Нанси: смислата – светот – филозофијата

Текст: Марија Тодороска

Пишувањето за овие теми кај Жан-Лук Нанси изгледа, на прв поглед лесно. Тоа се темите
и проблемите со кои самиот автор се занимава и како што самиот вели пишува една иста
книга. Но тоа се само навидум. Леснотијата со која Нанси допира до вас не значи и
леснотија на мислата, напротив. И како што едно од неговите дела носи го насловот
Тежина на мислата, така тежината на неговите мисли почнува да ве завлекува де на
едната, де на другата страна, иако кај Нанси нема страна. Всушност почетната анализа на
проблемите кои сака да ги промисли почнуваат да ви се разјаснуваат дури на крајот, со
тоа мора повторни да се враќате, иако тоа не е истиот почеток. Филозофијата на Нанси е
таков difference, difference на сопствените поими кои бара на тежината да и се најде
центарот но лесниот дел кој е единствено пристапен за нас, и пак не како нас како
субјекти, но нас како настан.

Во овој труд не истересираат можеби стожерните поими во филозофијата на Нанси –

смислата, светот и филозофијата. Секако тоа не значи целосен приказ кои овие поими би
значеле, но акцентот е ставен на проблемот на појавувањето на смислата, светот,
филозофијата. А задачата сме завршиле ако нашиот приказ нема да биде презентација.

Смислата

Поимот на смислата кај Нанси доминира и е присутен во речиси сите негови дела. Тоа е
проблемот на поимот смисла, што таа е, ан што смислата реферира, кога се појавува.
Вообичаено мислата е таа во која смислата се појавува, ако има мисла тогаш би требало
да има и смисла, но тоа не важи и ревирзибилно, ако има смисла дека има и мисла,
интелигенција. Крајот на векот токму тоа го покажа, немање смисла, девијантност,
разорување од секаков вид, па и разорување на смислата (Nancy 2003:4). Дали
деструкцијата на светот значи и деструкција на смислата и дали вака сфатената конечност
се однесува и на кочечноста на мислењето? Конечно, дали тоа е и конечност на
филозофијата? Потрагата по одговорите за конечноста - на светот, смислата, мислата кај
Нанси значи само едно – нова смисла.
1
Конечното мислење, според Нанси поризлегува од три причини: деструкција на мислата,
изедначувањето на смислата (значењето) со означувањето и од содржината (Nancy 2003:
4-5). Но за да го видиме оперирањето на смислата прво ќе се вратиме на почетниот
ангажман на Нанси кој смислата ја десигнира во однос на означувањето. Во Тежина на
мислата Нанси ја повторува синтагмата за изгубената смисла на историјата, заедницата,
вистината или филозофските конгломерати кои изгубија насока, очекувања можни
значњеа на Западот (Sheppard 1997:44). Таму смислата се користи паралелно со
значењето и двата поими контативно фигурираат. Губењето на смислата инклинира кон
ставот дека човекот, субјектот (што и да значат тие) немаат што повеќе да кажат, но дека е
важно само начинот на кој кажуваат, пораката функционалноста, вмрежувањето дека е
единствено важно. Така Нанси ги означува за конечни и структурализмот и
феноменологијата и секоја филозофија на соодветноста.

За Нанси нема Арихимедова точка, правец, ареал на смислата. Просто смислата не

излегува како Атина од главата на Зевс, нема ексклузивитет до кој дошол некој како
субјект, нешто невидено кое дошло конечно до поглед (Nancy 1997а: 10). За смислата кај
Ннаси не е пресудна ниту историјата, ниту субјектот затоа што и двата поими веќе се
фатени во некоја смисла, а со тоа се губи смислата. Смислата или значењето не е во
поседот на некој кормилар на мислата, мистичар на мислата, но таа е пред сѐ отвореност
(и овде Нанси се надовржува на Адорно!). И така доаѓаме до првата десигнација на
смислата или значењето како отвореност. Тоа значи дека значењето на мислата не е
произведено, но дека опстојува во она што е отворено, од мислата како отвореност
(Nancy 1997а: 10). Со оваа констатација се анулира дуалитетот – интелигибилно – сетилно,
и не претставува простор на смирување, релаксација. Смилсата или значењето во мислата
е афирамција на симулатанитетот на екстериорноста и интериорноста. Значењето во
мислата е она што заеднички се случува низ памфлетот на барањето, декларацијата,
повикот. Отвореноста не е нова поставка, нешто етаблирано, претставено, или суштина,
но е се она што суштински доаѓа, а не се ниту ствар, ниту идеја, ниту збор. Отвореноста не
е замена на една смисла со некоја друга, но нова диспозиција без паритет. Смислата или
значењето не е лоцирано, но елузивен крик на она што доаѓа, нередуцирано на ништо

2
друго. Затоа значењето не е што и означувањето, утвдрдено, стврданто знаење, издвоено,
изолирано и презентно. Означеното е конотација на апсорбирана смисла, која не повеќе
смисла. Овореноста наспроти означувањето не е ни неусловеност, зашто и тогаш се
детерминраат претпоставките на означувањето а тоа се парадигмите, јазикот,
структурураноста. Значењето пак само можно, доаѓачко означување депривирано од
било каква позната форма на структурирани стапици, извесност, сигурност или како што
Нанси вели затвореност по себе (Nancy 1997а: 11). Таквата интенција да се вратиме кон
означувањето за Нанси не е ништо повторно инсценирање на чудната интелектуална
загриженост во видот на вредностите – човек, субјект, комуникација, рационалност и сл.,
(Nancy 1997a:20). Идеите, вредностите, постулатите се исти затоа што димензијата,
фокусот, правецот е ист, а со тоа извлечената, прекумерната смисла во секоја
презентација, знак, симулација - не е смисла.

Но Нанси освен смислата или значењето во однос на означувањето сака да ја испитува и

смислата на сетилноста (sens), на животот, на егзистенцијата или смислата како
сингуларност која важи општо. Смислата како сетилност излгеда како нерешлива апорија,
но таа според Нанси покажува она што е присустно во осетот, она што го предизвикува
осетот, вклучено е во него, а тоа е смислата. Без присуството во осетот, или без учество на
другото во осетот нема осет или нема сетилност, како смисла. Смислата е релација кон
себе си како кон нешто друго, и оттука разликата која Нанси ја прави меѓу ipse и ipseity
(Nancy 2003:6), не нешто исто, но исто низ разлеаност, самоафективност низ флуидност, а
не фиксираност. Доколку смислата (sens) биде апсорбирана, таа ќе исчезне, а истото,
според Нанси се однесува не само на сетилноста, но и на каменот, или пак големите
филозофски концепции – Бог, битието, природата, историјата. Аспорбираната смисла е
бесмисла. Смислата пак е ангажман на она што се орджува по себе и во однос на таа
релација. Смислата не е автореференцијалност, но релација од друг вид низ продукција, а
не низ презентација. Смислата не е ни сопство, субјект на претставата, означувач,
идентитет, самоконститутивност. Пред се смислата е гап, прекин, процеп, пукнатина и
простор на отвор (Nancy 2003;7). Тоа не простор за друго, но другото во себе е

3
опросторено низ смисла. Ова ангажирање, оваа содржина на телото е просторот кој се
трансформира во praxis на смислата (Nancy 1997:10).

Едно од клучните прашања кои Нанси го поставува е за смислата на битието. Дали

битието има, што е тоа што има и што ќе с случи ако нема (битието) смисла? Нанси смета
дека битието е отворено, што ќе рече битието за себе има смисла, но оваа отвореност е
декларативна. Битието по е отворено (Ibid.). Она што е отворно по себе нема надинстанца
на судот, нема изречена смисла, нема telos, нема иднина. Бититето-по-себе е отвореност
како дистанца од себе, низ себе, како некорелирана различност. Другото на битието не
хаосот, кофузијата или пак фузијата на засновувачки праначела. Кај Нанси битието по
себе е соодветност која е несоодветна на неговото битие-за-себе – неговата смисла
(Nancy 2003:7).

Битието-по-себе од Конечното мислење до Битие сингуларно плурално кај Нанси

претрпува трансфоранција така што битието станува битие-со. Битието-по-себе не
можеше да се врати во себе, не си припаѓа себеси, одбива да се врати и овој модус да се
остане надвор, без оглед дали тоа е недостаток или вишок е смислата на бититето-по-себе
како смисла (Nancy 2003: 8). Додека битието-кон е афирамтивната страна на битието
сфатено како диспозиција, давање, покажување на себеси, а не идентитет (Nancy 2000:
38). Бититео-кон е conatus за Нанси, како задржување на себеси низ другото, чија
перманентност е можна само низ минување и споделување. Но и во двете дескрипции
битието останува од другата страна на дискурсот, означувањето, циркуларноста,
евокацијата, супстантивизирањето, прикажувајќи се самото низ себе, како друго, како
отвореност. Битието така е аграматичка транзитивност на егзистентното чија смисла е
видлива смо во преминот, чинот од себе до себе, неговата интериорна екстериорност
(Nancy 1997b: 27). Тоа постоење не е создавање на себеси, тоа не е субјект, нема ресусри
за субјект затоа што тоа дејствува од себе, идентично со своето дејство и оттука не е
субјкет (Idib. 27-28). Битието е раз-лика на себеси од себе, разлика која станува
егзистентна. Она што постои во битието како такво е суштината апсолутна и сингуларна,
која не сфаќа, не е присутна ниту во едниството, ниту во едното. Таа суштина според

4
Нанси е цо секое време, а не е општа (Nancy 2003: 8-9).1 Суштината е неапсорбивливост на
смислата, каде битието станува игра, недерминираност, останува незасновано. Во оваа
смисла битието е ништо, без супстанција, без субјект, но е самоисфленоста на границите
на егзистентното. Поинаку кажано, битието е несоодветноста на егзистенцијата, која е
соодветност по себе. Битието не е гаранцијата за егзистенцијата – како соодветност по
себе и за онтолошка монолитност и инхернтна смисла на битието, но соодветноста по
себе како затвореност, перпетуелност - е бесмислица, како што вели Нанси (Ibid., 9-10).
Смислата на егзистенцијата е циркулрано раѓање и умирање, што значи конечност. Но
оваа конечност не упатува на некоја цел, крај како остварување, но тоа е одложена
смисла, која ја трпи непосредната пропаст. Смислата нема насока, нема правец во кој би
се гледала, но секое остварување е можност за бегство на смислата, таа бега од
сопственото разбирање, од самата себе.

Конечното битие е неодвоиво од конечното “разбирање” кое произлегува секогаш од

сингулараната егзистенција. Паралелизмот кој се појавува не е референцијален зашто
егзистенцијата кај Нанси не е индивидуална, но е сингуларност на пунктациите (Nancy
2003: 12). Сингуларноста на пунктациите ја десигнира егзистенцијата како настан, и е
колку индивидуална толку и трансиндивидуална, заедништво на секое ниво, сингуларно
“ние”. Нанси овде оди наспроти Хајдегер кој за Dasein помеѓу сите сингуларности не
зачувал никаква привилегија (Gratton 2015: 109). А егзистенцијата по себе е своја
сопствена суштина, таа ја воведува суштината. Суштината за Нанси е она што нема смисла,
или таа не зазема место (Nancy 1997b: 31). Егзистенцијата така го затвора кругот не од
позиција на имање, но од позиција на суштина, која аспорбирана, не остава простор за
глас, гест, трага, белег - или тоа е просторот на смислата. Можноста за смисла пред Нанси
е недостатокот на смисла, возмениреноста поради тоа кое резултира само едно едно
нешто – смисла. Да ти недостига смисла би следело дека ти недостига – ништо. Аналогија
за тоа Нанси наоѓа во негативата теологија која постулира и покрај апослутниот
недостаток – постоење (Nancy 2003: 12). Сите овие десигнации на суштината на
егзистенцијата во делата на Нанси ја покажуваат трансформативноста на самата негова
1
Оваа констанција за суштината како апсолутна и сингуларна ќе стане појасна во однос на поимот на
егзистенцијата.

5
мисла од бесмисленост до трансгресивна, трансцендентална, афектирачка суштина (Nancy
1997b: 31).

За Нанси е важен уште еден аспект на смислата, а тоа е во однос на одговорноста. Вноста
на одговорноста на смислата која која ќе дојде ја апострофира дури и Дерида, со сета
турбилентсност која таа фраза ја носи со себе (Derrida 2014: 57) При тоа смислата или
мислењето не е одговорно за конституирање на содржината и актот, хусерловски кажано
на ноемата и ноесисот зашто тогаш се воспоставува Прокрустовиот кревет на
формализмот, или зачувана, резервна смисла. Мислењето според Нанси нема таква
функција за конзервирање. Мислењето како одговрност е ангажман единствено и само
кон можните отвори на смислата, смисла која не е предвидена, зададена, но ризикувана
смисла на невиденото (Nancy 2003: 293). Таа смисла е одговорна апослутно за
“одговорниот принцип” на содржината или апослутна одговорност за битието без
граници, без одредници, без детерминација. Тоа значи одговорност за смислата која не е
уште една ствар во светот на уреденоста, предвидливоста, означеноста. Одговорноста на
смислата не е во нејзината улога на гаранција на светот или сигурна резерва која можам
да ја пренесам (Ibid., 295). Одговорноста за смислата не е давање некоја антиципаторна
визија за нешто што треба да дојде, не е декларација на непозант магичен збор, не
матрицата на комплетниот и завршен алогоритам на светот, кој во формата на
репрезентазија станува само сувенир на светот. Нема комплетна и полна смисла која
одговара за битието, нема соодветност затоа што смислата е само во однос на другото
бидејќи смислата по себе е бесконечно битие за друг (Ibid., 295). Одговорноста на
смислата е отвореност за друг, со ризик од немање смисла, со сигурен ризик од менување
на другиот, секогаш изложеност на себе како низ нешто друго. Оваа одговорност на
смислата е бесконечна, но незачувана, апсолутно отворена без почеток, без крај,
прекумерност. За Нанси смислата не резултира, таа и прокрај сета пролиферација
останува нередуцибилна, без ретенција, без реификација, отаде смислата. Смислата со
својата самогаранција на своето движење и како што вели Нанси - лет, ја десигнира
самозарзувачката димензија низ транцендентален вишок. Така смислата наликува на
одговорноста, и таа е ангажман, завет, ризик. А одоговрноста според Нанси е празна, но

6
не е неихилистичка. Во нихилизмот небото на вредности, идеи, начела е празно, нешто
слично на празната одоговрност. Но кај одговорноста празното означува немање
преходна, зададена, одредена, проверена смисла. Единствено егзистенцијата се ангажира
околку отсутноста на даденосто со цел да продуцира смисла, затоа смислата е случајна
(Ibid., 296). Смислата е непредвидлив и непорпоционален ризик кој станува своја
сопствена мерка (Ibid., 298) и бара напиштање на интелектуалната минуциозност и
позиционираност од која би се давале оценките за оговорноста и смислата. А нејзината
дури и илузорна интенција само покажува дека смислата не е допстапна или
констуктибилен ентитет или како што самиот Нанси вели, во дијалогот со Дерида нешто
непрограмирано, не калкулирано, но смао како услов, капацитет за можности (Derrida
2014: 63). Одговорноста за смислата (дури и мојата лична, вели Нанси) тогаш наликува на
зен приказна, па дури и на тишината. Така одговорноста на смислата може да резонира,
да има резонанаса, а може и да е инкомезурабилна.

Светот

Апоретичката природа на смислата е присутна и во проблемот на светот. Нанси во

Смислата на светот ја изнесува плаузибилната констатација дека ова е време на криза
на смислата и дека сета смисла е напуштена (Nancy 1997b: 2). Оттука започнува (или како
што смаиот вели продолжува) потрагата на смислата, во овој случај на светот која треба да
ги надмине страшните стапици на вообличената смисла како – сигурноста, извесноста,
идентитетот, филозофијата и др. Но тоа се чини невозможно затоа што, според Нанси ние
веќе сме во светот на смислата. Но се уште постојат и интенции кои се обидуваат да
дојдат до смислата на светото во вид на рај, безбедност, субјективнсот, заедница,
интимност. И тоа е залудно според Нанси затоа што објективно и очекуваната друга
смисла на светот е само повторување на конечноста во видот на означувањето (Ibid., 3).
Тоа не значи дека Нанси инклинира кон нихилизам или лудило само претпоставуа дека
единствената шанса за смисла е отаде соодветноста, бинарноста, од другата страна на
озачувачите и презентација на озаченото, како отворање на напуштањето на
смислата, како отворање на светот (Ibid., 3). Нанси ги отфрла сите конотации на светот

7
како mundus, cosmos. Нема веќе ни долу, ни горе, нема правец, нема дух, нема историја,
нема веќе светот (вакава) смисла. Нема ниту крај на светот во видот на сегашноста, свет
исцрпен, свет на апокалипсата, уништувањето. И овој дискурс е во регистерот на
означувањето, кој инхерентно се јавува без оглед дали ќе биде тоа бесмисленост или
откритие. Едните пропоненти на крајот на светот сметаат дека крајот кој треба да дојде е
во историјата, филозофијата, политиката забораваат дека тоа не се субзистентни ентитети
кои имаат извесна реалност, но дека се концепти, идеи целосно детернинирани во
режимот на соодветноста или означувањето. Оние пак кои се противат на крајот на светот
како конечност, запаѓаат во истата грешка враќајќи ја смислата преку преобмислување на
поимот на историјата (Ibid., 5). И едниот и другиот пристап за Нанси упатува на мислењето
дека овде смислата се врзува за поимите – историја, филозофија, политика, како за
ствари, во негов стил наречено сомнабулистички платонизам.

За Нанси нема сигнификативи на светот по-себе, нема котви во видот на големите

(истрошени) идеи на историјата или вредносите на филозофијата. Крајот на светот
можеби е, но не знаеме во која смисла, кој крај на епохата, Окциденотот? Нанси прашува
кој е генералнта констатација на смислата (на егзитенцијата, животот, среќата) под која би
се супсумирале сите партикуларни видови, модуси, а при тоа да не се изгуби смислата на
изразот. Западната традиција не успева во десигнирањето на смислата на светот од една
страна кога го времжуваат во својата означувачка смисла се што не е западно,
окцидентално, и од друга страна кога смислата на светот е некој друг очекуван, идеален
свет (Ibid.,7). И во двата случаи се стипулира насилно вметнување на невидениот и
неприсвоениот свет во означувачката рамка на знаци, зборови, концепти, вредности.
Оваа териризирачка, одвишна смисла му се припишува на некој свет во доаѓање кој би ги
имал или добил конотациите на смислата во сите можни видови на шематизам,
конструктивизм, пробалилизам. Но спацијалното и онтолошка проширување за Нанси е
депривација на смислата и во двете значења, или во целата смисла (Ibid., 7). Ако не
постои ни надвор ни внатре во светот тогаш нема и детерминанти на светот, тој нема ниту
ознака ниту цел. Се што затворено, самореференцијално за Нанси нема смисла, па ни
свеотот, универзумот во опфатот на бесконечно проширување останува интрасветотвен,

8
имплодирачки и без смисла. Овој свет кој инкомезурабилен и бесконечен несма смисла
која би била решена како проблем или која би била откриена. Вака сфатениот свет нема
решение, нема цел, нема дестинација. Нанси светот кој не остава ништо надвор или
внатре, свет врзан со терминологијата на Западот не може да биде свет-настанување, за
тоа треба нешто дуго, нешто надвор (Nancy 1997b: 7).

Ни Хајдегер не е во право кога со поимот alethēia (кој Нанси го препознава како смисла) го
детрминира отворот на светот. Според Нанси феноменологијата не е во состојба да го
согледа отворот како невиденост и се уште е во регистерот на сеопфатната свесност и
означувачкото присвојување на смислата (Ibid, 17). Уште повеќе тоа за Нанси е недоволно
затоа што се е врзано за субјектот, погледот (phainein), a тоа е она што ја депривра
смислата, имено насоката, фокусот, ракурсот. Супериорната позиција на свесноста
феноменологијата ја прави да го знае она што допрва треба да го открие. Ниту Хусерл ја
надминува границата што самиот си поставува во сопствената верзија на
феномеенологијата затоа што свесноста на иманенцијата е таа која треба да ја достигне
трансценденцијата, а тоа за Нанси достигнување на нешто ти недостига, а веќе го имаш во
видот. И филозфијата на Хусерл значи е филозофија на соодветноста, иманентно-
транцендентен паралелизам. Поинаку кажано – вишкот на транцендцијата е осигуран во
свеста, што Нанси ја опишува како импресивна инфлација на сопсвената ригорозност
(Ibid., 18). Не постои epohē на смислата, нема свет во парентеза, изделена, зачувана
смисла. Во овој случај филозофијата служи само како заштита, оклоп на резервната
смисла на светот. Филозофиите кои осцилираат помеѓу строга наука и евокалтивна
поезија за Нанси се само разлика во стилот. И едната и другата тенденција стилот по
покажуваат како презентација на вистината, а стилот според него е само трега во
просторот. Вистинатата, смислата за Нанси е простор кој себеси се покажува како трага.
Така praxis-от или ethos-от на феноменологијата се дискредитирани најпрво како
соодвеност на дистанцата, или светот во доаѓање кој е инкорпориран во свеста, и како акт
на стилот кој за Нанси е репрезентација, а не презентација на вистината. Во контекстот на
модерните филозофии кои се обидуваат да ја најдат смислата на светот Нанси ја
промислува и филозофијата или praxIs-от на Маркс. Таа на него е филозофија на

9
тренасоформацијата, каде светот е толкуван како дело на субјкетот, или трансфорамција
или самопродукција на субјектот на историјата. Тоа е очекуваниот свет на иднината,
светот во доаѓање, доаѓачката смисла, која од имаење ќе стане битие (Nancy 1997b: 9). Но
ни Маркс не изглегува од интерпретативниот режим кој е сфатен како пракса, односно
дејство на субјетот врз светот (оттука и подвоеноста на светот), а не како поезија – која за
Нанси е битие-мисла која испишана на самата граница на битието, изложена, а не
напишана мисла која не одразува, но се самата одраз, втисната во самоотворањето на
светот. Така за Нанси мислата е исложеност со тенденција да ја изгуби својата смисла, или
да ја однеси уште подалеку, вон дофатот на секоја интерпретација или означување. Овде
poiesis е Аристотеловското ехо на создавањето, само што овде тоа е самосоздавење,
самоиспишување на мислата на маргинаите на бититето, во релација со самото тоа и вон
секоја вкоренетост, востановеност и вон секоја очекувана цел. Секоја смисла, па и
смислата на светот ја носи со себе, оптовареноста, тежината, притисокот, допирот, па така
смислата се десигнира како чувствување, кое секогаш е од нешто, кон нешто, тоа е битие-
за. Оваа чувственот е на грнаците на битието кое се допира самото по себе, кое се јавува
како нешто друго. Другото на смислата не е репрезентно, тоа е презентација на самото
како такво, низ себе како друго.

Нанси недвојбено ја делигитимира секоја филозофија, а особено метфизичката која има

претензии да дава репрезентација на светот. Првенствено во вид го има Кантовото
Vorstellung како или концепција, но и Darstellung препрезентација озанчена како сетилна
поставка, изложба. И во двете знaчења метафизичката репрезентација ја имплицира
подебата на светот, а за Нанси она што може да биде претставено, не е во тоталитет или
не може да биде завршено (Gratton 2015: 191).

Но за Нанси потрагата по смислата на светот останува на хоризонтот на битието, а не во

секојдневата, банална смисла и на смислата како откритие. За тоа мислата ќе мора да
биде различна, да ја одразува раз-ликата на битието во себе, како конкретност и
апсолутност. А она што конкретно Нанси го изразува како конзистентна резистентност
на битието за и од позиција на осетот (Nancy 1997b: 11 ). На тој начин се вкрстува

10
онтолошкото со егзистентното низ меѓусебниот допир (допирот за Нанси е особено
важен) како самопрезентација на отворањето на бититето. А да се бара смислата на
светот не значи да се најде неговиот почеток, arhē-то на битието, но значи задржување ба
мислата исфрлена или изложена над својот осет, кој веќе нѐ допира (Ibid., 11). Смислата
на светот затоа не е ни егзистенцијата, ни мислата, но една неповторнлива, невидена
испишаност чиј ризик може да е сигурна бесмисла или апсолутна неповторливост на
отвореноста. Затоа Нанси застанува против секој нихилизам кој претпоставува дела
небото на смислата е исцрпено, а со тоа смислата на светот е конечна, но отвора вишок на
светот низ внатрешно себеразликување себепрезентација. Светот не може да ја пронајде
својата изгубена смисла со враќања во историјата, со барање на примирдијалниот
почеток, со замена на една смисла со друга - подобра. Таквите обиди се загарнаиран
неуспех затоа што смислата светот мора де се црпи од конкртноста и од сегашноста.

Филозофијата

11