293

Önce, "Nasıl geçindiklerini uzaktan ben de merak ederdim," diyen ismet Paşa'nın
tanıklığını şöyle ifade eder: "Trablusgarp muharebelerinden sonra, bizzat Enver Pa-
şa'dan, Atatürk'ün kendi yanında iyi hizmet ettiği, iyi kumandanlık yaptığı, başarılı
olduğu sözlerini işitmişimdir. " Aralarında daha çok Mustafa Kemal'in disiplinsizlik
168

olarak tanımlanan davranışlarından, Enver'in de kıskançlık olarak görülen ve yorum-

lanan tavırlarından kaynaklanan geçimsizlik olduğu, Çanakkale cephesindeki yüksek
sesle yaptıkları tartışma da bir gerçektir. Ama başka gerçekler de var.
Osmanlı Meclisi başkanlarından Halil (Menteşe) Bey'in duyarak aktardığına göre,
içişleri Bakanı Talat, cepheleri denetlemekten gelen Enver Paşa'ya kendisine bir şey
olursa, orduyu kime emanet etmek konusundaki düşüncesini sorar. O da tereddüt-
süz, "Mustafa Kemal'e" der. 169
Bu konunun bir de gerçek tanığı olan Hüseyin Cahit Yalçın, "İttihat ve Terak-
ki'nin başında bulunanlar son bir toplantı yaptılar. Talat, hükümetin görevden
çekildiği haberini padişaha sunmak üzere saraya gidecekti. Bununla birlikte İttihat
ve Terakki gücü daha yıkılmamış olduğu için, kötü padişahı bütün bütün başıboş
bırakmak istemiyorlardı. Talat padişaha sadrazamlık için İzzet Paşa'yı önerecekti,"
diye yazarak devam ediyor: "Enver, Talat'ı sıkı sıkı uyarıyordu . 'Unutma,' diyordu.
'Harbiye Bakanlığı'nı Mustafa Kemal'den başka kimse yönetemez. Harbiye'ye ke-
sinlikle Mustafa Kemal getirilmelidir. " 170
Halil (Meneteşe), o· dönem İzmir milletvekili olan Mahmut Esat Bozkurt'tan
dinlediği bir tanıklığı da anlatıyor: "Bir gün Çankaya'da bir milletvekili arkadaşla
Gazi'nin huzurunda idik. O kişi Enver aleyhinde atıp tutmaya başladı. Gazi sözünü
kesti, şunları söyledi: 'Enver bir güneş gibi doğmuş, bir gurub ihtişaıniyle batmıştır.
Bunun ortasını artık tarihe bırakalım."' 171
Her iki yurtsever, cesur, kahraman asker hakkındaki karan tarih verdi zaten.
Mustafa Kemal'in yarbay olarak başlayıp albay olarak tamamladığı kalfalık döne-
mi savunma savaşlannın sonuncusu olan Gelibolu kara muharebeleri konusunu iki
ünlü subayın anlayış ve davranış farkını ortaya koyan iki öyküyle kapatalım.

Mustafa Kemal'in Resmine Uygulanan Sansür

Çanakkale cephesinden başarı haberleri geliyor, dilden dile dolaşıyor, o günün gazete
ve dergileri yazıyordu. Tüm umutsuzluğun ortasında adeta parlayan bir alev,. ~ön-
meyen ateşe dönmüştü, ama buradaki kahramanlar kimlerdi? Basın bunları bılıyor
ancak halk bilemiyordu. Çünkü oradaki büyük komutanın resmi ve haberlerinin
yayınlanması yasaklanmıştı. · .
O tarihlerde lstanbul'da yayınlanmakta olan Tasviriefkar'ın başyazarı Yunus Nadı,
Yazı İşleri Müdürü de Abidin'dir (Daver) .

168
İsmet İnönü Hatıralar ı . kitap yayıma hazırlayan: Sabahattin Selek, s. l 49 .
169 '
Halil Menteşe, ' ' • • • • 1·1Menteşe ·nın
Osmanlı Mebusan Meclısı Reısı Ha ı
· Anılan ' Hürrıyet Vakfı Yayın-
lan, İstanbul , 1986, s.252 _ 46
Hüseyin Cahil Yalçın, Siyasi Anılar, İş Bankası Yayınları, İ stanbul, 1976 , s. 2
170

Halil Memeşe, Osmanlı Mebusan Meclisi Reisi Halil Menteşe'nin A n ılan, s.ısı
171
 294

, M tafa Kemal , Yunus N ad i'y le mektuplaşmaktadı

Alba) us k . . bü yü k re si m li ve . r. G az et ed e bu b··
.
vunma savaşını an la tm a ıçın ha nt ah hır yazı hazırladılar Lıuy-uk
b"1r tarafındaki yuvarlağ . ·n e Bo ğaz su üs tü m uh ar eb es · 1 1.a
.
rua
sa-
ın ıçı in in ka hr am an k tıın
tümgeneral Cevat, ın (Ç. 0 b 1 ) ik in ci yu va rla ga -
anı ' da ka ra ce p h e_sın . .
ın şanlı savu ornutanı
. . •
Mus tafa Kemal'ın resmını ko yd ul ar. A sk er i sa ns ür m em ur u,
M us ta fa Kemal'innrnacıs1
ni çıkardı. O zaman b as he nü z En ve r'i n M us ta '
ın ' fa K em al de n hı.ç hoşl resrni-
onu k ısk and ıg_ını b"ılmemektedir. Resmın sans
. .. . . an rn ad _
urlenmesı gazetenın . ıgını,
yazı ışlerini ç k
ı e o resmı· bi n bi r zo rlu kl a el
üzer. O .. ncel"k l . . ..
de etmışlerdı, sa ns ur o
haritasının iki tarafınd
aki o çerçeve boş ka la
so nr as ı Ça na kk ale
ca k ve ga ze te ni n si m et
Öte ya nd an Çanakkale'n
in ik i sa vu nm a kahraman ris i bozulacaktı.
mekten m ah ru m kalacakt ın ı ha lk bi rl ik te gö rm ek te n öğren­
ı.
Telefonla sa ns ür subayını
aradılar, o, bu na on
sini aramalarım söyledi. ay veremeyeceğini, is tih
Rütbe sırasına gö re aram ba ra t şube­
Bu du ru m karşısında , ka al ar ın a ka rş ın bi r so nu ç alamadılar.
rşı atağa ge çm ey e ka
Sansür subayına ye ni de ra r ve rd ile r.
n başvurup, is tih ba ra t
nma iz in verdiğini söyl şubesinin te le fo nl
ediler. Subay am iri nd en a re sm in yayı­
sayfasının kenarına on ay al m ay a çekindiğinde
m üh rü ba sa r. Er te si gü n, gazete
Kemal'in re sm i ve m uh ar n ga ze te de A nb ur nu kahramanı Mustaf
eb el er de kazandığı başa a
de öteki gazeteler atlatılmı rı ok un ur . H em sa ns ür ku
ştır. ru lu hem
Başkumandan Vekili
Enver Paşa'yı ço k si ni rle
yazıda şunlar yazılıyd nd ire ce k ol an bu re sm
ı: "Ç an ak ka le hara in altındaki
savaşlannda olağan
ve- savunmadaki kudret üstü yararlıklan gö
ve becerisiyle gerçekten rülen
Hilafet makamını kurta şa n ve şe re f ka za na ra k Boğazl
ran kumandanlanmızda an ve
harikalar timsali Albay M n ya radılıştan yiğitlik, ka hr
ustafa Kemal Beyefendi." am an hk ve
resminin ilk kez yayın ta Ö vg ü bu kadardı. M us
rih i 29 Ek im 1915'tir. ta fa Kemal'in
Bundan so nr a gazetecile
rin başına ge le ni ise Ya
anla~yor: "Enver Paşa bu zı İşleri M üd ür ü A bi di
re sm i gö rü nc e kü pl er e n (Daver)
Seyfı de esas~~ fena halde kö bi nm iş . İstihbarat Şube Müdürü
pürmüş. Ö nc e sa ns ür subayı
de c~ph~ye go nder m ek nı üç gü n ha ps et til er, bizi
Na dı mılletvekiliydi te hd
Bu yu·· d
id iy le mü th iş su re tte haşladılar. B er ek
· et ve rs in ki Yunus
bahane bu ld ul ar Tasvi · z en gazeteyı k ap at m ak
B ı d. B k ' · ,rı.. - ' ta n çe ki nd ile r. Fa ka t
neJ'~arı on gu•· n sü re yl sonra b.ır
e ~Vıye kaaşdan_ı 1s~ et 'in e kapattılar. Buldukları
ba ha ne şuy du.·
ay, r eşı kelımesi ekle
ka rd eş i Sa vn i Y en ik öy be ld es i be le di ye re is
ler. "17 2 yerek b h b · i ta yi n edilmişti.
u a en yazdınız, bu nd
a kö tü ni ye t va r,, ded.ı-

Çocuklarını savaşta
ka yb ed en
Resm in in an ne1er e m ek tu p
'~etelere konması iste
ra k ü ü .
st n yanı nm ey en , sa ns ür le ne n M us ta nn
"'ı Gelib l knı or ta ya k .. fa Kem a .
' o u ar a m uh oy an on em li ör nekl er de b.1risı,
~ b n
.. ar e el er in de , karşısın
üan on ün d P rt .. _ , da çarpı.,,.c:~
-
n