Მეოთხე თემა- Ნივთები

Რომაული სამართლის მიხედვით ნივთებს ეწოდებოდა RES. რომაული სამართალი

ნივთების დაყოფის სხვადასხვა სახეს იცნობდა.
1. Ღვთაებრივი სამართლისა და ადამიანური სამართლის ნივთები. Ღვთაებრივი
სამართლის ნივტები თავის მხრივ იყოფოდა სამ ნაწილად, ესენია: წმინდა,
საღვთო და რელიგიური. Სამოქალაქო ბრუნვიდან ამოღებულნი იყვნენ
ღვთაებრივი ნივთები, ისინი არავის საკუთრებაში არ იმყოფებოდნენ, ხოლო
რაც შეეხება ადამიანური სამართლის ნივთებს, ის იყოფოდა ძირითადად
კერძო და საჯარო ნივთებად და უმეტესეწილად ვიღაცის საკუთრებას
წარმოადგენდა. 
      Რელიგიური ნივთებში შედიოდა: ტაძრები, სალოცავები, სასაფლაო, შესაწირი
ადგილები.
      Წმინდა ნივთები : ქალაქის კედლები და კარები. Წმინდად ასევე შეიძლება
ჩაითვალოს ის, რაც სანქციითაა გამყარებული, მაგალითად როგორიცაა კანონი . 
      Საღმრთო: ღმერთისადმი საჯაროდ შეწირული ნივთები, რომელსაც ქურუმები
წირავდნენ სპეციალური რიტუალების დაცვით. 
      Საჯარო ნივთებია- გზები, თეატრები, ციხეები, საპყრობილეები. 
2. Უძრავი, მოძრავი და საკუთარი ძალით მოძრავი ნივთები. Უძრავია მიწა და
მიწაზე მყარად მიმაგრებული ნივთები, მოძრავია ნივთები, რომელთაც
გადაადგილება არ უკარგავს სასარგებლო თვისებებს, ხოლო საკუთარი
ძალით მოძრავია მონა, პირუტყვი. 
3. Მარტივი, რთული და ერთობლივი ნივთები. Მარტივი იყო ისეთი ნივთები,
რომლების არ შედგებოდნენ სხვადასხვა შემადგენელი ნაწილისაგან (მაგ.
ქვა). Რთულია ნივთები, რომლებიც შედგებოდნენ სხვადასხვა ნაწილისაგან
და წარმოადგენს ერთ ნივთ, მაგ. შენობა და  Ერთობლივია ნივთები,
რომლებიც შედგება სხვადასხვა ნივთებისგან, მაგრამ არა როგორც ერთი
ნივთი, არამედ ნივთთა ერთობლიობა, მაგ. Ჯოგი. 
4. Res mancipi და res nec mancipi. Res mancipi შედიოდა ნივთები, რომელთა
გადასაცემად საჭირო იყო მანციპაციის რთული გზა:  მიწები, მიწაზე
არსებული შენობები, მიწაზე მცხოვრები მონები და მიწის დასამუშავებლად
არსებული პირუტყვი. res nec mancipi ში კი დანარჩენი ნივთები შედიოდნენ,
რომელთა გადაცემისთვის არ იყო აუცილებელი მანციპაცია. 
5. Რომის სამართალი იცნობდა ასევე ნივთებს, რომელიც ამოღებულია
სამოქალაქო ბრუნვიდან, res extra commercium, მაგალითად საწამლავი და
ნივთები, რომლების არ არის ამოღებული სამოქალაქო ბრუნვიდან- res in
commercium.  Სამოქალაქო ბრუნვიდან იყო ამოღებული ღვთაებრივი
ნივთები. 
6. Რომაელი იურისტები ასევე განარჩევდნენ ნივთებს, რომლებიც არავის არ
ეკუთვნის, მათ შორის ნივთებს 1. Რომლებიც არ შეიძლება ვინმეს საკუთრება
გახდეს, მაგ: ჰაერი, მდინარე, ზღვა, ზღვის ნაპირი და 2. Რომლებიც შეიძლება
ვინმეს საკუთრება გახდეს. Მაგ: გამორიყული ნივთები, გარეული
ცხოველი/ფრინველი. 
 7. 4. Სხეულებრივი და უსხეულო ნივთები- სხეულებრივია ნივთები, რომელთა
შეხება შესაძლებელია, მაგ: მონა, ოქრო, ტანსაცმელი,  ხოლო უსხეულო კი
ლოგიკურად ის, რომელსაც ვერ შეეხები, მაგ: მემკვიდრეობის უფლება. 
8. Გვაროვნული (რაოდენობით განისაზღვრებოდა)  და ინდივიდუალური
ნიშნით განსაზღვრული ნივთები. Გვაროვნული ნივთის ჩანაცვლება
განადგურების შემთხვევაში შესაძლებელი იყო, ხოლო ინდივიდუალურის კი
არა. 
9. Მოხმარებადი და მოუხმარი ნივთები. Მოუხმარია ნივთები, რომლებიც
გამოყენების პროცესში არ ისპობა, მაგ. Შენობები.  მოხმარებადია,
რომელთა გამოყენებაც განადგურების გარეშე შეუძლებლია, მაგ. Საჭმელი . 
10. Გაყოფადი და გაუყოფადი ნივთები. Გაყოფადია, რომელიც თავის
სასარგებლო თვისებებს არ კარგავს გამოყენების სემთხვევაში. Მაგ . Ფული ,
სახლი, მიწა… გაუყოფადია ნივთები, როემთა გაყოფის შემთხვევაში, ისინი
დაკარგავენ სასარგებლო თვისებებს, მაგ. Მონა. 
11. Ძირითადი ნივთები და საკუთვნებელი. Საკუთნეველი იზიარებდა ძირითადი
ნივთის ბედს. Მაგ. Კლიტე და გასაღები. 

Მეხუთე თემა- საკუთრების სახეები 

Ძველ რომში Განასხვევებდნენ ერთმანეთისგან საკუთრების ოთხ სახეს :
1. Კვირიტული
2. Ბონიტარული 
3. Პროვინციული
4. Პერეგრინების

1. Ძველ რომში თავდაპირველად საკუტრება გააჩნდათ მხოლოდ კვირიტებს ,

ანუ ძირველ რომაელებს. Საკუთრებას კი მოიხსენიებდნენ ტერმინით:
dominium. Შესაბამისად რომაელების საკუთრებას dominium quiritium ერქვა.
Იგი არ გაააჩნდათ არარომაელებს, ანუ პრეგერინებს. Ამ წესიდან
გამონაკლისი დაუშვეს მხოლოდ ლათინებზე, რომელტაც გააჩნდათ იუს
კომერცის უფლება. Კვირიტული საკუთრების ობიექტი იყო res mancipi
კატეგორიის ნივთები. 
2. Პრეტორული ანუ “ბონიტარული” საკუთრება. Თუ პირი მანციპაციის გზით
შეიძენდა RES MANCIPI კატეგორიის ნივთს, მესაკურედ მაინც გამყიდველი
რჩებოდა. Პრეტორი მიუთითებდა, რომ ნივთი უნდა შესულიყო ნივთების
შემძენის ქონების შემადგენლობაში , რომაულად in bonis და ზუსტად აქედან
წარმოიშვა ბონიტარული სამართალი. Ბონიტარული სმართლით პრეტორი
იცავდა საკუთრების შემძენს.  Აქ რა საკვირველია ვგულისხმობთ res mancipii
კატეგორიის ნივთებზე, როემლთა შესასყიდლად პირმა აუარა გვერდით იმ
რთულ წესებსა და რიტუალებს, რომელიც ძველი ცივილური სამართლის
აუცილებელი იყო. Მიუხედავად იმისა, რომ მანციპიაციის რთული წესი
რომაელებმა იუსტინიანამდე შეინარჩუნეს, მას ნაკლებად მიმართავდნენ 
რესპუბლიკის დასასრულიდან. Თუ გამყიდველი მოითხოვდა ნივთის უკან
დაბრუნებას, პრეტორი აძლევდა მას შესაგებელს- exceptioს. Ასეთ
 შემთხვევაში ნივთი დაუბრუნდბოდა გამყიდველს თუ მას არ ჰქონდა ნივთი
გაყიდული და გადაცემული მოპასუხისთვის. 
3. Პროვინციული საკუთრება- ეს იყო რომალეთა მიერ დაპყრობილი მიწები,
რომლებც რომის სახელმწიფოს საკუთრებად იყო მიჩნეული. Იგი იყოფოდა
ორ ნაწილია- სახელმწიფოს საკუტრებად და პროვინციი
მაცხოვრებელებისმფლობელობაში გადაცემულად.  Ამ მიწებიდან
სარგებელს რომაელები სხვადასხვა გზით ღებულობდნენ და
განიხილებოდნენ როგორც ისეთი პირები, რომელსაც მარტოოდენ
მფლობელობა ჰქონდათ, მაგრამ მათი მფლობელობა საკუთრების
უფლებას უდრიდა. 
4. Პერეგრინების საკუთრება- პერეგრინების საკუთრება არარომაელთა
საკუთრებას წარმოადგენდა. უცხოელები თავისი საკუთარი ქვეყნის
სამართალს ემორჩილებოდნენ. კომერციის განვითარების შედეგად
აუცილებელი გახდა მათი საკუთრების ცალკე სახედ აღიარება. იუს გენტიუმ-
ის აღიარებამ შედეგადის მოიტანა, რომ რომაელები პერეგრინებთან , ან
პერეგრინთა შორის ურთიერთობას ხალხთა სამართლით
არეგულირებდნენ.
Ამრიგად, რომში არსებობდა საკუთრების სხვადასხვა სახე, მაგრამ დომინატის
პერიოდში მსგავსი დაყოფა ისპობა და ყალიბდება ერთიანი, უნიფიცირებული
საკუთრება, რომელიც აღიარებს, რომ საკუთრება ეკუთვნის არა მხოლოდ
ძირძველ რომაელებს, არამედ რომის ტერიოტორიაზე მოსულ ყველა ხალხს,
ყველას ვისაც უფლებაუნარიანობა გააჩნია. 

7) საკუთრების წარმოშობის თავდაპირველი გზა

რომაელი იურისტები საკუთრების უფლების შეძენის სხვადასხვა სახეს იცნობნენ, ესენი იყო:
1) საკუთრების შეძენის თავდაპირველი გზა და 2) საკუთრების შეძენის ნაწარმოები გზა.
განვიხილოთ საკუთრების შეძენის თავდაპირველი გზა-
საკუთრების შეძენის თავდაპირველ გზად ისინი განხილავდნენ ისეთ გზას, რომლის დროსაც
საკუთრების უფლება წამრმოიშობა ხელახლა, იმის მიუხედავად თუ მანამდე რა უფლება
არსებობდა ნივთზე:აქ უპირველესად იგულისხმება ისეთი ნივთები, რომელთაც მესაკუთრე
არა ჰყავს (მაგ: უატრონო ნივთები) ან ჰყავს, მაგრამ ამის მიუხედავად მაინც წარმოიშობა
საკუთრების უფლება (მაგ. ხანდაზმულობა).
საკუთრების უფლების შეძენის თავდაპირველ გზებია:
1) ოკუპაციო
2) განძი
3) ნაპოვარი
4) ნამატი
5) გადამუშავება
6) ხანდაზმულობა
*თავდაპირველად უნდა აღინიშნოს ოკუპაციო, ანუ არავის კუთვნილი, უპატრონო ქონების
ხელში ჩაგდება. ასეთი ქონება იმის კუთვნილება ხდებოდა, ვინც მას პირველი
დაეპატრონებოდა. ამ კატეგორიის ნივთებს მიეკუთვნებოდა მაგ. გარეული ცხოველები,
ფრინველები, თევზები, ზღვის გამორიყული ნივთები, კუნძული, რომელიც ზრვაში
წარმოიშვება, იმას ეკუთვნის, ვინც ას დაეუფლება, რადგან ითვლება, რომ იგი რავის
ეუთვნის, იგივე რეჟიმი ვრცელდებოდა მტრისათვის წართმეულ ან მესაკუთრისაგან
მიტოვებულ ნივთზე. ნაპოვნი ნივთი არ უნდა ყოფილიყო მეტად ძვირფასი ან ღირებული,
რადგან ამ შემთხვევაში იგი დაკარგულად ჩაითვლებოდა და ამგვარი ნივთის მითვისება
ქურდობას უდრიდა. ეს ნაპოვარს წარმოადენდა. ნაპოვარის დროს ნივტის პატრონის
დადგენა შესაძლებელი უნდა ყფილიყო. მპოვნელი ვალდებული იყო მოეძებნა პატრნი და
ძებნასთან დაკავშირებული ხარჯები უნდა აენაზღაურებინა ნივთის მესაკუთრეს.

განძის პოვნაც წარმოადგენდა ერთ-ერთ საშუალებას. განძი დაფლული უნდა ყოფილიყო,

ხოლო მისი მესაკუთრის დადგენა შეუძლებელი. სწორედ ეს განასხვავებდა განძს
ნაპოვარისაგან. იუსტინიანეს ინსტიტუიებში მითითებულია, რომ განძი, რომელიც პირმა
თავის მიწაში იპოვა, ღვთაებრივმა ადრიანემ იმას მიაკუთვნა, ვინ იგი იპოვა. იგივე წესი
დაადგინა რომის სამართალმა მაშინ თუ ვინმემ განძი საღმრთო ან რელიგიურ მიწაზე იპოვა.
ხოლო თუ პირი განძს სხვის მიწაში შემთხვევით აღმოაჩენს ისე რომ არც უძებნია იგი, მისი
ნახევარი მიწის მესაკუთრეს მიაკუთვნა, ხოლო თუ ვინმე განძს ცეზარის მიწაში იპოვის,
კვლავ ნახევარი ცეზარს დარჩება და იგივე წესი მოქმედებს საჯარო ადგილას განძის
პოვნაზე, რომლის შემთხვევაში ნახევარი სახელმწიფოს საკუთრებაში გადადის.

ნამატი (აცცესსიო) _ ასეთ შემთხვევად შეგვიძლია განვიხილოთ ნაპირის მონალექი ან

ბუნებრივი მოვლენების შედეგად შეერთებული მიწის ნაკვეთი, რომელიც მიწის
შეუმჩნეველი მატებაა, მაგრამ თუ შენი მიწის ნაწილს წყლის ნაკადის სიმძლავრე მეზობლის
მიწის ნაკვეთს მიყრის, ის აშკარად შენივე რჩება, მაგრამ თუ ეს მიწის ნაგლეჯი მეზობლის
მხარეს დიდხანს დარჩება და ხეებიც (რომელიც ნაკადმა წაიღო) მეზობელთან ფესვებს
გაიდგამენ, მაშინ იგი მეზობლის საკუთრებაში შევა
შეგვიძლია განვიხილოთ კუნძული მდინარეში; თუ კუნძული მდინარეში წარმოიშვა რაც
ხშირად ხდება , თუ იგი თანაც მდინარის შუაში მდებარეობს , იგი საერთოა იმ
პირებისათვის, რომლებიც მდინარის ორივე მხარეს, ნაპირთან, მიწის ნაკვეთს ფლობენ,
პროპორციულად თითოეული მიწის ნაკვეთის კუთვნილი ნაპირის სიგრძისა. ხოლო თუ
კუნძული მდინარის ერთ რომელიმე ნაპირთან უფრო ახლოს მდებარეობს, მაშინ იგი
მხოლოდ იმ პირებს ეკუთვნით, რომლებიც მდინარის [სწორედ] ამ ნაპირთან მიწის ნაკვეთს
ფლობენ. ხოლო თუ მდინარე სადმე იყოფა და შემდეგ ქვევით ისევ ერთიანდება, რის
შედეგადაც ვინმეს მიწის ნაკვეთს კუნძულად აქცევს, მიწის ეს ნაკვეთი იმასვე დარჩება, ვისიც
მანამდე იყო.
ნარგავები , რომლებიც სხვის მიწაზე ფესვს გაიდგამენ; თუ პირმა თავისი ნარგავები სხვის
მიწაზე დარგო, ნარგავები მას მიეკუთვება მანამ სანამ ისინი ფესვებს არ გაიდგამენ. თუ
ფესვები გაიდგეს, იმის საკუთრებაში შევა, ვისიც არის.

ასევე სხვის მიწაზე შენობა- ნაგებობების აგება. `როდესაც ვინმე თავის მიწაზე სხვისი
მასალით შენობას ააგებს, იგი თავად ითვლება შენობის მესაკუთრედ, ვინაიდან ყველაფერი,
რაც მიწაზე შენდება, ამ მიწის ნაკვეთს ეკუთვნის. მაგრამ ამ მიზეზით ის პირი, რომელიც
მასალის მესაკუთრე იყო, მაინც არ წყვეტს მასალის მესაკუთრედ ყოფნას, მაგრამ, ამავე დროს,
მას არც ვინდიცირება შეუძლია და არც ამ ნივთის წარმოდგენის მოთხოვნა თორმეტი დაფის
(ტაბულის) კანონების გამო, რომლითაც დადგენილია, რომ არ შეიძლება ვინმე ვაიძულოთ,
რომ თავის შენობაში ჩაშენებული სხვისი მორი გამოიღოს, მაგრამ მან მისი (ე.ი. მასალის)
ორმაგი ღირებულება უნდა გადაიხადოს იმ სარჩელის საფუძველზე, რომელსაც ,,დე ტიგნო
ჯუნცტუმ~ _ ჩაშენებული მორის შესახებ სარჩელი _ ეწოდება, /ხოლო სახელწოდება ტიგნუმ
_ მორი აღნიშნავს ყველანაირ მასალას, რომლისგანაც ნაგებობები შენდება/. ეს იმიტომ იქნა
გათვალისწინებული, რომ შენობების დანგრევა აუცილებელი არ გამხდარიყო. მაგრამ თუ
რამე მიზეზით შენობა დაინგრა, მაშინ მასალის მესაკუთრეს შეეძლება მორის ვინდიცირება
და მისი წარმოდგენის მოთხოვნა , თუ მას [მასალის] ორმაგი ღირებულება უკვე აღებული არა
აქვს.

გადამუშავება- ნივთზე საკუთრების უფლება წარმოიშობოდა ასევე ახალი ნივთის შექმნისას.

თუ მასალა იმ პირს ეკუთვნოდა, ვინც ახალი ნივთი შექმნა მაშინ ახალი ნივთის მესაკუთრეც
ის იქნებოდა; მაგრამ რა იქნებოდა თუ ნივთი სხვისი მასალით შეიქმნა, ამასთან
დაკავშირებით განსხვავებული მიდგომა არსებობდა პროკულუსიანელთა და
საბინუსიანელთა შორის.პროკულუსის მიმდევრები თვლიდნენ, რომ მიუხედავად მასალის
დიდი მნიშვნელობისა, ახალი ნივთის შექმნაში მაინც გადამწყვეტი იყო ახალი ფორმა და
შესაბამისად ახალი ნივთის მესაკუთრეც ის იქნებოდა ვინც ეს ნივთი შექმნა;
საბინუსიანელები კი გადამწყვეტ მნიშვნელობას მასალას ანიჭებდნენ და შესაბამისად ახალი
ნივთის მესაკუთრედაც მასალის პატრონს მიიჩნევდნენ.საბინიანელებსა და
პროკულიანელებს შორის წარმოებული მრავალი დავის შემდეგ გადაწყდა , რომ შუალედური
აზრი მიეღოთ: თუ საგნის [ისევ] მასალად აღდგენა შეიძლება , მაშინ [საგანი] იმის
საკუთრებად ითვლება , ვინც მასალის მესაკუთრე იყო. ხოლო თუ საგნის ისევ მასალად ქცევა
შეუძლებელია , მაშინ უმჯობესია საგნის მესაკუთრედ ის მივიჩნიოთ , ვინც იგი დაამზადა.
ასე მაგალითად , ჭურჭელი გადნობით შეიძლება ისევ ნედლი სპილენძის , ვერცხლის ან
ოქროს ზოდად იქცეს. მაგრამ ღვინის , ზეთის ან ხორბლის ისევ ყურძნად , ზეთისხილად ან
თავთავად ქცევა შეუძლებელია; ხოლო თუ ვინმე რამე საგანს ნაწილობრივ თავისი და
ნაწილობრივ სხვისი მასალისგან დაამზადებს,მესაკუთრე ის იქნება, ვინც საგანი დაამზადა,
რადგანაც მან არა მარტო თავისი შრომა დახარჯა [ნივთის დასამზადებლად] ,არამედ _
ნაწილობრივ თავისივე მასალაც. თუ ორი მესაკუთრის მასალა ორივე [მხარის] თანხმობით
ერთმანეთში იქნება შერეული, მთელი ეს ნივთი, რომელიც შერევის შედეგად შეიქმნა ,
ორივესთვის საერთო იქნება.

ხანდაზმულობა-

უკანონო, მაგრამ კეთილსინდისიერი მფლობელი შეიძლებოდა გამხდარიყო ნივთის

მესაკუთრე, თუ ნივთის (უწინდელი) მესაკუთრე განსაზღვრული ვადის განმავლობაში არ
წარადგენდა სარჩელს მისი ნივთის უკანონო მფლობელისაგან გამოთხოვის თაობაზე.
მფლობელობითი ხანდაზმულობით პირი ხდება იმ ნივთის მესაკუთრე, რომელსაც
ფაქტიურად ფლობდა კანონით განსაზღვრული ვადის განმავლობაში. ხანდაზმულობის
ვადები დროთა განმავლობაში იცვლებოდა. ცივილური სამართლით დადგენილი იყო, რომ
თუ პირი მეორე პირისგან, რომელიც მესაკუთრე არ იყო, მაგრამ მას იგი მესაკუთრედ
თვლიდა, ნივთს იყიდდა ან ჩუქების თუ სხვა რომელიმე კანონიერ საფუძველზე შეიძენდა,
იგი მფლობელობის ხანდაზმულობით საკუთრების უფლებას ამ ნივთზე, თუ იგი მოძრავი
იყო, ყველგან ერთ წელიწადში შეიძენდა, ხოლო თუ უძრავი, მაშინ ორ წელიწადში და [ისიც]
მხოლოდ იტალიის მიწაზე, რათა საკუთრების უფლება ნივთზე გაურკვეველი არ
დარჩენილიყო. იუსტინიანეს დროს კი: ხანდაზმულობით მოძრავ ნივთებზე საკუთრების
უფლებას იძენენ სამ წელიწადში, ხოლო უძრავ ნივთებზე კი _ უფრო ხანგრძლივი დროის
მფლობელობით, სახელდობრ, ადგილას მყოფნი _ ათ წელიწადში, ადგილას არმყოფნი კი _
ოც წელიწადში. მაგრამ ზოგჯერ, თუნდაც პირი ნივთს მთელი კეთილსინდისიერებით
ფლობდეს , მფლობელობის ხანდაზმულობით საკუთრების უფლებას ამ ნივთზე , რა დროც
უნდა გავიდეს , იგი მაინც ვერ მოიპოვებს , მაგალითად , თუ პირი თავისუფალ ადამიანს ,
საღმრთო ან რელიგიურ ნივთს ან გაქცეულ მონას ფლობს. ნაქურდალ და ძალადობით
მიტაცებულ ნივთებზე მფლობელობის ხანდაზმულობით საკუთრების უფლებას ვერ
შეიძენენ, თუნდაც მათ ზემოთ აღნიშნული ხანგრძლივი დროის განმავლობაში
კეთილსინდისიერად ფლობდნენ.

8)საკუთრების წარმოშობის ნაწარმოები გზა

რომაელი იურისტები საკუთრების უფლების შეძენის სხვადასხვა სახეს იცნობნენ, ესენი იყო:
1) საკუთრების შეძენის თავდაპირველი გზა და 2) საკუთრების შეძენის ნაწარმოები გზა.
განვიხილოთ საკუთრების შეძენის ნაწარმოები გზა.

საკუთრების უფლების შეძენს ნწარმოები გზა ისეთი გზა იყო, რომდესაც საკუთრება
შეიძინებოდა ადრე არსებული მესაკუთრისაგან. გამოყოფდნენ სამ გზას:

1) მანციპაცია
2) უფლების დათმობა
3) ტრადიციო

1)მანციპაცია - საკუთრების უფლების შეძენის ეს ხერხი გათვალისწინებული იყო მხოლოდ

რომის მოქალაქეებისათვის და მარტო მანციპირებადი ნივთების შესაძენად. მანციპაციის
რიტუალის ჩასატარებლად გამყიდველი წარმოადგენდა გასაყიდ, მანციპირებად ნივთს (მაგ.
მონას ან სიმბოლურად მიწის ბელტს). გარიგებას ესწრებოდა ხუთი მოწმე , გამყიდველის
ახლო ნათესავებიდან, რათა მომავალში დაედასტურებინათ გარიგება და ამასთან მათი
მხრიდან არ წარმოშობილიყო შემდგომში პრეტენზიები. გარიგებას ესწრებოდა ასევე მწონავი
სასწორითა და სპილენძის ნაჭრით. მყიდველი წარმოთქვამდა წინასწარ განსაზღვრულ
ფრაზას: `ამგვარად მე ვამტკიცებ, რომ ეს კაცი კვირიტული სამართლით მე მეკუთვნის ,
რამდენადაც ის ჩემი ნაყიდია ამ სპილენძისა და ამ სასწორის მეშვეობით.~ ამ სიტყვების
წარმოთქმის მერე, მყიდველი დაარტყამდა სპილენძის ნაჭერს სასწორის პინას და
გადასცემდა გამყიდველს , როგორც საფასურის გადაცემის სიმბოლოს. ამ მომენტიდან
ნივთის მესაკუთრედ მყიდველი ითვლებოდა.

2) უფლების დათმობა- უფლების დათმობისათვის გამოყენებული იყო მოჩვენებითი

სასამართო პაექრობის ფორმა. მხარეები ვითომ სასამართლოს წინაშე ცდილობდნენ ნივთზე
თავიანთი უფლების დამტკიცებას; მყიდველი გამოდიოდა მოსარჩელის როლში და
მოითხოვდა თავისი კუთვნილი ნივთის უკან დაბრუნებას; გამყიდველი განგებ არ სცემდა
პასუხს მოსარჩელეს და ჩუმად იყო. ეს კი ითვლებოდა მოსარჩელის პრეტენზიების
დასაკმაყოფილებლად საკმარის საფუძვლად.
3) ტრადიციო- ნიშნავდა ახალი მესაკუთრისათვის ნივთის გადაცემას. ა გზით უფლების
შესაძენად საჭირო იყო ნივთის ფაქტობრივი გადაცემა და სამართლებრივი საფუძველი(მაგ.
ხელშეკრულება), შეიძლება სიმბოლური გადაცემაც ჩათვლილიყო საკმარისად. მაგ.
საწყობის გასაღების გადაცემა ითვლეოდა მთელი საწყობის გადაცემასაც. ახალ მესაკუთრეს
არ შეძილებოდა ქონოდა იმაზე მეტი უფლებები, რაც ძველ მესაკკუთრეს გააჩნდა.

თემა 9- საკუთრების უფლების შეწყვეტის გზები, საერთო საკუტრება , საკუთრების უფლების

დაცვის საშუალებები

რომაელი იურიტების აზრით, საკუთრება წყდებდა :

1) ნივთის განადგურების შემთხვევაში

2) თუ მესაკუთრემ უარი თქვა ნივთზე
3) ნივთის სამოქალაქო ბრუნვიდან ამოღებით
4) ქონების კონფისკაციის შემთხვევაში
5) ხანდაზმულობით

რომაელი იურისტები იცნობდნენ რამდენიმე პირის საკუთრების უფლებას ერთ

ნივთზე/ქონებაზე. ასეთ საკუთრებას კომუნიოს უწოდებდნენ. ასეთ შემთხვევაში თითოეულ
მესაკუთრეს ეკუთვნოდა არა ნივთის ნაწილი, არამედ საკუთრების უფლების ნაწილი. თუ
ერთ-ერთი მესაკუთრე გამოაკლდებოდა, ბუნებრივია, ფართოვდებოდა დარჩენილი
მესაკუთრეების უფლებები. საერთო უფლებაში თითოეული მესაკუთრის უფლება
განსაზღვრული იყო და იგი შეიძლებოდა ყოფილიყო ან თანაბარი ან არათანაბარი
უფლებები.

რაც შეეხება საკუთრების დაცვას, რომის სამართალი განარჩევდა საკუთრების დაცვის 3 გზას:
ვინდიკაცია, ნეგატორული სარჩელი და პროჰიბიტარული სარჩელი.

1) თუ მესაკუთრე დაკარგავდა ნივთს, მას შეეძლო წარედგინა მოტხოვნა, ჩამორთმეოდა

ნივთი უკანონო მფლობელს და დაბრუნებოდა მას. ასეთი მოთხოვნის წარდგენა
შეიძლებოდა ყველა პირის მიმართ, ვისაც უკანონოდ ეპყრა სხვისი ნივთი,. ამასთან
მესაკუთრეს, რომელსაც ნივთი ჰქონდა დაკარგული, უნდა ემტკიცებინა, რომ იგი
ნამდვილად იყო ამ ნივთის კანონირი მესაკუთრე. ტერმინი ვინდიკაცია
მომდინარეობს სიტყვიდან VINDICTA, რაც ჯოხს აღნიშნავდა. ძველ რომში ნივთზე
ჯოხის დადება ნიშნავდა, რომ პირი ამ ნივთის მესაკუთრე იყო.
2) ნეგატორული სარჩელი- გამოიყენებოდა იმ შემთხვევაში, როდესაც ნივტი ან ქონება
მართალია მესაკუთრეს ჰქონდა, მაგრამ მესაე გარეშე პირი ავიწროებდა მას, ხელს
უშლიდა არ აძლევდა საშუალებას სურვილისამებრ გამოეყენებინა ნივთი ან ქონება. ამ
შემტხვევაში ეს შემცილებელი პირი აცხადებდა, რომ მას ეკუთვნოდა ან სერვიტუტი
ან უზუფრუქტი.
3) პროჰიბიტარული სარჩელი- იმის მოთხოვნას ნიშნავდა, რომ აკრძალვოდა მესამე პირს
შეესრულეინა რაიმე მოქმდება ნივთის მიმართ , მესაკუთრის საზიანოდ. აი, თუ ვინმე
 თავის ეზოში ისეთ ნაგებობას ააშენებდა, რომელიც მეზობელს ფანჯრებს უბნელებდა
ან სხვაგვარად აწუხებდა.

თემა 10) დაახასიათეთ სერვიტუტები- სხვისი ნივთით სარგებლობის უფლება

საკუთარ ნივთზე მფლობელობის, სარგებლობისა და განსკარგვის უფლების გარდა, რომის

სამართალმა დაამუშავა სხვისი ნივთით სარგებლობის უფლება. ამ შემთხვევაში საქმე ეხება
ისეთი ნივთებით სარგებლობას, რომლებსაც ჰყავს მესაკუთრე, მაგრამ ხვადასხვა
გრემოებების გამო სხვა პირს, არამესაკუთრეს შეუძლია იმ ნივთით სარგებლობა, მისი
გამოყენება თუ ისგან სარგებლის მიღება. ამ უფლების ყველაზე მნიშვნელოვან კატეგორიას
სერვიტუტები წარმოადგენდა, ასევე აღსანიშნავია ემფითევზისი და სუპერფიცია.

სერვიტუტები ორ კატეგორიად იყოფოდა: 1)სანივთო- საადგილმამულო და პირად

სერვიტუტებად.

სანივთო- საადგილმამულო სერვიტუტები თავის მხრივ იყოფიან 2 ნაწილად- სასოფლო და

საქალაქო სერვიტუტებად. პირველ შემთხვევაში არამესაკუთრეს ეძლეოდა იმის უფლება,
რომ ესარგებლა სხვისი მიწით, ევლო ფეხით , ცხენით მეზობლის ნაკვეთზე, გაერეკა ამ
ნაკვეთზე პირუტყვი, ესარგებლა მეზობლის ჭით და სხვა. რაც შეეხება საქალაქო
სერვიტუტებს, იგი გულისხმობდ ქალაქში მეზობლის მიწითა თუ ნაკვეთით სარგებლობის
უფლებას, მაგალითად მეზობელს შეეძლო ესარგებლა მეზობლის ჯედლით, გაეყვანა მის
ტერიტორიაზე წვიმის წყლისთვის არხი. საქალაქო სერვიტუტის ძალით პირს ეკრძალებოდა
ზომაზე მაღლა აეყვნა შენობის კედელი ისე, რომ მეზობლის სახლი დაეჩრდილა ან
დაემახინჯებინა.

რაც შეეხება პირად სერვიტუტებს, ამ შემთხვევაში პირი სარგებელს სხვისი ნივთისგან

იღებდა. პირადი სერვტუტის ძირითადი სახე იყო უზუფრუქტი. უზუფრუქტის ძალით
გარეშე პირს, არამესაკუთრეს ეძლეოდა უფლება მიეღო სხვისი ნივთის ნაყოფი, მაგრამ ნივთი
იგივე უნდა დარჩენილიყო, იგი არ უნდა შეცვლილიყო ან არ უნდა გაფუჭებულიყო.
მაგალიტად თუ პირი სარგებელს სხვისი ვენახისაგან ღებულობდა, მას არ უნდა აეგო შენობა
მასში, წინააღდეგ შემთხვევაში პასუხს აგებდა. სერვიტუტის უფლება შეიძლებოდა
წარმოშობილიყო:

1)ხანდაზმულობით 2) ანდერძით ან ხელშეკრულებით 3) სასამართლოს გადაწყვეტილებით

მაგალითად თუ პირი სარგებლობდა სხვისი მიწით 10 თუ 20 წელი, იგი შემდეგაც ხდებოდა

სერვიტუტის უფლების მქონე ხანდაზმულობის გამო.

სერვიტუტის უფლება შეწყდებოდა :

1)ნივთის განადგურებით 2) სერვიტუტის უფლების მქონე პირის გარდაცვალებით 3)

სერვიტუტის უფლებაზე უარის თქმის შემთხვევაში 4) სტატუსში ცვლილებისას 5) ნივთისა
და საკუთრების უფლების გაერთიანებითნ(როდესაც ნივთი გადადის სერვიტუტის უფლების
მქონე პირის საკუთრებაში).
გარდა სერვიტუტისა, სხვის ნივთზე უფლებას მიეკუთვნება სხვისი მიწის გრძელვადიანი
სარგებლობის მემკვიდრეობით გადასაცემი, გასასხვსებელი სანივთო უფლებები:
ემფითევზისი (სასოფლო-სამეურნეო მიწის დამუშავებისთვის) და სუპერფიციუმი
(საქალაქო მიწაზე შენობის აგების მმიზნით). ემფითევზისის ინსტიტუტი რომის
სამართალში საბერძნეთიდან შემოვიდა, პირს შეეძლო დაემუშავებინა სხვისი მიწა,
სარგებელი მიეღო მისგან, შეეცვალა მისი დანიშნულება, მაგრამ მას არ ჰქონდა მიწის
ნაკვეთის გაყიდვის უფლება, მიუხედავად იმისა, რომ მემკვიდრეობით გადაცემა შეეძლო,
მაგრამ თუ დაისმებოდა ნაკვეთის გაყიდვის საკიტხი, პირველ რიგში, ყიდვის პირატესი
უფლება ჰქონდა მიწით მოსარგებლეს, კერძოდ გასაყიდი ფასის 2%-ის უფლება.

თემა 11- დაახასიათეთ ვალდებულების აზრი, სახეები და წარმოშობის საფუძვლები.

რომის სამართლის წყაროებშ ვალდებულებას ეწოდება ობლიგაციო. ვალდებულების ცნება

რომის სამართალში სახლემწიფოს განვითარების ადრეუ ეტაპზე არ ჩამოყალიბებულა, მისი
ცნება რომაელმა იურიტებმა თანდათან შეიმუშავეს და დაასრულეს იმპერატორ იუსტინიანეს
დროს. იუტინიანეს ინსტიტუციების ერთ-ერთი ნაწილი ვალდებულების ასეთ განმარტებას
გვაძლევს: „ვალდებულება სამართლის ბორკილია, რომლის ძალით ჩვენ გვევალება, რომ
ჩვენი სახელმწიფოს კანონების შესაბამისად ვინმეს რაიმე შევუსრულოთ.“ სიტყვა
„ბორკილები“ უბრალო სიტყვებს სულაც არ წარმოადგენდა. მეთორმეტე ტაბულის კანონების
მიხედვით, გათვალისწინებული იყო ვალის არაგადამხდელის თოკით შეკვრა ან კრედიტორს
შეეძლო მისთვის ბორკილების დადება. კრედიტორს ასევე უფლება ჰქონდა წაეყვანა იგი თან
და თავის სასარგებლოდ გამოეყენებინა, შეეძლო მისი გაყიდვა დ მოკვლაც, თუმცა ეს წესი
ძვ.წ მეოთხე საუკუნიდან აიკრძალა. კრედიტორს უკვე აღარ ჰქონდა მსგავსი უფლება და
ვალდებულების შეუსრულებლობისათვის დაწესდა ქონებრივი პასუხისმგებლობა.

ვალდებულებაში ორი სამართლებრივი მხარის დაპირისპირება ხდებოდა, კრედიტორისა და

დებიტორის. კრედიტორია მხარე, რომელსაც ვალდებულების შესრულების მოთხოვნის
უფლება გააჩნია , ხოლო დებიტორია მხარე, რომელმაც უნდა შეასრულოს ვალდებულება
( შეასრულოს რაიმე მოქმედება ან პირიქით, თავი შეიკავოს მისგან). ვალდებულების
შეუსრულებოლობის შემთხვევაში კრედიტორს აქვს სარჩელის წაყენების უფლება.

განასხვავებდნენ ერთმანეთისგან ცივილურ, პრეტორულ და ნატურალურ ვალდებულებას.

ცივილურია ის ვალდებულებები, რომლებიც ან კანონით არიან დადგენილი, ან ,უკიდურეს

შემთხვევაში, ცივილური სამართლით არის მიღებული. ცივილური ვალდებლებები
წარმოიშობოდა სარჩელის წარდგენის შედეგად. პრეტორულია ის ვალდებულებები,
რომლებიც პრეტორის იურისდიქციით არის დაწესებული და რომლებსაც
აგრეთვე ,,საპატიო~ [ვალდებულებებს] უწოდებენ. ვალდებულება , რომელსაც არა აქვს
სასარჩელო დაცვა , მაგრამ მაინც აქვს იურიდიული მნიშვნელობა ნატურალურ
ვალდებულებად იწოდება. ეს ვალდებულება პრინციპატის ეპოქაში გაჩნდა და მისი წყარო
ოჯახის უფროსის დაქვემდებარებაში მყოფი პირების ქმედებანი იყო. ოჯახის უფროსს
შეეძლო მართებულად ეღიარებინა მისი ხელისუფლების ქვეშ მყოფი პირის მიერ აღებული
ვალი და შეეძლო უარიც ეთქვა მის გადახდაზე; პატერფამილიას-ის ხელისუფლების ქვეშ
მყოფ პირს არ ქონდა უფლება ვალის აღებისა. ამიტომ კრედიტორი ვერ აღძრავდა სარჩელს
ოჯახის უფროსის წინააღმდეგ. თუმცა თუ ეს ვალი გადახდილი იქნებოდა , მისი უკან
გამოთხოვა დაუშვებლად ითვლებოდა; სხვა შემთხვევაში შეცდომით (არარსებული
ვალდებულებით) გადახდილის უკან დაბრუნება შეიძლებოდა.

ვალდებულების შინაარსი შეიძლებოდა ყოფილიყო:

1. რაიმე ნივთის გადაცემა _ dare;

2. რაიმეს გაკეთება (მოქმედება ან მოქმედებისაგან თავის შეკავება) _ facere

3. რაიმეს გადახდა (ზარალის, ზიანის ანაზღაურება) _ praestare

ვალდებულების წარმოშობის საფუძვლები: რომაელ იურისტებს განსხვავებული

შეხედულებები გააჩნდათ ვალდებულების წარმოშობის საფუძვლების შესახებ. იურსიტთა
უმრავლესობა მიუთითებდა მხოლოდ ორ საფუზველზე: 1) ხელშეკრულებიდან და 2)
დელიქტიდან. გაიუსი ამ ორ მესამესაც უმატებდა 3) ვალდებულებანი, რომლებიც
წარმოიშობა სხვა დანარჩენი მიზეზებიდან. გაიუსი სხვა ადგილზე უკვე ვალდებულების
წარმოშობის ოთხ სფუძველს ასახელებს:

1) ვალდებულებანი წარმოშობილნი ხელშეკრულებიდან

2) კვაზი-ხელშეკრულებიდან
3) დელიქტიდან
4) კვაზი-დელიქტიდან

ოთხმიზეზიანი კლასიფიკაციაა მოცემული ინსტიტუციბშიც.

თემა 12 დაახასიათეთ ხელშეკრულებების ნამდვილობის პირობები,

პირობები და ვადები რომის სამართალში.
რომაულ სამართალში ხელშეკრულებას ეწოდება contractus. ხელშეკრულება მხარეთა
შორის ისეთი შეთანხმება იყო, რომლის შეუსრულებლობა იძლეოდა სარჩელის წარსადგენად
უფლებას. ყოველი შეთანხმება არ წარმოადგენდა ხელშეკრუებას. ხელშეკრულება ნამდვილი
რომ ყოფილიყო, საჭირო იყო მთელი რიგი მოთხოვნების დაცვა:

1. მხარეთა თანხმობა- ხელშეკრულების დადებისათვის ადამიანმა უნდა გამოხატოს ნება;

მისი შინაგანი გადაწყვეტილება საკმარისი არ არის, რომ მას იურიდიული შედეგი მოჰყვეს,
რადგანაც ადამიანის ასეთი, შინაგანი ნება უცნობია გარშემომყოფთათვის. ნება
გარეგნულად უნდა გამოიხატოს: სიტყვით, ჟესტით, წერილობით და სხვა. შესაძლოა ისეც
მომხდარიყო, რომ ნების გარეგანი გამოხატვა შეუსაბამო ყოფილიყო შინაგან
გადაწყვეტილებასთან. ძველი რომაული სამართალი უპირატესობას ნების გარეგან
გამოხატვას ანიჭებდა, მოგვიანებით კი უპირატესობა შინაგან ნებას მიენიჭა.
სირთულეს იწვევდა ის შემთხვევა თუ ერთი პირის ნების გამოხატვაში იყო შეუსაბამობა
შინაგან ნებასთან, ხოლო მეორე მხარისათვის ეს არ იყო ცნობილი. ეს საკითხი თავს იჩენს
იმ შემთხვევაში, როდესაც ადგილი აქვს შეცდომას (ერრორ). შეცდომა არის პირის
არასწორი წარმოდგენა ფაქტობრივ გარემოებებზე (ფაქტების არცოდნა იგნორანტია
ფაცტი), რის გამოც მისი შინაგანი ნების, სურვილის წინააღმდეგ გამოხატა ნება.თუ ეს
შეუსაბამობა მოხდა ნების გამომხატველის ბრალით, მაშინ მან უნდა შეასრულოს
ვალდებულება იმ შინაარსით, როგორითაც ეს მეორე მხარემ გაიგო; თუ მისი ბრალით არ
არის, მაშინ შეუძლია იბრძოლოს, რომ არ შეასრულოს ვალდებულება ამ შინაარსით და არ
იყოს დამოკიდებული ნების გარეგან, არასწორ გამოხატულებაზე. დიდი მნიშვნელობა
გააჩნია ასევე შეცდომის არსებითობასაც.
თუ შეცდომა არსებითი ხასიათისა იყო (მაგ. სხვადასხვა მიწის ნაკვეთი ქონდათ
მხედველობაში მყიდველსა და გამყიდველს ერრორ ინ ცორპორე) მაშინ ხელშეკრულება
არ ჩაითვლებოდა დადებულად; ხოლო თუ შეცდომა არაარსებითი ხასიათისა იყო (მაგ.
ერთსა და იმავე ნაკვეთი ქონდათ მხედველობაში მაგრამ სხვა სახელით მოიხსენიებდნენ
ერრორ ინ ნომინე) მაშინ ხელშეკრულება დადებულად ჩაითვლებოდა
არსებითია ასევე შეცდომა, თუ იგი ეხება გარიგების ხასიათს; მაგ. პირს გონია რომ ფულს
შესანახად აძლევს, ამ უკანასკნელს კი გონია, რომ სესხად აძლევენ; ამ შემთხვევაში
ხელშეკრულებას (არც შენახვის და არც სესხის) არა აქვს ადგილი, რადგანაც არ არსებობს
მხარეთა თანხმობა. შეცდომას შეიძლებოდა კონტრაგენტის ვინაობაშიც ჰქონოდა ასებითი
ხასიათი; ეს იმ შემთხვევაში, თუ მის პირად თვისებებს არსებითი მნიშვნელობა გააჩნია,
მაგ. თუ მგონია, რომ ცნობილ მხატვარს შეუკვეთე ნახატი, მაგრამ სინამდვილეში
ხელშეკრულება სხვა პირთან დავდე.
არსებითია ასევე შეცდომა, თუ იგი ეხება გარიგების ხასიათს; მაგ. პირს გონია რომ ფულს
შესანახად აძლევს, ამ უკანასკნელს კი გონია, რომ სესხად აძლევენ; ამ შემთხვევაში
ხელშეკრულებას (არც შენახვის და არც სესხის) არა აქვს ადგილი, რადგანაც არ არსებობს
მხარეთა თანხმობა. შეცდომას შეიძლებოდა კონტრაგენტის ვინაობაშიც ჰქონოდა ასებითი
ხასიათი; ეს იმ შემთხვევაში, თუ მის პირად თვისებებს არსებითი მნიშვნელობა გააჩნია,
მაგ. თუ მგონია, რომ ცნობილ მხატვარს შეუკვეთე ნახატი, მაგრამ სინამდვილეში
ხელშეკრულება სხვა პირთან დავდე.
საგნის თვისებაში (არსში) ,შეცდომა (ერრორ ინ სუბსტანტია) არსებითია , თუ იგი იმდენად
დიდია , რომ ფაქტიურად სხვა ნივთთან გვაქვს საქმე (მაგ. ვყიდულობ ოქროს თასს,
სინამდვილეში კი ის სპილენძისაა, ვყიდულობ ღვინოს, სინამდვილეში ძმარია, ან
ვყიდულობ მონა მამაკაცს, სინამდვილეში მონა ქალია და სხვა). მაგრამ, თუ შეცდომა
ნივთის ხარისხშია (ერრორ ინ ქუალიტატე; მაგ. ვყიდულობ ოქროს თასს, სინამდვილეში
მოოქროულია; ვყიდულობ მონა ქალიშვილს , სინამდვილეში ქალია) ,რაც ნაკლებ
მნიშვნელოვანია, მაშინ ხელშეკრულება ნამდვილია, თუმცა მყიდველს შეუძლია
მოითხოვოს ფასის შემცირება.ხელშეკრულება არ მიიჩნეოდა ნამდვილად თუ იგი დადებული
იყო მოტყუებით, შიშის ქვეშ, ძალადობით, შეცდომით. პირის ნება ხელშეკრულებაში უნდა იყოს
გამოხატული თავისუფლად, ყოველგვარი ზემოქმედების (მოტყუების, იძულების, მუქარის) გარეშე.
მოტყუებით დადებული ხელშეკრულება იწვევდა იურიდიულ შედეგებს , თუმცა მოტყუებულ პირს
შეეძლო აღეძრა მოტყუების სარჩელი (აცტიო დე დოლო) და გაეუქმებინა ასეთი ხელშეკრულება.
იძულება შეიძლებოდა ყოფილიყო ფიზიკური და ფსიქიკური , გამოხატული მუქარით (მეტუს).
მუქარის ფაქტი რომ დადებული ხელშეკრულების გაუქმების საფუძველი გამხდარიყო, იგი
კანონსაწინააღმდეგო და რეალური უნდა ყოფილიყო
 2. კანონიერება. მაგ. თუ ხელშეკრულება იდებოდა ბრუნვიდან ამოღებულ ნივთზე, იგი
ნამდვილ ხელშეკრულებად არ ითვლებოდა.
3. კეთილ ზნე-ჩვეულებათა საჭინააღმდეგო არ უნდა ყოფილიყო. მაგალითად
ხელშეკრულება დადებული იმის თაობაზე, რომ პირი ცოლს არ მოიყვანდა, ან
პროსტიტუციით იქნებოდა დაკავებული, ან მკვლელობისათვის დაიქირავებდა; ამ
უკანასკნელ შემთხვევაში `დამქირავებელს,~ თუ ის გადასცემდა მკვლელობისათვის
იარაღს, ამ იარაღის უკან გამოთხოვის უფლებაც არ ქონდა.

4. ფიზიკურად შესაძლებელი უნდა ყოფილიყო და არა ფანტაზია. მაგ. ხელშეკრულება თუა

დადებული იმის შესახებ, რომ ხელით ცას შეეხები, არ არის ნამდვილი
5. ფორმალური მხარის დაცვა. - თუ სახეზე არ იყო ფორმა, მაგალითად რეალური ხელშეკრულების
დროს არ მომხდარა ნივთის გადაცემა, ან ყიდვა-გაყიდვის ხელშეკრულების დროს არ მოხდა
შეთანხმება გასაყიდ ნივთსა და ფასზე.

ხელშეკრულებაში შეიძლებოდა შესულიყო ისეთი პუნქტები, რომლებიც არ იყო აუცილებელი , მაგრამ

მხარეთა სურვილის გათვალისწინებით შეჰქონდათ ხელშეკრულებაში. ასეთი ელემენტები იყო
პირობები (ცონდიციო) და ვადები (დიეს). პირობა (ცონდიციო) ისეთ მითითებებს წარმოადგენს
ხელშეკრულებაში, რომლის მეშვეობითაც ხელშეკრულების იურიდიული შედეგები დამოკიდებული
ხდება მომავალში ამა თუ იმ მოვლენათა დადგომაზე ან არ დადგომაზე, თანაც უცნობია ეს მოვლენა
დადგება თუ არა. ხელშეკრულებაში პირობების შეტანით მხარეები მოცემული ხელშეკრულებით
იურიდიული შედეგის წარმოშობას, შეცვლას ან შეწყვეტას უკავშირებენ ამა თუ იმ მოვლენას. მაგ. თუ
გემი ჩამოვა, მოგცემ ას ოქროს.

ვადები (დიეს) გავს პირობებს იმით, რომ ხელშეკრულებაში ვადის შეტანით ხელშეკრულებების
იურიდიული შედეგები დამოკიდებული ხდება განსაზღვრულ მოვლენებზე; განსხვავება კი ისაა, რომ
ვადის შეტანისას მოვლენა, რომელზედაც დამოკიდებულია იურიდიული შედეგები აუცილებლად
უნდა დადგეს, თუმცა შეიძლება უცნობი იყოს მათი დადგომის დრო. საერთოდ განასხვავებენ: ა)
ვადას, რომლის დროსაც ცნობილია, რომ მოვლენა დადგება და ცნობილია როდის (მაგ.
ხელშეკრულების დადება ორი თვით) და ბ) ვადას რომლის დროსაც ცნობილია რომ დადგება, მაგრამ
უცნობია როდის (უვადო ხელშეკრულება).

თემა 13- პირთა შეცვლა ვალდებულებებში

პირთა შეცვლა შეიძლება განხოერციელდეს შემდეგი გზებით :

1) ვალდებულების გადასვლა მემკვიდრეობით- მემკვიდრეების პასუხს აგებდნენ

სამკვიდროს დამტოვებლის ვალდენუ;ებებზე, ასევე მათზე გადადიოდა მოთხოვნის
უფლება. ეს განპირობებული იყო უძველეს ეპოქაში საკუთრების საოჯახო
ხასიათით. ვალდებულებას, რომელსაც იღებდა ოჯხის მამა საერთო იყო მთელი
ოჯახისთვის.
2) ცესია- მოთხოვნის დათმობა, კრედიტორის შეცვლა. ახალ კრედიტორს ცესიონარი
ერქვა, ძველს- ცედენტი. მოთხოვნის შემძენს ენიჭებოდა სარჩელის წაყენების
 უფლება. გამოიყენებოდა წარმომადგენლობა რომლის საფუძველზე ცესიონარი
გამოდიოდა სასამართლო პროცესზე მოსარჩელედ, ხოლო სარჩელის
დაკმაყოფილების შემთხვევაში ანაზღაურება ხდებოდა წარმომადგენლის
სახელზე.
3) ვალის გადაცემა- ვალდებულებაში შესაძლებელია ერთი მოვალის მეორეთი
შეცვლა. მოვალის პიროვენბას არსებითი ხასიათი აქვს კრედიტორისთვის , იგი
ენდობა მოცემულ მოვალეს, მის გადახდისუნარიანობას. ამიტომ ერთი მობალის
შეცვლა მეორეთი , ანუ ვალის გადაცემა შესაძლო იყო კრედიტორის თანხმობით .
ეს ხდებოდა ნოვაციის ფორმით.

თემა 14- დაახასიათეთ ვალდებულების შეწყეტა რომის სამართალში

ვალდებულების შეწყვეტის რამდენიმე გზა არსებობდა რომის სამართალში. ესენია:

1) ვალდებულების შესრულება- იმისათვის , რომ ვალდებულება ჩათვლილიყო

შესრულებულად რამდენიმე გარემოებას ექცეოდა ყურადღება:

ა) ვინ ასრულებდა მოვალეობას. ასე მაგლითად, გადახდა შეეძლო იმ ადამიანს, ვისაც

შეეძლო თავისი მდგომარეობის გაუარესება (ჭკუასუსტი ვერ შეასრულებდა); ასევე, თუ
ვალდებულების შინაარსს მკაცრად პირადი ხასიათი გააჩნდა აუცილებელი იყო
ვალდებულების პირადად შესრულება (მხატვრის ვალდებულება დახატოს სურათი),
სხვა შემთხვევაში შეეძლო მესამე პირსაც. თუ მოვალე ვალდებულებას შეასრულებს,
ვალდებულებისაგან მისი თავდებებიც თავისუფლდებიან. იგივე ხდება იმ შემთვევაშიც,
თუ , პირიქით, ვალდებულებას ფიდეიუსორი შეასრულებს- ანუ თავისუფლდება არა
მარტო ფიდეიუსორი, არამედ მოვალეც.

ბ) ვის წინაშე შესრულდა ვალდებულება. ვალდებულება უნდა შესრულებულიყო იმ

პირის წინაშე ვისაც ამის უფლებამოსილობა გააჩნდა. ასეთია კრედიტორი, მისი
კანონიერი წარმომადგენელი, რწმუნებული.

გ) შესრულება სავალდებულოა ვალდებულების შინაარსის შესაბამისად. მაგ.

კრერიდოტის თანხმობის გარეშე მოვალეს არა აქვს უფლება ვალდებულება შეასრულოს
ნაწილ-ნაწილ.

დ) ვალდებულება უნდა შესრულდეს ხელშეკრულებით გათვალისწინებულ ვადაში. თუ

ხელშეკრულებით ვადა არ არის განსაზღვრული მოვალე ვალდებულია კრედიტორის
პირველივე მოთხოვნით შეასრულოს ვალდებულება.

ე) როდესაც რომში პრაქტიკაშ შემოვიდა ხელშეკრულების დადება სხვდასხვა ადგილას

მცხოვრებ პირთა შორის, მნიშვნელობა შეიძინა ვალდებულების შესრულების ადგილმა.
შესრულების ადგილად ითვლებოდა სარჩელის წაყეების ადგილი, ანუ მოვალის
ადგილსამყოფელი ან მხარეთა შეთანხმებით ქ.რომი.

2) ნოვაცია - ვალდებულების განახლება, რომლის დროსაც ძველი ვალდებულების

შეწყვეტა ხდებოდა ახლაი ვალდებულების დადგენით
 3) გაქვითვა- ვალდებულება შეიძლებოდა შეწყვეტილიყო შეგებებული მოთხოვნით.
ურთიერთვალდებულების გაქვითვა ხდებოდა იმ ზომით, რა ზომითაც ერთი
მოთხოვნა თანხმდეოდა მეორეს (მაგალითად თუ ერთ პირს მართებს მეორის 800 ანდ
მეორეს პირველის 500, გაქვითვით პირველს დარჩება 300).
4) ვალდებულების შესრულების შეუძლებლობა- ვალდებულება შეწყდებოდა
შესრულების შეუძლებლობით თუ ეს გამოწვეული იყო გარემოებით, რომელზეც
მოვალე პასუხს არ აგებდა (კაზუსი)
5) მოთხოვნაზე კრედიტორის უარის შემთხვევაში
6) სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადის გასვლის შემთხვევაში.

თემა 15 - პასუხისმგებლობა ვალდებულების შეუსრულებლობისთვის და ვალდბულების

უზრუნველყოფის საშუალებები

თავდაპირველად ვალდებულების შეუსრულებლობისათვის მოვალე პირადად აგებდა

პასუხს, მოგვიანებით კი ქონებით. მოვალე პასუხს აგებდა მხოლოდ მაშინ, თუ მას ბრალი
მიუძღოდა კრედიტორისადმი მიყენებულ ზარალში. ბრალის ყველაზე მძიმე ფორმა ზიანის
მიყენებაა განზრახ _ დოლუს. ბრალის მეორე ფორმაა გაუფრთხილებლობა _ ცულპა. იგი ორი
სახისა იყო:

უხეში გაუფრთხილებლობა (ცულპა ლატა) და მსუბუქი გაუფრთხილებლობა (ცულპა

ლევის)

უხეშ გაუფრთხილებლობად ჩაითვლებოდა ისეთი ქცევა,რომელსაც არ დაუშვებდა ყოველი

საშუალო ადამიანი. მსუბუქ გაუფრთხილებლობად ითვლებოდა ისეთი ქცევა, რომელსაც არ
დაუშვებდა კარგი, მზრუნველი მეურნე. ბრალის საკითხს მნიშვნელობა ქონდა
პასუხისმგებლობის განსაზღვრისათვის. თუ პირმა გამოიჩინა სრული ყურადღება და
მზრუნველობა, მაგრამ ზიანი მაინც დადგა (კაზუსი), ასეთ შემთხვევაში პასუხს არ აგებდა.
მაგ. გემის ან სასტუმროს პატრონი პასუხს აგებდა მინდობილი ქონების დაღუპვისათვის,
მაგრამ თუ ეს ქონება დაიღუპებოდა გადაულახავი ძალის (ვის მაიორ) გამო _არა.

ვალდებულების უზრუნველყოფის საშუალებები:

თავდებობა

გირავნობა

ბე

თავდებობა- პრომისორების მაგიერ ვალდებულებას, ჩვეულებრივ, სხვები კისრულობენ,

რომლებსაც ფიდეიუსორებს უწოდებენ. მათ კრედიტორები, როგორც წესი, იღებენ, რათა
იყვნენ უკეთსად უზრუნველყოფილნი. ფიდეიუსორები ყველა სახის ვალდებულებაში
შეიძლება არსებობდეს, (რეალურში, ვერბალურში, ლიტერატურაში და კონსესუალურში და
არც იმას აქვს მნიშვნელობა ცივილურია თუ ნატურალურია ის ვალდებულება, რომელშიც
ფიდეიუსორი მონაწილეობს. შესაძლოა ფიდეიუსორმა მონის მაგიერაც იკისროს
ვალდებულება. 2.ფიდეიუსორი არა მარტო თავად იღებს ვალდებულებას, არამედ თავის
მემკვიდრესაც უტოვებს მას. 3. ფიდეიუსორს შეუძლია წინაც უსწრებდეს ვალდებულებას და
უკანაც მისდევდეს მას. 4. თუ სახეზე რამდენიმე ფიდეიუსორია, რამდენიც არ უნდა იყვნენ
ისინი, ვალდებულება თითოეულ მათგანს მთელი მოცულობით ეკისრება. ასე რომ,
კრედიტორს უფლება აქვს ვალდებულების მთელი მოცულობით შესრულება ვისგანაც ის
მოისურვებს იმისგან მოითხოვოს. 5. ვალდებულება ფიდეიუსორებს ისე არ უნდა
დააკისრონ, რომ მათ იმ პირზე მეტი მართებდეთ, რომლის თავმდებებიც ისინი არიან.
შესაძლებელია უფრო ნაკლების დაკისრება. ასე რომ, თუ პრომისორს ათი ოქრო მართებს,
მაშინ ფიდეიუსორს შეიძლება მართლზომიერეად 5 ოქრო დაეკისროს და არა პირიქით.
„ნაკლები“ და „მეტი“ ეხება არა მარტო ვალის რაოდენობას, არამედ აგრეთვე ვალდებულების
შესრულების დროს. „მეტი“ ნიშნავს ნივთის მაშინვე მიცემას, „ნაკლები:“- შემდეგ მიცემას. 6.
თუ ფიდეიუსორი მოავლის ნაცვლად გადაიხდის, მაშინ მას გადახდილის დასაბრუნებლად
მოვალის წინააღმდეგ „დავალების“ სარჩელი ეძლევა. 7.ფიდეიუსორს უმრავლეს შემთხვევაში
ასეთი ფორმულით იღებენ: :პატიოსან სიტყვას ვიძლები“, „ვამბობ“, „მსურს“ ან „მინდა:.
ხოლო თუ ფიდეიუსორი იტყვის „აზრი გამოვთქვი“, ითვლება, რომ მან თქვა „ვამბობ“. 8.
უნდა ვიცოდეთ, რომ ფიდეიუსორების სტიპულაციასთან დაკავშირებით საერთოდ
მიღებულია, რომ იურიდიულ მოქმედებათ ითვლება ყველაფერიი ის, რაც ასეთად არის
ჩაწერილი. ამიტომ თუ ვინმე თავს თავდებად წერრილობით გამოაცხადებს, ყველაფერი ეს
სამართლებრივად სწორ მოქმედებად ჩაითვლება.

ბე _ `... დაუსჯელად გარიგებაზე უარის თქმა შესაძლებელია, ოღონდ თუ ბეს სახით უკვე
რაიმე არ არის გადაცემული. და თუ ეს ასე მოხდა, ნასყიდობის ხელშეკრულება გინდ
წერილობითი ფორმით იყოს დადებული და გინდაც _ ზეპირად, მხარე, რომელმაც
ხელშეკრულებაზე უარი თქვა, თუ იგი მყიდველია, მაშინ იგი მის მიერ მიცემულ ბეს კარგავს,
ხოლო თუ _ გამყიდველი, მაშინ მან ორმაგი თანხა უნდა დაუბრუნოს, თუნდაც ბეს შესახებ
არაფერი იყოს დათქმული.

თემა 16-დაახასიათეთ რეალური ხელშეკრულებები რომის სამართალში (წიგნით 74-77)

(პრეზენტაცია 10).

თემა 17- დაახასიათეთ ვერბალური/ლიტერარული ხელშეკრულებები

ვერბალურია ზეპირი ხელშეკრულება, რომელიც ვალდებულებას წარმოშობს სიტყვებით,

წინასწარ განსაზღვრული ფრაზების წარმოთქმის მომენტიდან. ძირითადი ვერბალური
ხელშეკრულებაა

1) სტიპულაცია.
2) თუმცა ასევე მასში შედით ა)მზითევის მიცემის პირობა და
 3) ბ) გააზატებულის ფიცით დადებული პირობა.

განვიხილოთ სტიპულაცია. მასში მონაწილე პირებს წოდებოდათ სტიპულატორი და

პრომისორი. სტიპულატორი იყო კრედიტორი და მოვალე, შესაბამისად, პრომისორი.
სტიპულაციის დასადებად მომავალი კრედიტორი კითხვით მიმართავდა მომავალ მოვალეს ,
კითხვა-პასუხი სიტყვა-სტყვით ერთმანეთის შესაბამისი უნდა ყოფილიყო, აი , მაგალითად:
„მპირდები? - გპირდები; პატიოსან სიტყვას მაძლევ?- პატიოსან სიტყვას გაძლევ...“, თუმცა
მოგვიანებით, იმპერატორ ლეონის კონსტიტუციის მიხედვით, აღარ იყო აცილებელი
ამგვარი შესაბამისობა და მხარეების გასაგები, ნათელი ნების გამოხატვა საკმარისად იქნე
მიჩნეული. აუცილებელი იყო ასევე მხარეების ერთ ადგილას ყოფნას. სტიპულაცია
მიუწვდომელი იყო ყრუ/მუნჯებისთვის. აქ საუბარია იმ პირებზე, რომელთაც საერთოდ არ
ესმით და არა იმათზე, რომლებსაც ცუდად ესმით.

სტიპულაციით წარმოშობილი ვალდებულება ცალმხრივი ვალდებულებაა. სტიპულაცია

შეიძლებოდა დადებულიყო გარკვეული პირობით ან ვადით: ` ყოველგვარი სტიპულაცია
იდება ან პირობის გარეშე, ან ვადით, ან პირობით. უპირობო სტიპულაცია იდება,
მაგალითად, ასე: ,,ხუთი ოქროს მოცემას მპირდები?~ რისი მოთხოვნაც მაშინვე შეიძლება.
სტიპულაცია ვადით იდება მაშინ, როდესაც განსაზღვრავენ [მაგალითად], დაპირებული
ფულის გადახდის ვადას, მაგალითად, ასე: ,,პირველ მარტს ათი ოქროს მოცემას მპირდები?~
ის, რასაც ჩვენ განსაზღვრულ ვადაში გვპირდებიან, სტიპულაციის დადების მომენტიდანვე
მართებთ, მაგრამ მისი მოთხოვნა ამ ვადის გასვლამდე არ შეიძლება. სტიპულაციის საგანი
შესაძლოა ყოფილიყო ისევე როგორც რაიმე ნივთი, ასევე მოქმედების შესრულება ან
მოქმედებისგან თავის შეკავება. ასეთი სტიპულაციის დროს ხშირად ჯარიმას აწესებდნენ ამ
ფორმით: „თუ ასე არ გაკეთდა, მაშინ ჯარიმის სახით ათი ოქროს მოცემას მპირდები?“.
შესაძლოა ხელშეკრულება დადებულიყო ორ სტიპულატორსა პრომისორს შორის .
რამდენიმე სტიპულატორი [არსებობს] მაშინ, როდესაც პრომისორი ყველა სტიპულატორის
შეკითხვაზე პასუხობს „გპირდები“, ხოლო თუ პრომისორი ორი სტიპულატორიდან ორივეს
ცალ-ცალკე ასე პასუხობს „ორივე თქვენგან მიცემას ვპირდები“, იდება ორი სხვადასხვა
ვალდებულება და ითვლება, რომ ორი სტიპულატორი არსებობს. განვიხილოთ შემთხვევა,
როდესაც ხელშეკრულება იდება სტიპულატორსა და ორ ან რამდენიმე პრომისორს შორის. ეს
მაშინ ხდება, როდესაც სტიპულაცია ასე იდება: „მევიუს, ხუთი ოქროს მოცემას მპირდები? ,
სეიუს, იმავე ხუთი ოქროს მოცემას მპირდები?.. და თითოეული ცალ-ცალკე პასუხობს
„გპირდები“. ამგვარი ვალდებულებით თითოეული სტიპულატორის მთელი მოცულობით
მართებთ და თითოეული პრომისორის მთელი მოცულობთ არის პასუხისმგებელი. მაგრამ
ორივე ვალდებულებას ერთი საერთო აქვს: თუ ერთ-ერთი სტიპულატორი ვალს მიიღებს,
მაშინ ვალდებულება ყველასთვის ისპობა, ან თუ ერთი პრომისორი ვალს გადაიხდის, იგი
ამით ყველა დანარჩენ პრომისორს ვალდებულებისგან ათავისუფლებს. „ სტიპულაციამ
საბოლოოდ წერილობითი ფორმა მიიღო.

რაც შეეხება ლიტერარულ ხელშეკრულებას , ლიტერარულად ითვლება წერილობითი

ხელშეკრულება. თავდაპირველად წერილობითი კონტრაქტები იდებოდა შემოსავალ-
გასავლის წიგნში ჩანაწერის გძით. ეს წიგნი რომის მოქალაქეებს , ოჯახის მამებს ჰქონდათ.
ჩაწერა ხდებოდა მხარეთა შეთანხმებით. ამგვარმა წერილობითმა დოკუმენტმა
მტკიცებულების მნიშვნელობა შეიძინა. კლასიკურ პერიოდში ამ წიგნმა დაკარგა თავისი
მნიშვნელობა. მოგვანებით მათ ნაცვლად ბერძნულიდან შემოვიდა სინგრაფები და
ხიროგრაფები. სინგრაფები იწერებოდა მესამე პირში და მას მხარეთა შემდეგ ხელს აწერდნენ
მოწმეებიც, ხიროგრაფები კი იწერებოდა პირველ პირში და მას ხელს აწერდა მოვალე.

თემა 18- დაახასიათეთ კონსესუალური ხელშეკრულება - წიგნიდან

თემა 19- დაახასიათეთ უსახელო ხელშეკრულებები და პაქტები რომის სამართალში. -

წიგნიდან (87-90)

თემა 20- დაახასიათეთ კვაზი ხელშეკრულებები რომის სამართალში

რომაული სამართლით ვალდებულება წარმოიშობოდა ან ხელშეკრულებიდან ან

ზიანიმიყენებიდან, თუმცა რომაელმა იურისტებმა მოძებნეს შემთხვევები, როდესაც
ვალდებულება წარმოიშვბებოდა, მაგრამ სახეზე არ იყო არც ხელშეკრულება და არც
დელიქტი. მაგალითად , თუ მშობელი გარდაიცვლებოდა, რომლის შვილების სახეზე არ
იყვნენ და მას დაკრძალავდა მეზობელი, რომელმაც გაწია ხარჯები, დამკრძალავს უფლება
ჰქონდა მოეთხპვა გარდაცვალებულის მემკვიდრეებისაგან გაწეული ხარკების ანაზღაურება.
ასეთ შემთხვევებს მათ კვაზი (თითქოს) ხელშეკრულებები უწოდეს. კვაზი
ხელშეკრულებებს შემდეგ შემთხვევებში ჰქონდა ადგილი:

1) სხვისი საქმეების წარმოება დაუვალებლად- negatiorum gestio

2) ვალდებულებანი წარმოშობბილი უსაფუძვლო გამდიდრებიდან solution indebiti
3) მეურვეობიდან წარმოშობილი ვალდებულებანი
4) ვალდებულებანი წარმოშობილი ამხანაგობის ხელშეკრულების გარეშე არსებული
საერთო საკუთრებიდან

განვიხილოთ პირველი- სხვისი საქმეების დაუვალებლად წარმოება (წიგნიდან ჩანიშნული

მაქვს კარგად) , ასევე უსაფუძვლო გამდიდრებიდან წარმოშობილ ვალდებულებებზე- გვ 91-
93)

მეურვეობიდან წარმოშობილი ვალდებულებანი- მეურვეებსაც, რომლებიც სასამართლოში

მეურვობაზე აგებენ პასუხს, ითვლება, რომ ვალდებულება ეკისრებათ არა საკუთრივ
ხელშეკრულებიდან , არამედ ვინაიდან ისინი დელიქტის საფუძველზე არ არიან
პასუხისმგებელნი, „კვაზი ხელშეკრულებიდან“. ამ შემთხვევაში სარჩელები ორმხრივია: არა
მარტო ობოლს აქვს მეურვეობიდან გამომდინარე სარჩელი მეურვის წინააღ,დეგ, არამედ
პირიქით, მეურვესაც აქვს მეურვეობიდან გამომდინარე შეგებებული სარჩელი
არასრულწლოვანის წინააღმდეგ იმ შემთხვევაში , თუკი ის არასრულწლოვანის საქმეზე
ხარჯებს წევს, ან მის ნაცვლად ვალდებულებას იღებს, ან კიდევ ობლის ვალის გარანტიის
სახით თავის ნივთს დააგირავებს.
ვალდებულებანი წარმოშობილი ამხანაგობის ხელშეკურლების გარეშე არსებული საერთო
სკაუთრებიდან- თუ რამდენიმე პირს ამხანაგობის ხელშეკრულების გარეშე საერთო ნივთი
აქვს, რადგან მათ ერთი და იგივე ნივთი მაგალითად თანაბრად უანდერძეს/აჩუქეს,-
დაუმტავრებელი (მეთერთმეტე სლაიდი)

თემა 21- დაახასიათეთ დელიქტები რომის სამართალში

ტერმინი დელიქტი რომის სამართალში ნიშნავდა სამართალდარღვევას. - ზიანის მიყენებას

კერძო პირის ან მისი ოჯახის ანდა მისი ქონებისადმი. რომის სამართალი კლასიკური
პერიოდიდან იცნობდა ორი სახის დელიქტებს: ა) delicta publica ანუ სახელმწიფოს
წინააღმდეგ მიმართული სამართალდარღვევები ანუ დანაშაული და ბ) delicta provata- კერძო
პირთა ინტერესების წინაარმდეგ მიმართული სამართალდარღვევა ანუ ზიანის მიყენება.

კერზო პირთა წინააღმდეგ მიმართული დელიქტები- როგორც უკვე აღვნიშნე, კერძო

დელიქტად ითვლებოდა ისეთი სამართალდარღვევა, რომელიც ხელყოფდა ცალკეულ
ადამიანთა, კერძო პირთა ინტერესებს. უძველე დროში ზიანის ბრალეული და
არაბრალეული მიყენება ერთმაენთისგანბ არ უყო გამიჯნული და მას ჯარიმის გადახდა
მოსდევდა, თუმცა მოგვიანებით ყურადღება მიექცა განზრახვისა თუ გაუფრთხილებლობის
და ასვე მიყენებული ზარალის ანაზღაურების პრობლემას. კერძო დელიქტებისათვს
საბოლოოდ ჩამოყალიბდა შემდეგი დამახასიათებელი ელემენტები, - სახეზე უნდა
ყოფილიყო:

1) ობიექტური ზიანი, რომელიც კანონსაწინააღმდეგო გზით ერთმა პირმა მიაყენა

მეორეს.
2) დელიქტის ჩამდენი პირის ბრალი
3) მოქმედი სამართლის მიერ მოცემული ქმედების ცნობა დელიქტად.

რა განსხვავება იყო კონტრაქტიდან წარმოჩენილ ვალდებულებებსა და დელიქტიდან

გამომდინარე ვაკდებულებებს შორის? -

 ხელშეკრულებებისაგან განსხვავებით, დელიქტური ვალდებულეები მემკვიდრეობით

არ გადაეცემოდა (გამონაკლისს წარმოადგენდა მაგალითად, თუ მემკვიდრის
ქონებაში შევიდოდა მისი წინაპრის დელიქტის შედეგად შეძენილი ქონება, რის
შემთხვევაშიც მემკვიდრე კისრულობდა პასუხისმგებლობას).
 პრივატულ დელიქტებში ადგილი არ ჰქონდა სოლიდარულ პასუხისმგებლობას,
არამედ მოქმედებდა პასუხისმგებლობის კუმულაციური წესი. მაგალითად,
ქურდობის თითოეულ მონაწილეს გადასახდელად ეკისრება არა ნივთის
ღირებულების ნაწილი, არამედ მთლიანად ნივთის ღირებულების გადახდა.
 თუ კონტრაქტიდან წარმომდგარი ვალდებულების ძალით ქალებსა და
მცირეწლოვანებს ხელშეკრულების დადების უფლება არ ჰქონდათ, დელიქტურ
ვალდებულებებიდან გამომდინარე, ასეთ პირებს პასუხისმგებლობა ეკისრებოდათ.
მონებისთვის დაწესდა ნოქსალური პასუხისმგებლობა- რაც იყო
 მართლსაწინააღმდეგი მოქმედება, რისთვისაც პასუხისმგებლობა ეკისრებოდა რა
მონას, არამედ მის პატრონს. ნოქსალური პასუხისმგებლობის ძალით მამის ურჩი
შვილებისა თუ მონების მიერ მიყენებული ზიანისათვის მათი მეპატრონე ან თვითონ
აანაზღაურებდა მიყენებულ ზარალს, ან გადასცემდა მათ ძარალის
ასანაზღაურებლად.

სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადად ითვლებოდა ერთი წელი. თუ პირი ამ ერთი წლის

განმავლობაში არ წააყენებდა სარჩელს, ითვლებოდა რომ მან აპატია მიყენებული ზიანი
სამართალდამრღვევს.

განვიხილოთ დელიქტის ცალკეული სახეები:

1) Iniuria (ინიურია)-შეურაცხყოფა, სხეულის დაზიანება, პირადი წყენინება და სხვა

კანონსაწინააღმდეგო მოქმედება. შეურაცხყოფა.... მოგვიანებით ინიურიას ცნება
უფრო გაფართოვდა და მან მოიცვა პიროვნების წინააღმდეგ მიმართული
ყოველგვარი მართლსაწინააღმდეგო მოქმედება. მაგრამ ეს კანონსაწინააღმდეგო
ქმედება ჩადენილი უნდა ყოფილიყო განზრახვით, ამრიგად ინიურიას ცნება
შევიწროვდა. ინიურია შეიძლება ჩადენილიყო სიტყვითა და საქმითაც,
შეურაცხმყოფელი განცხადებებით, წერილებით... ზიანის მიყენების სიმძიმეს
აფასებდნენ ან ქმედობის ფაქტიდან გამომდინარე (მაგალითად თუ ერთი პირი
მეორეს დაჭრის ან შოლტით ცემს) ან ადგილის მიხედვით (მაგალითად თუ ზიანი
თეატრში, მოედანზე ან პრეტორი თვალწინ იქნა მიყენებლი) ან დაზარალებული
პერსონის მიხედვით. სხვაგვარად შეფასდება სენატორის, მშობლისა და
პატორინსათვის მიყენებული ზიანი და სხვაგვარად- გარეშე პირის და დაბალი რანგის
ადამიანისა. მძიმე შეურაცხყოფად ითვლებოდა მაგისტრის შეურაცხყოფა. ყველა
სახის ზიანის მიყენების შემთხვევაში დაზარალებულს შეუძლია აღძრას ისევე
როგორც სისხლის სამართლის, ასევე სამოქალაქო სამართლის წესით საქმე. პასუხს
აგებს არა მხოლოდ ის, ვინც ზიანი მიაყენა, არამედ ისიც, ვინც ამას განზრახ ხელი
შეუწყო. ამ სარჩელის თავიდანვე არგამოყენების შემთხვევაში იგი ძალას კარგავს და
ამიტომ, თუ მოგვიანებით ინანაებს პირი და მოუნდება სარჩელის აღძვრა, იიგი ამას
უკვე ვეღარ შეძლებს. ინიურია, როგორც დელიქტური ვალდებულებისათვის
რეაგირება , თავდაპირევლად დაწესებული იყო ტალიონის პრინციპით, შემდგომში
იგი იცვლებოდა ზუსტად განსაზღვრული ფულადი გადასახადით, გაზრდილი
ინფლანციის გამო. რესპუბლიკის მეორე ხანიდან კი მას პრეტორი განსაზღვრავდა.
2) Firtum- ქურდობა. ქონებრივი უფლებების წინააღმდეგ მიმართული დელიქია; აქ
იგულისხმება ასევე -მიტაცება, მითვისება, გაფლანგვა, სხვისი ქონების განკარგვა ან
სარგებლობა. განარჩევდნენ ერთმანეთისგან აშკარა და ფარულ ქურდობას. აშკარა
ქურდად ითვლებოდა ის, რომელსაც „დანაშაულის ადგილზე წაასწრებდნენ“,
მაგალითად პირი, რომელმაც სახლში ქურდობა ჩაიდინა, მაგრამ სახლის ზღურბლის
გარეთ გადმოსვლა ვერ მოასწრო და ისე შეიპყრეს. მასში მოიაზრება ის, რომელიც
დანაშაულის ჩადენისას ან დანაშაულის ჩადენის ადგილზე შეიპყრეს. მაგრამ თუ ქურდმა
მოპარული ნივთი იქ მიიტანა, სადაც მას მისი შენახვა ჰქონდა განზრახული, იგი აშკარა
 ქურდად არ ჩაითვლება, თუნდაც იგი აქ მოპარული ნივთით შეიპყრონ. სასჯელი
ქურდობისთვის თავდაპირველად ან გამათრახება ან დაზარალებულისათვის ქურდის
მონად გადაცემა ან მისი მოკვლა იყო, თუმცა საბოლოოდ ეს მოისპო და დაწესდა
ფულადი გადასახადი. სასჯელი აშკარა ქურდობისთვის ნივთის ოთხმაგი, ფარულისთვის
კი ორმაგი ღირებულების ჯარიმა იყო. ხოლო ქურდობად ზოგადად განიხილებოდა არა
მარტო სხვისი ნივთის „მოტაცება“. არამედ სხვისი ნივთით სარგებლობა მესაკუთრის
ნებართვის გარეშე. მაგალითად თუ შემნახველი (დეპოზიტორი) ისარგებლებს იმ
ნივთით, რომელიც მას შესანახად მიაბარეს. ან თუ პირი ნათხოვნი ნივთით სხვაგვარად
ისარგებლებს, ვიდრე იმ პირობით, რითითაც მან ის მიიღო, მაგალითად თუ პირი
ვერცხლის ჭურჭელს სარგებლობისთვუს ითხოვებს ისე, თითქოს მას ეს ჭურჭელი
სადილად დაპატიჟებული სტუმრებისთვის ესაჭიროება, მაგრამ ამ ჭურწელს ქალაქგარეთ
თან წაიღებს. თუმცა, ასეთი მოქმედება რომ ქურდობად ჩათვალოს, პირს უნდა ჰქონდეს
გააზრებული, რომ იგი ამას აკეთებს მეპატრონის სურვილის საწინააღმდეგოდ, ხოლო
თუკი ისინი ფიქრობენ , რომ მესაკუთრე დაუშვებდა მათ მიერ ნივთის ამგვარად
გამოყენებად, მაშინ მათ ბრალად არ შეერაცხება.
3) Rapina - ძარცვა. გამოცალკევდა ფურტუმიდან, როგორც სხვისი ქონების განზრახ, ძალის
გამოყენებით სამართალდარღვევა. ამ ქმედების ჩამდენი პირი ვალდებლი იყო
დაებრუნებინა პირი და გადაეხადა ერთი წლის გასვლამდე ნივთის გაოთხკეცებული
ღირებულება. , ხოლო ერთი წლის შემდეგ- უბრალო ჯარიმა. მაგრამ ამ შემთხვევაში
სარჩელს მხოლოდ მაშინ აძლევენ, როდესაც ძარცვა ბოროტი განზრახვით ხდება.
პასუხისმგებლობისგან უნდა განთავისუფლდეს ის პირი, რომელმაც რაღაც შეცდომით
სხვისი ნივთი თავის საკუთარ ივთავ მიიჩნია და , ვინაიდან სამართალს არ იცნობდა,
ძარცვა იმ ვარაუდით ჩაიდინა, რომ თითქოს მას, როგორც ნივთის მესაკუთრეს, ნივთის
მფლობელისათვის ამ ნივთის წართმევა ძალადობითაც კი შეუძლია.
4) სხვისი ნივთის განადგურება-დაზიანება- რომის სამართალში აღნიშნული
ვალდებულების სახე უძველესი პერიოდიდანაა ცნობილი. ძვ.წ 287 წელს კანონით
შემოღებული იქნა, რომ სხვისი მონის ან შინაურ ცხოველის მოკვლა იწვევდა
პასუხისმგებლობას მეპატრონის სასარგებლოდ. მისთვის უნდა გადაეხადათ ის
საფასური, რაც უკანასკნელი წლის განმავლობაში ამ ნივთის უმაღლეს საბაზრო ფასს
წარმოადგენდა.

ამ კანონით პასუხს არ აგებდა ის, ვინც შემთხვევით მოკლა, ანუ არ აღმოაჩენენ მის
ქმედებაში არანაირ ბრალს. ასე რომ , თუ ვინმე ხელშუბით თამაშის ან ვარჯიშის დროს
გამვლელ შენს მონას დაჭრის, მაშინ წარმოიშობა 2 განსხვავებული სიტუაცია: 1) თუ ეს
ჯარისკაცმა იმ მოედანზე ჩაიდინა, სადაც ჩვეულებრივ სამხედროები ვარჯიშობენ, მაშნ
ითვლება, რომ მას ბრალი არ მიუძღვუს, მაგრამ თუ ეს ხდება ისეთ ადგილას, სადაც
ჯარისკაცები არ ვარჯიშობენ, მაშინ ის თავისთავად აგებს პასუხს. ანუ თუ მაგალითად
ექიმმა, რომელიც შენი მონა დაჭრა (ოპერაცია გაუკეთა), მაგრამ შემდგომში მკურნალობა
არ ჩაუტარებია, რის გამოც შენი მონა მოკვდა, მაშინ ექიმი ბრლისათვის
დაუდევრობისთვის პასუხს აგებს.. ასევე ბრალად შეერაცხება ექიმს უვიცრობა,
მაგალითად თუ ექიმმა შენი მონა იმიტომ მოკლა, რომ მას ოპერაცია ცუდად გაუკეთა.
ხოლო თუ ვინმე მონას ან თუნდაც ცხოველს დაჭრის ან იმ ცხოველს მოკლავს, რომელიც
შინაურ პირუტყვს არ მმიეკუთვნება, ასეთ შემთხვევაში ზიანის მიმყენებელს დაეკუსრება
აა იმ ოდენობის თანხის გადახდლის ვალდებულება, რაც იმ წლის განმავლობაში ამ
ნივთის ფასს წარმოადგენდა, არამედ იმ ღირებულებისა, რომელიც ნივთს ბოლო ოცდაათ
დღეს ჰქონდა.

თემა 22- დაახასიათეთ კვაზი დელიქტები რომის სამართალში.

რომაული სამართალი აწესებდა პასუხისმგებლობას მაშინაც, როდესაც სახეზე არ იყო არც

ხელშეკრულება და არც დელიქტისათვის დამახასიათებელი ნიშნები, მაგრამ
ვალდებულება მაინც წარმოიშობოდა ასეთ შემთხვევებს ეწოდებოდა კვაზი-დელიქტები.
კვაზი დელიქტები უახლოვდება ნამდვილ დელიქტებს იმაში, რომ ზიანი სახეზეა, მაგრამ
ძირითადი განმასხვავებელი ნიშანი მათ შორის ის არის, რომ ნამდვილი დელიქტის
დროს სახეზეა ზიანის მიმყენებლის განზრახვა, ხოლო კვაზი დელიქტის დროს კი
დაუდევრობა.

1) კვაზი-დელიქტის ერთ ერთი სახე იყო მოსამართლის მიერ არასწორი

გადაწყვეტილების გამოტანა, რამაც ზიანი მიაყენა დაზარალებულს . ამ შემთხვევაში
მოსამარტლეს არ უნდა ჰქონოდა განზრახვა, სახეზე უნდა ყოფილიყო დაუდევრობა.
დაზარალებულ მხარეს უფლება ეძლეოდა მოსამართლის ქმდებისათვის წაეყენებინა
სარჩელი და მიეღო მიყენებული ზიანის სრული ანაზღაურება.
2) მეორე სახედ ითვლებოდა დელიქტი გადაღვრისა და გადაყრისათვის. ანუ ის პირი,
რომლის საკუთარი, ნაქირავები ან იმ სახლიდან, რომეშიც იგი უსასყიდლოდ
ცხოვრობდა, რაიმე ისე ჩამოვარდებოდა ან ჩამოიღვრებოდა, რომ სხვას ზიანი მიაყენა,
ასევე პასუხისმგებელ პირად განიხილებოდა. მას ჰგავს ის პირიც, რომელმაც იმ
ადგილას, რომელსაც ხალხი ჩვეულებრივ გზას იყენებს ისეთ რამეს დადებს ან
ჩამოკიდებს, რომელმაც თუ იგი ჩამოვარდა შეიძლება სხვა პირს ზიანი მიაყენოს. ასეთ
შემთხვევაში ჯარიმაა დაწესებული ათი ოქროს ოდენობის, ხოლოდ ჩამოვარდნის
შემთხვევაში მიყენებული ზიანის ორმაგი ანაზღაურება. თუ თავისუფალი ადამიანი
მოკლეს, მაშინ ორმოცდაათი ოქროს ოდენობის ჯარიმას ნიშნავეს, მაგრამ თუ
ცოცხალი გადარჩა და განაცხადა, რომ მას ზიანი მიაყენეს მაშინ მას სარჩელი იმ
ოდენობაზე მიეცემა, რა ოდენობასაც მოსამართლე ამ საქმისათვის სამართლიანად
მიიჩნევს.
3) კვაზი-დელიქტური ვალდებულების სახედ დასახელებული იყო რომის გემის
მეპატრონე, მიკიტანი ან მეფუნდუკე იმ განზრახ მიყენებული ზიანისა და
ქურდობისთვის, რომელიც გემზე , სამიკიტნოში ან ფუნდიკშუ ჩაიდინეს, ოღონდ
თუკი რაიმე სახის სამართალდარღბება თავად მან კი არ ჩაიდინა, არამედ ერთ-ერთმა
იმ პირთაგან, რომლებიც გემზე, სამიკიტნოში ან ფუნდუკში მსახურობნენ იმ
მიზეზით, რომ მათ არ შეარჩიეს მოსამსახურენი თავიანთი მოვალეობის ჯეროვნად
შესრულებისთვის. პასუხისმგებლობა წესდებოდა ნივთის ორმაგი ღირებულების
ანაზღაურებით.