‫كلية العلوم القانونية واالقتصادية واالجتماعية السويسي‬

‫ماستر العلوم إلادارية واملالية‬

‫وحدة ‪ :‬مالية الجماعات الترابية‬

‫عرض تحت عنوان‬

‫شساعة المداخيل‬

‫تحت إشراف الدكتور‪:‬‬

‫‪ ‬نصير مكاوي‬ ‫إنجاز الطالب الباحث‪:‬‬
‫نوفل حريش‬ ‫‪‬‬

‫السنة الجامعية‪:‬‬
‫‪0281/0281‬‬
 ‫مقدمة‪:‬‬
‫ب تتببع ى ىىر‬ ‫تبن ى ىىغ ب من ى ىىتق من ى ىىا بمر ى ىىتوعم ع ى ىىكت ب عمتاعع ى ىىرا يةم ى ىىم ة ى ىىغ تما ى ىىع ب مكة ى ىىك‬
‫ت ي ل ى ىىك تاوعى ى ى ب تنمع ى ىىر ب ما ع ى ىىرا ي ى ىىم ب ت ى ىىي ت ة ى ىىغ ب مى ى ىيبت‬ ‫بش ى ىىام تى ى ى تع ل ا ى ىىعاعك‬
‫ب مك عى ى ى ىىر ب اك عى ى ى ىىر عبوى ى ى ىىغ ى ى ى ىىي ب ماى ى ى ىىت ب ركرى ى ى ىىل إلن ى ى ى ىىكع ب مشى ى ى ىىكتعة ب تنميعى ى ى ىىر ى ى ى ىىل اى ى ى ىىم‬
‫ب م كم ‪.‬‬
‫ى ىىتا‬ ‫تغى ى ى لى ى ى ا ب مى ى ىيبت ب ابتعى ى ىر ب ما ع ى ىىر موكتن ى ىىر م ى ىىة ب ى ى ى ة ب م ى ىىك ل ب ما ى ىىيم مى ى ى‬
‫ب ما عى ىىر تبو ى ىىغ م ى ى ب ى ى ى ب تيب ى ى ى ب مك عى ىىر يب ت ى ىىل م ى ى شى ى ى نلك ت عع ى ىىع‬ ‫ب ي ى ىىرا بم ج ب بكع ى ىىك‬
‫ب تتببعر ل تاوع ب تنمعر ب منشياة‪.‬‬ ‫مرك مر ب مكةك‬
‫ب تتببع ى ىىر ة ى ىىغ شر ى ىىكةر ب مى ى ى ب عم ا ل ى ىىكع ب ى ىىك ل عت ى ىىي غ تى ى ى بعت‬ ‫ا ى ىىاب تتتا ى ىىع ب مكة ى ىىك‬
‫ب ما عى ى ىىرا يا ى ى ى بوعكمى ى ىىو بتااى ى ىىعم م ت ى ى ىىا ب ل ى ى ى بت ق يب ترى ى ىىي ب مرى ى ىىتاور نو ى ى ى ب‬ ‫ب بكعى ى ىىك‬
‫ب ما ع ى ىىرا يبك ت ى ىىك ل عماى ى ى ت تع ى ىىا شر ى ىىكةر ب مى ى ى ب عم ب مكةع ى ىىر باينل ى ىىك‬ ‫ا ى ىىك م ب مكة ى ىىك‬
‫ب مر ى ى ى ى تة ب كاى ى ى ىىر بكرى ى ى ىىت عا م ى ى ى ى ب عم ب مكةى ى ى ىىر ي ب لى ى ى ىىكةلك مرى ى ى ىىك ت ب وكنينعى ى ى ىىر‬
‫بع ى ى ىىر‬ ‫بع تلى ى ىىك جي اى ى ىىالتلك غعى ى ىىت ب تي عى ى ىىر ي بمرى ى ىىت ك عر جي‬ ‫ب ك عى ى ىىر تااى ى ىىعم نظ ى ى ى بت‬
‫برت مك لك ب ت كتي يب ما ل‪.1‬‬
‫شر ى ى ىىكةر ب مى ى ى ى ب عم ب ى ى ىىم ر ى ى ىىنر ‪ 6791‬تر ى ى ىىمغ بكرى ى ى ى مات ى ى ىىق ب بكع ى ى ىىك‬ ‫ي ى ى ى ى اكنى ى ى ى‬
‫رىى‬ ‫منظمى ىىر لى ىىم‬ ‫ب ب عى ىىرا ط ى ى ب ى ى ة على ىىك ب ى ى ا ى ى بر ى ى ياك ى ىىر ب م ى ى ب عم ب تى ىىل اكن ى ى‬
‫منى ى ى ىىا رى ى ى ىىنر ‪ 0262‬ب ى ى ى ىىغ بم ترى ى ى ىىمغ بكر ى ى ى ى‬ ‫تنمعى ى ى ىىر ب م ى ى ى ىيبت ب مك عى ى ى ىىر‪2‬ا ب ى ى ى ىىغ ب جاى ى ى ىىبا‬
‫ماكر ى ىىبر‬ ‫شر ى ىىكةر ب مى ى ى ب عم يا ى ى ى بمي ى ىىق ب متر ى ىىي ‪ 441.09.02‬ب مت ى ى ى برى ى ى نظ ى ىىك‬
‫ب ما عى ى ىىر يم ميةكتلى ى ىىكا اى ى ىىاب ت ى ى ىىق شرى ى ىىكةر ب م ى ى ى ب عم ي بت مايتعى ى ىىك‬ ‫مكةى ى ىىك‬ ‫ب ميمع ى ىىر‬
‫ا ى ىىكيم ب مش ى ىىت ت عت ى ىىك يتنظعمل ى ىىك نظى ى ى بت‬ ‫ب ى ىىم منظيم ى ىىر بإل بتة ب بك ع ى ىىر ب ما ع ى ىىرا ي ى ىىا‬
‫تعى ى ى‬ ‫اركرى ىىعر ب ملى ىىك ب ت ى ىىل توى ىىي بلى ىىكا ا ى ىىاب رى ىىنتنكيم ميلى ىىي شر ى ىىكةر ب م ى ى ب عم ة ى ى‬
‫تح بإلشاك عر ب تك عر‪:‬‬
‫شساعة المداخيل الجماعية بين التأطير القانوني واكراهات الجبايات المحلية‪.‬‬
‫عتالت ة بإلشاك عر جةعه ب ر ر ب التةعر ب تك عر‪:‬‬

‫‪ - 1‬محمد المودن‪ ،‬تأهيل شساعة المداخيل الجماعية مدخل لتطوير اإلدارة الجبائية المحلية‪ ،‬مجلة القانون المغربي‪ ،‬عدد ‪ ،33‬دجنبر ‪ ،6102‬ص ‪.44‬‬
‫‪ - 2‬المهدي بنمير‪ ،‬الجماعات المحلية والممارسة المالية بالمغرب‪ ،‬سلسلة الالمركزية والجماعات المحلية‪ ،‬المطبعة والوراقة الوطنية‪ ،‬مراكش‬
‫‪ ،0993‬ص ‪.01‬‬
‫‪2‬‬
 ‫ب ما عر؟‬ ‫بكعك‬ ‫‪ ‬مك ي بم كت ب وكنينل يب تونل‬
‫‪ ‬اعا ب ت ب مشت شركةر ب م ب عم؟‬
‫‪ ‬مك ل ملك ب شرعة ي مك ل مرؤي عكتو؟‬
‫‪ ‬م ع بت ق ب شرعة؟‬
‫ب تل تيب و شركةر ب م ب عم؟‬ ‫‪ ‬مك ل بما بت ك‬
‫ماكي ى ى ىىر إل كبى ى ىىر ة ى ى ى بإلشى ى ىىاك عر يب ر ى ى ى ر ب التةعى ى ىىر جةى ى ىىعها رى ى ىىتت بن ع ى ى ىىك م ى ى ى ب تاى ى ىىمع‬
‫ب تك ل‪:‬‬

‫المبحثثثثثث األول‪ :‬اطثثثثثثار اشثثثثثثتمال شسثثثثثثاعة المثثثثثثداخيل داخثثثثثثل من ومثثثثثثة ا دار الجبا يثثثثثثة‬
‫المحلية‪.‬‬

‫ب ما عر‪.‬‬ ‫بكعك‬ ‫‪ o‬ب م ق ب يم‪ :‬بم كت ب وكنينل يب تونل‬

‫‪ o‬ب م ق ب طكنل‪ :‬ب ت عت ب وكنينل شركةر ب م ب عم‬
‫المبح الثاني‪ :‬مسؤولية شسيع المداخيل واالكراهات التي تواجه الشساعة‪.‬‬
‫شرعة ب م ب عم‪.‬‬ ‫‪ o‬ب م ق ب يم‪ :‬ملك يمرؤي عك‬
‫ب تل تيب و ب شركةر‪.‬‬ ‫‪ o‬ب م ق ب طكنل‪ :‬م بت بر شرعة ب م ب عم يبما بت ك‬

‫‪3‬‬
‫المبحثثثثثث األول‪ :‬اطثثثثثثار اشثثثثثثتمال شسثثثثثثاعة المثثثثثثداخيل داخثثثثثثل من ومثثثثثثة ا دار الجبا يثثثثثثة‬
‫المحلية‪.‬‬

‫ت ى ىىق شر ى ىىكةر ب مى ى ى ب عم ي بت ابعى ى ى بت ى ىىل تى ى ى بعت ب بكع ى ىىر ب ما ع ى ىىرا ل ى ىىل ب بة ب ت ى ىىل تماى ى ى‬
‫عى ى ىىيق ب م ى ى ىىعمع ب ى ى ىىغ ععنى ى ىىر ب مكةى ى ىىرا اى ى ىىاب‬ ‫ب مكةى ى ىىر ب تتببعى ى ىىر م ى ى ى نوى ى ىىم ب م ى ى ىيبم م ى ى ى‬
‫ب ما ع ى ى ى ىىرطب م ق ب يم ا طى ى ى ى ى بم ى ى ى ىىكت‬ ‫بكع ى ى ى ىىك‬ ‫ر ى ى ى ىىنتنكيم ب تى ى ى ى ى عت ب و ى ى ى ىىكنينل يب تون ى ى ى ىىل‬
‫ب وكنينل شركةر ب م ب عم طب م ق ب طكنل ‪.‬‬

‫المطلب األول ‪:‬التأطير القانوني والتقتي للجبايات المحلية‪.‬‬

‫ب ما عرا م ميةر م ب ت عع‬ ‫و ةتا ب تنظع ب وكنينلا تااعم ب بكعك‬

‫ب م بتة م‬ ‫ب ما عرا اياك ت‬ ‫بل ا تارع يت يعت ت بعت ب بكعك‬ ‫يبإلاعاك‬
‫تتبعرا اعث ت ب مم ة غ تبرع لك يمعءمتلك مة‬
‫ب ب‬ ‫مكةك‬ ‫تا ب ماك م ب بك عر‬
‫يب مرك ت ب م ميم بلك ة غ ب مرتيى ب ي نل‪.‬‬ ‫بم تبءب‬

‫ة غ ‪:3‬‬ ‫ب ت كي بع ب مكةك‬ ‫يمؤررك‬ ‫تشتمم ميبت ب مكةك‬

‫• ب ترى ى ى ى ىىي يب اوى ى ى ى ىىي يب تى ى ى ى ىىكيى ب ما طى ى ى ى ىىر الك ى ى ى ى ى تلك بمي ى ى ى ى ىىق ب ناى ى ى ى ىىيا ب تش ى ى ى ى ىتع عر‬
‫يب تنظعمعر ب م ميم بلك‪.‬‬

‫• م ب عم بممع ب مكةعر‪.‬‬

‫ب مو مر‪.‬‬ ‫مك‬ ‫• بم يت ة ب‬

‫ب مك عر‪.‬‬ ‫يب مرك مك‬ ‫• ااع ر بمرتنعم‬

‫• ااع ر بم تتبلك ‪.‬‬

‫يب ياكعك‪.‬‬ ‫يب لبك‬ ‫• جميبم ب مركة ب‬

‫‪ -33‬المادة ‪ 60‬من المرسوم ‪ 4.050156‬الصادر في ‪ 4‬من ربيع األول ‪ 3( 0439‬نونبر ‪ ، )6101‬بسن نظام للمحاسبة العمومية للجماعات‬
‫ومؤسسات التعاون بين الجماعات‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫• ا ى ىىم ب مى ى ى ب عم بم ى ىىتى ب ما ط ى ىىر الك ى ى ى تلك بمي ى ىىق ب وى ى ىيبنع يبمنظم ى ىىر ب م م ى ىىيم بل ى ىىك‬
‫جي ب نكت رة جااك لك عر جي بتالك ك ‪.‬‬

‫الفرع االول ‪:‬التأطير القانوني للجبايات المحلية‪.‬‬

‫ب ما عى ى ى ىىرا يمترى ى ى ىىي ماكرى ى ى ىىبر‬ ‫عت ى ى ى ى بممى ى ى ىىت بك وى ى ى ىىكني ت ى ى ى ى ‪ 47.06‬ب مت ى ى ى ى بك بكعى ى ى ىىك‬
‫ب ما ع ى ى ى ىىر ي ع كتل ى ى ى ىىك‪716.69.2‬ا يب و ى ى ى ىىكني ت ى ى ى ى ى ‪ 15-97‬ب مت ى ى ى ى ى بتاا ى ى ى ىىعم‬ ‫ب مكة ى ى ى ىىك‬
‫ب ى ى ى عي ب ميمع ى ى ىرا يتشى ى ىىام ى ى ىىاه ب و ى ى ىيبنع ب رى ى ىىن ب وى ى ىىكنينل تاا ى ى ىىعما ر ى ى ىيبء م ى ى ى اع ى ى ىىث‬
‫لعة ب ما الرا جي ب يرك م ب م تم ة‪.‬‬ ‫ب‬

‫ت ى ى ىىتا شر ى ى ىىكةر ب مى ى ى ى ب عم بتنالع ى ى ىىا ب وى ى ى ىيبنع ب بك ع ى ى ىىرا باع ى ى ىىث تظ ى ى ىىة بمل ى ى ىىك ب تااى ى ى ىعم‬
‫ب مناى ى ى ىىيا ة على ى ى ىىك ى ى ى ىىل ب وى ى ى ىىكني ت ى ى ى ى‬ ‫ب الى ى ى ىىيتي م ت ى ى ى ىىا ب ترى ى ى ىىي يب اوى ى ى ىىي يب يب بى ى ى ىىك‬
‫ب ما عى ى ىىر ي اى ى ىىاب ب ترى ى ىىي ب ى ى ىيبت ة ى ى ىىل ب وى ى ىىكني ‪ 39.07‬ب ى ى ىىاي‬ ‫‪ 47.06‬ب مت ى ى ى بك بكعى ى ىىك‬
‫ب ما ع ى ىىر يا ى ى ى مى ى ى ج ى ىىم بمر ى ىىتمتبت ى ىىل‬ ‫عاع ى ىىم ل ى ىىغ ب و ى ىىكني ‪ 30.89‬ب مت ى ى ى بك بكع ى ىىك‬
‫ى ىىك ا ى ىىبنر بك ع ى ىىر ة ى ى ىغ‬ ‫يب ت ى ىىكيى ب ت ى ىىل عرى ى ى‬ ‫بر ى ىىت عا ب ى ىىا ب او ى ىىي يب مر ى ىىك مك‬
‫ب تغ م نرخ بك ل ميب ه بك وكني ‪ 47.06‬ب رك ا ب اات‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫الرسوم المستحقة بموجب القانون رقم ‪ ،47-06‬المتعلق بالجبايات المحلية‬

‫الماد ‪ 2‬تحد لفا د الجماعات الحضرية والقروية الرسوم التالية‪:‬‬

‫• ب تر ب ملنل‪.‬‬

‫• تر ب را ‪.‬‬

‫ب مكةعر‪.‬‬ ‫مك‬ ‫• تر ب‬

‫• ب تر ة غ ب تبلل ب التعر غعت ب مبنعر‪.‬‬

‫ب بنكء‪.‬‬ ‫• ب تر ة غ ةم عك‬

‫ت ع ر ب تبلل‪.‬‬ ‫• ب تر ة غ ةم عك‬

‫‪ - 4‬المادة ‪ 6‬من القانون ‪ 47.06‬المتعلق بجبايات الجماعات المحلية‪ ،‬الصادر بتنفيذه الظهير الشريف رقم ‪ 195.07.01‬الصادر في ‪ 09‬من ذي‬
‫القعدة ‪31(0461‬نونبر ‪.)6111‬‬
‫‪5‬‬
 ‫• ب تر ة غ ماكم بعة ب مشتيبك ‪.‬‬

‫ب رعكاعر‪.‬‬ ‫• ب تر ة غ بإل كمر بك مؤررك‬

‫• ب تر ة غ ب معكه ب م نعر يمعكه ب مك ة‪.‬‬

‫• ب تر ة غ ب نوم ب ميمل مرك تع ‪.‬‬

‫• ب تر ة غ برت تبج ميب ب موك ة‪.‬‬

‫ب وتيع ى ىىر يبر ى ىىتطنكء مى ى ى جاا ى ىىك ب الوى ى ىتة ب ر ى ىىكبورا‬ ‫غع ى ىىت جن ى ىىو عم ى ىىك عت ى ى ى بك مكة ى ىىك‬
‫ت ع ى ىىر‬ ‫ب مكةع ى ىىرا يب ترى ى ى ة ى ىىغ ةم ع ى ىىك‬ ‫معال ى ىىتا ترى ى ى ب ر ى ىىا ا يترى ى ى ب ى ى ى مك‬
‫ب الى ى ىتعر يا ى ىىا‬ ‫ب ماع ى ىىر بك مكة ى ىىك‬ ‫ب بتل ى ىىل لم ب ى ىىك متباع ب ماى ى ى ة يب من ى ىىك‬
‫بمرتش ى ىىالكء بك مع ى ىىكه ب م نع ى ىىر يب ت ى ىىل تاى ى ى‬ ‫ب ا ى ىىعالعر يب ش ى ىىتيعر يما ى ىىك‬ ‫بك ما ى ىىك‬
‫ب ى ىىنا تنظعم ى ىىل ب ى ى ى يب ت ب ت ى ىىل تال ى ىىتا ب ل ى ىىك ب تر ى ىىي ب م ى ىىاايتة‪ .‬يم عال ى ىىتا ب ترى ى ى‬
‫ة ى ىىغ بم بتل ى ىىل ب الى ى ىتعر غع ى ىىت ب مبنع ى ىىر لم ب ى ىىك متباع ب ماى ى ى ة ب مت ى ىىي تة ة ى ىىغ يطعو ى ىىر‬
‫ت معت‪.‬‬

‫الرسثثثثثثوم المسثثثثثثتحقة بموجثثثثثثب القثثثثثثانون رقثثثثثثم ‪ 39.07‬والثثثثثثل يحيثثثثثثل علثثثثثث القثثثثثثانون‬

‫‪ 5:30.89‬الكتثثثثثثثثثثثاب الثثثثثثثثثثثثاني‪ ،‬األبثثثثثثثثثثثواب‪-05-04-01-01-00-01-9-8-5-4:‬‬
‫‪6‬‬
‫‪.14-11-11‬‬

‫• ب تر ب متتتق ة غ لتعا ب ت ‪.‬‬

‫• تر تا ع بإلملكء يبمشلك بك ت كب ‪.‬‬

‫• ب تر ب مالتيا ة غ ب ابم ل ب م كعت‪.‬‬

‫• ب تر بإللك ل ب مالتيا ة غ ب ابم ل ب م كعت الك ة ب مشكتعة ب عتعر‪.‬‬

‫‪ - 5‬القانون رقم ‪ 39.07‬بسن أحكام انتقالية فيما يتعلق ببعض الرسوم والحقوق والمساهمات واالتاوى المستحقة لفائدة الجماعات المحلية‪ ،‬الصادر‬
‫بتنفيذه الظهير الشريف رقم ‪ 619511510‬بتاريخ ‪ 02‬من ذي الحجة ‪ 61(0461‬ديسمبر ‪ ، )6111‬جريدة رسمية عدد ‪ ..90‬الصادر يوم ‪ 30‬دجنبر‬
‫‪.6111‬‬
‫‪ - 6‬القانون ‪ 31519‬يحدد بموجبه نظام للضرائب المستحقة للجماعات المحلية وهيئاتها‪ ،‬الصادر بتنفيذه الظهير الشريف رقم ‪ 01151950‬الصادر في‬
‫‪ 60‬من ربيع االخر ‪ 60(0401‬نوفمبر ‪ ،)0919‬الجريدة الرسمية عدد ‪ 4163‬بتاريخ ‪.0919/06/12‬‬
‫‪6‬‬
 ‫• ب تري ب موبيلر ل ب ريب يجمكا ب بعة ب كمر‪.‬‬

‫• تر ب ما ع‪.‬‬

‫مرك تع ‪.‬‬ ‫ب م ة نوم ب ك‬ ‫• ب تر ب مالتيا ة غ ي يا ب تبك‬

‫• تري ب اك ر ب م نعر‪.‬‬

‫ت لعع ك يتلع تلك‪.‬‬ ‫ت ب كمر ل نالوك‬ ‫ب م كيتة‬ ‫• مرك مر جتبكق ب وك بت‬

‫• ب تر ب مالتيا ة غ ب بعة ل جريب ب بعة بك م ر يجريب ب رم ‪.‬‬

‫غ ى ى ىتبا‬ ‫• ب تر ى ى ى ب مالى ى ىىتيا ة ى ى ىىغ شى ى ىىنم ب مى ى ىىع ب مكةعى ى ىىر ب كمى ى ىىر مؤ تى ى ىىك‬
‫ب بنكء‪.‬‬

‫• ب ترى ى ى ب مال ى ىىتيا ة ى ىىغ ش ى ىىنم ب مى ى ىع ب مكةع ى ىىر ب كم ى ىىر مؤ ت ى ىىك غى ى ىتبا ت كتع ى ىىر‬
‫جي انكةعر جي ملنعر‪.‬‬

‫يةو ى ىىك بت‬ ‫• ب تر ى ى ب مالى ىىتيا ة ى ىىغ شى ىىنم ب مى ى ىع ب مكةعى ىىر ب كمى ىىر مؤ ت ى ىىك بمنوى ىىيم‬
‫تتتب بممكترر جةمكم ت كتعر جي انكةعر جي ملنعر‪.‬‬

‫الرسوم المستحقة لفا د العماالت واألقاليم القانون ‪:47.06‬‬

‫يحد لفا د العماالت واألقاليم الرسوم التالية‪:‬‬
‫‪ -‬ب تر ة غ ت ا ب رعك ر‪.‬‬
‫ب كل ر الاا ب تونل‪.‬‬ ‫‪ -‬ب تر ة غ ب رعك بت‬
‫ب نكبيعر‪.‬‬ ‫‪ -‬ب تر ة غ بعة ب اكاع‬
‫ب وكني ‪:47.06‬‬ ‫ب تري ب مرتاور الك ة ب لك‬
‫يحد لفا د الجهات الرسوم التالية‪:‬‬

‫‪ -‬ب تر ة غ ت ا ب اع ‪.‬‬
‫‪ -‬ب تر ة غ برتنعم ب منك ‪.‬‬
‫ب مو مر بك ميبنئ‪.‬‬ ‫مك‬ ‫‪ -‬ب تر ة غ ب‬

‫‪7‬‬
 ‫الفرع الثاني ‪ :‬التن يم التقني لتحصيل الجبايات المحلية‪.‬‬
‫ب مكةر جي‬ ‫ب م عر ب تنالعاعر تيتع ب عي ب ميمعر ل غ ان ي‬ ‫عوا بك تااعما ت‬
‫ب ععنرا يع بت ةنو ب بكت ج تى اكمرتعالكءا يبمرت عاا يبم بء‪7‬ا يع نل بايتة مبر ر‬
‫ب ما عرا بةتمك ب‬ ‫ةم عر نوم بمميبم ل غ ان ي بم بتة ب بك عر‪8‬ا يعت تااعم ب بكعك‬
‫ة غ جر يق جيبمت ب م ب عما جي برك عق ج تى يتعر‪.9‬‬
‫الفقر االول ‪:‬التحصيل المعتمد عل أوامر المداخيل‪:‬‬

‫ت ى ى جيبمى ىىت ب م ى ى ب عم م ى ى بى ىىع بمر ى ىىك عق بمة ب عى ىىر تااى ىىعما ى ىىاه بميبمى ىىتا ى ىىل ةب ى ىىكتة‬
‫ل بتعى ى ىىر اى ى ىىك تة ة ى ى ى بمم ى ى ىتع بك اى ى ىىتا ل ى ى ىىغ ب ماكرى ى ىىبع ب مى ى ىىيمعع ا ا ى ى ى‬ ‫ى ى ى بت بت‬ ‫ةى ى ى‬
‫تونع ى ىىر ةى ى ى ن ى ىىي‬ ‫ت ى ىىتا ب ى ىىك م ع يم يم ى ىىك‬ ‫ب وع ى ىىك ب م ع ى ىىر بمر ى ىىت عاا يتتل ى ىىم بعكن ى ىىك‬
‫ب لى ى ىتعبر جي ب ترى ى ى يب مب ى ى ى ب مر ى ىىتا يا ى ىىم م ى ىىك مى ى ى شى ى ى نو ج عر ى ىىكة ة ى ىىغ ب ى ى ىىت اع ة ى ىىغ‬
‫شتةعر جيبمت ب م ب عما يتنتج اه بم عتة بمك ة غ ةم عر بمااكء جي بم تبت‪.‬‬

‫اوال ‪ :‬االحصاء‪.‬‬

‫ى ىىي ت ى ى ى ب م ع ى ىىر ب مع بنع ى ىىر ب ت ى ىىل توتل ى ىىل تنو ى ىىم بمةى ى ىيب ب م تا ى ىىع ل ى ىىغ ة ى ىىع ب ما ى ىىك ا‬
‫ب اك عر‪.‬‬ ‫مرتعالكء ب م يمك‬

‫ثانيا ‪ :‬االقرار‪.‬‬

‫عاى ى ىىتح بلى ى ىىك ب م ى ى ىىع ا ى ى ىىكم تبت ةبى ى ىىكتة ة ى ى ى بةت ى ى ىتبا‬ ‫يبعكنى ى ىىك‬ ‫عوى ى ىىي ة ى ى ىىغ ة ى ى ى ة م يمى ى ىىك‬
‫ش ا با ة عو م تا يعاي بم تبت شاليعك جي ماتيبك‪.‬‬

‫‪ - 7‬المادة ‪ 0‬من القانون ‪ 15.97‬بمثابة مدونة تحصيل الديون العمومية‪ ،‬الصادر بتنفيذه الظهير الشريف رقم ‪ 175.00.1‬الصادر في ‪ 61‬محرم‬
‫‪3( 0460‬ماي ‪ )6111‬الجريدة الرسمية عدد ‪ 4111‬بتاريخ ‪ 61‬صفر ‪( 0460‬فاتح يونيو ‪. )6111‬‬
‫‪ - 8‬يقصد باالدارة الجبائية مجموعة من األجهزة المكلفة بالجباية المحلية بمختلف مراحلها انطالقا من اإلحصاء مرورا بربط الضريبة‪ ،‬وانتهاء‬
‫بالتحصيل وهو ما نصت عليه المادة ‪ 021‬من القانون ‪ 47.06‬المتعلق بالجبايات المحلية‪.‬‬
‫‪ - 9‬المادة ‪ 062‬من القانون ‪ 47.06‬المتعلق بجبايات الجماعات المحلية‪ ،‬الصادر بتنفيذه الظهير الشريف رقم ‪ 195.07.01‬الصادر في ‪ 09‬من ذي‬
‫القعدة ‪31(0461‬نونبر ‪. )6111‬‬
‫‪8‬‬
 ‫الفقر الثانية ‪ :‬األساليب الفورية في عملية التحصيل‪.‬‬

‫ى ى ىىإل بتة‬ ‫تتتا ى ى ىىع ب م ى ى ىىك ة ب بك ع ى ى ىىرا ة ى ى ىىغ جر ى ى ىىك عق يتع ى ى ىىر ى ى ىىل ب تاا ى ى ىىعما تش ى ى ىىام ر ى ى ىىن ب‬
‫بك نرى ى ىىبر م ى ى ىىع ا يعما ى ى ى بمات ى ى ىىكج بلى ى ىىك ةن ى ى ى ب لى ى ىىتيتةا يتتمطى ى ىىم‬ ‫ب بك عى ى ىىرا يج بة بإلطبى ى ىىك‬
‫اه ب ت ل ‪:10‬‬ ‫ج‬

‫أوال ‪:‬المقتطعات‪.‬‬

‫ي ى ىىل مى ى ى ج ى ى جر ى ىىك عق ب تااى ىىعم ب ال ى ىىيتيا تاى ىىي مؤت ى ىىر يمي ى ىىة ة عل ى ىىكا توت ى ىىة مى ى ى‬
‫ةى ى ى‬ ‫ى ىىتا ب وى ى ىىكبا ب مى ى ىىكةلا يتلى ى ى بعكنى ى ىىك‬ ‫مت مى ى ىىر يمؤش ى ىىت ة على ى ىىك م ى ى ى‬ ‫رى ى ى ع‬
‫ب م ى ى ى ىىع ينى ى ى ىىي ب بكعى ى ى ىىرا يت ى ى ى ى تنعع لى ى ى ىىك بك مععبنعى ى ى ىىرا ياى ى ى ىىاب ب مب ى ى ى ى ب مرى ى ى ىىتا بكمت ى ى ى ىىك‬
‫‪11‬‬
‫يب اتيا‪.‬‬

‫ثانيا ‪:‬التلاكر‪.‬‬

‫ة ى ى لر ى ى ب مكةى ىىرا ينى ىىي ب تر ى ى ي عمتى ىىو ب مك عى ىىرا‬ ‫ي ى ىىل ةبى ىىكتة ة ى ى جي بت تل ى ى بعكنى ىىك‬
‫يتامى ى ىىم جت كمى ى ىىكا ي ى ى ىىل ماى ى ىىتتة باى ى ىىتيا جب عى ى ىىر ي لى ى ىىك ج ى ى ىيب م ت وى ى ىىرا اعى ى ىىث ترى ى ىىت مم‬
‫ايايم ج بء ب تري ب ت كتعرا ياوي بمريب يغعت ك‪.12‬‬

‫ثالثا ‪:‬التصويرات‪.‬‬

‫ش ى ى ىيب‬ ‫تاى ى ىىي ميلى ى ىىي برى ى ىىت عا ب ترى ى ىىي بم بتعى ى ىىر ا بى ى ىىك‬ ‫ةبى ى ىىكتة ة ى ى ى م بيةى ى ىىك‬
‫ب معع ا يتااعم بمملكءب ا يب ماك ر ة غ ب يطك ‪.13‬‬

‫المطلب الثاني‪ :‬ا طار القانوني لشساعة المداخيل‪.‬‬

‫تشام شركةر ب م ب عم ماينك جركرعك لم ب لعكام ب ماينر إل بتة ب عك عىر ب ما عىرا يب تىل معماى‬
‫بمرىت عاا ي ممكترىر‬ ‫ب توي بملكملك بم بي ي ك‪14‬ا لل ب تل تلالل ب مشتيةعر ة ىغ ةم عىك‬

‫‪ - 10‬محمد المودن‪ ،‬تأهيل شساعة المداخيل الجماعية مدخل لتطوير اإلدارة الجبائية المحلية‪ ،‬مجلة القانون المغربي‪ ،‬عدد ‪ ،33‬دجنبر ‪ ،6102‬ص‬
‫‪...‬‬
‫‪ - 11‬الملحق‪ ،0‬نموذج مفتطعات‪.‬‬
‫‪ - 12‬ملحق ‪ ،3‬نموذج التذاكر‪.‬‬
‫‪ - 13‬ملحق ‪ ،4‬نموذج التصويرات‪.‬‬
‫‪ - 14‬كريم لحرش‪ ،‬النظام الجبائي المغربي(في ضوء الممارسة العملية ووقائع االجتهاد القضائي)‪ ،‬مطبعة طوب بريس‪ ،‬الطبعة االولى‪،6101‬‬
‫ص ‪..9‬‬
‫‪9‬‬
‫ي ىىل ىتبت با ى بث شرىىكةر ب م ى ب عم‬ ‫ب ععمىىر ىىا‬ ‫جةيبنلىىك ملىىكمل مب ى م ى تىىي ت ة ىىغ ب يطىىك‬
‫طب الت ب يم ا تبت ت عع شرعة ب م ب عم طب الت ب طكنل ‪.‬‬

‫الفرع األول‪ :‬قرار احدا شساعة المداخيل‪.‬‬

‫شرى ى ىىكةر ب م ى ى ى ب عم لى ى ىىي ب ى ى ىىاي عتى ى ىىعم‬ ‫ع تبى ى ىىت ى ى ىىاب ب و ى ى ىتبت ى ى ىي ب رى ى ىىن ب وى ى ىىكنينل ب مؤر ى ى ى‬
‫شرى ىىعة يا ى ى م ى ى ب ى ىىم ت العى ىىا ب ى ىىقء ة ى ىىغ ب ى ىىكع‬ ‫لماكنعى ىىر ب ت عى ىىع بمرى ىىمل عمى ىىك ب ى ى‬
‫نظ ى ى ى بت ي ى ى ىىي‬ ‫مكةى ى ىىرا ياى ى ىىا‬ ‫ب مك عى ى ىىر‬ ‫ب ما ى ى ىىا بى ى ىىك بء ب مرى ى ىىؤيم ة ى ى ى تنالعى ى ىىا ب م عى ى ىىك‬
‫ل ى ىىك‬ ‫بع ى ىىر كا ى ىىر تتمع ى ىىع بلى ى ى ا عمتل ى ىىك يةى ى ى برى ى ىتوتبت ك مم ى ىىك ع‬ ‫تر ى ىىي يمى ى ى ب عم اب‬
‫ي ى ى ى ى ىىق تا ى ى ى ى ى ك‬ ‫ةتلى ى ى ى ىىر لى ى ى ى ىىعك بم ى ى ى ى ىىت ب تالى ى ى ى ىىكء ب يب ى ى ى ى ىىر ب منش ى ى ى ى ى ر لى ى ى ى ىىك‪15‬ا ى ى ى ى ىىا‬
‫ى ى ى بت ياعيعى ى ىىر‬ ‫يبرى ى ىىتاكم ت ى ى ى بتالكا ملمى ى ىىك ب ن ى ى ى‬ ‫يبرت عاى ى ىىلك ى ى ىىل ب اى ى ىىع يبم لى ى ىىكة‬
‫ب ى ى ىىكع ب ما ى ى ىىا بى ى ىىك بء كنى ى ىىو م عرى ى ىىت عة تامى ى ىىم اى ى ىىم ب ةبى ى ىىكء ب تى ى ىىل عت بلى ى ىىك ب تااى ى ىىعم‬
‫ب ما ل‪.‬‬

‫بو ى ى ىتبت ألمى ى ىىت بك اى ى ىىتا‪16‬اامى ى ىىك تى ى ىىنا ة ى ى ىىغ ا ى ى ى‬ ‫تا ى ى ى ث شرى ى ىىكةر ب م ى ى ى ب عم بك مكةى ى ىىك‬
‫ماكر ى ى ى ى ىىبر ب ميمع ى ى ى ى ىىر‬ ‫ب م ى ى ى ى ىىك ة ‪ 77‬مى ى ى ى ى ى ب متر ى ى ى ى ىىي ‪ 716.69.0‬ب مت ى ى ى ى ى ى برى ى ى ى ى ى نظ ى ى ى ى ىىك‬
‫ب ما عى ى ى ىىر يم ميةكتلى ى ى ىىك رى ى ى ىىنر ‪0269‬ا ى ى ى ىىل اى ى ى ىىع اى ى ى ىىك مترى ى ى ىىي رى ى ى ىىنر ‪0262‬‬ ‫مكةى ى ى ىىك‬
‫عى ى ى ىىنا ة ى ى ى ىىغ ب با ى ى ى ى بث شرى ى ى ىىكةر ب م ى ى ى ى ب عم عى ى ى ىىت بموى ى ى ىىتت ى ى ى ىىيععت ب ب عى ى ى ىىر جي ب ش ى ى ى ى ا‬
‫نى ىىو لى ىىاب ب نى ىىتا بى ىىك تتبح م ى ى بممى ىىت بك اى ىىتا‪17‬ا كماتالى ىىكء بو ى ىتبت ت ى ىىع‬ ‫ب مالى ىىيا م ى ى‬
‫بكةتبى ى ىىكته بممى ى ىىت بك اى ى ىىتا إلا ى ى ى بث ب شرى ى ىىكةرا ع ى ى ى تل بنر ى ى ى كمك مى ى ىىة ب اى ى ىىعاعك‬ ‫ب م ىىى‬
‫ب تتببع ى ىىر تتمت ى ىىة بل ى ىىك ى ىىل ب ى ىىكت ب تى ى ى بعت ب ا ى ىىتا يع ى ىىق ب‬ ‫ب مكة ى ىىك‬ ‫ب يبرى ى ى ر ب ت ى ىىل بكتى ى ى‬
‫ب تك عر‪:18‬‬ ‫تبت با بث ب شركةر ب م عك‬ ‫عتلم‬

‫ب تتببع ى ىىر‬ ‫بع ى ىىر ينيةع ى ىىر ب تر ى ىىي يب ت ى ىىكيى ب مر ى ىىتاور الك ى ى ى ة ب مكة ى ىىك‬ ‫ى ىىت ا ى ىىل‬ ‫‪o‬‬
‫تا ب شرعة مة اات ب وكني ب منظ لك‪.‬‬ ‫ميلي ب تااعم م‬
‫‪ o‬ةنيب موت شركةر ب م ب عم‪.‬‬

‫‪ - 15‬محمد ال مودن‪ ،‬تأهيل شساعة المداخيل الجماعية مدخل لتطوير اإلدارة الجبائية المحلية‪ ،‬مجلة القانون المغربي‪ ،‬مرجع سابق‪ ،‬ص ‪.41‬‬
‫‪ -16‬المادة ‪ 44‬من المرسوم ‪ 4.050156‬الصادر في ‪ 4‬من ربيع األول ‪ 3( 0439‬نونبر ‪ ، )6101‬بسن نظام للمحاسبة العمومية للجماعات‬
‫ومؤسسات التعاون بين الجماعات‪.‬‬
‫‪ -17‬المادة ‪ 44‬من المرسوم ‪ 44051956‬الصادر في ‪ 01‬من محرم ‪ 3( 0430‬يناير‪ ، )6101‬بسن نظام للمحاسبة العمومية للجماعات المحلية‬
‫ومجموعاتها‪.‬‬
‫‪ - 18‬الملحق‪ 4‬المتعلق بقرار احداث شساعة المداخيل‪ ،‬جماعة سال‪ ،‬مقاطعة تابريكت‪.‬‬
‫‪01‬‬
 ‫ب شرى ى ىىعة يا ى ى ى‬ ‫عى ى ىىو تاى ى ىىيعع‬ ‫‪ o‬اى ى ىىالر ب ماكرى ى ىىق ب مى ى ىىيمل ب ما ى ى ىىا ب ى ى ىىاي تى ى ىىي‬
‫ج كم ي ت ما ة‪.‬‬ ‫ي‬
‫ك عر ب وتبت يجطكته ب وكنينعر‪.‬‬ ‫‪ o‬تكتعخ رتعك‬
‫ب تى ى ىىل‬ ‫ب مت وى ى ىىر بكا ى ى ى بث ب شرى ى ىىكةك‬ ‫‪ o‬بمشى ى ىىكتة ب ى ى ىىغ ب ب و ى ى ىتبت ع نى ى ىىل اى ى ىىم ب و ى ى ى بت بت‬
‫ب و‪.‬‬

‫عن ع تبت ب شركةر ل جتبة نرخ تي و ب غ ام م ‪:‬‬

‫‪ -‬بممت بك اتا‪.‬‬
‫م ار‪.‬‬ ‫‪ -‬ب كع ب ك‬
‫‪ -‬ب ماكرق ب ما ا‪.‬‬
‫‪ -‬ب شرعة ب م نل بكممت‪.‬‬

‫الفرع الثاني‪ :‬قرار تعيين شسيع المداخيل‪.‬‬

‫ب ى ى ى ى باى ى ى ى بث شر ى ى ىىكةر ب مى ى ى ى ب عم مبى ى ى ى مى ى ى ى ت ع ى ى ىىع شر ى ى ىىعة عش ى ى ىىتا ة ى ى ىىغ تنظعمل ى ى ىىك‬

‫ى ى ىىك بم ى ى ىىك ع ى ى ىىو ب االكع ى ى ىىر ة ى ى ىىغ‬ ‫يتر ى ى ىىععت كا يعالت ى ى ىىتا ى ى ىىل ب شى ى ى ى ا ب م ى ى ىىع ج عا ى ى ىىي م‬
‫ب مك عى ى ىىر يب بك عى ى ىىر ة ى ى ىىغ ب مرى ى ىىتيى ب ما ى ى ىىلا م ب شرى ى ىىعة م ى ى ى ب نكاعى ى ىىر ب وكنينعى ى ىىر‬ ‫ب تونعى ى ىىك‬
‫ع تبت ماكربك ةميمعك ع مم اركق ب كع ب ما ا‪.‬‬
‫عى ى ى ى ىىو‬ ‫عى ى ى ى ىىت ت عى ى ى ى ىىع شرى ى ى ى ىىعة ب م ى ى ى ى ى ب عم جي نيببى ى ى ى ىىو بو ى ى ى ى ىتبت عمى ى ى ى ىىت بك اى ى ى ى ىىتا تا ى ى ى ى ى‬
‫ى ى ى ىىو م ى ى ى ىىة بمش ى ى ى ىىكتة ل ى ى ى ىىغ بع ى ى ى ىىر ب مى ى ى ى ى ب عم ب مى ى ى ى ى اي ى ى ى ىىو‬ ‫ت‬ ‫ب تاكا ى ى ى ىىكتو ي م ى ى ى ىىكم‬
‫‪19‬‬
‫تبت با بث شركةر ب م ب عم‪.‬‬ ‫بتااع لك ي‬
‫ب تك عر‪:20‬‬ ‫ب ت عع ب بعكنك‬ ‫بت بت‬ ‫يتتلم‬
‫‪ ‬بمر ب اكمم شرعة ب م ب عم ب مكةل مة ت عع نيببو‪.‬‬
‫‪ ‬ب تناعا ة غ لتيتة ب تبء ب شرعة تكمع بكةتبكته ماكربك ةميمعك‪.‬‬
‫ب مكاي و بوبللك‪.‬‬ ‫‪ ‬تا ع ب تاكاكتو مة بمشكتة ل غ ني بم بءب‬

‫‪ -19‬المادة ‪ 44‬من المرسوم ‪ 4.050156‬الصادر في ‪ 4‬من ربيع األول ‪ 3( 0439‬نونبر ‪ ، )6101‬بسن نظام للمحاسبة العمومية للجماعات‬
‫ومؤسسات التعاون بين الجماعات‪.‬‬
‫‪ - 20‬الملحق ‪ ،.‬قرار تعيين شسيع المداخيل لجماعة سال‪.‬‬
‫‪00‬‬
 ‫‪ ‬تا ع ب مب بمة غ عميبم ب م اي و بكماتالكظ بلك ل ان ي و‪.‬‬
‫كنينع ى ىىر ماى ى ى ة‬ ‫يت ى ى ى ت بمش ى ىىكتة ل ى ىىغ ج ت ع ى ىىع شر ى ىىعة ب مى ى ى ب عم ا ى ىىك م ع ل ى ىىة ش ى ىىتي‬
‫ب ة ى ى ىىغ ب مر ى ى ىىتيى ب ت عم ى ى ىىل جي بم ى ى ىىكت جي ب اال ى ى ىىكءة ات ى ى ىىغ اى ى ى ى يت يتع ى ى ىىر ي بعتة ب ب ع ى ى ىىر‬
‫ة ى ى ىىغ ت عى ى ىىع ياى ى ىىعء ب م ى ى ى ب عم بك مكةى ى ىىك‬ ‫ة ى ى ى ‪ 0‬بتى ى ىىكتعخ ‪ 3‬عنى ى ىىكعت ‪ 6791‬ب تى ى ىىل با ى ى ى‬
‫مكة ى ى ىىك‬ ‫ى ى ىىر ب متا ى ى ىىت ع ب مر ى ى ىىكة ع ة ى ى ىىغ بم ى ى ىىم بك نر ى ى ىىبر‬ ‫ب الى ى ى ىتعر يب وتيع ى ى ىىر مى ى ى ى‬
‫ب وتيعر‪.‬‬ ‫ب التعرا يم انا ب اتكق ب ممتكعع ة غ بم م عمك ع ا ب مكةك‬

‫المبح الثاني‪ :‬مسؤوليات شسيع المداخيل واالكراهات التي تواجه الشساعة‪.‬‬

‫عم ى ىىكت شر ى ىىعة ب مى ى ى ب عم ب م ى ىىكةل مل ى ىىك متنية ى ىىر تطع ى ىىت مر ى ىىؤي عر كنينع ى ىىر ى ىىل ةى ى ى مى ى ى‬
‫طب م ى ى ى ىىق ب يم ا ام ى ى ى ىىك ع ل ى ى ى ىىة م بت ب ى ى ى ىىر ج ى ى ى ى ىتبا م ت ال ى ى ى ىىرا يعبو ى ى ى ىىغ ةم ى ى ى ىىم‬ ‫ب يلى ى ى ى ى عك‬
‫طب م ق ب طكنل ‪.‬‬ ‫ب شركةر عيب و ة ع بما بت ك‬
‫المطلب األول‪ :‬مهام ومسؤوليات شسيع المداخيل‪.‬‬
‫بكةتب ى ى ىىكت ب ى ى ى ى يت ب ملى ى ى ى ب ى ى ىىاي ع ب ى ى ىىو شر ى ى ىىعة ب مى ى ى ى ب عم ب م ى ى ىىكةل يمى ى ى ى ى ج معت ى ى ىىو اك ى ى ىىكت‬
‫ب بتي عشى ىىتا ة ى ىىغ ل بتة شر ى ىىكةر ب مى ى ى ب عم ب مكةع ى ىىرا ل ى ىىي عم ى ىىكت م مية ى ىىر مى ى ى ب مل ى ىىك‬
‫ب متتب ى ىىر بتااى ىىعم ب ترى ىىي ب بك عى ىىر ب ما عى ىىر طب الى ىىت ب يم ا امى ىىك توى ىىة ة عى ىىو م ميةى ىىر م ى ى‬
‫بكةتبكته ماكربك ةميمعك طب الت ب طكنل ‪.‬‬ ‫ب مرؤي عك‬
‫الفرع األول ‪:‬مهام شسيع المداخيل‪.‬‬
‫ت ى ى ىىتا شر ى ى ىكةر ب م ى ى ى ب عم بتنالعى ى ىىا ب و ى ى ىيبنع ب بك عى ى ىىر م ى ى ى اعى ى ىىث تاى ى ىىالعر ب مى ى ىىك ة ب بك عى ى ىىر‬
‫يم بت بتلى ى ى ىىك يتااى ى ى ىىع لكا يبت ى ى ى ىىكا اى ى ى ىىم ب ت ى ى ى ى ببعت ب االع ى ى ى ىىر بامكعى ى ى ىىر عى ى ى ىىي ب مكةى ى ى ىىرا اى ى ى ىىاب‬
‫على ى ى ى ى ة ب شر ى ى ى ىىعة بملم ى ى ى ىىر ب تاا ى ى ى ىىعم ب ال ى ى ى ىىيتي م ت ى ى ى ىىا ب تر ى ى ى ىىي يب او ى ى ى ىىي يب يب ب ى ى ى ىىك‬
‫ب ما عى ى ى ىىر ياى ى ى ىىاب ب وى ى ى ىىكني‬ ‫ب مناى ى ى ىىيا ة على ى ى ىىك ى ى ى ىىل ب وى ى ى ىىكني ‪ 47.06‬ب مت ى ى ى ى بك بكعى ى ى ىىك‬
‫‪ 39.07‬ب ى ى ىىاي عاعى ى ىىم ة ى ى ىىغ ب وى ى ىىكني ‪30.89‬ا باعى ى ىىث عوى ى ىىي شرى ى ىىعة ب م ى ى ى ب عم بكرى ى ىىت عا‬
‫ب ا ى ىىك ت ةى ى ى ماى ى ى ار ب ية ى ىىكء رى ى ىيبء تى ى ى ا ى ى ى بيبرى ى ى ر‬ ‫‪21‬‬
‫ب تر ى ىىي بن ى ىىكء ة ى ىىغ بما ب ى ىىا‬
‫ب ترى ى ىىي ي‬ ‫ب م ى ى ى ب عم بش ى ى ى‬ ‫ام ى ىىك عوى ى ىىي بكة ى ى ى ب ر ى ىىن ب‬ ‫جي موت ى ى ىىك‬ ‫ت ى ىىابات بي تاى ى ىىيع بت‬
‫ب اوي ب متلتق م ج ب لك‪.‬‬
‫‪ ‬عت ع ة غ شرعة ب م ب عم تر ع يام بي رن موكبم ام ةم عر ج بء نو ب‪.‬‬

‫‪ - 21‬المادة ‪ 46‬من المرسوم ‪ 4.050156‬الصادر في ‪ 4‬من ربيع األول ‪ 3( 0439‬نونبر ‪ ، )6101‬بسن نظام للمحاسبة العمومية للجماعات‬
‫ومؤسسات التعاون بين الجماعات‪.‬‬
‫‪02‬‬
‫ب ماكرى ى ى ىىبعر ب تى ى ى ىىل م ى ى ى ى شى ى ى ىىكنلك تيطع ى ى ى ى اتاعى ى ى ىىر ب م ى ى ى ىيبم‬ ‫‪ ‬عتى ى ى ىىي غ مر ى ى ى ى ب ر ى ى ى ى ع‬
‫ة ى ىىغ‬ ‫يمرى ىىكة تو ى ىىل ب ت ى ى بعت ب مطى ىىم شرى ىىكةر يبماتالى ىىكظ بلى ىىك م ى ى ة ةشى ىىت رى ىىنيب‬
‫ب م يتو عملك ةن ام م بت بر‪.‬‬
‫‪ ‬لعى ى ى ى ب ب مى ى ى ى ب عم مى ى ى ى ب مى ى ى ىيبم ب مااى ى ى ى ر ى ى ى ى ى ب ى ى ىىكع ب ما ى ى ىىا ب ى ى ىىم بآل ى ى ىىكم‬
‫ب وكنينعر ب تل عنا ة علك تبت با بث ب شركةر‪.‬‬
‫ب ما عر‪.22‬‬ ‫‪ ‬ب وعك بمتبر ر ب م عمع بك تري يب يب بك‬
‫‪ ‬ب تنر ى ىىع م ى ىىة ب ى ىىكع ب ما ى ىىا عم ى ىىك ع ى ىىا ةم ع ى ىىر ب تاا ى ىىعم اى ى ى يب تو ى ىىعا مى ى ى‬
‫ب بك ل برت عاو‪.‬‬
‫بك م ب عم‪.‬‬ ‫‪ ‬ب مرك مر ل بة ب ب مععبنعر عمك ع ا ب ش ب مت‬
‫‪ ‬عمن ى ىىة ة ى ىىغ شر ى ىىعة ب مى ى ى ب عم بماتال ى ىىكظ بك مب ى ىىك ب مااى ى ى ر ى ىىل ار ى ىىكبو ب ى ىىكا جي‬
‫بمنع وا امك م عمانو ب وعك ب ي نالور اتغ يب ت ا بلك بممت بك اتا‪.‬‬
‫‪ ‬عت ى ى ىىي غ ببى ى ى ى بت ةوى ى ى ى ت ى ى ىىكمع ة ى ى ىىغ ب م ى ى ىىك ت ب مت و ى ى ىىر بى ى ى ى تعا جي ر ى ى ىىت ر بي باى ى ى ى بت‬
‫ب ميبم ي ب وع ب مي ي ة ب م ب ان ي ب ا ع ي جي كت و‪.‬‬
‫ى ىىتا‬ ‫ى ىىو شى ىىلك ة بمب ى ىتبء م ى ى‬ ‫‪ ‬ةن ى ى بنتلى ىىكء ملى ىىك شرى ىىعة ب م ى ى ب عم بي بنتوك ى ىىوا تر ى ى‬
‫بنى ىىو غعى ىىت‬ ‫بممى ىىت بك اى ىىتا بنى ىىكء ة ى ىىغ شى ىىلك ة اى ىىك تة م ى ى ب ماكرى ىىق ب ما ى ىىا تطب ى ى‬
‫‪23‬‬
‫م ع ب ي مب ةن بنتلكء م ة ت بعته‪.‬‬
‫الفرع الثاني ‪ :‬مسؤولية شسيع المداخيل‪.‬‬
‫ع تبى ى ىىت شرى ى ىىعة ب م ى ى ى ب عم ب مى ى ىىكةل ب مرى ى ىىؤيم ب مبكشى ى ىىت ة ى ى ى شرى ى ىىكةر ب م ى ى ى ب عم يب م ى ى ىيبم‬
‫بع ى ى ىىر ةم ى ى ىىو ب متتب ى ى ىىر بى ى ىىك ميبم ب ميمعى ى ىىرا يبكةتبى ى ىىكته ماكرى ى ىىبك‬ ‫ب م ى ى ى اي ى ى ىىو ب بكعتلى ى ىىكا‬
‫معى ىىة ب م ى ىيبم‬ ‫ةىى‬ ‫‪24‬‬
‫ةميمعى ىىك لى ىىي بك تى ىىك ل مرى ىىؤيم باى ىىالر ش اى ىىعر ي م ى ى مك ى ىىو ب ى ىىكا‬
‫ب ت ى ى ى ىىل بايعت ى ى ى ىىو بوى ى ى ى ىىك و ى ى ى ىىكني ‪61.99‬ب مت ى ى ى ى ى بتا ع ى ى ى ى ى مر ى ى ى ىىؤي عر بممى ى ى ى ىتع بك اى ى ى ى ىىتا‬
‫يب م ى ى ى بت بع يب ماكرى ى ىىبع ب مى ى ىىيمعع ا امى ى ىىك ع تبى ى ىىت شرى ى ىىعة ب م ى ى ى ب عم ينيببى ى ىىو مرى ى ىىؤي ع ة ى ى ى‬
‫ى ىىل ا ى ىىن ي و جي ى ىىل‬ ‫ى ىىع ب متتا ى ىىق جي ب م ى ىىكع‬ ‫يب ا ى ىىكا يب‬ ‫يب تعةب ى ىىك‬ ‫بم تعر ى ىىك‬
‫بمتتل ‪.25‬‬ ‫انك ع بمةيب ب اع ع م ي تا‬

‫‪ - 22‬الملحق ‪ ،2‬االعالم باالداء‪.‬‬

‫‪ - 23‬المادة ‪ 41‬من المرسوم ‪ 4.050156‬الصادر في ‪ 4‬من ربيع األول ‪ 3( 0439‬نونبر ‪ ، )6101‬بسن نظام للمحاسبة العمومية للجماعات‬
‫ومؤسسات التعاون بين الجماعات‪.‬‬
‫‪ - 24‬المادة ‪،4‬القانون رقم ‪ 61.99‬المتعلق بتحديد مسؤولية االمرين بالصرف والمراقبين والمحاسبين العموميين‪ ،‬الصادر بتنفيذه الظهير الشريف رقم‬
‫‪ 25.02.1‬الصادر في ‪ 09‬محرم ‪3( 0463‬ابريل ‪ ، )6116‬الجريدة الرسمية عدد ‪ 4999‬بتاريخ ‪.6116/14/69‬‬
‫‪ -25‬المادة ‪ 42‬من المرسوم ‪ 4.050156‬الصادر في ‪ 4‬من ربيع األول ‪ 3( 0439‬نونبر ‪ ، )6101‬بسن نظام للمحاسبة العمومية للجماعات‬
‫ومؤسسات التعاون بين الجماعات‪.‬‬
‫‪03‬‬
‫ع ى ى ىىت ب تا ى ى ى ىتعم با ى ى ىىي ب شرى ى ى ىىعة جي نيبب ى ى ىىو م ى ى ى ى عنع بمو ى ى ىىتت عا ى ى ى ى ته يعع ى ى ىىت ب مك عى ى ى ىىر جي‬
‫ب شى ى ى ا ب ى ىىاي عنت ب ى ىىو ل ى ىىاب ب ن ى ىىتاا بم ى ىىك ب ى ىىك تتبح مى ى ى بمم ى ىىت بك ا ى ىىتا ب ى ى ى بر ى ىىت ع‬
‫ب تالتى ى ى ىىع‬ ‫تجي يععى ى ى ىىت ب ب عى ى ى ىىرا بي بنى ى ى ىىكء ة ى ى ى ىىغ مالى ى ى ىىت ب م بت بى ى ى ىىر تاى ى ى ىىتته با ى ى ى ى ى ع ى ى ى ىىك‬
‫ب مؤ ر‪.‬‬
‫عما ى ى ى ج عااى ى ىىم ب شرى ى ىىعة ب ى ى ىىاي ي ى ى ى ة ى ى ىىع ى ى ىىل ارى ى ىىكبو جي ب ماى ى ىىتح بم عينعتى ى ىىو ة ى ى ىىغ‬
‫ى ىىية ى ىىك تةا ام ى ىىك‬ ‫ى ىىع نكت ى ىىك ةى ى ى‬ ‫ى ىىق من ى ىىو باب اى ىىك ب‬ ‫بةالى ىىكء مى ى ى مر ى ىىؤي عتو بن ى ىىكء ة ى ىىغ‬
‫تبتع ى ىىت ظتي ى ىىو بيلى ى ى عتو‬ ‫عماى ى ى ب عم ى ىىنم ببى ى ىتبء ب ام ى ىىر ة ى ىىغ ي ى ىىو بمار ى ىىك ة ى ىىغ جر ى ىىك‬
‫لى ى ى ى ه ة ى ى ىىك ة ع ى ى ىىو بمنال ى ى ىىر‬ ‫ب مك ع ى ى ىىرا بش ى ى ىىت بم عا ى ى ىىي ب م ى ى ىىم ب ى ى ىىاي ج ى بت ى ى ىىكا مو ى ى ىىت بت‬
‫ب شتي ب منايا ة علك ل ب وكني ‪61.99‬‬ ‫ي‬ ‫ش اعرا يا‬

‫المطلب الثاني‪ :‬مراقبة شسيع المداخيل واالكراهات التي تواجه الشساعة‪.‬‬

‫ع ل ى ى ىىة شر ى ى ىىعة ب مى ى ى ى ب عم م بت ب ى ى ىىر مع ي ى ى ىىر طب ال ى ى ىىت ب يم ا يتيب ل ى ى ىىو بطن ى ى ىىكء ممكتر ى ى ىىر‬
‫ملكمو م ميةر م بما بت ك طب الت ب طكنل ‪.‬‬
‫الفرع االول ‪ :‬مراقبة عمل شسيع المداخيل‪.‬‬
‫ع تب ى ىىت شر ى ىىعة ب مى ى ى ب عم مى ى ى ب ي ل ى ىىر ب وكنينع ى ىىر ماكر ى ىىبك ةميمع ى ىىك ع م ى ىىم ار ى ىىكق‬
‫ب ى ىىكع ب ما ى ىىا ي ى ىىي بك ت ى ىىك ل ع ل ى ىىة ت كب ى ىىر ى ىىاب بم ع ى ىىت ب مك ع ى ىىر يب ماكر ى ىىبعرا ت ى ىىنا‬
‫ب م ى ى ى ب عم يترى ى ىىععت ك‬ ‫ب مى ى ىىك ة ‪ 71‬م ى ى ى ب مترى ى ىىي ‪ 451.17.2‬ة ى ى ىىغ ب تنظى ى ىىع شرى ى ىىكةك‬
‫يةع تلى ىىك مى ىىة ب اكرى ىىق ب ما ى ىىا عا ى ى بت عمعى ىىر مشى ىىتتار يععى ىىر ب ب عى ىىر ييععى ىىت ب مك عى ىىر‬
‫تا ت ا بم ‪.‬‬ ‫اه ب ت عمعر‬ ‫بم ج‬
‫جمى ى ىىك م ى ى ى ب ي لى ى ىىر بم بتعى ى ىىر لى ى ىىي ع لى ى ىىة ر ى ى ى ر ت عرى ى ىىو ب تر ر ى ى ى ل بي بممى ى ىىت‬
‫ب ما ال ى ىىر بك ت كب ى ىىر ة ى ىىغ تى ى ى بعت ب م ى ىىكم ب ى ىىك‬ ‫بك ا ى ىىتا‪ ،26‬ام ى ىىك ع ل ى ىىة ت كب ى ىىر ب لع ى ىىك‬
‫ب ليعر اركبك ‪.‬‬ ‫مطم مالتشعر ي بعتة ب مك عر يب م ك‬
‫ك ى ى ىىر‬ ‫عو ى ى ىىي ب ماكر ى ى ىىق ب ما ى ى ىىا بم بت ب ى ى ىىر ي توع ى ى ىىع ج بء شر ى ى ىىعة ب مى ى ى ى ب عم تاى ى ى ى‬
‫ماكر ى ىىبر‬ ‫و ى ىىكني ب مت ى ى ى برى ى ى نظ ى ىىك‬ ‫ب ماكر ى ىىبر ب منا ى ىىيا ة عل ى ىىك ى ىىل ب م ى ىىك ة ‪79‬‬
‫رى ى ىىنر ‪ 0269‬يعبوى ى ىىغ م ى ى ى‬ ‫ب ت ى ى ىىكي بى ى ىىع ب مكةى ى ىىك‬ ‫يمؤررى ى ىىك‬ ‫مكةى ى ىىك‬ ‫ب ميمعى ى ىىر‬

‫‪ - 26‬نعيمة امويني‪ ،‬القابض واشكالية الرقابة على تنفيذ الميزانية الجماعية بالمغرب‪ ،‬أطروحة لنيل الدكتوراه في القانون العام‪ ،‬كلية الحقوق‬
‫الدارالبيضاء‪ ،‬الموسم الجامعي ‪ ،6114-6113‬ص ‪.003‬‬
‫‪04‬‬
‫اى ى ى ب ماكر ى ىىق ب ما ى ىىا ا م ى ىىك بتتى ى ى ى ا ى ى ى مى ى ىتة يباى ى ى ة ة ى ىىغ بم ى ىىم ى ىىل ا ى ىىم ر ى ىىنر جي‬
‫ب ق م بممت بك اتا يبشام مالك ئ ب وعك ق‪:27‬‬
‫‪ ‬م بت بر ب ان ي يب ماكربر‪.‬‬
‫ت ب تابات يب وع بم تى ي كتت ب م ك اك ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬توعع رعت ب شركةر يج ب لك‪.‬‬
‫يعبو ى ىىغ ة ى ىىغ ب ماكر ى ىىق ب ما ى ىىا ب ب ى ىىكت بمم ى ىىت بك ا ى ىىتا ييعع ى ىىت ب ب ع ى ىىر ييعع ى ىىت ب مك ع ى ىىر‬
‫باى ى ىىم م ك الى ى ىىر ت ى ى ى لى ى ىىب لك جطنى ى ىىكء ةم عى ى ىىر ب م بت بى ى ىىر‪28‬ا امى ى ىىك عمانى ى ىىو بت ى ى ىىكا ب ت ى ى ى ببعت ب االع ى ى ىىر‬
‫ت ى ىىكي بع مط ى ىىم م ك ب ى ىىر ب شر ى ىىعة بى ى ى ة ب مى ى ى ب عم ب ت ى ىىل ى ى ى ع ى ىىت تايع ل ى ىىك ى ىىل‬ ‫بيل ى ىىة اى ى ى‬
‫مام ب مكةر ب تتببعر ل ب ك ة اوي لك ب مك عر‪.‬‬ ‫بم كم ب ما ةا يعام با‬
‫الفرع الثاني ‪ :‬االكراهات التي تواجه شساعة المداخيل‪.‬‬
‫بإل بتة ب بك عى ى ىىر ب ما عى ى ىىر م ميةى ى ىىر‬ ‫ت ى ى ىىتا شرى ى ىىكةر ب م ى ى ى ب عم ة ى ى ىىغ غ ى ى ىتبت بى ى ىىك ل ماينى ى ىىك‬
‫ب م و ى ى ىىكة ة ى ى ىىغ ةكتول ى ى ىىك ى ى ىىاه‬ ‫عكمل ى ى ىىك ب ةمك ل ى ى ىىك ي ب مر ى ى ىىؤي عك‬ ‫تاى ى ى ى مى ى ى ى‬ ‫مى ى ى ى بما بت ى ى ىىك‬
‫يب ترى ىىي ى ىىل جار ى ى ب ظى ىىتياا منلى ىىك‬ ‫ى ى تتلك ة ى ىىغ تااى ىىعم ب يب بى ىىك‬ ‫تا ى ى م ى ى‬ ‫بما بت ى ىىك‬
‫شرى ى ى ىىكةر يج ى ى ى ىىتى تت ى ى ى ى بك كنى ى ى ىىق ب تنظعمى ى ى ىىل‬ ‫مى ى ى ىىك عت ى ى ى ى بك كنى ى ى ىىق ب وى ى ى ىىكنينل ب مى ى ى ىىنظ‬
‫ب لعا ل‪.‬‬
‫الفقر األول ‪ :‬االكراهات القانونية‪.‬‬
‫ب متتب ى ى ىىر بك كنى ى ىىق ب وى ى ىىكنينل يب تى ى ىىل تا ى ى ى م ى ى ى مت ي ع ى ى ىىر‬ ‫ى ى ىىل م ميةى ى ىىر م ى ى ى ب ا ى ى ى يبك‬
‫شركةر ب م ب عم ي ل ‪:‬‬
‫ب يب ى ىىق تي ت ى ىىك‬ ‫ب م ت عى ىىر يب ب ى ى بت‬ ‫كنينعى ىىر تا ى ى ب مى ىىؤ ع‬ ‫‪ ‬ى ىىل غعى ىىكق موتلى ىىعك‬
‫وعى ى ىىك بلى ى ىىاه ب ملى ى ىىك‬ ‫ى ى ىىل ب شرى ى ىىعةا غك بى ى ىىك مى ى ىىك عى ى ىىت ت عى ى ىىع جش ى ى ى كا غعى ى ىىت مى ى ىىؤ ع‬
‫ب ى ىىكبة ب ش ا ى ىىل م ر ى ىىعمك ى ىىل ظ ى ىىم نى ى ى تة ب مى ى ىيبت‬ ‫باع ى ىىث عن ى ىىق ة ى ىىغ ب ت ععن ى ىىك‬
‫ب بشتعر ب مؤ ر‪.‬‬

‫‪ - 27‬المادة ‪ 4.‬من المرسوم ‪ 4.050156‬الصادر في ‪ 4‬من ربيع األول ‪ 3( 0439‬نونبر ‪ ، )6101‬بسن نظام للمحاسبة العمومية للجماعات‬
‫ومؤسسات التعاون بين الجماعات‪.‬‬
‫‪ - 28‬المادة ‪ 4.‬من المرسوم ‪ ،4.050156‬مرجع سابق‪.‬‬
‫‪05‬‬
 ‫ب ما عر رنر ‪.0261‬‬ ‫ايم ب بكعك‬ ‫ب ة غ اركبك‬ ‫ب ما ت ‪ :‬توتعت ب م‬

‫ب ابع ى ىىر تاا ى ىىعم ب ب ى ىىك ل‬ ‫ب شر ى ىىعة ة ى ىىغ بر ى ىىتنالكا بإل ى ى ىتبءب‬ ‫‪ ‬ب تا ى ىىكت ا ى ىىعاعك‬
‫ي ى ىىو ب ى ىىغ بما ى ىتبه ب ب ى ى نل ى ىىل ميب لى ىىر ب ما الى ىىع ب ممتن ى ىىع‬ ‫ب ما ى ىىلا ي لماكنعى ىىر‬
‫ة ى ى ب بءا باعى ىىث عاتالى ىىل بكة ى ى ب جيبمى ىىت ب م ى ى ب عم يتي عللى ىىك ب ى ىىغ ب ى ىىكع ب ما ى ىىا‬
‫بك بء‪.‬‬
‫‪ ‬ا ى ى ى يبر ممكترى ى ىىر ب ماكرى ى ىىق ب ما ى ى ىىا ملكمى ى ىىو ب ت كبعى ى ىىر ةع ى ى ىىر بشرى ى ىىعة ب م ى ى ى ب عما‬
‫اياى ىىك باب نظتنى ىىك ب ى ىىغ اط ى ىتة ب ملى ىىك ب ت ى ىىل عل ى ى ة بلى ىىكا مم ى ىىك ع ى ىىم جمى ىىت عكم ى ىىو‬
‫ب شر ى ىىعة غع ى ىىت‬ ‫ي رى ى ى ع‬ ‫بك تنو ى ىىم ى ىىل ب ى ىىكت ب م بت ب ى ىىر ب ماكنع ى ىىر ى ىىتالاا ار ى ىىكبك‬
‫مت ى ىىكح ب م ى ىىكا بم ى ىىك بك نر ى ىىبر م بت ب ى ىىر ى ىىل ب ى ىىكت ب م ى ىىك ة ‪ 613‬مى ى ى ب متر ى ىىي ب مت ى ى ى‬
‫ب ة ى ى ىىغ‬ ‫ب تتببعى ى ىىر يم ميةكتلى ى ىىك عشى ى ىىعت توتعى ى ىىت ب م ى ى ى‬ ‫بنظى ى ىىك ماكرى ى ىىبر ب مكةى ى ىىك‬
‫لاب ب ني م ب م بت بر‪.29‬‬ ‫لي و ‪ 68%‬م ب مكةك‬ ‫اركبك‬
‫ى ى ى ىىو م تلى ى ى ىىك‬ ‫‪ ‬تب عى ى ى ىىر ب شرى ى ى ىىعة عمى ى ى ىىت بك اى ى ى ىىتا ى ى ى ىىل ب ى ى ى ىىكت ب تر رى ى ى ىىم بإل بتي ت‬
‫ب تى ى ىىل ى ى ى تمى ى ىىكت ة عى ى ىىو ماكبى ى ىىكة ب ى ى ىىا ب م ى ى ى عنع ممى ى ىىك عى ى ىىؤطت‬ ‫ى ى ىىبنا ب لى ى ىىني ك‬
‫ر بك ة غ مت ي عر ب نظك ب بك ل ب ما ل‪.‬‬
‫الفقر الثانية ‪ :‬االكراهات التن يمية‪.‬‬
‫عا ى ىىل شر ى ىىكةر‬ ‫ب ما ع ى ىىر يل ى ىىة تنظ ى ىىع‬ ‫تغى ى ى ماكي ى ىىر ب و ى ىىكني ‪ 47.06‬ب مت ى ى ى بك بكع ى ىىك‬
‫ب مى ى ى ب عما يا ى ى ى بتور ى ىىعملك ب ى ىىغ ط ى ىىعث ما ى ىىك م ط ماى ى ى ار ب ية ى ىىكءا ماى ى ى ار ب تاا ى ىىعما‬
‫ا بم بنى ى ىىو ة ى ى ىىغ ب مرى ى ىىتيى ب م ى ى ىىل بوى ى ىىل ب ى ى ىىا ب شرى ى ىىع ع‬ ‫ما ى ى ى ار ب م بت بى ى ىىر يب منكعةى ى ىىك‬
‫ع م ى ى ىىي ب ى ى ىىع مل ى ى ىىك لاا ى ى ىىكء ياا ى ى ىىت ب ية ى ى ىىكء ب لى ى ى ىتعبل يب تا ى ى ىىالعر يب تاا ى ى ىىعم يمرى ى ى ى‬
‫ب رى ى ى ى ع ا ى ى ىىل ى ى ىىت يبل ى ى ىىم مبى ى ى ى ج ب الا ى ى ىىم ب ى ى ىىع مل ى ى ىىك بمم ى ى ىىت بك ا ى ى ىىتا يب ماكر ى ى ىىق‬
‫مع ى ى ىىت ب الا ى ى ىىم ب ى ى ىىع مل ى ى ىىك تا عى ى ى ى‬ ‫ا با ة ى ى ىىغ اى ى ى ى ع ‪ 60%‬مى ى ى ى ب مكة ى ى ىىك‬ ‫‪30‬‬
‫ب م ى ى ىىيمل‬
‫ب ية ى ى ىىكء يمل ى ى ىىك بمر ى ى ىىت عاا بكمل ى ى ىىك ر ب ى ى ىىغ غع ى ى ىىكق ب تنر ى ى ىىع ب ى ى ىىع شر ى ى ىىكةر ب مى ى ى ى ب عم‬
‫‪ - 29‬تقرير المجلس األعلى للحسابات حول الجبايات المحلية لسنة ‪،610.‬ص‪..4‬‬
‫‪ - 30‬تقرير المجلس األعلى للحسابات مرجع سابق‪ ،‬ص‪..3‬‬
‫‪06‬‬
‫ب مت وى ى ىىر‬ ‫ى ى ىىتى مطى ى ىىم ب شى ى ىىت ر بإل بتعى ى ىىر ممى ى ىىك عاى ى ىىيم ي تاعى ى ىىع ب م عى ى ىىك‬ ‫يب ماى ى ىىك م ب‬
‫بى ىىك م عمع بى ى ى بء ب تر ى ىىي ب ش ى ىىلء ب ى ىىاي ع ى ىىؤ ي ب ى ىىغ ل ى ىىعك مى ى ى ب عم ة ى ىىغ ععن ى ىىر ب مكة ى ىىر‬
‫ب تتببعر‪.31‬‬
‫يةى ى ىىكء يتاى ى ىىالعر‬ ‫ب تى ى ىىل توى ى ىىي بلى ى ىىك شرى ى ىىكةر ب م ى ى ى ب عم م ى ى ى تا ع ى ى ى‬ ‫ى ى ىىتغ ت ى ى ى ب م عى ى ىىك‬
‫بم جنل ى ىىك تالتو ى ىىت ى ىىل غك ى ىىق ب اع ى ىىك ب ى ىىغ ب ير ى ىىك م ب ل ى ىىتيتعر‬ ‫رى ى ى ع‬ ‫يتاا ى ىىعم يمرى ى ى‬
‫ممكتر ى ىىر ى ىىاه ب مل ى ىىك مى ى ى ماكت ى ىىق مع م ى ىىرا ا ى ىىنك ع ا ع ع ى ىىر يج لى ى ىعة ايبر ى ىىعق يير ى ىىك م‬
‫تنو ى ىىم مى ى ى م بتا ى ىىع ب تاا ى ىىعم ب ى ىىغ مو ى ىىت ب شر ى ىىكةر‪32‬ا بكإلل ى ىىك ر ب ى ىىغ غع ى ىىكق جي ن ى ىىي مى ى ى‬
‫ب ت ى ى ىىل عتوكل ى ى ىىينلك يم ى ى ىىك عععى ى ى ى‬ ‫نظى ى ى ى بت ل بع ى ى ىىر ب ت يعل ى ى ىىك‬ ‫‪33‬‬
‫ب تشى ى ى ى عة ما ال ى ى ىىع بك شر ى ى ىىكةر‬
‫ى ىىعم مى ى ىعبي تل مل ى ىىكمل‬ ‫بمم ى ىىت ت وعى ى ى ب ى ىىي غع ى ىىكق ب ت ى ىىكمع ةى ى ى ب م ى ىىك ت ب ى ىىاي عل ى ىىم‬
‫مرؤي عتل ب ش اعر يب مك عر‪.‬‬

‫خاتمة‬
‫ى ى ىىعم اى ى ىىم مكرى ى ىىب عما ى ى ى ب وى ى ىىيم ب شرى ى ىىكةر ب م ى ى ى ب عم ت تبى ى ىىت ب ماى ى ىىت ب ركرى ى ىىل‬ ‫م ىىى‬
‫ب ما ع ى ىىرا اى ى ى ب يب ى ىىة عب ى ىىع ب ى ىىعء جنل ى ىىك ت ى ىىكنل مى ى ى م مية ى ىىر‬ ‫م ع ى ىىر تاا ى ىىعم ب بكع ى ىىك‬
‫ك عتل ى ى ىىك‬ ‫ب وكنينع ى ى ىىرا ب تنظعمع ى ى ىىرا ب بشى ى ى ىتعر يب ي عر ى ى ىىتعاعر يب ت ى ى ىىل تاى ى ى ى مى ى ى ى‬ ‫مى ى ى ى بما بت ى ى ىىك‬
‫لى ىىك غعى ىىت ى ىىك تة ة ى ىىغ ب وعى ىىك بك ملى ىىك ب مني ى ىىر بلى ىىك ة ى ىىغ جامى ىىم ي ى ىىوا ى ىىاب جاى ىىبم م ى ى‬ ‫يت‬
‫ب ى ىىعع ب تالاعى ىىت ى ىىل ت ع لى ىىك يتا ى ى عطلك ةبى ىىت تماعنلى ىىك م ى ى ب يرى ىىك م ب لى ىىتيتعر عشى ىىتنكم ى ىىل‬
‫نا ى ى ى ىىت ب بش ى ى ى ىىتي يتاالعى ى ى ى ىعه‬ ‫جار ى ى ى ى ب ظ ى ى ى ىىتيا يم بت ى ى ى ىىر ب نا ى ى ى ىىيا ب وكنينع ى ى ى ىىر ب م ى ى ى ىىؤ تة‬
‫اتمى ى ىىك ة ى ى ىىغ ا ى ى ى م ى ى ى ب عم‬ ‫ام ى ى ى م جركرى ى ىىل ت ى ى ىىيعت ب شرى ى ىىكةر ب شى ى ىىلء ب ى ى ىىاي رى ى ىىعن ا‬
‫ب مكةر يبرتوع لك ب مك ل‪.‬‬

‫‪ - 31‬محمد المودن‪ ،‬تأهيل شساعة المداخيل الجماعية مدخل لتطوير اإلدارة الجبائية المحلية‪ ،‬مرجع سابق‪ ،‬ص ‪.26‬‬
‫‪- 32‬تقرير المجلس األعلى للحسابات‪ ،‬مرجع سابقن ص ‪..4‬‬
‫‪ - 33‬مقابلة مع رئيس مصلحة التحصيل لجماعة سال بتاريخ ‪.6101/06/13‬‬
‫‪07‬‬
‫امللحق ‪28 :‬‬

‫‪08‬‬
‫امللحق ‪20 :‬‬

‫‪09‬‬
‫امللحق ‪20 :‬‬

‫‪21‬‬
‫امللحق ‪24 :‬‬

‫‪20‬‬
22
‫امللحق ‪25 :‬‬

‫‪23‬‬
‫امللحق ‪20:‬‬

‫‪24‬‬
‫امللحق ‪27 :‬‬

‫‪25‬‬
‫امللحق ‪21 :‬‬

‫‪26‬‬
 ‫المراجع‪:‬‬

‫الكتب‪:‬‬

‫‪ ‬كريم لحرش‪ ،‬النظام الجبائي المغربي(في ضوء الممارسة العملية ووقائع االجتهاد القضائي)‪،‬‬
‫مطبعة طوب بريس‪ ،‬الطبعة االولى‪.0202‬‬
‫‪ ‬المهدي بنمير‪ ،‬الجماعات المحلية والممارسة المالية بالمغرب‪ ،‬سلسلة الالمركزية والجماعات‬
‫المحلية‪ ،‬المطبعة والوراقة الوطنية‪ ،‬مراكش ‪،0993‬‬

‫أطروحات‪:‬‬
‫‪ ‬نعيمة امويني‪ ،‬القابض واشكالية الرقابة على تنفيذ الميزانية الجماعية بالمغرب‪ ،‬أطروحة لنيل‬
‫الدكتوراه في القانون العام‪ ،‬كلية الحقوق الدارالبيضاء‪ ،‬الموسم الجامعي ‪.0222-0222‬‬

‫المقاالت‪:‬‬

‫‪ ‬محمد المودن‪ ،‬تأهيل شساعة المداخيل الجماعية مدخل لتطوير اإلدارة الجبائية المحلية‪ ،‬مجلة‬
‫القانون المغربي‪ ،‬عدد ‪ ،22‬دجنبر ‪.0202‬‬

‫القوانين‪:‬‬

‫القانون رقم ‪ 39.07‬بسن أحكام انتقالية فيما يتعلق ببعض الرسوم والحقوق والمساهمات واالتاوى‬ ‫‪‬‬
‫المستحقة لفائدة الجماعات المحلية‪ ،‬الصادر بتنفيذه الظهير الشريف رقم ‪ 02..2..20‬بتاريخ ‪02‬‬
‫من ذي الحجة ‪ 0.(0201‬ديسمبر ‪ ، )022.‬جريدة رسمية عدد ‪ 99.0‬الصادر يوم ‪ 20‬دجنبر‬
‫‪.022.‬‬
‫القانون ‪ 47.06‬المتعلق بجبايات الجماعات المحلية‪ ،‬الصادر بتنفيذه الظهير الشريف رقم‬ ‫‪‬‬
‫‪ 195.07.01‬الصادر في ‪ 0.‬من ذي القعدة ‪22(0201‬نونبر ‪.)022.‬‬
‫القانون رقم ‪ 61.99‬المتعلق بتحديد مسؤولية االمرين بالصرف والمراقبين والمحاسبين العموميين‪،‬‬ ‫‪‬‬
‫الصادر بتنفيذه الظهير الشريف رقم ‪ 25.02.1‬الصادر في ‪ 0.‬محرم ‪2( 0202‬ابريل ‪، )0220‬‬
‫الجريدة الرسمية عدد ‪ 2...‬بتاريخ ‪.0220/22/0.‬‬
‫القانون ‪ 15.97‬بمثابة مدونة تحصيل الديون العمومية‪ ،‬الصادر بتنفيذه الظهير الشريف رقم‬ ‫‪‬‬
‫‪ 175.00.1‬الصادر في ‪ 01‬محرم ‪2( 0200‬ماي ‪ )0222‬الجريدة الرسمية عدد ‪ 2122‬بتاريخ ‪01‬‬
‫صفر ‪( 0200‬فاتح يونيو ‪.)0222‬‬
‫القانون ‪ 22.1.‬يحدد بموجبه نظام للضرائب المستحقة للجماعات المحلية وهيئاتها‪ ،‬الصادر بتنفيذه‬ ‫‪‬‬
‫الظهير الشريف رقم ‪ 187.89.1‬الصادر في ‪ 00‬من ربيع االخر ‪ 00(0202‬نوفمبر ‪،)0.1.‬‬
‫الجريدة الرسمية عدد ‪ 2202‬بتاريخ ‪.0.1./00/22‬‬

‫‪27‬‬
 ‫المراسيم‪:‬‬

‫‪ ‬المرسوم ‪ 290.0..0‬الصادر في ‪ 2‬من ربيع األول ‪ 2( 022.‬نونبر ‪ ، )020.‬بسن نظام للمحاسبة‬

‫العمومية للجماعات ومؤسسات التعاون بين الجماعات‪.‬‬
‫‪ ‬المرسوم ‪ 220.2..0‬الصادر في ‪ 0.‬من محرم ‪ 2( 0220‬يناير‪ ، )0202‬بسن نظام للمحاسبة‬
‫العمومية للجماعات المحلية ومجموعاتها‪.‬‬
‫الدوريات‪:‬‬
‫يتعر ي بعتة ب ب عر ة ‪ 0‬بتكتعخ ‪ 3‬عنكعت‪.6791‬‬ ‫‪‬‬

‫التقارير‪:‬‬
‫‪ ‬تقرير المجلس األعلى للحسابات حول الجبايات المحلية لسنة ‪.0209‬‬

‫المقابالت‪:‬‬
‫‪ ‬مقابلة مع السيد رئيس مصلحة التحصيل السيد يوسف الوهابي بجماعة سال بتاريخ ‪:‬‬
‫‪.1322/21/30‬‬

‫‪28‬‬
 ‫الفهرس‬

‫ب االار‬ ‫ب ماتيى‬
‫‪20‬‬ ‫مو مر‬
‫‪27‬‬ ‫ب مباث ب يم‪ :‬ب كت بشتنكم شركةر ب م ب عم ب م منظيمر بإل بتة ب بك عر ب ما عر‪.‬‬
‫‪27‬‬ ‫ب ما عر‬ ‫بكعك‬ ‫ب م ق ب يم ‪:‬ب ت عت ب وكنينل يب توتل‬
‫‪21‬‬ ‫ب ما عر‬ ‫بكعك‬ ‫ب الت بميم ‪:‬ب ت عت ب وكنينل‬
‫‪29‬‬ ‫ب ما عر‬ ‫ب الت ب طكنل ‪ :‬ب تنظع ب تونل تااعم ب بكعك‬

‫‪29‬‬ ‫ب الوتة بمي غ ‪:‬ب تااعم ب م تم ة غ جيبمت ب م ب عم‬

‫‪27‬‬ ‫ب الوتة ب طكنعر ‪ :‬ب رك عق ب اليتعر ل ةم عر ب تااعم‬
‫‪27‬‬ ‫ب م ق ب طكنل‪ :‬بإل كت ب وكنينل شركةر ب م ب عم‬
‫‪62‬‬ ‫ب الت ب يم‪ :‬تبت با بث شركةر ب م ب عم‬
‫‪66‬‬ ‫ب الت ب طكنل‪ :‬تبت ت عع شرعة ب م ب عم‬
‫‪60‬‬ ‫ب تل تيب و ب شركةر‬ ‫شرعة ب م ب عم يبما بت ك‬ ‫ب مباث ب طكنل‪ :‬مرؤي عك‬
‫‪60‬‬ ‫شرعة ب م ب عم‬ ‫ب م ق ب يم‪ :‬ملك يمرؤي عك‬
‫‪63‬‬ ‫ب الت ب يم ‪:‬ملك شرعة ب م ب عم‬
‫‪67‬‬ ‫ب الت ب طكنل ‪ :‬مرؤي عر شرعة ب م ب عم‬
‫‪67‬‬ ‫ب تل تيب و ب شركةر‬ ‫ب م ق ب طكنل‪ :‬م بت بر شرعة ب م ب عم يبما بت ك‬
‫‪67‬‬ ‫ب الت بميم ‪ :‬م بت بر ةمم شرعة ب م ب عم‬
‫‪61‬‬ ‫ب تل تيب و شركةر ب م ب عم‬ ‫ب الت ب طكنل ‪ :‬بما بت ك‬
‫‪61‬‬ ‫ب وكنينعر‬ ‫ب الوتة ب ي غ‪ :‬بما بت ك‬
‫‪61‬‬ ‫ب تنظعمعر‬ ‫ب الوتة ب طكنعر ‪ :‬بما بت ك‬
‫‪69‬‬ ‫كتمر‬
‫‪69‬‬ ‫ب معا‬
‫‪09‬‬ ‫ب م بت ة‬
‫‪07‬‬ ‫ب اللت‬

‫‪29‬‬