Chapter 2

व – तु ड Curved trunk कु Make

महा - काय Large bodied मे My
को ट - सूय Ten million suns दे व Lord
सम – भ Brilliance equal to सव - कायषु In all tasks
नर् – व नं Without obstacles सवदा Always

O my Lord with a curved trunk, large body, brilliance

equal to ten million suns, please make all my tasks free of
obstacles, always!
Nouns , Pronouns
Verbs
Interrogatives
 वा या न [Sentences]
नामपदम ् यापदम ्
[NOUN] [VERB]

बालकः पठ त Boy reads

श यः नम त Disciple salutes
अ जः वद त Elder-brother speaks
जनकः प य त Father sees
पु ः ग छ त Son goes
 3 Properties of नामपदम ् [Noun]

ल गम ् (Gender) वचनम ् (Number) वभि तः (Case)

पुि ल गम ्Boy reads एकवचनम ् A boy laughs तत
ृ ीया It was done by boy
वभि तः
बालकः पठ त बालकः हस त इदं बालकेन कृतम ्

ी ल गम ्Mother sees ि वचम ् Two boys laugh चतथु Give book to boy
वभि तः
माता प य त पु तकं बालकाय ददातु
बालकौ हसतः

नपंस
ु क ल म् बहुवचनम ् Many boys laugh ष ठ This is boy’s book
Fruit falls वभि तः
फलं पत त बालकाः हसि त इदं बालक य पु तकम ्
 एकवचनम ् & बहुवचनम ् [Singular & Plural]
पिु ल गम ् ी ल गम ् नपुंसक ल गम ्
बालकः बालकाः बा लका बा लकाः फलम ् फला न

पु षः पु षाः म हला म हलाः पु पम ् पु पा ण

अ वः अ वाः लता लताः जलम ् जला न

नप
ृ ः नप
ृ ाः दे वता दे वताः प म् प ाण

वृ ः व ृ ाः पे टका पे टकाः न म् न ाण
 सवनाम - Pronoun for पिु ल गम ्

अयं पु षः सः पु षः
एषः पु षः
YOU

सः
पु षः
 सवनाम - Pronoun for ी ल गम ्

एषा बा लका
YOU
इयं बा लका सा बा लका

सा
बा लका
 सवनाम - Pronoun for नपंस
ु क ल गम ्

एतत ् YOU
इदं
फलम ्
फलम ्
तत ्
तत ्
फलम ्
फलम ्
Pronoun for पुि ल गम ् FAR

सः नप
ृ ः ते नप
ृ ाः

YOU

एषः नप
ृ ः एते नप
ृ ाः

NEAR
Pronoun for ी ल गम ् FAR

सा म हला ताः म हलाः

YOU

एषा म हला एताः म हलाः

NEAR
Pronoun for नपंस
ु क ल गम ् FAR

तत ् फलम ् ता न फला न

YOU

एतत ् फलम ् एता न फला न

NEAR
 सवनामा न - Pronouns – Male Gender

एषः बालकः सः बालकः एषः बालकः सः ह रणः

एषः संहः सः संहः एषः वानरः सः भ लूकः

एषः वानरः सः वानरः एषः गजः सः बालकः

एषः गजः सः गजः एषः भ लक

ू ः सः अ ः
 सवनामा न - Pronouns – Female Gender

एषा बा लका सा बा लका एषा पे टका सा लता

एषा माला सा माला एषा क लका सा माला

एषा लता सा लता एषा दे वता सा बा लका

एषा व ृ ा सा व ृ ा एषा शाला सा नशा

 सवनामा न - Pronouns – Neuter Gender

एतत ् लोकयानम ् तत ् वमानम ्

एतत ् फलम ् तत ् फलम ्

एतत ् फलम ् तत ् द ु धम ्
एतत ् वमानम ् तत ् वमानम ्

एतत ् भवनम ् तत ् जलम ्

एतत ् द ु धम ् तत ् द ु धम ्

एतत ् पणम ् तत ् यजनम ्

एतत ् पु पम ् तत ् पु पम ्
 Translate:
This tree एषः व ृ ः
STEP 1: STEP 2:
एषः / एते Tree is व ृ ः
एषा / एताः STEP 3:
एतत ् / एता न What gender is the noun?
व ृ ः is male (पुि ल गम ्) एषः / एते
STEP 4:
What number is the noun?
व ृ ः is singular (एकवचनम ्) एषः
 Translate:
Those garlands ताः मालाः

STEP 1: STEP 2:
सः / ते Garlands is मालाः
सा / ताः STEP 3:
तत ् / ता न What gender is the noun?
मालाः is female ( ी ल गम ्) सा / ताः
STEP 4:
What number is the noun (वचनम ्)?
मालाः is plural (बहुवचनम ्) ताः
 Translate:
This flower एतत ् पु पम ्

STEP 1: STEP 2:
Flower is पु पम ्
एषः / एते
एषा / एताः STEP 3:
एतत ् / एता न What gender is the noun? एतत ् /
पु पम ् is neuter (नपंस
ु क ल गम ्)
एता न
STEP 4:
What number is the noun (वचनम ्)?
पु पम ् is singular (एकवचनम ्) एतत ्
 Translate:
1.This tree 1. एषः व ृ ः
2.That boy 2. सः बालकः
3.This flower 3. एतत ् पु पम ्
4.Those clouds 4. ते मेघाः
5.This garland 5. एषा माला
6.Those lions 6. ते संहाः
7.This sun 7. एषः सूयः
8.That water 8. तत ् जलम ्
9.This sky 9. एषः आकाशः
10.Those birds 10. ते खगाः
Exercise-1
पिु ल गम ् (Male) ी ल गम ् (Female) नपस
ंु क ल गम ् (Neuter)

___कतर ___वे लनी ___उ ानम ् ___सोपानम ्

___शुकः ___मयूरः

___सय
ू ः ___च ः ___माला ___लता ___उपने म ् ___छ म ्

___ बडालः ___कु कुरः ___घट ___ि च का ___ डनकम ् ___पु तकम ्

___गजः ___मूषकः ___अ या पका ___ कतर ___नयनम ् ___प म ्

Exercise-2
एषः / एषा / एतत ् सः / सा / तत ्
NEAR FAR
______ मि दरम ् ______ मि दरम ्
______ बा लका ______ बा लका
______ फलम ् ______ फलम ्
______ पु पम ् ______ पु पम ्
______ वानरः ______ वानरः
______ म हषी ______ म हषी
______ भ लूकः ______ भ लक ू ः
______ भवनम ् ______ भवनम ्
______ या ः ______ या ः
______ पु तकम ् ______ पु तकम ्
______ संहः ______ संहः
______ अ या पका ______ अ या पका
______ बालकः ______ बालकः
______ छा ा ______ छा ा
______ व ृ ः ______ व ृ ः
 Verb - यापदम ्

यापदम ् changes as per वचन, but is not affected by ल गम ् of कता

बालकः पठ त बालकाः पठि त बालकः पत त बालकाः पति त

बा लका पठ त बा लकाः पठि त बा लका पत त बा लकाः पति त

अ ः धाव त अ ाः धावि त फलं पत त फला न पति त

 3 Properties of यापदम ् [Verb]

पु षः (Person) वचनम ् (Number) कालः (Tense)

थम Boy laughs एकवचनम ् A boy laughs वतमान Boy laughs
पु ष
बालकः हस त बालकः हस त बालकः हस त
म यम You laugh ि वचनम ् Two boys laugh भूत Boy laughed yesterday
पु ष
वं हस स बालकौ हसतः बालकः यः अहसत ्
उ म Boy will laugh tomorrow
पु ष
I laugh बहुवचनम ् Many boys laugh भ व यत ्

अहं हसा म बालकाः हसि त बालकः वः ह स य त

 Examples : Singular ( एकवचनम ् )
बालः पठ त Boy reads अ बा पच त Mother cooks
श यः नम त Disciple salutes अनुजा ड त Younger sister plays
अ जः वद त Elder brother speaks अ जा खाद त Elder sister eats
जनकः प य त Father sees सुता हस त Daughter laughs
पु ः ग छ त Son goes रमा गाय त Ramaa sings
अ वः धाव त Horse runs बा लका लख त Girl writes
व ृ ः फल त Tree bears fruit ग गा वह त Ganga flows
सेवकः त ठ त Servant stands सीता पब त Sita drinks
भ ुकः अट त Beggar roams अजा चर त (Female) goat grazes
सः न द त He (far-away) scolds सा नय त She leads
एषः हस त He (close-by) laughs
 Examples : Plural ( बहुवचनम ् )

लेखकाः लखि त Writers write ते िज ि त They smell

भारवाहाः वहि त Porters carry एते वदि त These (male) speak
चोराः धावि त Thieves run अजाः चरि त Goats (female) graze
मखू ाः न दि त Fools scold अ बाः य छि त Mothers give
रजकाः ालयि त Washermen wash ताः वसि त They (female) live
त काः त ि त Carpenters chip/carve एताः हसि त These (female) laugh
गायकाः गायि त Singers sing पु पा ण वकसि त Flowers bloom
नटाः न ृ यि त Actors dance वाहना न ग छि त Vehicles go
पाचकाः पचि त Cooks cook फला न पति त Fruits fall
भ ताः यायि त Devotees meditate ता न पति त They (neuter) fall
एते नमि त These (male) salute एता न पति त These (neuter) fall
 Dual Number : ि वचनम ्
पुि ल गम ् ी ल गम ्

पु षः पु षौ पु षाः म हला म हले म हलाः

अ बा अम ् अ बाः अ बा अ बे अ बाः

बालकः बालकौ बालकाः बा लका बा लके बा लकाः

अ ः अ ौ अ ाः माला माले मालाः

Dual Number : ि वचनम ् नपंस
ु क ल गम ्

फलम ् फले फला न

अ बा अ बे अ बाः
पु पम ् पु पे पु पा ण

प म् प े प ाण
 Dual Number - ि वचनम ् - Pronouns

त श द एत श द
Singular Dual Plural Singular Dual Plural
MALE सः तौ ते एषः एतौ एते
FEMALE सा ते ताः एषा एते एताः
NEUTER तत ् ते ता न एतत ् एते एता न
 अ म श दः ‘’I’’

अहम ् आवाम ् वयम ्

‘’ I ‘’ ‘’ We two‘’ ‘’ We all ‘’
 यु म श दः ‘’You’’

वम ् यव
ु ाम ् यय
ू म्
‘’You‘’ ‘’ You two‘’ ‘’ You all ‘’
Sanskrit Vocabulary
(श दस हः)
 ब धव
ु ाचकश दाः

Mother Father Son Daughter Brother Sister

माता पता पु ः पु ी ाता वसा

जननी जनकः सतु ः सत
ु ा सहोदरः सहोदर

Elder Younger Elder Younger Paternal Maternal

grandfather grandfather
brother brother sister sister
अ जः अनज
ु ः अ जः अनज
ु ा पतामहः मातामहः
 ब धव
ु ाचकश दाः
Paternal Maternal Father-in- Son-in- Daughter Mother’s
grandmother grandmother
law law -in-law brother
पतामह मातामह वशुरः जामाता नष
ु ा मातल
ु ः

Father’s Husband Wife Foster Grand-son Grand-

brother mother daughter

पत ृ यः प तः प नी वमाता पौ ः पौ ी
भता भाया
 Reading Practice -2

रामः त ग छ त सधु ी ः उ ाने डत

सीता अ अि त च ः रा ौ शोभते
माजालः द ु धं पब त न ा ण अ बरे काश ते
मीनः तडागे तर त रावणः लङ्कायाः नप ृ ः आसीत ्
नौका समु े चल त र वः धेनंु प य त

त = There मीनः = Fish उ ाने = In garden धेनंु = Cow

अ = Here तडागे = In pond रा ौ = At night प य त = Sees
माजालः = Cat तर त = Swims शोभते = Shines
द ु धं = Milk नौका = Boat अ बरे = In sky
चल त = Moves नप
ृ ः = King
Sanskrit Foundation 1
 Reading Practice -2

सोमः प ृ थ याः उप हः अि त भारत य सं कृ तः ाचीना अि त

धम र त र तः बहवः ऋषयः आसन ्
सव सावधानेन ग छ तु अनेकाः न ः सि त
अहं आपणे आसम ् च वारः वेदाः सि त
सं कृतं मधरु ा भाषा अि त रामायणम ् आ दका यम ् अि त
सोमः = Moon सावधानेन = Carefully ाचीना = Ancient च वारः = Four
प ृ थ याः = Of earth अहं = I बहवः = Many आ द = First/primal
उप हः = Satellite का यम ् = Poem
आपणे = In shop ऋषयः = Sages
र त = Protects
र तः = Protected आसम =् I was आसन ् = Were there
मधरु ा = Sweet न ः = Rivers
Sanskrit Foundation 1
Amazing Facts
about
Sanskrit !

Sanskrit Foundation 1
 What is so special about this shloka?

तां भसू त
ु ामिु तमद
ु ारहासं व दे यतो भ यभवं दया ी |
ी यादवं भ य भतोयदे वं संहारदामिु तमत
ु ासभ
ु त
ू ाम ् ||

https://www.wordzz.com/12-mind-blowing-facts-sanskrit/ Sanskrit Foundation 1

 FORWARD
Story of Ramayana
It is a type of PALINDROME ! BACKWARD Story of Mahabharata

तां भसू त
ु ामिु तमद
ु ारहासं व दे यतो भ यभवं दया ी |
ी यादवं भ य भतोयदे वं संहारदामिु तमत
ु ासभ
ु त
ू ाम ् ||
- From रामकृ ण वलोमका यम ् of दै व सूयपि डतः, 14th C.

तां भूसुतामुि तमुदारहासं व दे यतो भ यभवं दया ी |

“I pay my homage to Him who rescued Sita, whose laughter is captivating, whose
incarnation is grand, and from whom mercy and splendor arise everywhere.”

ी यादवं भ यभतोयदे वं संहारदामिु तमत

ु ासभ
ु ूताम ् ||
“I bow before that Sri Krishna, the descendent of Yadava family; who is a
divinity of the sun as well as the moon; who destroyed Putana who only gave
destruction; and who is the soul of all this universe.”
https://www.wordzz.com/12-mind-blowing-facts-sanskrit/ Sanskrit Foundation 1
Quiz Time

Sanskrit Foundation 1
What are the three properties of a NOUN?
What are the three properties of a VERB?
Which one of these pronouns is used for someone located NEAR-BY?
सः , एतत ् , ते , तौ
Which one of these pronouns is used for someone located FAR-AWAY?
एषा , एतत ् , ताः , एषः
Which of these is in PLURAL? बा लका , अ वाः , पु पम ् , तारा
Which of these is FEMININE? अजः , छु रका , आकाशः , न म ्
Which of these is MASCULINE? मर चका , व ृ ः , वा यम ् , दग ु ा
Which of these is NEUTER? पु तकम ् , आकाशः , नद , ल मी
Which of these means WE TWO? यव ु ाम ् , वम ् , आवाम ् , वयम ्
Which of these means YOU TWO? वयम ् , वम ् , यय ू म ् , यव
ु ाम ्
Which gender is माजालः? Masculine, Feminine, Neuter
Sanskrit Foundation 1 --------------------- END OF LESSON 2 -------------------