7

ARALING PANLIPUNAN
Sariling Linanging Modyul
Ikaapat na Markahan
Modyul: 1-7

Division of Angeles City

 ARALING PANLIPUNAN 7

Pangalan: Linggo: 1-2

Seksyon: Modyul: 1

Paksa: Kolonyalismo at Imperyalismo ng mga Kanluranin sa Unang Yugto ng

Ika-16-Ika-17 siglo

Layunin: (Most Essential Learning Competencies)

*Nasusuri ang mga dahilan, paraan at epekto ng kolonyalismo at

imperyalismo ng mga Kanluranin sa unang yugto (ika-16 at ika-17 siglo)
pagdating nila sa Silangan at Timog- Silangang Asya

Panimula/Susing Konsepto

Kolonyalismo at Imperyalismo sa Silangang Asya

Ang mga kanluranin ay may mahabang kasaysayan ng pakikipag-

ugnayan sa mga bansang nasa Silangan. Dahil dito, nalantad sa kanila ang
kayamanan at karangyaan ng Silangan kaya ninais nila itong sakupin. Subalit
dahil sa matatag na pamahalaan ng mga bansa, hindi ito gaanong
naapektuhan.
Ang bansang Portugal ay isa sa mga bansang naghangad na magtayo
ng kolonya sa Silangang Asya lalo na sa Tsina. Dahil dito, napasakamay nito
ang daungan ng Macao at Formosa (Taiwan). Subalit hindi nagtagal ang
pananakop ng Portugal sa mga daungan.
Sa ikalawang bahagi ng imperyalismo, maraming bansa ang nagnais na
masakop ang Tsina.

Kolonyalismo at Imperyalismo sa Timog-Silangang Asya

Ang mga bansa naman sa Timog Silangang Asya ay iba ang naging
sitwasyon. Karamihan sa mga daungan dito ay napasakamay ng mga
kanluranin. Ang mga produktong pampalasa ang nagtulak sa kanila na sakupin
ang mga bansa sa rehiyon. Nanguna ang Portugal at Espanya sa pananakop
ng mga lupain. Nang lumaon ay nakibahagi na rin ang Netherlands na
magtayo ng kanilang kolonya sa Timog Silangang Asya na sinundan ng England
at France.

Mga Bansa sa Timog Silangang Asya na Nasakop ng mga Kanluranin

Pilipinas
Sumakop: Espanya

Mga Lugar na Nasakop: halos buong kapuluan ng Pilipinas maliban sa ilang

bahagi ng Mindanao.
Dahilan: dahil sa mga natural na kayamanan ng bansa tulad ng ginto at iba
pang mineral at mga daungan nito tulad ng sa Maynila na mainam sa
kalakalan.

Paraan ng Pananakop: unang dumating sa bansa si Ferdinand Magellan na

isang Portuges noong Marso 16, 1521 subalit nabigo siyang sakupin ang bansa
at napatay siya sa isang labanan sa Mactan. Makaraan ang ilang taon,
nagpadala ang Hari ng Espanya ng ekspedisyon upang tuluyang sakupin ang
Pilipinas sa pamumuno ni Miguel Lopez de Legazpi. Matagumpay niyang
nasakop ang bansa sa pamamagitan ng pakikipagsanduguan sa mga lokal na
pinuno at paggamit ng dahas. Dahil dito, naitayo ang unang pamayanang
Kastila sa Cebu noong Abril 27, 1565. Mula dito ay tuluyang nasakop ang iba
pang bahagi ng bansa tulad ng Maynila kung saan ang kanyang daungan ay
naging tanyag bansa at sa buong Asya. Nakatulong din ang pagpapalaganap
ng relihiyong Kristiyanismo dahil niyakap ng mga katutubo ang bagong
relihiyon. Ang pagpapatupad ng patakarang reduccion na naglalayong
mailipat ang mga naninirahan sa malalayong lugar sa sentro ng bayan upang
matiyak ang kanilang kapangyarihan sa kolonya. Natuklasan din ng mga
Kastila na mayaman sa ginto ang Pilipinas lalo na sa lugar tulad ng
Ilocos, Camarines, Cebu, at Butuan.
Mga Patakarang Ipinatupad ng mga Kastila sa Pilipinas

1. Pangkabuhayan
a. Tributo – pagbabayad ng buwis ng katutubo sa mga Kastila. Ilan sa
mga maaaring ipambayad nila ay ginto, mga produkto at mga ari-
arian.
 b. Monopolyo – pagkontrol sa kalakalan tulad ng pagbebenta ng mga
produktong nabili sa Europa at pagbebenta ng mga produkto ng
Asya sa Europa.
c. Polo Y Servicios – ito ay sapilitang pagtatrabaho ng mga lalaking
edad 16-60 taon sa mga gawaing pambayan tulad ng pagtatayo
ng mga gusali, simbahan at paggawa ng mga barko.

2. Pampolitika
a. Sentralisadong Pamamahala – pamamahala sa bansa ng isang
Gobernador Heneral na kinatawan ng Hari ng Espanya sa bansa.
Dahil dito, nawalan ng kontrol sa pamamahala ang mga katutubo sa
kanilang mga nasasakupan. Kasama ng Gobernador Heneral ang
Alcalde Mayor/Corregidor, gobernadorcillo at Cabiza de Barangay sa
pamamahala sa bansa.
b. Simbahang Katoliko – naging makapangyarihan ang mga paring
Espanyol at kura paroko sa mga pamayanan.
3. Pangkultura

a. Pagpapalaganap ng Kristiyanismo – niyakap ng mga katutubo ang

Kristiyanismo dahil sa ipinapatay ng mga Kastila ang mga pinuno ng
mga katutubong paniniwala. Madaling napasunod ng mga Kastila
ang mga katutubo.
b. Wika at mga Pagdiriwang – natutong magsalita ang mga katutubo
ng wikang Kastila. Idinaos din ang ibat ibang mga pagdiriwang ng
mga pista tulad ng Santacruzan, Araw ng mga patay at pasko. Ang
mga pagdiriwang na ito ay nakatuon sa relihiyon.

Mga Bansa sa Timog Silangang Asya na Nasakop ng mga Kanluranin

INDONESIA
Sumakop: Portugal, Netherlands, at England
Mga Lugar na Sinakop:
Ternate sa Moluccas: nasakop ng Portugal

Amboina at Tidore sa Moluccas: inagaw ng Netherlands mula sa Portugal

Batavia (Jakarta): nasakop din ng Netherlands
Dahilan ng Pananakop: mayaman sa mga pampalasa, mga sentro ng
kalakalan at maayos na daungan.
Paraan ng Pananakop: dahil sa paghahangad sa mga pampalasa, narating ng
Portugal ang Ternate sa Moluccas noong 1511. Nagtayo sila ng himpilan ng
kalakalan dito at nagsimulang palaganapin ang relihiyong Kristiyanismo. Pinaalis
ng mga Dutch ang mga Portuges noong 1655 at sinakop ang mga isla ng
Amboina at Tidore sa Moluccas gamit ang mas malakas na puwersang
pandigma. Upang mapanatili ang kanilang kapangyarihan, nakipag-alyansa
ang mga Dutch sa mag local na pinuno ng Indonesia. Gumamit din sila ng
divide and rule policy (isang paraan ng pananakop kung saan ay pinag-aaway
away ng mananakop ang mga lokal na pinuno o mga naninirahan sa isang
lugar, ginagamit naman ng mga mananakop ang isang tribo upang masakop
ang ibang tribo) upang mapasunod at masakop ang mga nabanggit na isla.
Dahil dito, nagkaroon ng monopolyo sa kalakalan ng mga pampalasa galing
sa Moluccas tulad ng cloves, nutmeg at mace ang mga Dutch. Lalo pang
napatatag ng Netherlands ang monopolyo nang itatag nito ang Dutch East
India Company. Ito ay itinatag ng pamahalaan ng Netherlands noong 1602
upang pag-isahin ang mga kompanya na nagpapadala ng paglalayag sa
Asya. Pinahintulutan ng Dutch East India Company na magkaroon ng sariling
hukbo na magtatanggol laban sa mga pirata, magtayo ng daungan sa mga
lupang nasasakop, at makipagkasundo sa mga lokal na pinuno ng mga bansa
sa Asya. Binigyan din ito ng karapatan ng pamahalaan ng Netherlands na
manakop ng mga lupain. Nakontrol ng Dutch East India Company ang spice
trade sa Timog-Silangang Asya na nagpayaman sa bansang Netherlands.
Pansamantalang nakuha ng England ang Moluccas dahil sa epekto ng
Napoleonic Wars subalit naibalik din ito sa mga Dutch matapos ang digmaan.

Gawain 1. I-Mapa Mo
Panuto: Kopyahin sa sagutang papel ang dayagram sa ibaba at punan ng
angkop na mga salita na may kaugnayan sa konsepto.
 Kolonyalismo

Imperyalismo

Gawain 2:
Panuto: Punan ng angkop na datos ang talahanayan. Gawin ito sa sagutang
papel.

Pilipinas Indonesia
Sumakop: Sumakop:

Lugar na sinakop: Lugar na nasakop:

Dahilan ng Pananakop: Dahilan ng Pananakop:

Resulta ng Pananakop: Resulta ng Pananakop:

Epekto: Epekto:
Gawain 3:
Panuto: Ihambing ang Pilipinas at Indonesia na naging bahagi ng imperyalismo
at kolonyalismo ng mga Kanluranin.

Pilipinas Indonesia

. .
 ARALING PANLIPUNAN 7

Pangalan: Linggo: 3

Seksyon: Modyul: 2

Paksa: Nasyonalismo sa Silangan at Timog-Silangang Asya

Layunin: (Most Essential Learning Competencies)

*Nasusuri ang mga salik, pangyayaring at kahalagahan ng nasyonalismo

sa pagbuo ng mga bansa sa Silangan at Timog- Silangang Asya

Panimula (Susing Konsepto)

Pag-unlad ng Nasyonalismo sa Silangang Asya

Mao Zedong Sun Yat Sen Emperador Mutsuhito

(https://int.search.myway.com/search/AJimage.jhtml?&n=78684a65&p2=%5E0D%5Echr999%5EBETA02%5E&pg=AJimage&pn=1&ptb=0201C571-7F53-
4364-8A4C-E86DC4DF3835&qs=&searchfor=nationalism+in+east+asia&si=&ss=sub&st=tab&tpr=sbt&trs=wtt&imgs=1p&filter=on&imgDetail=true)
 Hindi man tuwirang nasakop ng mga kanluranin, dumanas ng maigting
na imperyalismo ang Silangang Asya lalo na noong ika-8 siglo. Patunay nito ang
ang pagpapatupad ng sphere of influence sa China at ang Open Door Policy
ng Amerika sa Japan. Ang imperyalismong kanluranin sa Silangang Asya ay
nagdulot ng epekto sa kabuhayan, pamahalaan, lipunan, at kultura ng mga
Asyano. Sinikap ng mga Tsino at Hapones na labanan ang imperyalismong
kanluranin dahil sa masamang naging epekto nito sa kanilang pamumuhay.
Ang mithiin nila na maging malaya ang nagbunsod sa pag-usbong ng
nasyonalismo sa Silangang Asya.

Pag-unlad ng Nasyonalismo sa China

Nang matalo ng Great Britain ang China sa Unang Digmaang Opyo
noong 1839-1842 at sa France noong Ikalawang Digmaang Opyo noong 1856-
1860, nawalan ng kontrol ang China sa kanyang bansa. Bunga nito, nilagdaan
ang Kasunduang Nanking (1843) at Kasunduang Tiensin (1858) na naglalaman
ng mga probisyon na hindi patas para sa mga Tsino.
Upang ipahayag ang kanilang pagtutol mula sa panghihimasok ng mga
dayuhan, nagsagawa ng dalawang rebelyon ang mga Tsino. Ito ay ang
Rebelyong Taiping (Taiping Rebellion) noong 1850 at Rebelyong Boxer (Boxer
Rebellion) noong 1900.

Rebelyong Taiping

(http://www.battle-of-qurman.com.cn/e/hist.htm)
Pinamunuan ni Hung Hsiu Ch’uan (Hong Xiuquan) ang Rebelyong Taiping laban
sa dinastiyang Qing na pinamumunuan ng mga dayuhang Manchu. Layunin ng
rebelyong ito na mapabagsak ang dinastiyang Qing upang mapahinto na ang
pamumuno ng mga dayuhan sa kanilang bansa. Hangad din ng rebelyon na
mabago ang lipunang Tsino tulad ng pagkakapantay-pantay ng Karapatan
para sa kababaihan at pagpapalit ng mga relihiyong Confucianismo at
Buddhism sa relihiyong Kristiyanismo.
Napahinto ang rebelyon nang magapi ito ng Dinastiyang Qing sa tulong
ng mga British at French. Ang Rebelyong Taiping ay itinuturing na isa sa mga
madugong rebelyon sa kasaysayan ng China kung saan mahigit sa 20 miyong
Tsino ang namatay.

Rebelyong Boxer

(Beijing Castle Boxer Rebellion 1900 FINAL courtesy copy.jpg)

 Ang Rebelyong Boxer ay nagsimula noong 1899 dahil sa paghihimagsik
ng mga miyembro ng samahang I-Ho Ch’uan o Righteous and Harmonious Fists
na may kasanayan sa gymnastic exercise. Bukod sa pagtuligsa sa korapsyon,
layunin ng rebelyon na patalsikin ang lahat ng mga dayuhang nasa China.

Pinaslang nila ang misyonerong Kristiyano at mga Tsino na naging deboto

ng relihiyong Kristiyanismo. Mula sa probinsya, kumalat ang rebelyon hanggang
sa Peking sa Beijing. Upang maprotektahan ang kani-kanilang mga
mamamayan at masupil ang rebelyon, nagpadala ng mahigit 2,100 na mga
sundalo ang Amerika, Britanya, Russia, France, Italy at Japan. Nagapi ang mga
boxers at nabawi ng mga imperyalista ang Peking noong Agosto 14, 1900.
Dahil sa pagkabigo ng Rebelyong Taiping at Boxer, nagpatuloy ang
pamamahala ng mga dayuhan sa China. Nang mamatay si Empress Dowager
Tzu Hsi noong 1908, lalong lumala ang sitwasyon ng kahirapan sa China. Si Henry
Puyi ay itinuturing ng mga kanluranin na huling emperador ng dinastiyang Qing
(Manchu) at itinuturing din na huling emperador ng China ng reporma.
Mga Ideolohiya sa China
Demokrasya sa China

Ang pagbagsak ng dinastiyang Manchu ang nagwakas sa paghahari ng

mga dinastiya sa China. Naging malaking hamon sa mga Tsino ang pagpili sa
mga mamumuno kahalili ng mga emperador.
Sa panahong ito ng kaguluhang pampolitika at kawalan ng pagkakaisa
nakilala si Sun Yat Sen na nakapag-aral sa Hawaii at Hongkong Medical School.
Isinulong niya ang tatlong prinsipyo:
1. San min-chu-I (nasyonalismo)
2. Min-tsu-chu-I (demokrasya)

3. Min-sheng-chu-I (kabuhayang pantao)

Binigyan-diin ni Sun na ang pagkakaisa ng mga Tsino ang susi sa tagumpay
laban sa mga imperyalistang dayuhan. Naging ganap ang pamumuno ni
Sun nang pamunuan niya ang mga Tsino sa pagpapatalsik sa mga Manchu
sa naganap na Double Ten Revolution noong Oktubre 10, 1911. Tinawag
itong Double Ten dahil naganap ito sa ikasampung araw ng ikasampung
buwan ng taon. Sa araw na ito din naitatag ang bagong Republika ng
China. Dahil sa tagumpay na ito, itinalaga si Sun bilang pangulo ng bansa
noong Oktubre 29, 1911 kung saan tinagurian siyang “Ama ng Republikang
Tsino”. Itinitag ni Sun ang Partido Kuomintang o Nationalist Party. Naging
batayan ng pamumuno ni Sun ang paggamit ng konsiliasyon (conciliation)
at pagkakasundo (compromise) upang maiwasan ang alitan at maisulong
ang kaunlaran ng bansa. Naniniwala rin siya na dapat pagtuunan ng pansin
ang regulasyon ng puhunan (regulation of capital) at pantay-pantay na
pag-aari ng lupa (equalization of land ownership). Hindi naniniwala si Sun na
kailangan ang tunggalian ng mga uri o class struggle upang makamit ang
pagkakaisa, kaayusang panlipunan, at kaunlarang pang-ekonomiya.
Nang mamatay si Sun Yat Sen noong Marso 12, 1925, humalili si Heneral
Chiang Kai-Shek bilang pinuno ng Partido Kuomintang kung saan
ipinagpatuloy ng Kuomintang ang pagkikipaglaban sa mga warlords
(nagmamay-ari ng lupa na may sariling sandatahang lakas). Matapos
magapi ang mga warlords, hinarap ng Kuomintang ang isa pang kalaban –
ang pagpasok ng katunggaling ideolohiya sa China-ang komunismo na
ipinalaganap ni Mao Zedong.

Ideolohiyang Komunismo sa China

Pangalan: Sun Yat-Sen Araw ng Kapanganakan:

Pangalan: MaoNobyembre
Zedong 12, 1886 Lugar: Guangdong Edukasyon: M
Araw ng kamatayan: March 12, 1925Araw ng Kapanganakan: Disyembre 26, 1893
Lugar: Hunan
Edukasyon:
Education, Fourth Normal School of Changsa
Ideolohiya: Komunismo
Partido: Kunchantang
Taguri o Pagkakakilanlan: Ama ng Komunismo sa Tsina
Araw ng kamatayan: March 12, 1925
Ideolohiyang Komunismo sa China
Ang pagpasok ng ideolohiyang komunismo sa China ay nagsimula noong 1918.
Naging tanyag ang komunismo sa China sa pamumuno ni Mao Zedong. Galing
sa pamilya ng magbubukid sa probinsiya ng Hunan. Isinulong niya ang prinsipyo
ng komunismo tulad ng tunggalian ng uring manggagawa o proletariat laban
sa uri ng kapitalista o bourgeois. Sa tunggalian na ito, naniniwala ang mga
komunista na mananaig ang mga manggagawa at maitatag ang isang
lipunang sosyalista. Sa lipunang ito, ang estado ang siyang hahawak sa lahat
ng pag-aari ng bansa.
Upang ganap na maisulong ang kanilang ideolohiya, itinatag ni Mao
Zedong kasama ang iba pang komunistang Tsino ang Partido Kunchantang
noong 1921. Lalo pang lumakas ang komunistang Tsino sa pagdating ng Russia
advisers sa Canton. Lumalaganap ang ideolohiya hindi lamang sa mga
pangkaraniwang mga magsasaka at mangagawa kundi pati na rin sa mga
opisyal ng pamahalaan at sa grupo ng mga edukadong Tsino. Maraming Tsino
ang yumakap sa komunismo. Sa mga panahong pumasok ang ideolohiyang ito
ay unti-unti nang nawawala ang tiwala nila sa pamumuno ni Chiang Kai-Shek
dahil sa laganap na katiwalian sa pamahalaan at malawakang kahirapan na
dinaranas sa bansa. Nabahala si Chiang kai-Shek sa lumalakas na impluwensiya
ng komunismo sa China. Iniutos niya ang paglulunsad ng kampanyang militar
laban sa mga komunista. Maraming komunista ang hinuli, pinahirapan at
napatay. Hindi lahat ng mga komunista ay nahuli. Pinamunuan ni Mao Zedong
ang mga nakaligtas ng Red Army, tawag sa mga komunistang sundalong Tsino,
at sila ay tumakas patungo sa Jiangxi. Tinawag itong long march dahil sa
kanilang nilakbay na may layong 6,000 milya. Umabot ito ng isang taon kung
saan marami ang namatay dahil sa hirap, gutom, at patuloy na pagtugis ng
mga sundalo ni Chiang Kai-Shek. Pansamantalang natigil ang puwersa nina
Chiang Kai-Shek at Mao Zedong dahil sa banta ng pananakop ng mga
Hapones.
 1931 1936 1942 1949 ang China.
Ikalawang Digmaang China-Japan.
nabuo ang Unitedbinomba ng mgaang
Front. nagkaisa mga komunista1949
Hapones atnasakop
nasyonalista 1949
ng Japan angharapin
upang malaking
angteritoryo ng China
pananakop ng m
nagwakas nagwagi ang
ang Ikalawang Digmaang
mga komunista tumakas
Pandaigdig.
laban angna
nahinto
sa mga rin ang dahil
pananakop
nasyonalista. sa ng
itinatag mga Zedong
ni Mao Haponesang
sa PC
1949 mga nasyonalista pagtatatag ng
sa pamumuno ni Chiang Kai-Shek sa Taiwan at itinayo ang Republic People's
oif Republic of
China
China, napalayas ng
mga komunista ang mga kanluranin at
muli ay nakamit ng China ang kaniyang kalayaan

Pag-unlad ng Nasyonalismo sa Japan

Magkatulad at magkaiba ang naging pakikitungo ng mga Tsino at
Hapones sa mga kanluranin. Magkatulad dahil noong una parehas nilang
isinara ang kanilang bansa at daungan mula sa mga kanluranin. Subalit
nagkaiba ang naging pagtugon ng dalawang bansa sa banta ng
imperyalismo. Patuloy na naging sarado ang China na nagresulta sa sapilitang
pagpasok ng mga kanluranin sa pamamagitan ng digmaan. Sa kabilang
banda, tinanggap ng Japan ang mga kanluranin nang hilingin nito na
ipatupad ang Open Door Policy noong 1853. Sa panahon na ito umusbong ang
damdaming nasyonalismo ng mga Hapones. Ipinakita ito ng mga Hapones sa
kabila ng pananatili ng mga kanluranin sa kanilang teritoryo. Ito ay pinasimulan
ni Emperador Mutsuhito na siyang namuno sa panahon na kilala bilang Meiji
restoration.

Ang Modernisasyon ng Japan: Panahon ng Meiji Restoration

Nakita ni Emperador Mutsuhito ang maaaring maging epekto sa Japan
kung patuloy silang magpumilit na isara ang bansa mula sa mga kanluranin.
Natuto siya mula sa karanasan ng China sa pakikidigma nito sa mga kanluranin.
Bagama’t handang lumaban para sa kanilang bansa, maraming mga
inosenteng mamamayan ang madadamay. Bukod pa dito, batid nilang
mahihirapan silang Manalo sa digmaan dahil sa lakas ng puwersang pandigma
ng mga kanluranin.
 Nang tanggapin ng mga Hapones ang mga kanluranin sa bisa ng
kasunduang Kanagawa ay naging pinuno ng Japan si Emperador Mutsuhito.
Tumagal ang kaniyang pamumuno mula 1867 hanggang 1912. Siya ang
naglilipat ng kabisera ng Japan sa Edo (Tokyo) . Bukod sa paglilipat ng kabisera,
nakilala si Matsuhito dahil sa kaniyang pagyakap sa impluwensiya ng mga
kanluranin na kaniyang ginamit upang mapaunlad ang Japan. Ilan sa mga ito
ay ang sumusunod:
1. Edukasyon – nagpatupad ng compulsory (sapilitang) edukasyon sa
elementary; nag-imbita ng mga mahuhusay na guro mula sa ibang
bansa; at ipinadala ang mga iskolar na Hapones sa ibang bansa.
2. Ekonomiya – nagtungo sa United States at Europe upang matutuhan
ang paraan ng pagnenegosyo at pagpapaunlad ng ibat ibang
industriya. Nagpagawa ng mga kalsada, tulay, linya ng kuryente na
nagpaunlad sa Sistema ng komunikasyon at transportasyon.
3. Sandatahang Lakas – pinalakas ang sandatahang lakas sa
pamamagitan ng pagpapagawa ng makabagong barko at
kagamitang pandigma. Isinaayos ang pagsasanay ng mga sundalong
Hapones.

Modernisasyon ng Japan
Tinularan ng mga Hapones ang paraan ng pamumuhay ng mga
kanluranin na makakatulong sa kaniyang pag-unlad. Ilan sa mga ito
ay sumusunod:

Bansa Natutuhan
Germany Sentralisadong pamahalaan, ginawang modelo ang
konstitusyon nito
England Kahusayan at pagsasanay ng mga sundalong British
United States Sistema ng edukasyon

Ipinadala ng pamahalaan ng Japan ang kaniyang mga iskolar sa Europa

at Amerika upang matuto ng makabagong kaalaman at kaisipan sa
pamamahala, kalakalan at pakikidigma. Tinularan din ng Japan ang
pagpapaunlad ng industriya na ginawa ng Estados Unidos at mga kanluraning
bansa. Hindi naglaon naging isang maunlad at makapangyarihang bansa ang
Japan. Nagsimula na rin siyang manakop ng ibang lupain upang matugunan
ang kaniyang mga pangangailangan. Ilan sa kaniyang mga nasakop ay ang
Korea, bahagi ng Russia, China at Pilipinas.

Pag-unlad ng Nasyonalismo sa Timog-Silangang Asya

RizalBonifacio

Ho Chi Minh

Sukarno

Nasyonalismo sa Indonesia

Umunlad ang nasyonalismong Indones dahil sa paghahangad na matigil

ang mga hindi makatarungang patakaran ng mga mananakop na Dutch.
Nagsimula ang pakikibaka ng mga Indones noong 1825. Sa taong ito, ay
pinamunuan ni Diponegoro ng Java ang isang malawakang pag-aalsa. Noong
1930 nalupig ng mga Dutch ang puwersa ni Diponegoro.
Mga Makabayang Samahan sa Indonesia

Samahan Taon ng Kilalang Layunin

Pagkaka Pinuno
tatag

Budi 1908 Mas Layunin nitong maipakilala ang

Utomo Wahidin mayamang kultura ng Java at mabigyang
Sudirohus Karapatan sa edukasyong kanluranin ang
odo mga Indones.
Sarekat 1911 Omar Itinatag upang maisulong ang kabuhayan
Islam Said ng mga Indones. Binibigyang-diin ang
Tjokroami political na kalagayan ng Indonesia.
noto

Indonesia 1920 Naghangad ng Kalayaan mula sa mga

n Dutch. Namuno sa pag-aalsa noong 1926
Communi at 1927. Parehong nabigo ang pag-aalsa
ts Party na makamit ang Kalayaan ng kanilang
bansa.

Indonesia 1919 Sukarno Paglaban sa mga mapaniil na patakaran

n ng mga Dutch. Naniniwala sila na matitigil
Nationalis ang mga patakaran na nagpapahirap sa
t Party kanilang kababayan kung makakamit ang
Kalayaan mula sa mga Dutch.

Ang mga nabanggit na samahan ang nanguna sa pagpapamalas ng

nasyonalismong Indonesian. Kinakailangan nilang makipaglaban sa
pamamagitan ng paghihimagsik upang makamit ang Kalayaan. Maraming
Indones ang namatay dahil na rin sa malakas na puwersa ng mga Dutch.
Ganap na nakamit ng mga Indonesian ang kalayaan dahil sa isang
matagumpay na rebolusyon na kanilang inilunsad matapos ang Ikalawang
Digmaang Pandaigdig. Nagpalabas si Sukarno ng dektrito noong Agosto 17,
1945 na nagdedeklara ng kasarinlan ng Indonesia.

Nasyonalismo sa Burma

Tulad ng China, nagsimulang mawala ang Kalayaan ng Burma bunga ng

pagkatalo nito sa digmaan laban sa mga British. Nilagdaan ang Kasunduang
Yandabo na naging dahilan ng tuluyang pagkontrol ng Great Britain sa teritoryo
ng Burma. Isa sa mga hindi matanggap ng mga Burmese ay nang gawing
lalawigan lamang ng India ang Burma. Hinangad ng maraming Burmese na
maihiwalay ang kanilang bansa mula sa India. Magaganap lamang ito kung
sila ay lalaya mula sa pananakop ng mga British. Ang paghahangad na
lumaya ang nagtulak sa mga Burmese na ipahayag ang kanilang damdaming
nasyonalismo.
Ang pagpapahayag ng damdaming nasyonalismo sa Burma ay
nagsimula noong 1900s sa pamumuno ng mga edukadong Burmese na
nakapag-aral sa loob at labas ng bansa. Bagamat binigyan ng pagkakataon
ng mga British na maging bahagi ng lehislatura ang mga Burmese, hindi ito
naging sapat upang maisulong ang kapakanan ng Burma. Nagpatuloy ang
pakikibaka ng mga Burmese sa pamamagitan ng rebelyon at pagtatatag ng
mga makabayang samahan.

Nasyonalismo sa Indochina

Bunga ng pagkakaiba ng kanilang lahi at kultura, hindi nakamit ng mga

taga-Indochina ang pagkakaisa upang labanan ang mga mananakop na
kanluranin. Ang mga Vietnamese ay nagpakita ng damdaming nasyonalismo
sa pamamagitan ng pakikidigma sa mga kanluranin. Nagkaroon ng malaking
epekto sa Kalayaan ng Indochina ang Ikalawang Digmaan Pandaigdig dahil
sa pagkakasangkot ng France na siyang nakasakop sa bansa.
Indochina Bago ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig
 Nasakop ng Japan ang Indo-China dahil sa pagkatalo ng France sa
Germany.
 Hinimok ng Japan ang mga namumuno sa Indo-China na ideklara ang
Kalayaan
 Idineklara ang Kalayaan ng Indo-China nina Emperador Bao Dai ng
Vietnam, Haring Norodom Sihanouk ng Cambodia at Haring
sisavang Vong ng Louangphrabang.

Indo-China Pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig

 Nakipaglaban si Ho Chi Mihn sa Hilagang Vietnam laban sa mga Tsino
at British
 Nahati ang Vietnam sa 17th parallel. Nabuo ang Hilagang Vietnam na
pinamunuan ni Ho Chi Minh at ang timog Vietnam sa pamumuno ni Bao
Dai. Naging magkatunggali ang dalawang Vietnam dahil sa
pagkakaiba ng ideolohiya. Ang Hilagang Vietnam ay sumusuporta sa
komunismo samantalang ang Timog naman ay naniniwala sa
demokrasya. Nauwi ang hidwaan sa digmaan na kilala bilang Vietnam
War na nagsimula noong 1945. Sinuportahan ng USA ang Timog Vietnam
subalit naging madugo at magastos ito para sa Amerika. Nagwagi ang
Hilagang Vietnam at naging isang bansa na lamang ito noong 1975.
  Ipinahayag ng Laos ang isang malayang bansa

Pagkamit ng Kalayaan ng Burma

1. Rebelyong Saya-San

Si Saya-San ay isang monghe at physician na naghangad ng mas

maayos na pamumuhay para sa kaniyang mga kababayan. Pinamunuan niya
ang serye ng rebelyon laban sa mga British mula 1930 hanggang 1932. Nagapi
ng malakas na puwersa ng mga British ang rebelyon.
2. All Burma Students’ Union
Tulad ng Rebelyong Saya-San hangad din ng All Burma Students’ Union
na makamit ang Kalayaan ng Burma. Tinatawag na thankin ang mga
miyembro ng samahang ito na ang ibig sabihin ay master. Isinulong nila
ang kanilang mga hangarin sa pamamagitan ng demonstrasyon at rally.
3. Anti-Facist People’s Freedom
Nang masakop ng Japan ang Burma noong Ikalawang Digmaang
Pandaigdig, sinamantala nila ito na ideklara nila ang kanilang kalayaan
mula sa Great Britain. Muli silang nakipaglaban upang mapalayas ang
mga Hapones. Itinatag ni Auing San ang Anti-Facist People’s Freedom
League. Nakipagtulungan ang samahan sa hukbo ng allied Powers at
napatalsik ang mga Hapones. Itinalaga si Auing San bilang punong
ministro ng Burma noong 1947 subalit hindi niya nasilayan ang bunga ng
kanyang pakikipaglaban para sa kalayaan dahil siya ay namatay noong
Hulyo 19, 1947 bago ideklara ang kasarinlan ng Burma. Ang kanyang
kasamahan na si U Nu ang pumalit sa kaniya bilang punong ministro.
Noong 1951, nahalal si U Nu bilang pangulo ng bansa at naulit ito noong
1956.

Nasyonalismo sa Pilipinas

Nasakop ng Espanya ang Pilipinas sa loob ng 333 taon. Sa pamamagitan

ng mga patakarang pangkabuhayan, pampolitika at pangkultura,
naapektuhan ang pamumuhay ng mga Pilipino. Marami ang naghirap dahil sa
mga hindi makatarungang pagpapataw ng buwis at pagkamkam sa mga ari-
arian at mga aning produkto ng mga Pilipino. Nabago rin ang kultura ng mga
Pilipino dahil sa pagpapalaganap ng relihiyong Kristiyanismo. Naging laganap
din ang racial discrimination sa pagitan ng mga Kastila at mga Pilipino na
tinawag na mga Indio. Nawalan ng karapatan at kalayaan ang mga Pilipino na
pamunuan ang sariling bansa at naging sunud-sunuran na lamang sa mga
Kastila.
Nagkaroon ng mga pag-aalsa sa pagitan ng Ika-16 hanggang sa unang
bahagi ng ika-19 na siglo subalit lahat ay nabigo. Ilan sa mga naging dahilan ay
ang mas malakas na armas ng mga Kastila, kawalan ng damdaming
makabansa na mag-uugnay at mag-iisa laban sa mga mananakop, at ang
pagtataksil ng ilang Pilipino.
Sa pagpasok ng ika-19 na siglo, nagkaroon ng malaking pagbabago sa
ekonomiya at lipunang Pilipino ng mabuksan ang Pilipinas sa pandaigdigang
kalakalan sa pamamagitan ng Galleon Trade. Pumasok ang mga produktong
kanluranin at nakarating sa Europa ang mga produkto galing sa silangan tulad
ng pampalasa, asukal, kopra, trabako at iba pa. Dahil dito, umusbong ang
panggitnang uri na galing sa mga mayayamang Pilipino, mestisong Tsino at
Kastila. Karamihan sa mga anak ng mayayamang Pilipino ay nakapag-aral sa
mga kilalang unibersidad sa PIlipinas at maging sa Espanya. Ang grupong ito ay
tinawag na mga ilustrado. Pinasimulan ng mga ilustrado ang pagpapamalas
ng nasyonalismong Pilipino sa pamamagitan ng pagtatatag ng mga kilusan
tulad ng Kilusang Propaganda. Umusbong ang damdaming makabansa
hanggang maitatag ni Andres Bonifacio ang isang sekretong samahan, ang
Katipunan ng mga Anak ng Bayan. Nang mabunyag ito, nagsimula ang
himagsikan laban sa mga Kastila hanggang noong Hunyo 12, 1898, idineklara ni
Aguinaldo ang Kalayaan ang Pilipinas at siya ang nahalal na unang pangulo
nito. Subalit nang masakop ang bansa ng mga Amerikano, nagpatuloy ang
digmaan hanggang malapit nang mapasakamay ng mga Pilipino ang
pamumuno ng bansa ay sumiklab ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig.
Pinamunuan ng mg Hapones ng ilang taon ang bansa hanggang mabawi ito
ng mga pinagsanib na puwersa ng mga Amerikano at mga Pilipino.

Gawain 1:
Panuto: Punan ng angkop na datos ang dayagram tungkol sa Pag-unlad ng
Nasyonalismo sa Silangang Asya.
 Mga Salik sa
Paraan ng pagpapamalas
Pag- unlad ng
Bansa Nasyonalismo ng Nasyonalismo

China

Silangang Asya

Japan

Gawain 2
Panuto: punan ng mga impormasyon ang talahanayan. Gawin ito sa sagutang
papel.
Nasyonalismo sa Timog Silangang Asya

Bansa Mga salik na Paraan ng

Nagpaunlad sa Pagpapamalas ng
Nasyonalismo Nasyonalismo

Pilipinas
Indonesia
Indo-China
Burma (Myanmar)
Gawain 3
Panuto: Ihambing ang pagkakatulad at pagkakaiba ng paraan ng
pagpapakita ng nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya. Punan ng
tamang impormasyon ang talahanayan.

Nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya

Rehiyon Pagkakatulad Pagkakaiba

Silangang Asya

Timog-Silangang Asya
 ARALING PANLIPUNAN 7

Pangalan: Linggo: 4

Seksyon: Modyul: 3

Paksa: Kaugnayan ng Ideolohiya sa Pag-usbong ng Nasyonalismo at Kilusang

Nasyonalista

Layunin: (Most Essential Learning Competencies)

1. Nasusuri ang kaugnayan ng iba’t ibang ideolohiya sa pag-usbong ng

nasyonalismo at kilusang nasyonalista.

Panimula (Susing Konsepto)

Ang ideolohiya ay isang Sistema o kalipunan ng mga ideya o kaisipan na
naglalayong magpaliwanag tungkol sa daigdig at sa mga pagbabago nito.
Galing ito sa salitang ideya o kaisipan na tuwirang sinusunod ng mga tao.
Si Desttutt de Tracy ang nagpakilala ng salitang ideolohiya bilang pinaikling
pangalan ng agham ng mga kaisipan o ideya. May ibat ibang kategorya ang
ideolohiya. Ito ay ang mga sumusunod:
1. Ideolohiyang Pangkabuhayan

Nakasentro ito sa patakarang pang-ekonomiya ng bansa at paraan ng

paghahati ng mga kayamanan para sa mga mamamayan. Nakapaloob
dito ang mga karapatang makapagnegosyo, mamasukan,
makapagtayo ng union, at magwelga kung hindi magkasundo ang
kapitalista at mga manggagawa.
2. Ideolohiyang Pampolitika
Nakasentro naman ito sa paraan ng pamumuno at sa paraan ng
pakikilahok ng mga mamamayan sa pamamahala. Ito ay mga
pangunahing prinsipyong political at batayan ng kapangyarihang
political. Karapatan ng bawat mamamayan na bumuo at magpahayag
ng opinion at saloobin.
 3. Ideolohiyang Panlipunan
Tumutukoy naman ito sa pagkakapantay-pantay ng mga mamamayan
sa tingin ng batas at sa iba pang pangunahing aspeto ng pamumuhay
ng mga mamamayan.

Ibat ibang Ideolohiya

1. Kapitalismo

Tumutukoy ito sa isang sistemang pangkabuhayan kung saan ang

produksyon, distribusyon, at kalakalan ay kontrolado ng mga pribadong
mangangalakal hanggang sa maging maliit na lamang ang papel ng
pamahalaan sa mga patakarang pangkabuhayan.
2. Demokrasya

Ang kapangyarihan ng pamahalaan ay nasa kamay ng mga tao. Sa

demokrasya, maaaring makilahok ang mga mamamayan nang tuwiran
o di-tuwiran. Ito ay tinatawag na direct o tuwirang demokrasya kung
saan pinipili ng mga mamamayan ang gusto nilang mamumuno sa
pamahalaan sa pamamagitan ng halalan. Ang mga halal na pinuno
ang kakatawan sa taumbayan na siyang hahawak sa kapangyarihan ng
pamahalaan. Tinatawag ang pamamaraang ito na representative o
kinatawang demokrasya. Maaari rin namang di-tuwiran ang demokrasya
kung saan ang ibinoboto ng mamamayan ang mga kinatawan nila sa
pamahalaan na siya naming pipili ng mga pinuno. Mayroon ding uri ng
demokrasya na nagiging diktadura. Ito ay nagaganap kapag ang
inatasan ng mga tao na mamuno ay magsimulang mangamkam ng
kapagyarihan at isawalang-bahala ang kagustuhan ng mga tao. Ang
diktador ay namumuno batay sa kaniyang sariling kagustuhan at hindi sa
kagustuhan ng mga tao.

3. Awtoritaryanismo

Isang uri ito ng pamahalaan kung saan ang namumuno ay may lubos na
kapangyarihan. Makikita ito sa pamahalaan ng Iran, kung saan ang
namumuno ay siya ring puno ng relihiyon ng estado. May napakalawak
na kapangyarihan na sinusunod ng mga mamamayan ang namumuno.
Mayroon ding tinatawag na konstitusyunal na awtoritaryanismo kung
saan ang kapangyarihan ng namumuno ay itinakda ng saligang batas.
 4. Totalitaryanismo
Ang pamahalaang ito ay karaniwang pinamumunuan ng isang diktador
o grupo ng taong makapangyarihan. Sa ilalim ng ganitong pamahalaan,
may ideolohiyang pinaniniwalaan at may partidong nagpapatupad nito.
Limitado ang Karapatan ng mga mamamayan sa malayang pagkilos,
pagsasalita at pagtutol sa pamahalaan. Lahat ng desisyon tungkol sa
pamamahala at kabuhayan ay nasa kamay din ng isang grupo o
diktador. Halimbawa nito ang pamahalaan ni Hitler sa Germany at ni
Mussolini sa Italya bago at habang nagaganap ang Ikalawang
Digmaang Pandaigdig. Isang uri ng pamahalaang totalitarian ang
sistemang diktatoryal.

5. Sosyalismo
Isang doktrina ito na nakabatay sa patakarang pang-ekonomiya kung
saan ang pamamalakad ng pamahalaan ay nasa kamay ng pangkat ng
tao. Ang pangkat nito ang nagtatakda sa pagmamay-ari at sa
pangangasiwa ng lupa, kapital, at mekanismo ng produksyon. Ang mga
industriya at lahat ng mga kailangan sa pagpapabuti ng kalagayan ng
mga mamamayan ay nasa kamay rin ng pamahalaan. Hangad ng
sosyalismo ang pagkakamit ng perpektong lipunan sa pamamagitan ng
pantay na distribusyon ng produksyon ng bansa. Binibigyan-diin nito ang
pagtutulungan habang ang mahahalagang industriya ay pag-aari ng
pamahalaan. Halimbawa ng ganitong pamahalaan ang namayani sa
China at ang dating Soviet Union.

Gawain 1

Panuto: Ayusin ang mga ginulong letra upang mabuo ang salita. Isulat ang
sagot sa sagutang papel.
1. AYIHOLIDEO

2. SONMUOMKI
3. AYSARKOEMD

4. OMSINAYRATILAOTT
5. OMILAYSOSS
Gawain 2
Panuto: Punan ng tamang mga salita ang talahanayan tungkol sa mga
ideolohiya.

Mga Ideolohiya Katangian Bansang Nagtaguyod

1.
2.
3.
4.
5.

Gawain 3:
Panuto: Sagutin ang katanungan na nakasulat sa kahon. Isulat ang sagot sa
sagutang papel.

Bakit mahalaga ang ideolohiya

sa isang bansa?
 ARALING PANLIPUNAN 7
Pangalan: Linggo: 5
Seksyon: Modyul: 4

Paksa: Bahaging Ginagampanan ng mga Kababaihan tungo sa

pagkakapantay-pantay, pagkakataong pang-ekonomiya at
karapatang pampolitika

Layunin: (Most Essential Learning Competencies)

Nasusuri ang karanasan at bahaging ginampanan ng mga kababaihan

tungo sa pagkakapantay-pantay, pagkakataong pang-ekonomiya at
karapatang pampolitika

Panimula (Susing Konsepto)

Ang Kalagayan ng Kababaihan sa Iba’t ibang bahagi ng Asya

Iba’t iba ang antas at kalagayan ng kababaihan sa Asya noon at

ngayon. May mga lugar sa Asya gaya sa China, India, at Japan na mababa
ang posisyon ng babae sa lipunan. Sa China at India, hindi pinahahalagahan
ang anak na babae dahil siya ang nagbibigay ng dote o dowry kapag ikinasal.
Ibig sabihin nito ay binabawasan niya ang kaban ng pamilya.
Samantala, ang mga anak na lalaki na tumatanggap ng dote ay
pinapahalagahan dahil sa dinadagdagan nila ang kaban ng pamilya. Bukod
pa rito, ang lalaki raw ang nagdadala ng apelyido kung kaya’t siya ang
nagpapalawig ng lahi. Dahil dito, namayani sa lipunang tradisyunal ng China at
India ang penomeno na tinatawag na female infanticide o ang sadyang
pagkitil sa buhay ng mga sanggol na babae. Mahalaga para sa babae ng
Asya na magpakita siya na may kakayahang katulad ng anak na lalaki.
Madalas ang batayan ng pag-aasawa ay hindi ang pagmamahal kundi ang
kakayahang maging isang ina. Sa tradisyunal na China, ang pagiging baog ng
babae ay maaaring dahilan ng diborsyo. Sa India, naging kaugalian noon ang
pagsama ng babaing asawa sa funeral pyre ng kanyang asawa bilang
pagpapakita ng pagmamahal niya rito. Ang tawag sa kaugalian na ito ay
suutee o sati.
Nasa ilalim ng kapangyarihan ng kalalakihan ang mga babae sa China,
Japan, at India. Bilang dalaga, ang babae ay sumusunod sa kagustuhan ng
kanyang ama; bilang may-asawa, ng kanyang anak na lalaki; at bilang balo,
ng kanyang panganay na anak na lalaki.
Sa maraming bahagi ng Asya kung saan lumaganap ang Islam gaya ng
Kanlurang Asya, ang babae ay itinatago sa mata ng publiko sa pamamagitan
ng paggamit ng damit na magtatakip sa katawan, mukha, at buhok ng babae.
Purdah ang tawag sa tradisyon ng pagbabalot na ito. Mababa rin ang posisyon
ng kababaihan sa lipunan ng mga bansang Asya na yumakap ng Islam. Sa
pag-aasawa, halimbawa, pinahihintulutan ang lalaking Muslim na makapag-
asawa nang hanggang apat na beses nang sabay-sabay. Ito ay sa
kondisyong tatratuhin niya ang lahat nang pantay-pantay at kaya niyang
pakainin ang mga ito.
Sa Pilipinas, pantay ang tingin sa babae at lalaki. Ito’y sinasalamin ng
Kuwento ng Unang Tao sa Pilipinas kung saan si Malakas at Maganda, ang
unang lalaki at babae sa Pilipinas, ay sabay na lumabas sa buho ng kawayan.

ANG AMBAG NG KABABAIHANG ASYANO SA BUHAY PULITIKAL, PANLIPUNAN, AT

KULTURAL

Karamihan ng babae sa Asya ay may karapatang bumoto. Sa

pamamagitan ng karapatan na ito, nakapipili sila ng mga nararapat na iluklok
sa pamahalaan. Dagdag dito ay nabibigyan din sila ng Karapatan na mamuno
sa iba’t ibang posisyon sa pamahalaan o lumahok sa buhay pulitikal ng bansa.
Pinamunuan halimbawa ni Aung San Suu Kyi ang National League for
Democracy sa Myanmar bilang kalihim-heneral ng nasabing kilusan. Babae rin
ang dating Presidente ng Sri Lanka, si Chandrika Bandaranaike Kumaratunga.
Isang babae, sa katauhan ni Megawati Sukarnoputri, ang naging Presidente ng
Indonesia. Sa pangalawang pagkakataon, nagkaroon din ng babaing
Presidente ng Pilipinas, bukod kay Corazon Aquino, si Gloria Macapagal-Arroyo.

PAGTATAGUYOD SA KARAPATAN NG MGA BATA AT KABABAIHAN

1. Bawat bata ay may karapatang mabuhay.
2. Bawat bata ay may karapatang mabigyan ng sapat na pagkain
at malinis na tubig.
3. Bawat bata ay may karapatang magpahayag ng sarili.
4. Ang parusang kamatayan at ang panghabambuhay na pagkakakulong
na tinatawag na mga capital punishment ay hindi dapat ipataw sa bata
para sa krimen na kanyang ginawa bago siya tumuntongng 18 taong
gulang.
5. Hindi dapat mapasailalim ang mga bata sa pagpapahirap at sa
hindi makataong mga parusa.
6. Tungkulin ng pamahalaan na bigyan ng proteksyon ang mga bata sa
panahon ng giyera.

Isinulong din ang United Nations ang Karapatan ng kababaihan noong

idineklara nito ang 1975 bilang International Women’s Year. Dagdag dito,
idineklara rin ng General Assembly ng United Nations ang United Nationas
Decade for Women: Equality, Development and Peace mula 1976-1985. Sa loob
ng dekadang ito, isang Convention on the Elimination of All Forms of
Discrimination Against Women ang inilabas. Nakapaloob sa domumentong ito
ang ilang Karapatan ng kababaihan:
 1. Ang pagbibigyan-diin o pagpapahalaga sa diwa ng pagkakapantay-
pantay ng kababaihan at kalalakihan sa pamamagitan ng
paglalagay nito sa Konstitusyon.
2. Ang pag-alis ng diskriminasyon sa pagsasakatuparan niya ng
karapatang bumoto at mailuklok sa isang posisyong pulitikal.
3. Ang pag-alis ng diskriminasyon sa kababaihan upang makatamasa
ng edukasyon.
4. Ang pag-alis ng diskriminasyon sa kababaihan upang
makapaghanapbuhay.
5. Ang pag-alis ng diskriminasyon sa kababaihan sa larangan ng kalusugan.

PAPEL NG EDUKASYON SA BUHAY NG MGA BABAING ASYANO

Mahalaga ang papel ng edukasyon para sa mga Asyano. Ang
edukasyon ang isang mabisang paraan upang maiahon ang sarili at ang
pamilya sa mas mabuting kalagayan. Sa pamamagitan ng edukasyon,
nakakatapos ang tao ng isang propesyon at maaaring magkaroon ng isang
magandang trabaho.
Maraming kabutihan ang isang babaing may edukasyon sa Asya.
Nagkakaroon siya ng pagkakataong maghanapbuhay at magamit ang
wastong kaalaman hinggil sa pag-aalaga ng kanyang mga anak. Sinasabi na
dahil sa mga inang may edukasyon, bumaba nang 43% ang pangkalahatang
bilang ng child malnutrition sa daigdig.
Ayon sa survey, ang isang babae na nag-aral nang pitong taon (mula
Kindergarten hanggang Grade VI) ay malamang hindi mag-aasawa nang
maaga, kaunti ang bilang ng anak, at gagamit ng contraception.
Sa ilang bansa sa Timog Silangang Asya, tulad ng Brunei, Malaysia,
Myanmar, at Pilipinas, ang bilang ng mga babaing nakapag-aral ay tumaas ng
50%. Ngunit sa Laos at Cambodia, higit na malaki ang bilang ng mga babae na
hindi nakapag-aral kaysa mga lalaki.
Sa oras ng kagipitang pananalapi, madalas ang babaing estudyante
ang pinatitigil mag-aral upang gampanan niya ang mga gawaing bahay na
iniwan ng inang kailangang maghanapbuhay. Hinahayaan naman ang mga
lalaking estudyante na magpatuloy ng kanilang pag-aaral dahil higit na malaki
ang oportunidad nila na makahanap ng trabaho kaysa sa kapatid na babae.
Sa madaling sabi, madalas naisasakripisyo ang edukasyon ng mga babae sa
pamilya.

MGA KILUSANG PANGKAKABAIHAN SA ASYA

INDIA
1. Bharat Ashram (Indian Hermitage) – itinatag ni Keshab Chunder Sen ng
Bramo Samaj noong 1870.
 2. Arya Mahila Samaj (The Aryan Women’s Association) na itinatag ni
Pandita Ramabai at Justice Ranade noong dekada 1880.
3. Bharat Mahila Parishad (Ladies’ Social Conference) noong 1905
4. Anjuman-e-Khawatin-e-Islam (The Muslim Women’s Association na
itinatag ni Amir-un- Nisa. Ang mga kilusang ito ay nakatulong sa
kababaihan upang maisulong ang karapatan sa edukasyon.
5. Bharat Stree Mahamandal (Great Group of Indian Women) noong 1910.
6. Women’s Indian Association na itinatag noong 1917
7. National council of Indian Women (1925)
8. All-India Women’s Conference (1927)
9. Women’s Indian Association
10. National Council of Indian Women
11. Kilusang Shahada (1970); Shramik Sangathana (1972); self-employed
Women’s Association (1972); United Women’s Anti-Price Rise Front (1973);
Narv Nirman (1974)

JAPAN
1. New Japan Women’s Association (NJWA)– itinatag nina Hiratsuka Raicho,
Nogami Yaeko at Iwasaki Chihiro na binubuo ng 32 kababaihan noong
Oktubre 19, 1962.

PILIPINAS
1. Asociacion Feminista Filipino-unang kilusang peminista na naitatag
noong 1905
2. Malayang Kilusan ng Bagong Kababaihan (MAKIBAKA) (1980)
3. Samahang Progresibo ng mga Kababaihang Pilipino (SPKP)
4. National Commission on the Role of Filipino Women – isang ahensya ng
pamahalaan na itinatag noong dekada 80.
5. National Organization of Women (NOW) itinatag ni Eva Estrada
Kalaw noong 1965)
6. Concerned Women of the Philippines (CWP) – itinatag nina Zenaida
Quezon Avancena, Cecilia Munoz Palma, Mita Pardo de Tavera.
7. Kilusan ng Kababaihang Pilipino (PILIPINA) 1981
8. Samahan ng Makabayang Kababaihang Nagkakaisa (SAMAKANA) 1982
9. Alliance of Women for Action Towards Reconciliation (AWARE)
10. General Assembly Binding Women for Reforms, Integrity, Equality, Liberty,
and Action (GABRIELA) 1984
11. LILA-FILIPINA para sa comfort women

Gawain1
Panuto: Isulat ang salitang tama kung wasto ang sinasabi ng bawat
pangungusap at mali naman kung hindi. Isulat ang sagot sa sagutang papel.
1. May malaking ambag din ang mga kababaihan sa pag-unlad ng
 lipunang Asyano.
2. Sa lipunang Asyano, mas mataas ang antas ng mga kalalakihan
kaysa sa mga kababaihan lalo na sa lipunang Indian.
3. Sa Pilipinas, dumaan sa mahabang panahon ng pakikibaka ang
mga kababaihan para sa kanilang pantay na pagturing sa lipunan.
4. Sa lipunang Hapon, mataas ang antas ng pagkilala sa mga
kababaihan lalo na sa pamahalaan.
5. Sa kasalukuyan, kapantay ng mga kalalakihan ang mga kababaihan
sa Karapatan at pribilehiyo sa buong Asya.

Gawain 2
Panuto: itala sa talahanayan ang mga organisasyong naitatag ng mga
kababaihan sa Asya.

Bansa sa Asya Naitatag na mga samahan

Gawain 3:
Panuto: Gumawa ng repleksyon sa nabuong talahanayan tungkol sa mga
kababaihan sa Asya.

Kababaihan sa
Asya
 ARALING PANLIPUNAN 7
Pangalan: Linggo: 6
Seksyon: Modyul: 5

Paksa: Bahaging Ginagampanan ng Nasyonalismo sa Pagwawakas ng

Imperyalismo sa Silangan at Timog-Silangang Asya

Layunin: (Most Essential Learning Competencies)

Napahahalagahan ang bahaging ginampanan ng nasyonalismo sa

pagbibigay wakas sa imperyalismo sa Silangan at Timog-Silangang Asya

Panimula (Susing Konsepto)

Hakbang sa Paglaya ng Silangan at Timog-Silangang Asya

Ang pananakop at paniniil sa mga bansa sa Silangang Asya at Timog-

Silangang Asya ay nagbunsod ng pag-usbong ng diwang makabansa bilang
tugon sa pang-aabuso at pagyurak sa karapatan ng mga bansa na ang
tanging mithiin ay magkaroon ng kalayaan.

Ang Una at Ikalawang Digmaang Pandaigdig ay nakaapekto sa

pagkamit ng kalayaan ng mga bansa. Dahil sa Unang Digmaang Pandaigdig,
nagbago ang balance of power. Nakilala ang Japan dahil pinalakas nito ang
kaniyang hukbong militar. Isinulong na rin nito pagkatapos ng digmaan ang
racial equality o pantay na pagtingin sa lahi na hindi pinapansin ng mga
kanluranin. Dahil dito, sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig lumakas ang
nasyonalismo sa Timog- Silangang Asya. Napabilis ang paglaya kaya maraming
mga bansa ang lumaya.

May ibat ibang ideolohiya at paniniwala rin ang niyakap ng mga bansa
sa Silangan at Timog-Silangang Asya, may naniwala na ang kasagutan sa
minimithing kalayaan ay ang ideolohiyang Komunismo, ang iba naman ay
naniwala sa demokrasya, totalitaryanismo at awtokrasya. Ang mga
ideolohiyang ito ay nagdulot ng transpormasyon sa mga bansa sa Silangan at
Timog-Silangang Asya.
Paglaya ng mga Bansa sa Silangang Asya

Paglaya ng China

Dahil sa kasikatan ng produktong China sa Europa, hinangad ng mga

Europeo na nakipagkalakalan sa China na kalaunan ay naging dahilan ng
paghahangad na makontrol ang bansa. Ang pagkatalo ng China sa
Digmaang Opyo ay naging daan ng di-makatuwirang kasunduan at
pagkakaroon ng sphere of influence ng mga bansang Europeo sa teritoryo ng
China.

Tatlong uri ng nasyonalismo ang umusbong. Una, ang nasyonalismong

tradisyunal na ang layunin ay paalisin ang mga kanluranin at ang impluwensiya
nito na pinangunahan ng mga boxers; ang pangalawa ay ang nasyonalismong
may impluwensiya ng kanluranin na ang layunin ay maging republika ang
China yakap ang ideolohiyang demokratiko na pinangunahan ni Dr. Sun-Yat
Sen at Chiang Kai-shek; at ang pangatlo ay ang nasyonalismong may
impluwensiya ng komunismo na pinangunahan ni Mao Zedong.

Sa paglakas ng nasyonalismong Tsino, nabahala ang Japan na baka

maapektuhan ang interes nito sa China kung kaya’t naging sunod-sunod ang
pakikidigma at pananakop nito. Una na rito ang naganap na Manchurian
incident sinundan ng rape of Nanking na nasundan pa ng Ikalawang
Digmaang Pandaigdig.

Natalo ang Japan noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig ngunit

nagpatuloy ang kaguluhan sa China sa pagitan ng puwersa ng komunista ni
Mao Zedong at nasyonalista ni Chiang Kai-shek. Natalo ang nasyonalismo at
napasailalim sa komunistang pangkat ang Mainland China, samantalang ang
nasyonalista ay tumakas noong Oktubre 1, 1949 at pumunta sa isla ng Formosa
na ngayon ay tinawag na Taiwan.
Paglaya at Pagkakahati ng Korea

Unti-unting nasakop ng Japan ang Korea na ginawang base-militar at pilit

na itinaguyod ang kanilang kabihasnan. Bunsod nito, maraming
pagtatangkang ginawa ang Korea upang mapatalsik ang mga Hapones.
Napabilis ito pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig kung saan
natalo ang mga Hapones. Nahati ang bansa sa pamamagitan ng tinatawag
na 38th parallel kung saan ang Hilagang Korea ay napasailalim sa komunismo at
ang Timog Korea naman ay naging demokratiko.

Paglaya ng mga Bansa sa Timog-Silangang Asya

Paglaya ng Indonesia

Nakamit ng Indonesia ang Kalayaan noong Agosto 17, 1945 sa

pamumuno ni Achmed Sukarno sa pamamagitan ng rebolusyon laban sa mga
Olandes.

Umigting ang pagnanasang lumaya ng bansa nang pagkalooban ng

simbolikong kalayaan si Sukarno noong sakupin sila ng Japan noong Ikalawang
Digmaang Pandaigdig. Ngunit nang matalo ang Japan dumating muli ang
mga Olandes upang ibalik ang kanilang pamamahala sa Indonesia. Subalit ang
Indonesia na nakaranas ng kalayaan ay lumaban. Pinamunuan ni Sukarno ang
Indonesia sa loob ng 23 taon. Pinasimulan niya ang pamamahalang guided
democracy (limited democracy) base sa Pancasila – limang (5) patnubay na
prinsipyo: paniniwala sa Diyos, nasyonalismo, pagkakawanggawa, katarungang
panlipunan, at demokrasyang gagabayan ng karunungan. Tinanggap at
ipinagbunyi ito ng mga tao at ginawa siyang pangulo panghabambuhay
noong 1963. Subalit ang lubos niyang kapangyarihan ang naging dahilan ng
pang- aabuso niya sa kapangyarihan.
Paglaya ng Burma (Myanmar)

Nakamit ng Burma ang Kalayaan noong Pebrero 4, 1948 sa pamumuno ni

U Nu bilang punong ministro ng Republika ng Burma na kalaunan ay inilipat kay
Heneral Ne Win na isang diktador militar. Bilang pinuno ng mga hukbong
armado pinairal niya ang ideolohiyang Myanmar Way to Socialism kung saan
kinukumpiska ng pamahalaan ang anumang negosyo at pangkalakalan,
bangko at mga pribadong ari-arian. Ito ang dahilan kaya nawalan ng
hanapbuhay ang mga dayuhan.

Noong hindi pa nakakamit ng Burma ang kalayaan, ang kumukontrol dito

ay ang India sa tulong ng England at China. Bilang pagtugon sa pananakop na
ito, nagtatag ng ibat ibang kilusang naghahangad ng Kalayaan. Nang
maramdaman ng mga Ingles ang pagpupunyagi sa kalayaan ng mga Burmese
nagkaroon ng pagbabago sa bansa na humantong sa paghihiwalay ng Burma
sa India noong 1935. Ilan pang pagbabago ang tinangka ng pamahalaang
Ingles ngunit hindi ito nangyari dahil sa pagsiklab ng Ikalawang Digmaang
Pandaigdig at ang pananakop ng Japan sa Burma.

Upang makuha ng mga Hapones ang loob ng mga Burmese maagang

ipinahayag ng Japan ang pagtataguyod tungo sa kasarinlan. Ang pangkat ni
Aung San ng Dohama Asiayona (Burma for Burmese) ay nakipagkasundo sa
Japan tungkol sa pagtustos ng sandata at sa pamumuno sa militar. Sila ay
nagsanib puwersa upang makuha ang Rangoon laban sa mga Ingles. Kahit
ipinahayag ng Japan ang kalayaan ng Burma ay sakop pa rin ng Japan ang
bansa. Sa kalaunan ay nadama ng mga Burmese ang tunay na layunin nang
pagtulong na ito ng Japan. Ito ay hindi upang sila ay palayain kundi para
sakupin.

Nakaranas ng kahirapan ang mga Burmese sa pamamalakad ng mga

Hapones kaya nagtatag sila ng Kilusan laban sa Japan, ito ay ang Anti-Fascist
People’s Freedom League o AFPFL sa pamumuno ni Aung San na binubuo ng
mga makademokratiko at komunistang pangkat. Nagapi nila ang mga
Hapones at bumalik ang mga Ingles subalit hindi na pumayag ang mga
Burmese kaya’t sunod-sunod na usaping pangkalayaan ang naganap. Bunga
nito. Pinagtibay ang kasunduang Anglo-Burmese na nagpapahayag ng
Kalayaan sa Burma noong Enero 4, 1948. Sa kasawiang palad pinatay si Aung
San at ang kaniyang gabinete ng upahang armado ng kaniyang talunang
kalaban na si U Saw. Nang maaresto si U Saw ay ipinagpatuloy ni U Nu ang
naiwan ni Aung San.

Paglaya ng Pilipinas

Nakamit ng Pilipinas ang paglaya noong Hunyo 12, 1898 sa pamumuno ni

Heneral Emilio Aguinaldo. Nakipagsabwatan ang mga Amerikano sa mga
Pilipino upang matalo ang mga Espanyol sa Digmaang Espanyol-Amerikano
kung saan natalo ang mga Espanyol. Inakala ng mga Pilipino na aalis ang mga
Amerikano sa Pilipinas at ipauubaya na ang pamumuno sa bansa sa kamay ng
mga Pilipino kaya idineklara ang kalayaan at nagtatag ng isang demokratikong
pamahalaan.

Samantala, iba naman ang ikinilos ng mga Amerikano. Nagpalabas ito

ng patakarang Benevolent Assimilation at lumagda sa Treaty of Paris na
nagpapahayag ng paglilipat ng pamamahala ng Pilipinas sa mga Amerikano
mula sa mga Espanyol. Naging hayagan ang pagtutol ng mga Pilipino sa
pananakop kaya’t sumiklab ang Digmaang Pilipino-Amerikano.

Subalit may ibang Pilipino na hindi nakiisa, walang pakialam at nakiisa sa

mga Amerikano. Dahil sa kawalan ng pagkakaisa, nakapagtatag ang mga
Amerikano ng pamahalaang kolonyal na nagsilbi sa interes ng mga dayuhan at
pinalaganap ang edukasyong banyaga. Tinugis din nila ang mga Pilipinong
lumaban para sa Kalayaan at ipinatapon ang ibang lider nito sa ibang bansa.

Ang ibang Pilipino naman na nakiisa ay isinulong ang panghingi ng

kalayaan. Pansalamantalang natigil ang pananakop nang masangkot ang
bansa sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Nilusob ng Japan ang bansa dahil
sa kaalyado natin ang mga Amerikano at nasa bansa ang pinakamalaking
base- militar ng Amerika sa labas ng Estados Unidos. Sa kasagsagan ng
digmaan, iniwan tayo ng mga lider-Amerikano at natira tayong lumalaban at
nagtatanggol sa ating kalayaan. Nasakop tayo ng Japan sa loob ng limang
taon. Natalo ang Japan sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig kaya binalikan
tayo ng mga Amerikano at ibinigay ang ating Kalayaan noong Hulyo 4, 1946.
Bagamat sinasabing malaya na tayo nanatili ang impluwensiya at
kapangyarihan ng mga Amerikano sa bansa sa larangan ng kabuhayan at
politika.

Gawain 1

Panuto: isulat ang salitang tama kung wasto ang pangungusap at mali naman
kung hindi wasto ang isinasaad ng bawat pangungusap.

1. Nakuha ng Pilipinas ang kanyang kalayaan mula sa mga Hapones

bago pa man sumiklab ang Ikalawang Digmaang Pandaidig.
2. Nasakop ng mga Olandes ang Indonesia bago pa sumiklab
ang digmaang pandaigdig.
3. Nagkaroon ng dalawang ideolohiya ang Korea, ang komunismo
at demokratiko.
4. Hindi nasakop ng mga kanluraning bansa ang Tsina.
5. Dating sakop ng India ang Burma (Myanmar).
Gawain 2:
Panuto: Punan ng angkop na datos ang talahanayan.

Bansa sa Mga Araw ng Namuno Pamamaraang Ideolohiyang

Silangan at Bansang Paglaya ginamit sa niyakap
Timog- Nanakop paglaya
Silangang
Asya

Gawain 3

Panuto: Isulat sa sagutang papel ang pagkakatulad at pagkakaiba ng

pagtamo ng kalayaan ng Silangan at Timog Silangang Asya.

Pagtamo ng Kalayaan ng Silangan at Timog Silangang Asya

Rehiyon Pagkakatulad Pagkakaiba

Silangang Asya

Timog-Silangang
Asya
 ARALING PANLIPUNAN 7
Pangalan: Linggo: 7
Seksyon: Modyul: 6

Paksa: Anyo, Tugon at Epekto ng Neo-Kolonyalismo sa Silangan at Timog-

Silangang Asya

Layunin: (Most Essential Learning Competencies)

Nasusuri ang mga anyo, tugon at epekto sa neo-kolonyalismo sa Silangan

at Timog-Silangang Asya

Panimula (Susing Konsepto)

Pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, hindi naiwasan ang

kalagayan na kung saan ang malalakas na bansa ay may control pa rin sa
mga maliit at mahihinang bansa. Tinatawag na neo-kolonyalismo ang
pamamaraang ito. Sa sistemang ito may control pa rin ang mga nanakop na
bansa sa kanilang sinakop sa larangan ng ekonomiya, pulitika at militar.

Sa ilalim ng neokolonyalismo:
1. Higit na may kalayaan ang bansang sakop na maisagawa nito ang
sariling desisyon.
2. Maari silang sumali sa mga panrehiyon at pandaigdig na kasunduan
at humingi ng tulong sa mga ito kung kinakailangan.
3. Maraming restriksyon sa mga neokolonyalista tulad ng
a. Hindi sila makapagdedestino ng hukbo nang walang pahintulot ng
bansa.
b. Hindi sila maaaring makialam sa mga gawaing panloob at
panlabas ng bansa.
c. Dapat mag-ingat ang mga neokolonyalista sa paglabag
sa kapangyarihang soberanya at nasyonalismo ng bansa.
d. Ang mga benepisyo ng dalawang bansa ay dapat maging
resiprokal upang maging matibay at matagal ang pag-uugnayan.

Anyo ng Neokolonyalismo

1. Dayuhang Tulong o Foreign Aid

a. Pulitikal
Maaaring magbigay ng tulong ang neokolonyalista sa
pagsasaayos ng sistemang pulitikal ng mahinang bansa. Ang mga
pautang na ito ay may kaakibat na responsibilidad na pabor sa
mga neokolonyalista.
 b. Ekonomiya
Ang anumang pautang ng International Monetary Fund (IMF),
World Bank (WB) at ng anumang bansa ay may kaakibat na
kondisyon. Kabilang sa mga ito ang pagbubukas ng ekonomiya sa
daigdig sa pamumuhunan, kalakalan, pagsasapribado ng mga
kumpanya at pag-alis sa monopolyo, pagpapababa ng halaga ng
salapi at pagsasaayos ng Sistema ng pagbubuwis.
c. Kultura
Ipinapalaganap ng mananakop ang kanilang mga kaisipan sa
mga mamamayan sa pamamagitan ng pagpapakilala ng
kanilang wika, kaugalian, pagkain, pananamit, at iba pa. Sa
pamamagitan nito unti-unting nayayakap ng mahihinang bansa
ang kultura ng mga neokolonyalista.
d. Militar
Mga pagkakaisang palitan ng pagsasanay na pangmilitar ang
ibinibigay ng mga neokolonyalista sa mga bansang dati nilang
sakop upang tulungan ang kanilang pamahalaan sa
pangangalaga ng kanilang seguridad.

Bunga at Epekto ng Neokolonyalismo

A. Pangkabuhayan
Upang mapanatili ng mga neokolonyalista ang kanilang interes sa dati
nilang sinakop na bansa ay maaaring kontrolin nito ang antas ng
kabuhayan ng bansa. Maaaring pigilan ng mga mananakop ang pag-
unlad ng bansa sa pamamagitan ng pagpapanatili sa dati nilang
kalagayan. Maaaring mapanatiling agrikultural at hind maging industriyal
ito upang manatiling tagasuplay ng mga hilaw na produkto ang
mahinang bansa.
B. Pangkultura
Ang pagpapagamit ng wika ng mga neokolonyalista sa mga bansang
dati nilang sakop ay halimbawa ng epekto ng neokolonyalismo. Sa
pamamagitan nito napapanatili nito ang kanilang impluwensya sa
bansa. Maging ang mga kultura nila ay laganap na makikita sa lipunan,
pagkain, pananamit at marami pang iba.

Gawain 1
Panuto: Sagutin ang mga tanong sa ibaba at isulat ito sa sagutang papel.

1. Ano ang neokolonyalismo?

2. Ano-ano ang mga uri ng neokolonyalismo?
3. Paano ito nakakaapekto sa bansang may neokolonyalismo?
4. Ano ang maaaring idulot na mabuti at masama sa mga sakop
na bansa?
Gawain 2
Panuto: Kumpletuhin ang talahanayan sa ibaba tungkol sa neokolonyalismo

Neokolonyalista ng Asya Bansang sakop Epekto sa bansa

Hapones
Amerika
England

Gawain 3
Panuto: sumulat ng maikling talata tungkol sa neokolonyalismo sa Pilipinas

Ang Neokolonyalismo sa
Pilipinas
 ARALING PANLIPUNAN 7
Pangalan: Linggo: 8
Seksyon: Modyul: 7

Paksa: Kontribusyon ng Silangan at Timog Silangang Asya sa Kulturang

Asyano Layunin: (Most Essential Learning Competencies)

Napapahalagahan ang mga kontribusyon ng Silangan at Timog-

Silangang Asya sa kulturang Asyano

Panimula (Susing Konsepto)

Ang mga Asyano ay may kulturang maipagmamalaki sa buong mundo. Hindi

lamang sa larangan ng pag-unlad ng kabuhayan, maging sa ibat ibang
larangan sa kultura.

Kontribusyon sa Larangan ng Pagpapaunlad ng Kakayahan ng Tao

(Humanidades)
Japan
Ang mga tradisyunal na kulturang Hapon ay nananatiling popular sa
bansa tulad ng dulang noh at kabuki. Ang noh ang pinakamatandang dulaan
ng Japan na tinatayang nagsimula pa noong ika-13 siglo. Ang kabuki naman
na mas masigla at mas makulay kaysa sa noh ay nagsimula noong ika-16
hanggang ika-17 na siglo. Ang pagsasayaw, pagkakaroon ng acrobatics, at
espadahan ay lumilikha ng mas masiglang eksena para sa mga manonood.
Kilala rin ang Japan sa paglikha ng mga magagandang pelikula na may
kinalaman sa mga samurai. Kilalang director ng bansa si Akira Kurosawa na
natanyag dahil sa kanyang pelikulang The Seven Samurai.

Timog Silangang Asya

Sa Timog Silangang Asya, malaki ang ugnayan ng musika, sayaw at
dulaan. Sa pamamagitan ng tatlong ito nagkakaroon ng masining na
paglalahad ng mga kuwento ng kasaysayan. Halimbawa nito ang gamelan,
isang orkestra ng Indonesia na binubuo ng 100 na kasapi.
Ang mga klasikal na sayaw naman ay may kinalaman sa pag-aasawa,
relihiyon, pagdiriwang at paglilibing.

Mga Kontribusyon sa Larangan ng Panitikan

China
Maraming kontribusyon ang Tsina sa larangan ng literatura. Kabilang na
dito ang mga akda ng dakilang pilosopo ng Tsina na si Confucius. Ang Analects
of Confucius na koleksyon ng mga salawikaing Tsino na minahal ng maraming
henerasyon. Kilala rin si LAO TZU dahil sa kanyang “Tao Te Ching”, ang aklat ng
mga Taoist na nagpasigla sa pagmamahal sa kalikasan. “I Ching” o “Book of
Changes” Isang manwal ng dibinasyon na naglalarawan ng mga kasaysayan,
pagdiriwang, at tradisyonal na mga awitin ng pagsasakripisyo sa mga diyos at
diyosa. Kabilang si MENCIUS na kilala bilang isang dakilang pilosopong
manunulat ng Tsina. Si SSU-MA-CHIEN naman ang kauna – unahang
mananalaysay ng kasaysayan sa bansa. Siya ay nakapagsulat ng kabuuang
kasaysayan ng China mula ng kanyang kapanahunan.
Sa makabagong panahon naman, isa sa mga pinakaunang nobela na
naisulat sa bansa ay ang Journey to the West ni Wu Chen-gen. Tanyag din ang
nobela ni Cao Xueqin na A Dream of the Red Chamber, Rickshaw Boy ni Lao She,
The True Story of Ah Q ni Lu Xun at ang Soul Mountain ni Gao Xingjian.

Japan
Hindi rin pahuhuli ang Japan sa larangan ng panitikan. Ang “Kojiki” o
“Records of Ancient Matters” ay naglalahad ng kasaysayan ng Japan. Ang
“Manyoshu” o “Collection of Ten Thousand Leaves” ang pinakaunang
koleksiyon ng mga tulang Hapones. Ito ay naglalaman ng 4,500 na tula na
binubuo ng 31 pantig na kung tawagin ay tanka. Ang “Tale of Genji” ang
pinakamahalagang nobelang nagsasalaysay ng pangyayari, pagmamahalan,
suliraning personal at tensiyon sa korteng Hapones noong panahon ng Heian.
Ito ang kinikilalang kauna – unahang nobelang lumabas sa kasaysayan na
sinulat ni Murasaki Shikubi. Ang The Pillow Book” ay sanaysay naman na
naglalarawan sa buhay, pagmamahalan at libangan ng mga maharlika sa
korte ng emperador ng Japan na sinulat ni Sei Shonagon. Ang “Noh” kung saan
nagmula ito sa mga awit at sayaw sa Shinto Shrine at iba pang awit ng Hapon.

KOREA
Kabilang ang Korea sa may masining na ambag sa ibat ibang larangan.
Ang SIJO na nagmula sa magkahalong sulat Hangul at Tsino na karaniwang
isinulat ng mga opisyal na Yangban batay sa kanilang katapatan sa hari at
bansa. Isinulat ng kababaihang nagsisilbi na kung tawagin ay kisaeng sa mga
teahouse na sinanay sa pagbabasa, pagsusulat at pagbuo ng mga tula,
pagtugtog ng mga instrument at pagsasayaw.

PAGPIPINTA
CHINA
Ang pagsusulat at pagpipinta ay itinuturing ng mga Asyano bilang magkapatid
na sining. Mga tanawin at maliliit na representasyon ng tao ang karaniwang
ipinipinta nga mga Asyano. Inilalarawan nito ang paniniwala ng mga Taoist sa
kahalagahan ng kalikasan sa tao. Si Ku-K’ai-chih ang kauna-unahang pintor sa
kasaysayan ng China. Ang mga Tsino at Hapones ay nagpipinta sa
scroll na isang mahabang pahalang o paayong sweda. Ang mga Koreano ay
nagpipinta sa mga pader ng mga templo sa pormang mural. Sa mga scroll din
nakapinta ang mga pintang Buddhist nang lumaganap ang Buddhism sa Bana.
Si CHANG SON ang kinikilang nagpapalaganap sa lehitimong pintang Koreano.

ISKULTURA
Ang iskulturang Asyano ay nakabatay sa relihiyon o paniniwala. Ang mga
naglalakihang rebulto ay isinasagawa upang maipaunawa sa mga tao ang
misteryo at malalim na konsepto ng kanilang relihiyon at magbigay ng kapani –
paniwalang larawan ng kanilang diyos at diyosa. Hangad ng mga iskultor ng
larawang abstrak sa kanilang diyos at diyosa at bigyan ng larawang kahima –
himala. Ang direktang pakikipagkalakalan ng mga Asyano sa rehiyon ng mga
Indian ay nagbunga ng malalim na impluwensiya sa iskultura ng Timog –
Silangang Asya. Sa kalakalang ito, ang wika at relihiyong Hinduism at Buddhism
ay nagkaroon ng malaking bahagi sa paglinang ng sining pangkultura ng
rehiyon.

Arkitektura
Ang arkitekturang Asyano ay nakitaan ng pagpapadama ng mga
paniniwala at pananalig sa diyos ng mga Asyano. May mga istrakturang
nagpapahayag ng relihiyong Buddhism tulad ng Borobudur sa Indonesia at
ang Angkor Wat sa Cambodia.
Gamit ng mga Tsino at Hapones ang kahoy sa arkitektura. Mayroon din mga
templo at pagoda na gawa sa bato na mayaman sa mga ukit na dekorasyon.
Halimbawa nito ang Imperial Palace sa lungsod ng Peking na binubuo ng
naglalakihang bulwagang gawa sa iba’t ibang kulay na dekorasyon na
nakaukit. Gamit din ng Japan ang arkitekturang Tsino. Halimbawa nito ay ang
Shinto Shrine at Templo ng Nara na gawa sa kahoy. Ang arkitekturang Koreano
ay binigyan halaga ang kalikasan. Para sa kanila, hindi magandang pangitain
ang para sa isang ugali ang kawalan ng tanawing bundok o tubig. Karaniwang
kapansin pansin sa mga templo at palasyo sa Timog Silangang Asya ang
estilong nagmula sa India, nauukitan ng mga diyos at diyosa nila na naaayon
sa katangiang sining ng Khmer.

Gawain 1
Panuto: Sumulat ng maikling paglalarawan sa mga sumusunod na mga
ambag ng mga Asyano. Isulat ito sa sagutang papel.
1. Noh
2. Kabuki
3. Analects
4. Tao Te Ching
5. Kojiki
6. Manyoshu
7. Sijo
 8. Borobudur
9. Angkor Wat
10. The Pillow Book

Gawain 2
Panuto: punan ang talahanayan ng angkop na kontribusyon ng mga Asyano

Larangan Ambag Deskripsyon

Gawain 3:
Panuto: Tukuyin kung alin sa mga ambag ng mga bansa sa Silangan at Timog
Silangang Asya ang may katumbas na ambag ng mga Pilipino.

Ambag ng Bansa sa Silangan at Kahalintulad na ambag sa Pilipinas

Timog Silangang Asya