
5. Pananampalataya
Ang pananampalataya ay isang paniniwala sa isang diyos o mga diyos o sa mga doktrina omga katuruan
ng isang relihiyon. Ang pananampalataya ay kadalasang hinanalili para sa "pay-asa", "pagtitiwala" o "paniniwala"
Ang relihiyon ay isang kalipunan ng mga sistemang paniniwala, mga sistemang kultural at pananaw sa
daigdig na nag-uugnay ng sangkatuhan sa espiritwalidad at minsan ay sa moralidad. Ang maraming mga relihiyon
ay may mga mitolohiya, mga simbolo, mga tradisyon at mga sagradong kasaysayan na nilałayon na magbigay
kahulugan sa buhay o paliwanag ang pinagmulan ng buhay o sansinukob. Ang mga ito ay humahango ng mga
moralidad, etika, mga batas relihiyoso o pamumuhay mula sa mga ideya nito ng kosmos at kalikasan ng tao.
Tinatayang may mga 4,200 relihiyon sa mundo sa kasalukuyan.|2] Ang karaminan ng mga relihiyon ay may
organisadong mga pag-aasal, pinuno (gaya ng kapanan at pastor) o tagapagtatag, isang depinisyon ng kung ano
ang bumubuo sa pagiging kasapi o pagsunod dito, mga banal na lugar at mga kasulatang relihiyoso. Ang
pagsasanay ng relihiyon ay kinabibilangan rin ng mga ritwal, mga sermon, mga pag-alaala o henerasyon ng isang
diyos, mga diyos o mga diyosa, mga paghahandog, mga pista, mga transiya, mga inisiasyon, mga puneral, mga
matrimonyo, meditasyon, panalangin, musika,sining, sayaw, o iba pang mga aspeto ng kultura ng tao.
Ang salitang relihiyon ay minsang ginagamit upang ipalit sa pananampalataya gayunpaman, ayon kay
Emile Durkheim, ang relihiyon ay iba sa pananamapalataya o paniniwalang pansarili o pribado dahil ang relihiyon
ay isang panininiwala na natatanging pang panlipunan.
41
MLO
BY: MLO
6. Biswal na Sining (napagmamasdang sining)
Ang mga biswal na sining ay isang uri ng "art forms" tulad na lamang ng pagguhit, pagpipinta, iskuitura,
printmaking, , photograpy video, fiimmaking at arkitektura. Kasama nn sa loob ng visual arts ay ang mga pang-
industriyang disenyo, graphic design and fashion design.
7. Mga Sining na isinasagawa (sining-pagganap/performing arts, kung saan kasamaang musika.)
Ang Sining-pagganap ay ang mga un o anyo ng sining na naiba mula sa mga plastik na sining dahil sa ang
isinasagawang Sining ay gumagamit ng sariling katawan, mukha, at ang pagharap ng artista bilang isang midyum,
samantalang ang plastik na sining ay gumagamit ng mga materyal na katulad ng putik, metal, o pintura na
maaaring hubugin o baguhin upang makalikha ng isang pisikal o may katawang akda ng sining o masining na
bagay.
8. Karagdagan dito ang mga paksang paminsan-minsan nauugnay sa mga araling pantao: tulad ng antropolohiya,
at mga pag-aaral pampook (area studies), bagaman tinuturing ang mga ito bilang mga agham paniipunan.
Ang Antropolohiya ay isang sistematikong pag-aaral ng pinagmulan, ebolusyonat kultura ng tao. Tulad ng
isang siyentista ang mga antrologo ay nagsisiyasatsa mga pangkalahatang ugnayan sa gawi ng tao. Nagiging
batayan din ng pag-aaralang mga materyal at di materyai na bagay tufaú ng kasuotan, tirahan paniniwafa at
pagpapahalaga.
Tinatawag na mga humanista o "maka-pantao" (iba mula sa salitang makatao) ang mga dalubhasang nag-
aaral ng mga araling pantao. Sa sining, kasama rito ang pagpipinta at pagililok maging ang mga pagtatanghal sa
teatro, mga sayaw, panitikan, at sining pangwika. Naging popular ang pag-aaral pantao noong mga kapanahunan
ng Renaissance ('muling pagsilang, "pagbabalik", o "muling pagkabuhay" ng mga pag-aaral ng mga klasikO o
Sinaunang kalinangan at sining), isang panahon kung kailan nakahiligan ng mga mamamayan ang pagiging IIkas
ng tao o "likas na katangian ng tao". Samakatuwid, matatawag din ang pag-aaral na ito Dilang mga araling hinggil
sa sangkatauhan, pag-aaral ng (likas na) pagkatao (ng tao), o pag-aaral ng pagiging tao (ng tao). Naganap ang
panahon ng "Muling Pagsilang" sa Europa, nagsimula sa ltalya, mula ika-14 hanggang ika-16 na dantaon. Ang
panahong ito ang naging marka o pananda sa transisyono pagpapalit ng kapanahunan mula sa midyebal
(panggitna) patungong makabago modernong panahon.
Ang Sining ng Paglikha
Taglay ng HUMANIDADES ang sining ng paglikha na ginagamitan ng kamay na
nainunuima ng ganda sa likhang imahinasyon ng isang tao. Maaaring ipakita ito sa larangan ng:
1. Arkitektura
Paglikha ng bawat disenyong maingat na sinisukat at binabagay ang hitsura ng isang bahay, gusal,
museleo, kapilya o ng kahit ano pa mang gawang istruktura.
2 Pag-eeskultura
Ang paglilok sa mukha ng isang bagay, tao, gusali o ng kabuuang replika nito. Gumagamit ng medium ang
iskultor bilang pangunahing instrumento niya sa paglikha ng Sining.
3. Pagpipinta
Ang sining ng pagsasama-sama ng mga kulay upang makapagpakita ng napakagandang larawan na
siyang nakikita sa lipunan. Kilala sa ganitong larangan si JUAN LUNA sa kanyang Spolarium at FERNANDO
AMORSOLO.
4. Pagsasayaw
Ang damdaming naisisiwalat sa pamamagitan ng pag-indak at indayog ng katawaan. Maaring magtanhal
ng kasal, seremonya ng pasasalamat, pagdiriwang ng kapiyestahan, pag-alala sa mga yumao at iba pa. noong
unang panahon, ito ay higit na ginagamit ng mga ninuno upang magpakita ng aliw, makapagpalipas ng oras at
makapaghandog.
42
MLO
BY: MLO
5. Pag-awit/ Musika
Ang pag-awit ay isang sining na pagtitipon ng tinig at himig. Ang pag-awit ay higit na emosyonal kaysa
pagsasayaw sapagkat naibibigay nito ang kahulugan ng nararamdaman kaysa sa ikinikilos.
6. Panggagamot
Ang kaalamang sining sa pagsasama-sama ng mga kemikal upang maging gamut sa nakakalasong
karamdaman, sining sa pagbabalot at pagtahi ng mga nawakwak na tissue ng mga kalamnan, ang pagdurugtong at
pagpatid ng mga ugat ng tao para sa ikabubuti ng nito. Ang pagdampot ng mga halamang gamut bilang
alternatibong solusyon sa panggagamot t kung paano nila ito naisipang gawing sabon, tsaa, kape, pulbos, juice at
kung ano pang makabagong pamamaraan sa kanilang ipinakilala na tintawag nilang mga food supplements. Isa
itong sining sa kanilang larangan at disiplina.
7. Pagtuturo
Isang sining ang nangangailangan ng malaking hamon upang maipakilala at maituro nang mabisa ang
paksa sa bawat asignatura. Ang mag estudyante ay iba-iba ang mga dulog sa pagtanggap ng aralin. Makaktulong
ang sining ng deduction, induction, art of questioning, project making, role playing, discussion at iba pang dulog na
angkop di lang sa asignatura maging sa mga estudyanteg gagamit.
8. Ang Sining Panteatro

Isang disiplinang nagagawa sa harapan ng madla kung paano umarte, magpalit ng emosyon batay sa
hinihingi ng iskrip sa kuwento. Ang Sining sa pagganap ay binibigyan ng malaking atensyon sa urig ito. Mahirap
humarap at umarte na masaya kung ang iyong nararamdaman ay hinagpis at lungkot kung kaya’t masasabi nating
isang sining kung paano magagawa ang mga bagay na ito. Ang mukha ng teatro.
9. Ang Sining ng Pelikula

Isang sining na itinatanghal sa harapan ng camera at pagpapalabas sa mga wide screen. Kinasasangkutan
ditto ay ang mga tanyag at batikang mga artista na siyang bumubuhay sa sining ng pagkukuwento.
Hal. Titanic, Spiderman, Hello Love Goodbye.
Agham Panlipunan
Ito'y sangay ng siyensya na tumatalakay sa mga paksang may kaugnayan sa mga institusyon, gawain ng
lipunan at ang ugnayang personal ng bawat nilalang bilang bahagi ng komunidad.
Ang lipunan ay isang pangkat ng mga tao na binibigyan ng katangian o paglalarawan sa mga huwaran ng
mga pagkakaugnay ng bawat isa na binabahagi ang naiibang kultura at/o mga insutusyon. Ang Lipunan din ay
isang pangkat ng mga taong nagtutulungan at nagkakaisa mas malawak, isang ekonomika, panlipunan at
imprastrakturang industriyal ang lipunan, na binubuo ng isang magkakaibang maraming tao. Maaaring magkakaiba
ang mga kasapi ng isang lipunan mula sa iba’t ibang mga pangkat etniko. Maaaring isang partikular na pangkat
etniko ang isang lipunan, katulad ng mga Saxon, isang estadong bansa, katulad ng Bhutan, o sa mas pinalawak
pang grupo, katulad ng kanlurang lipunan.
Maaaring tumukoy din ang salitang lipunan sa mga organisadong boluntaryong asosayon ng mga tao para
sa mga layuning relihiyoso, kultural, maka-agham, pang-politika, patriyotiko, o ibang pang dahilan. Sosyolohiya
ang siyentipikong, o akademikong, pag-aaral ng lipunan at kaugalian ng mga tao. Maaan rin itong tumukoy sa yunit
ng Isang lipunan.
Mga Saklaw ng Agham Panlipunan
1. Relasyon o kaugnayan ng iba't ibang grupong etniko
Ang ibat ibang mga pangkat-etniko sa Pilipinas ay kinikilala ang Kanilang sarili sa isa o higit pa na mga
salik katulad ng lipi, wika, relihiyon o sa isang magkatulad na kasaysayan. Binubuo ng malaking mayorya ng
populasyon ng pangkat na ninirahan sa kapatagan na Austranesyano, at naging Kristiyano mula sa pagiging
Animismo, Hinduismo, Budismo o lslam sa loob ng tatlong daang taon ng pananakop ng mga Kastila Mula hilaga
hanggang timog, ang pinakamarami sa mga pangkat na ito ay mga llokano, mga Pangasinense, mga Tagalog, mga
43
MLO
BY: MLO
Kapampangan, mga Bikolano, at mga Bisaya. Sinasabi minsan na bahagi ang mga pangkat na ito sa lahing
Austranesyano ato lahing Malay, bagaman, kadalasang tinuturing ng marami na walang batayang pang-agham ang
guhit-balangkas na nakabatay sa lahi, lalo na dahil sa tinuturing na Pilipino ang mga Negnto sa Pilipinas.
Mga Pangkat ng Pilipino
Ang mga yamang tao ng bansang Pilipinas ay ang kanyang mamamayan. Pilipino ang tawag sa kanila.
Ngunit iba't iba ang pangkat na kanilang kinabibilangan. Iba't iba rin ang tawag sa kanila. Isa sa mga ninuno ang
mga lta. Tinatawag din silang Negrito, Ayta o Baluga. Karaniwang naninirahan sila sa Luzon. Ito ay sa mga bung
Zambales, Quezon, Laguna at Cagayan. May naninirahan din sa mga bundok ng Panay at Negros. Tulad ng mga
lta, ang mga Ifugao at Kalinga ay sa Luzon din naninirahan. Matatagpuan sila sa Mountain Province. Ang mga
Ifugao ang nagtayo ng tanyag na hagdan-hagdang palayan dalawang libong taon na ang nakakaraan. Ang isa
pang pangkat ng Pilipino sa Luzon ay ang mga llokano. Karaniwang nakatira Sila sa bandang hilaga ng Luzon.
Ngunit may mga Ilokano rin sa ibang bahagi ng Visayas at Mindanao. Naninirahan sila sa nga lugar na ito upang
maghanapbuhay, mangalakal, o mag-asawa. Matitipid at masisipag sila. Matatagpuan naman sa kalagitnaan at
katimugan ng Luzon ang mga Tagalog. Sila ang pangalawa sa pinakamalaking pangkat ng Kristiyano sa Pilipinas.
Kilala rin ang mga Mangyan sa Luzon. Matatagpuan sila sa pulo ng Mindoro. Karamihan sa kanila ay may panlabas
na anyo at paraan ng pamumuhay na payak at tulad pa rin ng ating mga ninuno. Iba-iba rin ang pangkat ng Pilipino
sa mga pulo ng Visayas. Isa na rito ang mga Cebuano na may pinakamalaking pangkat na nasabing rehiyon. Kilala
sila sa katutubong awit na "Matud Nila" at sayaw na Rosas Pandan. Taga-Visayas din ang mga llonggo. Kilala
naman sila sa katutubong awit na Dandansoy at sayaw na Cariñosa. Mga Waray naman ang pangkat ng Pilipino sa
Leyte at Samar. Ang ilan sa mga ito ay ang mga Badjao, Maranao, Tausug, Tboli, at Manobo. Nakatira sa baybay-
dagat ang mga Badjao. Matatagpuan sila mula Zamboanga hanggang Sulu. Pangingisda ang pangunahing hanap-
buhay nila. Ang pangkat ng mga Tboli ay naninirahan sa Cotabato. Pagsasaka ang pangunahing ikina- bubuhay
nila. [Ang Pangkat ng Katutubong (etnikong) dumagat sa Rìizal at Quezon]- Ang pangkat ng katutubong ito ay di
gaanong nakilala sa dahilang sila ay ibinilang na katulad sa mga aeta at negrito sa Luzon. Ang pangkat na ito ay
naninirahan sa bulubunduking bahagi ng Rizal, Bulacan, Laguna at Quezon na pawang bahagi ng kabundukan ng
SIERRA MADRE. Sila ay nahahati sa dalawang uri,ang una ay ang purong dumagat na nanatiling nakatira at
nakabahag sa mga nabanggit na mga kabundukan at ang ikalawa ay tinatawag na redemtador o lahukang tagalog
at dumagat na kilala sa katawagang katutubo,nakatira sa mataong lipunan sa rizal at bahagi ng Quezon.Ang
katutubong dumagat ay isa sa natirang lahi ng tao sa pilipinas na nabibilang sa uri ng taong Indiya dahil sa
pagkakaroon ng kaugnayan ng mga salita at paniniwala nito sa matandang kabihasnan ng Indiya. Ang katawagan
sa kanila na DUMAGAT ay maaaring nagmula sa salitang RUMAKAT/LUMAKATILUMAKAD na isang
maidadahilan na sila ang isa sa unang tao sa luson na nakarating sa pamamagitan ng pagtawid sa tulay na lupa na
nakadugsong sa Asya. Kung susuriin ang isa sa sinaunang lahi ng tao dito sa kapuluang pilipinas ay nagmula sa
indiya na pinatunayan ng kasulatan sa tanso (Laguna Copperplate Inscriptions 822 AD),ang ibayong pag aaral ng
kultura at wika ng pangkat na ito ay magpapatibay sa panunuring ito, Halimbawa ng pangungusap sa dumagat ay
ang salin sa "magandang umaga sa inyong lahat" -Masampat tabi abi di kitam mapesan, Ayon sa kanilang
pagkakaalam,ang salita nila ay nahahati sa dalawa-isang pangkaraniwan at isang pang matanda o pangpitagan. Sa
kasalukuyan tinawag itong "baybay'o pangkaraniwan at "Mangni" o pampitagan.
Ang Mga Pangunahing Pangkat Etniko sa Pilipinas
Mga liokano
Mga Pangasinense
Mga Kapampangan
Mga Bikolano
Laguneñe
Mga Bisaya
Moro
Mga Lagunense
Mga Tagalog
Mga Lagunista
Ang Mga Pangkat Etniko sa Pilipinas
44
MLO
BY: MLO
1. Pangkat etniko sa Luzon
 Tinguian sa Abra
 Mangyan
 lfugao
 Kalinga
 Itawis
 Kankana-ey
 llongot
 lbaloy
 Isneg
 Ivatan
2. Pangkat etniko sa Visayas
 Mga llonggo
 Mga Waray
 Mga Cebuano
 Karay-a
 Mord
 Masbateño
 Romblonahon
 .Cuyunon
 Aklanon
3. Mga Pangkat etniko sa Mindanao
 Yranun
 Maranao
 Tboli
 Badjao
 Subanen
 Cuyunon
 Bagobo
 Yakan
2. Buhay Pampamilya
lto ang itinuturing na pinakamaliit na unit ng lipunan. May ilang taong naniniwalang ang isang pamilyay
isang magandang kahong puno ng mga bagay gusto nila: Pagmamahal, katuwaan, pagkakaroon ng mga kasama
at iba pang magagandang bagay; isang kahong mabubuksan kailanma’t nais nila ng mga bagay na ito. Marahil,
mas nakakatulad ng isang walang lamang kahon ang pamilya. Nagiging maganda at makabuluhanito batay sa kung
ano ang ginagawa rito ng mga tao. Kailangang sidlan muna ito ng laman ng mga tao bago may makuhang anuman
mula nto. Kung nais natin ng pagmamahal at katuwaan sa ating mga pamilya, kailangang magtanim muna tayo ng
pagmamahal, paglilingkod at paghikayat sa iIsat isa. Ang mga ito ang nagpapatigib sa kahon. Ang paglalabas ng
higit sa isinilid natin ay magpapabasyo sa kahon sa malaot madali.
Mga Suliraning kinakaharap ng Pamilyang Pilipino
ni Khel Kenneth
Maraming suliranin ang kinakaharap ng mga pamilya sa ngayon. Isa na nto ang kakulangan sa materyal at
pinansyal. Maraming pamilya ang hindi kumakain nang wasto at sapat na pagkain. Marami namang mabibili pero
kung hindi sapat o wala kang pambili ay hindi ka naman makakabili. Ayaw namang magbigay ng sobrang pagkain
ang mga negosyanteng mayayaman dahil ang katwiran ay aasa na lang ang mga taong ito sa mga sobra nila at
baka hihina ang kanilang negosyo o mas masahol ay malulugi sila ng husto. At kung hindi na makakain ng tama,
45
MLO
BY: MLO
magkakasakit ang mga ito. Kaya hindi kataka-takang maraming pamilyang Pilipino ang nagkakasakit at
namamatay sa kalaunan.
Ang Isa pang suliranin sa maraming pamilya ngayon ay ang patuloy na pagbaba ng moral at espintual.
Sobsob sa trabaho ang maraming tao, nakapokos sa mga modernong gadget, at abala sa mga hindi masyadong
maha/agang gawain ang mga miyembro ng pamilya. Ang mga ito ang unti-unting umaagaw ng oras na dapat
sana’y oras to para pag-usapang mabuti nang mukahaan ang sitwasyon ng kanilang mga miyembro. Kaya ngayon
ay hindi kataka-takang nagbabago ang ugali ng mga bata, at dumarami na rin ang mga taong pangalawa na lang
sa buhay nila ang Diyos.
3. Kasaysayan
Ang Kasaysayan o historya ay ginagamit bilang isang pangkalahatang katawagan para sa impormasyon
tungkol sa nakaraan, katulad ng "heolohikang kasaysayan ng daigdig. Kapag ginagamit bilang pangalan ng isang
pinagaaralang larangan, tinutukoy ng kasaysayan ang pag-aaral at pagpapaliwanag ng mga nakatalang lipunan ng
tao. Ginagamit ng mga dalubhasa sa kasaysayan ang maraming uri ng pinanggagallingang nakatala, Kabilang ang
mga sinulat o nilimbag na mga tala, mga panayam (binigkas na kasaysayan), at arkeolohiya. Maaaring mga ibang
paraan ang karaniwang ginagawa sa ilang panahon kaysa sa iba, at may mga uso ang pag-aaral sa kasaysayan
(tignan historiograpiya). Tinatawag na bago ang kasaysayan ang mga pangyayaring bago pa may natalang
kasaysayan ng tao.
4. KAHIRAPAN
Ang kahirapan ay isang kalagayan kung saan hindi nakakamtan ng isang nakararanas nito ang mga
pangunahing pangangailangan sa pang araw-araw. Ito ang isa sa mga sitwasyon na hinaharap n gating bansa
kung saan maraming naaapektuhan lalo na ang mga kabataan. Ito rin ay tumutukoy sa kalagayan o katayuan ng
isang tao na walang isang halaga ng mga pag-aaring material o salapi.
Ayon sa United Nations, ang kahirapan ang pagtanggi sa mga pagpipilian at oportunidad na isang paglabag sa
dignidad na pantao. Ito ay nangangahulugang kawalan ng basikong kapasidad na epektibong makilahok sa
lipunan. Ito ay nangangahulugang kawalang kasapatan na mapakain o madamitan ang isang pamilya, hindi
pagkakaroon ng mapupuntahang paaralan o klinika at hindi pagkakaroon ng lupain na pagtataniman ng pagkain o
kawalang trabaho upang mabuhay at kawalang paglapit sa kredito. Ito ay nangangahulugang kawalang
kaseguruhan, kawalang kapangyarihan at Hindi pagsasama ng mga indibidwal, mga sambahayan at mga
pamayanan. Ito ay nangangahulugang pagiging marupok sa karahasan at kadalasang nagpapahiwatig ng pagtira
sa mababa o marupok na mga kapaligiran nang walang malinis na tubig at sanitasyon
Ayon sa World Bank ay isang pagtanggi sa kapakanan at binubuo ng maraming mga dimensiyon. Ito ay
kinabibilangan ng mga mababang sahod at kawalang kakayahan na magkamit ng mga basikong kalakal at mga
serbisyong kailangan para mabuhay nang may dignidad. Ang kahirapan ay kinabibilangan rin ng mga mababang
lebel ng kalusugan at edukasyon, mababang uri ng paglapit sa isang malinis na tubig at sanitasyon, hindi sapat na
kaseguraduhang pisikal, kawalan ng tinig, at hindi sapat na kapasidad at oportunidad na pabutihin ang sariling
buhay.
Ayon Copenhagen Declaration ang absolutong kahirapan ang kondisyon na inilalarawan ng isang malalang
pagtanggi sa mga basikong pangangailangang pantao kabilang ang pagkain, ligtas na inuming tubig, mga pasilidad
ng sanitasyon, tirahan, edukasyon at impormasyon. The term 'absolute poverty' is sometimes synonymously
referred to as 'extreme poverty.
URI NG KAHIRAPAN
 ABSOLUTONG KAHIRAPAN – Kalagayan o katayuan ng hindi pagkakaroon ng paraan o pamamaraan
upang makayanan o makapagdulot magkaroon ng payak o basikong mga pangangailangang pantao,
katulad ng malinis na pangkalusugan, pangangalagan, kasuotan, at tirahan.

 RELATIBONG KAHIRAPAN- Kalagayn ng pagkakaroon ng mass kakaunting mga mapagkukunan o mas
kakaunting kitang salapi kaysa ibang mga tao sa loob ng isang lipunan o bansa o kapag inihambing sa
mga karaniwang bilang sa buong mundo. Ang suplay ng mga basikong pangangailangan ay maaaring
malimitahan ng mga limitasyon sa mga serbisyo ng pamahalaan gaya ng korupsiyon, illegal na paglisan ng
capital, mga kondisyonalidad sa utang at sa pagkaubos ng utak ng mga propesyonal na pang-edukasyon
at pangkalusugan.

46
MLO
BY: MLO
EPEKTO NG KAHIRAPAN
 Matinding gutom
 Pangingibang- bansa
 Pagnanakaw ng kayamana ng iba
 Gulo
 Pagsasakit ng mga mahihirap, atbp

Itoy ilan lamang sa mga maaaring epekto ng kahirapan. Dahil ditto wala ng katahimikan sa bawat isa
sapagkat gulo na ang namamayani, ito kasi ang dahilan ng pag-aaway at paghihiwalay ng bawat pamilya.
Maaaring ang ilan ay makakakuha ng masaganang buhay habang ang halos lahat ng tao ay kailangan pang
pagpasakitan para sa kaligtasan ng buhay. Wala sanang taong makakaranas ng guto, kapwa kababayang
mangingibang-bansa at maging pagnanakaw ng iba, gulo at pagkakasakit ng mga mahihirap kung hindi dahil
sa kahirapan, at sigurado kami na uunlad ang lahat kung wala ang suliraning ito.

 Ang kabataan ang higit na maaapektuhan sa paghagupit ng kahirapan sa bansa.
DAHILAN NG KAHIRAPAN
Narito ang ilang matitinding dahilan ng kahirapan.
 KORAPSYON- isa sa matinding dahilan ng kahirapan dahil ito ay pagnanakaw ng pera sa kaban ng bayan
ng mga tao sa gobyerno. Ito ang pinakamalupit na dahilan ng paghihirap ng bayan. ang mga pera na para
sa kapakanan ng taong bayan ay napupunta lang sa bulsa ng ilan sa mga makapangyarihan na tao sa
pamahalaan.
 IMPERYALISMO- isang patakaran na kung saan ang ating bansa ay nasa ilalim sa control ng ibang bansa,
Ito ay nag –iiwan at nagdudulot ng masamang impluwensya at kultura sa bansa. Ang pakikialam ng US sa
ating pamahalaan ay isang pagpapaikot upang an gating gobyerno ay madiktahan , Sa pamamagitan nitoy
mapalakas nila ang kanilang pansariling layunin at tuluyan nilang ibabaon ang pilipinas sa kahirapan
 PYUDALISMO- Ito ay pagmamay-ari ng iilang mayayaman sa mga lupaing sakahan, dahilan na ang mga
nagmamay-ari ng malaking lupaing sakahan ngayon ay pagmamay-ari nan g mga makapangyarihan sa
lipunan at gobyerno, ito ay paraan kung saan ang lupaing agrikultura ay ginagawang industriyal, bahayan
at iba pa na sa bandang huli ay ang pagkakaroon ng kakulangan ng pangunahing local na pagkain
 LUMALAKING POPULASYON- Ayon sa Fighting Poverty in Asia and the Pacific, isang website ng Asian
Development Bank ( ADB) ang paglaki ng bilang ng populasyon ay nakakadagdag sa dami ng mahihirap
na mamamayan
Ayon sa World Bank ay kondisyon ng tao kung saan mayroon siyang kakulangan sa mga pangunahing
pangangailangan sa mga tulad ng pagkain at tubig. Kaakibat din ditto ang kabiguan ng mga tao na makakain
ng tatlong beses sa isang araw.
KORAPSYON- ayon sa Philippine Center on Transnational Crime noong 1999, 30% ng kita ng pamamahalaan
ang nawawala sa kaban ng bayan dulot ng korapsyon.
Ito rin ang dahilan Kung bakit nananatiling mahirap ang maraming Pilipino at hindi umaangat ang kabuhayan
nila.

Epekto ng Korapyon sa kahirapan ay matindi at personal sapagkat ipinagkakait nito sa mahihirap ang
karapatang mapagbuti ang katayuan anila sa buhay.

DISENYO NG EKONOMIYA- o ang kalagayan ng kung sino ang komokontrol sa mahalagang bahagi ng
ekonomiya at ang pagkakabahagi ng yaman at opurtunidad na umunlad sa bansa.
Ang Pangkat na komokontra sa kayamanan ng isang bansa at tinatawag na OLIGARCHY o isang kasapi ng
Oligarchy.
OLIGARCHY- ay isang kaayusan ng bansa kung saan ang kapangyarihan at kayamanan ay nakalagak sa
maliit na bilang ng mga tao.
UNEMPLOYMENT AT UNDEREMPLOYMENT – Ang Workforce ang bahagi ng populasyon ng bansa na nasa
tamang edad upang makapagtrabaho.
Ang Gross Domestic Product ay nagging sukatan ng paglago ng ekonomiya ng bansa.
47
MLO
BY: MLO
ito ang pagkakaroon ng trabaho na kaunti ang oras ng pagtratrabaho na nagtutulak sa isang tao upang
humanap ng dagdag na trabaho.
KAKULANGAN SA EDUKASYON- Batay sa Department of Education nasa mahigit kumulang 7% ang drop out
rate sa elementary at high school levels sa pilipinas
Mga pangunahing Dahilan ay:
Kakulangan sa panustos
Malayo sa tinitirahan
Tinatamad walang interest, mababang grado
CONDITIONAL CASH TRANSFER PROGRAM – ito ay pagbibigay ng pera sa mga pinakamahirap na pamilya
sa pilipinas kapalit ng kondisyong kailangan matugunan ng mga pamilya.
PAGLAGANAP NG KRIMEN- Ayon sa Ohio State University, may ugnayan ang employment at ang
paglaganap ng krimen.
Ang dahilan Kung bakit lumalaganap ang krimen sa tuwing tumataas ang unemployment rate ay dahil sa
pagiging desperado ng mga taong nangangailangan ng panustos upang mabuhay.
MGA DAPAT GAWIN UPANG MAIWASAN ANG MALNUTRISYON

Ito ang mga dapat gawin upang maiwasan ang malnutrisyon ng mga bata sa Pilipinas:
1. Maging masipag at matalino ang mga magulang sa paghahanapbuhay nang sa gayon ay tumaas ang kita
para may ipambili ng mga masustansiyang pagkain at ng mga food supplements.
2. I-breastfeed ang sanggol mula pagkasilang hanggang anim (6) na buwan.
3. Purgahin ang mga bata. Ang bulate ay nagiging kaagaw ng bata sa sustansiyang nakukuha sa pagkain.
Dalhin ang mga bata (1 to 6 years old) sa Health Center tuwing “Garantisadong Pambata” sa buwan ng April at
October para mabigyan ng libreng pampurga. Para sa 6 to 12 years old, ang pampurga ay ibinibigay sa buwan
ng June at January sa lahat ng pampublikong paaralan.
4. Pagkakaroon ng “initiative” ng tahanan, ng paaralan at ng komyunidad sa pagtatanim ng mga gulay at prutas
at pag-aalaga ng mga hayop.
5. Iwasan ang pagluluto at paghahanda ng pagkain na higit sa kinakailangan ng mga bata at pamilya.
6. Patuloy na pag-aralan at gawin ang wastong nutrisyon.
7. Pagpapatupad ng pamahalaan ng mga tuntunin at mga programang nakakatulong sa pagbaba at pag-iwas
ng malnutrisyon:
 edukasyon tungkol sa nutrisyon
 livelihood programs
• micronutrient program (food fortification and micronutrient supplementation) ◦
 pagsusulong sa masustansiyang pagpapakain sa mga bata
 pagsusulong ng healthy lifestyle
 supplementary feeding sa mga buntis at 6 to 23-month old na mga bata
 pagtatayo ng mga sanitary toilet facilities
 pagtatayo ng mga ligtas na maiinom na supply ng tubig
 Nutrition in Disaster and Risk Reduction Management
 Nutrition-Sensitive Agriculture and Development Programs
 Pantawid Pamilya Pilipino Program (4Ps) – programang nagbibigay-tulong (cash-assistance) sa mga
mahihirap.
 Agrikulturang Pilipino o Agri-Pinoy – programa ng Department of Agriculture na nagpapaunlad ng
sustainable agriculture, fisheries and ng natural resource management.

KAWALAN NG SEGURIDAD SA PAGKAIN
Ang Seguridad sa Pangkain ay isang kondisyon na may kaugnayan sa suplay ng pagkain, at ang pag-access
ng mga indibidwal dito. May katibayan ng mga kamalig na ginagamit sa mahigit 10,000 taon na ang nakalilipas, na
may mga sentral na awtoridad sa mga sibilisasyon kabilang ang sinaunang Tsina at sinaunang Ehipto na kilala na
naglabas ng pangkain mula sa pag-imbak sa mga panahon ng tag gutom. Sa 1974 World Food Conference ang
terminong "seguridad sa pagkain" ay tinukoy na may diin sa suplay. Ang seguridad ng pagkain, ang sabi nila, ay
ang "availability sa lahat ng oras ng sapat na, pampalusog, magkakaibang, timbang at katamtaman na mga supply
ng pagkain sa mundo ng mga pangunahing pagkain upang suportahan ang isang matatag na pagpapalawak ng
pagkain at upang i-offset ang mga pagbabago sa produksyon at presyo". Ang mga pagtukoy sa ibang pagkakataon
ay nagdagdag ng mga isyu sa demand at pag-access sa kahulugan. Ang huling ulat ng 1996 World Food Summit
48
MLO
BY: MLO
ay nagsasaad na ang seguridad ng pagkain ay "umiiral kapag ang lahat ng tao, sa lahat ng oras, ay may pisikal at
pang-ekonomiyang pag-access sa sapat, ligtas at masustansiyang pagkain upang matugunan ang kanilang
mga pangangailangan sa pagkain at mga kagustuhan sa pagkain para sa isang aktibo at malusog na buhay"
Ang seguridad ng pagkain sa tahanan ay umiiral kapag ang lahat ng mga miyembro, sa lahat ng oras, ay may
access sa sapat na pagkain para sa isang aktibo at malusog na buhay. Ang mga indibidwal na may seguridad sa
pagkain ay hindi nakatira sa gutom o takot sa gutom. Sa kabilang panig, ang kawalan ng pagkain ay
isang sitwasyon ng "limitado o hindi tiyak na kakayahang kumain ng sapat at ligtas na pagkain o limitado o hindi
tiyak na kakayahang makakuha ng mga katanggap-tanggap na pagkain sa mga katanggap-tanggap na paraan"
ayon sa Kagawaran ng Agrikultura ng Estados Unidos (USDA). Kasama sa seguridad ng pagkain ang isang
sukatan ng katatagan sa hinaharap na pagkagambala o hindi pagkakapit ng kritikal na supply ng pagkain dahil sa
iba't ibang mga kadahilanan ng panganib kabilang ang mga tagtuyot, pagpapaliban sa pagpapadala, mga
kakulangan sa gasolina, kawalang katatagan ng ekonomiya, at mga digmaan. Sa mga taong 2011-2013, isang
tinatayang 842 milyong katao ang naghihirap mula sa malubhang kagutuman. Ang Organisasyon ng Pagkain at
Agrikultura ng United Nations, o FAO, ay kinilala ang apat na haligi ng seguridad ng pagkain bilang availability,
access, utilization, at katatagan. Kinikilala ng United Nations (UN) ang Karapatan sa Pagkain sa Pahayag ng mga
Karapatang Pantao noong 1948, at mula nang nabanggit na mahalaga ito para sa kasiyahan ng lahat ng iba pang
mga karapatan.
Ang 1996 World Summit sa Food Security ay nagpahayag na ang "pagkain ay hindi dapat gamitin bilang isang
instrumento para sa pampulitika at pang-ekonomiyang presyon". Ayon sa International Center for Trade and
Sustainable Development, nabigo ang regulasyon sa merkado sa agrikultura at ang kakulangan ng mga
mekanismo ng anti-paglalaglag ang sanhi ng kakulangan sa pagkain at malnutrisyon sa mundo.
Sa paghahanda para sa mga sitwasyon tulad ng digmaan, abnormal na panahon, mga paghihigpit sa pag-
import dahil sa mga pampulitikang kadahilanan, mabilis na pagbabago sa mga internasyunal na presyo ng mga
produktong pang-agrikultura, nilalayon nating i-secure ang mga pagkain sa isang lokal o pandaigdig na batayan ng
mga pag-import at pag-iimbak batay sa kalagitnaan at pangmatagalan kaayusan Isang paraanng pag-iisip. Sa
FAO (Organisasyon ng Pagkain at Agrikultura ng United Nations), tinutukoy namin ang "pag-access sa
pangunahing pagkain na laging kailangan ng lahat ay maaasahan sa pisikal at matipid". Sa Japan, ito ang
unang opisyal na paggamit sa ulat na inilathala ng Konseho ng Agrikultura noong 1980, ang
pangunahing direksyon ng patakaran sa agrikultura noong dekada 1980, at sa Batas sa Batas sa Pagkain,
Agrikultura at Kaninahan na itinatag noong Hulyo 1999, isa sa ang pangunahing punto ng patakaran ng pagkain Ito
ay nakaposisyon bilang isa. Ang FAO 50th Anniversary Symposium noong 1995, ang 1996 World Food Summit ay
nagpakita din ng pangangailangan at direksyon ng seguridad sa pagkain. Gayunpaman, ang mga pag-export ng
pagkain ay isang diplomatikong materyal sa pangangalakal sa mga bansa sa pag-export ng agrikultura, at ang
kawalan ng pagkain sa pagitan ng North at South ay hindi pa napabuti.
1. KORAPSYON SA PILIPINAS
Ang Pilipinas ay dumaranas ng talamak at malawakang korupsiyon sa pamahalaan nito. Kabilang sa mga
paraan ng korupsiyon na isinasagawa sa Pilipinas ang graft, panunuhol, paglustay ng salapi, mga
kasunduan sa likurang pintuan, nepotismo, padrino. Ito ay mula sa mga nakaraang Pangulo ng
Pilipinas hanggang sa mga lokal na unit ng pamahalaan. Ayon sa Ombudsman’s Finance and
Management Information Office, ang kabuuang 3,852 kaso ay inihain laban sa mga opisyal ng lokal na
pamahalaan noong 2011. Sa mga ito, ang 633 ay inihain sa Luzon, 600 sa Visayas at 544 sa Mindano.
Ang Philippine National Police (PNP) ang ikalawa sa dami ng mga kasong inihain laban dito sa
Ombudsman noong 2011. Kabilang sa mga kasong inihain laban sa mga sumusunod na kagawaran ng
pamahalaan noong 2011 Department of Education (562 kaso), Philippine Information Agency (490 kaso),
Bureau of Internal Revenue (416 kaso), Armed Forces of the Philippines (304 kaso), Bureau of Customs
(177 kaso), Department of Environment and Natural Resources (155 kaso), Department of Social Welfare
and Development (148 kaso), Department of Justice (98 kaso). Noong 2012, ang Pilipinas ay may
ranggong 105 na may 3.4 CPI sa talaan ng Transparency International na rumaranggo ng 176 mga bansa
at teritoryo batay sa kung kaagano silang katiwali ayon sa publikong sektor. Ang Pilipinas ay karanggo ng
mga bansang Algeria, Armenia, Bolivia, Gambia, Kosovo, Mali, at Mexico. Ang mga 30 % ng pambansang
badyet ng Pilipinas ay iniulat na nawawala dahil sa graft at korupsiyon kada taon.
MGA URI NG KORAPSYON

Ang pitong mga korupsiyon na isinasagawa sa Pilipinas ang pagtakas sa pagbabayad ng buwis, mga ghost
projects at payroll, pagtakas o pag-iwas sa subasta sa publiko ng pagkakaloob ng mga kontrata, pagpasa
ng mga kontrata, nepotismo at paboritismo, pangingikli, salaping proteksiyon at panunuhol.
49
MLO
BY: MLO
Pagtakas sa pagbabayad ng
Ito ay talamak partikular Na sa pribadong sektor dahil sa pagtanggi ng mga nagnenegosyong pribado na
dapat na ideklara ang kanilang taunang kinita at magbayad ng mga angkop na buwis sa pamahalaan.
Mga Ghost Project at Pasahod

Ito ay ginagawa ng mga matataas na opisyal ng pamahalaan kung saan ang mga hindi umiiral na proyekto
ay pinpondohan ng pamahalaan samantalang ang mga hindi umiiral na tauhan ng pamahalaan o mga
pensiyonado ay binabayaran ng mga sahod at allowance. Ang katiwaliang ito ay talamak sa mga ahensiya
ng pamahalaan na nasasangkot sa pormulasyon at pagpapatupad ng mga programa at proyekto partikular
na sa imprastruktura at sa pagbibigay ng mga sahod, mga allowance at mga benepisyong pensiyon.
Pag-iwas sa pagsusubasta sa publiko sa pagkakaloob ng mga kontrata

Ang paglisan ng mga mga opisina ng pamahalaan partikular na ang mga komite ng mga subasta at
pagkakaloob ng mga kontrata sa pamamagitan ng subasta sa publiko o pagkakaloob ng mga kontrata sa
mga pinaborang mga negosyo o kontraktor na makapagbibigay sa kanila ng mga personal na benepisyo.
Upang legal na maiwasan ang pagsusubasta sa publiko ng mga kontrata, ang mga ahensiya ng
pamahalaan ng bumibili ay magsasagawa ng isang pira-pirasong stratehiya ng pagbili kung saan ang maliit
na halaga ng mga suplay at materyal ay bibilhin sa isang tuloy tuloy na proseo. Sa kasong ito, ang mga
kasunduan sa pagitan ng bumibili at suplayer ay ginagawa kung saan ang isang persentage ng halagang
presyo ay ibibigay sa namimili na minsang nagreresulta sa sobrang presyo at pagbili ng mga mababang
uring mga suplay at materyal.
Pagpasa ng mga kontrata mula sa isang kontraktor sa isa pa

Sa pagtatayo ng mga proyekto ng imprastruktura, ang mga kontraktor ay may kasanayan ng pagpasa ng
mga trabaho mula sa isang kontraktor tungo sa isa pa. Sa prosesong ito, ang isang persentahe ng halaga
ng proyekto ay napapanatili ng bawat kontraktor at subkontraktor na nagreresulta sa paggamit ng mga
mababang uring materyal o hindi natapos na proyekto.
Nepotismo at paboritismo
Ang mga matataas Na opisyal ay maaaring maglagay o humirang mga kamag-anak at kaibigan sa mga
posisyon ng pamahlaan kahit pa hindi kwalipikado. Ito ay isa sa mga ugat ng kawalang kaigihan at
pagdami ng mga empleyado sa byurokrasya.
Pangingikil
Ito ay ginagawa ng mga opisyal ng pamahalaan laban sa kanilang mga kliyente sa pamamagitan ng
paghingi ng salapi, mahahalagang mga bagay o mga serbisyo mula sa mga ordinaryong mamamayan na
nakikipagtransaksiyon sa kanila o sa kanilang opisina. Ito ay talamak sa mga ahensiyang nag-iisyu ng mga
clearance at ibang mga dokumento, mga nasasangkot sa pagrerecruit ng mga tauhan o mga nagsasagawa
ng mga serbisyon na direktang pumapabor sa mga ordinaryong mamamayan.
Suhol o Lagay
Ang sistemang lagay o suhol na akto na ang mga mamamayan ay nanunuhol o naglalagay sa mga opisyal
ng pamahalaan ay tumatagal dahil sa byurokratikong red tape. Ang labis na mga kailangang papeles,
matagal na pagpoproseso ng mga dokumento, hindi epektibo at hindi maiging pangangasiwa ng mga
tauhan at kawalan ng propesyonalismo sa paglilingkod sa publiko ay nagtutulak sa mga ordinaryong
mamamayan na maglagay para sa mabilis na pagpoproseso at pag-iisyu ng mga personal na dokumento.
Ang karaniwang paraan nito ang pagaalok ng malaking halaga ng salapi sa isang opisyal ng pamahalaan
na makakatulong sa pag-iisyu ng mga nais na dokumento sa mga ahensiyang nag-iisyu ng mga lisensiya,
permit, mga clearance at mga ahensiyang nagpapasya sa mga partikular na isyu. Ang isa pang paraan nito
ang paggamit ng mga fixer kung saan ang mga tao ay nagbabayad sa ilang mga indbidwal na maaari o
hindi maaaring mga empleyado ng pamahalaan na magproseso o magtamo ng mga kinakailangang
dokumento para sa kanila.

MGA BATAS NA IPINASA UPANG SUGPUIN ANG KORAPSIYON SA PILIPINAS
 Ang Artikulo XI ng 1987 Saligang Batas ng Pilipinas na pinamagatang Pagpapanagot ng mga Opiser na
Pampubliko ay nagsasaad sa Seksiyon 1 na ang opisinang pampubliko ay isang pagtitiwalang pampubliko.
Ang mga opiser at empleyadong pampubliko ay dapat managot sa lahat ng mga panahon sa mga tao,
50
MLO
BY: MLO
magsilbi sa kanila ng may sukdulang responsibilidad, integridad, katapatan, kaigihan, akto ng patriotismo
at hustisya at mamuhay ng mga katamtamang pamumuhay.
 Ang Seksiyon II ng parehong Artikulo ay nagsasaad na ang Pangulo, Pangalawang-Pangulo, mga kasapi
ng mag komisyong konstitusyonal at ombudsman ay maaaring alisin sa opisina nito sa impeachment para
sa panunuhol at graft at korupsiyon.
 Ang Republic Act No. 3019 na kilala rin bilang Anti-Graft and Corrupt Practices Act of 1960 ay nagtatala ng
lahat ng mga kasanayang tiwali ng anumang opiser na pampubliko, nagdedeklarang sa mga ito na hindi
naayon sa batas at nagbibigay ng mga kaukulang parusa ng pagkabilanggo (sa pagitan ng 6 hanggang 15
taon), walang katapusang diskwalipikasyon mula sa pagtakbo sa opisinang pampubliko, at pagsamsam ng
hindi maipaliwanag ng kayamanan ng pabor sa pamahalaan.
 Ang Artikulo XI Seksiyon 17 ng Saligang Batas ng Pilipinas ng 1987 at Seksiyon 8 ng Republic Act No.
6713 na "Kodigo ng Pag-aasal at mga Pamantayang Etikal para sa mga Opisyal at Empleyadong
Pampubliko" ay nag-aatas na magsumite ng Statement of Assets, Liabilities and Net Worth (SALN) kada
taon.
 Ang Executive Order No. 292 o Administrative Code of 1987 ay umuulit sa mga probinsiyon na nasa
Seksiyon I, Artikulo XI ng 1987 Saligang Batas ng Pilipinas. Ito ay nagbibigay rin ng kapangyarihan sa
Pangulo ng kapangyarihan na magpasimula ng mga paglilitis upang mabawi ang mga ari-arian ng mga
opisyal at empleyadong pampubliko na nakamit ng mga ito nang hindi naayon sa batas .
 Ang Republic Act No. 6713 na kilala rin bilang Code of Conduct and Ethical Standards for Public Officials
and Employees of 1989 ay nagtataguyod ng isang mataas na pamantayan ng etika at nag-aatas sa lahat
ng mga tauhan ng pamahalaan na gumawa ng isang tumpak na mga pahayag ng ari-arian at liabilidad,
ibunyag ang kanilang net worth at mga ugnayang pang salapi. Ito ay nag-aatas rin sa mga bagong opisyal
na pampubliko na magbawas ng pag-aari ng anumang mga pribadong negosyo sa loob ng 30 araw mula
sa pag-upo sa opisina upang maiwasan ang alitan ng interes.
 Ang Republic Act No. 8249 na kilala rin bilang Act Further Defining the Jurisdiction of the Sandiganbayan
ay umuuri sa Sandiganbayan bilang isang espesyal na hukuman at naglalagay rito na katumbas ng
Hukuman ng Apela.
• Ang Republic Act No. 6770 na kilala rin bilang Ombudsman Act of 1989 ay nagbibigay ng organisasyong
pangtungkulin at pang-istruktura ng Opisina ng Ombudsman.
• Ang Republic Act No. 7055 na kilala rin bilang An Act Strengthening Civilian Supremacy over the Military ay
lumilikha ng dalawang mga pakikitungo sa paglilitis ng mga nagkakasalang mga kasapi ng Sandatahang
Lakas ng Pilipinas at ibang mga kasaping nasa ilalim ng mga batas militar. Ang mga krimeng pinaparusan
ng Revised Penal Codeat ibang mga special na batas ng kaparusahan at mga ordinansa ng lokal na
pamahalaan ay lilitisin sa mga hukumang sibil. Ang mga korteng militar ay dapat kumilala lamang sa mga
nakatuon sa serbisyong krimen.
• Ang Republic Act No. 7080 na kilala rin bilang Act Defining and Penalizing the Crime of Plunder ay
nagpaparusa sa sinumang opiser na pampubliko na sa kanyang sarili o pakikipagsabwatan sa mga kasapi
ng kanyang pamilya, mga kamag-anak sa ugnayan o kadugo, mga ka-negosyo ay lumilikom o nagkakamit
ng masamang nakuhang kayamanan sa pamamagitan ng isang pagsasama ng sunod sunod na mga
pangyayari ng aktong kriminal na may kabuuang halaga ng hindi bababa sa 50 milyong piso
(P50,000,000).

PAMPOLITIKA NA DINASTIYA
Ang mga dinastiyang pampolitika sa Pilipinas ay naglilimita sa pantay na oportunidad para sa lahat ng
mamamayan at naglilimita rin sa pagbabago sa palpak na sistema sa bansa dahil napapanatili ng mga
pamilyang ito ang sistema na nagbibigay pakinabang sa kanila. May mga panukalang batas na anti-
Dinastiya sa Kongreso ng Pilipinas ngunit wala pa ring naipapasa hanggang ngayon at hindi alam kung
may maipapasa sa hinaharap dahil ang karamihan ng mga kasapi ng Kongreso ng Pilipinas sa parehong
kapulungan ay kasapi ng dinastiyang pampolitika. Dahil may kaunting tsansa na maipasa ang isang
panukalang batas anti-Dinastiya sa Kongreso ng Pilipinas, ang paraan lamang na magkaroon ng batas na
ito ay sa pamamagitan ng isang reperendum at upang maisagawa ang reperendum ay kailangang lumikom
ng mga lagda na hindi bababa sa 10 porsiyento ng lahat ng mga rehistradong botante at hindi bababa sa 3
porsiyento sa bawat distritong lehislatibo gaya ng inaatas ng Republic Act 6735 o Initiative and
Referendum Act. May tinatayang mga 250 pamilyang pampolitika sa Pilipinas na nasa mga posisyon sa
lahat ng mga lebel ng byurokrasya. Ang mga pamilyang ito ay kabilang sa mga nakaaangat at ang ilan ay
umaasal bilang mga tagapaggawa ng patakaran o mga patron ng mga politikong nagsasabwatan upang
magkamit ng mas malaking kapangyarihang ekonomika. Bukod sa nalilikhang korupsiyon ng mga
51
MLO
BY: MLO
dinastiyang pampolitika sa Pilipinas, ang isang pamilya na nasa kapangyarihan ay maaaring hindi
magpondo ng mga proyekto ng pamahalaan sa mga lugar na kinokontrol ng mga katunggali nito. Sa
maraming mga kaso, ang mga nasa kapangyarihan ay kumikilos lamang tuwing may halalan. Sinisiguro ng
mga nasa kapangyarihan na alam ng mga botante kung sino ang nasa likod ng pagpapagawa ng mga
imprastruktura at iba pang serbisyo ng pamahalaan.
MGA SAGABAL SA PAGSUGPO NG KORUPSIYON SA PILIPINAS

Ang mga sagabal sa pagsugpo ng korupsiyon sa Pilipinas ay itinuturo sa mga sumusunod na paktor:
Ang spesipikong kultura ng mga Pilipino nagpapalakas ng paglaganap ng graft at korupsiyon. Ang mga
malalakas na ugnayang pampamilya ay nagbibigay dahilan o katwiran sa pagbibigay ng mga benepisyo sa
mga hindi kwalipikadong tumatanggap nito na napaka-ebidente sa pagbibigay trabaho at pagkakaloob ng
mga kontrata. Ang phenomenon na ito sa lipunan ng Pilipinas ay mapanganib na umaapekto sa
propesyonalismo, kaigihan at pagiging epektibo ng serbisyo sa pamahalaan gayundin sa pagpapapatayo
ng mga publiong imprastruktura at pagkakamit ng mga suplay at materyal ng pamahalaan na minsang
mababang uri at labis na mataas ang presyo.
Ang kulturang Pilipino ng pagbibigay regalo ay nagbibigay katwiran sa paglalagay o panunuhol at
pangingikil na gumagawang mahirap para sa pagpapatupad ng batas at mga ahensiyang anti-korupsiyon
na sugpuin ang problema. Ang kasanayang panlipunang ito ay gumagawang inutil sa batas na nagbabawal
sa pagbibigay regalo at kaya ay karagdagang nagpapalakas ng kasanayang korupsiyong ito.
Ang mga ahensiya sa Pilipinas na inatasan na labanan ang graft at korupsiyon ay hindi mahusay na
pinopondohan ng pamahalaan. May kawalan rin ng pagkilala, mga merito, mga gantimpala at mga pabuya
na ibinibigay ang pamahalaan ng Pilipinas para sa mga pagsisikap ng mga ahensiyang anti-korupsiyon.
Ang mga tauhan ng mga ahensiyang anti-korupsiyon na ito ay marupok sa mga panunuhol dahil sa
kawalan ng suportang pangsalapi, integridad at propesyonalismo. Ang mga patakaran ay dapat ipakilala sa
pagrerecruit ng mga tauhang anti-korupsiyon upang masiguro na ang mga ito ay nag-aangkin ng
moralidad, katapatan, integridad at dedikasyon sa tungkuling ito.
Ang transparency o pagiging bukas ay hindi sinusunod partikular na sa mga transaksiyon ng pamahalaan.
Ang publiko ay tinatanggihan na magkaroon ng kaalaman sa mga aktibidad ng mga opisyal ng
pamahalaan. Hindi pinapaalam sa mga mamamayan ang detalye ng bahagi sa pambansang badyet ng
mga kagawarang ehekutibo (pangulo), lehislatura (kongreso) o hudikatura (korte) at kung paanong
ginugugol ng mga kagawarang ito ang kanilang mga pondo.
Ang epektibong pagmomonitor ng mga programa at proyekto ng pamahalaan gayundin ang mga gastusin
ay hind seryosong isinasagawa ng mga ahensiya o tauhan na inatasang magmonitor ng mga ito. Ang mga
ito ay marupok rin sa panunuhol at hindi aktuwal na nagsasagawa ng buong inspeksiyon ng mga ito ngunit
umaasa lamang sa mga impormasyong nakalap.
Ang mga Statement of Assets, Liabilities and Net Worth o SALN na mekanismo sa pagsugpo ng graft at
korupsiyon ay isinusumite ng lahat ng mga opisyal pampubliko. Gayunpaman, walang ahensiya ng
pamahalaan ng Pilipinas na inatasan na siyasatin ang pagiging totoo ng mga datos na ipinasok dito. Ang
mga tiwaling opisyal ng pamahalaan ay maaaring magtago ng kanilang nalikom na hindi maipaliwanag na
kayamanan habang nasa panunungkulan sa pamahalaan sa pamamagitan ng hindi tapat na pagdedeklara
nito sa kanilang SALN.
MGA AHENSIYANG NILIKHA UPANG SUGPUIN ANG KORAPSYON SA PILIPINAS

Ang 1987 Saligang Batas ng Pilipinas ay lumikha ng mga katawan na konstitusyonal upang sugpuin ang
graft at korupsiyon at epektibong maipatupad ang mga probinsiyan ng pagpapanagot na pampubliko. Ang
mga katawang ito ay pinagkalooban ng kapangyarihang piskal upang masiguro ang kanilang kalayaan at
ang kanilang mga aksiyon ay maapela lamang sa Kataas-taasang hukuman.
 Ang Office of the Ombudsman (OMB) na nag-iimbestiga at kumikilos sa mga reklamong inihain laban sa
mga opisyal at empleyadong pampubliko at nagisislbi bilang mga “people’s watchdog” ng pamahalaan. Ang
Ombudsman at mga diputado nito (Overall Deputy Ombudsman, Deputy Ombudsman for the Military, One
Deputy Ombudsman each for Luzon, Visayas and Mindanao) ang mga "protektor ng mga tao". Ang
opisinang ito ay nangangasiwa sa pangkalahatan at spesipikong pagganap ng mga katungkulang opisyal
upang ang mga batas ay angkop na mailapat. Ito ay sumisiguro sa patuloy at maiging paghahatid ng mga
serbisyong pampubliko. Ito ay nagpapasimula ng mga pagpipino ng mga pamamaraan at kasanayang
52
MLO
BY: MLO
pampubliko at nag-aatas ng mga sanksiyong administratibo sa mga nagkakasalang opisyal at empleyado
ng pamahalaan at naglilitis sa kanila para sa mga paglabag ng batas kaparusahan. Ang nakaraang
Ombudsman na si Merceditas Gutierrez ay na-impeach dahil sa kawalang pagkilos sa mga kasong inihain
laban sa korupsiyon.
 Ang Civil Service Commission (CSC) ang sentral na ahensiya ng tauhan ng pamahalaan na inatasang
magtatag ng isang serbisyong karera at magtaguyod ng moral, kaigihan, integridad, pagtugon, pagsulong
at kagandahang loob sa serbisyong sibil. Ito ay nagpapalakas rin ng sistemang merito at mga gantimpala,
pagpapaunlad ng mapagkukunang pantao at pananagot na pampubliko. Ito ay may hurisdiksiyon sa mga
kasong administratibo kabilang ang graft at korupsiyon na inihain dito sa apela.
• Ang Commission on Audit (COA) ang bantay ng mga operasyong pangsalapi ng pamahalaan. Ito ay
binigyang kapangyarihan upang siyasatin, tasahin o iaduit at bayaran ang lahat ng mga account na
nauukol sa kinita o nalikom na buwis, mga resibo at mga gastos o paggamit ng mga pondo at ari-arian sa
ilalim ng kustodiya ng mga ahensiya ng pamahalaan at mga instrumentalidad. Ito ay magpapalaganap ng
mga patakarang accounting at auditing at mga regulasyon para sa pagpipigil at hindi pagpayag sa mga
iregular, hindi kinakailangan, malabis, maluho o hindi makatwirang mga gastusin o paggamit ng mga pondo
at ari-arian ng pamahalaan.
• Ang Sandiganbayan ay isang hukumang anti-graft sa Pilipinas. Ito ay may hurisdiksiyon sa mga kasong
sibil at kriminal na kinasasangkutan ng mga kasanayang graft at corrupt at ibang gayong mga paglabag na
ginawa ng mga opiser at empleyadong pampubliko. Ito ay nangangasiwa sa pagpapanatili ng moralidad,
integridad at kaigihan sa serbisyong pampubliko.
5. Suliranin sa Populasyon at paggawa

a. Populasyon
Populasyon ang tawag sa bilang ng mga bagay na may buhay sa isang lugar. Ang populasyon ng isang
lungsod ay bilang ng mga tao na nakatira sa lungsod na iyon. Sa sosyolohiya, ito ay ang katipunan ng mga tao.
Ang pag-aaral ng estadistikang populasyon ng tao ay nagaganap sa loob ng disiplina ng demograpiya.
Ang desidad ng populasyon ang tawag sa pamantungang bilang ng tao sa isang lugar. Maraming tao ang isang
lugar kung ito ay may mataas na desidad ng populasyon. Mayroong mababang desidad ng populasyon naman
kung maliit ang populasyon.
b. Paggawa
Ang lakas paggawa ( labor force) ay binubuo ng mga mga miyembro ng populasyon na may edad labing-
lima pataas na maaring nagtatrabaho o kaya ay hindi nagtatrabaho ngunit naghahanap ng trabaho. Ang mga pasok
sa ganitong edad na hindi nagtatrabaho ngunit hindi rin naghahanap ng trabaho ay hindi tinuturing kasama sa lakas
paggawa. Halimbawa ng mga ganito ay ang mga asawa na nananatili lamang sa bahay o kaya ang mga nagretiro
na mula sa kanilang trabaho.
6. Repoma sa Lupa
Ang reporma sa Lupà ay tumutukoy sa legal na pagbili ng pamahalaan sa malalawak na lupaing sakahan upang
ipamahagi sa mga magsasaka. Isinasagawa ito sa tulong ng mga batas sa repormang agraryo.
Nagsimula ang problema sa lupa noon pang panahon ng pananakop ng Español nang ipatupad ang sistemang
engkomiyénda(encomienda) noong 1570. Inangkin ng ilang pamilya, at maging ng mga fraile, ang malalawak na
lupaing sakahan. Ang problemang ito ay hindi nalutas hanggang sa panahon ng Republikang Malolos. Sa panahon
ng Americano, pinatupad ang Philippine Bill of 1902 na nagtatakda ng ilang kondisyon sa pamamahagi ng
publikong lupa. May ilang batas din higgil sa pagpapaupa ng lupa gaya ng Land Registration Act ng 1902 (Act No.
496), na nagsasaad ng tamang rehistrasyon ng mga titulo sa ilaim ng Torrens System, at Rice Share Tenancy Act
ng 1993 (Act no. 4054) na nagsasaayos sa relasyon ng mayari ng lupa at mga kasamá sa taniman ng tubo.
Hindi natapos ang problema sa pagkakaroon ng batas. Sa panahong ito manigit sa 400,000 magsasaka ang
walang titulo dahil sa ginawa ng mga Español at dahil sa kanilang ignoransiya sa batas. Nagresulta ito ng mas
malaking gulo sa lupa. Sinikap itong harapin ng mga naging pangulo ng Filipinas. Sa panahon ni Pangulong
Diosdado Macapagal, naipasa noong 8 Agosto 1963 ang Agricultural Land Reform Code (RA. No. 3844). Layon
nitóng mabigyan ng sarisariling lupa ang mga magsasaka ngunit hindi naipatupad. Sa panahon ni Pangulong
Ferdinand Marcos, sa panahon ng Batas Militar, nagkaroon ng Presidential Decree No. 27 o Tenants Emanicipation
Act noong 21 ng Oktubre1972. Nagkaroon ng malawakang paglilipat ng mga lupa sa mga kasama. Sa panahon ni
Pangulong Corazon Aquino, nagkaroon ng Comprehensive Agrarian Reform(CARP). Layon ng CARP na
53
MLO
BY: MLO
maipamahagi ang higit sa apat na milyong ektarya ng lupa sa loob ng sampung taon. Pero hindi pa rin ito
naipatupad ng Department of Agrarian Reform noong 1989. Sa mga sumunod na pangulo, sina Fidel V. Ramos,
Joseph Estrada, at Gloria Macapagal-Aroyo, walang malinaw na batas o utos tungkol sa pamamahagi ng lupa sa
mga magsasaka. (EGN)
Agham Panlipunan Bilang Pangkat ng mga Disiplinang Akademiko

Ang mga Agham Panlipunan ay isang pangkat ng mga disiplinang akademiko na pinag- aaralan ang mga
aspekto ng tao sa mundo. Lumalayo ang mga ito mula sa mga sining at humanidades at sa halip nagbibigay-diin sa
paggamit ng kaparaanang agham at mahigpit na mga pamantayan ng ebidensiya sa pag-aaral ng sangkatauhan,
kabilang ang mga kaparaanang nabibilang (quantitative) at pangkatangian(qualitative).
Tinutukoy minsan bilang mga malalambot na agham ang mga agham panlipunan, sa pag-aaral ng
parehong inter-subhektibo at obhektibo o aspetong kayarian ng lipunan. Salungat ito sa mga matitigas na agham
(Pisika, Chemistry, Biolohiya, Astronomiya, Geolohiya at Meteorolohiya) na maaaring eksklusibong nakatuon sa
obhektibong aspeto ng kalikasan.
Sumasangkot ang mga dalubhasa sa agham panlipunan sa pagsasaliksik at pag-teorya tungkol sa
parehong pinagsama at indibidwal na mga asal.
Mga Sangay ng Agham Panlipunan
1. Antropolohiya
Ang agham-tao o antropolohiya ay ang pag-aaral sa lahi ng tao. Holistiko ito sa dalawang kamalayan:
A. inaalala nito ang lahat ng tao sa lahat ng panahon
B. at sa lahat ng kasukatan ng sangkatauhan.
Nasa gitna ng usapin sa antropolohiya ang kultura at ang kaisipan na bumalangkas ang ating uri o espesye
sa isang pangkalahatang kakayahan na isipin ang daigdig sa pamamagitan g mga simbolo, upang ituro at
matutunan ang mga gayong simbolo sa pamamagitan ng lipunan, at ibahin ang anyo ng mundo-at ating sarili na
nakabatay.
2. Komunikasyon
Ang komunikasyon ay isang proseso ng pagpapalitan ng impormasyon na kadalasan na ginagawa sa
pamamagitan ng karaniwang sistema ng mga simboIo. Ang araling pangkomunikasyon ang disiplinang pang-
akademya na pinag-aaralan ang komunikasyon. lto rin ay ang interaksiyon ng mga tao sa isat isa.
Ang Komunikasyon (galing sa salitang Latin na commūnicāre, na ang ibig sabinin ay "ibahagi") ay aktibidad
ng pagpapahiwatig ng kahulugan batay sa sistema ng mga senyales at batas semiyotiko. Ang komunikasyon sa
biyolohiya ay kadalasang nangyayari sa pamamagitan ng biswal, awditoryo, o sa biyokimikal na paraan. Ang
komunikasyong pang-tao naman ay kakaiba dahil sa malawak na gamit ng wika. Ang hindi pang-taong
komunikasyon naman ay inaaral sa biyosemiyotiko.
Ang hindi pasalitang komunikasyon ay naglalarawan sa proseso ng paglalathala ng kahulugan sa
pamamagitan ng mga mensahe na hindi kinakailangan ang mga salita. Ang mga halimbawa ng hindi pasalitang
komunikasyon ay ang komunikasyong sa pamamagitan ng hipo (haptic), komumikasyong kronemerika, mga
pagkumpas, wika ng katawan, pangungusap ng mukha, pagkikita ng mata, at kung paano manamit ang isang tao.
Ang pagsasalita ay maaari ing maglaman ng mga elemento ng hindi pasalitang komunikasyon tulad ng mistulang
wika, halimbawa. ritmo, intonasyon, tempo at din. Ayon sa pagsasaliksik, 55% sa komunikasyon ng tao ay
pangungusap ng mukha at ang iba pa ay 38% na mistulang wika o paralanguage. Gayun din, ang mga nasusulat
na teksto ay naglalaman din ng mga elemento ng hindi pasalitang komunikasyon tulad ng estilo sa pagsuiat at ang
paggamit ng emoji upang maipahayag ang nararamdaman sa pamamagitan ng porma ng mga imahe.
3. Kultural na mga pag-aaral
54
MLO
BY: MLO
4. Ekonomiks
Ang ekonomika o ekonomiks (Ingles: economics) bilang isang agham panlipunan, ay ang pag-aaral sa
paglikha, pamamahagi, at pagkonsumo ng kalakal.
Ang Ekonomiya ng Pilipinas, Noon at Ngayon

ni Rodrigo Mendoza
Maraming katanungan ang bumabalot sa isipan ng bawat Pilipino kung pag- uusapan ang ekonomiya ng
Pilipinas, lalo na ang mga hamon na kinakaharap ng bansa sa puntong ito kung saan kaliwa't kanan ang mga
kontrobersiya ng ilipinas. Dumating na nga sa puntong kinukwestiyon na maging ng mga bansang kaalyado nito at
mas lao na ng mga bansang kanyang kakumpitensya. Kung makikinig ka sa mga balita sa radyo at telebisyon,
halos natabunan na ng mga negatibong kontrobersiya ang mga balita tungkol sa ekonomiya ng Pilipinas, na halos
hindi na mapansin ang positibong mga balita na mayroon pann ang bansang ito. Sa madaling salita, kamusta na
nga ba ang ekonomiya ng Pilipinas?
Una sa lahat, nararapat lamang na mapalawak ang kaisipan ng bawat Pilpino kung anong ekonomiya
mayroon ang bansang ito mula pa noong mga nakalpas na taon hanggang sa taong kasalukuyan.
Anong uri ng ekonomiya mayroon ang Pilipinas?
Ang Pilipinas ay bahagi ng Timog Silangang Asya. Ang antas ng pasahod sa Pilipinas ay nasa lower
middle income o mababang gitnang sahod. Ayon sa PPP Purchasing Power Parity, ang GDP o Gross Domestic
Product sa Pilipinas noong 2013 ay nasa 3,583 dolyar na nasa ika-138 na puwesto sa buong mundo at mas
mababa pa sa mga bansang nasa Timog Silangang Asya katulad ng mga bansang Brunei Thailand, Singapore at
Malaysia. Sa madaling-salita, ang Pilipinas ay mas mahirap pa sa mga bansang nabanggit. Ayon sa PPP ang GDP
ay isang paraang gamit ng mga ekonomista upang matukoy o masukat ng tama ang mga bansang mahihirap. Ito
rin ay naghahambing ng mga pagkakaiba pagdating sa pamantayan ng pamumuhay ng bawat bansa sapagkat
isinasaalang-alang nito ang mga gastusin sa pamumuhay at mga datos ng implasyon o presyo ng mga bansa sa
pangkalahatang kategorya.
Ayon sa mga pagsasaliksik, mahirap mamuhunan ng negosyo sa Pilipinas lalo’t nasa ka-138 na pwesto
ang bansa sa buong mundo. Samantala, ayon naman sa Coruption Perceptions Index, ang Pillipinas ay nasa ika-
105 na pwesto sa 176 na bansa sa buong mundo na nangangahulugan lamang na may napaka-taas na lebel ng
korapsyon sa Pilipinas. Ang natanging mataas na datos lamang sa Pilipinas ay ang hindi pantay na pasahod sa
mga manggagawa ng mga naglalakihang kumpanya na nagbubunga ng hindi matawarang kahirapan sa bansang
ito.
Ang mga dahilan ng bahagyang pag-angat ng ekonomiya ng Plipinas ngayon
Nangyari lamang ang bahagyang paglago ng ekonomiya ng Pilipinas sa kasalukuyan dahil sa mga sektor
ng serbisyo gaya ng mga industnya ng telekomunikasyon, real estate na suportado ng mga remittance o mga
perang pinapadala ng mga OFW sa kanilang mga pamilya nto sa Pilipinas, semikonduktor at higit sa lahat ang pag-
usbong ng mga BPO o Business Processing Outsourcing na namumuhunan rito sa Pillipinas. Itong mga sektor na
ito na nagpa-angat bahagya ng ekonomiya ng Plipinas ay naging dahilan rin kung bakit mayroong hindi pantay na
pasahod at maling kalidad ng trabaho na hindi napagbuti sa mga panahong nagdaan hanggang sa kasalukuyan.
Ang mga sektor na mas lilikha pa sana ng mas maraming trabaho katulad ng pagmamanupaktura at agrikultra ay
lalong tumatamlay na nagdudulot ng karagdagang kahirapan lalo na sa mga taong hindi naman nakapagtapos ng
edukasyon.
5. Edukasyon
Ang edukasyon o pagtuturo ay kinabibilangan ng pagtuturo at pag-aaral ng isang kasanayan, at saka ilang
bagay na hindi masyadong nadadama ngunit higit na malalim: ang pagbahagi ng kaalaman, mabuting paghusga at
karunungan. Isa sa mga pangunahing layunin ng edukasyon ang ipahayag ang kultura sa mga susunod na
55
MLO
BY: MLO
salinlahi. Ang edukasyon ay isang puhunan ng bawat mamamayan ng isang partikular na bansa upang maging
produktibo ang bawat isa sa pagpapataas ng ekonomiya.
6. Heograpiya
Ang heograpiya ay isang larangan ng agham na pinag-aaralan ang mga lupain,katangian, naninirahan, at
hindi karaniwang bagay sa Daigdig. Ang unang tao na gumamit ng salitang Griyego na yeuwypapia ay si
Eratosthenes (276-194 BC). Sinasakop ng heograpiya ang lahat ng disiplina na sinisikap na unawain ang Daigdig
at mga tao nito pati na rin ang likas pagkakumplikado nito. Hindi lamang ang mga bagay nito ang pinag-aaralan,
ngunit gayon din kung papaano ang mga ito ay nagbago at lumitaw.
7. Kasaysayan
Ang kasaysayan o historya (mula sa Griyegong ioTopia, historia, nangangahulugang "inkuwiri, kaalamang
nakukuha mula sa imbestigasyon) ay ang pag-aaral ng nakaraan, partikular kung paano ito nakaaapekto sa mga
tao sa kasalukuyan. Ito ay ginagamit bilang isang pangkalahatang katawagan para sa impormasyon tungkol sa
nakaraan, katulad ng "heolohikang kasaysayan ng daigdig". Kapag ginagamit bilang pangalan ng isang pinag-
aaralang larangan, tinutukoy ng kasaysayan ang pag-aaral at pagpapaliwanag ng mga nakatalang lipunan ng tao,
mga panayam (binigkas na kasaysayan), at arkeolohiya. Ito ay isang umbrella term na may kinalaman sa mga
nakaraang pangyayari gayundin ang mga alaala, tuklas, koleksiyon, organisasyon, presentasyon, at interpretasyon
ng impormasyon tungkol sa mga pangyayaring ito. Ang mga iskolar na nagsusulat ng kasaysayan ay tinatawag na
"historyador" Ang mga pangyayaring naganap bago ang mga nakasulat na talâ ay tinuturing na prehistoriko.
Iba pang agham na nakatuon sa pag-aaral ng kasaysayan
a. Literatura (Literature) = mga bagay na nasusulat tulad ng tula, kwento at nobela.
b. Sining-mga likhang guhit,pintura at iskultura.
C. Biology at Chemistry- nakakatulong ng malaki sa pag-aaral ng kasaysayan na nagpatunay na ang mga labi ay
sa tao o sa hayop sa pamamagitan ng DNA
d. Carbon Dating- isang proseso kung saan ang edad ng isang bagay ay napapatunayan.
Mga Unang Pilipino Ninuno at Migrasyon

ni Mike Pattenson
Ang Unang Pilipino. Sino ang mga unang Tao na nanirahan sa Pilipinas? Saan sila nanggaling? Ano ang
nangyari sa kanila? Ang mga katanungang ito ay mahirap masagot ng tama, kahit ng mga magagaling na
siyentipikong nag-aral tungkol sa ating mga ninuno. Ang pinakamagling na paliwanag tungkol sa ating nakaraan ay
maaaring nagsimula sa mga sumusunod: (1) Ang kwento ng paglikha ng Diyos sa Bibliya; (2) Ang kwento tungkol
sa ebolusyon ng tao na gawa ng mga siyentjpiko; (3) Ang mga alamat at Kwentong bayan na Ikha sa gunigui ng
tao.
Ang mga Negrito. Sa "migration theory, ang unang dumating na mga tao sa Pilipinas ay ang mga Negnto.
Tinatawag din silang Atis o Actas. Naglakbay sila sa mga lupaing tulay mula sa kalupaang Asya nang may 25,000
taon na ang nakalilipas. Noong panahong iyon, ang ating bansa ay nakakabit sa Asya sa pamamagitan ng mga
tulay na lupain na sa kalaunan ay lumubog sa ilalim ng karagatan.
Ang mga Negrito ay malilit na mga tao. Kulang ang taas nila sa limang talampakan. Tinagurian silang
"negritos" dahil sa kanilang maitim na balat, maikli at kulot na kulot na mga buhok, makapal na mga labi at pangong
ilong. Halos wala silang damit. Wala silang pamahalaan walang kasulatan, at walang permanenteng tahanan.
Nagliibot sila sa kagubatan at nabubuhay sa pamamagitan ng pangangaso gamit ang pana, pangingisda, at
pagkuha ng mga ligaw na mga halaman at mga prutas.
Ngayon, mayroon pang mga Negrito sa mga burol ng Zambales. Sila ay napinsala sa pagputok ng BuIkang
Pinatubo noong 1991.
56
MLO
BY: MLO
Ang mga Indonesian. Sa migration theory, ang mga Indonesian ay ang mga Unang dayuhang dumating sa
Pilipinas sa pamamagitan ng dagat. Dumating sila ng may mga 5,000 taon na ang nakalipas. Sila'y naglayag sa
mga bangka mula sa Timog Asya. Napaalis ang mga Negrito tungo sa mga bundok at ang mga Indonesian ang
nanirahan sa kapatagan.
May dalawang un ng mga Indonesian. Ang unang uri ay matataas, maputi ang balat, malapad ang noo,
matatangos ang ilong at manipis ang labi. Bandang huli na ng dumating ang pangalawang uri. Higit na pandak at
maitim sila, malalaki ang ilong, makapal ang labi at malaki ang panga. Higit na maunlad ang mga Indonesians
kaysa sa mga Negrito. Mayroon Silang mga permanenteng tahanan. Gumagamit sila ng apoy sa pagluluto ng
kanilang mga pagkain. Nabubuhay sila sa pamamagitan ng pangangaso, pangingisda, at malit na sakahan.
Pinipinturahan nila ang kanilang katawan ng mga makukulay na larawan. Ngayon, ang minoryong tnibong
Indonesian ay matatagpuan sa liblib na bahagi ng ating bansa. Ang mga ito ay ang mga Apayao, mga Gaddang,
mga Ibang, at mga Kalinga ng Hilagang Luzon; mga Tagbanuas ng Palawan; at Bagobo, mga Manobo, mga
Mandaya, mga Bukidnon, mga Tirura, at mga Subanon ng Mindanao.
Ang mga Malay. Sa "migration theory', ang mga Malay ay dumating pagkatapos ng mga Indonesian, mga
2,000 taon na ang nakalipas. Dumating din sila sa pamamagitan ng mga bangka mula sa Timog Silangang Asya.
Katamtaman ang kanilang taas, kayumanggi ang balat, martim ang mata, pango ang ilong at may tuwd at maitim
na buhok. Napaalis nila ang mga Indonesian tungo sa kagubatan at nanirahan sila sa kapatagan. Ang mga Malay
ay higit na maunlad kaysa sa mga Indonesian. Nanirahan sila sa higit na malaking mga pamayanan. May
pamahalaan sila, kasulatan, musika, mga sining at mga agham. Nabubuhay sila sa pamamagitan ng agrikultura,
pangingisda, pagmimina, at pangangalakal. May mga alamat na naglalarawan sa pagdating ng mga Malay. Ang
salaysay na ito sa Panay ay tinaguriang Maragtas."Isinasalaysay dito kung paano ang unang sampung datung
Malay na umalis sa Borneo ay dumating sa Panay. Binili nila ang mga lupain ng mga Negrito at nanirahan sa ibang
mga pulo. Si Datu Puti ang namumuno sa mga datung Malay at si Mankudo naman ang namuno sa mga Atis. Ang
alamat na ito ay ipinagdiriwang sa tanyag na pista at sayaw na "Ati-Atihan.” Ang mga Pilipino ngayon ay galing sa
Malay o lahing kayumanging kaya, mayroong mga malay na muslim sa Mindanao, Jolo, at Palawan. . Mayroon
ding mga kristiyanong Malay sa buong bansa. Mayroon ding mga tribung Malay gaya ng mga Igorot, mga ifugao,
mga Bontok, at mga Tinggian sa Luzon.
Ang migrasyon ng tao galing ibang bansa ay naging tulay upang sila'y tawagin nating mga unang Pilipino
na ating mga ninuno.
8. Linggwistika
Ang Linggwistika ay ang sangay na siyang nag-aaral ng WIka, at paano nakakaapekto ito, kasabay ang
mga kultura dito, at kung saan ito nagmula.
9. Batas
Ang batas, sa politika at hurisprudensiya, ay ang mga kumpol ng alituntunin sa pag-aasal na naguutos o
nagbabawal (o pareho) sa isang natukoy na pakikipagugnayan sa pagitan ng mga tao at kapisanan. Kasama din
dito ang mga kaparusahan sa mga hindi sumusunod sa mga nakatatag na alituntunin sa pag-aasal.
Kodigo ni Maragtas, Kodigo ni Kalantiao, at Prinsesa Urduja:
Ang Katotohanan
ni Dyan Esberto
Ang Kodigo ni Maragtas, Kodigo ni Kalantiao, at PrinsesaUrduja ay ilan lang sa mga bagay na
pinaniniwalaan pa nin hanggang ngayon. Ano nga ba talaga ang mga to? May katotohanan ba talaga ang mga
iyan? Sinasabi sa Kodigo ni Maragtas ay may sampung datung Borneo ang umalis sa kanilang bansa at napadpad
sa Panay. Binili ng mga Borneong datu, isa na dito si Datu Puti, ang tabing-dagat sa mga Aeta sa pamamagitan ng
gintong salakot at arinola at binigyan pa ang asawa ng Datu ng mga Aeta isang mahabang kwintas. Ang Kodigo ni
Maragtas ay nanggaling kay Pedro MonteClaro na binigay daw sa kanya ang Kodigo ni Maragtas. Ang argumento
sa Kodigo ni Maragtas ay hindi na ito mabasa dahil halos nabubura na ang mga nakasulat dito. Base din ito sa
isang lumang kwento mula sa Panay. May mga salitang ginamit dito na nagkaroon lang noong dumating ang mga
Kastila tulad ng maize at piña. Kaya naman ang Kodigo ni Maragtas ay ikinukonsiderang pekeng dokyumento
lamang.
57
MLO
BY: MLO
Nakalagay naman sa Kodigo ni Kalantiao ay ang parusang binibigay ng isang tinatawag na Lakan Tiao o
Raha Kalantiaw sa sinumang nagkakasala sa kanyang nasasakupan. Isa sa parusang ito ay ang parusang
pagkakapgat sa mga langgam kung hindi bibigyang respeto ang patay. Ang pagtataksil naman sa asawa ay may
parusang katayin at ipakain sa mga buwaya. Hindi kapani-paniwala ang Kodigo ni Kalantiao dahil, una, ang Pilipino
ay hindi ganoon karahas. Ang karaniwang parusa noong panahon bago dumating ang mga banyaga ay ang pag-
aalipin o pagpapataw ng utang. Sunod, mahirap ito intindihin dahil na rin ito ay kakaibang paraan ng pagpaparusa.
Ang Kalantiao Code ay hindi totoong dokyumento.
Si Princesa Urduja ay isang pincesang galing Tawilisi at pinamunuan ang Pangasinan. Siya ay isang
matapang na babae dahil ipinagtatanggol niya ang kanyng nasasakupan sa mga banyaga. Sinasabi in na hindi
siya matalo ng mga lalake dahil sa sobrang galing niyang makipaglaban. Kaya rin daw hindi siya ikinasal ay dahil
na rin doon. Marunong din daw magsalita ng Turkish at magbasa ng Koran.
Hanggang sa kasalukuyan, walang konkretong ebidensya na totoong may Urdujang namuno sa
Pangasinan. Kahit si Rizal na ay hinanap ang Tawilisi, ay hindi ito nahanap. Meron ngang Uduja na nagsasalita ng
Turkish ngunit siya ay taga-Turkey na asawa ni Sultan Uzbegkhan. Si Urduja ngayon ay isa na lamang alamat at
cartoon character.
Hindi totoo sina Datu puti at ang iba pang Bomeong datu. Ang Kodigo rin ni Kalantao at mararahas niyang
parusa ay hindi na rin kapani-paniwala. Si Prinsesa Urduja na tinitingnan na bayan ng lan ay ngayon alamat na
lang. Ang katotohan ay hindi sila totoo.
1. Agham Pampolitika
Ang agham pampolitika o dalubbanwahan ay isang disiplina ng agham panlipunan tungkol sa pag-aaral sa politika,
madalas sa pag-aaral ng estado, nasyon, pamahalaan, politika at patakaran ng pamahalaan. Binigyan ito ng
kahulugan ng Aristoteles bilang ang pag-aaral ng estado.Kasangkot nito ang pag-aaral sa kayarian at proseso sa
pamahalaan o anumang kaparehong sistema na sinusubukang tiyakin ang katiwasayan, di pagkiling at ang
pagsasara sa kabila ng isang malawak na sakop ng mga panganib at pagpasok isang malawak na sakop ng mga
karaniwan para sa kanilang mga nasasakupan. Bilang isang resulta, maaaring pag-aralan ng mga siyentipikong
pampolitika ang institusyong lipunan katulad ng korporasyon, unyon, simbahan, o ibang mga organisasyon na
malapit sa kayarian at proseso ng pamahalaan sa pagkasalimuot at interkoneksiyon.
Unang binansagan ni Herbert Baxter Adams, isang propesor sa kasaysayan sa Pamantasan ng John Hopkins,
noong 1880 ang salitang "agham pampolitika"
Sila-sila: Dinastiyang Politikal sa Pilipinas
Ni Mykel Andada/Pinoy Weekly
ntto.laltermiava.net/820-2/
Hindi "tayo-tayo" ang tunay na dahilan ng pagkakawatak-watak ng mga Pilipino, lalo na tuwing eleksyon. Nagmula
ang "tayo-tayo sa istemang “Sila-sila” o ang ekslusibong pananaig, pamumuno at pagpapayaman, pagpapatakbo
ng ilang pamilyang Pilipino – nagmumula sa naghaharing uring panginoong maylupa at burgesya sa politika,
ekonomiya at kultura ng bansa. Tinatawag itong political dynasty o dinastiyang politikal, na mahigpit na nakaugat
sa oligarkiya ang pananaig ng ilang naghahanng uri.
Ano ang Political Dynasty?
Ayon sa Artikulo l1, Seksyon 26 ng konstitusyon ng Pilipinas, "The State shall guarantee equal access to public
service and prohibit political dynasty as may be defined by law."
Sa particular, ang monopoly ng iilang pamilya na nakatakbo, nanalo at nauupo sa poder na pamahalaan ang sila-
silang may hawak sa kinabukasa ng byaan o mas medaling sabihing may hawak ng kinabukasan ng bayan para
sa pampolitikal at pangekonomiyang kapakanan ng “sila-sila. ”
Sa anti-political dynasty bill na inilatag ng mga kongresista ng mga bayan muna Partylist tulad ni Neri Colmenares,
binigyang-depinisyon ang political dynasty bilang Konsentrasyon, konsolidasyon o pananatili sa pampublikong
58
MLO
BY: MLO
opisina at political na kapangyanhan ng mga magkakapamilya o magkakamag-anak. Kasama rito ang halinhinan
salit-salitang pagtakbo at pag-upo sa politikal na posisyon ng mag-asawa o magkamag-anak.
Sa orihinal na konteksto, ang salitang 'dynasty' ay nangangahulugang pamumunong pampolikal at pang-
ekonomiyang kapangyarihang namamana o naipapasa sa loob lamang ng isang pamilya o clan sa panahon ng
pyudalismo. Successor o tagapagmana ang tawag sa "susunod sa linya" ng pamumuno sa kaharian o imperyo.
walang eleksyong kinakailangan, kundi ang pyudal na pribilehiyo" lamang ng dugo (blood line) na naguuyok ng
kapangyarihan ng pyudal na pamilya ang kailangan.
Ngunit sa kasalukuyan, kahit mayroon nang halalan, kapansin-pansin ang monopolyo ng ang pamilya sa politika ng
bansa. Silang nakatatakbo sa eleksyon ay nagmumula sa iilang pamilya lamang. Silang nakatatakbo sa halalan ay
sila ring matagal nang may kapangyarihang pampolitika at kapangyarihang pang-ekonomiya.
Kapansin-pansin ang ilang dekada nang paghahari-harian ng mga political dynasty na ito, Sa bawat probinsiya o
siyudad ay may isa o illang pamilya lamang ang nagsasalit-salit sa puwesto. Nagtatagisan ang mga pamilyang ito
para sa politikal na posisyon, at madafas na tinatawag na "baluwarte" ang lugar na may direkta at malawak na
gahum (kapangyanihan) ang mga dinastiyang politikal.
Silang May Monopolyo
Ayon sa makabayang historyador na si Renato Constantino, malalim ang ugat sa kolonyal na kasaysayan ang
tuminding politikal na monopolyo ng ilang pamilyang Plipino. Natagpuan ng mga Kastilang kolonisador ang iang
indibiwal at pamilya na nagpapatakbo ng mga naunang katutubong Austronesyanong barangay sa bansa. May
mga barangay na nakatali sa Islamikong kapangyarihan tulad ng supra-barangay na pinamunuan ng raja. May mga
cacique at maharlika rin na namumuno sa mga tribo, clan, at iba pang naunang pormasyong etniko. May mga datu
o buyung na silang pampolitika at pang-ekonomiyang lider ng mga sinaunang barangay. Sila ang mga itinuturing
na lokal na naghaharing uri noon. Slang may monopolyo sa pera at ekonomiya ang sila ring may monopolyo sa
pamahalaan.
Pinatindi ito ng kolonyal na pananakop ng mga Kastila at Amerikano. Nagmula sa lokal na naghaharing urni ang
mga itinalaga o tinalagaan ng kakarampot na kolonyal na kapangyarihan ng mga Kastila hanggang pinasulpot nila
ang uring principalia. Kasama ng principalia bilang lokal na naghaharing oligarkiya sa bansa ang mga mestiso,
ilustrado, mestizo-sangley, creole at mestisong tsino.
Sa pananakop ng mga kolonyalista at imperyalistang Amerikano, ang pagtataguyod ng pekeng demokrasya" sa
pamamagitan ng suffrage o pagboto ay naging mekanismo lamang ng mga mananakop upang lumikha ng mga
'puppet na lider at gobyerno. Pinatindi ang pagtataguyod ng mga partido politikal na dinodomina ng mga
naghaharing uri at naghaharing pamilya. Ang mekanismong to ay nagtitiyak ng kapangyarihan para sa ilang
pamilya, ilang naghaharing uri at sa imperyalistang pamahalaan ng Amerika.
Ipinagmamalaki sa kasaysayan na ang Plipinas ang tinuturing na unang Konsitusyunal na republika" at may "tiyak
na demokrasya" sa Asya. Ngunit kung tutuusin, bagama’t may nabuong konstitusyon ang bansa at may ehersisyo
ng demokrasya tuwing halalan. Lumalabas na ang pamahalaan o pamamahala sa Plipinas ay mas malapit sa
pagiging oligarkiya.
Ang oligarkiya ay isang porma ng gobyerno kung saan ang kapangyarihang mamuno at mamahala ay nasa kamay
lamang ng ilang tao o dominanteng uring panlipunan. Madalas nating marinig na kapag pinag-uusapan ang political
dynastyay hindi lamang sila ang pamilya kundi nagmumula ang ilang pamilya na ito sa ilang naghanaring uri sa
bansa - ang mga panginoong maylupa (haciendero, anded class, landed eite) at ang mga burgesya komprador
(comprador bourgeoisie, kapitalista, dambuhalang negosyante, monopolista).
Silang nasa poder ng kapangyarihang politikal ang sila ring may hawak ng malalaking negosyo sa mga bayan,
probinsiya at bansa. Ang balwarte ng kapangyarihang politikal ay nagpapanatili ng balwarte ng kapangyarihang
pang-ekonomiya nila.
Silang Nagkukunwaring Mardyinalisado
59
MLO
BY: MLO
Maging ang partylist system ay sinasaklaw in ng political dynasties at ng naghaharing urit mga politikal na partido.
Kontrobersiyal noon ang pagiging nominado ni Mikey Arroyo bilang representante ng partylist ng mga security
guard. Ang lokal na politiko sa Quezon City na si Bemadette Herera (BH) ay nagtayo rim ng BH (Bagong
Henerasyon) Partylist. Ngayong 2016, maraming political dynasties ang nominado ng ibat ibang partylist groups:
Belmonte ng Quezon City, Atienza ng Maynila, Biron ng lloilo, Abayon ng Northem Samar, Haresco ng Aklan,
Nograles ng Davao, Singson ng llocos Sur, Herera ng Bohol, Villafuerte ng Camannes sur, at marami pang iba.
Ang dapat ay espasyo ng mardyinalisado ay espasyo para sa pagpapalawak ng kapangyarihang politikal ng mga
dinastiya.
Tayong Naghihirap, Tayong Lalaban
Bagama't hindi natin dapat iasa sa eleksyon ang pagbabago ng bansa, maaari rin tong maging espasyo para sa
progresibong tinig at aksyon ng mga makabayan.
Kasabay ng pagsabak sa eleksyon ay ang pagmumulat sa tunay na sitwasyon ng bansa. Tulad ng eksposisyon sa
political dynasties bilang patuloy na dominasyon ng naghaharing uri.
2. Sikolohiya
Ang sikolohiya o dalubisipan ay ang pag-aaral ng isip, diwa at asal. Binibigyan ng malaking pansin nito ang mga
tao, bagaman pinag-aaralan din ang asal at diwa ng mga hayop; bilang isang paksa na pangsarili, tingnan ang
proseso ng kaalaman ng tao, o sa mas kontrobersiyai na paksa ay bilang 1sang paraan ng pabiDYgay nglinaw sa
sikolohiya ng tao sa pamamagitan ng paghahambing (tingnan ang sikolohiyang hinahambing) Tinatawag na
sikologo ang mga dalubhasa sa sikolohiya, na nagiging sikologa kung babae. Tinatawag din ang mga sikologo at
sikologa bilang SIkolohista. Mayroong sariling sikolohiya ang mga Pilipino na tinatawag na Sikolohiyang Filipino. Ito
ay ginawa ni Virgilio Enriquez noong 1975.
3. Panuntunang Panlipunan
4. Sosyolohiya
Ang sosyolohiya o dalubulnungan ay ang pag-aaral ng mga alituntunin ng lipunan at mga proseso na binibigKIs at
hininiwalay ang mga tao hindi lamang bilang mga indibiduwal kundi bilang kasapi ng mga asosasyon, grupo, at
institusyon. Tinatawag ito, sa isang kahulugan sa isang tipikal na aklat, bilang ang pag-aaral sa mga buhay na
panlipunan ng mga tao, grupo, at lipunan. Interesado ang sosyolohiya sa ating pag-uugali bilang mga nilalang na
marunong makisama, sa ganitong paraan sinasakop ng nagustuhang larangan sa sosyołohiya mula sa pagsusuri
ng maikling pakikitungo sa pagitan ng hindi magkakilalang indibiduwal sa daan hanggang sa pag-aaral ng proseso
ng pandaigdigang lipunan.
Isa pang halimbawa ng disiplinang agham panlipunan ang akdang kasaysayan tumutugon tungkol sa pangyayaring
naganap sa buhay ng bansa at ng kanyang mamamayan.
Tinatalakay dito ang
1. Kultura
2. Tradisyon/tradisyon
3. Pinagmulan
4. Pannwala
5. Pamumuhay
6. Pangarap
7. Kaugalian/Kaasalan
8. Kapalaran ng Isang bansa
9. sibilisasyon ng mga mga mamamayan.
Ang kultura o kalinangan tumutukoy sa araw-araw na pangkabuhayan ng isang gnupo sa pangkalahatan ay

tumutukoy sa aktibidad ng sangkatauhan. Sa isang payak na kahulugan, ito ang "kaparaanan ng mga tao sa
buhay", ibig sabihin ang paraan kung paano gain ang mga bagay-bagay. Iba't iba ang kahulugan ng kultura na
60
MLO
BY: MLO
sumasalamin sa iba’t ibang mga teorya sa kaunawaan, o sukatan sa pagpapahalaga, sa aktibidad ng
sangkatauhan. Sa iba, ito ang kuro-kuro o opinyon ng buong lipunan, na maaaring makita sa kanilang mga salita,
aklat at mga sinuat relihiyon, musika, pananamit, pagluluto, at Iba pa. Makikita ang 164 Kahulugan ng "kultura" sa
isang talaan sa Culture: A Critical Review of Concepts and Definitions.
Ang kaugalian o tradisyon ay mga paniniwala, opinyon, kostumbre o mga kuwentong naisalin mula sa mga
magulang papunta sa mga anak nila. Sa Pilipinas, isang halimbawa ng kaugalian ang paghalik sa kamay ng mga
matatanda. Kaugnay ito ng mga salitang tradisyunal pinagkaugalian o kinaugalian, simula, at pinamulihanan.
Katumbas din ito ng diwang "pagsasalin ng ari-arian sa ibang tao". Ayon kay Jose Abriol, katumbas ang tradisyon
ng pariralang Sali’t saling aral.
Mga Tradisyon o Kaugalian ng mga Pillpino
Ang mga Pilipino ay sadyang mahilig sumunod sa mga nakagawian na at sa mga tradisyon. Sila din ay mahilig
maniwala sa mga pamahiin.
Kami ay magbibigay ng mga Halimbawa.
Mga Karaniwang Tradisyon ng mga Pilipino
Piyesta
Mahal na araw/ Senakulo
Mamanhikan
Harana
Simbang gabi
Flores De mayo
Madalas na Kaugalian
 Pagmamano - ito y madalas ginagawa ng mga nakababata sa kanilang mga magulang o sa mga
nakatatanda sa kanila.
 Paggamit ng po at opo" sa nakatatanda - ito'y simbolo ng pagrespeto sa mga nakatatanda.
 Mahilig makipagkapwa-tao -kapag madalas silang may nakakasalamuhang tao.
 Mapagkumbaba - nananatili pa nin ang kanilang mga paa na nakaapak sa lupa.
Madalas na Paniníwala
Sa Kusina
 Bawal kumanta sa harap ng kalan - may masamang mangyayan.
 Bawal kumanta sa hapag-kainan- simbolo ng hindi pagrespeto.
 Bawal paglaruan ang apoy- maaaring lumabo ang mata.
 Hindi dapat makabasag ng pinggan sa araw ng Okasyon- ito ay simbolo ng kamalasan.
Sa Kasal:
 Bawal isukat ang damit pangkasal - Maaaring hindi matuloy ang kasal
 Bawal magkita ang magkapareha bago ang araw ng kasal- maaaning maidioy ang isa sa kanila.
61
MLO
BY: MLO
 Dapat unahan ng babae ang lalake na lumabas ng simbahan-upang hindi siya maliitin.
 Kapag umulan sa araw ng kasal-simbolo ng kaswertenan
Kapag may sumakabilang-buhay

 Bawal matulog sa tabi ng kabaong -maaaring hindi mo mapipigilan ang paggalaw ng ulo mo.
 Bawal magkamot ng ulo- maaaring magkaroon ng kuto
 Pagsuutin ng pulang damit ang mga bata/ Pagtawid ng mga bata sa kabaong upang hindi sila guluhin ng
namayapa.
 Dapat putulin ang kwintas na nakakabit sa namayapa - upang hindi na siya masundan
 Bawal magwalis sa araw ng burol- bilang respeto
 Bawal matuluan ng luha ang kabaong - upang hindi siya mahirapan sa pag-akyat sa langit.
Iba pang pamahiin:

 Bawal maggupit ng kuko sa gabi- upang hindi malasin.
 Friday the 13h"- mag-ingat sa araw na iyon sapagkat may maaaring mangyari sa iyong masama.
 Paggising ng alas tres ng madaling araw maaaring may dumalaw sa inyo.
 Paggising ng mga ispintu.
 Kapag may nakita kang taong pugot ang ulo - maaari siyang mamatay (pwede itong mapigilan basta ibaon
lang ang kanyang damít sa lupa)
"Imperyalismong Pangkulta sa Plipinas", ni J.M. Sison

https:/aklatangtibak.wordpress.com/2017/05/15/impervalismong-0angkultura-sa Dilipinas/
GAWAIN
I. Ipaliwanag amg mga sumusunod sa loob ng 3-5 pangungusap

1. Ano-ano ang mga suliraning kinahaharap ng mga pangkat etniko na nasa mga liblb at malayong lugar?
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
2. Ano ang masasabi mo sa lugar na may sistemang dinastiyang political?
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
3. Ano-ano ang mga pangarap mo sa iyong buhay? Sa papaanong paraan mo ito makakamit?
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________
62
MLO
BY: MLO
4. Bilang isang mag-aaral, ano-ano ang mga nakikita mong problema sa Sistema ng edukasyon natin sa
kasalukuyan? Paano ito masosolusyunan?
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
5. Bakit sinasabing pundasyon ng lipunan ang pamilya? Ano-ano ang mga tungkulin mo bilang miyembro ng pamilya?
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________
Gawain 2: Magsuot ng isang katutubong kasuotan ng mga nabanggit na pangkat etniko sa Pilipinas. Ilagay ang larawan sa
kahon na may sukat na 6”x 5” at ipost sa social media ang kuhang larawan bilang pagkilala sa mga katutubo ng Pilipinas.
PAGTATAYA
1. ang pagbabatayan ng wikang pambansa ay gumamit ng mga panukatan. Alin ang hindi kasama sa panukatang ginamit?
A. Pangunahing wikang sinasalita at nauunawaan ng higit na nakararami
63
MLO
BY: MLO
B. Ang wikang sinasalita ng maraming kasapi sa lupong nag-aaral sa mga wika.
C. Wikang may mayamng panitikang nasusulat
D. Wikang sinasalita at ginagamit sa sentro ng pamahalaan, komersyo at edukasyon
2. Nang malinang ang wikang pambansa batay sa Tagalog, iba’t ibang pangyayari ang naganap upang patuloy itong paunlarin. Aling
panyayari nang magkaroon ng daluyong ang langit-langitan ng wikang pambansa?
A. Nang binubuo ng mga delegado ng Kumbensyong Konstitusyunal 1972 ang bagong saligang Batas.
B. Nang nasakop ng Hapon ang kapuluan na di pa natatagalang ipinatuturo ang wikang pambansa.
C. Nang panahon ng Bagong Lipunan na ipinatupad ang Batas Militar.
D. Nang pairalin ang patakarang Edukasyong Bilinggwal noong 1974 sa mga paaralan.
3. Ang wikang pambansa ay patuloy na nililinang upang patuloy na umunlad sa edukasyon. Aling Kautusang Pangkagawaran ang
nakapagbigay ng pinakamalaking pagkakataon na sumulong ang Wikang Filipino?
A. Kautusang Pangkagawaran Blg. 7, s. 1959
B. Kautusang Pangkagawaran Blg. 24, s. 1962
C. Kautusang Pangkagawaran Blg. 81, s. 1987
D. Kautusang Pangkagawaran Blg. 25, s. 1974
4. Ang Batas Komonwelt Blg. 184 (1963) ay lumikha ng isang lupon at itinakda na siyang pipili ng isang katutubong wika na
pagbabatayan ng wikang pambansa. Nagpatuloy ito sa tungkulin ng pagpapaunlad ng wikang pambansa at nakilala sa iba’t ibang
pangalan ang tanggapang ito. Alin ang wastong pagkakasunud-sunod na pagbabago sa pangalan nito hanggang sa kasalukuyan?
A. 1. Surian ng Wikang Pambansa 2. Linangan ng mga Wika sa Pilipinas 3. Komisyon sa WIkang Filipino
B. 1. Surian ng Wikang Pambansa 2. Linangan ng mg Wika sa Pilipinas 3. Komisyon sa Wikang Filipino
C. 1. Linangan ng mga Wika sa Pilipinas 2. Surian ng Wikang Pambansa 3. Komisyon sa Wikang Filipino
D. 1. Komisyon sa Wikang Filipino 2. Surian ng wikang Pambansa 3. Linangan ng mga Wika sa Pilipinas
5. Aano ang pangkalahatang layunin ng Komisyon sa Wikang Filipino upang mapaunlad, mapalaganap at mapanatili ang Filipino at
iba pang wika?
A. Magsagawa, mag-ugnay at magtaguyood ng mga pananaliksik
B. Magsagawa ng mga seminar at palihan
C. Makaipag-ugnayan sa iba’t ibang ahensya
D. Maglimbag ng mga aklat at diksyunaryo
6. Bilang pagtugon sa mabilis na pagbabago, pag-unlad at paglaganap sa wikang pambansa ang alpabeto ng wikang Filipino ay
umagapay rin sa pagbabago. Alin ang nagpapakita ng wastong pagbabagong nagaganap sa alpabetong Filipino?
A. alibata abakada alpabetong Filipino
B. alibata abakada abecedario alpabeto
C. alibata alpabeto abakadang Tagalog
D. Alibata abecedario abakada alpabeto
7. Ang kautusang pangkagawaran Blg. 81, s. 1987 na may pamagat na “ Ang alpabeto at Patnubay sa Ispeling ng Wikang Filipino” ay
nagsagawa ng reporma sa alpabeto at sa mga tuntunin ng ortograpiyang Filipino. Alin sa mga sumusunod ang hindi kaugnay sa
gawaing ortograpiya ng isang wika?
A. Kung paano ang pagbasa at pagsulat sa wikang ito
B. Kung ilan ang mga letrang binubuo sa alpabeto nito
C. Kung paano tatawagin o ngangalanan ang mga letrang ito
D. Kunga no ang mga tuntunin dapat sundin sa ispeling gamit ang mga letra ng alpabeto
8. Alin sa mga sumusunod ang hindi kasama sa pagbabagong ipinasok na reporma sa ortograpiyang Filipino noong 1987?
A. Ang pagbaybay sa Filipino ay di papantig kundi patitik
B. Ang bigkas ng letra ay bigkas Ingles ng mga Filipino maliban sa enye (ñ) na bigkas Kastila
C. Ang 8 letrang hiram ay gagamitin sa pagbaybay ng mga karaniwang salita nab ago pa lang ginagamit
D. Ang 8 letrang hiram ay gagamitin sa pantanging ngalan, salitang teknikal at mga salitang may unikong katangiang cultural
mula sa iba’t ibang katutubong wika.
9. Upang mapabilis ang pagsulong ng wikang Filipino, ang pangulo ng bansa ay nag-atas o nagproklama. Alin ang atas na
nagpapahayag na ang pagdiriwang ng Linggo ng Wika ay simula sa ika-13 hanggang ika-19 ng Agosto taun-taon?
A. Proklama Blg. 12 (1954) C. Atas ng Pangulo Blg. 73 (1972)
B. Proklama Blg. 186 ( 1955) D. Atas ng Pangulo Blg. 335
10. Maraming mga salita na nagkakaiba ng kahulugan dahil sa isang titik. Aling salita ang dapat gamitin sa mga patlang sa
pangungsuap?
Ang ng dating ng mga mamimili dahil sa taas ng bilihin ngunit may araw namang ang
dating.
A. baling B. dalang C. galangD. salang
11. Si Gaspar Aquino de Belen ay sumulat ng mahabang tula tungkol sa buhay ng ating Panginoong Jesu Kristo, nang lumaon ay
tinawag na pasyon. Ang kahawig nitong genre ay ang_____________________________.
a. Tibag B. Panuluyan C. Senakulo D. Doctrina Cristiana
12. Ang mga nagsisulat hindi upang basahin kundi upang pakinggan ay ang mga manunulat noong panahon ni ________________.
64
MLO
BY: MLO
A. Balagtas B. AGA C. Mangahas D. Mabanglo
13. Ang panahong nagbigay pansin sa mga manunulat sa Kastila, Ingles at Tagalog ay _______________________.
A. Amerikano B. Hapon C.Kontemporaryo D. Kastila
14. Noong 1930 bumagsak ang pantanghalang pagtatanghal ng mga Tagalong dahil sa nagsimula ang pagpapalabas ng
_______________.
A. Pelikulang Pilipino B. Sarswelang Pilipino C. Komedyaa D. Stage show
15. Ang nagkamit ng unang gantimpala sa Timpalak pagsulat ng maikling kuwento noong panahon ng Hapon ay ang
________________________.
A. Lupang Tinubuan C. Uhaw ang Tigang na Lupa
B. Kuwento ni Mabuti D. Lungsod, nayon at Dagat-dagatan
16. Ang tinaguriang Ama nng Maikling Kuwentong Tagalog ay si_____________
A. Valeriano H. Peňa C. Deograsya Roario
B. Lope K. Santos D. Severino Reyes
17. Ang aklat na isinulat ni Modesto de Castro na patungkol sa kagandahang-asal ay ang _____________.
A. Nuestra Seňora del Rosario C.Urbana at Feliza
B. Doctrina Cristiana D. Panubong
18. Ang ngalan panitik ni Emilio Jacinto ay ________________.
A. Dimas-Ilaw C. Dimasalang
B. . Plaridel D. Agapito Bagumbayan
19. Matulog ka na bunso
Ang ina mo ay malayo
Hindi naman masundo
May putik at may balaho
Ang awit sa itaas ay halimbawa ng awit ng ________________________
A. Pag-ibig C. pakikidigma
B. pampatulog ng bata D. pamamangka
20. Ang awit sa itaas ay tinatawag na ________________.
A. Oyayi C. tikam
B. kumintang D. soliranin
21. Pinalitan ng alpabetong Romano ang unang alpabetong Pilipino ng ________________.
A. Bokabularyo C. gramatika
B. . alibata D. sanskrito
22. Ang kauna-unahang aklat na nalimbag sa Pilipinas ay ang __________________.
A. Doctrina Cristiana C. Nuestra Seňora del Rosario
B. Barlaan at Josaphat D. Urbana at Feliza
_________23. Ang aklat na naglalaman ng buhay at pagpapakasakit ni Hesukristo ay ang ____________.

A. Tibag B. panuluyan C. Senakulo D. pasyon
_________24. Ang dulang batay sa alamat ng singsing ng dalaga na naihulog sa dagat ay ang _____________.
A. Karagatan B. duplo C. senakulo D. tibag
_________25.
Salamat sa inyo
Belyaka’t belyako
Tapos ang nagbayo
Dala pati halo
Ang halimbawang ito ay bahagi ng ________________________.
A. Tibag B. dupes C. karagatan D. dalit
_________26. Aling pag-ibig pa ang hihigit kaya
Sa pagkadalisay at pagkadakila
Gaya ng pag-ibig sa sariling lupa
Aling pag-ibig pa? Wala na nga wala.
Ang saknong na ito ay buhat sa tulang_______________________.
A. Pag-ibig sa Tinubuang Lupa C. Katapusang Hibik ng Pilipinas
B. Huling Paalam D. Sa Mga Kabataang Pilipino
_________27. Ang El Filibusterismo ay inihandog ni Rizal sa __________..
A. Kanyang bayan C. kanyang kasintahan
B. Kabataang Pilipino D. GOMBURZA
_________28. Kung tatanawin mo sa malayong pook
Ako’y tila isang nakadiapng krus
Sa napakatagal na pagkakaluhod
Parang hinahagkan ang paa ng Diyos.
Ang persona sa tula ay _____________________.
65
MLO
BY: MLO
A. Makata B. halaman C. punungkahoy D. puntod
_________29. Kaputol na bakal galling sa bundok
Sa dila ng apoy, kanyang pinalambot
Sa ilang pandayang matiyagang pinukpok
At pinaghugis sa nasa ng loob
Ang kanyang tintutukoy sa saknong ay ang
A. Magsasaka B. mangingisda C. sundalo D. panday
_________30. Pinagkatakutan, kay daming nasindak
Umano, kung gabi ay may namamamalas
Na isang matandang doo’y naglalakad
Ang inilalarawan sa saknon ay ang _____________-.
A. Puntod B. lumang simbahan C. malaking bahay D. paaralan
_________31. Ang kauna-unahang itinanghal na Hari ng Balagtasan ay si _____
A. Ildefonso Santos C. Florentino Collantes
B. Lope K. Santos D. Jose Corazon de Jesus
_________32. Si Amado V. Hernandez ay tinaguriang makata ng __________.
A. mangingisda C. magsasaka
B. manggagawa D. bilanggo
_________33. Ang sagisag ni Florentino Collantes ay ___________.Kuntil-butill
A. Kuntil-butil B. Huseng Sisiw C. Huseng Batute D. Verdugo
_________34. Ang saknong sa ibaba ay halimbawa ng ______________.
Hila mo’y tabak…
Ang bulaklak nanginig
Sa paglapit mo
Ang saknong ay halimbawa ng ______________.
A. Tanaga B. haiku C. karaniwang tula D. malayang tula
_________35. Ang kauna-unahang kwentong nagwagi ng unang gantimpala sa Gawad Palanca ay ang ______.
A. Kamatayan sa Gulod C. Batingaw
B. Pag-uugat… Pagsusupling D. Kuwento ni Mabuti
_________36. Nagpahinga
Ang Makina
Sa pabrika
Ang saknong ay tumutukoy sa mga ________________.
Artista B. manggagawa C. anluwage D. panday
_________37. Ang unang panitikan natin ay ______________.
A. pasalin-dila B. pakuwento C. patula D. pasulat
_________38. May dalang sistema ng pamahalaan na tinatawag na Balangay
ang mga ________________.
A. Indones B. Malay C. Intsik D. Baluga
_________39. Ang awit pangkasal ay tinatawag na ___________.
A. oyayi B. Kundiman C. diona D. soliranin
_________40. Ang Atin Cu Pung Singsing ay awiting bayan ng mga _________.
A. Ilokano B. Waray C. Bikolano D. Kapampangan
_________41. Ginagamit sa pangkukulam, pang-ingkanto o pasintabi ang
A. Bulong B. dalit C. dung-aw D. kundiman
_________42. Ang humalili sa alibata ay ang _____________.
A. sanskrito B. arabik C. Romano D. Griyego
_________43. Nagpapakita ng paghahanap ni Sta. Elena sa kinamatayang krus ni Hesus ang ________.
A. tibag B. panunuluyan C. senakulo D. pasyon
_________44. Ang melodrama o dulang musical na tatluhing yugto ay _______.
A. sarswela B. moro-moro C. opera D. trahedya
_________45. Ang bersyong payak na binibigkas sa mga orasyon o lamayan ay tinatawag na ___________________.
A. duplo B. dung-aw C. dalit D. Ioa
_________46. Ang kilusang binuo ng pangkat ng mga intelektuwal sa gitnang uri na humihingi ng reporma o pagbabago ay ang
_____________.
A. propaganda B. KKK C. manggagawa D. estudyante
_________47. Tumatalakay sa katiwalian ng mga prayle sa Pilipinas ang ______.
A. Sobre La Indonecia delos Filipinos
B. La Soberana en Filipinos
C. Filipinas Dento decien Años
D. A La Juventud Filipino
_________48. Ang kauna-unahang nobelang panlipunan sa wikang kastila na sinulat ng isang Pilipino ay ang ______________.
A. Ninay C. A Mi Madre
66
MLO
BY: MLO
B. Noche Buena D. Ser Divisiten
_________49. Ang tinaguriang Ama ng Demokrasyang Pilipino ay si ________.
A. Emilio Jacinto c. Apolinario Mabini
B. Emilio Aguinaldo D. Andres Bonifacio
_________50. Ang Himno Nacional Filipina ay isinulat ni ______________.
A. Antonio Luna C. Pascual Poblete
B. Jose Palma D. Jose Panganiban
_________51. Ang panitikan ay sumunod sa romantisismo sa Europa noong panahon ng ______________.
A. Amerikano B. Hapon C. KastilaD. Kalayaan
_________52. Ang tinaguriang Lola Basyang ay si ___________.
A. Patricio Mariano C Hernandez Ilagan
B. Lope K. Santos D. Severino Reyes
_________53. Natigil ang panitikan sa Ingles noong panahon ng ___________.
A. Amerikano B. Hapon C. Kalayaan D. Aktibismo
_________54. Itinuturing na ginintuang panahon ng maikling kuwento ang panahon ng ______.
A. Hapon B. Amerikano C. Kalayaan D. Aktibismo
_________55. Naging madugo at mapangwasak ang mga demonstrasyon at pagpapahayag noong panahon ng ____________.
A. Batas Militar B. Aktibismo C. Amerikano D. Hapon
_________56. Anong batas ang natakda sa pagkakaroon ng kalayaan mula sa America pagkatapos ng sampung taong sa ilalim ng
malasariling pamahalaan?
A. Hare-hawes Cutting C. Jones Law
B. Cooper Act D. Tydings McDuffie Law
_________57. Ang Kasunduan na naganap sa Bohol sa pagitan ni Legaspi at Sikatuna ay:
A. Code of Kalantiao C. Bangsamoro Agreement
B. Blood Compact D. Code of Maragtas
_________58. Ang batas na nagpapawalang bias sa pagiging pangulo ni Aguinaldo?
A. Acta de katipunan C. Acta de Malolos
B. Acta de Tejeros D. Acta de Pateros
_________59. Aling salita ang may Klaster?
A. Palma B. Pluma C. tatay D. aliw
_________60. Sino ang kauna-unahang Gobernador Heneral ng pilipinas?
A. Villalobos B. Legazpi C. Magellan D. Despojol
OTHER REFERENCES
"Imperyalismong Pangkultura sa Plipinas", ni J.M. Sison

https:/aklatangtibak.wordpress.com/2017/05/15/impervalismong-0angkultura-sa Dilipinas
67
MLO
BY: MLO
MODYUL 10
FILIPINO SA IBA’T IBANG LARANGAN

Iskedyul:____________________________________________
PANIMULA
Ang Modyul na ito ay tatalakay sa pagkilala sa Filipino sa iba’t ibang larangan. Isang malinaw na katotohanan na sa
kasalukuyang panahon ang wikang Filipino ay tanggap at ginagamit ng mga Pilipino ano mang tribu o grupo ang kanilang
pinaggalingan. Sa Modyul na ito masususkat ang pagiging isang Pilipino, paunlarin mo ang wikang sarili mo, palaganapin ito!
LAYUNIN

A. Nakapagbibigay ng katuringan ng sinsyesya, teknolohiya, matematika, medisina, agrikultura at iba pang
larangan.
B. Nakapagbibigay ng mga salita at terninolohiya sa iba’t ibang larangan gamit ang Wikang Filipino
C. Nakapagbibigay ng kuro-kuro, opinyo at mga saloobin hinggil sa paggamit ng wikang Filipino sa iba’t ibang
larangan.
PAGTALAKAY
Ang Agham o Siyensiya

Ang agham o siyensiya ay kapwa ang proseso sa pagtamo ng kaalaman at ang organisadong bahagi ng kaalaman na natamo
sa pamamagitan ng pamamaraan nito. Ang prosesong makaagham (scientific process) ay ang sistematikong pagtamo ng
bagong kaalaman tungkol sa isang Karaniwan, ang pamamaraang makaagham (scientific method) ay ang sistematikong
sistema pagtamo, at ang kalikasan at iba't ibang bahagi nito ang siyang Sistema.
Sa isang malawak na kahulugan, ang agham o siyensya ay umiiral nab ago pa man gang makabagong panahon at
sa maraming maksaysayang kabihasnan, subalit ang makabagong agham ay natatangi sa kanyang siyentipikong
pamamaraan at naging matagumpay sa pagtukoy kung ano ang agham sa pinakatumpak na kahulugan ng
salitang ito.
68
MLO
BY: MLO
Ang gnam ay tumutugon sa mga non-fiction na gumagamit ng paglalahad, paglalarawan at pangangatwiran. Ayon kay
Fabrigas (2001), ito'y gumagamit ng formal at teknikal na pananalita. Ang mga salita na ganaganit sa mga tekstong ito ay
kailangang alam ng mga mababasa upang mauwaan ang pagbabasa nito. Kadalasan naman gumagamit ng eksperimento sa
pamamagitan ng pagsusuri, pagmamasid, pag-aayos ng mga datos, Pag-uugnay ng mga konsepto na maaaring gamitin sa
mga umiiral na suliranin.
Mga Sangay ng Agham/Siyensiya
1. Pomal na agham (Formal sciences)
 Matematika/Sipnayan (Mathematics)
 Lohika/Matwiran (Logic)
2. Likas na agham (Natural scicnces)
 PisikalLiknayan o Hipnayan (Physics)

 Akustika/Tunugan (Acoustics)
 Astrodinamika/Talaisigan (Astrodynamics)
 Astronomiya (Astronomy)
 Astropisika/Talaliknayan (Astrophysics)
 Pisikang atomiko, molekular at optikal(Atomic, Molecular, and Optical physics)
 Biopisika (Biophysics)
 Pisika pangkomputasyonal (Computational physics)
 Pisika ng kondensadong materya (Condensed matter physics)
 Kriyonika (Cryogenics)
 Dinamika (Dynamics)
 Elektronika (Electronics)
 inhenyeriya (Engineering)
 Daluying dinamika (Fluid dynamics)
 Pisika ng materyales (Materials physics)
 Matematikang pisika (Mathematical physics)
 Mekanikang kwantum (Quantum mechanics)
 Mekanika/Sigwasan (Mechanics)
 Pisikang nukleyar/Buturan (Nuclear physics)
 Optika/Sugaan (Optics)
 Pisikang partikulo/Liknayang pampartikulo (o High Energy Physics) (Particle physics)
 Pisikang plasma (Plasma physics)
 Pisikang polimero (Polymer physics)
 Dinamika ng Sasakyan (Vehicle dynamics)
3. Kimika/Kapnayan (Chemistry)
 Analitikal na kimika (Analytical chemistry)

 Biokimika (Biochemistry)
 Kimikang komputasyonal (Computational chemistry)
 Elektrokimika (Electrochemistry)
 Inorganikong kimika (Inorganic chemistry)
 Agham ng materyaies (Materials science)
 Organikong kimika (Organic chemistry)
 Pisikong kimika (Physical chemistry)
 Kimikang quantum (Quantum chemistry)
 Espektroskopiya (Spectroscopy)
 Estereokimika (Stereochemistry)
 Temokimika (Thermochemistry)
4. Agham pangmundo (Earth Sciences)
69
MLO
BY: MLO
 Heodesiya (Geodesy)
 Heograpiya/Taladutaan (Geography)
 Heofohiya/Dutaan (Geology)
 Meteorolohiya (Meteorology)
 Oseyanograpiya (Oceanography)
 Limnolohiya (Limnology)
 Seismolohiya (Seismology)
5. Biolohiya/lHaynayan (Biology)
 Agham agrikultural (Agricultural science)

 Anatomiya/Dalubkatawan (Anatomy)
 Antropolohiya/Dalubtauhan o Agham-tao (Anthropology)
 Astrobiolohiya (Astrobiology)
 Biokemika (Biochemistry)
 Bioimpomatika (Bioinfomatics)
 Biopisika (Biophysics)
 Botaniya (Botany)
 Biolohiya ng selula/Biolohiyang pangsihay (Cell biology)
 Kladistika (CladisticS)
 Cytolohiya (Cytology)
 Biolohiya ng pag-unlad (Developmental biology)
 Ekolohiya/Palamuhayan o Araling pangkapaligiran (Ecology)
 Entomolohiya/Dalubkulisapan (Entomology)
 Epidemiyolohiya (Epidemiology)
 Ebolusyon (Evolution)
 Biolohiya ng ebolusyonaryong pag-unlad (Evolutionary developmental biology)
 Biohiya pang-tabang na tubig (Freshwater Biology)
 Henetika/Palamanahan (Population genetics, Genomics, Proteomics) (Henetika)
 Agham pangkalusugan (Health Science)
o Dentistriya (Dentistry)
o Medisina/Panggagamot (Medicine)
o Parmakolohiya (Pharmacology)
o Toksikolohiya (Toxicology)
o Beterinaryong medisina (Veteninary medicine)
 Histolohiyal/Palasihayanan (Histology)
 Immunolohiya (Immunology)
 Biolohiyang marino (Marine biology)
 Mikrobiohiya (Microbiology)
 .Biolohiyang molekular/Biolohiyang pantipik o pangmolatil (Molecular Biology)
 .Morpolohiya (Morphology)
 Neurosiyensiya (Neuroscience)
 Onkolohiya (the study of cancer) (Oncology)
 Ontoheniya (Ontogeny)
 Paleontokohiya (Paleontology)
 Patolohiya (Pathology)
 Phykolohiya (Algology) (Phycology)
 Phyloheniya (Phylogeny)
 Pisyoloniya (Physiology)
 Biolohiyang istraktural (Structural biology)
 Taksonomiya (Taxonomy)
 Toksikolohiya (Toxicology)
70
MLO
BY: MLO
 Virolohiya (Virology)
 Zoolohiya (Zoology)
6. Agham panlipunan (Social sciences)
 Antropolohiya/Agham-tao o Dalubtauhan (Anthropology)
o Arkeolohiya (Archaeology)
 Ekonomiya (Economics)
 Linguistika/Dalubwikaan (Linguistics)
o Etimolohiya
 Sikolohiya/Dalubisipan (Psychology)
o Analisis ng pag-aasal
o Biosikolohiya
o Kognitibong sikolohiya
o Klinikal na sikolohiya
o Sikolohiya ng pag-unlad
o Sikolohiyang edukasyonal
o Sikolohiyang eksperimental
o Sikolohiyang forensika
o Sikolohiyang kalusugan
o Sikolohiyang humanistika
o Sikolohiyang industriyal at organisasyonal
o Neurosikolohiya
o Sikolihiyang personalidad
o Sikometrika
o Sikopisika
o Sikolohiyang pandama at persepsiyon
o Sikolohiyang panlipunan
 Gawaing panlipunan
 Sosyolohiya/Dalubulnangan (Sociology)
 Pilosopiya (Philosophy)
Ang Wikang Filipino sa Larangan ng Agham

Paano kung Filipin0 ang gamit natn sa pagtuturo at pag-aaral ng physics, chemistry, at biology? Mas madadalian
kaya tayo, o iaro lairidng na diridpan tayo sa pagtuturo at pag-aaral ng mga ito?
Sa ngayon, ang ginagamit ng Plipinas sa pag-aaral ng mga asignaturang pang-agham ay ang wikang Ingles. Lahat
ng libro na pang-agnam ay nasa wikang Ingles. Lahat din ng mga terminong nakapaloob dito ay nasa wikang ingies. Ang
tanging mga asignaturang ginagamitan ng wikang Filipino ay ang Filipino, kasaysayan, at araling panlipunan.
Marami na rin pag-aaral ang nagpapatunay na imas madalng natututo ang mga mag-aaral kung Filipino ang gamit sa
pagtuturo ng agham.
 Ang Wikang Filipino sa Larangan ng Teknolohiya at Computer Science

o Isang malawak na paksa. Saklaw nito ang mga pag-aaral hinggil sa makabagong pamamaraan sa
agrikutura gaya ng pagsasaka at pangingisda na walang ibag layunin kundi mapaunlad at mapalaki ang
kita. Higit na ginagamit ang teknolohiya sa mga kursong inhenyira kasama na nito ang kompyuter at iba
pang kursong teknikal hanggang sa pananahi. ( pandalubhasang pagbasa at pagsasalita-Lachica)
 Ang Wikang Filipino sa Larangan ng Matematika
71
MLO
BY: MLO
o Ang matematika o sipnayan ay ang pag-aaral sa kantidad, espasyo, estrutura at pagbabago.
 Ang Wikang Filipino sa Larangan ng Medisina
GAWAIN
A. Isulat sa Filipino ang katumbas na katawagan ng mga sumusunod na larawan.
72
MLO
BY: MLO
B. Sagutin ang mga sumusunod na katanungan sa loob ng 3-5 pangungusap.
1. Sa iyong palagay, paano nakatutulong sa pag-aaral ang paggamit ng social media?
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
2. Ano-ano ang naitutulong ng pagkakaroon ng kaalaman sa kompyuter sa pang-araw-araw nating
pamumuhay?
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
3. Maglahad ng mga tig-5 kabutihan at kasamaang naidudulot ng teknolohiya sa ating buhay at sa lipunang
ginagalawan natin.
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
73
MLO
BY: MLO
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
4. Ano ang tinatawag na globally competitive?
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
PAGTATAYA
A. Ibigay ang kabuuang katawagan sa mga sumusunod na akronim sa larangan ng kompyuter at subukang
mabigyang kahulugan sa Filipino
1. http
2. www
3. VPN
4. RAM
5. ROM
6. CPU
7. Wifi
8. MOUSE
9. CD
10. USB
11. CS (medisina)
12. UV- ray
13. OR (medisina)
14. QA (manufacturing)
15. IQ
(edukasyon/sikolohiya)
OTHER REFERENCES
https://ejournals.ph/article.php?id=7801
https://ejournals.ph./article.php/id=10014
74
MLO
BY: MLO
MODYUL 6
PAGBABALANGKAS, PAGSASALIN AT PARAPHRASING

SAGUTANG PAPEL
Panuto: Tanging ang sagutang papel lamang ang isusumite sa alinmang mode of submissions na iyong nanaisin. Sa mga
pipili ng electronic mode, hinihikayat na i-encode ang mga sagot samantalang, ang mga pipili ng walk-in submission ay
maaring pumili kung encoded o handwritten ito. Panatilihing malinis ang sagutang papel. Ilagay sa isang plastic envelope
para maiwasan ang anumang hindi inaasahang pangyayari na maaring magresulta sa pagkasira ng sagutang papel.
GAWAIN 1:Isalin ang University of Eastern Pangasinan Hymn sa Filipino.
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
75
MLO
BY: MLO
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
GAWAIN 2: Gumawa ng isang balangkas tungkol sa Taksonomiya ng mga nilalang sa mundo.
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
PAGTATAYA
I.Isalin ang mga sumusunod na salita ayon sa wastong paraan
1. Methapor
2. They moved to another place
3. Family
4. He drank three bottles
5. Don’t hurt his good name
6. He is stubborn
7. She ate the fruit
8. Academics
9. Structure
10. You make plans for the school year.
11. Index finger
12. Sariling-pugad
13. Sing Softly
14. Sleep tight
15. Man of Letters
76
MLO
BY: MLO
II. Piliin sa panaklong ang tamang kahulugan ng salita o pariralang may salungguhitsa pangungusap.
1. Kilala sila sa larangan ng panuluan. (poetry, poem)
2. Noong ikalawang digmaang pandaigdig. (battle, war)
3. Maitim ang pagnanasa niyang makalapos ng pag-aaral. (desire, ambition)
4. Nililibak ng taong bayan ang kalapating mababa ang lipad. (dove, prostitute)
5. Nagambala ang kanyang pag-iisa. (aloneness, solitude)
6. Dad asked me to look after the kids. (sundan, alagaan)
7. Keep up with the Joneses. (manatiling nakatayo, umagapay)
8. He dreamt of being somebody in his community. (maging sikat, maging sinuman)
9. A knock down in the price of oil was promised by the president. (pagsabak, pagbaba)
10. Teaching is my bread and buter. (pagkain, hanapbuhay)
11. A roll back of gasoline was announced yesterday. (pagbaba, pag-lkot)
12. Ang kanyang mga hinaing ay inilagay niya sa sulat. (letters, writings)
13. Malaki ang aking utang-na-loob sa kanya. (inside debt, debt ofgratitude)
14. Barya lang ša kanya ang pagbili ng alahas na iyan. (not so expensive, coins)
15. Ang lakas ng loob mong sabihin sa akin iyan. (guts, inside strength)
77
MLO
BY: MLO

Fildis Midterm Modyul

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Fildis Midterm Modyul

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

College of Teacher Education

First Semester, A.Y. 2020-2021

PAGBABALANGKAS, PAGSASALIN, AT PARAPHRASING

Pangalan:__________________________________________ Taon at Seksyon:____________________

Sa Pagtatapos ng Modyul na ito ang mga mag-aaral ay inaasahang:

Ano nga ba ang pagsasalin wika?

Ayon kay C. Rabin , 1958:

“Ang pagsasaling-wika ay ang pagsasalin o paglilipat sa pinakamalapit na katumbas na mensahe ng tekstong isinalin

Kasaysayan ng Pagsasalin sa Daigdig

Diyos, sa halip para sa kaluwaltihan ng tao. Ganito ang

Kasaysayan ng Pagsasaling-wika sa Daigdig ayon sa Aklat ni Savory

Ang Lungsod ng Baghdad

 Pinakataluktok na Panahon ng Pagsasaling-wika (Panahon ng Pagsasalin ng Bibliya)

“Tatlong Pinakadakilang salin ng Bibliya”

Saint Jerome (Latin) Martin Luther (Aleman) Haring James (Ingles-Inglatera).

John Wycliffe William Tyndale

Ilan sa mga kinilalang bersyon ng salin ng bibliya ay ang:

 Pagsasalin ng mga Akdang Klasika (Ika- 19 hanggang Ika-20 Siglo)

SAMUEL BUTLER EDWARD FITZGERALD

 Pausbong na Makabagong Paraan ng Pagsasalin (Machine VS. Human Translation)

Kasaysayan ng Pagsasalin sa Pilipinas

 Ikalawang Yugto- Panahon ng mga Amerikano

Nagtuluy-tuloy pa rin ang pagsasalin ng mga piyesang orihinal na

Mga Pamantayan sa Pagsasaling-wika

ANG DAYAGRAM NI NEWMARK

Narito ang halimbawa ng pagsasalin:

Mga Pormat sa Pagbabalangkas

II. Pangunahing Paksa

GAWAIN 2: Gumawa ng isang balangkas tungkol sa Taksonomiya ng mga nilalang sa mundo.

College of Teacher Education

Pangalan:__________________________________________ Taon at Seksyon:____________________

Sa Pagtatapos ng Modyul na ito ang mga mag-aaral ay inaasahang:

GAWIN: Isulat ang iyong sariling pagpapakahulugan sa panitikan.

Mga Layunin sa Pag-aaral ng Panitikan

Ang Pag-aaral ng Panitikan ay naglalayong:

DALAWANG ANYO NG AKDANG PAMPANITIKAN

Mga Elementong Lumilikha ng mga Akdang pampanitikan

Bakit mahalagang salik sa paglikha ng mga akdang

C. PAGSUSURING PAMPANITIKAN Pagsusuri sa akda ayon sa mga tiyak na teorya (Forma

D. lismo,Marxismo, Feminismo,Naturalismo, Humanismo,Idealismo, atbp.) Masusuri ang akda batay pamantayan ng

Tulad ng pagiging manunulat ng alinmang akdang pampanitikan, ang isang kritiko

MGA BATAYANG SIMULAIN SA PANUNURING PAMPANITIKAN

8.Ang susuriing akda ay kailangang nagpapamalas ng masinop na pag-uugnay ng mgasangkap ng pagsulat.

MGA DULOG SA PANUNURING PAMPANITIKAN

Mga Pamaraan sa Pagsusuri ng Akdang Pampanitikan

Paraan sa Pagsusuri ng Maikling Kwento

Mga Uri ng Tula

Paraan sa Pagsusuri ng Dula

Mga Isyu Dulog na Ginamit Pagpapaliwanag

College of Teacher Education

ANG FILIPINO SA LARANGAN NG HUMINIDADES

Pangalan:__________________________________________ Taon at Seksyon:____________________

Sa Pagtatapos ng Modyul na ito ang mga mag-aaral ay inaasahang:

ANG FILIPINO SA LARANGAN NG HUMINIDADES

 metodo ng malawakang pagsusuri (kritiko)

Ang Sining ng Paglikha

 San Juanico Bridge

8. Ang Sining Panteatro

9. Ang Sining ng Pelikula

I. Ipaliwanag amg mga sumusunod sa loob ng 3-5 pangungusap

College of Teacher Education

AGHAM PANLIPUNAN AT IBA PANG KAUGNAY NA LARANGAN

Pangalan:__________________________________________ Taon at Seksyon:____________________

Pangalan:______________________ Taon at Seksyon:

Pangalan:______________________ Taon at Seksyon:

Pangalan:______________________ Taon at Seksyon:

Pangalan:______________________ Taon at Seksyon:

_23. Ang aklat na naglalaman ng buhay at pagpapakasakit ni Hesukristo ay ang ____.

Pangalan:______________________ Taon at Seksyon: