Grizal M2 Revised 2022

Aklan Catholic College
Arch. G.M. Reyes St.

5600 Kalibo, Aklan, Philippines
Tel Nos.: (036) 268-4010
Website: http://www.acc.edu.ph
E-mail Add: aklancollege@yahoo.com
ACC Flexible Learning System
Learning Module
Buhay at mga Akda ni Rizal
(Rizal’s Life and Works)
Modyul blg.: 2 ng 2
FL na Disenyo: CorreL (Correspondence Learning)
Kowd ng Kurso at Pamagat: GRizal – Rizal’s Life and Works
Deskripsiyon ng Kurso: Sang-ayon sa ipinag-uutos ng Batas Republika 1425, sakop ng kursong ito ang búhay at mga akda ng
pambansang bayani ng bansa, si Jose Rizal. Ilan sa mga paksang sakop ay ang talambuhay ni Rizal at kaniyang mga isinulat, lalo
na ang mga nobela niyang Noli me tangere at El filibusterismo, ilang mga sanaysay, at iba’t ibang liham.
Inaasahang Pagkatuto: Sa katapusan ng kurso, inaasahang ang mga mag-aaral ay:
1. nasusuri ang kaligirang kasaysayan ng batas Rizal;

2. nakikilala ang Filipinas sa ika-19 dantaon sa konteksto ni Rizal;
3. naimamapa ang mga kaganapan sa buhay, paglalakbay, at mga akda ni Rizal;
4. nasusuri ang kaibahan ng anotasyon ni Rizal at aklat ni Morga;
5. nasusuri ang kaisipan na nakapaloob sa Noli Me Tangere;
6. napaghahambing at napagkokontras ang nilalaman ng nobelang Noli Me Tangere at El Filibusterismo;
7. nasusuri ang mga sanaysay at mga akda ni Rizal; at
8. nabibigyang pagkikilala si Rizal at ang nasyonalismong Filipino.
Introduksiyon sa Modyul
Ito ang Modyul 2 ng 2 ng kursong GRizal Buhay at mga Akda ni Rizal. Ang learning module ay dinebelop para sa flexible
learning program ng Aklan Catholic College at naiprograma na matatapos ng dalawang linggo. Ang Modyul ay tatalakay ng
unang apat na inaasahang pagkatuto:
1. nasusuri ang kaisipan na nakapaloob sa Noli Me Tangere;

2. napaghahambing at napagkokontras ang nilalaman ng nobelang Noli Me Tangere at El Filibusterismo;
3. nasusuri ang mga sanaysay o akda ni Rizal; at
4. nabibigyang pagkilala si Rizal at ang nasyonalismong Filipino
Tatalakayin at susuriin sa modyul na ito ang nilalaman at ang mahalagang papel ng dalawang nobela ni Rizal na Noli
at Filipara sa hinihinging reporma ni Rizal mula sa mga Espanyol para sa kaniyang bayan. Bibigyang pagpapahalaga ng modyul
na ito ang malalim na pag-unawa sa mga nilalaman ng mga sanaysay at iba pang akda na naging instrumento ng pakikipaglaban
ng pambansang bayaning si Dr. Jose Rizal.
Ang modyul na ito ang gagamitin para sa task-based approach na pag-aaral at self-paced learning sa tahanan. Ang
ikatatagumpay ng pagkatuto ay nakadepende sa kolaborasyon ng guro at ng mag-aaral, at sa komitment ng mag-aaral para
sa sariling pagkatuto.
Paano Gamitin ang Modyul
Sa ibaba ay ang programa ng pagkatuto o halimbawa ng siklo ng pagkatuto na binuo ng module developer para sa
paggamit ng modyul na ito. Ikaw ay hinihikayat na sundan ang programa para sa ikatatagumpay ng paggamit ng modyul na
ito.
Rizal’s Life and Works| Modyul 2 Aklan Catholic College HED

Cluster no. 1 Release date: Feb. 1, 2022 Output Submission Date
Semester: 2nd Academic Year: 2021-2022 Instructor: Kimberly Jane E. Blanco
2
Mahalaga na sa bawat pagsisimula ng iyong gawain sa modyul ay nag-aalay ka ng panalangin para sa paghingi ng
gabay, makatarungang pagpapasiya, at bukas at malinaw na pag-iisip. Sa pagtatapos ng gawain sa modyul, mag-alay din ng
panalangin ng pagpapasalamat, gabay, at pagnanais na magamit nang/sa tama ang mga natutuhan. Tingnan ang prayer page para sa
mga panalangin bago at matapos ang bawat aralin.
Kasama ng modyul na ito ang mga babasahin at dual flash drive na naglalaman ng mga araling midya, na kinakailangan
mong basahin at pag-aralan ang mga kahingiang babasahin at ang iba pang tinukoy na mga links para sa mga pangunahing
susing tala. Lahat na mga babasahin at midya na nakasulat sa makapal na tinta sa pangunahing susing tala ay matatagpuan sa
dual flash drive. Kung magkakaproblema ka sa pagbubukas ng nilalaman, agad na makipag-ugnayan sa iyong instructor.
Pag-aralan din ang mga karagdagang materyales sa dual flash drive o mga makikita sa link. Mabuting revyuhin
muna ang balangkas ng modyul at ang mga gabay na tanong sa bawat aralin para makita ang pangkalahatang nilalaman
ng modyul. Pag-aralan nang lubusan ang lahat ng kaugnay na babasahin at midya. Ito ay makatutulong sa iyo na makapokus sa
pagsagot sa mga pagsusulit at mga written test at sa pagsasagawa ng mga gawain.
Inirerekomenda na tapusin ang dalawang aralin bawat araw nang sa gayon ay magkaroon ka ng panahon sa
paghahanda para sa written test at task performance.
Halimbawa ng Plano ng Pagkatuto
Para masubaybayan mo nang maigi ang iyong mga gawain, maari kang bumuo ng isang plano o programa ng iyong
home-based learning. Ang pagkakaroon ng iskedyul ng mga gawain ay makatutulong sa iyo na makapokus na siyang
pangunahing kailangan para sa ikatatagumpay ng ganitong uri ng pagkatuto.
Modyul 2 – Linggo 2
Araw 1 Araw 2 Araw 3 Araw 4 Araw 5
Kurso Lunes Martes Miyerkules Huwebes Biyernes
 Pambungad na  Pambungad na
GReadingPH Panalangin Panalangin
8:00-11:00  Pag-aralan ang  Pag-aralan ang

mga mga materyales
materyales  Sagutin ang mga
 Sagutin ang mga pagsusulit
pagsusulit  Gawin ang mga
 Gawin ang gawain
mga gawain  Gumawa
 Gumawa Kasama ang
Kasama ang Katuto
Katuto  Bumuo ng
 Bumuo ng Repleksyon
Repleksyon
Panapos na
 Panapos na Panalangin
Panalangin
GRizal Panalangin Panalangin

mga materyales mga materyales
 Sagutin ang mga  Sagutin ang mga
pagsusulit pagsusulit
 Gawin ang mga  Gawin ang mga
gawain gawain
 Gumawa  Gumawa
Kasama ang Kasama ang
Katuto Katuto
 Bumuo ng  Bumuo ng
Repleksyon Repleksyon

3
Panapos na Panapos na
Panalangin Panalangin
GArtApp Panalangin Panalangin

mga materyales mga materyales
 Sagutin ang mga  Sagutin ang mga
pagsusulit pagsusulit
 Gawin ang mga  Gawin ang mga
gawain gawain
 Gumawa  Gumawa
Kasama ang Kasama ang
Katuto Katuto
 Bumuo ng  Bumuo ng
Repleksyon Repleksyon
Panapos na Panapos na
Panalangin Panalangin
Para sa mga gawain na nangangailangan ng pagsulat, isulat nang malinaw at makatutulong ito sa iyo kung paano mo
mapagtagumpayan na maunawaan ang mga aralin. Maaring gumamit ng ekstrang pahina kung kinakailangan. Maaring
iproseso ang iyong mga sagot sa Microsoft office at i-print kung maaari. Ang ekstrang pahina ay ilalagay sa loob ng mga pahina
kung saan matatagpuan ang mga gawain. Huwag kalimutang lagyan ng pangalan at pamagat ng gawain ang ekstrang pahina. Mas
mainam na magsumite ng soft copy ng iyong sagot para makatipid.
Tiyaking makuha lahat ng pagsusulit at maisagawa ang bawat gawain nang maingat at masigasig. Ang ilang gawain
ay maaring isagawa nang isahan samantalang may ilan namang nangangailangan ng kasama para sa kolaborasyon.
Para sa mga kolaboratibong gawa-katuto, magbibigay ang iyong guro ng pangalan at mobile no. ng estudyante na
makakasama mo. Maaring isagawa ang kolaborasyon sa pamamagitan ng tawag o text message. Mainam na gamitin ang
mga daluyan kung aveylabol sa panahon na isinasagawa ang gawain katulad ng chat o group message. Gumamit ng mas
maayos na daluyan. Kung mahirap ang makipag-ugnayan sa iyong kapwa estudyante, sikaping humingi ng tulong para sa mga
ideya at kaisipan sa iyong mga kasama sa bahay.
Kapag natapos mo na ang modyul, ilagay ito sa loob ng learning packet kasama ang lahat na kahingian para sa
pagkolekta. Tiyaking naisumite ang mga soft copies na nailagay mo sa dual flash drive. Kung magkakaproblema ka sa
pagsi-save sa iyong dual flash drive, agad na makipag-ugnayan sa iyong instruktor.
Kahingian ng Kurso
1. Gawa-Katuto
2. Mga Repleksiyon
3. Mga Pagsusulit (10%)
4. Mga Gawain (20%)
5. Written Test (20%)
6. Task Performance (50%)

4
Talaan ng Nilalaman
Aralin 1– Pagsusuri sa Kaisipan ng Nobelang Noli Me Tangere

Inaasahang Pagkatuto...........................................................................................................................5
Pangkalahatang Tagubilin.....................................................................................................................5
Mga Gabay na Tanong..........................................................................................................................5
Mga Pangunahing Susing Tala.............................................................................................................5
Mga Tagubilin para sa Karagdagang
Babasahin...............................................................................................................................7
Link para sa Suplementaryong
Babasahin...............................................................................................................................7
Aralin 2– Paghahambing at Pagkokontras sa Nilalaman ng Nobelang Noli Me Tangere at El Filibusterismo
Inaasahang Pagkatuto …………………………………………………………………….. 8
Pangkalahatang Tagubilin …………………………………………………………………….. 8
Mga Gabay na Tanong …………………………………………………………………….. 8
Mga Pangunahing Susing Tala …………………………………………………………………….. 8
Babasahin …………………………………………………………………….. 10
Babasahin …………………………………………………………………….. 10
Aralin 3 – Pagsusuri sa mga Sanaysay/Akda ni Rizal
Inaasahang Pagkatuto …………………………………………………………………….. 11
Pangkalahatang Tagubilin …………………………………………………………………….. 11
Mga Gabay na Tanong …………………………………………………………………….. 11
Mga Pangunahing Susing Tala................................................................................................................................11
Babasahin...............................................................................................................................16
Babasahin...............................................................................................................................16
Aralin 4 – Pagkilala kay Rizal at ang Nasyonalismong Filipino
Inaasahang Pagkatuto...........................................................................................................................17
Pangkalahatang Tagubilin.....................................................................................................................17
Mga Gabay na Tanong..........................................................................................................................17
Mga Pangunahing Susing Tala.............................................................................................................17
Babasahin...............................................................................................................................23
Babasahin...............................................................................................................................23
Learning Activity Sheets
Gawa-Katuto (A1)................................................................................................................................24
Pagsusulit (A1).....................................................................................................................................25
Gawain (A1).........................................................................................................................................26
Repleksiyon (A1)..................................................................................................................................28
Gawa-Katuto (A2)................................................................................................................................29
Pagsusulit (A2).....................................................................................................................................30
Gawain (A2).........................................................................................................................................32
Repleksiyon (A2)..................................................................................................................................34
Gawa-Katuto (A3)................................................................................................................................35
Pagsusulit (A3).....................................................................................................................................36
Gawain (A3).........................................................................................................................................38
Repleksiyon (A3)..................................................................................................................................40
Gawa-Katuto (A4)................................................................................................................................41
Pagsusulit (A4).....................................................................................................................................42
Gawain (A4).........................................................................................................................................44
Repleksiyon (A4)..................................................................................................................................45
Written Test..................................................................................................................................... 46
Performance Task........................................................................................................................... 47

5
Pagsusuri sa Kaisipan ng Nobelang Noli Me Tangere
Aralin 1
I. Inaasahang Pagkatuto
Sa katapusan ng kurso, inaasahang ang mga mag-aaral ay:
1. nasusuri ang mga kaisipang nakapaloob sa nobelang Noli Me Tangere;

2. natatáya ang mahahalagang karakter sa nobela at ang kinakatawan nila;
3. nasusuri ang kasalukuyang kalagayan ng Pilipinas sa pamamagitan ng mga halimbawang
nabanggit sa Noli; at
4. nakagagawa ng isang sanaysay na sumusuri sa nobelang Noli Me Tangere.
II. Pangkalahatang Tagubilin

1. Basahin ang mga gabay na tanong.
2. Pag-aralan ang mga pangunahing susing tala. Tingnan ang mga tinukoy na materyales para sa lubusang
pag-unawa.
3. Pag-aralan ang suplementaryong babasahin at materyales para sa karagdagan impormasyon.
4. Isagawa ang peer work.
5. Kumuha ng pagsusulit.
6. Isagawa ang gawain.
7. Punan ang repleksiyon.
III. Mga Gabay na Tanong

Gamitin ang mga gabay na tanong para sa iyong mga susing tala at mga karagdagang babasahin at midya. Isaisip
ang mga ito habang nag-aaral. Maaaring gumamit ng hiwalay na tala para sa pagkuha ng mga sagot mula sa mga
materyales habang nagpapatuloy sa iyong pag-aaral.
1. Ano-ano ang mga kaisipang nakapaloob sa Noli Me Tangere?
2. Ano ang mga ginamit ng mga mananakop na Kastila sa Pilipinas upang bulagin ang lipunan at ang mga
Pilipino?
3. Bakit tinatawag na “panlipunang kanser” ang mga ibinubunyag sa Noli?
4. Bakit masasabing ang Noli ay maaaring ituring na aklat pangkasaysayan ng mga kasalukuyang Pilipino?
IV. Mga Pangunahing Susing Tala
Tatalakayin muna natinsa paksang itoang unang nobela ni Rizal na nakilala sa buong mundo na
nagpamulat sa mga mata ng Pilipinas maging sa mga dayuhang mananakop.
Kaligirang Pangkasaysayan ng Noli Me Tangere
Noli Me Tangere Ito ang kauna- unahang nobelang isinulat

ni Rizal. Magdadalawampu’t apat na taon pa lamang siya nang isulat
niya ito. Naisipan ni Rizal na sumulat ng Noli Me Tangere dahil sa
tatlong aklat na nagbigay sa kaniya ng inspirasyon: The
Wandering Jew Uncle Tom’s Cabin Biblia. Nang mabasa ni Rizal
ang aklat na The Wondering Jew (Ang Hudyong Lagalag) ay nabuo
sa kanyang puso na sumulat ng isang nobelang gigising sa
natutulog na damdamin ng mga Pilipino at magsisiwalat sa
kabuktutan at pagmamalupit ng mga Espanyol.
Ang The Wandering Jew ay tungkol sa isang lalaking

kumutya kay Hesus habang siya ay patungo sa Golgota. Ang lalaking ito ngayon ay pinarusahan na maglakad sa
buong mundo nang walang tigil. Tungkol ito sa pagmamalupit ng mga puting Amerikano sa mga Negro. Tumindi ang
pagnanais ni Rizal na makabuo ng aklat na tumatalakay sa pagmamalupit ng Kastila sa mga Pilipino.
Ang pamagat na ‘’Noli Me Tangere’’ ay salitang Latin na ang ibig sabihin sa wikang Filipino ay ‘’huwag
mo akong salingin’’ na hango sa Bibliya sa Ebanghelyo ni San Juan (John 20:17). Inilathala ang unang nobela ni Rizal
noong dalawampu’t anim na taong gulang siya. Makasaysayan ang aklat na ito at naging instrumento upang makabuo
ang mga Pilipino ng pambansang pagkakakilanlan.

6
Sa simula, binalak ni Rizal na ang bawat bahagi ng nobela ay ipasulat sa ilan niyang kababayan na
nakakabatid sa uri ng lipunan sa Pilipinas at yaon ay pagsasama-samahin niya upang maging nobela. Ngunit
hindi ito nagkaroon ng katuparan, kaya sa harap ng kabiguang ito, sinarili niya ang pagsulat nang walang
katulong. Bago matapos ang taong 1884 ay sinimulan niya itong isulat sa Madrid at doo’y natapos niya nag
kalahati ng nobela. Ipinagpatuloy niya ang pagsulat nito sa Paris noong 1885 at natapos ang sangkapat. Natapos
naman niyang sulatin ang huling ikaapat na bahagi ng nobela sa Alemanya noong Pebrero 21, 1887.
Natapos niya ang Noli Me Tangere ngunit wala siyang sapat na halaga upang maipalimbag ito. Mabuti na
lamang at dumalaw sa kanya si Maximo Viola na nagpahiram sa kanya ng salapi na naging daan upang
makapagpalimbag ng 2,000 sipi nito sa imprenta. Si Rizal mismo ang nagdisenyo ng pabalat ng nobela. Pinili ni
Rizal ang mga elemento na ipapaloob niya rito, hindi lamang ang aspektong astetiko ang kanyang naging
konsiderasyon- higit sa lahat ay ang aspekto ng simbolismo.
Nagalit man ang mga Espanyol kay Rizal at nangamba ang kanyang pamilya na baka siya’y mapahamak
inibig parin niyang makabalik sa Pilipinas dahil: Una, hangarin niyang maoperahan ang kanyang ina dahil sa
lumalalang panlalabo ng kanyang mata. Pangalawa, upang mabatid niya ang dahilan kung bakit hindi tinugon
ni Leonor Rivera ang kanyang mga sulat mula taong 1884-1887. Panghuli, ibig niyang malaman kung ano ang
naging bisa ng kanyang nobela sa kanyang bayan at mga kababayan. Umalis si Rizal sa Maynila noong ika-3 ng
Pebrero,1888. Sa kanyang pag-alis ay nagpunta siya sa Hong Kong, Hapon, San Francisco at New York sa
Estados Unidos, at London sa United Kingdom. Habang siya ay nasa ibang bansa ay iniukol ni Rizal ang
kanyang panahon sa pagsulat ng mga tugon sa mga tuligsa sa kanya.
Ang layunin ni Dr. Jose Rizal kung bakit niya isinulat ang Nobelang Noli Me Tangere. 1.) Maisakatuparan
ang mithiin na magamit ang edukasyon sa pagkakamit ng kalayaan at kaunlaran para sa bansang Pilipinas. 2.)
Sanayin sa kakayahan at interes ang mga mag-aaral upang ang pagkatuto ay maging integratibo, makabuluhan,
napapanahon, kawili-wili, nakalilinang ng kritikal at mapanuring pag- iisip, at nakapaghahanda sa mga mag-aaral
sa mga pagsubok at realidad ng totoong buhay. 3.) Mahubog sa kabutihan ang mga kabataang susunod at maging
sa kasalukuyang henerasyon na maging lider ng ating bansa at magiging pag- asa ng ating bayan.
Isinulat niya ang Noli Me Tangere upang mabuksan ang mga mata ng Pilipino sa kanser ng lipunan na
nangyayari sa bansa. Ito ay ang pananakop ng mga Kastila sa Pilipinas.
Mga Tauhan sa Noli Me Tangere
 Juan Crisostomo Magsalin Y Ibarra - binatang nag-aral sa Europa; nangarap na makapagpatayo ng

paaralan upang matiyak ang magandang kinabukasan ng mga kabataan ng San Diego.
 Elias - bangkero at magsasakang tumulong kay Ibarra para makilala ang kanyang bayan at ang mga
suliranin nito.
 Don Santiago de los Santos o Kapitan Tiago - mangangalakal na tiga-Binondo; ama-amahan ni
Maria Clara.
 Padre Damaso - isang kurang Pransiskano na napalipat ng ibang parokya matapos maglingkod ng matagal
na panahon sa San Diego; tunay na ama ni Maria Clara.
 Padre Salvi o Bernardo Salvi- kurang pumalit kay Padre Damaso, nagkaroon ng lihim na
pagtatangi kay Maria Clara.
 Maria Clara - mayuming kasintahan ni Crisostomo; mutya ng San Diego na inihimatong anak ng
kanyang ina na si Doña Pia Alba kay Padre Damaso.
 Don Anastacio o Pilosopo Tasyo - maalam na matandang tagapayo ng marurunong na
mamamayan ng San Diego.
 Sisa - Isang masintahing ina na ang tanging kasalanan ay ang pagkakaroon ng asawang pabaya at malupit.
 Basilio at Crispin - magkapatid na anak ni Sisa; sakristan at tagatugtog ng kampana sa simbahan ng San
Diego.
 Alperes - matalik na kaagaw ng kura sa kapangyarihan sa San Diego (itinuring ni Rizal na Hari ng Italya ng
San Diego habang ang kura ang Papa ng Estado Pontipikal)
 Donya Victorina de de Espadaña - babaing nagpapanggap na mestisang Kastila kung kaya abut- abot
ang kolorete sa mukha at maling pangangastila.
 Donya Consolacion - napangasawa ng alperes; dating labandera na may malaswang bibig at pag- uugali.

7
 Don Tiburcio de Espadaña - isang pilay at bungal na Kastilang napadpad sa Pilipinas sa
paghahanap ng magandang kapalaran; napangasawa ni Donya Victorina.
 Linares - malayong pamangkin ni Don Tiburcio at pinsan ng inaanak ni Padre Damaso na napili niya
para mapangasawa ni Maria Clara.
 Don Filipo - tinyente mayor na mahilig magbasa na Latin
 Señor Nol Juan - namahala ng mga gawain sa pagpapatayo ng paaralan.
 Lucas - kapatid ng taong madilaw na gumawa ng kalong ginamit sa di-natuloy na pagpatay kay Ibarra.
 Tarsilo at Bruno - magkapatid na ang ama ay napatay sa palo ng mga Kastila.
 Tiya Isabel - hipag ni Kapitan Tiago na tumulong sa pagpapalaki kay Maria Clara.
 Donya Pia Alba - masimbahing ina ni Maria Clara na namatay matapos na kaagad na siya'y
maisilang.
 Inday, Sinang, Victoria, at Andeng - mga kaibigan ni Maria Clara sa San Diego
 Kapitan-Heneral - pinakamakapangyarihan sa Pilipinas; lumakad na maalisan ng pagka-
ekskomunyon si Ibarra.
 Don Rafael Ibarra - ama ni Crisostomo; nakainggitan nang labis ni Padre Damaso dahilan sa yaman
kung kaya nataguriang erehe.
 Don Saturnino - lolo ni Crisostomo; naging dahilan ng kasawian ng nuno ni Elias.
 Balat - nuno ni Elias na naging isang tulisan
 Don Pedro Eibarramendia - ama ni Don Saturnino; nuno ni Crisostomo
 Mang Pablo - pinuno ng mga tulisan na ibig tulungan ni Elias.
 Kapitan Basilio - ilan sa mga kapitan ng bayan sa San Diego Kapitan Tinong at Kapitan Valentin; ama ni
Sinang
 Tinyente Guevarra - isang matapat na tinyente ng mga guwardiya sibil na nagsalaysay kay Ibarra ng
tungkol sa kasawiang sinapit ng kanyang ama.
 Kapitana Maria - tanging babaing makabayan na pumapanig sa pagtatanggol ni Ibarra sa alaala ng ama.
 Padre Sibyla - paring Dominikano na lihim na sumusubaybay sa mga kilos ni Ibarra.
 Albino - dating seminarista na nakasama sa piknik sa lawa.
Para sa karagdagang babasahin...
Tingnan ang PDF file na may pamagat na “Mga Nobela ni Rizal” at “Mga Ilang Akda ni Jose Rizal”
sa iyong flash drive.Hanapin ang dalawang buod ni Rizal, maglaan ng oras upang ang dalawang buod
ng nobela ni Rizal ay iyong basahin. May ilang mga katanungan mula sa dalawang nobela kung kaya
ay inaanyayahan kitang basahin ito nang mabuti.
Para sa suplementaryong babasahin...
Tingnan ang sa iyong flash drive ang PDF file na may pamagat na Accomplishments and
Legacies,Jose Rizal Biography, Legacies, Love Life, and Collaborations with Other Heroes at
Chapter: Noli Me Tangere, A College Textbook on Jose Rizal’s Life and Writings.
Sanggunian:
1. Panitikan.Com (2019-2020). Kaligirang Pangkasaysayan ng Noli Me Tangere. Retrieved from June 01, 2020
https://www.panitikan.com.ph/kaligirang-pangkasaysayan-ng-noli-me-tangere-buod/
2. De Viana, A.V., et. al. (2018). Jose Rizal: Social Reformer and Patriot. Manila: Rex Printing
Company, Inc.
3. Francisco, V. J. (2015). Jose P. Rizal A College Textbook on Jose Rizal’s Life and Writings.
Intramuros, Manila: Mindshapers Co., Inc.
4. Manebog, J.DG. (2014). Mahon, J. C. (1986). Jose Rizal Biography, Legacies, Love Life, and
Collaborations with Other Heroes. Malabon City: Mutya Publishing House, Inc.
5. Zaide, G. at Zaide, S. Jose Rizal: Buhay, mga Ginawa at mga Sinulat ng Isang Henyo, Manunulat,
Siyentipiko at Pambansang Bayani. Quezon City: All Nations Publishing Co. Inc., 1997.

8
Paghahambing at Pagkokontras sa Nilalaman ng Nobelang Noli Me Tangere at El
Filibusterismo
Aralin 2
1. natatalakay angnilalaman ng ikalawang nobela ni Rizal na El Filibusterismo;

2. natataya ang mahahalagang papel ng mga karakter sa nobela at ang kinakatawan nila; at
3. napaghahambing ang pagkakatulad at pagkakaiba ng pangunahing karakter sa dalawang nobela ni Rizal.

pag-unawa.

1. Ano-ano ang mga pagbabagong nangyari sa El Filibusterismo?
2. Ano sa palagay mo ang mga dahilan kung bakit isinulat ni Rizal ang kanyang mga nobela?
3. Paano nagkaroon ng pag-iiba ng mga kalagayan sa dalawang nobela sa kasalukuyang kaganapan?
4. Bakit ginamit ni Rizal ang ibang wika sa kanyang pagsusulat lalong-lalo na ang kanyang dalawang nobela?
Ating bigyang kabuluhan sa araling ito ang ikalawang nobela ni Rizal na sinasabing nagpasiklab
sa damdamin ng mga Pilipino.
Kaligirang Pangkasaysayan ng El Filibusterismo
Bago pa man bumalik sa sariling bayan si Jose Rizal noong Oktubre 1887, marami ng kasawiang dinanas ang
kanyang mga kamag-anakan at kaibigan dahil sa pagkakasulat niya ng Noli Me Tangere. Nang mga panahong
yao’y nagdaranas din ng suliranin sa lupa ang mga magsasaka ng Calamba. Ito ay kanilang inilapit kay Rizal na
humingi naman ng tulong ang pagdinig sa kasi ng problema sa lupa, napasabay pa sa pagdinig ng kaso ni Rizal
ukol sa pagpapalathala ng tinaguriang “makamandag” na babasahing Noli Me Tangere. Maraming mga tuligsa
at pagbabanta ang tinanggap ni Rizal. Ang kanyang pamilya ay giniyagis din ng maraming mga panggigipit.
Sinimulan ni Rizal and nobelang El Filibusterismo sa harap ng karanasang ito. Magkakabisa sa kanya
kaipala ang mga sakit sa loob na dinanas niya at ng kanyng pamilya. Bagaman may mga pagpapalagay na
mayplanosi Rizal para sa ikalwang nobela, naiba ito ng mga pangyayaring kinasangkutan niya sa pagbabalik sa
sariling bayan. Tuwiran at di-tuwiran, naapektuhan ito ng wala pang anim na buwang pagkamalas niya ng mga
kasamaang ginagawa ng mga pari, katulad ng “pagpapayaman sa kanilang mga asyenda, pang-aakit sa mga
babae, panggugulo, pagliligpiy sa mga kaaway atbp.” Nilisan ni Rizal ang Pilipinas noong Pebrero 3, 1888 dahil sa
pangamba niyang manganib ang buhay ng mga mahal sa buhay. Katakot-takot na liham ng mga pagbabanta na
karamihan ay walang lagda
ang dumarating at ipinayo ng gobernador na bumalik siya sa ibang bansa.
Ani Rizal sa isang sulat na ipinadala niya kay Blumetritt habang naglalakbay. “Lahat ng mga punong
panlalawigan at mga arsobispo ay naparoroon sa Gobernador Heneral araw-araw upang ako’y ipagsumbong. Ang
buong ahente ng Dominiko ay sumulat ng sumbong sa mga alkalde na nakita nila akong lihim na
nakikipagpulong sa mga babae at lalaki sa itaas ng bundok. Totoong ako’y naglalakad sa bundok kung
bukangliwayway na kasama ng mga lalaki, babae at bata upang damhin ang kalamigan ng

9
umaga ngunit laging may kasamang tenyente ng guwardiya sibil na marunong managalog… Inalok ako ng salapi
ng aking mga kababayan para lisanin ang pulo. Hiniling nila ang mga bagay na ito hindi lamang sa aking
kapakanan kundi sa kanila na rin sapagkat marami akong kaibigan at kasalamuha na maaaring ipatapon kasama ko sa
Balabag o Marianas. Dahil dito kahit may kaunting karamdaman, ako’y dali-daling nagpaalam sa aking
pamilya.”
Hindi nagwakas sa paglisan ni Rizal ang suliranin. Ang kanyang pamilya ay inusig. Umakyat ang kaso sa
lupa ng mga Mercado-Rizal hanggang Kataastaasang Hukuman ng Espanya. Maraming kamag- anakan niya ang
namatay at pinag-usig. May isa pang tinanggihang mapalibinng sa libingang Katoliko. Sa gitna ng mga pag-
aalalang ito, ginigiyagis si Rizal ng mga personal at pulitikal na suliranin; nangungulila siya kay Leonor Rivera
at waring walang kasiglahan ang insipirasyong dulot ng paniningalang-pugad kay Nellie Boustead; sinasagot
niya ang kabi-kabilang tuligsang tinatamo ng Noli Me Tangere; namatayan siya ng dalawang kaibigan at mababa
ang pagkikilalang iginagawad sa kanya ng mga kasama sa Kilusang Propaganda. Bukod dito’y dumanas si Rizal ng
suliranin sa pananalapi.
Naisiwalat ni Rizal ang kanyang paghihirap sa isang liham na naipadala kay Jose Maria Basa: “Ako’y
nanghihinawa na sa paniniwala sa ating mga kababayan. Parang sila’y nagkakaisa upang maging mapait ang aking
buhay; pinipigilan nila ang aking pagbabalik, nangangakong bibigyan ako ng tustos, at pagkatapos na gawin sa loob
ng isang buwan ay kalilimutan nang muli ako… Naisanla ko na ang aking mga alahas, nakatira ako sa isang
mumurahing silid, kumakain ako sa mga pangkaraniwang restawran upang makatipid at mailathala ko ang aking
aklat. Hindi naglao iyon, ititigil ko kung walang darating sa aking salapi. A, sasabihin ko sa iyong kung hindi
lamang sa iyo, kung hindi lamang ako naniniwalang may mga mabubuti pang Pilipino, nais kong dalhin ang
aking mga kababayan at ang lahat sa demonyo…”
Sa kabutihang palad, nang lahat ang pag-asa ni Rizal, dumating ang hindi niya inaasahang tulong ni
Valentin Ventura mula sa Paris. Ipinadala niya ang kabuuang gugol sa pagpapalimbag ng aklat matapos
mabalitaan ang pangangailangan ni Rizal sa
salapi. Natapos limbagin ang aklat noong Setyembre 18, 1891
saGhent,Belgium. Inihandog ni Rizal ang nobela sa alaala ng
mga paring sina Gomez, Burgos at Zamora.
Ang pagkahandog na ito sa tatlong paring martir ng

ikalawang nobela ni Rizal ang panunahing dahilan kung bakit
ito ay itinuturing na isang nobelang political. Naglalahad
dito sa isang malatalaarawang pagsasalaysay ang mga suliranin
ng sistema ng pamahalaan at ang mga kaakibat na problema:
problema sa lupa, pamamahala, pamamalakad ng relihiyon at
edukasyon, katiwalian atbp.
Tuwiran at di-tuwiran, masasalamin din ang mapapait na karanasang gumiyagis kay Rizal sa ilang mga eksena at
yugto ng nobela.
Masagisag at malarawan ang ebolusyon ni Simoun mula kay Crisostomo Ibarra, bagaman hindi
maiiwasang makilala ang mga kapaitan at kabiguan sa paraang hindi maipagkakamali – kasama na pati ang
pangungulila at pag-aasam sa pag-ibig. Sa El Filibusterismo, ipinakilala ni Rizal ang isang pagbabanyuhay niya
bilang nobelista. Karagdagang Impormasyon: Ang nobelang El Filibusterismo (literal na “Ang Pilibusterismo“) o
Ang Paghahari ng Kasakiman ay ang pangalawang nobelang isinulat ng pambansang bayani ng Pilipinas na si
José Rizal, na kaniyang buong pusong inialay sa tatlong paring martir na lalong kilala sa bansag na Gomburza o
Gomez, Burgos, at Zamora.
Ito ang karugtong o sequel sa Noli Me Tangere at tulad sa Noli, nagdanas si Rizal ng hirap habang sinusulat ito
at, tulad din nito, nakasulat ito sa Kastila. Sinimulan niya ang akda noong Oktubre ng 1887 habang nagpapraktis ng
medisina sa Calamba. Sa London, noong 1888, gumawa siya ng maraming pagbabago sa plot at pinagbuti niya
ang ilang mga kabanata. Ipinagpatuloy ni Rizal ang pagtatrabaho sa kaniyang manuskrito habang naninirahan sa
Paris, Madrid, at Brussel, at nakumpleto niya ito noong Marso 29, 1891, sa Biarritz. Inilathala ito sa taon ring
iyon sa Gent. Isang nagngangalang Valentin Ventura na isa niyang kaibigan ang nagpahiram ng pera sa kanya
upang maipalimbag at mailathala ng maayos ang aklat noong Setyembre 22, 1891.
Ang nasabing nobela ay pampulitika na nagpapadama, nagpapahiwatig at nagpapagising pang lalo sa

maalab na hangaring makapagtamo ng tunay na kalayaan at karapatan ng bayan.

10
Mga Tauhan ng El Filibusterismo

 Simoun - ang mapagpanggap na mag-aalahas na nakasalaming may kulay.
 Isagani - ang makatang kasintahan ni Paulita.
 Basilio - ang mag-aaral ng medisina at kasintahan ni Juli.
 Kabesang Tales - ang naghahangad ng karapatan sa pagmamay- ari ng lupang sinasaka na inaangkin
ng mga prayle.
 Tandang Selo - ama ni Kabesang Tales na nabaril ng kanyang sariling apo.
 Ginoong Pasta - ang tagapayo ng mga prayle sa mga suliraning legal.
 Ben-zayb - ang mamamahayag sa pahayagan.
 Placido Penitente - ang mag-aaral na nawalan ng ganang mag-aral sanhi ng suliraning
pampaaralan.
 Padre Camorra - ang mukhang artilyerong pari.
 Padre Fernandez - ang paring Dominikong may malayang paninindigan.
 Padre Florentino - ang amain ni Isagani.
 Don Custodio - ang kilala sa tawag na Buena Tinta.
 Padre Irene - ang kaanib ng mga kabataan sa pagtatatag ng Akademya ng Wikang Kastila.
 Juanito Pelaez - ang mag-aaral na kinagigiliwan ng mga propesor; nabibilang sa kilalang angkang may
dugong Kastila.
 Makaraig - ang mayamang mag-aaral na masigasig na nakikipaglaban para sa pagtatatag ng Akademya
ng Wikang Kastila ngunit biglang nawala sa oras ng kagipitan.
 Sandoval - ang kawaning Kastila na sang-ayon o panig sa ipinaglalaban ng mga mag-aaral
 Donya Victorina - ang mapagpanggap na isang Europea ngunit isa namang Pilipina; tiyahin ni Paulita
 Paulita Gomez - kasintahan ni Isagani ngunit nagpakasal kay Juanito Pelaez
 Quiroga - isang mangangalakal na Intsik na nais magkaroon ng konsulado sa Pilipinas.
 Juli - nak ni Kabesang Tales at katipan naman ni Basilio.
 Hermana Bali - naghimok kay Juli upang humingi ng tulong kay Padre Camorra.
 Hermana Penchang - ang mayaman at madasaling babae na pinaglilingkuran ni Juli.
 Ginoong Leeds - ang misteryosong Amerikanong nagtatanghal sa perya.
 Imuthis - ang mahiwagang ulo sa palabas ni G. Leeds.
Tingnan ang PDF file sa iyong flash drive na may pamagat na “Mga Nobela ni Rizal” at “Mga Ilang
Akda ni Jose Rizal” hanapin ang dalawang buod ni Rizal, maglaan ng oras upang ang dalawang
buod ng nobela ni Rizal ay iyong basahin. May ilang mga katanungan mula sa dalawang nobela kung
kaya ay inaanyayahan kitang basahin ito nang mabuti.
Para sa suplementaryong materyales...
Buksan ang PDF file sa iyong flash drive na may pamagat Jose Rizal Biography, Legacies, Love Life,
and Collaborations with Other Heroesat ang Accomplishments and Legacies. Panoorin din ang
maikling vidyu na “El Filibusterismo (2019).”
Sanggunian:
1. Panitikan.Com (2019-2020). Kaligirang Pangkasaysayan ng El Filibusterismo. Retrieved from June 02, 2020
https://www.panitikan.com.ph/kaligirang-pangkasaysayan-ng-el-filibusterismo-buod/
Company, Inc.
4. Manebog, J.DG. (2014). Mahon, J. C. (1986). Jose Rizal Biography, Legacies, Love Life, and
Collaborations with Other Heroes. Malabon City: Mutya Publishing House, Inc.
5. Zaide, G. at Zaide, S.(1997).Jose Rizal: Buhay, mga Ginawa at mga Sinulat ng Isang Henyo,
Manunulat, Siyentipiko at Pambansang Bayani. Quezon City: All Nations Publishing Co. Inc

11
Pagsusuri sa mga Sanaysay/Akda ni Rizal
Aralin 3
1. nasusuri ang pagkaka-ugnay ng mga sanaysay ni Jose Rizal tungkol sa Filipinas at sa mga Pilipino;
2. natataya ang halaga ng pag-unawa sa nakaraan at kaugaliang Pilipino; at
3. nakabubuo ng suring-basa sa mga sanaysay ni Rizal.

pag-unawa.

1. Sa mga naging prediksiyon ni Rizal sa kanyang sanaysay na Ang Pilipinas sa Loob ng Sandaang Taon
may natuloy at nagkatotoo ba?
2. Kung hindi man sa mga dayuhang mananakop, mayroon pa rin bang patuloy na pumipigil sa mga Pilipino
na madama ang ganap na kalayaan?
3. Paano pinapahalagahan ng mga Pilipino ang repormang gustong makamit?
4. Bakit mapipilitang kumilos ang mga Pilipino kung ang mga hinihinging pagbabago ay tikis na
ipagkakait?
Atin munang talakayin ang mga pinag-uusapang paksa ni Jose Rizal na patungkol sa mga
Pilipino at ang bayang Pilipinas.
Sa kabila ng pagyakap sa tradisyon na mayroon ang Pilipinas, niyurakan at ininsulto ng mga

Kastila ang mga Pilipino. Dahil sa mga insulto’t pasakit ay nagising ang pagmamahal sa sarili ng mga Pilipino.
Ninais na magkaroon ng mga reporma’t pagababgo, kung hindi magkakaroon ng isang
rebolusyon. Ang mga kabataan noon na may pera at kakayahan ay nangagsipag-aral sa Inang Espanya, at sila ang
namumuno sa rebolusyon. Isang sanaysay ni Rizal ang nakilala na siyang binibigyang diin ang kultura at
kasaysayan ng Pilipinas na pinamagatang “Ang Pilipinas sa Loob ng Sandaang Taon – Inilathala ito sa La
Solidaridad sa Espanya mula noong Setyembre 1889 hanggang Pebrero 1990 (huling labas noong Pebrero 1, 1890;
ang sagot dito ni Prop. Ed Aurelio C. Reyes, na pinamagatang The Philippines, A Century Thence, ay inilunsad sa
Maynila noong Pebrero 1, 1990 o eksaktong 100 taon.)
Ang Tunay na Pamagat nito ay “Filipinas Dentro de Cien Años.” Ang tamang salin sa English ng pamagat
na iyon sa Espanyol ay “The Philippines, Within a Century”), ngunit ang naging mas laganap na pamagat ng
salin sa English ay “The Philippines, A Century Hence.”
Ang Pilipinas sa Loob ng Sandaang Taon ni Jose P. Rizal
Sa paghula sa magiging kapalaran ng isang bansa sa haharapin, kailangang buksan ang aklat ng kanyang
kahapon. Ang kahapon ng Pilipinas ay maaaring laguming gaya ng sumusunod:
Pagkatapos na ang Pilipinas ay masakop ng Espanya, kinailangan na niyang gugulin ang dugo at lakas ng
loob sa pagtataguyod ng mga digmaan at mapanakop na mga hangarin ng bansang kastila. Sa mga paglalabang ito,
sa kagulat-gulat na krisis na ito ng mga bansa na nagbunga ng pagbabago sa pamamahala, sa mga batas, sa mga
kaugalian, sa mga pinagkamihasnan, sa relihiyon at mga paniniwala, ang Pilipinas ay nabawasan sa tao at sa
kabuhayan, hindi umunlad, nalito sa dinanas na mga pagbabago, nawalan ng tiwala sa kanyang lumipas, nawalan ng
pananalig sa kanyang

12
kasalukuyan, at nawalan ng pag-asa sa haharapin.
At nagsimula ang isang bagong panahon para sa mga Pilipino; unti-unting pumanaw ang kanilang matatandang
tradisyon, ang mga alaala ng kahapon; tinalikdan ang kanilang paraan ng pagsulat, ang kanilang mga awit, ang
kanilang mga tula, ang kanilang mga batas, upang magsaulo ng ibang doktrinang hindi nila nauunawaan, ibang
moralidad, ibang sining ng kagandahang hindi bunga ng salamisim ng kanilang klima at hindi hubog sa
kanilang likas na pagkukuro. At nanamlay ang dating pagpapahalaga sa sarili; sila'y naging mababa sa sariling
paningin, ikinahiya ang sariling katangian; hinangaan na at pinuri ang ano mang bagay na banyaga at hindi
maabot ng pang-unawa; nanlupaypay at sumuko ang kanilang diwa.
Sa ganyan, lumipas ang mga taon at mga siglo. Mariringal na seremonyang panrelihiyon, mga awit, mga
ilaw, mga imaheng nararamtan ng ginto na hinahangaan ng mga mata, ang pagsamba sa pamamagitan ng isang
wikang hiwaga, ang mga kuwento, ang mga himala, at ang mga sermong gumagayuma sa diwa ng bayang likas
na mapamahiin na nga, bagaman hindi lubusang napasusuko sa kabila ng masigasig na pagpipilit.
Sa ganitong napakababang pagkakasadlak ng diwa ng bayan, sa ganitong panlulupaypay, sa ganitong

pagkamuhi maging sa kanilang sarili, ang mga mamamayan sa Kapuluang ito ay handa nang tumanggap ng
panghuling dagok na lubusang magpapagupo sa kanilang pagpapasiya at tulog na pag- iisip, upang sila'y gawing
mga mistulang hayop na pantrabaho, mga taong walang isip at walang damdamin.
Ang maraming tiisin ay naragdagan pa ng mga paghamak at ang nahihimbing na diwa ay muling nabuhay.
Ang pagkamaramdamin, na siyang pangunahing katangian ng Indiyo, ay nasugatan; at kung mayroon siyang
pagpapaumanhin upang makapagtiis at mamatay sa paanan ng isang bandilang banyaga, ang pagpapaumanhing
iyon ay nawala nang gantihin siya ng paghamak at pag-alipusta ng taong pinaglalaanan sana niya ng kanyang
buhay. At noo'y unti-unting sinuri at pinag-aralan niya ang kanyang sarili at napag-unawa niya ang kanyang sawing
kalagayan.
Ang diwa ng bayan ay hindi nayag na siya'y sindakin, at kung bagaman ang diwang iyan ay sa iilang puso
lamang napukaw, gayon pa man, ang kanyang ningas ay kumalat nang buong pangangalit, salamat sa mga
pagmamalabis at mga hangal na panlilinlang ng ilang uri ng mga tao sa hangad na supilin ang mga mararangal at
malingap na kalooban.
Hindi maitatanggi na sa loob ng buong panahong ito ay mayroon ding mga diwang marangal at malingap sa
hanay ng mga nagpupuno at namamahala, na nanghahawak sa batas ng katwiran at damdaming makatao, at hindi
rin maitatanggi na sa hanay ng mga nasasakupan ay may mga duwag na tumutulong pa sa pang-aaping ginagawa
sa kanilang bayang tinubuan Datapwat ang mga iyan ay pambihira, at ang tinutukoy natin ay ang kalahatan.
Ito ang larawan ng kahapon ng Pilipinas. Unawain natin ang kanyang kasalukuyan. At ngayon, ano naman kaa
ang kanyang kinabukasan? Ano ang magiging kalagayan ng Pilipinas sandaang taon mula ngayon? Mamalagi ba
siyang kolonya ng Espanya? Tatlong siglo ang nagdaan: ang leeg ay nahihirati na sa pamatok, at bawat sumilang
na bagong salinlahi, na nakatanikala na pagsipot sa maliwanag, ay tumutuklas ng sariling paraan ng pakikibagay
sa bago't bagong kalagayan.
Ngayon, pagkalipas ng tatlong daang taon, ang Pilipinas ba ay gaya rin ng dati? Walang ipinagbago?
Para sa mga Kastilang liberal, ang kalagayang moral ng Pilipinas ay walang ipinag-iiba, alalaong baga, walang
pagkaunlad ang mga Indiyong Pilipino. Para sa mga praile at sa kanilang mga alipuris, ang mga tao
ay natubos sa pagkakaalipin, samakatwid ay umunlad.
Ang mga prayle noong panahong yaon, sa paghahangad na mapamalagi ang kapangyarihan nila sa mga tao,
ay pumanig sa mga ito at sumama sa mga ito sa pagtutol sa mga mapang-aping encomendero. Gaya ng
dapat asahan, ang mga tao'y nagtiwala sa kanila, sumunod sa kanilang mga payo, at nakinig sa kanila kahit na
sa lalong masasaklap na sandali ng kanilang buhay, dahil sa pagkilalang may mataas silang pinag-aralan at
malakas sa pamahalaan. Kung sila'y sumusulat, ipinagtatanggol nila ang mga karapatan ng mga Indiyo at ang
mga karaingan nila'y pinararating pa hanggang sa mga yapak ng hari. At hindi iilang praile at karaniwang tao ang
gumagawa ng mapanganib na paglalayag bilang kinatawan ng bayan. Bukod dito'y nariyan pa ang mahigpit na
residencia na ipinatutupad sa bawat pinunong papaalis sa tungkulin, buhat sa kapitan-heneral hanggang sa
pinakamababang kawani, bagay na nakaaaliw nang bahagya sa mga napinsala at nakapagdulot ng

13
kasiyahan, kagit sa malas lamang, sa mga taong may karaingan.
Ang lahat ng ito ay nawala. Nawalan na ng tiwala ang taong bayan sa kanilang mga tagapagtanggol
nang una, na ngayo'y naging mga mapagsamantala at mga berdugo nila. Nahubdan na ng maskara ang mga iyon.
Napagkilala ng mga tao na ang kanilang pagmamahal at pagmamalasakit ay tulad lamang ng sa isang upahang nars
na tagapag-alaga ng sanggol, na dahil sa walang ibang mapakitutuluyan, ang ibig ay mamalaging mga musmos
ang inaalagaan upang patuloy na tumanggap ng kaupahan.
Totoo nga na may inilagdang Kodigo Penal, na parang isang patak ng balsamong pampahupa sa walang
kahambing na kirot; ngunit ano ang kabuluhan ng lahat ng kodigo sa buong mundo kung dahil lamang sa isang
pabulong na sumbong, dahil sa maliit na bagay, sa mga taksil na ayaw lumantad, ang isang marangal na mamamayan
ay agad nang ipatatapon nang walang paglilitis? Ano ang kabuluhan ng Kodigo Penal, ano ang kabuluhan ng
mabuhay, kung walang katiwasayan sa tahanan, walang pananalig sa katarungan, at walang halaga ang
katahimikan ang budhi?
Kung ang ganitong lagay ng mga bagay-bagay ay magpapatuloy, ano ang mangyayari sa Pilipinas? Kung
ang mga umuugit sa kapalaran ng Pilipinas ay patuloy na tatangging magkaloob ng mga hinihinging pagbabago,
magpapatuloy sa kanilang paurong na pamamahala, ang bayan ay mapipilitang ipakipagsapalaran ang kanilang
pagdaralita at mabuway na pamumuhay na lipos ng kapaitan at kahirapan, sa pagbabaka-sakaling
mabihisan sila bagaman walang katiyakan.
Kaya nga kung nais ng isang minstro na ang kanyang mga pagbabago ay maging mga tunay na
pagbabago, dapat na magsimula siya sa pagpapahayag ng kalayaan ng pahayagan sa Pilipinas at paghirang ng
mga kinatawang Pilipino sa Cortes.
Kailangan ang isang malayang pahayagan sa Pilipinas sapagkat bihirang makarating sa Peninsula ang ano mang
karaingan doon, at kung makarating man ay malabo na at mahiwaga kung kaya't walang peryodikong
makapangahas maglathala, at kung malathala man ay huli na at mali-mali pa.
Ang isang pamahalaang malayo sa bayang pinangangasiwaan ay higit na nangangailangan ng isang

malayang pahayagan kaya isang pamahalaang nasa kabisera, kung nais na maging matuwid at marangal. Ang
pamahalaang nasa bayang kanyang pinangangasiwaan ay maaari pang maging mabisa kahit walang pahayagan
sapagkat nasa kanyang lugar, sapagkat may mga tagamasid, sapagkat tanaw ng kanyang mga mata ang kanyang
pinamamahalaan. Subalit ang pamahalaang nasa pangangasiwa buhat sa malayo ay tahasang nangangailangan
na mabatid niya ang kayotohanan at makarating sa kanya ang lahat ng nangyayari upang magawa niya ang
wastong pagpapahalaga at paghatol, at ito'y isang di-maiiwasang pangangailangan sa isang bayang kagaya ng
Pilipinas na ang mga mamamaya'y nagsasalita at dumaraing sa isang wikang hindi nauunawaan ng
mga maykapangyarihan.
Gayon din ang ating masasabi tungkol sa mga kinatawang Pilipino. Ito ang dalawang
pinakamahalagang pagbabago o reporma, na kung maisasakatuparan nang maayos ay hahawi sa lahat ng ulap ng
pag-aalinlangan, at magpapatunay sa pagmamahal ng Espanya. (Bumanggit si Rizal ng mga halimbawa sa istorya,
ng mga kolonyang pinagsamantalahan ng mga bansang sumakop kaya't nagsipag-alsa at lumaya. Ganyan din,
aniya, ang maaaring mangyari kapag nagmatigas ang Espanya sa pagkakait sa mga Pilipino ng edukasyon at
mga kalayaang lubhang mahalaga sa buhay ng tao.)
Kaya inuulit namin, at lagi naming uulitin, na habang may panahon ay mabuti na ang
pangunahangbipagkaloob ang hinihingib ng bayan kaysa iyon ay matamo nito sa pamamagitan ng paggamit ng
lakas. Sa una, ang magiging bunga ay pagganting-loob at pagmamahal; sa ikalawa, paglait at pagkapoot.
Kung ang Pilipinas ay lumaya na, marahil ay ipagtatanggol niya nang buong kabangisan ang kalayaang
pinamuhunanan niya ng masaganang dugo at pagtitiis. At hindi naman siya pangangahasan ng ibang bansa. Hindi
ng Inglatera, sapagkat sa India lamang ay kulang pa ang kanyang panahon, at siya'y may mga kolonya na sa
Hongkong, sa Singapor, at sa Shanghai. Hindi ng Alemanya, sapagkat ito'y abala sa kontinente ng Europa at ayaw
niyang masangkot sa ano mang suliranin sa labas. Hindi ng Pransya, sapagkat lalong malaki ang pag-asang
natatanaw niya sa Tonking at sa Tsina. Hindi ng Olanda, sapagkat siya'y nasisiyahan sa Moluccas at sa Java.
Hindi ng Tsina sapagkat marami siyang suliranin sa loob ng kanyang mga hangganan. Hindi ng Hapon, sapagkat
nababahala siya sa Rusya sa hilaga at sa Inglatera sa timog. Manapa'y ang Estados Unidos ng Amerika; ito'y maaaring
magkaroon ng paghahangad sa Pilipinas. Ngunit maaaring hindi pa rin sapagkat hindi pa naman nagsisikip sa tao ang
kanyang lupain at saka maaaring hadlangan siya ng mga bansang Europeo kung makita ng mga ito na

14
siya'y mangongolonya rin. Bukod sa riyan, ang pangongolonya ay labag sa kanyang mga tradisyon. Kaya hindi
kami magsasawang ulit-ulitin ang bagay na ito habang may natitira pang isang silahis ng pag- asa.... Espanya! Ibig
mo pa bang balang araw ay sabihin namin sa bayang Pilipino na ikaw ay nagbibingi-bingihan sa kanilang mga
karaingan, at upang sila'y matubos ay kailangang sila na rin ang kumilos?
Sanggunian: Alcantara, Mikaerika (2017). Ang Pilipinas sa Loob ng Sandaang Taon. Retrieved from June 02,
2020 Retrieved from https://kupdf.net/download/ang-pilipinas-sa-loob-ng-sandaang-taon-
docx_59f542d1e2b6f58c6e2583e7_pdf
Narito naman sa ibaba ang ilang posibleng paksa ng mga tanyag na liham ni Rizal
Noong ika-12 ng Disyembre 1888, isang pangkat ng kababaihan ang iginiit sa pamahalaang Kastila ang
kanilang hangaring makapag-aral. Nang mabalitaan ito, sinulatan sila ni Jose Rizal ng liham na naglalaman ng
pitong habilin, na para sa kaniya ay dapat magsilbing panata ng bawat Pilipina. Bilang pag-alala sa anibersaryo ng
pagkasilang ni Rizal, narito ang mga pagsasalarawan ng mga habiling ito. Kalakip ng orihinal na mensahe ni Rizal na
nasa lumang Tagalog ang bersyong isinakonteksto para sa ating panahon.
Ang Liham ni Dr. Jose Rizal sa mga Kadalagahan sa Malolos, Bulakan
Ito ang ipinadala niyang pagbati sa Liham sa mga Kababaihan ng Malolos, sa kagalakan niyang may
matindi palang katatagan ang paninindigan ng mga ito para sa ninanais nilang pagtatayo ng isang lokal na paaralan
para sa pag-aaral nila ng wikang Espanyol. Sa sulat na ito ay pinuna niya ang pagtuturo ng Simbhang Katoliko
na maging mga maaamong tupa at mag-asal-alipin na lamang ang kababaihan ng Pilipinas at sunud-sunuran sa
mga lalaki, lalo na sa mga pari.
.
Pitong bagay ang binigyan niya ng diin sa liham na ito:
“Ang unang-una. Ang ipinagiging taksil ng ilan ay nasa kaduwagan at kapabayaan ng iba.
“Ang ikalawa. Ang inaalipusta ng isa ay nasa (kakulangan) ng pagmamahal sa sarili at nasa labis na
pagkasilaw sa umaalipusta.
“Ang ikatlo. Ang kamangmanga’y kaalipinan, sapagkat kung ano ang isip ay ganoon ang tao: taong walang
sariling isip ay taong walang pagkatao; ang bulag na tagasunod sa isip ng iba ay parang hayop na susunod sa
tali.
“Ang ika-apat. Ang ibig magtago ng sarili ay tumutulong sa ibang magtago ng kanila, sapagkat kung pabayaan
mo ang iyong kapwa ay pababayaan ka rin naman: ang isa-isang tinting ay madaling baliin, ngunit mahirap
(baliin) ang isang bigkis na walis.
“Ang ika-lima. Kung ang babaing Tagalog ay di magbabago, hindi dapat magpalaki ng anak, kundi gawing
pasibulan (tagapagsilang) lamang; dapat alisin sa kanya ang kapangyarihan sa bahay, kung hindi’y ipagkakanulo
nang walang malay ang asawa, anak, bayan at lahat.
“Ang ika-anim. Ang tao’y inianak na paris-paris (magkakatulad) , hubad at walang tali, di linalang ng Diyos
upang maalipin, di binigyan ng isip para mabulag, at di hiniyasan ng katuwiran (upang) maulol ng iba. Hindi
kapalaluan ang di pagsamba sa kapwa-tao, ang pagpapaliwanag ng isip at ang paggamit ng matuwid sa anumang
bagay. Ang palalo ay ang nagpapasamba, ang bumubulag sa iba, at ang ibig papaniigin ang kanyang ibig sa
matuwid at karampatan.
“Ang ikapito, Liningin ninyong magaling kung ano ang relihiyong itinuturo sa atin. Tingnan ninyong mabuti
kung iyan ang utos ng Diyos o ang pangaral ni Kristong panlunas sa lahat ng mahirap, pang-aliw sa dusa ng
nagdurusa. Alalahanin ninyo ang lahat ng sa inyo’y itinuturo, ang pinapatunguhan ng lahat ng sermon, ang nasa
ilalim ng lahat ng misa, novena, cuitas, kalmen, larawan, milagro, kandila, correa at iba’t iba pang iginigiit,
inihihiaw, isinusurot araw-araw sa inyong loob, tenga at mata, at hanapin ninyo ang puno’t dulo, at iparis ninyo ang
relihiyong iyan sa malinis na relihiyon ni Kristo, at tingnan ninyo kung hindi ang inyong pagka-Kristiyano ay paris
ng inaalagaang gatasáng hayop o paris ng pinatatabang baboy kaya, na di pinatataba alang-alang sa
pagmamahal sa kanya, kundi (upang) maipagbili nang lalong mahal at nang lalong masalapian (lalo silang
magkapera).”
Ang Katamaran ng mga Pilipino ni Dr. Jose P. Rizal
Ang matutunghayan ay isang lagom sa Tagalog ng sanaysay na “La Indolencia de los Filipinos,” na
nalathala sa La Solidaridad mula noong Hulyo 15 hanggang Setyembre 15, 1890. Ang sanaysay na ito’y isinulat
ni Rizal sa ikalawang pagtungo niya sa Europa. Isinulat niya ito bilang tugon sa paulit-ulit na

15
upasala sa mga Pilipino na sila’y mga tamad. Ang upasalang ito’y hindi tinutulan ni Jose Rizal sa kaniyang
sanaysay. Manapa’y inamin nga niya ang pag-aangkin ng katamaran ng kaniyang mga kababayan. At sa pag-
amin niyang iyan ay nagbigay siya ng mga matuwid kung bakit ang mga Pilipino ay masasabi ngang tamad. Narito
ang kaniyang mga matuwid.
Ang pangunahing sanhi ay ang mainit na singaw ng panahon. Kahit na ang mga banyagang nandarayuhan
sa Pilipinas buhat sa mga bayang malamig ang klima ay nagiging tamad pagdating dito at ayaw humawak ng
mabibigat na gawain. Sa bayang mainit ang panahon, kahit hindi kumilos ang isang tao, siya’y pinagpapawisan at
hindi mapalagay. Wika pa ni Rizal: Ang mga Europeong naninirahan sa Pilipinas ay nangangailangan pa ng mga
tagapaypay at tagahugot ng sapatos, at hindi nagsisipaglakad kundi laging lulan ng kanilang karwahe, gayong
masasarap ang kanilang kinakain at ginhawa ang kanilang kabuhayan. Sila’y malaya, ang bunga ng kanilang
mga pagsisikap ay para sa kanilang sarili, may pag-asa sa kinabukasan, at iginagalang ng madla. Ang abang
katutubo, ang tamad na katutubo ay kulang sa pagkain, walang inaasahan sa araw ng bukas, ang bunga ng
kanilang pagod ay sa iba napupunta, at kinukuha sila sa paggawang sapilitan.
Sinasabing ang mga Europeo ay nahihirapan sa mga bayang mainit ang singaw ng panahon palibhasa’y
hindi sila hirati sa gayong klima, kaya’t karampatan lamang na dulutan sila ng balanang makapagpapaginhawa
sa kanilang kalagayan. Datapuwa’t ang wika nga ni Rizal, ang isang tao’y maaaring mabuhay kahit saan kung
sisikapin lamang niyang ibagay ang kanyang sarili sa hinihingi ng pangangailangan.
Ang sikap at pagkukusa ay nawala sa mga Pilipino dahil din sa kagagawan ng mga Kastila. Ang mga
Pilipino, nang bago dumating ang mga Kastila ay ginhawa sa kanilang kabuhayan, nakikipagkalakalan
sila sa Tsina at iba pang mga bansa, at hinaharap nila ang pagsasaka, pagmamanukan, paghabi ng damit at iba
pa. Kaya’t mapagkikilalang nang wala pa rito ang mga Kastila, ang mga Pilipino bagaman ang mga
pangangailangan nila’y hindi naman marami, ay hindi mga mapagpabayang gaya ngayon.
Ang lahat ng industriya at pati na ang pagsasaka ay napabayaan sapagkat ang mga Pilipino’y hindi
makapagtanggol laban sa pananalakay ng mga mandarambong buhat sa Mindanaw at Sulu. Paano’y ayaw
pahintulutang makapag-ingat ng mga baril at iba pang sandata ang mga Pilipinong naiiwan sa bayan habang ang
iba’y wala at kasama sa mga pandarayuhang walang kabuluhan. Nang panahon ng Kastila’y maraming digma at
kaguluhan sa loob ng bayan at maraming ipinapapatay. Isinalaysay ni Rizal ang nangyari sa isang pulong malapit sa
Sebu, na halos nawalan ng tao sapagkat madaling nangabihag ng mga piratang buhat sa Sulu palibhasa’y walang
sukat maipananggol sa sarili.
Ang pagsasaka’y napabayaan dahil pa rin sa sapilitang paggawa na ipinatutupad ng pamahalaan. Dahil sa
maraming pandarayuhang ginagawa ng mga Kastila, kailangan ang walang tigil na paggawa ng mga barko, kaya’t
maraming Pilipino ang pinapagpuputol nila ng mga kahoy sa gubat upang magamit. Wala tuloy katiyakan ang
kabuhayan ng mga tao kaya’t naging mga mapagpabaya. Tungkol dito’y sinipi ni Rizal si Morga na nagsabi (sa
kanyang Sucesos) na halos nakalimutan na ng mga katutubo ang pagsasaka, pagmamanukan, ang paghabi, na
dati nilang ginagawa noong sila’y mga pagano pa hanggang sa mga ilang taon pa pagkatapos ng pagsakop. Iyan
ang naging bunga ng tatlumpu’t dalawang taon ng sapilitang paggawa na ipinataw sa mga Pilipino.
Ang pamahalaa’y walang dulot na pampasigla upang ang mga tao ay mahikayat na gumawa. Pinatamlay
ng mga Kastila ang pakikipagkalakalan sa mga bansang malaya, gaya ng Siam, Cambodia, at Hapon, kaya’t
humina ang pagluluwas ng mga produktong Pilipino at ang industriya ay hindi umunlad. Ang Pilipino’y hindi
maaaring gumawa sa kanilang bukid kung walang pahintulot ng pamahalaan.
Bukod sa mga iyan, ang Pilipino’y hindi tumatanggap ng karampatang halaga sa kanilang mga produkto. Sinabi ni
Rizal na alinsunod sa istorya, matapos alipinin ng mga encomendero ang mga Pilipino, sila’y pinagagawa para
sa sarili nilang kapakinabangan, at ang iba nama’y pinipilit na sa kanila ipagbili ang inaani o produkto sa
maliit na halaga at kung minsa’y wala pang bayad o kaya’y dinadaya sa pamamagitan ng mga maling
timbangan at takalan.
Alinsunod pa rin kay Rizal, ang lahat ng negosyo’y sinasarili ng gobernador, at sa halip pukawin ang
mga Pilipino sa kanilang pagpapabaya, ang iniisip lamang niya’y ang kanyang kapakanan kaya’t sinusugpo ang
ano mang makaaagaw niya sa mga pakinabang sa pangangalakal.
Mga kung anu-anong kuskos-balungos sa pakikitungo sa pamahalaan, mga “kakuwanan” ng pulitika,

mga kinakailangang panunuyo at “pakikisama,” mga pagreregalo, at ang ganap na

16
pagwawalang-bahala sa kanilang kalagayan,- ang mga iyan ay naging pamatay-sigla sa paggawang kapaki-
pakinabang.
Nariyan pa ang halimbawang ipinamalas ng mga Kastila: pag-iwas sa pagpaparumi ng kamay sa paggawa,
pagkuha ng maraming utusan sa bahay, na para bang alangan sa kanilang kalagayan ang magpatulo ng pawis,
at ang pagkilos na animo’y kung sinong maginoo at panginoon na ipinaging palasak tuloy ng kasabihang “para
kang Kastila,”- ang lahat ng iyan ay nagpunla sa kalooban ng mga Pilipino ng binhi ng katamaran at pagtanggi o
pagkatakot sa mabibigat na gawain.
At ang wika pa ng mga Pilipino noon: “Bakit gagawa pa? Ang sabi ng kura ay hindi raw
makapapasok sa kaharian ng langit ang taong mayaman.”
Ang sugal ay binibigyan ng luwag, at ito’y isa pa ring nagpapalala ng katamaran.
Ang Pilipino’y hindi binibigyan ng ano mang tulong na salapi o pautang upang maging puhunan. Kung
may salapi man ang isang Pilipinong magsasaka, ang natitira, matapos bawasin ang buwis at iba pang impuwesto ay
ipinambabayad naman niya sa kalmen, kandila, nobena, at iba pa.
Kung ang mga pananim ay pinipinsala ng balang o ng bagyo, ang pamahalaan ay hindi nagbibigay ng ano mang
tulong sa mga magsasaka, kaya ang mga ito ay inaalihan ng katamaran.
Walang pampasiglang ibinibigay sa pagpapakadalubhasa. May isang Pilipinong nag-aral ng kimika sa Europa,
ngunit hindi man lamang siya pinag-ukulan ng pansin.
Ang katamara’y pinalulubha pang lalo ng di mabuting sistema ng edukasyon. Ganito ang wika ni Rizal:
“Iminulat palibhasa sa halimbawa ng mapagbulay-bulay at tamad na pamumuhay ng mga monghe, ang mga
katutubo nama’y walang ginawa kundi iukol ang kanilang buhay sa pagkakaloob ng kanilang salapi sa simbahan
dahil sa inaasahang mga himala at iba pang kataka-takang bagay. Ang kanilang kalooban ay nagayuma; buhat
sa pagkabata ay wala silang natutuhan kundi ang pagkilos na parang mga makina na hindi nalalaman ang buong
kabagayan. Kataka-taka bang ang ganitong maling pagmumulat sa isip at kalooban ng isang bata ay magbunga
ng kahambal-hambal na mga pagkakasalungatan? Iyang walang puknat na pagtutunggali ng isip at ng tungkulin…
ay humantong sa pananamlay ng kanyang mga pagsisikap, at sa tulong ng init panahon, ang kaniyang walang
katapusang pag-aatubili, ang kaniyang mga pag-aalinlangan ay siyang naging ugat ng kaniyang katamaran.”
Ang sistema ng edukasyon, na isang kawil ng mga pagmamalupit, ay nagpatamlay sa halip na magpasigla
sa Pilipino. Siya’y nagkaroon ng mababang pagkakilala sa sarili at pagwawalang-bahala sa paggawa.
Ang isa pang nagpalala sa katamaran ng mga Pilipino ay ang kawalan nila ng damdamin bilang isang
bansa palibhasa’y pinagkaitan sila ng karapatang makapagtatag ng mga samahan na magbibigay sa kanila ng
pagkakataong magkaunawaan at magkaisang damdamin.
Palibhasa nga’y walang bansang kinaaaniban, ang mga Pilipino’y hindi nagkaroon ng pagkabahala sa ano mang
kahirapang dinaranas ng mga tao. Patay ang apoy ng kanilang pagsisikap, at walang sukat makaganyak sa kanila
na mag-ukol ng panahon at sigla alang-alang sa kaunlaran at kasaganaan ng kanilang Bayan.
Ang sabi ni Rizal: “Ang edukasyon ay siyang lupa, at ang kalayaan ay siyang araw, ng
sangkatauhan. Kung walang edukasyon at walang kalayaan, walang pagbabagong maisasagawa, walang
hakbang na makapagdudulot ng bungang ninanais.”
Bisitahin at basahin ang site ng Internet Archive: A Digital Library ay hanapin sa search engine ang
buong sanaysay ni Rizal na The Philippines A Century Hence o maaari ring dumirekta sa link na ito
https://archive.org/details/philippinescentu00riza/page/16/mode/2up. Ang naturang file ay naka-save
rin sa iyong flash drive.
Panoorin ang vidyu na The Philippine A Century Hence sa iyong flash drive na matatagpuan sa iyong

17
learning packet.
Sanggunian:
2. Scott, W.H. (1985). Cracks in the Parchment Curtain and Other Essays in Philippine History.
Quezon City: New Day Publishers.
3. Alcantara, M.(2017). Ang Pilipinas sa Loob ng Sandaang Taon. Retrieved from June 03, 2020
https://kupdf.net/download/ang-pilipinas-sa-loob-ng-sandaang-taon-
docx_59f542d1e2b6f58c6e2583e7_pdf

18
Pagkilala kay Rizal at ang Nasyonalismong Filipino
Aralin 4
1. nabibigyang pagkilala si Rizal bilang pambansang bayani at tagapagsulong ng nasyonalismong Filipino;

2. napahahalagahanang iba’t ibang representasyon ni Rizal bílang isang pambansang sagisag; at
3. nakasasaliksik ng mga makasaysayang larawan ni Rizal na nagpapakita ng kanyang kabayanihan.

pag-unawa.

1. Ano ang matalas na pagkakaiba ng pagkabayani at kabayanihan ng isang tao?
2. Kinikilala pa ba sa ngayon ang mga aral mula kay Rizal bilang mas pagkukunan ng matalinong mga kalutasan
sa kasalukuyang mga problema ng ating lipunan?
3. Ano ang binigyan ni Rizal ng higit pang pagpapahalaga sa lahat ng bagay sa kanyang mga
pilosopiya? Bakit?
4. May katwiran ba na ang ating mga bayani ay sumulat din ukol sa sariling mga kahinaan ng ating mga
kababayan sa kanilang panahon sa halip na puro ang mga Espanyol lamang ang pagbuntunan ng pagpuna at
pagtuligsa?
Pagkatapos matukoy ang mga mahahalagang impormasyon kay Rizal atin namang talakayin ang
huling aralin para sa ikalawang modyul na ito ang ilang pananaw o pilosopiya ni Rizal tungkol sa
mga bagay-bagay o larang at ang kanyang kabayanihan.
Mga Pilosopiya ni Rizal
Maituturing na si Jose Rizal ay isang napakatalinong tao. Ang kanyang pananaw sa iba’t-ibang bagay ay
kahanga-hanga at kitang-kita ang dakilang pagmamahal niya sa bayan. Maliban sa mga katangiang mayroon si
Rizal na nakilala siya ay may mga bagay pa tayong hindi naiaalis dahil sa kanyang mga salita at turo na
tumatatak sa ating puso at isipan. Sa sumunod na paksa ay kilalanin natin si Rizal bilang isang pilosopo sa
pamamagitan ng kanyang mga pananaw sa iba’t-ibang bagay: pamahalaan, relihiyon, pamilya, edukasyon,
ekonomiya, etnisidad, kasarian, at sining.
Mula sa pagsasaliksik nina Alonso, Aiess Athina E., Barrios, Johnna Mae M., at Chan, Camille
Erika S. tungkol sa mga pananaw ni Jose Rizal.
Pamahalaan
Kung walang kamalian na kailangang iwasto, siguradong mag-iiba ang landas ng kasaysayan ng ating bansa.
Hindi natin malalaman ang pag-iral ng isang kapwa Pilipino na lumaban gamit ang pluma at papel kung saan ang
resulta ng mga gawa niya ay kanyang ikinamatay at nagpasiklab ng rebolusiyon dito sa Pilipinas.
Sa panahon ni Dr. Jose Rizal, kung saan ang mga dayuhang Kastila at mga prayle ang naghaharing
uri, damang-dama naman ang pagsasamantala at pang-aapi sa mga Pilipino. Hawak ng mga prayle hindi lang
ang simbahan pati na rin ang pamahalaan, na siyang tinatawag na praylokrasya.

19
Sa lahat ng aspeto ng lipunan ma pa-relihiyon man, edukasiyon o pagpapatibay ng mga sedula, ang mga prayle
ang huling tagapagpasya. Ang pamilya ni Rizal ay kinaiinitan ng mga prayle sa iba’t-ibang dahilan. Para sa
mga prayle, ang pagiging aral ni Teodora Alonso, ang mga pamumuna ni Francisco Mercado, at ang relasiyon
ni Paciano kay Padre Burgos ay inambaan ang kanilang pamamalakad at posisyon sa lipunan. Bata pa lamang si
Rizal ay naranasan na niya ang di-makatarungang awtoridad ng simbahan at nakita niya kung saan umiiral ang
mapangharing kolonyal. Ang pagbitay sa tatlong pari na sina Padre Gomez, Burgos, at Zamora ay naging
malaking impluwensya sa pag-iisip ni Rizal. Ang pagkadakip sa kanyang ina ay takda ng paglabag ng
katarungan ng kolonyal na paghahari. Isa pa ay naging malalim ang epekto kay Rizal ang nangyari sa kanyang
bayan sa Calamba, Laguna kung saan nilabanan nila kasama ang mga magsasaka, ang pagtaas ng renta sa lupa at
mga malabong imposisyon ng mga prayle. Ang naging resulta sa kanilang petisyon ay ang pagsunog sa iilang
mga bahay sa Calamba at ang pagkulong at pagtapon sa ibang bansa ng mga taong lumaban sa kolonyal na
naghahari.
Nakikita ni Rizal na kailangan baguhin ang kolonyal at nakapangingibabaw na sistema ng praylokrasya.

Isa ito sa kanyang mga pinaglabanan. Ang pamahalaan ay dapat hiwalay sa simbahan. Pero sa usaping
pambansa, mukhang ayaw naman ni Rizal na humiwalay sa Espanya. Ninanais niya na magkaroon ng reporma,
representasyon at para sa Pilipinas maging opisyal na probinsya ng Espanya. Pero mukhang nangyari rin na nakita ni
Rizal na rebolusyon din ang natatanging solusyon sa estado ng ating bansa noon. Ang kanyang mga mapanghamong
nobela at sanaysay ay mga akda na sumusulong sa isang pwersa ng liberalismo at nasyunalismo.
Relihiyon at Pamilya
Si Rizal ay bahagi ng uring panggitna kung saan siya ang naging pangunahing kinatawan ng mga leftisto
“kaliwang panig.” Dahil dito madaling nataguyod ang kanyang kamulatan at damdamin na pambansa at mga liberal
na pananaw. Nakikita ni Rizal na nakakamit ang tunay na kalayaan kung ang ating bansa ay magpapalaya din. Ito
ang siyang dahilan sa kanyang pagiging progresibo at radikal. Sa mga paglalakbay ni Rizal sa panahong iyon,
nakita niya ang pag-unlad ng mga bansa sa Europa dahil sa konsepto ng soberanyang popular at republikanismo.
Dahil sa pagnanais at pagmungkahi nito para sa sariling bansa, tinagurian siyang isang pilibustero.
Sa mga nobela ni Rizal, napakahusay niyang nailantad at naimulat sa mga Pilipino ang katotohanan na
imbis patuloy magbigay ang Kristiyanismo ng ispiritwal na buhay, ginamit ito ng mga prayle bilang sandata
kung saan pinapalabas na utang na loob natin ito sa kanila. Ginamit nila itong dahilan para mapagsamantalahan
ang mamamayan. Ginunaw ang pagiging banal ng relihiyong ito ng pagkakaisa ng simbahan at estado, ang siyang
resulta ng pagkaroon ng praylokrasya.
Si Rizal ay pinalaki na may paggalang sa relihiyon, moralidad, at sa katotohanan. Pero kahit debotong
Katoliko ang pamilyang Mercado, naipamalas sa kanya ang maging praktikal, rasyunal at ang pagkakaroon ng
malayang pangangatwiran.
Si Rizal ay ang ikapitong anak sa 11 na magkakapatid. Ang mga Mercado ay tanyang na pamilya sa
Calamba, Laguna. Pinagkalooban si Rizal at ang kanyang mga kapatid ng edukasyon ng kanilang mga
magulang. Sila ay maituturing ilustrado sa mga panahong iyon. Ang pananaw ni Rizal sa usaping pamilya ay
kasingtulad sa tradisyunal na Pilipino. Impluwensiya ito na nanggaling sa sariling karanasan sa kanyang
pamilya.
Ngunit nakikita din ni Rizal ang pangangailangang lumisan sa pamilya para makakilos at para makamit
ang kanyang mga minimithi para sa ating bansa. Pumunta siya ng Europa na labag sa kalooban ng kanyang ina
na si Teodora Alonso. Hindi ito pagkawalan ng respeto ni Rizal bilang anak. Isang malaking kontradiksyon din
ang umiral sa kanyang puso – ang pagmamahal sa pamilya at bayan.
“Sinasabing ipinapanganak ang mga taong may malaking nagagawa sa kanilang buhay sa tamang
lugar at panahon.”
Pero nangyari rin na damang-dama na ni Rizal ang kalikuan sa kanyang kababayan. Nakita niya na mas
malaki ang kanyang responsibilidad at tungkulin bilang anak ng inang bayan kung saan libo- libong pamilya
ang kanyang masisilbihan.
Pumunta si Rizal ng Europa para sa reporma at pagkamit ng bayan ng kaalaman. Sa kanyang mga
dinanas sa paglalakbay, nagkaroon ng impak ang kaunlaran sa kanyang punto de bista. Mas napatalas ang
kanyang pagtingin, pag-aral, at pag-intindi sa mga bagay-bagay lalo na sa pagiging

20
pantay-pantay at pagkamit ng tunay na kalayaan. Dahil dito, maliban sa pagiging nasyonalistik, naging sayantipiko
din sa Rizal sa kanyang mga pananaw. Naging miyembro siya ng Masinoreiya kung saan kusa ang maging
ekskomunikado mula sa simbahan. Makabuluhan pa rin para kay Rizal ang relihiyon. Hindi nga lang niya matanggap
ang kondisyon kung saan napasamantala at napaapi ang mamamayang Pilipino sa gabay ng mga taong dapat
sumusulong sa mga bisang Kristiyano. Hindi ang simbahan ang katalo ni Rizal kundi ang pamamahala ng mga
nagbabanal-banalang prayle sa ating bansa.
Edukasyon
Batay sa mga nabasa, napag-aralan at natutunan natin sa mga akda at biograpiya ni Rizal, masasabing ang
pambansang bayani ng Pilipinas ay labis ang binigay na pagpapahalaga sa edukasyon ng bawat isang mamamayan
lalo na sa mga kabataang Pilipino—ang banal na pag-asa ng bayan. Paulit-ulit niyang sinasabi sa kanyang mga
tula, akda, at mga liham na ang pagtamo ng edukasyon ay isang napaka-importanteng bagay para sa pansarili at
panlipunang kaunlaran. Isa sa mga akdang ito na nagpapatunay ng kanyang pagpapahalaga sa edukasyon ay ang
tulang “Education Gives Luster to Motherland”, na kung saan ay nabanggit niya na:
“Wise education, vital breath

Inspires an enchanting virtue;
She puts the Country in the lofty seat
Of endless glory, of dazzling glow,
…
So education with a wise, guiding hand,
A benefactress, exalts the human band,
…So education beyond measure
Gives the Country tranquility secure…”
Ang kanyang mataas na pagtanaw sa edukasyon bilang makapangyarihang instrumento sa pagpalaganap

ng adhikain ay sinimulan niya sa kanyang sarili. Tanong nga ng karamihan, paano nga ba makakumbinsi ang isang
tao kung sa kanyang sarili hindi ito isinasabuhay o kaya nama’y ang sarili ay hindi kayang kumbinsihin? Kung
kaya’t mapapansin natin sa mga talambuhay patungkol kay Rizal na isa siyang dakilang educator at mag-aaral sa
tatlumpu’t limang taon ng pagkabuhay niya. Nag-aral siya ng iba’t ibang kurso upang mahasa ang sariling kakayahan
sa mga bagay-bagay at maging huwaran na rin sa kanyang sariling paniniwala na ang pagkakaroon ng
edukasyon ay isang tamang paraan na magpapalaya ng bayang inalipusta ng Espanya.
Ang kanyang pagiging makata na naging daan upang maisulat niya ang mga akda na nag-udyok ng
reporma sa bayan, na kinalaunan ay nagpalaya sa bayang Pilipinas—ay isang pagpapatunay na hindi isang
pagsasayang ng panahon at salapi ang mangarap at magkamit ng tamang edukasyon.
Bukod pa riyan, tinotoo rin niya ang pagnanais na maibahagi ang nalalaman at natutunan niya sa kanyang pag-
aaral sa Europa, sa pamamagitan ng pag-organisa ng isang klase ng mga kabataang handang matuto at mag-aral
ng mga bagay-bagay mula sa kanya. Ang itinayo niyang octagonal house sa Talisay na gawa mula sa kahoy,
kawayan at nipa, ay nagsisilbing lugar ng kanilang pagtitipon para sa pag-aaral at panggagamot din niya.
Masasabi rin na si Rizal ay walang pinipiling mag-aaral hangga’t ang isa ay may hangarin na matuto. Ang
kaisipang ito ay naglalarawan kay Rizal bilang isang tao na kung sa larangan ng edukasyon ang pag-uusapan, dapat ay
accessible ito sa kung sinumang mamamayan at kabataang Pilipino— mayaman man o mahirap. Isa itong
napakagandang pananaw ni Rizal mula sa ideya na galing siya sa isang marangyang pamilya.
Sa pangkalahatan ang edukasyon, sa pananaw ni Rizal, ay isang bagay na dapat makamtan ng bawat
Pilipino. Sa pamamagitan ng sapat na edukasyon, magiging madali ang pagkamit ng kaunlaran, mga reporma at
pagbabago, para sa pansarili at panlipunang adhikain.
Ekonomiya
Ang pagkakaroon ng matatag na ekonomiya ng isang bansa ay isang indikasyon ng matatag at maunlad
na lipunan—lipunang sa anumang oras ay handang magsarili at mamahala nang walang kontrol at impluwensiya
ng mga banyagang pamahalaan.

21
Para kay Rizal, ang pagkakaroon ng sapat na pondo ay isang paraan tungo sa matagumpay na balak na
paghihimagsik laban sa mapang-aping Espanya. Sabi nga niya sa kanyang liham kay Jose Alejandrino:
“…A revolution has no likelihood of success unless…(3) there should be money and ammunitions
available…”
Mula sa pahayag niyang ito ay masasabi nating malaki din ang pagpahalaga ni Rizal sa isang matatag at
maunlad na ekonomiya ng bayan. Hindi matutustusan ang mga pangangailangan ng isang malawakang
himagsikan kung sa simula pa lang ay wala ng sapat na pondong mailaan para sa mga di- inaasahang gastusin ng
samahang naghihimagsik. Ito ay magiging isa lamang pagsasayang ng panahon at buhay. Ang pagkakaisa ng
bawat mamamayang Pilipino ay napakahalaga para sa ganitong pag-aalsa, ngunit sa kasamaang palad ay hindi ito
sapat para magtagumpay sa kahuli-hulihan; dahil kakailanganin pa rin ang pagkakaroon ng pondo at matatag na
ekonomiya para magiging makamit ang inaasam-asam.
Tama si Rizal sa kanyang kaisipang isang mahirap at malayo sa pagtatagumpay ang gagawin ng mga
rebolusyonaryo kung aasa lamang sila sa mapusok nilang damdamin ng paghihimagsik; kahit walang
mapagkukunan ng pantustos sa pag-aalsa. Dito pumapasok ang kahalagahan ng magandang ekonomiya ng isang
bayan. Kung iisipin nga naman, papaano ba makakabangun o makapagsimula ang isang bayan sa panahon ng
kanilang pagsasarili kung wala silang sariling ekonomiya na kayang magtustos at sumuporta sa pangunahing
pangangailangan ng bawat mamamayan?
Sa pangkalahatan, si Rizal ay may malaking pagpapahalaga sa kaunlaran at katatagan ng ekonomiya ng

isang samahan o bayan man—lalo na sa planong himagsikan at pagsasarili. Ang aspetong ito ang siyang
magsisilbing dagdag na gatong para maisasakatuparan ang matagal na hinahangad na kalayaan mula sa
pananakop ng mga dayuhan.
Etnisidad
Ang pagkakaroon ng sariling pagkakakilanlan bilang miyembro ng isang lahi ay isang mabuting bagay.
Ang maturingan ka namang banyaga sa sarili mong bayan ay hindi kanais-nais.
Mula sa mga akdang nabasa at natalakay sa klase, inihahayag ang pananalaytay ng lahing banyaga sa
dugo ni Rizal—lahing Espanyol, Tsino, Hapon, at ang ating lahing Pilipino. Hindi maipagkakailang paminsan-
minsan ay maturingan siyang dayuhan lalo pa’t ang pamilyang kinabibilangan niya ay hinahangaan at may mataas
na estado sa komunidad. Sa kabila ng lahat ng ito, itinuring pa rin niya ang sarili bilang isang Pilipino. Sa
katunayan nga, maging ang mga prayle ay itinuring siyang indio.
Ang pagkakaroon ng sariling pagkakakilanlan bilang isang lahi—lahing Pilipino, ay binigyang halaga ni
Rizal. Kabilang sa pagkakaroon ng sariling identidad ay ang ating pagmamahal sa sariling wika—ang wikang
Tagalog—ang wikang Filipino. Binanggit niya sa kanyang tulang “Sa Aking Mga Kabata”:
“…Ang hindi magmahal sa kanyang salita

mahigit sa hayop at malansang isda,
kaya ang marapat pagyamaning kusa
na tulad sa inang tunay na nagpala.
Ang wikang Tagalog tulad din sa Latin,
Sa Ingles, Kastila at salitang anghel…”
Mula sa mga pahayag niyang ito, mapupuna nating isunusulong ni Rizal na kilalanin at mahalin ng bawat
mamamayang Pilipino ang sarili nating wika tulad ng pagkilala at paghanga natin sa mga dayuhang wika. Isa pa
niyang tula ay ang “A La Juventud Filipina” na nag-udyok sa mga edukadong kabataang Pilipino sa pagpapahalaga
sa sariling bayan—bayang kinagisnan at kinabibilangan na kung saan lihim niyang ipinarating ang kaisipan ng
Pilipinas bilang isang bayang iba sa Espanya.
Kasarian
Naniniwala si Rizal na dapat pantay-pantay ang babae at lalaki. Marahil ay dahilan na rin sa marami
siyang kapatid na babae at sa labis na pagmamahal niya sa kanyang ina, nakita niya na maraming magagawa
ang mga kababaihan. Ayon sa akda niyang “To My Young Countrywomen of

22
Malolos” na naisulat niya ito dahil sa paki-usap ni Del Pilar. Sa sulat ay binigyang papuri niya ang mga kababaihan ng
Malolos sa kanilang pagtutulak na magkaroon ng isang “night school” kung saan puwede silang makapag-aral.
Ang mga kababaihan, partikular ang mga ina, ay may malaking magagawa dahil sila ang unang tagapag-
bukas ng mata ng kanilang mga anak. Kaya, gaya nga ng sabi ni Rizal sa kanyang sulat, dapat ay maging bukas din
ang mga mata ng mga kababaihian dahil sila ang siyang pangunahing tagapag- mulat ng mga mata ng kanilang
mga anak sa dapat nitong makita – ang katotohanan.
Mataas ang pagtingin ni Rizal sa mga kababaihan, gaya nga ng nabanggit niya sa “To My Young
Countrywomen of Malolos:”
“Important indeed are the duties that women must fulfill in order to relieve the country of her
sufferings, but they are not beyond the strength and character of the Filipino woman to perform…”
Ang mga babaeng Pilipino noon ay walang boses, kadalasang nasa bahay lang at ginagampanan ang pagiging
alila. Sila ay nagpapaalipin sa simbahan, na ang tanging alam lang ay mag rosaryo at nobena. Ang mga anak
nila marahil ay magiging mga sakristan na siya rin namang magpapaalipin sa mga malulupit na mga prayle.
Ang gusto ni Rizal ay magkaroon ang mga ito ng sariling pag-iisip. Nabanggit niya rin sa sulat na:
“This is the reason of the enslavement of Asia: the women of in Asia are ignorant and oppressed.
Europe and America are powerful because there the women are free and educated, their mind is
lucid and their character is strong…”
Kinumpara ni Rizal ang mga babaeng Pilipino sa mga babaeng Europeo sa pamamagitan ng pagbibigay
ng halimbawa sa kung paano nakikita ng mga babaeng Spartan ang kanilang sarili. Ang mga inang Spartan ay hindi
nalulungkot kahit umuwi ang kanilang mga anak na patay basta ang importante ay nanalo sila sa laban. Ang mga
kababaihang Pilipino naman ay dapat ganoon din ang gawin. Dapat turuan nila ang kanilang mga anak na
mabuhay ng may dignidad at pagmamahal sa bayan at magagawa lamang nila ito kung sila rin mismo ay
mabubuhay ng may dignidad, pagmamahal sa bayan, at hindi mga alipin ng simbahan.
Nakita ni Rizal na kailangan din mapalaya ang mga kababaihan sa isang kulturang sila ay sunud- sunuran lang
dahil nakita niya ang malaking magagawa ng mga kababaihan sa pag papalaya ng bayan. Sa ganitong konteksto,
masasabi na ang pagtingin ni Rizal sa kasarian ay pantay lang sa pagitan ng babae at lalaki dahil pareho silang
may malaking ginagampanan sa bayan.
Sining
Ginamit ni Rizal ang sining upang maging sandata niya sa pagbubunyag ng mga kasamaang ginagawa ng
Espanya, partikular na ng mga prayle. Ang nobelang Noli me Tangere at El Filibusterismo ay pangunahin sa
kanyang mga gawang sining na siyang bumabatikos sa pananatili ng Espanya sa Pilipinas. Naniniwala si Rizal
na malaki ang magagawa ng sining upang mag-impluwensiya at magmulat sa kapwa niya Pilipino.
Ang sining din ay naging daan kay Rizal upang ilabas ang kanyang talento sa pagguhit at paglilok. Ang mga
likhang-sining na ito ay naging libangan ni Rizal upang ipakita ang kanyang mga nakikita sa iba’t-ibang lugar na
pinupuntahan niya, halimbawa nito ay ang:Singapore Lighthouse, Castle of St. Elmo, Brooklyn Bridge, Mt.
Makiling, at marami pang iba. Sa mga likhang-sining din ni Rizal naipakita ang mga taong mahahalaga sa kanya,
gaya ng mga isketches niya sa kanyang mga kapatid, mga matatalik na kaibigan, at mga taong nakilala niya sa
kanyang paglalakbay.
Ang sining ay may malaking parte sa buhay ni Rizal. Sa pamamagitan nito nailalabas ni Rizal ang kanyang
mga saloobin. Bata pa lamang siya ay nakitaan na siya ng talento sa pagsulat ng tula sa pamamagitan ng tulang
“Sa Aking mga Kabata,” kung saan naipakita niya dito na sa kanyang murang edad ang pagmamahal niya sa
sariling wika at sa bayan. Sakanya ring mga gawang sining ay inihahayag ni Rizal ang kanyang nararamdaman,
gaya ng tulang “Sa mga Bulaklak ng Heidelberg” kung saan inihayag niya ang kanyang pangungulila sa bansang
Pilipinas. Inihayag niya rin sa tula ang kanyang katapatan sa bansang Pilipinas:
“Hatdan, hatdan ninyo, O pinakatanging bulaklak ng Rin,

Hatdan ng pag-ibig ang lahat ng aking nga ginigiliw,

23
Sa bayan kong sinta ay kapayapaan ang tapat kong hiling,
Sa kababaihan ay binhi ng tapang ang inyong itanim;
Pagsadyain ninyo, O mga bulaklak, at inyong batiin
Ang mga mahal kong sa tahanang banal ay kasama namin…”
Sining ang naging sandata ni Rizal. At dahil dito namulat ang mga Pilipino sa katotohanang dapat nilang
makita na nag paalab ng kanilang mga puso upang mag lunsad ng isang rebolusyong magpapalaya sa bayan
laban sa pananakop ng Espanya.
Sanggunian: Alonso, Aiess Athina E., Barrios, Johnna Mae M., at Chan, Camille Erika S. (2008) Ang Pananaw
ni Rizal Hinggil sa Ibat-ibang Aspeto ng Lipunan. Retrieved from https://pi100pananawnirizal.tumblr.com/
Tatalakayin naman sa bahaging ito ang pagka-Bayani at kabayanihan ni Rizal at iba pa.
Si Jose Rizal at ang Nasyonalismong Filipino— Bayani at Kabayanihan
Hindi pagkamatay ni Rizal ang batayang tawagin natin siyang bayani. Ang pagkabayani ay paglilingkod
sa pamayanan nang walang hinihintay na kabayaran, at napakarami ang nagbabayani ng buhay pa. Ang
pagsasakripisyo ni Rizal para sa pamayanang sambayanan ay hindi minsan lang, kundi sa buong buhay niya,
mula pagkabata, at matitindi ito, gaya na nga ng pagkakakulong at pagkamatay niya.
Ang nakakalungkot nga lamang ngayon ay di pa rin nakikilala ang kabayanihan ni Rizal sa maraming
pagpapakasakit niya para sa Inang Bayan at ang nakikita lamang ng mga Pilipino ngayon ay ang pagkamatay niya
nong Disyembre 30, 1896. Ang dahilan marahil ay ang naging epekto nito sa mga Pilipino-- lalo nilang pinag-ibayo
ang pagrerebolusyong sinimulan noong Agosto 1896 hanggang manalo sa Kastila makalipas ang dalawang taon,
panalong di inasahan ni Rizal, panalong inagaw ng mga Amerikano na nagsabing sila raw ang nakatalo sa mga
Kastila.
Isa pang malaking sakripisyo ni Rizal para sa Inang Bayan ay ang kanyang buong buhay na sinikap
niyang maging mabuting halimbawa bilang marangal na tao na sukat igalang kahit ng mga kolonyal na
mananakop at sukat tularan ng kanyang mga kababayan hanggang sa kasalukuyan.
Iprinoklama ng kolonyal na gobyerno sa Pilipinas si Rizal bilang siyang nag-iisang pambansang bayani
ng Pilipinas, ngunit ang unang pumili sa kanya upang ituring na huwarang bayani ng mga Pilipino, sa tunay na
kahulugan ng katagang "bayani," ay si Bonifacio na nagtakda pa kay Rizal bilang "honorary president" ng
Katipunan. May proklamasyon din si Heneral Aguinaldo kay Rizal bilang pambansang bayani noong unang
anibersaryo ng pagbaril sa kanya sa Bagumbayan.
Nananatiling Kabuluhan ni Rizal
Ayon sa inilathalang salaysay sa Rizal-Course na isang blogsite, isang makabayang manunulat, ang yumaong
si Renato Constantino, ang minsang nagsabing "Our Task is to Make Rizal Obsolete." Sa biglang tingin, isang
pang-iinsulto ito sa alaala ng isa sa ating mga dakilang bayani, na binansagan pang "pambansang bayani" at
itinuturing pang "Kristo ng mga Tagalog" ng ilang mga kulto.
Ngunit sa mas malalim na pag-aaral, ang isang bayani, laluna ang isang kritikong panlipunan na tulad ni Rizal
na tumalakay sa "kanser" ng lipunang Pilipino noon pang kanyang panahon, at nag-alay ng buhay sa paglaban sa
sakit na iyon upang umunlad at lumaya tayo bilang bansa, pinahahalagahan pala ni Ka Tato ang kabuuang malalaki
at maliliit na sakripisyo ni Rizal kaya't sinabi niyang ang ninais ng bayani ay magtagumpay na rin sana, sa wakas, at
di na kailanganin pang patuloy na ipaglaban, at kung gayo'y maituturing na lipás o "obsolete" na.
Sa nangyaring nagpapatuloy na kabuluhan sa kasalukuyan ng mga pagsusuri at pagnununyag ni Rizal sa

kalakaran ng lipunan, napapatunayang walang gaanong naging epekto ang kanyang ginawang mapangahas na
pagbubunyag at pagbatikos, kaya walang gaanong nabago sa kalakaran ng lipunan, at nananatiling makabuluhan
ang kanyang mga pagsusuri.
Ang mamatamisin sana ng isang mapagsuring bayani ay magwakas ang mga kaapihang tinuligsa niya at
lingunin na lamang nating mga kasalukuyang salinlahi ang isang masamang nakaraan.
Ngunit nangyari na ngang nanatili at patuloy na dinaranas ng Pilipinas ang tinukoy ni Rizal na isang

24
kanser ng lipunan, ang mas malungkot pa'y nilimot na ng lipunang Pilipino ang mga aral na ipinamana sa atin ni
Rizal, na pinabayaran pa niya ng dugo.
Dahil sa napakaraming nagbago sa mga materyal na kasangkapan ng mga Pilipino at sa mga ugnayan at
ugali natin sa paggamit ng mga ito, di natin makitang nananatili ang mga depektong tinukoy ni Rizal sa pagkatao
at mga kahinaan ng ating mga kababayan, at inaakala na ng marami sa atin na lipás na nga ang kabuluhan ni Rizal
sa ating buhay.
Tungkulin nating gawing lipás o "obsolete" ang mga aral na iniwan sa atin ni Rizal. Ngunit tungkulin nating
gawin munang lipás o "obsolete" ang mga kalakaran at kalagayang kanyang binabatikos sa kanyang panahon.
Sanggunian: Rizal Course Blogsite (2011). Nananatiling kabuluhan at Pagkabayani ni Rizal. Retrieved from
http://rizal-course.blogspot.com/
Si Jose Rizal at ang Nasyonalismong Filipino—Pambansang Sagisag
Si Jose Rizal ay itinuturing na isa sa mga pambansang bayani ng Pilipinas ngunit ayon kay Ambeth
Ocampo, walang makasaysayang Filipino personage ang idineklarang opisyal bilang isang Pambansang Bayani
sa pamamagitan ng batas.
Ayon kay NHCP Section Chief Teodoro Atienza, at Pilipinong istoryador na si Ambeth Ocampo, walang
opisyal na makasaysayang Pilipino na opisyal na nagpahayag ng pambansang bayani sa pamamagitan ng batas
o utos ng ehekutibo. Bagaman, mayroong mga batas at proklamasyon na pinarangalan ang mga bayani ng
Pilipino. Sa Batas ng Rizal na pangunahin na na-sponsor ni Claro M. Recto at ipinatupad noong 1956, si Jose Rizal ay
binanggit bilang isang pambansang bayani sa sugnod na "samantalang". Bagaman, samantalang, "samantalang"
sugnay ay gumana bilang isang pambungad o pagpapakilala at hindi ito bahagi ng mga probisyon. Noong 15
Nobyembre 1995, ang Komite ng Teknikal ng Pambansang Bayani ng Komite, na nilikha sa pamamagitan ng
Executive Order No. 5 ni dating Pangulong Fidel Ramos, inirerekumenda ang siyam na Pilipinong makasaysayang
numero upang maging Pambansang Bayani : Jose Rizal, Andres Bonifacio, Emilio Aguinaldo, Apolinario
Mabini, Marcelo H. del Pilar, Sultan Dipatuan Kudarat, Juan Luna, Melchora Aquino, at Gabriela Silang. Walang
ginawang aksyon para sa mga inirekumendang Pambansang Bayani hanggang sa ito ay muling repasuhin sa isa
sa mga paglilitis ng ika-14 na Kongreso noong 2009.
Noong 3 Agosto 2009, pagkaraan ng pagkamatay ni dating Pangulong Corazon Aquino, biyuda ni Benigno
Aquino, Jr, ang mga panukalang batas ay isinampa na tumawag sa kanyang opisyal na pagkilala bilang isang
pambansang bayani. Congresswoman Liwayway Vinzons-Chato ay nagsampa ng resolusyon sa bahay na
nagpahayag na si Corazon Aquino ay isang pambansang bayani. Bagaman, isang linggo pagkatapos niyang
isampa ang resolusyon, natanto niya na walang Pilipinong makasaysayang pigura na ipinahayag sa pamamagitan
ng batas. Noong 10 Agosto 2009, binanggit niya sa kanyang pribilehiyong talumpati sa Kongreso ang siyam na
bayani ng Pilipino na inirerekomenda ng National Heroes Committee noong 1995. Pagkatapos ay hinikayat niya ang
Kongreso na pirmahan ang mga resolusyon na ipinahayag ang siyam na Pilipino na inirerekomenda ng National
Heroes Committee kasama si Benigno Aquino, Jr. at Corazon Aquino bilang pambansang bayani. Naiugnay
ni Congressman Salvador Escudero ang pagsasalita ni Vinzons-Chato at sinabi na ang mga bayani ay ginawa sa
mga puso at isipan ng mga tao at hindi sa pamamagitan ng batas. Matapos ang interpellation, inilipat ito ng House of
Representative na isangguni ang pribilehiyong pagsasalita ng Vinzons-Chato sa Committee of Basic Education at
Culture.
Noong 2013, isinampa ng Bayan Muna Congressmen Neri Colmenares at Carlos Isagani Zarate ang
House Bill 3431 na naglalayong ideklara si Andres Bonifacio bilang Pambansang Bayani dahil sa kanyang
aktwal na pakikilahok sa Rebolusyong Pilipino laban sa Espanya. Ang isa pang panukala na isinampa ni
Congressman Rene Relampagos mula sa Bohol noong Pebrero 2014 ay hinahangad na ideklara si Jose Rizal
bilang nag-iisang pambansang bayani ng Pilipinas. Ayon sa panukalang batas, siya ay isang nasyonalista at
kilala sa kanyang adbokasiyang reporma sa Pilipinas noong panahon ng kolonyal na Espanya.
Ang mga Pilipinong iginawad na may ranggo o titulong Pambansang Artist ng Pilipinas ay hindi
itinuturing na pambansang simbolo sapagkat ang pamagat ay ibinibigay bilang pagkilala sa mga natanggap ng
kontribusyon sa mga sining at letra ng Pilipinas at hindi bilang isang simbolo na kumakatawan sa mga
tradisyon at ideals at ipinapahiwatig ang mga prinsipyo ng soberanya at pambansang pagkakaisa.

25
Sa kabila ng pagdeklara mula sa mga dalubhasa sa kasaysayan na walang taong makasaysayang ipinahayag
bilang isang pambansang bayani, noong 2003, isang utos ng ehekutibo ni Pangulong Gloria Macapagal-Arroyo ang
opisyal na idineklara si Beningno Aquino Jr bilang isa sa pambansang bayani ayon sa ulat ng balita sa The
Philippine Star. Ang pagkilala kay Rizal at Bonifactio bilang pambansang bayani ay itinuturing na ipinahiwatig
dahil sa mga batas na nagpapahayag ng kanilang kabayanihan ayon sa NHCP. -- (Wikipedia.org)
Sanggunian: Thru: Wikipedia.org, by GMA News Online (2012). Rizal is not our official national hero' and Other Facts
about PHL's National Symbols. Retrieved from https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/artandculture/256043/rizal-
is-not-our-official-national-hero-and-other- facts-about-phl-s-national-symbols/story/
Buksan at basahin ang PDF file na may pamagat na “Ang Pinagmulan ng Salitang Bayani” na
naka-save sa iyong flash drive sa loob ng iyong learning packet.
Panoorin ang mga bidyong may pamagat na “Konsepto ng Bayani,” “Kabayanihan” at “Ang Kuwento
ng 'Motto Stella' o Monumento ni Jose Rizal” at ang dokumetaryo na “Pluma: Si Rizal, ang dakilang
manunulat”na naka-save sa iyong flash drive na matatagpuan sa iyong leaning packet.
Sanggunian:
1. Nolasco, N.(2001). Ang Pinagmulan ng Salitang “Bayani.” Diliman Review 45. blg. 2-3: 14-18.
2. Zaide, G. at Zaide, S. (1997). Jose Rizal: Buhay, mga Ginawa at mga Sinulat ng Isang Henyo,
Manunulat, Siyentipiko at Pambansang Bayani. Quezon City: All Nations Publishing Co. Inc.
3. Guillermo, R. G. “Si Rizal at ang Kanyang Konsepto ng Kabayanihan sa Kanyang Liham sa mga
Kababaihan ng Malolos” sa Diliman Review. Tomo 45, Blg. 2-3, pp. 26-29.
4. Zaide, G. at Zaide, S. Jose Rizal: Buhay, mga Ginawa at mga Sinulat ng Isang Henyo, Manunulat,
Siyentipiko at Pambansang Bayani. Quezon City: All Nations Publishing Co. Inc., 1997.
5. Diestro, D. et.al. (2016). Talambuhay at Lipunan: Si Heneral Paciano Rizal sa Kasaysayang Pilipino.
University of the Philippines Los Baños Sentro ng Wikang Filipino.
6. Ocampo, A.(1990)Rizal Without the Overcoat. Lungsod Pasig: Anvil Publishing, Inc. Manebog, J.DG.
(2014). Mahon, J. C. (1986). Jose Rizal Biography, Legacies, Love Life, and Collaborations with
Other Heroes. Malabon City: Mutya Publishing House, Inc.
Company, Inc.

26
Learning Activity Sheets
Aralin 1-Pagsusuri sa Kaisipan na Nakapaloob sa Noli Me Tangere
Gawa-Katuto:
Pangalan: Programa at Taon:
Para sa bahaging ito, kailangan mong makipag-ugnayan sa iyong takdang-katuto sa pamamagitan ng mensahe sa
text o tawag. Sa naunang bahagi ng araling ito ay may mga gabay na tanong upang isaisip habang nagbabasa. Sa mga
tanong na ito, talakayin sa iyong katuto ang iyong mga tugon. Pagkatapos, punan ang sumusunod kabilang ang mga
tugon ng iyong katuto.
Pangalan ng katuto:
1. Ano-ano ang mga kaisipan na nakapaloob sa Noli Me Tangere?
2. Ano ang mga ginamit ng mga mananakop na Kastila sa Pilipinas upang bulagin ang lipunan at ang mga
Pilipino?
3. Bakit tinatawag na “panlipunang kanser” ang mga ibinubunyag sa Noli?
4. Bakit masasabing ang Noli ay maaaring ituring na aklat pangkasaysayan ng mga kasalukuyang Pilipino?

27
Aralin 1-Pagsusuri sa Kaisipan na Nakapaloob sa Noli Me Tangere
Pagsusulit

Iskor:
Malayang Pagpipilian
Panuto. Basahin nang mabuti ang mga katanungan. Piliin at bilugan ang letra ng tamang sagot.
1. Paano natin isasalin ang pamagat ng nobela ni Rizal na Noli Me Tangere sa Tagalog?
a. Hawakan mo ako c. Huwag mo akong Salingin

b. Hawakan mo ako nang mahigpit d. Walang hawakan
2. Alin sa sumusunod ang may katotohanan tungkol sa sinasabi ni Rizal na Social Cancer?
a. Ito ay pumapatungkol sa kayabangan.
b. Ito ay pumapatungkol sa mga Kastila.
c. Ito ay pumapatungkol sa isang talamak na sakit na nagpapahirap sa lipunan.
d. Ito ay pumapatungkol sa walang kabuluhan.
3. Bakit itinuturing ang Noli Me Tangere na isang pagtatangka upang lumikha ng isang guni-guning
pamayanan?
a. Dahil ito ay gawang kathang-isip. Samakatuwid, inisip lang ni Rizal ang tagpuan, balangkas, at ang mga karakter
nito.
b. Dahil ang San Diego at ang mga karakter nito ay maituturing na maliit na daigdig ng Pilipinas.
c. Dahil ang lahat ng bagay sa Noli ay pawang mga katha ng imahenasyon ni Rizal.
d. Dahil si Rizal ay naadik sa opyo nang isulat niya ang nobela.
4. Alin ang hindi naging rason kung bakit si Rizal ay pumunta sa Berlin, Alemanya?
a. Para mailimbag ang Noli Me Tangere
b. Upang obserbahan ang sosyal at ekonomikong kalagayan
c. Makipaghalubilo sa mga kapwang siyentipko
d. Para mailimbag ang El Filibusterismo
5. Alin ang hindi totoo tungkol sa Noli Me Tangere?
a. Ito ay isang orihinal na proyekto na ginawa kasama ng iba pang mga propagandista.
b. Inilathala lamang ito sa pamamagitan ng tulong pinansyal ni Maximo Viola.
c. Maayos itong tinanggap ng mga nakabasa nito.
d. Maayos itong nakasulat sa wikang Kastila

Aralin 1-Pagsuri ang Kaisipan na Nakapaloob sa Noli Me Tangere
Gawain

Iskor:
Panuto: Gumawa ng isang sanaysay na hindi bababa sa 400 salita na sumusuri sa unang nobela ni Rizal na Noli Me
Tangere. Ilahad ang iyong mga obserbasyon sa nobela na naging bunga ng impluwensiya ng mga ideya ni Rizal.
Isulat ang iyong gawa sa ma linya sa ibaba. Maaring gamitin ang Microsoft word kung ito ay aveylabol. Lagyan ng
pamagat ang dokumento RLWGawain (A1-M2)at i-save sa iyong flash drive sa iyong learning packet.
Gawing gabay ang nakahandang rubrik sa kabilang pahina.

29
Rubrik sa Gawain
Kailangan pang
Kategorya Napakahusay (3) Mahusay (2)
pagbutihin (1)
Nilalaman/Pagpapaliwanag Napakalinaw ang Malinaw na natatalakay Hindi malinaw ang
pagtatalakay ng mga kaisipan ang mga kaisipan at pagtatalakaysa mga
40%
at ipinakita ang kabuluhan ng ipinakita ang kabuluhan ng kaisipan at hindi ipinakita
gawa na nasusunod ang gawa na ngunit hindi ang kabuluhan ng gawa at
layunin at naging malikhain nasusunod ang lahat ng walang konsepto.
sa konsepto. layunin at may kaunting
kaguluhan sa paksa.
Organisasyon/Kalinawan Mahusay ang May pagkakasunod- sunod Hindi maayos
pagkakasunod-sunod ng mga ng mga ideya; gumamit din pagkakasunod-sunod ng
40%
ideya; gumamit din ng mga ng mga transisyunal na mga ideya; hindi gumamit
transisyunal na pantulong pantulong tungo sa ng mga transisyunal na
tungo sa kanlinawan ng mga kanlinawan ng mga ideya pantulong tungo sa
ideya kalinawan ng mga ideya
Gramatika/Paggamit ng Tiyak sa paggamit ng mga salita May ilang mga salita na Hindi naging angkop at
Salita/Mekaniks at purong Filipino. hindi angkop at may walang katiyakan sa
Halos walang pagkakamali sa kahirapan sa paggamit ng ginamit na mga salita at
20%
mga bantas, kapitalisasyon at wika. May kaunting nahahaluan ng ibang wika.
pagbaybay. Maayos ang pagkakamali sa mga Halos mali ang mali ang
ginamit na sulatin at bantas, kapitalisasyon at ginamit na mga bantas,
naiuugnay sa pormat. pagbaybay. Maayos ang kapitalisasyon at
ginamit na sulatin at pagbaybay. Hindi rin
naiuugnay sa pormat. maayos ang ginamit na
sulatin na hindi sinusunod
ang pormat.

29

30
Aralin 1-Pagsuri ng Kaisipina na Nakapaloob sa Noli Me Tangere

Repleksiyon
Pangalan: Programa at Taon: _____________________
Isulat nang maayos at malinaw ang iyong repleksiyon sa inihandang blangkong papel na ito. Maaari kang gumamit
ng ekstrang pahina kung nais mong habaan ang iyong sagot. Pangalanan ang ginamit na papel at ilakip sa pagitan
ng mga pahina. Pagkatapos ay ipasok sa iyong learning packet.
Narito ang mga katanungan para tulungan ka sa iyong repleksiyon.

1. Ano ang tatlong bagay na nagbigay inspirasyon sa iyo?
2. Anong malaking impluwensiya ang iniwan sa atin ng nobelang Noli ni Rizal?
3. Sa anong paksa ka higit na nahihirapan sa araling ito?
Aklan Catholic College HED

Rizal’s Life and Works| Modyul 2
Cluster no. 1 Release date: Feb. 1, 2022
Semester: 2nd Academic Year: 2021-2022
31
Aralin 2- Paghahambing at Pagkokontras ng Nilalaman ng Nobelang Noli Me Tangere at

El Filibusterismo
Gawa-Katuto:
Para sa bahaging ito, kailangan mong makipag-ugnayan sa iyong naitakdang katuto sa pamamagitan ng mensahe sa
text o tawag. Sa naunang bahagi ng araling ito ay may mga gabay na tanong upang isaisip habang nagbabasa. Sa
mga tanong na ito, talakayin sa iyong katuto ang iyong mga tugon. Pagkatapos, punan ang sumusunod kabilang ang
mga tugon ng iyong katuto.
Pangalan ng katuto:
1. Ano-ano ang mga pagbabagong nangyari sa El Filibusterismo?
2. Ano sa palagay mo ang mga dahilan kung bakit isinulat ni Rizal ang kanyang mga nobela?
3. Paano nagkaroon ng pag-iiba ng mga kalagayan sa dalawang nobela sa kasalukuyang kaganapan?
4. Bakit ginamit ni Rizal ang ibang wika sa kanyang pagsusulat lalong-lalo na ang kanyang dalawang nobela?
Rizal’s Life and Works|Modyul 2 Aklan Catholic College HED

32
El Filibusterismo
Pagsusulit

Iskor:
Panuto. Basahin ang mga katanungan at pagpipilian nang lubusan at bilugan ang letra ng tamang sagot.
1. Alin sa sumusunod ang pinaka-tema ng El Filibusterismo?
a. Buhay at Pag-ibig c. Kadakilaan at Pagkawasak
b. Paghihiganti at Rebolusyon d. Kamatayan at Muling Pagkabuhay
2. Paano nagkaroon ng kaugnayan ang El Filibusterismo sa Noli Me Tangere?
a. Pareho itong isinulat sa Alemanya.
b. Pareho itong nakakatawang nobela.
c. Ang El Fili ay kasunod o sekwel ng Noli.
d. Ang dalawang nobela ay parehong tungkol sa kaapihan ng mga Pilipino.
3. Bakit napagpasiyahan ni Rizal na gawing bigo ang rebolusyon sa El Fili?
a. Dahil naniniwala siya na ang makasarili at hindi handang lider ay mabibigo sa rebolusyon.
b. Dahil hindi siya naniniwala sa kahit anong klaseng rebolusyon.
c. Dahil ang gusto lang niya mangyari ay maging probinsya ang Pilipinas ng Espanya.
d. Dahil hindi siya naniniwala kay Simoun.
4. Alin ang dalawang pahayag sa mga sumusunod ang tama? Piliin ang dalawang ito.
a. Hindi nahimok ni Simoun si Basilio sa kanyang planong maghiganti.
b. Naghimala ang Mahal na Birhen kay Juli.
c. Nakumbinsi ni Simoun si Tales na maghiganti gamit ang kanyang rebolber.
d. Maganda ang puwesto ng bahay ni Tales upang magbenta ng alahas.
5. Ano ang sinisimbolo ng Bapor Tabo at ang kapaligiran nito?
a. Nagsisimbolo ito ng pagkakaibang uri sa lipunan, diskriminasyon, at korupsyon sa Pilipinas.
b. Nagsisimbolo ito ng muling pagkabuhay ng kulturang Pilipino.
c. Nagsisimbolo ito ng pagpapalabas sa mga Pilipino mula sa mga kadena ng kolonisasyon.
d. Wala itong ibig na isimbolo.
6. Natagpuan ni Rizal ng pinakamurang palimbagan na pumayag sa paunti-unti pagbabayad. Ano ang pangalan
ng palimbagang ito?
a. JF. Freyer-Lee Press c. F. Meyer Press
b. Van Lee Press d. F. Meyer-Van Loo Press
7. Uminom ng lason ang mag-aalahas na si Simoun sa huling bahagi ng El FIlibusterismo dahil
a. Wala na siyang mapupuntahan pa upang magtago.
b. Bilin ito ni Padre Florentino.
c. Ayaw nitong magpahuli ng buhay.
d. Mas mdaling mamatay sa paraang gayon kaysa sa mabaril ng mga guwardiya sibil.
8. Alin sa mga sumusunod ang naglalarawan kay Placido Penitente? Pumili lamang ng dalawa.
a. SIya ay matalinong bata at itinuturing na pinakamahusay sa Tanauan na nawalan ng ganang mag- aral at ang
nais ay magtrabaho na lamang.
b. Siya ay pilyo, bolero, mapanukso at paborito ng mga propesor.
c. Siya ang napagdiskitahan ng propesor sa klase ng Pisika sa kadahilanan ng pagbulong sa kaklase ng sagot.
d. Siya ay pumapasok lamang upang alamin kung may pasok o wala.
9. Ano ang layunin ni Rizal nang ilagay niya ang isang sekular na prayle sa nobelang El Fili?
a. Sinubukan niyang kumbinsihin ang Espanya na huwag tanggapin ang mga paring Pilipino.
b. Sinubukan niyang ipakita na ang katiwalian ay ginagawa rin ng mga paring Pilipino.
c. Ginawa niya ito dahil ang nobela ay inialay niya sa tatlong paring martir (GomBurZa).
d. Sinubukan niyang ipakita ang kahalagahan ng pag-iwas.
10. Alin sa mga sumusunod ang kabilang sa mga alamat na inilahad sa Kabanata III ng El Filibusterismo?
a. Alamat ng Malapad na Bato
b. Himala ni San Nicolas
c. Alamat ng Batong Buwaya
d. Alamat ni DOnya Geronima
e. Alamat ni Donya Victorina

33
El Filibusterismo
Gawain

Iskor:
Panuto: Bumuo ng Venn Diagram na nagpapakita ng limang pagkakatulad at limang pagkakaiba sa karakter nina Ibarra at
Simoun. Bibigyan ng tig-iisang puntos ang bawat wastong sagot.
Ibarra Simoun
1. 1.
1.
2. 2. 2.
3. 3.
4 3.
4 5.
4.
5.
5.
Isulat ang iyong gawa sa hiwalay na papel kung sakaling hindi magamit ang nakahandang papel at sa itaas na bahagi
ng papel ay ilagay ang RLW-2 G-2. Huwag kalimutan na lagyan ng buong pangalan, taon, kurso at petsa ng pagkagawa
ang iyong gawain. Maaring gamaitin ang Microsoft word kung ito ay aveylabol.
Lagyan ng pamagat ang dokumento nang maaayos at ipasok sa iyong flash drive sa iyong learning packet.

34
El Filibusterismo
Repleksiyon
Narito ang mga katanungan para matulungan ka sa iyong repleksiyon.

1. Ano ang tatlong bagay na natutunan mo sa araling ito?
2. Sinong karakter kina Ibarra at Simoun ang nakaimpluwensiya sa iyong pilosopiya at pananaw?
Ipaliwanag.
3. Sa anong paksa ka mas nahihirapan?

35
Aralin 3- Pagsusuri ng mga Sanaysay/akda

ni Rizal
Gawa-Katuto: Programa at Taon:
Pangalan:
Para sa bahaging ito, kailangan mong makipag-ugnayan sa iyong takdang-katuto sa pamamagitan ng mensahe sa
text o tawag. Sa naunang bahagi ng araling ito ay may mga gabay na tanong upang isaisip habang nagbabasa. Sa mga
tanong na ito, talakayin sa iyong katuto ang iyong mga tugon. Pagkatapos, punan ang sumusunod kabilang ang mga
tugon ng iyong katuto.
Pangalan ng katuto:
1. Sa mga naging prediksiyon ni Rizal sa kanyang sanaysay na Ang Pilipinas sa Loob ng Sandaang Taon may
natuloy at nagkatotoo ba?
2. Kung hindi man sa mga dayuhang mananakop, mayroon pa rin bang patuloy na pumipigil sa mga Pilipino
na madama ang ganap na kalayaan?
3. Paano pinapahalagahan ng mga Pilipino ang repormang gustong makamit?
4. Bakit mapipilitang kumilos ang mga Pilipino kung ang mga hinihinging pagbabago ay tikis na
ipagkakait?

36
Aralin 3- Pagsusuri ng mga Sanaysay/akda ni Rizal

Pagsusulit
Programa at Taon:
Pangalan:
Iskor:
1. Sa isang liham ni Rizal, bakit hinahangaan niya ang mga dalagang kababaihan ng Malolos?
a. Dahil sila ay masipag at mapagmahal.
b. Dahil sila ay magaganda at matatalino.
c. Dahil maayos nilang sinusunod ang mga prayle.
d. Dahil ipinaglalaban nila ang kanilang mga karapatan
2. “Kung ang babaing tagalog ay dí magbabago, ay hindí dapat magpalaki ñg anak, kungdí gawing pasibulan lamang;
dapat alisin sa kanya ang kapangyarihan sa bahay, sapagka't kung dili'y ipag kakanulong walang malay, asawa, anak,
bayan at lahat.” Ano ang ipinapahiwatig nito?
a. Ang mga Pilipinong kababaihan ay matagumpay sa pagpapalaki ng kanilang mga anak.
b. Ang mga Pilipinong kababaihan ay mabuting tagapag-ayos at tagapamahala.
c. Ang mga Pilipinong kababaihan ay bigo sa kanilang tungkulin bilang mga ina.
d. Ang mga Pilipinong kababaihan ay matagumpay na mga ina.
3. “Palaló ang katiwalá sa sariling bait; sa akalá ko ay lalong palaló ang ibig sumupil ng bait ng iba, at papanatilihin sa
lahat ang sarili. Lalong palaló ang nagdidiosdiosan, ang ibig tumarok ng balang kilos ng isip ng DIOS; at sakdal
kapalaluan ó kataksilan ang walang gawá kundí pagbintañgan ang Dios ng balang bukang bibig at ilipat sa kanya ang
balá niyang nasá, at ang sariling kaaway ay gawing kaaway ng Dios.” Alin sa sumusunod ang ibig sabihin ng pahayag
na ito?
a. Ang mga prayle sa Pilipinas ay naniniwala na sila ay Diyos.
b. Ang mga prayle sa Pilipinas ay naiiba ang kanilang sarili sa Diyos.
c. Ang mga prayle sa Pilipinas ay alam ang kalooban at kagustuhan ng Diyos.
d. Ang mga prayle sa Pilipinas ay mga relihiyosong tao.
4. Paano ang mga batas o patakaran ng Espanya nakapagbigay ng kontribusyon sa katamaran ng mga Pilipino?
a. Mas pinalala nito ang katamaran ng mga Pilipino.
b. Ginamot nito ang katamaran ng mga Pilipino.
c. Ginawa nito ang mga Filipino na walang utang na loob.
d. Nagsilbi itong solusyon.
5. Paano ang simbahan nakapagbigay ng kontribusyon sa katamaran ng mga Pilipino?
a. Hindi ginawa ng simbahan na ang mga Pilipino ay walang utang na loob.
b. Hinikayat ng simbahan ang mga Pilipino na maging tamad.
c. Tinuro ng simbahan kung ano ang nakasulat sa bibliya.
d. Mali ang pagpapakahulugan ng simbahan sa kung ano ang nakasulat sa bibliya.
6. Paano ang kakulangan ng pambansang sentimento nakatulong sa katamaran ng mga Pilipino?

a. Ginawa nito na ang mga Pilipino ay maging komunitaryan.
b. Ginawa nito na ang mga Pilipino ay umasa sa bawat isa.
c. Ginawa nito na ang mga Pilipino ay maging makasarili.
d. Ginawa nito na ang mga Pilipino ay maging makabansa.
7. Sa sanaysay na, The Philippines A Century Hence, naniniwala ba si Rizal na ang Pilipinas ay magiging malaya?
a. Oo, dahil ito ay hindi maiiwasan.
b. Oo, dahil itinaguyod niya ang isang rebolusyon.
c. Hindi, dahil naniniwala lang siya sa mga pagbabago.
d. Hindi, dahil naniniwala siya na hindi ito mangyayari.

37
8. Ano-ano ang dalwang pinakamahalagang pagbabago ayon sa The Philippines A Century Hence?
a. Kalayaan sa Pananalita at Kalayaan
b. Kalayaan ng mga Mamahayag at Representasyon
c. Kalayaan sa Samahan at ng mga Mamahayag
d. Kalayaan na Maniwala at Mabuhay
9. “…the advancement and ethical progress of the Philippines are inevitable, are decreed by fate.” Ano ang
ipinapahayag nito?
a. Ang pag-unlad ay maaaring tumigil.
b. Ang pag-unlad ay hindi maaaring tumigil.
c. Ang pag-unlad ay maaaring matapos sa pamamagitan ng pagbabago.
d. Ang pag-unlad ay maaaring gawin sa pamamagitan ng kalayaan.
10. Ano ang naging kondisyon ni Rizal para sa Pilipinas na manatiling sakop ng Espanya?
a. Kung ang kalayaan ay sisimulang ipakilala.
b. Kung ang mga prayle ay patatalsikin sa Pilipinas.
c. Kung ang mga Kastila ay magiging mabuti.
d. Kung ang mga Kastila ay ipapakilala ang pagbabago.

38
Gawain

Iskor:
Bilang isang mag-aaral na nabubuhay makaraan ang sandaang taon ng panahon ni Rizal, gumawa ng isang
talumpati o sanaysay bilang tugon sa mga liham o sanaysay ni Rizal tungkol sa Pilipinas na tinalakay sa araling ito.
Isulat ang iyong gawa sa ma linya sa ibaba. Maaring gamitin ang Microsoft word kung ito ay aveylabol. Lagyan ng
pamagat ang dokumento RLWGawain (A3-M2) at i-save sa iyong flash drive sa iyong learning packet.
Gawing gabay ang nakahandang rubrik sa kabilang pahina.

39
Rubrik sa Gawain
Kailangan pang
pagbutihin (1)
Nilalaman/Pagpapaliwanag Naipaliwanag nang may Naipaliwanag ang Hindi naipaliwanag
kalinawan ang pagpapahayag pagpapahayag ng detalye malinaw ang
ng detalye sa paksa at at ipinakita ang kabuluhan pagpapahayag ng detalye
ipinakita ang kabuluhan ng ng gawa na ngunit hindi sa paksa at hindi kakikitaan
gawa na nasusunod ang nasusunod ang lahat ng ng kabuluhan ang gawa at
layunin at naging malikhain layunin at may kaunting walang konsepto.
sa konsepto. kaguluhan sa paksa.

ang pormat.

40
Repleksiyon

2. Anong sanaysay o akda ni Rizal ang tumatak sa iyo? Ipaliwanag.
3. Sa anong paksa ka mas nahihirapan?

41
Aralin 4-Pagkilala kay Rizal at ang Nasyonalismong Filipino
Gawa-Katuto:
Para sa bahaging ito, kailangan mong makipag-ugnayan sa iyong naitakdang katuto sa pamamagitan ng mensahe sa
text o tawag. Sa naunang bahagi ng araling ito ay may mga gabay na tanong upang isaisip habang nagbabasa. Sa
mga tanong na ito, talakayin sa iyong katuto ang iyong mga tugon. Pagkatapos, punan ang sumusunod kabilang ang
mga tugon ng iyong katuto.
Pangalan ng katuto:
1. Ano ang matalas na pagkakaiba ng pagkabayani at kabayanihan ng isang tao?
2. Kinikilala pa ba sa ngayon ang mga aral mula kay Rizal bilang mas pagkukunan ng matalinong mga kalutasan
3. Ano ang binigyan ni Rizal ng higit pang pagpapahalaga sa lahat ng bagay sa kanyang mga
pilosopiya? Bakit?
4. May katwiran ba na ang ating mga bayani ay sumulat din ukol sa sariling mga kahinaan ng ating mga
kababayan sa kanilang panahon sa halip na puro ang mga Espanyol lamang ang pagbuntunan ng pagpuna at
pagtuligsa?

42
Aralin 4- Pagkilala kay Rizal at ang Nasyonalismong Filipino
Pagsusulit

Iskor:
1. Sa panahon ngayon, nakakalimutan na natin ang mga salitang bayani at kabayanihan, kung bibigyan natin ng
pangangahulugan ito sa maraming konsepto, alin sa sumusunod ang mas may pinakakomprehensibong katuturan ng
bayani?
a. Ang pagkabayani ay paglilingkod sa pamayanan nang walang hinihintay na kabayaran, at napakarami ang
nagbubuwis ng buhay pa.
b. Ang pagkabayani ay nakakaimpluwensya sa sinuman sa pamamagitan ng pagligtas at pagkakaroon ng matapang
na kalooban upang ipagtanggol maging ang sarili.
c. Ang sinasabing bayani ay kayang labanan nang mag-isa ang kalamangan na siyang gagawa nang wasto at may
tamang moral kahit gaano pa kahirap.
d. Ang isang bayani ay isang ordinaryong indibidwal na nakakahanap ng lakas upang mapanatili at matiis ang mga
pagsubok na may kakaibang giting.
2. Alin sa mga sumusunod ang kabilang sa konsepto ng bayani?

I. Kabataan III. Mga doctor at nars
II. Mga bayaning nagbuwis ng buhay IV. OFW’s
a. II, III, at IV c. I, II, at IV
b. I, II, III, at IV d. II at IV
3. Kinikilala pa ba sa ngayon ang mga aral mula kay Rizal bilang maspagkukunan ng matalinong mga kalutasan
a. oo c. siguro
b. hindi d. walang sagot
4. Ang mga Pilipinong ginagawaran ng titulong Pambansang Artist ng Pilipinas ay hindi itinuturing na
pambansang simbolo, alin sa sumusunod ang dahilan?
a. sapagkat ang pamagat ay ibinibigay bilang pagkilala sa mga natanggap na kontribusyon sa mga sining at letra
b. sapagkat hindi bilang isang simbolo na kumakatawan sa mga tradisyon at ideyalidad ang kontribusyon lang ang
batayan
c. sapagkat ipinapahiwatig lang ang mga prinsipyo ng soberanya at pambansang pagkakaisa at walang
pagsasakripisyo ginagawa
d. lahat ng nabanggit
5. Ang nakakalungkot nga lamang ngayon ay di pa rin nakikilala ang kabayanihan ni Rizal sa maraming
pagpapakasakit niya para sa Inang Bayan at ang nakikita lamang ng mga Pilipino ngayon ay ang pagkamatay
niya nong Disyembre 30, 1896, alin sa sumusunod ang dahilan?
a. Marahil ay ang naging epekto nito sa mga Pilipino-- lalo nilang pinag-ibayo ang pagrerebolusyong
sinimulan noong Agosto 1896 hanggang manalo sa Kastila
b. Dahil makalipas ang dalawang taon, panalong di inasahan ni Rizal, panalong inagaw ng mga Amerikano na
nagsabing sila raw ang nakatalo sa mga Kastila.
d. Dahil walang ibang malaking sakripisyo si Rizal para sa Inang Bayan at hindi niya sinikap na maging mabuting
halimbawa bilang marangal na tao.
d. parehong a at b ang tamang sagot
6. “Nawalan muli ng isang oras ang buhay ng bawat kabataan, saka isang bahagi ng kaniyang karangalan at paggalang sa
sarili, at kapalit ang paglaki sa kalooban ng panghihina ng loob, ng paglalaho ng hilig sa pag- aaral, at pagdaramdam sa
loob ng dibdib.” Ang pahayag ay patungkol sa?
a. Edukasyon c. Pag-ibig
b. Kabataan d. Lipunan
7. “Ang hindi magmahal sa sariling wika, daig pa ang hayop at malansang isda.” Ang pahayag ay patungkol
sa?
a. Edukasyon c. Paniniwala
b. Wika d. Lipunan

43
8. “Kapag may mga uban na po akong tulad ng sa inyo at ginugunita ang nakaraan at makita kong gumawa ako alang-
alang sa sarili lamang, hindi ginhawa ang magagawa’t nararapat gawin ukol sa bayang nagbigay sa akin ng lahat, ukol
sa mga mamamayang tumutulong sa aking mabuhay, kapag nagkagayon po, magiging tinik sa akin ang bawat uban, at
sa halip na ikaliwalhati ko’y dapat kong ikahiya.” Ang pahayag ay patungkol sa?
a. Pamilya c. Paniniwala
b. Pamahalaan d. Lipunan
9. “Ang dalisay na hanging ito at ang mga batong itong napakalilinis ay mapupuno ng karbon, ng mga kahon
at bariles, ng mga bunga ng sipag ng tao.” Ang pahayag ay patungkol sa?
a. Paniniwala c. Kalikasan
b. Pag-ibig d. Lipunan
10. “Ang hindi marunong lumingon sa pinangalingan ay hindi makakarating sa paroroonan.“ Ang pahayag ay
patungkol sa?
a. Edukasyon c. Paniniwala
b. Wika d. Lipunan

44
Gawain

Iskor:
Magsaliksik ng mga makasaysayang larawan ni Rizal na nagbigay kabuluhan sa kanya bilang isang bayani. Bigyan ng
deskripsiyon ang bawat larawan ayon sa ipinapakita ng mga ito. Ilagay ang gawa sa isang Power Point Presentation o
Microsoft Word upang maging sagutang papel. Sa itaas na bahagi ng papel ay ilagay ang RLW G-4-M2. Huwag
kalimutan na lagyan ng buong pangalan, taon, kurso at petsa ng pagkagawa ang iyong gawain. Lagyan ng pamagat ang
dokumento nang maaayos at ipasok sa iyong flash drive sa iyong learning packet.
Gawing gabay ang nakahandang rubrik sa ibaba.
Rubrik sa Gawain
Kailangan pang
pagbutihin (1)
Nilalaman/Pagpapaliwanag Naipakita nang maayos ang mga May ipinakitang ilang mga Hindi ipinakita ang mga
larawang sinaliksik na may larawan na sinaliksik at larawan na sinaliksik at
40%
kaugnayan sa tema. may kaugnayan sa tema. walang kaugnayan sa tema.
Binigyan ng angkop na Binigyan ng deskripsiyon Hindi binigyan ng
deskripsiyon ang mga larawan ang mga larawan na may deskripsiyon ang mga
na may kabuluhan na kabuluhan ngunit hindi larawan at walang
nasusunod ang layunin at nasusunod ang lahat ng kabuluhan at hindi
naging malikhain sa layunin at ang ilan ay nasusunod ang lahat ng
konsepto. naging malikhain sa layunin at hindi naging
konsepto. malikhain sa konsepto.

40%
20%
ang pormat.

45
Repleksiyon

2. Anong katangian mayroon ka sa iyong sarili bilang isang Pilipino na may pagpapahalaga sa
nasyonalismo? Talakayin ang iyong sagot.
3. Sa anong paksa ka higit na nahihirapan?

46
Written Test

Petsa: Iskor: Remark:
I. Tama o Mali
Panuto. Basahin at unawain ang mga sumusunod na pahayag. Isulat ang T kung wasto ang pahayag at kapag mali ang
pahayag isulat ang tamang sagot gamitin bilang batayan ang salitang may salungguhit.
1. Ang El Filibusterismo ay akda ni Rizal na inialay niya sa inang bayan.

2. Si Maximo Viola ang tumulong kay Rizal na na ipalimbag ang El Filusterismo.
3. Si Simoun ang bida sa nobela ni Rizal na El Filibusterismo.
4. Si Padre Florentino ang unang nakaalam ng katauhan ni Simoun bilang Ibarra.
5. Si Maria Clara ay namatay sa sakit bago pa man ito nailigtas ni Simoun.
6. Ang La Liga Filipina ay itinatag ni Rizal sa bansang Europa.
7. Mas mahaba ang El Filibusterismo kaysa sa Noli Me Tangere.
8. Ang ikatlong nobela ni Rizal ay pinamagatang The Holy Eukarist.
9. May 39 na kabanata ang bumubuo sa nobelang Noli Me Tangere ni Rizal.
10. Ang bapor tabo ay nagsisimbolo ng iba’t ibang antas ng tao sa lipunan.
II.Identipikasyon
Panuto. Basahin ang bawat katanungan at ibigay ang mga hinihinging kasagutan sa bawat tanong.
1. Ano ang pangalan ng Gobernor Heneral na naging taga-suporta ng Noli Me Tangere?

2. Sino ang nagsilbing tagabantay ni Dr. Jose P. Rizal habang siya ay naririto sa Pilipinas?
3. Sino ang naging pinuno ng permanenteng lupon ng sensura na siyang nagpabawal ng pagbabasa ng Noli Me
Tangere dito sa Pilipinas?
4. Sino ang paring nagpalabas ng walong polyeto bilang pagbatikos ng Noli Me Tangere?
5. Ano ang arsobispo ng Maynila na kalaban ng mga Pilipino at nagpadala ng kopya ng Noli Me Tangere sa rektor ng
Unibersidad ng Santo Tomas upang pag-aralan ang nobela?
6. Ano ang pangalan ng rektor ng UST na siyang unang gumawa ng pag-aaral sa Noli Me Tangere?
7. Ano ang pangalan ng pari na sumuporta kay Rizal at bumatikos sa walong polyeto?
8. Anong hotel ang tinirhan ni Rizal habang siya ay nasa bansang Japan?
9. Ano ang buong pangalan ng naging kasintahan ni Rizal sa Japan?
10. Ano ang pangalan ng gusali ng mga Espanyol sa Japan ang tinirhan ni Rizal?
III. Matching Type

Panuto. Piliin sa Hanay B kung sino ang kinatawan ng mga karakter mula sa Hanay A ng Noli Me Tangere sa totoong
buhay. Isulat lamang ang letra ng tamang sagot.
Hanay A. Hanay B.
1. Crisostomo Ibarra a. Padre Antonio Piernavieja
2. Maria Clara b. Teodora Alonso
3. Padre Damaso c.Gobernador Heneral Dela Torre
4. Sisa d. Kapitan Hilario Sunico
5. Elias e. Donya Agustina Medel
6. Kapitan Tiyago f. Dr. Jose P. Rizal
7. Donya Victoria g. Narcisa Rizal
8. Basilio at Crispin h. Leonor Rivera
9. Pilosopo Tasyo i. Paciano
10. Paring Pransiskano j. Mga Prayles
k. Kapatid ni Crisostomo ng Hagonoy

47
Performance Task
Ang performance task na ito ay integrasyon ng iyong natutunan sa module 2 ng mga kursong
Rizal's Life and Works, Art Appreciation, at Readings in Philippine History.

Petsa: Iskor: Remark:
Pumili ng isang “art movement” (mula sa inyong tinalakay sa GLitP) sa Umuusbong na Europa o sa Kontemporaryong
panahon at gamitin ito upang makagawa ng isang likhang sining sa pamamagitan ng pagguhit at pagpipinta na
naglalarawan sa mga isyung agraryo at pagbubuwis sa panahon ni Rizal.
Pagkatapos magawa ang sining ay i-save ang iyong vidyu sa flash drive na matatagpuan sa iyong learning
packet, lagyan ng pamagat na “PT-2 M-2.”
Gawing gabay ang nakahandang rubrik sa ibaba.
Rubrik sa Gawain
Painting or Drawing Rubric by Irubric
Distinguished Proficient Competent Emerging
Category
5 pts. 4 pts. 3 pts. 2 pts.
Art work is Art work is neat and Art work is somewhat Art work is messy and
impeccable and shows very little messy and shows shows smudge marks
shows no evidence of evidence of smudge either smudge marks and rips, tears, or
Craftsmanship
smudge marks, rips, marks, rips, tears, or rips, tears, or folds. folds.
tears, or folds. No or folds. A few Some erasure lines Erasure lines showing.
erasure lines erasure showing.
showing. lines showing.
Art work shows a Art work shows good Art work shows some Art work lacks
mastery of advanced technique. All objects technique and technique and/or
techniques in are placed in correct understanding of art understanding of art
composition. All space. Negative and concepts. Average use concepts. Paper is left
objects are placed in positive space is of negative and mainly blank, little area
correct space. almost balanced.Paper positive space. Paper drawn on and does
Technique/ Art
Negative and positive is drawn on leaving is half filled and
Concepts not show a
space is balanced. some area undone foreground and
background, mid-
Paper is completely and shows a background is clearly
drawn on and shows a background, mid- shown. ground and/or
background, mid- ground and foreground.
ground and foreground.
foreground.
Art work reflects a Art work Art work shows some Art work shows little or
high level of originality. reflects evidence of originality. no evidence of original
Student uses line, originality. Student uses line, thought. Student does
Creativity
shading or form in a Student uses line, shading or form in a not use line, shading or
highly original manner. shading or form in slightly original form in a creative
an original manner. manner. manner.
Completed art work is Completed art work is Completed art work is Completed art work is
fully shaded showing almost fully shaded half shaded showing not shaded or
excellent placement of showing good average placement of incorrectly shaded. Still
light and darks using placement of light and light and darks using life objects are
Shading/ Proportion excellent drawing darks using good average drawing incorrect in proportion
technique. Still life drawing technique. Still technique. Some still with real life objects.
objects are in excellent life objects are mostly life objects are in
proportion with real in good proportion proportion with real life
life objects. with real life objects. objects.
wakas ng modyul 2
Pagbati!


Grizal M2 Revised 2022

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Grizal M2 Revised 2022

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Aklan Catholic College

Arch. G.M. Reyes St.

ACC Flexible Learning System

Kowd ng Kurso at Pamagat: GRizal – Rizal’s Life and Works

1. nasusuri ang kaligirang kasaysayan ng batas Rizal;

1. nasusuri ang kaisipan na nakapaloob sa Noli Me Tangere;

Paano Gamitin ang Modyul

Rizal’s Life and Works| Modyul 2 Aklan Catholic College HED

Halimbawa ng Plano ng Pagkatuto

8:00-11:00  Pag-aralan ang  Pag-aralan ang

9:00-12:00  Pag-aralan ang  Pag-aralan ang

Rizal’s Life and Works| Modyul 2 Aklan Catholic College HED

1:00-4:00  Pag-aralan ang  Pag-aralan ang

Rizal’s Life and Works| Modyul 2 Aklan Catholic College HED

Aralin 1– Pagsusuri sa Kaisipan ng Nobelang Noli Me Tangere

Rizal’s Life and Works| Modyul 2 Aklan Catholic College HED

1. nasusuri ang mga kaisipang nakapaloob sa nobelang Noli Me Tangere;

II. Pangkalahatang Tagubilin

III. Mga Gabay na Tanong

IV. Mga Pangunahing Susing Tala

Kaligirang Pangkasaysayan ng Noli Me Tangere

Noli Me Tangere Ito ang kauna- unahang nobelang isinulat

Ang The Wandering Jew ay tungkol sa isang lalaking

Rizal’s Life and Works| Modyul 2 Aklan Catholic College HED

Mga Tauhan sa Noli Me Tangere

 Juan Crisostomo Magsalin Y Ibarra - binatang nag-aral sa Europa; nangarap na makapagpatayo ng

Rizal’s Life and Works| Modyul 2 Aklan Catholic College HED

Para sa karagdagang babasahin...

Para sa suplementaryong babasahin...

Rizal’s Life and Works| Modyul 2 Aklan Catholic College HED

1. natatalakay angnilalaman ng ikalawang nobela ni Rizal na El Filibusterismo;

II. Pangkalahatang Tagubilin

III. Mga Gabay na Tanong

IV. Mga Pangunahing Susing Tala

Kaligirang Pangkasaysayan ng El Filibusterismo

Rizal’s Life and Works| Modyul 2 Aklan Catholic College HED

Ang pagkahandog na ito sa tatlong paring martir ng

Ang nasabing nobela ay pampulitika na nagpapadama, nagpapahiwatig at nagpapagising pang lalo sa

Rizal’s Life and Works| Modyul 2 Aklan Catholic College HED

Mga Tauhan ng El Filibusterismo

Para sa karagdagang babasahin...

Para sa suplementaryong materyales...

Rizal’s Life and Works| Modyul 2 Aklan Catholic College HED

II. Pangkalahatang Tagubilin

III. Mga Gabay na Tanong

IV. Mga Pangunahing Susing Tala

Sa kabila ng pagyakap sa tradisyon na mayroon ang Pilipinas, niyurakan at ininsulto ng mga

Ang Pilipinas sa Loob ng Sandaang Taon ni Jose P. Rizal

Rizal’s Life and Works| Modyul 2 Aklan Catholic College HED

Sa ganitong napakababang pagkakasadlak ng diwa ng bayan, sa ganitong panlulupaypay, sa ganitong

Rizal’s Life and Works| Modyul 2 Aklan Catholic College HED

Ang isang pamahalaang malayo sa bayang pinangangasiwaan ay higit na nangangailangan ng isang

Rizal’s Life and Works| Modyul 2 Aklan Catholic College HED

Ang Liham ni Dr. Jose Rizal sa mga Kadalagahan sa Malolos, Bulakan

Ang Katamaran ng mga Pilipino ni Dr. Jose P. Rizal

Rizal’s Life and Works| Modyul 2 Aklan Catholic College HED

Mga kung anu-anong kuskos-balungos sa pakikitungo sa pamahalaan, mga “kakuwanan” ng pulitika,

Rizal’s Life and Works| Modyul 2 Aklan Catholic College HED

Ang sugal ay binibigyan ng luwag, at ito’y isa pa ring nagpapalala ng katamaran.

Para sa suplementaryong materyales...

Rizal’s Life and Works| Modyul 2 Aklan Catholic College HED

Rizal’s Life and Works| Modyul 2 Aklan Catholic College HED

1. nabibigyang pagkilala si Rizal bilang pambansang bayani at tagapagsulong ng nasyonalismong Filipino;