Professional Documents
Culture Documents
Toaz - Info Filozofija Matura PR
Toaz - Info Filozofija Matura PR
АНТИЧКА ФИЛОЗОФИЈА
Космолошки период
МИЛЕТСКА ШКОЛА
ПИТАГОРЕЈСКИ СОЈУЗ
ХЕРАКЛИТ
ЕЛЕЈСКА ШКОЛА
АТОМИСТИ
1. Квалитативен атомизам
2. Квантитативен атомизам
Антрополошки период
СОФИСТИ
sofos- мудрец
први платени учители
подучувале реторика (како се држи говор), дијалектика (како се побива
мислењето на другиот), еристика (како се дискутира и води спор, широка
расправа) како и граматика и етика
претставници: Протагора, Горгија, Млади софисти
противници: Сократ, Платон, Аристотел (софизам-намерна грешка при
заклучувањето)
основни поими – релативизам, субјективизам, нихилизам
ништо не постои апсолутно, туку само се проценува во однос на нешто
друго
мерата по која се проценува е човекот (homo mensura) – Протагора рекол
„ Човекот е мера на се`, она што е` дека е`, а она што не е` дека не е`“
сознаен сензуализам – сознанието зависи од сетилата на човекот.
Заеднички критериум кој се почитува во заедницата е мислењето на
мнозинството.
Горгија-нихилист (nihil-ништо)
Нихилистички тези:
1. Ништо не постои,
2. Ако нешто постои не може да се сознае.
3. Ако нешто може и да се сознае, не може да се пренесе на друг.
Дела:
Протагора - „За боговите“
Горгија - „За непостојаното или за природата“
Помлади софисти: Продик, Антифонт, Хипија, Пол, Каликле, Тразимах
етички релативизам – луѓето од различни краишта имаат различно поимање
за тоа што е добро, ашто е зло.
СОКРАТ
Системски период
ПЛАТОН
5 и 4 век п.н.е.
Сократов ученик, учител на Аристотел
Школа – Академија (на влезот стоел натпис – Нека не влегува никој кој
не знае геометрија). Затворена е 529 год. со декрет на царот Јустинијан
Дела:
-посветени на Сократ - „Одбрана на Сократ пред атинскиот суд“ (Апологија
сократова), „Криотон“, „Ијон“
-најпознати дела: „Гозба“ (за љубовта, Симпозиум), „Држава“ (Политеија),
„Федон“ (за душата), „Федар“, „Закони“
-дела во кои расправа за другите мислители: „Парменид“, „Протагора“,
„Горгија“.
МЕРАФИЗИКА
битие=Идеја
идеите се вечни, совршени, непроменливи (за разлика од постоечкото во
овој свет)
идеите се причина за се во овој свет. Тие се прототипи, обрасци за
настанување на нештата во овој свет.
Идеите партиципираат, учествуваат во нештата на овој свет (пр,
столицата постои бидејќи постои идејата столоица, таа настанува како сенка на
таа идеја; столицата во овој свет е толку добра колку што се совпаѓа со
совршената идеја на столица).
Овј свет е свет на просторот и времето. Тој е постојано менлив и е
минлив. Тој е копија, сенка на светот на идеите.
Највисоко е идејата на доброто, таа ги опфаќа сите останати.
Демијургот не е создавател, туку е обликувач на светот.
Овој правец е објективен идеализам.
ГНОСЕОЛОГИЈА
ДИЈАЛЕКТИКА (ДИЈАЛОГ)
ЕСТЕТИКА
АРИСТОТЕЛ
4 век п.н.е.
Роден во Стагира
неговиот татко е лекар во Пела
20 години бил најистакнатиот ученик во платоновата Академија
3 години бил учител на Александар Македонски
се смета за основач на многу науки: физика, метеорологија,
астрономија, ботаника, зоологија, етика, логика...
шќола-Ликеј, Перипатетичка школа (додека учеле, филозофирале се шетале
низ паркот)
дела: „ Органон“, „Метафизика“, „ Физика“, „Никомахова етика“,
„Еудемова етика“, „Политика“, „Поетика“, „Реторика“, „ За душата“......
Заминал од Атина по смртта на Александар Македонски („Атина повторно
да не и згреши на филозофијата“).
Филозофијат ја дели на: теоретска (математика, физика, метафизика),
практична (економија, политика, етика), поетска (поетика, реторика) + логика
Критика упатена на Платон - „Драг ми е Платон, но подрага ми е
вистината“.
Не признава подвоеност на световите.
Најопшти поими се категориите (супстанција, квалитет, квантитет,
релација, место, време, положба, состојба, трпење, дејствување).
најважна е супстанцијата (субјект), се` останато е предикат
(акциденција)
Силогизам-систем од три искази, каде првите два се премиси од кои со
логичка нужност се изведува третиот исказ-заклучокот.
Вистината значи совпаѓање на мислите и нештата, оваа негова теорија на
висината е позната како теорија на кореспонденција (соодветност).
МЕТАФИЗИКА
УЧЕЊЕ ЗА ДУШАТА
ПОЛИТИКА
ПОЕТИКА
ХЕЛИНИСТИЧКИ ПЕРИОД
СТОИЧКА ШКОЛА
4 век.п.н.е – 2 век
многу популарна и во Рим
stoa poikile – шарен трем
основач – Зенон Феничанецот од Кипар
претставници: Клеант, Хризип, Сенека, Епиктет, Марко Аврелиј
стоик – оној кој трпи, поднесува, размислува разумно и дејствува
достоинствено.
Филозофијата ја делат на: Физика, Логика и Етика
основа на се` е огнот. Зенон разликува два огнаоној кој само ги
уништува предметите, и творечкиот оган кој ги раѓа нештата, ги оживува и
раздвижува.
Се` настанува од 4 елементи: вода, воздух, земја (пасивни елементи) и
оган (активниот елемент).
При настанувањето и нестанувањето владее строг ред, строга законитост
(детерминизам, фатум, судбина).
Основни добродетели (квалитети) се: умност, умереност, храброст,
справедливост.
ЕПИКУРЕЈСКА ШКОЛА
од 4 век.п.н.е
основач Епикур
сензуалисти – осетите се извор и критериум на вистината.
Го поддржуваат хедонизмот (уживањето е добро). Често погрешно е
толкуван нивниот хедонизам бидејќи тие се за продуховен хедонизам.
продуховен хедонизам: цел е отсуство на болката, а не насладата.
(телесните уживања се краткотрајни, а духовното задоволство е трајно-мудрост,
пријателство, чистота, убавина....)
и тие ја почитуваат атараксијата
атомистичка метафизика – се` е сочинето од атоми.
Атомите во своето движење можат да скршнат од патот (да деклинираат) и
нивното соединување станува непредвидливо.
Човекот треба да се ослободи од старвот од смртта и стравот од
боговите.
СКЕПТИЧКА ШКОЛА
4 век п. н. е.
Претставници: Пирон, Тимон, Аркесилај, Карнеад, Енесидем, Секст-
Емпирик
скепса – сомнеж
Енесидем искажал 10 начини за засновање на сомневањето (тропи).
Релативизам – тезата и антитезата по било кое прашање сепак се во
равнотежа.
Нема ништо сигурно, се` е релативно.
Атараксија – душевен мир кој се постигнува останувајќи надвор од било
кое тврдење.
Epohe- воздржување од донесување на судови.
Секст Емпирик дела - „Против догматичарите“ (против логичарите,
физичарите и етичарите), „Против математичарите“ (против математичарите,
астрономите, геометричарите и музичарите).
ЕКЛЕКТИЗАМ
неоплатонизам
апсолутен монизам – се` настанува од Едното по пат на еманација.
Битието го нарекува Едно (Божество) за да го нагласи негирањето на
мноштвото.
Еманација – излевање, извирање на Едното
Од Едното се еманираат хипостази (форми на суштествување): Ум, душа,
материја. (пат надолу)
Човекот може да се врати кон едното со мистичната екстаза.
Екстаза – соединување со Едното, излез од себе
степени на сознание (пат нагоре) – сетилно сознание, разумско познание
(умување), интуиција.
Мисична љубов – целосно предавање на Божеството и соединување со него.
Дело - „Енеади“ (деветкнижија)
„Јас се обидувам да го спојам божественото во себе со божественото во
универзумот“.
СРЕДНОВЕКОВНА ФИЛОЗОФИЈА
ПАТРИСТИКА
од 1 до 8 век
дејствувањето на црковните отци има две цели:
- одбрана на христијанството (апологија, апологети)
- градење и ширење на христијанско учење како догматско учење.
Paters- татко, отец, црковен отец
догма – неменлив принцип или теза кои се сметаат за суштествени и
несоборливи; неприкосновен став. Во него се верува.
Се нагласува важноста на верата.
Ако не веруваш, нема ни да разбереш!
Верувањето е доволно за спасението.
Бог е надреден над човекот како негов создавач, строг господар и
неприкосновен судија.
Бог му определил на човекот духовни заповеди, кои тој треба да ги
слуша, му поставува сложени задачи, кои тој треба да ги извршува. Така се
заслужува спасение.
Има само една вистина, неа Бог ја искажал преку откровението,
јавувајќи им се на пророците.
Филозофијата станува слугинка на теологијата.
Сите вистини, добрини, убавини се „таму“, а животот „овде“ е само
подготовка за спас.
Општествата се теократски (теос = Бог, кратеин = владеење)
Бог го создава светот од ништо, по сопствена волја и замисла.
Почетната христијанска филозофија се нарекува патристика - мисли на
првите црковни отци
Ориген - „За принципите“ ; сакал да ги помири христијанството и
платонизмот
на крајот Бог, од љубов ќе им прости на сите луѓе, и се` ќе се врати во Бог
(апокатастаза) и Бог ќе биде се` во се`.
Тертулијан - „Верувам затоа што е апсурдно (Credo quia apsurdum est)
АВРЕЛИЈ АВГУСТИН
- 4 и 5 век
- особено ги ценел Платон и платонистите.
- дела: „Исповеди“ (автобиографски), „За божјата држава“, „За христијанското
учење“, „За среќниот живот“. Напишал повеќе од 100 писма, 500 проповеди, 200
писма и посланија.
- Скептицизмот самиот се побива бидејќи и сомневањето е еден вид на знаење
кое потврдува дека постоиме. Така првата извесност е поврзана со нашето
сомневање – ако се сомневам значи дека постојам, бидејќи јас сум тој/таа што
се сомнева.
- нашето спасение е предестинирано (одредено однапред) од него.
- Во делото „За државата божја“ учел за постоење на две држави: Земна
(сведска) и Божја (небесна).
- позната мисла „Верувам за да разберам“.
- Бог е создавач на историјата, но не учествува во неа. Пред да го
создаде овој свет Бог
имал план за неговиот развиток.
ВИЗАНТИСКА ФИЛОЗОФИЈА
Во 313 год. Константин станал Христијанин и наредил да се запрат
прогоните на Христијаните.
313 год. со Миланскиот едикт на Константин, Христијанството е
прогласено за рамноправна религија со останатите.
Во 324 год. Константин станал единствен император и го прогласил
Христијанството за официјална религија во Царството.
325 во Никеја, Мала Азија Константин го свикал првиот голем собир на
епископи со цел да се воспостави заедничка основа на верата. Вакви собири се
одржани вкупно 7 а требало да ги спречи струите кои се инспирирале од некои
други погледи.
падното и источното христијанство целосно се поделиле во 1054 год.
така целосно значење добиле поимите православие и католицизам.
Византија траела повеќе од 1000 год. до 1453 год. кога Цариград е
освоен од Турците и станал центар на Отоманското царство.
Познати мислители од овој период се Атанасиј Велики, Јован Златоуст,
Василиј Велики, Јован Дамаскин, Максим Исповедник, Михаил Псел, Григориј
Акиндин од Прилеп и др.
Псевдо-Дионизиј Агреопаагит христијанските догми ги спојувал со
неоплатонизмот. Тој вели дека Гог има позитивни определби (позитивна
теологија) како добро, светлина, убавина. Но Бог може да има и негативни
определби (негативна теологија) како несоздаден, неограничен и сл. Тој
користел и суперлативна теологија кога го определувал како совршен, најдобар,
најзначаен.
Максим Исповедник – бил голем поборник за православието, за него
страдал и умрел во прогонство. Тој е под силно влијание на Платон и успешно го
внел во христијанските сфаќања. Со тоа од учењето на Псевдо-Дионизиј ги
исчистил неоплатонизмот.
Јован Дамаскин- во делото „Извор на знаењето“ го систематизирал сето
дотогашно знаење. Тој вешто се служел со формалната логика на Аристотел.
Сметал дека верата е пред разумот иако меѓу нив нема некој расчекор.
Теологијата е духовна царица, а филозофијата и другите науки се само нејзини
слугинки.
За него стравот од можноста да ја загуби егзистенцијата, човекот може да го
надмине со приближување кон Бога.
Дамаскин бил поборник на иконофилството (обожавање на иконите), а против
иконоборството (отфрлање на иконите како израз на идолопоклонство)
Византискиот хуманизам:
Во Византија хуманизмот ќе се појави многу порано пред европскиот
хуманизам. Во тоа допринело присуството на античката мисла како и развојот на
византискиот универзитет и науките.
Фотиј – Најзначаен византиски филозоф и хуманист на IX век е Фотиј. На
Високата царигратска школа ја водел катедрата по филозофија. Во оваа школа се
образувале и Константин филозоф (Кирил) и Методиј. Бил сестрано образован, се
занимавал со филозофија, теологија, право, граматика, медицина и др. сакал да
ја „гледа“ филозофијата како независна од теологијата. Повеќе го почитувал
Аристотел во однос на Платон.
Михаил Псел- бил енциклопедист, поет, беседник, и особено ја сакал
Платоновата филозофија. За него филозофијата е подготовка за метафизиката. Со
метафизиката треба да се стигне до теологијата како прва филозофија. Тој
сакал смислата на теологијата да ја открие со светлината на грчката
филозофија. За него филозофијата е дар од Бог. Со неа се изучуваат поимите кои
се во Бог и според кои тој ги создава сите свои творби. Сепак до вистината се
доаѓа по пат на внатрешното, непосредно просветлување, додека рационалното
познание му е потчинето на на ова и е второзначно.
Неговиот ученик Јован Итал сметал дека предмет на филозофијата е
битието како целост. Тврдел дека умот е единствената основа на знаењето, како
на филозофското така и на теолошкото знаење. Поради тоа бил осуден како
еретик.
Крајот на Византија:
Во 13,14 и 15 век моќта на Византија се повеќе опаѓала, но во областа
на културата таа го достигнала својот врв. Во Цариград се основал универзитет
во кој наставата воопшто не содржела теологија. Платонизмот и аристотелизмот
силно се чувствувале. Најзначаен мислител овој период бил Плетон (Грегориј)
кој го критикувал Аристотел. Така византиската филозофија завршува како
возобнова на Платон од чии идеи и тргна.
ИСИХАСТИЧКИ СПОР
БОГОМИЛСКО ДВИЖЕЊЕ
АРАПСКА ФИЛОЗОФИЈА
СЕ` ОНА ШТО ВЕЌЕ СУМ ВИ ГО НАПИШАЛА И КАКО ДОПОЛНУВАЊЕ :)
Според Ибн Сина, Бог е Вистина, Добро, Љубов и Живот. Тој е Творец.
Во арапската филозофија познат е и мистицизмот на ал-Газали.
Тој се обидувал сета вера да ја направи мистичка.
Зборувал за непосредното, живо искуство на Бог.
Го нарекувале „украс на верата“, „возобновувач на религијата“
Според него Бог е пред се` волја. Тој го создал светот со својата
волја, го одржува со својата волја и еден ден светот ќе се загуби заради
неговата волја.
Во своето дело „Несистематичност на филозофите“, ал-Газали ги
критикува филозофите.
Најмногу кон што може да се стреми верникот е самата близина до Бога и
ништо повеќе.
СКОЛАСТИКА
ТОМА АКВИНСКИА
- систематизатор на католичката теолошка мисла
- го нарекувале ангелски доктор (поради неговите знаења и духовни вештини)
- ученик на Алберт Велики коги го нарекувале доктор универзалис (поради
знаењата од различни области).
- дела: „За битието и суштината“, „Против неверниците“, „Сума на теологијата“.
- Секое нешто постои со спојување на две суштини – на материјалноста како
можност и на формата. Се’ постои со вкрстување на материјата и формата. Само
Бог е чиста форма.
- Тома Аквински сакал во секое нешто да ја открие суштината, па да навлезе во
суштината на суштините, за на крај да дојде единствената и чиста суштина на
се’-Бог.
- Среќата значи во себе да се има Бог. Тоа е возможно да се реализира само во
закрила на црквата.
- Зборувал дека теократијата е нужна. Црквата, папата и свештенството ја имаат
директната власт од Бога.
НОВОВЕКОВНА ФИЛОЗОФИЈА
А) ФИЛОЗОФИЈА НА РЕНЕСАНСА
Б) ЕМПИРИЗАМ И РАЦИОНАЛИЗАМ
В) ПРОСВЕТИТЕЛСТВО
Г) КАНТ И КЛАСИЧЕН ГЕРМАНСКИ ИДЕАЛИЗАМ
А) Филозофија на Ренесансата
15 и 16 век
Црквата го губи интелектулниот монопол.
Реформација-Протестантизам (Мартин Лутер)
развој на науката
развој на методите на сознанијата
развој на техниката
машина за печатење – книгите стануваат достапни и надвор од црквата
се отвараат световни сеучилишта (не се контролирани од црквата и
свештенството)
се популаризира хелиоцентричната теорија.
Се развива книжевноста на народни јазици.
Световните владетели се поавторитативни и се ослободуваат од
влијанието на свештенството.
Се критикува догмата, а се` повеќе се враќа разноликоста на мислата
карактеристично за антиката.
Од социјалната критичка мисла ќе произлезе посебен вид хуманистичка
филозофија позната како утопизам.
Антропоцентризам наместо теоцентризам.
Претставници: Леонардо да Винчи, Николај Коперник, Јохан Кеплер,
Галилео Галилеј (основач на новата природна наука), Николо Макијавели
(познатото дело „Владетел“), Еразмо Ротердамски (дело „Пофалба на глупоста“).
Особено станала актуелна мислата која му се препишува на Макијавели
(тој никогаш не ја искажал) – „Целта ги оправдува средствата“
ЏОРДАНО БРУНО
за своето учење е прогонуван од инквизицијата.
Обвинет е „Учи за бесконечност на вселената и за безброј светови“
1600 год. е спален на Цветниот плоштад во Рим.
Дела: „За причината, за принципите и за Едното“, „За бескрајноста на
вселената и световите“, „ За монадата, за бројот и за фигурите“ и др.
Пантеизам – Бог е природа, свет, космос (а не битие одвоено од
светот). Бог или природа.
Творечка природа (natura naturans) и создадена природа (natura
naturata).
Светот се состои од монади – центри на силата. Тие се единство на
материјалното и духовното, на материјата и формата.
Небото и земјата се дел од огромна хармонична целина (космизам) – не
може да се зборува за нивна подвоеност, а уште помалку дека на земјата е
несовршена, а таму некаде небото е совршено.
Човекот е микрокосмос во кој се огледа макрокосмосот.
Човекот е суштество што работи (homo faber), тој го гради својот
живот, сам си ја создава среќата.
Светот како целина е совршена хармонија во која се губат несовршените
единечности. Како хармонија, светот вистински е убав.
ЕМПИРИСТИ
ФРЕНСИС БЕКОН
ЏОН ЛОК
ЏОРЏ БЕРКЛИ
ДЕЈВИД ХЈУМ
Негови познати дела се: „Расправа за човековата природа“, Истражување
на човечкиот разум“, „Истражување на принципите на моралот“.
умот ги следи законите на асоцирањето:
- според сличност
- допир во времето и во просторот
- асоцијација според очекувањата
умот ништо не создава туку се’ се добива од искуството и само спојува
според овие закони.
Не постојат причини и последици, тоа е само наша навика на извесна
едноподругост во следењето на некои појави.
Човекот не може да има вистинско познание, тој има само впечатоци.
Хјум на овој начин емпиристичките ставови ги поврзал со скептицизмот.
Особено влијаел на Кант; Тој рекол „Хјум ме тргна од догматската
дремка“.
РЕНЕ ДЕКАРТ
ПРОСВЕТИТЕЛСТВО
18 век
Во просветителството доаѓа до израз желбата за знаење, образование,
просветување
на човекот.
Просветителите верувале во неограничената моќ на разумот, во знаењето
кое се потпира врз науките и врз просветувањето. Знаењето е ослободувачката
сила која човекот конечно, и за прв пат во историјата, ќе го направи слободен.
Француските просветители идејно (теоретски и духовно) ја подготвиле
француската буржуарска револуција. Тие го почитувале прочуениот принцип
Слобода, Братство, Единство!
Претставници: Томас Хобс, Шарл Монтескје, Волтер, Жан Жак Русо, Дени
Дидро, Жан Даламбер, Клод Андриен Хелвециус, Пол Холбах.
Слободата на духот, новата позиција на филозофијата воделе кон крај
на догматизмот и аристократизмот, кон развој на граѓанската демократија и
развој на науките и филозофијата.
ТОМАС ХОБС
ШАРЛ МОНТЕСКЈЕ
ЖАН-ЖАК РУСО
ДЕНИ ДИДРО
ЖАН ДАЛАМБЕР
ИМАНУЕЛ КАНТ