Chương 7

THIẾT KẾ TRỤC
NỘI DUNG CHÍNH
1. Khái niệm chung
2. Tính toán thiết kế
3. Trình tự thiết kế

2
 I. KHÁI NIỆM CHUNG
Trục là chi tiết máy dùng để đỡ các chi tiết quay và/hoặc
truyền mômen xoắn
1. Giới thiệu
⚫ Trục và các chi tiết lắp trên trục
Vòng chặn
Bạc
chặn
Then Chốt
Mayơ Mayơ côn
TRỤC
Ổ bi
Ổ bi

Hạ bậc trục
Độ
dôi
Bánh đai

Đĩa xích Bánh răng

3
I. KHÁI NIỆM CHUNG
2. Phân loại
⚫ Theo khả năng chịu tải: Trục tâm, trục truyền
⚫ Theo kết cấu: Trục trơn, trục bậc
⚫ Theo dạng đường tâm trục: Trục thẳng, trục khuỷu, trục mềm

4
I. KHÁI NIỆM CHUNG
3. Kết cấu và giải pháp nâng cao độ bền mỏi
a) Kết cấu
⚫ Ngõng trục: đoạn đầu trục dùng để lắp ổ
⚫ Thân trục: lắp các chi tiết quay
⚫ Vai trục: cố định các chi tiết theo phương dọc trục
⚫ Cố định các chi tiết lên trục
Theo phương dọc trục:
- Tải nặng: lắp có độ dôi, vai trục
- Tải trung bình: cố định bằng đai ốc, chốt
- Tải nhẹ: vòng kẹp, vít chặn, vòng đàn hồi
Theo phương hướng kính (truyền mômen xoắn):
- Then, độ dôi
5
I. KHÁI NIỆM CHUNG
3. Kết cấu và giải pháp nâng cao độ bền mỏi
b) Giải pháp nâng cao độ bền mỏi
Nguyên nhân: Ứng suất trên trục thay đổi → hỏng do mỏi
Trục thường có tập trung ứng suất: do lắp có độ dôi, rãnh then,
thay đổi đường kính
Giải pháp: kết cấu, công nghệ
Giải pháp kết cấu: giảm tập trung ứng suất
- Rãnh then: có góc lượn (dùng dao phay đĩa)
- Vai, gờ trục có góc lượn
- Chọn độ dôi phù hợp
Giải pháp pháp công nghệ:
- Tăng chất lượng bề mặt

6
 II. TÍNH TOÁN THIẾT KẾ TRỤC
1. Dạng hỏng và chỉ tiêu tính
a) Dạng hỏng
Gãy trục: do mỏi, do tĩnh
Mòn trục
Không đủ độ cứng
b) Chỉ tiêu tính
Trục quay nhanh: tính theo độ bền mỏi
Hệ số an toàn s  [s]
Trục quay chậm: tính theo độ bền mỏi, độ bền tĩnh để tránh quá tải
Trục không quay: tính theo độ bền tĩnh
Ngoài ra có thể cần tính theo độ cứng (hạn chế biến dạng), tính theo
dao động (hạn chế biên độ dao động, tần số tránh cộng hưởng)
2. Vật liệu và ứng suất cho phép
Thép carbon và thép hợp kim: C45, 40Cr, 40CrNi, 30CrMnTi…
Nhiệt luyện: thường hoá, tôi cải thiện + ram 7
 II. TÍNH TOÁN THIẾT KẾ TRỤC
3. Tính toán trục theo độ bền
a) Thiết kế sơ bộ
Định kết cấu trục (di), khoảng cách các điểm đặt lực và gối (li)

Dựa theo kết cấu chọn di cho các đoạn trục

li phụ thuộc: chiều rộng ổ và chiều dài mayơ (hay di), tương quan
giữa các chi tiết (khe hở)

8
 II. TÍNH TOÁN THIẾT KẾ TRỤC
3. Tính toán trục theo độ bền
a) Thiết kế sơ bộ
li phụ thuộc: chiều rộng ổ và chiều dài mayơ (hay di), tương quan
giữa các chi tiết (khe hở)

Khe hở ki, hn: Bảng 10.3

9
II. TÍNH TOÁN THIẾT KẾ TRỤC

10
 II. TÍNH TOÁN THIẾT KẾ TRỤC
3. Tính toán trục theo độ bền
a) Thiết kế sơ bộ
- Khi khoảng cách giữa các
đoạn đã biết ta thiết kế theo
Mtđ
- Tìm ra các tiết diện nguy
hiểm trên trục: có Mtđ lớn

11
 II. TÍNH TOÁN THIẾT KẾ TRỤC
3. Tính toán trục theo độ bền
b) Kiểm nghiệm trục theo độ bền mỏi

s  [s]= 1,5..2,5

s, s hệ số an toàn thành phần tính riêng cho uốn, xoắn

-1, -1 giới hạn mỏi dài hạn của vật liệu
a, a biên độ ứng suất
Trục quay (1, 2 chiều): a= Mu/Wu
Quay 2 chiều: a= x= T/Wx quay 1 chiều: a= 0,5.x= 0,5.T/Wx
m, m ứng suất trung bình,  hệ số tính đến tăng bền
K, K hệ số tập trung ứng suất thực tế phụ thuộc hình dáng tiết diện
,  hế số tính đến kích thước trục tra theo đường kính
,  hệ số tính đến ảnh hưởng của ứng suất trung bình lên độ bền mỏi
12
 II. TÍNH TOÁN THIẾT KẾ TRỤC
3. Tính toán trục theo độ bền
b) Kiểm nghiệm trục theo độ bền mỏi
Nếu s < [s] ở một hoặc một số tiết diện nào đó → Không đủ an toàn
Điều chỉnh thiết kế:
- Chọn vật liệu tốt hơn
- Tăng đường kính trục
- Thay đổi cách lắp và gia công
- Sử dụng các biện pháp tăng bền
Nếu ở tất cả các tiết diện đã xét s >> [s] → thừa bền → điều chỉnh

13
 III. TRÌNH TỰ THIẾT KẾ
1. Dữ liệu thiết kế
Tải trọng tác dụng lên trục (đầu ra của thiết kế bộ truyền)
Điều kiện làm việc
Bản vẽ sơ bộ kết cấu trục
2. Trình tự
B1: Chọn vật liệu
B2: Tính sơ bộ đường kính trục, chọn đường kính các đoạn trục, tính
chiều dài các đoạn trục
B3: Xác định lực tác dụng lên trục, vẽ biểu đồ mômen
B4: Xác định các tiết diện nguy hiểm
B5: Kiểm nghiệm hệ số an toàn tại các tiết diện nguy hiểm
B6: Điều chỉnh nếu cần thiết

14