Zofia Holszańska

Zofia Holszańska herbu Hippocentaurus, właściwie Zofia Holszańska

Sonka Holszańska (ur. ok. 1405, zm. 21 września 1461 Sonka Holszańska
w Krakowie) – księżniczka litewska, królowa Polski, od
Z Bożej łaski królowa Polski, ziemi
1422 roku czwarta i ostatnia żona Władysława II Jagiełły. krakowskiej, sandomierskiej, sieradzkiej,
łęczyckiej, Kujaw, pani i dziedziczka
Sonka przed ślubem z polskim królem musiała przejść z Pomorza i Rusi Czerwonej, Najwyższa
prawosławia na katolicyzm, przyjmując jednocześnie imię księżna litewska
Zofia. Koronowana w 1424 roku. Wraz z mężem starała
się zapewnić polski tron synowi Władysławowi III
Warneńczykowi, co zakończyło się połowicznym
sukcesem, bo w 1434 roku – po śmierci Jagiełły –
Władysław został królem, ale Zofia nie została regentką.
Po śmierci starszego syna w 1444 roku zabiegała o polską
koronę dla młodszego Kazimierza IV Jagiellończyka, który
został koronowany w 1447 roku.

Inicjatorka pierwszego tłumaczenia Biblii na język polski

(tzw. Biblia królowej Zofii).

Pochodzenie Portret Królowej Zofii Holszańskiej autorstwa

Marcela Krajewskiego
Sonka[a] pochodziła z litewskiego rodu Holszańskich,
którego siedzibą była wieś Holszany (obecnie na
Białorusi). Sonka była drugą z trzech córek księcia
Andrzeja Holszańskiego i jego żony księżnej druckiej
Aleksandry, będącej według większości historyków córką
Dymitra Starszego Olgierdowica[b]. Jej siostrami były
Wasylisa i Maria.
Hippocentaurus
Po śmierci ojca wraz z matką i siostrami mieszkała na
królowa Polski
dworze swojego wuja Semena, księcia druckiego. Rodzina
ta była prawosławna i silnie zruszczona (matką Semena i Okres od 1422
Aleksandry była Agrypina, księżniczka smoleńska), do 1461
dlatego Sonkę nazywa się czasami księżniczką ruską. Jako żona Władysława II Jagiełly
Koronacja 5 marca 1424
Ślub z Władysławem Jagiełłą
Poprzedniczka Elżbieta Granowska

Władysław II Jagiełło zimą 1420/1421 odwiedził Druck. Następczyni Elżbieta Rakuszanka

Tam poznał bądź odnowił znajomość z córkami Andrzeja Dane biograficzne
Holszańskiego. Według ruskiego źródła rozważał
Dynastia Holszańscy
możliwość poślubienia Wasylisy, jednak uznał, że
Dziewka jest mocnaja, a ja człowiek stary, nie śmiem Data ok. 1405
oncie pokusitsia[2]. Z tego powodu zainteresował się urodzenia
drugą z kolei Sonką. Jak podaje ówczesne polskie źródło Data i miejsce 21 września 1461
zwane Dopełnieniem szamotulskim, króla do tego śmierci
Kraków
związku motywował ówczesny pogląd medyczny, według Miejsce w katedrze
którego stary mężczyzna i młoda kobieta mogą spoczynku
krakowskiej
spodziewać się licznego potomstwa.

Orędownikiem tego małżeństwa był Semen Drucki,

bratanek króla i wuj dziewczyny. Do poślubienia Sonki
namawiał Jagiełłę także brat stryjeczny Witold,
spowinowacony z Sonką[c]. Późny ruski latopis z XVI
wieku, Kronika Bychowca, twierdzi, że to Jagiełło zwrócił
się do Witolda z prośbą o uzyskanie zgody od Semena,
księcia druckiego, na ślub z jego siostrzenicą Sonką:
„Miałem trzy żony, dwie Laszki i jedną Niemkę, a teraz
proszę cię, wyjednaj mi u kniazia Semena jego młodszą
siostrzenicę Zofię, żebym ją pojął za żonę z pokolenia
ruskiego, aby Bóg dał mi potomstwo”[3]. Pytanie, czy to
Witold namawiał króla do małżeństwa, czy też król prosił
go o pośrednictwo pozostaje nierozstrzygnięte[3]. W
literaturze historycznej próbuje się łączyć większość teorii
w jedną całość: Jagiełło poznał księżniczki Holszańskie
zimą 1420/1421, a Sonka zdobyła jego sympatię; do
małżeństwa króla zaczął namawiać wuj dziewczyny
Semen, a sprawę poparł później Witold[4]. Ze względu na
ówczesne zwyczaje nie można było wydać córki młodszej
przed starszą, dlatego Wasylisę szybko poślubiono
Iwanowi, księciu na Bielsku, jednemu z licznych
bratanków Jagiełły. Sonka była prawosławną, więc by móc
poślubić polskiego króla na początku 1422 roku w
Nowogródku przyjęła chrzest w obrządku katolickim,
otrzymując imię Zofia.

Ślub Jagiełły z Zofią odbył się w lutym 1422 w kościele pw.

Przemienienia Pańskiego w Nowogródku[5], udzielił go
Maciej, biskup żmudzki. Data dzienna ślubu pozostaje
dyskusyjna: część badaczy opowiada się za 7 lutego[6];
inni za 24 lutego[7].

Między małżonkami istniała spora różnica wieku. Sonka

miała około siedemnastu lat. Władysław Jagiełło według
badaczy, opierających się na dawniejszych badaniach,
miał w tym czasie siedemdziesiąt jeden lat. Nowsze
ustalenia wskazują, że Jagiełło w chwili czwartego ślubu
miał około sześćdziesięciu lat[8].

Żona Władysława Jagiełły (1422–

1434)
W marcu 1422 roku Zofia znalazła się na Wawelu.
Sytuacja młodej królowej nie przedstawiała się najlepiej.
Niechętna jej była córka Jagiełły z drugiego małżeństwa –
Jadwiga (w razie urodzenia syna przez Zofię przestawała
być dziedziczką ojca) oraz stronnictwo
proluksemburskie[d], do którego między innymi zaliczali Ojciec Andrzej Holszański
się przedstawiciele rodu Tęczyńskich i Tarnowskich oraz Matka Aleksandra Drucka
Zbigniew Oleśnicki, protonotariusz kancelarii królewskiej.
Rodzeństwo Maria Holszańska
Mąż często zostawiał ją samą w Krakowie (od marca do Wasylisa Holszańska
listopada 1422, gdy groziła wojna z Krzyżakami; od Mąż Władysław II Jagiełło
grudnia 1422 do lutego 1423, gdy przebywał na Litwie; w
od luty 1422
marcu 1423, gdy udał się na Słowację, by spotkać się z
Zygmuntem Luksemburskim). Nie podjął też starań o do 1 czerwca 1434
koronację młodej żony. Dzieci Władysław III
Warneńczyk
Istnieje hipoteza, że Zofia odegrała ważną rolę w Kazimierz
obsadzeniu na przełomie 1422 i 1423 roku kilku stanowisk Kazimierz IV
w Polsce – wtedy Zbigniew Oleśnicki został biskupem Jagiellończyk
krakowskim, Jan Szafraniec kanclerzem, a Stanisław
Ciołek – podkanclerzym[9]. Pogląd ten kwestionuje się, gdyż
wprawdzie od ślubu Zofii i Jagiełły minął już rok, lecz para
przebywała ze sobą wspólnie zaledwie 8-9 tygodni[10].

W kolejnych miesiącach pozycja Zofii znacznie wzrosła.

Jesienią 1423 roku mąż podjął konkretne starania o jej
koronację – planowano ją na 25 grudnia tego roku, jednak
termin ten z nieznanych przyczyn nie został dochowany. Pod
koniec 1423 roku, pod nieobecność Jagiełły, bawiącego w tym
czasie na Rusi, podejmowała w Krakowie króla Danii, Norwegii
i Szwecji – Eryka Pomorskiego.

5 marca 1424 odbyła się w Krakowie ceremonia koronacyjna Druck (herb książęcy)
Zofii. Celebrował ją arcybiskup gnieźnieński Wojciech
Jastrzębiec z udziałem kardynała Brandy de Castiglione. Na
uroczystość zjechali m.in. Zygmunt Luksemburski, król Czech i Węgier, wraz
z żoną Barbarą; Ludwik VII, książę bawarski; Eryk Pomorski oraz liczni
książęta litewscy i ruscy na czele z Zygmuntem Korybutowiczem.

9 marca 1424 roku Jagiełło zapisał żonie wsie Zagość i Bogucice, a 11 marca
tego samego roku wiano w wysokości 20 000 grzywien groszy praskich,
zabezpieczonych na Radomiu, Sączu, Bieczu, Żarnowcu, Sanoku,
Inowrocławiu i Nieszawie.

W nocy z 30 na 31 października 1424 roku urodziła syna Władysława. Od

razu para królewska skupiła się na tym, aby zapewnić synowi następstwo
tronu. W kwietniu 1425 roku na zjeździe w Brześciu uznano, że Władysław
(III) zostanie królem, jeżeli potwierdzi w odpowiednim czasie wolności
szlacheckie, ale odrzucono propozycję, aby królowa została regentką. Zjazd w
Łęczycy w maju 1426 roku nie przyniósł dalszych rozwiązań – gdy Jagiełło Zofia Holszańska
powiedział, że nie zatwierdzi starych przywilejów ani nie nada nowych,
zebrani panowie posiekali na drobne kawałki dokument wystawiony rok
wcześniej, zawierający zgodę na następstwo Władysława (III).

W sprawie polityki dynastycznej para królewska odniosła jednak pewne sukcesy. Miasto Kraków
uznało dziedziczność tronu w lutym 1425 roku, Konin miesiąc później, a Lwów – w październiku
tego samego roku. W czerwcu 1427 roku w Haliczu szlachta ruska zgodziła się na dziedziczenie
tronu przez Władysława (III).
Wiosną 1427 roku królowa została oskarżona o niewierność
małżeńską. Uwięzione i poddane torturom dwórki Zofii –
Katarzyna i Elżbieta Szczukowskie – zarzuciły królowej zdradę
z Janem Hińczą z Rogowa, synem podskarbiego Jagiełły, a
także z innymi: z imienia (oprócz Hińczy) wymieniły sześciu.
Byli to Piotr Kurowski, Wawrzyniec Zaręba, Jan Kraska, Jan
Koniecpolski oraz bracia Piotr i Dobiesław ze Szczekocin.
Trzech oskarżonych (Jan z Koniecpola i bracia ze Szczekocin)
zdołało uciec, resztę uwięziono. Władysław II Jagiełło postawił
żonę przed sądem. Sędziami byli Witold (jako
przewodniczący); Jan Tarnowski, wojewoda krakowski;
Mikołaj z Michałowa i Kurozwęk zw. Białucha, wojewoda
Pieczęć Zofii Holszańskiej, królowej
sandomierski; kasztelan krakowski i Zbigniew Oleśnicki. Już
polskiej, pochodząca z
po urodzeniu trzeciego syna (listopad 1427) królowa złożyła
dokumentacji wsi Kryg i Libusza.
przysięgę oczyszczającą; to samo musiało uczynić siedem
1435 r.)
powszechnie szanowanych matron oraz jedna panna z dworu
Zofii. W tę sprawę zamieszany był zakon krzyżacki – Witold w
liście z 1430 roku do wielkiego mistrza Pawła von Russdorffa
pisał, że Jan Stamberski, komtur toruński, w imieniu wielkiego
mistrza miał poinformować Jagiełłę, jakoby to wielki książę
litewski rozgłaszał plotki o nieślubnym pochodzeniu synów
Zofii Holszańskiej. Witold w liście domagał się od wielkiego
mistrza odpowiedzi i wyjaśnień.

Oskarżeni rycerze szybko powrócili do łask króla, pozostając na

dworze lub w kancelarii. W późniejszych latach nikt nie
kwestionował ojcostwa Jagiełły, a urodzony w 1427 roku
Kazimierz IV Jagiellończyk był we wszystkim ojcu Jagiełłowi
Władysław Jagiełło, król polski,
podobny[11].
dodaje wsie Zagość i Bogucice do
Kilka lat później w 1431 roku królowa oskarżyła o zniesławienie wiana swojej żony, królowej Zofii
Jana Strasza z Białaczewa, mającego powiązania i z Holszańskiej (1424 r.)
Oleśnickim, i z książętami mazowieckimi. Po procesie, w
którym jako świadkowie występowali m.in. Hińcza z Rogowa i
Piotr Kurowski, Strasz został wtrącony do więzienia w
Sandomierzu.

4 marca 1430 na zjeździe w Jedlni zatwierdzono elekcyjność

tronu i koronację Władysława po zatwierdzeniu przywilejów
szlacheckich. Odrzucono zarazem regencję Zofii. Król w
styczniu 1433 roku na zjeździe w Krakowie musiał potwierdzić
te postanowienia.

Około 1430 roku zachorowała Jadwiga – córka Władysława Zofia, królowa polska, pozwala
Jagiełły i pasierbica Zofii. Pojawiły się oskarżenia, że została kmieciom ze wsi Kryg i Lubusza
otruta przez macochę. Doszło do złożenia przysięgi sprowadzać sobie drzewo z lasów w
oczyszczającej – jednak relacja Jana Długosza na ten temat jest Bieszczadach
na tyle niejasna, że nie wiadomo, czy to chora Jadwiga
przysięgała, że nie została otruta[12], czy też to Zofia
przysięgała, że nie otruła pasierbicy[9]. Jadwiga zmarła 8 grudnia 1431 roku. Mimo posiadania
przez Jagiełłę synów, jego córka miała pewne szanse na objęcie tronu – istniały wśród szlachty
rozbieżności, czy polski tron jest dziedziczny, czy elekcyjny (zjazd w Jedlni w 1413 roku uznał
Jadwigę za następczynię tronu).
1 czerwca 1434 roku Władysław II Jagiełło zmarł w Gródku. Zofia Holszańska została wdową.

Królowa matka (1434–1461)

25 lipca 1434 roku dziesięcioletni Władysław III, syn Zofii,
został wybrany królem. Regencji nie sprawowała jednak
królowa-matka, lecz rada regencyjna, w której dominującą rolę
zyskał biskup Oleśnicki. Zofia mimo to miała pewne wpływy.
Latem 1435 roku pomogła uciec z polskiego więzienia
Eliaszowi, byłemu hospodarowi mołdawskiemu. W 1438 roku
starała się bezskutecznie o tron czeski dla młodszego syna
Kazimierza, a w 1439 roku miała spory udział w zawiązaniu
konfederacji korczyńskiej pod przewodem Spytka z Melsztyna.
Konfederaci zostali jednak rozbici w bitwie pod Grotnikami Zamek Królewski w Sanoku –
przez krakowskiego biskupa Zbigniewa Oleśnickiego. miejsce ostatnich 26 lat życia
królowej Zofii
W 1440 roku Zofia pożegnała obu synów, gdyż Władysław
został królem Węgier i wyjechał do drugiego królestwa, zaś
Kazimierz odziedziczył Wielkie Księstwo Litewskie. W następnych latach królowa-matka skupiała
się na zarządzaniu ziemią sanocką, która była jej oprawą. W Sanoku mieszkała na zamku
królewskim. W sumie spędziła w Sanoku 26 lat życia, będąc w regionie autorytetem i uczestnicząc
we władzy[13].

10 listopada 1444 roku Władysław III poległ w bitwie pod Warną. Początkowo większość Polaków
łudziła się nadzieją, że król przeżył i dostał się do niewoli. Gdy jednak nie nadchodziły żadne
wiadomości o Władysławie, Zofia zaczęła starać się o polską koronę dla swojego młodszego syna.

W kwietniu 1445 roku brała udział w zjeździe w Sieradzu, gdzie wybrano Kazimierza królem, z tym
zastrzeżeniem, że elekcja będzie nieważna w wypadku powrotu Władysława. Kazimierz nie kwapił
się do objęcia polskiego tronu. Jesienią 1445 roku królowa – choć nie była do tego wyznaczona –
wyruszyła z polskimi panami namawiać syna do przyjazdu do Polski. W październiku 1445 w
Grodnie spotkała się z synem, lecz Kazimierz nie zmienił decyzji.

W styczniu 1446 roku Zofia na sejmie w Piotrkowie namawiała polskich panów do wyboru innego
króla, gdyż chciała widmem utraty tronu sprowokować Kazimierza do przyjazdu. 30 marca 1446
roku na sejmie piotrkowskim zapadła decyzja, że jeżeli Kazimierz nie zdecyduje się na przyjazd do
Polski, korona przypadnie księciu mazowieckiemu Bolesławowi IV. Jeszcze w tym samym roku
doszło do zjazdu w Nowym Mieście Korczynie, na którym Zofia z płaczem błagała Polaków, aby po
stracie jednego syna, nie pozbawiali drugiego korony. Jesienią 1446 roku w Brześciu Litewskim
królowa spotkała się z synem. Kazimierz pod wpływem nalegań matki i kilku panów koronnych
zdecydował się na zawarcie ostatecznych układów w sprawie objęcia polskiego tronu. W efekcie w
1447 roku Kazimierz wydał przywilej w Wilnie gwarantujący nienaruszalność dziedzicznego
terytorium Litwy, a następnie przybył do Polski i 25 czerwca tego roku został koronowany.

W pierwszych latach panowania Kazimierza IV doszło do konfliktu między nowym władcą a

biskupem krakowskim Zbigniewem Oleśnickim. Z rywalizacji tej król wyszedł zwycięsko. Zofia
brała udział w tych wydarzeniach – w 1448 roku była zamieszana w nieudaną próbę przeniesienia
Oleśnickiego na stanowisko arcybiskupa gnieźnieńskiego. Dla tego ostatniego oznaczało to
odsunięcie od stolicy i utratę wpływu na losy państwa. Oleśnicki jednak zdecydował się pozostać w
Krakowie, a 27 października 1448 roku arcybiskupem gnieźnieńskim wybrano Władysława
Oporowskiego. Kazimierz, wbrew Oleśnickiemu, w sprawach mołdawskich popierał siostrzeńców
swojej matki – w 1448 roku planował osadzić na tronie starszego Romana II (ten jednak został
otruty), a w 1452 roku zapewnił połowę Mołdawii młodszemu Aleksandrowi II. Wiadomo, że wśród
przeciwników Oleśnickiego znajdował się Jan z Zagórza, marszałek dworu Zofii
Zofia dość często towarzyszyła synowi w podróżach – w
kwietniu 1448 roku była z nim na Litwie, a w 1453 roku w
Piotrkowie. W 1452 roku, po śmierci Świdrygiełły, starała się o
włączenie do Polski pozostawionego przez niego Wołynia;
Kazimierz zdecydował o zachowaniu tej krainy historycznej
przy Litwie. W 1453 roku w czasie zjazdu w Piotrkowie Zofia
przez pięć dni próbowała przekonać syna do zmiany decyzji –
aż wraz z kasztelanem krakowskim Janem z Czyżewa prosiła na
kolanach, by myślał o rozszerzeniu Korony Polskiej. Kazimierz
pozostał jednak nieugięty. W tym samym roku polski król
potwierdził dawniejsze zapisy ojca i brata na rzecz Zofii, lecz
sam nie dokonał nowych.

Jesienią 1458 roku Zofia wysłała do Rzymu posła, oficjalnie

mającego złożyć w imieniu królowej wyrazy obediencji nowo
wybranemu papieżowi Piusowi II. Rzeczywistym celem tego
poselstwa było wybadanie poglądów papieża na toczącą się
wtedy wojnę polsko-krzyżacką.
Kopia cyfrowa XIX-wiecznej
reprodukcji średniowiecznego
Zofia Holszańska a nauka i sztuka rękopisu „Biblii królowej Zofii” (tzw.
Biblii Szaroszpatackiej)
W literaturze przedmiotu
przyjęło się uważać, że
Zofia nie odebrała żadnego wykształcenia na dworze wuja w
Drucku i w chwili zaślubin z Jagiełłą nie potrafiła ani czytać,
ani pisać. Jedni twierdzą, że pozostała ostatnią niepiśmienną
królową Polski[14], inni przypuszczają, że nauczyła się w Polsce
czytać[15]. Jednak zachował się list królowej pochodzący z lat
Zophia dei gratia Regina Polonie
50. XV w., na którym widnieje podpis królowej: Zophia dei
Podpis Zofii Holszańskiej w liście
wysłanym z Nieszawy do rajców gratia Regina Polonie[16].
bieckich (1454)
Wspierała finansowo Akademię Krakowską, nazywano ją
singularis protector tej uczelni. Na zamówienie Zofii biskup
Stanisław Ciołek napisał Pochwałę Krakowa, gdzie podkreślał, że miasto słynie z tego, że królowej
„czystość błyszczy światu wśród dworskich wspaniałości”[17].

W 1424 roku królowa ofiarowała katedrze wawelskiej, jako wotum koronacyjne, relikwiarz na
głowę świętego Stanisława. Gdy kilkadziesiąt lat później Elżbieta Rakuszanka ufundowała jeszcze
piękniejszy relikwiarz, dar Zofii przeznaczono na szczątki świętego Floriana.

W 1432 roku ufundowała kaplicę Świętej Trójcy w katedrze wawelskiej. Ściany sanktuarium
ozdobiono ruskimi freskami. Przypuszcza się, że dla tej kaplicy zamówiła płytę alabastrową,
przedstawiającą Nawiedzenie i Zwiastowanie Najświętszej Marii Panny (choć pojawia się pogląd,
że dla kościoła św. Anny).

W 1453 roku na jej polecenie zaczęto tłumaczyć Biblię na język polski. Przekładu z języka czeskiego
(a nie bezpośrednio z łaciny) dokonał kapelan Andrzej (Jędrzej) z Jaszowic. Tłumaczenie to, zwane
„Biblią królowej Zofii”, jest najstarszym znanym przekładem Biblii na język polski. Tłumaczenie
pierwszego tomu ukończono w 1455 roku, drugiego około 1460 roku. Nie można wykluczyć, że
drugi tom został przetłumaczony już po śmierci Zofii Holszańskiej.

Królowa Zofia miała być autorką słów najstarszej dumki, której treść wzywa Kozaków do
pomszczenia śmierci jej syna, Władysława[18].
Zofii Holszańskiej został poświęcony łaciński wiersz Sanguine clara Ducum Russiae, clarissima
quondam (być może autorstwa Grzegorza z Sanoka), zawarty jest w księdze XII Roczników Jana
Długosza pod rokiem 1461[19]. Zofia wspomniana jest też w pieśni Nitor inclite claredinis,
stworzonej z okazji urodzin jest syna Władysława[20].

Choroba i śmierć
Zofia Holszańska zachorowała latem 1461 roku. Jak podaje Jan
Długosz, dostała febry, rzekomo z powodu przejedzenia się
melonami. Sądząc, że organizm sam przezwycięży chorobę,
odmówiła przyjmowania lekarstw. Stan zdrowia królowej
jednak szybko się pogorszył i Zofia została jednostronnie
sparaliżowana, co wskazuje na udar mózgu. Zmarła 21
września 1461 roku na Wawelu, opatrzona sakramentami.

Kazimierz IV Jagiellończyk był w tym czasie nieobecny w

Krakowie, dlatego przez 8 dni (do czasu jego powrotu) zwłoki
królowej znajdowały się w kościele św. Michała.

28 września 1461 roku została pochowana w kaplicy Świętej

Trójcy katedry wawelskiej w Krakowie, której była fundatorką.
Ruskie malowidła, które zdobiły ściany kaplicy nie dotrwały do
naszych czasów; zachowała się jednak wapienna płyta Odkrycie grobu królowej Zofii
nagrobna, umieszczona pierwotnie w posadzce naprzeciwko
ołtarza po stronie południowej. Płyta posiadała brązowe
aplikacje z inskrypcjami i motywami heraldycznymi, których ślady się zachowały. Płyta nagrobna
została usunięta z kaplicy w roku 1844. Odnaleziono ją po roku 1900 na cmentarzu
przykatedralnym. Obecnie płyta nagrobna królowej Zofii, opatrzona zrekonstruowaną listwą z
inskrypcją, wmurowana jest w ścianę północną kaplicy[21].

Na początku XX w. dokonano odkrycia grobu królowej Zofii. Badacze odnotowali bardzo wysoki
wzrost monarchini – 179 cm. Gęste, ciemne włosy królowej były zaplecione w warkocze i upięte z
tyłu głowy. Znakomicie zachował się strój Zofii Holszańskiej (wskazujący na wpływy odzieży
ruskiej) oraz insygnia pogrzebowe[22].

Potomstwo
Z małżeństwa Zofii Holszańskiej i Władysława II Jagiełły pochodziło trzech synów:

Władysław III Warneńczyk, ur. 31 października 1424, zm. 10 listopada 1444, król Polski od
1434 i Węgier od 1440,
Kazimierz, ur. 16 maja 1426, zm. 2 marca 1427 – gdy jednak w 1950 roku przeprowadzono
badania kośćca, uchodzącego za szczątki Kazimierza, i stwierdzono, że dziecko zmarło,
mając półtora roku, daty przekazane przez źródła uznano za wątpliwe[23],
Kazimierz IV Jagiellończyk, ur. 29 lub 30 listopada 1427, zm. 7 czerwca 1492, wielki książę
litewski od 1440, król Polski od 1447.

Genealogia
Wywód przodków Zofii Holszańskiej według Teodora Narbutta[24] i Józefa Wolffa[25]<[e]
 Dymitr
Iwan Agrypina Starszy
Holszański Światosławówna Olgierdowic Anna
zm. po 1401 (smoleńska) zm. 12 VIII
1399
         
     
Andrzej Aleksandra
Holszański Drucka
 
zm. przed ur. ok. 1380
1421 zm. 1425
     
   
Władysław II
Zofia (Sonka)
Jagiełło
Holszańska
ur. ok. 1362(?)
ur. ok. 1405
zm. 1 VI 1434
zm. 21 IX 1461
OO  7 lub 24 II 1422
                   
                   
                   
Władysław III Kazimierz Kazimierz IV
Warneńczyk  ur. 16 V 1426(?) Jagiellończyk
 ur. 31 X 1424  zm. 2 III 1427(?)  ur. 29 lub 30 XI
 zm. 10 XI 1444   1427
   zm. 7 VI 1492
 

Upamiętnienia
12 września 1937 w kościele Przemienienia Pańskiego w
Nowogródku została odsłonięta tablica upamiętniająca
Zofię Holszańską[32].
Szkoła Podstawowa nr 8 im. Królowej Zofii w Sanoku[33].

Literatura popularna
Postaci królowej poświęcona jest powieść historyczna z
serii Dzieje Polski pt. Matka królów napisana w 1883 roku
przez Józefa Ignacego Kraszewskiego[34].

Moneta z Zofią Holszańską (2006) z

Film herbami Hippocentaurus i Druck[31]

Królewskie sny – ośmioodcinkowy serial telewizyjny z 1989

roku w reżyserii Grzegorza Warchoła z udziałem Gustawa Holoubka, który zagrał króla
Władysława Jagiełłę. W rolę Zofii Holszańskiej (Sonki) wcieliła się Renata Zarębska.

Uwagi
a. W literaturze sporadycznie pojawia się forma Sońka[1]
b. Przyjmując taką filiację Aleksandry Druckiej, Zofia Holszańska była wnuczką Dymitra Starszego
Olgierdowica, starszego przyrodniego brata swojego męża, Władysława II Jagiełły.
c. Sonka była bratanicą lub siostrą stryjeczną Julianny Holszańskiej, żony Witolda.
 d. Partia luksemburska chciała wyswatać Jagiełłę z Zofią (Ofką), wdową po Wacławie IV.
e. Taką filiację przyjęli za nimi m.in. Zygmunt Wdowiszewski[26] i Jan Tęgowski[27]. Odnotowują ją
polskie encyklopedie, słowniki[28] i literatura popularnonaukowa[29][30].

Przypisy
1. K. Szajnocha, Jadwiga i Jagiełło, Warszawa 1969, t. 4, s. 658; J. Bardach, Władysław II
Jagiełło, w: Poczet królów i książąt polskich, Warszawa 1978, s. 283) albo Zonka
(Sprawozdania Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce, T. 8. (1920), s. 1, 16, 58.
2. E. Rudzki, Polskie królowe, t. 1, s. 99.
3. J. Krzyżaniakowa, J. Ochmański, Władysław II Jagiełło, s. 279.
4. M. Duczmal, Jagiellonowie, s. 423.
5. Wspólna Pamięć (http://web.archive.org/web/20140728003757/http://memoramus.org.pl/pdf/pu
blikacja%20IV%20MARSZ%202010.pdf). memoramus.org.pl. [dostęp 2014-07-24].
6. Z. Wdowiszewski, Genealogia Jagiellonów, s. 44–47.
7. A. Gąsiorowski, Itinerarium Władysława Jagiełły 1386-1434, s. 74; J. Tęgowski, Pochodzenie
Zofii Holszańskiej, s. 28; J. Tęgowski, Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów, s. 130.
8. J. Tęgowski, Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów, s. 124.
9. E. Maleczyńska, Rola polityczna królowej Zofii Holszańskiej na tle walki stronnictw w Polsce w
latach 1422–1434, Lwów 1936.
10. Zob. M. Duczmal, Jagiellonowie, s. 424.
11. Opinia Macieja Stryjkowskiego; M. Duczmal, Jagiellonowie, s. 391.
12. G. Małaczyńska, Jadwiga, córka Władysława Jagiełły, Polski Słownik Biograficzny, t. 10, 1962-
1964. Do tej wersji skłania się M. Duczmal, Jagiellonowie, s. 277.
13. Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka, Sanok 1998, s. 153.
14. Zob. E. Rudzki, Polskie królowe, t. 1, s. 102.
15. Zob. M. Duczmal, Jagiellonowie, s. 432.
16. K. Jabłoński, Podpisy i wzory pism sławnych w Polsce osób, począwszy od końca XV wieku aż
do nowszych czasów, w naśladowaniach (fak-symilach) z dołączeniem krótkich biografij, Lwów
1840, tabl. II.2.
17. E. Rudzki, Polskie królowe, t. 1, s. 107.
18. W.A. Serczyk Na dalekiej Ukrainie. Dzieje kozaczyzny do 1648 roku.
19. Teresa Michałowska: Średniowiecze. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995,
s. 692, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 83-01-11452-5.
20. Teresa Michałowska: Literatura polskiego średniowiecza. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe
PWN, 2011, s. 336, 569–570. ISBN 978-83-01-16675-5.
21. M. i S. Cerchowie, F. Kopera, Pomniki Krakowa, Kraków 1904, t. I, s. 95; P. Mrozowski, Polskie
nagrobki gotyckie, Warszawa 1994, s. 242.
22. L. Lepszy, Grób królowej Zofii, czwartej żony Władysława Jagiełły, na Wawelu, [w:]
Sprawozdania Komisji do Badania Historii Sztuki w Polsce, VIII, 1907, szp. CVIII-CXIV; Analiza
stroju królowej Zofii: K. Turska, Ubiór dworski w Polsce w dobie pierwszych Jagiellonów,
Wrocław 1987.
23. Zob. E. Rudzki, Polskie królowe, t. 1, s. 104; M. Duczmal, Jagiellonowie, s. 363.
24. T. Narbutt, Dzieje narodu litewskiego, t. VII: Panowanie Świdrygiełły i Zygmunta, Wilno 1840 –
Dodatek X. Badania Genealogiczne, s. 116–117.
25. J. Wolff, Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku, Warszawa 1895, s. 57, 64,
95–96, 115.
26. Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Kraków 2005, s. 76.
27. J. Tęgowski, Pierwsze pokolenie Giedyminowiczów, s. 129–131.
28. Np. Józef Dobosz, Słownik władców polskich, Poznań 1997, s. 425.
29. Anna Klubówna, Cztery królowe Jagiełłowe, Warszawa 1983, s. 203–204.
30. E. Rudzki, Polskie królowe, t. I, wyd. 2, Warszawa 1990, s. 98–99.
31. Moneta kolekcjonerska Narodowego Banku Republiki Białorusi według projektu Swietłany
Zaskiewicz
32. Wmurowanie tablicy pamiątkowej ku czci „matki Jagiellonów” (http://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/docm
etadata?id=40786). „Gazeta Lwowska”, nr 210 z 16 września 1937.
33. Uchwała Nr LVIII/537/22 Rady Miasta Sanoka z dnia 28 kwietnia 2022r. w sprawie nadania
imienia Szkole Podstawowej nr 8 w Sanoku przy ul. Jana III Sobieskiego 5 (https://bip.um.sano
k.pl/?c=mdTresc-cmPokazTresc-2258-11746). bip.um.sanok.pl, 2022-05-05. [dostęp 2022-05-
14].
34. Józef Ignacy Kraszewski 1957 ↓.

Bibliografia
Bożena Czwojdrak, Zofia Holszańska. Studium o dworze i roli królowej w
późnośredniowiecznej Polsce, Warszawa 2012.
Duczmal M., Jagiellonowie. Leksykon biograficzny, Poznań – Kraków 1996, s. 421–432.
Gąsiorowski A., Itinerarium Władysława Jagiełły 1386–1434, Warszawa 1972.
Krzyżaniakowa J., Ochmański J., Władysław II Jagiełło, wyd. 2, Wrocław 2006, s. 279, 282–
284, 289, 292–293, 297, 304, 306, 330.
Rudzki E., Polskie królowe, t. 1, wyd. 2, Warszawa 1990, s. 98–126.
Tęgowski J., Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów, Poznań – Wrocław 1999, s. 130–131.
Tęgowski J., Pochodzenie Zofii Holszańskiej, czwartej żony Władysława Jagiełły, „Genealogia.
Studia i materiały historyczne”, t. 8, 1996.
Wdowiszewski Z., Genealogia Jagiellonów, Warszawa 1968, s. 44–47 (drugie wydanie:
Wdowiszewski Z., Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Kraków 2005, s. 75–79).
Józef Ignacy Kraszewski: Matka królów. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1957.

Linki zewnętrzne
Z badań nad dworem królowej Zofii Holszańskiej (http://www.legitymizm.org/multimedia-dwor-z
ofii) – wykład dr Bożeny Czwojdrak z Uniwersytetu Śląskiego, wygłoszony 6 grudnia 2011 r. w
ramach Wrocławskiego Mediewistycznego Forum Dyskusyjnego (dostęp 2012-07-02)
Zofia Holszańska – dokumenty (https://polona.pl/search/?query=author:Zofia_Holsza%C5%84
ska&filters=creator:%22Zofia_Holsza%C5%84ska__(kr%C3%B3lowa_Polski_;_ca_1405--146
1)%22,public:1,hasTextContent:0&advanced=1) w bibliotece Polona

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zofia_Holszańska&oldid=70576457”