Isi Kandungan

Bil. Tajuk Muka Surat

1 Penghargaan i

2 Abstrak ii

3 1.0 Pengenalan 1–3

1.1 Campuran Pemasaran
1.1.1 Produk
1.1.2 Harga
1.1.3 Pengagihan atau Pengedaran
1.1.4 Promosi

4 2.0 Latar Belakang Kajian 3–5

5 3.0 Objektif Kajian 5

6 4.0 Lokasi Kajian 6

7 5.0 Kaedah Kajian 7

8 6.0 Dapatan Kajian dan Perbincangan 8 – 18

6.1 Barisan produk berdasarkan kelebaran, kedalaman
dan ketekalan produk Syarikat Starbucks di Ipoh,
Perak.
6.1.1 Kelebaran Produk
6.1.2 Kedalaman Produk
6.1.3 Ketekalan Produk

6.2 Campuran Promosi Produk Syarikat Starbucks di

Ipoh, Perak.
6.2.1 Pengiklanan
6.2.2 Jualan Produk
 6.2.2.1 Kupon
6.2.2.2 Premium
6.2.2.3 Rebat
6.2.2.4 Potongan Harga
6.2.2.5 Tawaran Istimewa
6.2.3 Publisiti
6.2.4 Jualan Peribadi

6.3 Saluran agihan produk Syarikat Starbucks di Ipoh,

Perak.

9 7.0 Penutup 19

10 8.0 Cadangan 20 – 21

11 Senarai Rujukan 22 - 23

12 Lampiran
 Penghargaan

Assalamualaikum w.b.t dan salam sejahtera. Alhamdulillah, saya Dayang Syahirah

Izzaty binti Mohd Anuar bersyukur ke atas ilahi dengan limpahan rahmat serta nikmat
masa, nyawa dan tenaga yang diberikan kepada saya dapat juga saya menyiapkan kerja
kursus yang bertajuk ‘Analisis Campuran Pemasaran Terhadap Syarikat Starbucks’
dengan jayanya.

Saya ingin mendedikasikan ucapan penghargaan ini kepada kedua ibu bapa saya,
Mohd Anuar bin Hj. Ahmad dan Suzana binti Md Nor kerana mereka sentiasa
menitipkan doa, memberi semangat dan memberi kemudahan kepada saya untuk
menyiapkan kerja kursus ini. Penghargaan ini juga saya tujukan kepada Pengetua Pusat
Tingkatan Enam SMK Seri Ipoh, Dr. Ahmad Jaafar bin Hj. Musa dan Penolong Kanan
Tingkatan Enam, En. Jamlus bin Ahmad kerana telah memberi kebenaran kepada saya
untuk menghasilkan kerja kursus ini. Seterusnya, saya mengucapkan terima kasih
kepada guru mata pelajaran Pengajian Perniagaan saya, Cik Zakiah binti Ahmad kerana
dengan izin Allah, beliau sudi meluangkan masanya untuk menunjuk ajar dan
membimbing saya dalam menyiapkan kerja kursus ini dengan jayanya. Tidak lupa juga
kepada rakan-rakan sekelas yang sanggup berkongsi ilmu dan menjawab setiap
pertanyaan yang saya ajukan kepada mereka. Oleh itu, segala bantuan kalian amat saya
hargai. Saya berharap jasa baik kalian diganjari dengan kurniaan daripada Allah yang
tidak ternilai harganya.

Akhir sekali, saya ingin menyampaikan sekalung terima kasih kepada sesiapa
sahaja yang terlibat dalam penghasilan kerja kursus ini secara sulit ataupun tidak.
Kesudian anda amat saya hargai. Terima kasih.

I
 Abstrak

Kajian ini bertujuan untuk melihat campuran pemasaran yang diaplikasikan oleh
syarikat Starbucks di Malaysia. Antara francais Starbucks yang dipilih ialah di Ipoh,
Perak. Data sekunder telah digunakan iaitu mengumpul, menganalisis, menyalin
maklumat tentang syarikat tersebut melalui beberapa laman web dan bahan ilmiah.
Teori 4P digunakan bagi memperolehi maklumat berkaitan kedalaman, kelebaran dan
ketekalan produk Starbucks. Selain itu, campuran promosi dan pengagihan produk
didapatkan melalui beberapa sumber rujukan. Syarikat ini bukan sahaja menjual kopi
malah barangan lain turut dikeluarkan. Syarikat Starbucks pada masa lalu hanya
menjual kopi dan mesin kopi sahaja. Terdapat produk baru yang dikeluarkan oleh
syarikat kopi ini. Syarikat ini turut melakukan pelbagai promosi terhadap produknya
kepada pelanggan. Pelbagai strategi yang dilakukan oleh syarikat ini untuk menjadikan
barangannya yang berharga tinggi itu distabilkan dan selalu dibeli oleh pelanggan.
Suasana francais juga merupakan strategi syarikat bagi menarik perhatian pelanggan.
Pengagihan dan pengedaran yang dilakukan oleh syarikat ini telah dikumpul
maklumatnya iaitu terdapat beberapa industri telah bekerjasama dengan francais-
francais Starbucks di Malaysia iaitu industri plastik dan barangan kopi diimport dari
Washington. Kesimpulannya, campuran pemasaran yang dilakukan oleh syarikat ini
telah berjaya mengekalkan jenama yang terkenal di seluruh dunia. Tambahan lagi
dengan konsep 4P yang dilakukan secara sistematik oleh syarikat ini memberi contoh
kepada syarikat-syarikat yang baru membangun di Malaysia. Namun demikian, syarikat
ini boleh berkembang lebih jauh kerana terdapat pelbagai langkah yang boleh dijadikan
sebagai penambahbaikan kerana mereka telah berada pada satu landasan yang bagus
dalam produk dan perkhidmatan yang diberikan kepada pelanggan.

II
1.0 Pengenalan

Starbucks merupakan syarikat besar yang terkenal dengan syarikat pembuat kopi.
Pengkaji mengenal pasti campuran pemasaran yang digunakan oleh syarikat tersebut.
Berikut merupakan beberapa definisi yang didefinisikan oleh beberapa pengkaji lain
bagi campuran pemasaran dan konsep 4P serta latar belakang syarikat.

1.1 Campuran Pemasaran

John Westwood (2009) berkata pemasaran adalah melibatkan usaha
mengenal pasti apa-apa yang dikehendaki oleh pelanggan dan menyesuaikan
produk syarikat bagi memenuhi keperluan tersebut dalam proses untuk
menghasilkan keuntungan kepada syarikat.

Menurut Sharifah Yuhayu (2014), campuran pemasaran ialah satu konsep

yang diguna oleh pemilik perniagaan, eksekutif pemasaran, pengurus operasi
dan juga usahawan dalam mengaplikasikan strategi campuran pemasaran
tradisional iaitu produk, harga, promosi dan saluran agihan yang dikenali
sebagai 4P.

Abdilla Khairol (2015) pula mengatakan Marketing Mix atau Pemasaran

Campuran merupakan satu kaedah yang mementingkan beberapa kaedah
pemasaran yang dilaksanakan akan mempunyai pelaksanaan yang efisien
dan mampu memberikat faedah yang optimum kepada firma yang terlibat.

Berdasarkan rujukan daripada Portal Teori Pemasaran 4P, teori ini

dihasilkan pada 1960-an di Amerika Syarikat, bersama-sama
dengan teori campuran pemasaran yang dicadangkan dan timbul.
Pada tahun 1953, Neil Borden mencipta istilah ‘campuran
pemasaran’ iaitu istilah dalam ucapan sulung beliau dalam
Pemasaran Persatuan Amerika, maksudnya adalah permintaan
pasaran sedikit, lebih kurang mengenai perkara yang dipanggil
‘pembolehubah pemasaran’ menjejaskan atau ‘elemen
pemasaran’. Bagi mencari reaksi pasaran, syarikat-syarikat mahu
menjadi kombinasi yang berkesan untuk unsur-unsur ini, untuk
memenuhi permintaan pasaran dan memaksimumkan
keuntungan. Sebenarnya terdapat berpuluh-puluh unsur-unsur
campuran pemasaran. Antaranya ialah Jerome McCarthy pada

1
 tahun 1960 dalam karyanya ‘pemasaran asas’, sebuah buku ini
elemen umumnya dirumuskan kepada empat kategori iaitu produk
(Product), harga (Price), pengedaran (Distribution), promosi
(Promotion), yang dikenali sebagai 4P. Berikut merupakan istilah
bagi pemasaran campuran pendekatan 4P.

1.1.1 Produk (Product):

Peter Spalton (2012) berkata, produk perlu dipasarkan
bagi memenuhi kemahuan pelanggan.

1.1.2 Harga (Price):

Menurut Nassrul Hakim (2009), harga bergantung
kepada kedudukan pasaran, membangunkan strategi
harga yang berbeza, harga produk adalah berdasarkan
kepada strategi jenama korporat, memberi tumpuan
kepada emas jenama.

1.1.3 Pengagihan atau pengedaran (Distribution):

Nassrul Hakim (2009) menyatakan pengedaran berkait
rapat dengan pergerakan fizikal produk. Walaupun
pengedaran pada umumnya berkaitan dengan
bagaimana menggerakkan peroduk itu dari kilang
kepada pengguna, tetapi sebenarnya ia wujud di semua
peringkat perniagaan.

1.1.4 Promosi (Promotion):

Promosi ialah aktiviti bagi memaklumkan pengguna
berkenaan produk dan memujuk mereka membeli
produk yang dikeluarkan. Ia terdiri daripada pengiklanan,
jualan peribadi. Promosi jualan dan perhubungan awam,
Nassrul Hakim (2009).

Secara keseluruhannya, pengkaji akan membuat kajian tentang syarikat

Starbucks di Ipoh, Perak. Analisis akan dilakukan lebih mendalam terhadap campuran
pemasaran yang diaplikasikan oleh syarikat ini. Dalam kajian ini, pengkaji akan
mengenal pasti barisan produk syarikat Starbucks berdasarkan kedalaman, kelebaran
dan ketekalan produk, menerangkan campuran promosi serta mengenal pasti saluran
agihan produk yang terdapat dalam syarikat tersebut. Hal ini demikian kerana strategi
pemasaran amat penting bagi sesuatu syarikat perniagaan untuk memperoleh kejayaan
dalam memajukan ekonomi negara.
2
 Pengkaji turut mencadangkan beberapa idea untuk melakukan penambahbaikan
yang boleh dilakukan oleh syarikat Starbucks untuk meningkatkan lagi kualiti
pengeluaran mereka bagi memberi manfaat kepada organisasi serta pengguna.

2.0 Latar Belakang Syarikat Starbucks

Starbucks merupakan rangkaian kedai kopi yang terbesar di dunia,

mencecah jualan berbilion-bilion dolar setiap tahun, dengan 60 juta
pelanggan dan memiliki lebih 17,000 cawangan di seluruh dunia. Di Kuala
Lumpur, Starbucks telah menjadi imej atau ikon kepada generasi cafe dan
WiFi di mana-mana bandar di negara Malaysia.

Sepuluh tahun dahulu, Starbucks dilihat sebagai kedai kopi untuk

orang-orang kaya di Kuala Lumpur tetapi sekarang ia sudah menjadi
sebahagian daripada kehidupan harian buat mana-mana individu yang
tinggal di sebuah bandar besar di negara ini. Kini, Starbucks bukan sekadar
kedai menjual kopi. Ia adalah tempat pertemuan, tempat untuk berehat,
tempat untuk menjalankan perniagaan, sebuah ‘rumah’ yang jauh dari
rumah.

Pada pandangan kasar, terdapat beberapa faktor yang menyebabkan

Starbucks menjadi tumpuan pelanggannya. Pertama, Starbucks
menawarkan produk yang disukai pelanggan. Starbucks telah membuktikan
bahawa pembeli menyukai minuman manis. Kopinya dihidangkan dengan
coklat, kekacang dan krim seperti Toffee Nut Latte atau Caramel Macchiato.
Ia juga membuktikan pengunjung menyukai ‘pencuci mulut’ yang diletakkan
bersama kopi.

Kedua, Starbucks mengamalkan persamaan dalam penghasilan kopi

mereka. Pelanggan tahu ke mana mereka pergi sama ada di New York,
Malaysia atau Tokyo, rasa kopi tetap sama. Kualitinya sama walaupun
mereka berada di kawasan berlainan. Ketiga, Starbucks memahami nilai
ekonomi perniagaan. Ia bukan sahaja menjual kopi

3
 dengan harga murah malah ia turut menawarkan kopi yang enak,
lemak dan manis ,yang memberi pulangan lumayan.

Seterusnya, ini mungkin faktor yang paling penting iaitu Starbucks

bukan hanya menjual kopi tetapi ia menjadi satu tempat yang mana para
pengunjung boleh membeli CD atau merakam lagu-lagu kegemaran. Ia juga
menawarkan perkhidmatan WiFi yang berjaya menarik generasi Y untuk
duduk lebih lama di cawangan Starbucks dan seterusnya dapat menjual
lebih banyak kopi dan suasana dalaman Starbucks yang selesa
menyebabkan ramai yang suka berehat di situ atau mengadakan
perjumpaan singkat.

Pengusaha bertaraf billionaire di belakang kejayaan jenama paling

komersial di dunia ini ialah Howard Schultz yang telah berjaya
membangunkan syarikatnya dari kedai kopi kecil menjadi sebuah jenama
global. Dia juga merupakan seorang yang tidak mudah menyerah kalah,
Schultz mengambil satu tahun untuk meyakinkan founder Starbucks untuk
memberikan beliau kerja. Beliau bekerja di Hammarplast pada waktu itu.
Selepas melawat Milan, Italy, beliau membuka kedai kopinya sendiri yang
diberi nama Il Giornale pada tahun 1985. Akhirnya beliau berjaya membeli
Starbucks pada tahun 1987 dengan harga USD$3.8 juta. Ketika Schultz
mengambil jawatan CEO di Starbucks pada tahun 2008, syarikat itu berada
dalam keadaan yang teruk. Strateginya ialah memberikan pengalaman yang
segar dan baru kepada pembeli. Menurut Schultz, Starbucks sebelum itu
terlalu fokus pada perkembangan ekonomi syarikat sehingga ia hilang
sentuhan romantik dengan pembeli.

Kaedah perniagaan Schultz ialah memberikan fokus pada peranan

penting yang dimainkan oleh pekerja biasa untuk memberikan pengalaman
menarik pada pelanggan. Dia memanggil pekerjanya sebagai ‘rakan niaga’
dan pusat pengurusan syarikat dipanggil ‘Starbuck Support Center’.

Starbucks ialah syarikat pertama di Amerika yang memberikan

faedah kesihatan dan program pembangunan sepenuhnya pada semua
kakitangan, termasuk mereka yang bekerja secara sambilan. Kaedah kerja
yang uniknya ini sebenarnya dipengaruhi kehidupan semasa zaman kanak-
kanaknya. Sebagai anak sulung yang dibesarkan oleh seorang ayah yang
kerap bertukar-tukar kerja tanpa jaminan kesihatan dan kewangan, beliau
4
berazam untuk menjadi orang yang berjaya dalam hidup serta mencipta
syarikat yang mengutamakan kebajikan para pekerja dan beliau berjaya
merealisasikannya.

5
 Kejayaan rantaian sesuatu syarikat bergantung pada visi yang jelas.
Schultz mampu menyatukan pasukan di sebalik usaha beliau, memahami
emosi dan memberi inspirasi kepada para pekerjanya. Dengan imaginasi
dan tekad dalam mengejar matlamat, beliau mampu untuk mengubah
operasi berpangkalan di Seattle, 33 tahun dahulu kepada kejayaan
antarabangsa yang menjadi fenomena dunia dengan kekayaan terkini
direkodkan USD$4.1 bilion dengan lebih 10,000 lokasi dan beratus-ratus juta
penggemar setia kopi, adalah sukar untuk membayangkan dunia tanpa
Starbucks, syarikat kopi yang paling berjaya dalam sejarah penubuhan
syarikat kopi di seluruh dunia.

3.0 Objektif Kajian

a) Mengenal pasti barisan produk Syarikat Starbucks berdasarkan

kedalaman, kelebaran dan ketekalan produk.

b) Mengenal pasti saluran agihan produk yang digunakan oleh Syarikat

Starbucks.

c) Menerangkan campuran promosi yang dilaksanakan oleh Syarikat

Starbucks.

6
4.0 Lokasi Kajian

Berdasarkan rajah di bawah, pengkaji memilih Syarikat Starbucks yang

terletak di Ipoh, Perak bagi mengkaji tentang campuran pemasaran yang
diaplikasikan dalam syarikat tersebut. Berikut merupakan lokasi francais di
Ipoh, Perak.

Rajah 1: Starbucks DT Sunway City Tambun di Ipoh, Perak

Di Malaysia, Berjaya Coffee Company (M) Sdn. Bhd, iaitu anak

syarikat milik penuh kumpulan telah ditubuhkan pada Mei 1998 dan berjaya
memperolehi lesen untuk hak eksekutif menubuhkan dan mengendalikan
cawangan Starbucks di simi. Syarikat membuka cawangan Starbucks yang
pertama di Malaysia pada 17 Disember 1998 di KL Plaza, Kuala Lumpur.
Perkara ini diikuti dengan pembukaan cawangan kedua pada 8 Mei 1999 di
Jalan Telawi 3 di Bangsar, Kuala Lumpur. Syarikat merancang untuk
membuka 8 lagi cawangan terutamanya di Lembah Klang menjelang April

7
2000 pada ketika itu. Syarikat ini telah tersenarai di Nasdaq, Amerika
Syarikat iaitu syarikat jualan runcit terunggul dan jenama kopi istimewa di
Amerika Utara. Syarikat ‘Starbucks Coffee International’ mempunyai lebih
2500 cawangan runcit di serata dunia. Malaysia merupakan pasaran ke-9
‘Pasaran Rim’.

5.0 Kaedah Kajian

Kaedah kajian ialah suatu pendekatan yang digunakan bagi sesuatu kajian
yang dijalankan. Kaedah yang digunakan dalam kajian ini ialah data
sekunder. Data sekunder yang dijalankan dalam kajian ini ialah kaedah
mengumpul, merekod, menyalin, kajian kepustakaan dan memuat turun
sumber daripada internet.

Berdasarkan Kamus Dewan Edisi Ketiga (2003), data sekunder

merupakan maklumat sampingan yang boleh digunakan dalam
melaksanakan kajian. Penyelidik telah menggunakan beberapa sumber
untuk mendapatkan maklumat dalam kajian ini. Antaranya ialah buku
rujukan, laman web, keratin akhbar, majalah dan mengunjungi
perpustakaan. Penyelidik menggunakan data sekunder untuk mendapatkan
maklumat tentang syarikat yang dikaji iaitu Syarikat Starbucks.

Pengkaji telah mengunjungi perpustakaan Tun Abdul Razak untuk

menjalankan penyelidikan sumber-sumber yang ada di situ. Dengan
penyelidikan sumber yang pelbagai seperti buku ilmiah dan sebagainya
akan menguatkan lagi pemahaman tentang campuran pemasaran dalam
kajian terhadap Syarikat Starbucks. Antara buku yang dirujuk bagi
memastikan maklumat dalam kajian adalah benar ialah buku yang berjudul
‘9 Naga Pemasaran’, ‘Promosi Diri dan Produk’, ‘Rancangan Pemasaran yang
Berjaya’ dan sebagainya.

Selain itu, sumber internet yang diperoleh bagi mengkaji kajian ini
dengan lebih mendalam. Laman web ialah dokumen elektronik pada
paparan skrin computer yang mengandungi teks, grafik atau maklumat
tentang sesuatu institusi organisasi, persatuan, individu dan sebagainya
yang boleh dicapai melalui internet. Antara laman web yang dirujuk ialah
8
‘Portal Teori Pemasaran 4P’, ‘Starbucks Malaysia’,’Akhbar Kosmo Online’ dan
sebagainya. Di samping itu, pengkaji memuat turun beberapa dokumen
seperti ‘Kajian Sorotan Campuran Pemasaran dalam Bidang Keusahawanan’
oleh Sharifah Yuhayu dan sebagainya.

6.0 Dapatan Kajian dan Perbincangan

Dapatan kajian ini dibincangkan secara menyeluruh terhadap konsep 4P

iaitu dari segi barisan produk, saluran agihan dan campuran promosi produk
Syarikat Starbucks yang terletak di Ipoh, Perak.

6.1 Barisan produk berdasarkan kelebaran, kedalaman dan

ketekalan

produk Syarikat Starbucks di Ipoh, Perak.

Barisan produk atau lini produk ialah beberapa produk yang

dikumpulkan bersama berdasarkan ciri-ciri yang serupa oleh
sesebuah syarikat. Barisan produk ialah satu cara yang digunakan
oleh Syarikat Starbucks untuk mengembangkan perniagaannya
dengan menambahkan produk yang pelbagai dalam barisan
produk yang sedia ada. Hal ini demikian kerana, orang ramai lebih
cenderung untuk membeli produk daripada produk berjenama
yang mereka telah terbiasa. Satu barisan produk yang dijual oleh
syarikat tersebut terdiri daripada beberapa produk yang berbagai-
bagai ukuran, warna, kualiti dan harga. Ciri-ciri produk yang
digunakan bergantung kepada Syarikat Starbucks sendiri dan
strategi produknya. Barisan produk dapat membantu syarikat ini
menguruskan produknya sebagai strategi produk yang boleh
direka berdasarkan barisan produk iaitu dari segi kedalaman,
kelebaran dan ketekalan produk. Sebagaimana yang telah
dimaklumkan, Syarikat Starbucks terkenal dengan perniagaan
yang menjual kopi dan mesin pembuat kopi. Namun, pada zaman

9
yang semakin maju ini, syarikat tersebut telah melakukan
pembaharuan iaitu mempelbagaikan jenis produk selain kopi.

6.1.1 Kelebaran produk

Kelebaran produk merujuk kepada beberapa barisan

produk yang berbeza ditawarkan oleh syarikat kepada
pelanggan. Sehubungan dengan itu, syarikat dapat
mengeluarkan seberapa banyak barisan. Sesetengah
syarikat mengeluarkan pelbagai kategori produk dan

10
 sesetengahnya tidak. Syarikat Starbucks merupakan
syarikat yang mengeluarkan pelbagai kategori produk
iaitu kategori minuman, makanan dan barangan.

6.1.2 Kedalaman produk

Kedalaman produk merupakan beberapa versi produk

yang ditawarkan setiap produk oleh syarikat dalam satu
barisan produk. Barisan produk dari segi kedalaman
boleh dianggap sebagai lebih khusus iaitu subkategori
atau kategori kecil produk.

Secara ringkasnya, kelebaran dan kedalaman produk dapat

ditunjukkan dalam

barisan produk syarikat Starbucks di Ipoh, Perak berdasarkan rajah di

bawah.

Kelebaran lini produk

Minuman Makanan Barangan

 Teh  Kek  Aksesori Kedalam

an
 Kopi  Roti  Cenderama
lini
ta
 Jus air  Sup produk
 Mesin kopi

Rajah 2: Barisan Produk Syarikat Starbucks di Ipoh, Perak.

Rajah 2 menunjukkan barisan produk syarikat Starbucks iaitu kedalaman dan

kelebaran produk. Minuman teh yang dijual di Starbucks ialah seperti Earl Grey
Tea, Chamomile Tea, Spearmint Green, English Breakfast dan Black Tea Latte.
Minuman bagi kopi pula ialah seperti Espresso Macchiato, Espresso Frappuccino,
Green Tea Cream Frappuccino, Brewed Coffee, Caffe Mocha dan Hazelnut Latte. Jus
11
Air pula ialah seperti Raspberry Black Currant Frappuccino dan Mango Passion Fruit
Frappuccino.

12
 Bagi kategori makanan, antara jenis kek yang dijual oleh syarikat ini ialah
Chocolate Tuxedo, Raspberry Cheesecake, Coconut Mango Passion Fruit Cake dan
Signature Banana Chocolate Muffin. Roti yang dijual pula ialah seperti Apple & Egg
White Sandwich, Potato Gratin Pie, Multigrain Zest Toast, dan Fish Croissant. Bagi
sup pula ialah Forest Mushroom Soup dan Pumpkin Soup.

Bagi kategori barangan, jenis-jenis aksesori ialah Coffee Scoop, Stainless Steel
Logo Tumbler, Napkin dan Stylish Card Caddy. Cenderamata pula ialah Teddy Bear
Toy, Hot Cup Sleeve, Mini Travel Bag dan Coasters. Mesin kopi pula ialah seperti 4C
Coffee Press, 8C Coffee Press dan 8C Oval Coffee Press.

6.1.3 Ketekalan produk

Selain kelebaran dan kedalaman produk, ketekalan produk

merujuk kepada perkaitan rapat dengan barisan produk yang
pelbagai. Ketekalan ini diukur dari aspek penggunaan produk,
pengedaran produk dan teknik pengeluaran. Tujuan ketekalan
produk adalah memastikan bahawa nama syarikat menjadi
sinonim dengan produk. Sesuatu syarikat biasanya mengambil
masa yang lama untuk menjadikan syarikatnya terkenal. Produk
yang berjenama Starbucks yang telah diwujudkan hampir di
seluruh negara sejak beberapa tahun lalu telah menjadikan
tanggapan pertama pelanggan ialah kopi. Jenama terkenal ini
dapat mengawal persepsi masyarakat yang memerlukan kopi
akan membeli dan mancari produk di kafe Starbucks sebagai
tempat pertama. Buktinya, nama kafe Starbucks yang terletak
di Tambun Ipoh, Perak mahupun di seluruh dunia meletakkan
nama ‘Starbucks Coffee’. Ia juga memberi faedah kepada
syarikat ini untuk dijadikan pasaran yang tertentu atau
pengeluar khusus sebagai pengeluar kopi. Persepsi orang ramai
juga merangkumi daripada aspek pembungkusan dan
persembahan visual di kedai-kedai di mana produk ditawarkan.
Sebagai contoh, kafe Starbucks di Tambun Ipoh, Perak
meletakkan logo Starbucks yang warna dan coraknya sama
dengan logo Starbucks yang dicipta oleh pemilik syarikat
tersebut. Semua cawangan Starbucks menggunakan logo yang
13
 sama warna dan coraknya untuk menunjukkan itu ialah syarikat
pembuat kopi iaitu Starbucks. Cawan kopi, kotak
pembungkusan, cenderamata dan barangan syarikat tersebut
juga diletakkan logo yang bergambar ‘duyung’ itu. Pelanggan
yang membeli produk yang dibungkus biasanya dituliskan
nama. Hal ini menyebabkan pelanggan yang menerima produk
daripada syarikat ini dapat berasa bahawa produk yang dibeli
itu sangat istimewa untuk dirinya. Cara ini menjadikan
pelanggan setia untuk membeli produk yang dijual oleh
Starbucks. Masalah yang berlaku dalam ketekalan produk ialah
syarikat terlibat dalam domain baru iaitu tidak berkaitan dalam
aspek perniagaan syarikat itu. Syarikat yang dikaji iaitu Syarikat
Starbucks telah terkenal dengan syarikat yang menjual
segalanya berkaitan dengan kopi iaitu air minuman daripada
kopi, makanan daripada kopi dan barangan yang
melambangkan tentang kopi. Kajian mendapati syarikat ini
telah menjual pastri dan jus air yang tiada kaitannya dengan
kopi. Walaupun syarikat ini telah menjual produk yang tiada
kaitannya dengan nama syarikat namun kebanyakan produknya
berkaitan dengan kopi. Hanya sesetengah produk sahaja yang
tiada kaitan dengan kopi. Perkara ini tidak menjadikan masalah
kepada syarikat tersebut. Ia merupakan inovasi dan idea
pengeluar yang ingin sentiasa menarik minat ramai pelanggan
dan menjadikan pelanggan tidak berasa bosan untuk membeli
produk yang dijual di kafe terkenal ini.

Kesimpulannya, barisan produk yang mengelompokkan produk Syarikat

Starbucks menunjukkan pelbagai jenis item yang berkait rapat antara satu
sama lain ditawarkan oleh syarikat ini. Terdapat 3 kategori dalam kelebaran
lini produk yang dianalisis. Dalam kedalaman lini produk pula, pengkaji
menganalisis 9 kategori produk yang lebih khusus dan ketekalan produk
pula merangkumi strategi penggunaan, pembungkusan dan pengedaran
produk bagi mengekalkan kedudukan Syarikat Starbucks sebagai syarikat
pembuat kopi yang terkenal serta sentiasa berkembang.

14
 6.2 Campuran Promosi Produk Syarikat Starbucks di Ipoh,
Perak.

Campuran promosi ialah melibatkan alat komunikasi dalam pasaran

sasaran bagi mencapai matlamat organisasi serta mengaut keuntungan.
Terdapat 5 aspek yang terdapat dalam campuran promosi iaitu pengiklanan,
publisiti, jualan produk, dan jualan peribadi atau bersemuka. Dengan
menggunakan aspek-aspek ini, syarikat bertujuan mewujudkan permintaan
yang semakin meningkat dari segi budaya yang berbeza, dan persekitaran
organisasinya untuk beroperasi. Promosi melibatkan komunikasi antara
penjual dan pelanggan. Promosi yang berjaya menyebabkan permintaan
pelanggan terhadap sesuatu produk meningkat yang seterusnya jualan
turut meningkat. Syarikat ini secara amnya berjaya menaikkan nama
apabila melakukan promosi dan servis.

6.2.1 Pengiklanan

Salah satu elemen penting dalam campuran promosi

adalah mewujudkan pengiklanan yang berdaya maju.
Pengiklanan ialah bentuk komunikasi bersifat peribadi
yang dibayar sendiri oleh syarikat yang mewujudkan
pengiklanan tersebut. Pengiklanan biasanya
menumpukan iklan daripada segi tempat dan produk.
Bagi segi tempat, logo yang digunakan itu memberi
maksud persekitaran yang tenang dan unik. Pemilihan
warna coklat yang menunjukkan klasik, eksklusif serta
sesuai dengan warna biji kopi telah menjadikan suasana
francais ini kelihatan unik dan tenang. Francais ini juga
menggunakan lampu yang tidak terlalu terang,
memasangkan lagu yang tenang dan santai, dan
menggunakan nama yang sangat unik bagi setiap
produknya. Starbucks mengiklankan produk
terutamanya produk-produk baharunya melalui media
massa iaitu televisyen, katalog, radio, internet dan
sebagainya. Baru-baru ini Starbucks memperkenalkan
produk barunya pada 28 April 2015 iaitu minuman

15
 ‘S’mores Frappuccino’ dan cenderamata kraftangan iaitu
‘Woven Hot Cup Sleeve’ pada 9 Jun 2015. Minuman
‘Orange Honeycomb Crunch’ n ‘Moch Honeycomb
Crunch Frappuccino’ turut diperkenalkan pada 3 Ogos
2015 serta minuman Fizzio Sparkling pada 4 Ogos 2015.

6.2.2 Jualan Produk

Bagi aspek promosi jualan, organisasi biasanya

menawarkan insentif jangka pendek untuk
menggalakkan pembelian dan jualan produk. Terdapat
beberapa alat promosi jualan yang digunakan oleh
syarikat Starbucks kepada pelanggan iaitu kupon,
premium, rebat, potongan harga, dan tawaran istimewa.

6.2.2.1 Kupon

Pada 13 Ogos 2015, Starbucks mempromosikan

‘Beli 1 Free 1 Frappuccino’ untuk sehari sahaja
sempena ulang tahun ‘The New Straits Time’ yang
ke-170 iaitu ‘Triple Coffee Jelly Frappuccino’ dan
‘Green Tea Panna Cotta Frappuccino’. Minuman
percuma yang diberi boleh dipilih oleh pelanggan
dengan harga yang sama atau harga yang lebih
rendah sahaja. Kupon boleh didapati oleh
pelanggan dengan menyediakan salinan kupon
yang terdapat dalam surat khabar ‘The New
Straits Times’. Pada 7 Ogos 2015, Starbucks
mengadakan 1 pembelian ‘Orange Honeycomb
Crunch Frappuccino’, percuma 1 kupon pembelian
barangan starbucks dan percuma ‘2 Deluxe
Clinique Samples’ kepada pelanggan. Tarikh
luputnya masing-masing pada 13 Ogos 2015
hingga 16 September 2015.

6.2.2.2 Premium

16
Setiap tahun syarikat Starbucks mengadakan
promosi ‘Beli 1 Percuma 1’. Beberapa bulan yang
lalu, syarikat ini telah melakukan kejutan kepada
pelanggan iaitu ‘Beli 1 Percuma 1’ untuk sehari
sahaja iaitu pada 9 April 2015.

17
 Produk yang dipromosinya itu ialah minuman
‘Chocolate Chip Cookie Frappuccino’. Pada tahun
sebelumnya iaitu 5 Disember bermula dari pukul 5
petang hingga 12 pagi, Starbucks
mempromosikan ‘Franch Vanilla Frappuccino’,
‘French Vanilla Latte’ dan ‘Tiramisu Frapuchino’
dengan ‘Beli 1 Percuma 1. Minuman percuma
dapat dipilih dengan harga yang sama atau yang
lebih rendah. Strategi ini telah mengukir
senyuman pelanggan iaitu dapat menikmati 2
cawan dengan harga secawan itu sahaja.

6.2.2.3 Rebat

Starbucks melakukan promosi ‘Beli 1 Percuma 1

Kupon’ iaitu pelanggan boleh membeli 1 minuman
‘Fizzio’ atau ‘Frappuccino’ dan mendapat 1 kupon
minuman ‘Fizzio’ secara percuma. Promosi ini
dilakukan pada 5 Ogos sehingga 9 Ogos 2015
manakala kupon yang diberi sah sehingga 7
September 2015 sahaja. Pada 7 Ogos hingga 16
September 2015, Starbucks mempromosikan ‘Beli
1 Percuma 1’ iaitu pelanggan dapat membeli 1
minuman musim panas dan mendapat 1 kupon
minuman musim panas pada harga yang sama
atau harga yang lebih rendah. Kupon tersebut sah
sehingga 16 September 2015.

6.2.2.4 Potongan Harga

Francais ini telah melakukan jualan promosi ‘Half-

Price Frappuccino Hour’ iaitu di mana sayaratnya
pelanggan perlu memiliki kad ahli istimewa untuk
membeli minuman yang jenisnya ‘Frappuccino’
sahaja. Baru-baru ini, pelanggan setia kopi
18
 dikejutkan oleh Starbucks dengan potongan
sebanyak 50% pada 1 Mei hingga 10 Mei 2015
pada pukul 3 hingga 5 petang. Promosi tersebut
turut diadakan pada 1 hingga 10 Mei 2014 dan
pada tahun 2013, iaitu Starbucks memberi
separuh harga kepada pelanggan yang menjadi
ahli dan menambah tempoh bagi ahli yang pernah
mendapat anugerah iaitu pada 6 Mei hingga 10
Mei 2014 pada pukul 3 hingga 6 petang. Francais
ini juga melakukan promosi separuh harga pada
23 hingga 31 Mei 2013 dari pukul 5 petang hingga
7 malam. Pada 28 April 2015, Starbucks membuat
potongan harga sebanyak 30% untuk barangan
yang terpilih sahaja seperti botol air dan
sebagainya. Pelanggan yang membeli barangan
promosi Starbucks itu akan mendapat percuma 1
minuman yang cawannya bersaiz tinggi yang
harganya lebih RM10. Pada hari perayaan seperti
Hari Deepavali, Starbucks mengenakan potongan
harga sebanyak 40% pada 22 hingga 28 Oktober
2014 untuk pembelian barangan yang dipilih.

6.2.2.5 Tawaran Istimewa

Starbucks telah melakukan tawaran istimewa bagi

pelanggan setia melalui kad prabayar ahli atau
kemudahan aplikasi Starbucks. Pada 10 dan 23
Mac 2015, Starbucks menawarkan bintang bonus.
Pelanggan yang membuat 3 pembelian akan
mendapat 10 bintang bonus dan untuk 5
pembelian akan mendapat 20 bintang bonus.
Syarikat ini turut memberi 25% terhadap bonus
yang diberikan bagi pembelian makanan tengah
hari. Ganjaran akan diberikan kepada pelanggan
yang berjaya dalam setiap cabaran. Pelanggan
boleh menyemak melalui e-mel pada 4 Mac 2015.
19
 Pelanggan yang ingin menambahkan simpanan
dan ganjaran boleh membuat pembelian pada
setiap hari Isnin bagi tempoh masa 2 hingga 5
petang bagi setiap minggu yang mempunyai
tawaran istimewa yang berbeza-beza.

Kelebihan bagi pekerja Starbucks juga diberikan iaitu majikan

memberi gaji yang tinggi dan elaun, kerja sepenuh atau separuh
masa diterima, menggalakkan lebihan masa bekerja, pekerja diberi
makanan dan minuman secara percuma ketika rehat, diberi latihan
pengurusan, menawarkan insurans serta pengembangan kerjaya. Hal
ini menyebabkan ramai masyarakat berminat bekerja di francais
Starbucks. Pekerja di kebanyakan francais Starbucks selalunya terdiri
daripada pelajar yang sedang mencari duit poket, dan graduan.
Perkara ini memudahkan syarikat meningkatkan jualan mereka.

6.2.3 Publisiti

Kaedah publisiti yang digunakan oleh Starbucks adalah

melalui kemudahan internet seperti ‘YouTube’, surat
khabar, ‘Facebook’ dan sebagainya. Melalui akaun
YouTube, syarikat Starbucks Malaysia memuat turun
video yang menerangkan tentang sejarah Starbucks di
Malaysia, hadiah-hadiah istimewa yang diberikan kepada
pelanggan, sambutan ulang tahunnya dan tentang
peluang pekerjaan. Bagi surat khabar dan berita,
Pengarah Urusan bagi Berjaya Starbucks Coffee Malaysia
Sdn. Bhd. iaitu Sydney Quays selalu menyatakan
tentang inovatif produk syarikat yang dihasilkan oleh
pekerja-pekerja tempatan sendiri. Hal ini dapat
meningkatkan pendapatan ekonomi negara dan
membanggakan imej syarikat. Namun, Starbucks juga
pernah terpaksa menghadapi publisiti negatif oleh media
yang boleh menjejaskan nama dan logo syarikat.
Sebagai contoh, syarikat ini sering dipandang negatif
20
 sejak kebelakangan ini kerana pelbagai berita tentang
produk Starbucks yang tidak halal dan syarikat pernah
diboikot oleh kebanyakan masyarakat terutamanya yang
beragama Islam. Dalam aplikasi ‘Facebook’ mahupun
laman sesawang, Starbucks mencipta lamannya sendiri
untuk menyebarkan isu-isu yang menarik tentang
perkembangan perniagaan syarikat tersebut. Maka,
pelanggan juga mudah memahami dan merancang
pembelian serta mengenal pasti produk baru.

6.2.4 Jualan Peribadi

Jualan peribadi merupakan persembahan oleh modal

insan untuk meningkatkan jualan yang bertujuan
mempengaruhi pelanggan membeli sesuatu produk.
Pekerja Starbucks atau barista mengamalkan sikap
mesra dengan pelanggan. Proses yang digunakan oleh
pekerja-pekerja Starbucks ialah dengan melakukan pra-
pendekatan. Mereka akan mengingati nama pelanggan
terutamanya pelanggan setia, menghantar kad ucapan
sempena hari lahir pelanggan, dan mengingati minuman
atau kegemaran yang selalu dibeli oleh pelanggan di
Starbucks. Selain itu, Starbucks membuat penutupan
jualan dengan menerima pesanan pelanggan melalui
jualan ‘online’ daripada internet untuk mengelakkan
daripada beratur sebelum dating ke francais. Pekerja
turut menjawab soalan-soalan dan menyelesaikan
masalah yang diajukan oleh pelanggan dengan sikap
sopan-santun. Bagi kaedah demonstrasi pula, pekerja
biasanya menerangkan produk kegemaran yang sering
dibeli oleh pelanggan melalui video dan laman
sesawang. Pelanggan setia Starbucks juga ada yang
menyatakan pendapat mereka melalui video atau mulut
ke mulut tentang produk Starbucks yang dibeli. Hal ini
secara tidak langsung dapat membantu meningkatkan
jualan Starbucks. Kaedah-kaedah ini bertujuan untuk
21
 memberi idea baru bagi mengembangkan perniagaan
Starbucks dan dapat meyakinkan pelanggan untuk
membeli produk Starbucks.

Secara ringkasnya, francais ini menggunakan pelabagai teknik promosi

bagi menaikkan nama syarikat, menarik perhatian pelanggan supaya
sentiasa membeli produk Starbucks, menyediakan pelbagai barangan yang
menarik, menyediakan perkhidmatan bagi keselesaan pelanggan atau
pekerja dan sebagainya. Campuran promosi digunakan oleh syarikat ini
ialah pengiklanan, publisiti, jualan produk, dan jualan peribadi atau
bersemuka.

6.3 Saluran agihan produk Syarikat Starbucks di Ipoh, Perak.

Saluran agihan merupakan proses pengedaran barang atau

perkhidmatan daripada pengeluar kepada pengguna akhir tepat
pada masa, tempat, harga dan kuantiti yang sesuai. Terdapat lebih
190 cawangan Starbucks di Malaysia. Starbucks mempunyai
kawasan yang strategik bagi pemilihan lokasi seperti di kolej,
pasaraya, lapangan dan sebagainya. Tujuannya adalah dapat
menarik ramai pelanggan untuk datang ke francais ini. Cawangan
starbucks yang menggunakan konsep ‘drive-thru’ yang hanya
terdapat di Johor Bahru, Shah Alam, Cyberjaya, dan Petronas
Kajang. ‘Drive-thru’ memudahkan pelanggan yang ingin
menikmati minuman atau makanan kegemaran semasa dalam
perjalanan. Barangan mentah Starbucks diimport dari Washington
ke pelabuhan Port Klang, Selangor, Malaysia. Barangan tersebut
dihantar ke industri-industri berlesen seperti ramuan kopi didapati
di kawasan Shah Alam, Selangor iaitu Haco Asia Pasific Sdn. Bhd.
Servis pembungkusan plastik syarikat Starbucks juga terdapat di
kawasan Jelapang Ipoh, Perak iaitu Asiatic Plastic Packaging
Industries Sdn. Bhd.. Barangan seperti plastik, menu dan
sebagainya dihantar kepada semua francais yang terdapat di
Malaysia sebagai modal bagi francais masing-masing untuk
beroperasi.
22
 Kesimpulannya, Syarikat Starbucks di Malaysia mengeluarkan produknya
yang diimport dari luar negara iaitu dari Washington. Barangan diagihkan
kepada setiap francais di Malaysia yang seterusnya dijual kepada
pelanggan. Terdapat beberapa francais yang menggunakan konsep ‘Drive-
thru’ bagi memudahkan pelanggan yang ingin menikmati produk Starbucks
semasa perjalanan.

7.0 Penutup

Kajian menyimpulkan Syarikat Starbucks dapat dikenal pasti bagi barisan

produk syarikat tersebut berdasarkan kedalaman dan kelebaran produk, menerangkan
campuran promosi, dan mengenal pasti saluran agihan produk yang terdapat dalam
syarikat tersebut. Hal ini demikian kerana strategi pemasaran amat penting bagi sesuatu
syarikat perniagaan untuk memperoleh kejayaan dalam memajukan ekonomi negara.

Selain itu, barisan produk yang mengelompokkan produk Syarikat

Starbucks menunjukkan pelbagai jenis item yang berkait rapat antara satu
sama lain ditawarkan oleh syarikat ini. Terdapat 3 kategori dalam kelebaran
lini produk yang dianalisis. Dalam kedalaman lini produk pula, pengkaji
menganalisis 9 kategori produk yang lebih khusus dan ketekalan produk
pula merangkumi strategi penggunaan, pembungkusan dan pengedaran
produk bagi mengekalkan kedudukan Syarikat Starbucks sebagai syarikat
pembuat kopi yang terkenal serta sentiasa berkembang.

Seterusnya, syarikat ini telah menggunakan pelbagai teknik promosi

bagi menaikkan nama syarikat, menarik perhatian pelanggan supaya
sentiasa membeli produk Starbucks, menyediakan pelbagai barangan yang
menarik, menyediakan perkhidmatan bagi keselesaan pelanggan atau
pekerja dan sebagainya. Campuran promosi digunakan oleh syarikat ini
ialah pengiklanan, publisiti, jualan produk, dan jualan peribadi atau
bersemuka.

Syarikat ini turut mengeluarkan produknya yang diimport dari luar

negara iaitu dari Washington. Barangan diagihkan kepada setiap francais di
Malaysia yang seterusnya dijual kepada pelanggan. Terdapat beberapa

23
francais yang menggunakan konsep ‘Drive-thru’ bagi memudahkan
pelanggan yang ingin menikmati produk Starbucks semasa perjalanan.

8.0 Cadangan

Kesimpulannya, mengikut kajian yang dilakukan, pengkaji mencadangkan

beberapa idea untuk melakukan penambahbaikan yang boleh dilakukan oleh syarikat
Starbucks untuk meningkatkan lagi kualiti pengeluaran mereka bagi memberi manfaat
kepada organisasi serta pengguna. Antaranya adalah :

8.1 Mengatasi masalah produk.

Hampir setiap tahun, berita tentang produk Starbucks dikatakan tidak

halal dan diboikot oleh kebanyakan masyarakat yang beragama Islam.
Kebanyakan masyarakat yang tinggal di Malaysia ialah beragama Islam. Isu-isu
seperti ini telah memberi ancaman kepada syarikat tersebut untuk mendapat
keuntungan yang seterusnya menjejaskan pendapatan ekonomi negara sendiri
dan taraf hidup pekerja merosot kerana kadar upah menurun. Pihak Jabatan
Agama Islam perlu sentiasa melakukan pemantauan secara kerap dan konsisten
bagi memastikan semua produk keluaran terkawal serta dijamin bersih dan halal.
Pemeriksaan bagi kesihatan pekerja juga perlu diperiksa secara kerap agar
mereka tiada masalah kesihatan yang boleh menjejaskan keluaran syarikat ini.

8.2 Melakukan perubahan terhadap pakaian pekerja.

Syarikat Starbucks boleh membuat perubahan terhadap corak, warna dan

jenis uniform pekerja. Sebelum ini pekerja mengenakan uniform iaitu T-shirt
berwarna hitam dan apron berwarna hijau gelap. Syarikat tersebut boleh
membuat perubahan setiap tahun dengan mengenakan uniform kepada pekerja
mengikut warna tema produk starbucks yang terkenal. Sebagai contoh, produk
yang baru dikeluarkan pada 3 Ogos 2015 seperti Moch Honeycomb Crunch
Frappuccino diambil sebagai warna oren dan apron dihiaskan dengan
produk tersebut. Memandangkan produk ini baru sahaja dikeluarkan,
24
pekerja boleh mengenakan baju uniform berwarna oren dan apron
dihiasi dengan produk tersebut pada tahun 2016. Hal ini dilakukan
agar pelanggan yang datang tidak jemu melihat kekemasan dan gaya
pekerja. Pelanggan juga dapat mengetahui produk baru yang
dikeluarkan oleh Starbucks yang mungkin menarik minat mereka
untuk mencubanya.

8.3 Memberi hadiah istimewa kepada pelanggan.

Syarikat boleh memberi hadiah percuma kepada pelanggan

yang istimewa dan terpilih pada hari-hari tertentu seperti setahun 3
kali. Hadiah-hadiah yang dapat diberikan kepada pelanggan intimewa
ialah seperti minuman atau makanan percuma selain barangan. Hari
yang terpilih akan dinamakan sebagai ‘Surprise Day For You’. Hal ini
dilakukan sebagai tanda penghargaan. Pelanggan yang terpilih akan
berasa dihargai dan menarik minat mereka untuk selalu membeli
produk Starbucks. Oleh itu, syarikat Starbucks tidak akan kehilangan
pelanggan-pelanggan setianya.

25
 Rujukan

Bahan Ilmiah

1) Sharifah Yuhayu. 2014. Kajian Sorotan Kepentingan Pengetahuan Campuran

Pemasaran dalam Bidang Keusahawanan. Tesis Jabatan Perdagangan Politeknik
Tuanku Sultanah Bahiyah. Kulim, Kedah.

2) John Westwood, 2009. How to Write a Marketing Plan. Diterjemah oleh Othman
Wagiman. Kuala Lumpur: Institut Terjemahan Negara Malaysia. (Teks asal dalam
Bahasa Melayu)

3) Peter Spalton, 2012. Teknik Promosi Diri dan Produk. Diterjemah oleh Ab. Rahman
Ahmad. Selangor: PTS Professional Publishing Sdn. Bhd.

4) Nassrul Hakim Md Jani, 2009. 9 Naga Pemasaran. Selangor: PTS Professional

Publishing Sdn. Bhd.

Laman Web

1) Abdilla Khairol. 2015. Campuran Pemasaran.

http://www.academia.edu/4960588/Marketing_Mix_Malay_Version_ Dilayari pada 5
Ogos 2015.

26
2) Tim Donnelly. 2010. How To Maintain Brand Consistency Across Product Lines.
http://www.inc.com/guides/2010/11/how-to-maintain-brand-consistency-across-
product-lines.html Dilayari pada 9 Ogos 2015.

27
3) Starbucks Malaysia. 2015.
http://www.starbucks.com.my/ Dilayari pada 30 Ogos 2015.

4) Akhbar Kosmo. 30 Ogos 2015. Starbucks komersialkan produk mengkuang.

http://www.kosmo.com.my/kosmo/content.asp?
y=2015&dt=0711&pub=Kosmo&sec=Varia&pg=va_01.htm Dilayari pada 30 Ogos
2015.

28