mZime metalei roogrc garemos damabinZureblebi

adamiani Tavis samrewvelo saqmianobisas aqtiurad iyenebs 35 sxvadasxva metals, romelTagan 23

mZime metalebs miekuTvneba. mZime metalebi aerTianeben im qimiur elementebs, romelTa
simkvrive 5g/sm3-s aRemateba: Ag, As, Au, Bi, Cd, Ce, Cr, Co, Cu, Fe, Ga, Hg, Mn, Ni, Pb, Pt, Te, Th,
Sb, Sn, U, V da Zn. es elementebi gansazRvruli, mcire raodenobiT cocxali organizmis aucilebel
komponentebs warmoadgenen, magram nebismieri maTganis Warbi koncentracia mwvave an
qronikul mowamvlas iwvevs. მათი გარემოშ მოხვედრა შესაძლებელაი შემდგეი
გზებით:spilenZis, tyviisa da TuTiis gamodnoba, qvanaxSiris wva, inseqticidebis, desikantebisa da
herbicidebis, warmoebebi (metalurgiuli, metal-gadamamuSavebeli, manqanaTmSeneblobis, qimiuri,
qimiur-farmacevtuli, navTob-qimiuri da sx

mZime metalebis toqsikuroba mcenareebisa da mikoroorganizmebisaTvis zogadad zrda-ganviTarebis

SeferxebaSi gamoixateba

ადამიანი თავის სამრეწველო საქმიანობაში იყენებს 35 სხვადასხვა მეტალს,

რომელთაგან 23 მძიმე მეტალებს მიეკუთვნება. მძიმე მეტალები აერთიანებენ იმ
ქიმიურ ელემენტებს, რომელთა სიმგვრივე 5გ/სმ-ს აღემატება: Ag, As, Au, Bi, Cd, Ce, Cr, Co,
Cu, Fe, Ga, Hg, Mn, Ni, Pb, Pt, Te, Th, Sb, Sn, U, V da Zn. ეს ელემენტები განსაზღვრული, მცირე
რაოდენობით ცოცხალი ორგანიზმისთვის აუცილებელ კომპონენტებს წარმოადგენენ ,
მაგრამ ნებისმიერი მათგანის ჭარბი კონცენტრაცია მწვავე ან ქრონიკულ მოწამვლას
იწვევს. მათი გარემოში მოხვედრა შესაძლებელია შემდეგი გზებით : მეტალების
გამოდნობა, ქვანახშირის წვა, ინსექტიციდების, დესიკანტებისა და ჰერბიციდების
წარმოება, მეტალურგიული, მეტალ-გადამამუშავებელი, მანქანათმშნებებლობის ,
ქიმიური, ქიმიურ-ფარმცავეტული, ნავთობ-ქიმიური წარმოებები და სხვ. სხვადასხვა
გზით მოხვედრილი მძიმე მეტალების ნაერთები ილექება მიწისა და წყლის ზედაპირზე ,
სორბირდება მცენარეებზე, აღწევს მათში და ამ გზით ხვდება კვებით ჯაჭვში .
ფესვებიდან ნივთიერებათა შეღწევა მხოლოდ ახალგაზრდა ფესვების ბუსუსების
გაუკორპებელი უჯრედის კედლით ხდება,რომლსაც კუტიკულა არ გააჩნია . ამითაა
განპირობებული ფესვების მიერ ქსენობიოტიკთა შედარებით დაბალი შერჩევითობით
შეთვისება. ფესვებში ტოქსიკანტები ბუნებრივ ნივთიერებათა მსგავსად წყლის უწყვეტ
ნაკადთან ერთად შედიან. ისინი ძრითადად თავისუფალი უჯრედშორისი სივრცის -
აპოპლასტის გავლით გადაადგილდებიან და სატრანსპორტო ქსოვილს - ქსილემას
აღწევენ (ნახ...). ტოქსიკანტების შედარებით მცირე ნაწილი სიმპლასტური გზით
უჯრედებისა და მათი შემაერთებელი პლაზმოდერმების გავლით ფლოემაში ხვდება .
ქსენობიოტიკების ფესვებით შთანთქმა ორფაზიანობით გამოირჩევა : პირველ , სწრაფ
ფაზაში ხდება ნოვთიერებათა დიფუზია გარემოდან ფესვებში , ხოლო მეორე ფაზაში
მცენარეულ ქსოვილებში მათი ტრანსფორმაციისა და დაგროვების შენელებულ
პროცესს მოიცავს, ამ დროს გამოიყენება ატფ-ის ჰიდროლიზისას მიღებული ენერგია ,
რათა ნივთიერება გადაიტუმბოს კონცენტრაციის გრადიენტის საპირისპიროდ .
შთანთქმის ინტენსივობა დამოკიდებულია ტოქსიკანტის მოლეკულურ მასაზე,
კონცენტრაციაზე, მოლეკულურ პოლარობაზე, pH-ზე, ტემპერატურაზე. რამდენადაც
ტოქსიკანტის შთანთქმის საწყის ეტაპზწ აპოპლასტში დიფუზიური შეღწევა ხდება ,
ამდენად პროცესის სიჩქარე ტოქსიკანტის კონცენტარციის პირდაპირპროპორციულია .

დარიშხანის, სპილენძისა და ტყვიის გავლენა მცენარეებზე .

დარიშხანის არაორგანული ნაერთები - არსენიტი (As +3 ) და არსენატი

(As +5 ) ადვილად შედიან მცენარის ფესვის უჯრედები. უჯრედში

მოხვედრისთანავე As +5 არსენატ რედუქტაზას საშუალებით მალევე

გარდაიქმნება უფრო ტოქსიკურ As +3 -ად. As +5 -იც და As +3 -იც არღვევს მცენარეთა

მეტაბოლიზმს სხვადასხვა მექანიზმით. არსენატი არის ფოსფატური ჯგუფის

„ქიმიური ანალოგი“, რომელსაც შეუძლია დაარღვიოს მეტაბოლიზმის, სულ

მცირე, ფოსფატზე დამოკიდებული პროცესები. არსენატი კონკურენციას

 უწევს მას და უჯრედებში შედის ფოსფატის სატრანსპორტო ცილების

საშუალებით. შედეგად, არსენატი იმ ფერმენტების სუბსტრატი ხდება ,

რომლებიც ჩვეულებრივ ფოსფატს იერთებს. ამ ყველაფრის შედეგად ხდება

ჟანგვითი ფოსფორილირების პროცესის დარღვევა და As +5 -ის ადუქტების

წარმოქმნა, რომლებიც ხშირად არასტაბილურია და ხანმოკლე

სიცოცხლისუნარიანობით ხასიათდება.

დარიშხანი ურთიერთქმედებს უჯრედის სხვადასხვა კომპონენტთან, მათ შორის

ცილებთან და ფერმენტებთან, რაც განაპირობებს დარიშხან-თიოლურ კონპლექსებს .
ეს პროცესი იწვევს ამ ცილების ნორმალური ფუნქციონირების დარღვევას, რაც ხშირ
შემთხვევაში სრულდება ჟანგბადის აქტიური ფორმების ჭარბი რაოდენობის
გენერირებით.

სპილენძის ტრანსპორტირება გარემოდან უჯრედშიდა სივრცეში ხდება P ტიპის

ატფაზათი, რომელიც ასევე ცნობილია, როგორც სპილენძის ტრანსპორტერები ან
სპილენძ ატფ-აზა. ატფ-ის გამოყენებით სპილენძის იონები პლაზმურ მემბრანას
გაგალახავენ კონცენტრაციის გრადიენტის საპირისპირო მიმართულებით . სპილენძის
ტრანსპორტერები მნიშვნელოვანია სპილენძის ჰომეოსტაზისა და მისი მარაგის
ადეკვატური რაოდენობის არსებობისთვის მნიშვნელოვანი ბიოქიმიური პროცესების .
თუმცა მისი გადაჭარბებული დოზა იწვევს მცენარის ნორმელური ფუნქციონირების
დარღვევას: სპილენძ მონაწილეობს ფენტონის რეაქციაში, რომელიც გულისხმობს მის
წყალბადის ზეჟანგთან ურთიერთქმედებას და წარმოიქმენბა მაღალაქტიური
ჰიდრქოსილის რადიკალი (OH·). ამასთან ერთად სპილენძი ჩართულია ჰაბერ-ვაისის
რექციაში, რაც კიდევ ერთი წყაროა ჰიდრქოსილის რადიკალების.

Copper Transport: In plants, copper is primarily taken up from the soil into the root cells by
specific P-type ATPases known as copper transporters or copper ATPases. These copper
transporters use ATP (adenosine triphosphate) as an energy source to actively transport
copper ions across the plasma membrane of root cells, against the concentration gradient.
Once inside the root cells, copper can be further transported and distributed to different plant
tissues through the xylem and phloem. Copper transporters are essential for maintaining the
copper homeostasis and ensuring an adequate supply of copper for essential biochemical
processes, while preventing excessive copper accumulation, which can be toxic to plants.
Copper is involved in redox reactions and can participate in the formation of ROS as
a byproduct of its normal cellular metabolism. In particular, copper can participate in
the Fenton reaction, where it reacts with hydrogen peroxide (H2O2) to generate
highly reactive hydroxyl radicals (OH·). Additionally, copper can be involved in the
Haber-Weiss reaction, another source of hydroxyl radicals. These ROS can be harmful
to cellular components, such as lipids, proteins, and DNA.

The Haber-Weiss reaction can be represented as follows:

1. Formation of superoxide radical (O2·-): Cu2+ + O2 → Cu+ + O2·-

2. Conversion of superoxide radical to hydrogen peroxide (H2O2): O2·- + O2·- + 2H+ →
H2O2 + O2
3. Haber-Weiss reaction: Generation of hydroxyl radical (OH·) and hydroxide ion (OH-):
Cu+ + H2O2 → Cu2+ + OH· + OH-

სპილენძისგან განსვავებით ტყვია არ წარმოადგენს მცენარისთვის საჭირო ელემენტს ,

მისი ტრასპორტირების ზუსტი მექანიზმი ცნობილი არაა, თუმცა არსებობს მოსაზრება ,
რომ მათ უჯრედშიდა სივრცეში მოხვედრაზე პასუხისმგებელია ზოგიერთი P ტიპის ატფ-
აზები, კონკრეტულად კი მძიმე მეტალთა ატფ-აზები (HMA). მცენარეში მოხვედრილი
ტყვის იწვევს მიტოქონდრიული ფუნქციის რღვევას, რომლის დროსაც ხდება
ელექტრონების „გაჟონვა“: ელექტრონთა გაჟონვა ხდება ნაადრევად, მანამ მიაღწევენ
საბოლოო აქცეპტორს- ჟანგბადს. გაჟონილი ელექტრონები ურთიერთქმედებენ
მოლეკულურ ჟანგაბადთან და ამგვარად წარმოიქმნება სუპეროქსიდის რადიკალები
(O2·-). ტყვია ირიბი გზითაც იწვევს ჯანგვით სტრესს: ის ურთიერთქმედებს სხვა მეტალურ
იონებთან, მაგალითად ცილაში არსებულ რკინა-გოგირდის კლასტერებთან, შედეგად
გამიყოფა რკინა თავისუფალი სახით, რომელიც მონაწილეობს ფენტონის რეაქციაში :

Fe2+ + H2O2 → Fe3+ + ·OH + OH-

1. Lead exposure can disrupt the electron transport chain (ETC) in mitochondria.
This disruption can lead to "electron leak," where electrons leak prematurely
from the ETC before reaching the final electron acceptor, oxygen. The leaked
electrons can react with molecular oxygen (O2) to form superoxide radicals
(O2·-). Superoxide is the primary ROS generated in the mitochondria.
2. Metal Ion Interactions: Lead can interact with other metal ions, such as iron and
copper, and indirectly promote the generation of ROS through redox reactions
between these metals. For example, lead can displace iron from iron-sulfur clusters in
proteins, leading to the release of free iron, which can participate in Fenton-like
reactions.

3. Lead Transport: Unlike copper, lead is not an essential element for plants, and its uptake and
transport are less well understood. However, there is evidence to suggest that certain P-type
ATPases may also be involved in the transport of lead in plants. Some studies have indicated
that P-type ATPases, specifically heavy metal ATPases (HMAs), are capable of transporting
lead ions in plant cells. These HMAs are involved in the transport of various heavy metal
ions, including lead, across cellular membranes. Mitochondrial Dysfunction: Lead
exposure can disrupt mitochondrial function, leading to an increase in ROS
production as a consequence of electron leakage from the electron transport chain.
Mitochondria are a significant source of cellular ROS production, and lead-induced
mitochondrial dysfunction can contribute to oxidative stress.
4. Lead exposure can disrupt the electron transport chain (ETC) in mitochondria.
This disruption can lead to "electron leak," where electrons leak prematurely
from the ETC before reaching the final electron acceptor, oxygen. The leaked
 electrons can react with molecular oxygen (O2) to form superoxide radicals
(O2·-). Superoxide is the primary ROS generated in the mitochondria.
5.
6.
7. Complex I Dysfunction: Lead can specifically target and inhibit Complex I
(NADH-ubiquinone oxidoreductase) of the ETC. Complex I is a significant site
of ROS production within the mitochondria. Its inhibition can lead to increased
electron leakage and the generation of superoxide.
8. Impaired ATP Synthesis: As lead disrupts the electron transport chain and
decreases the proton gradient, ATP synthesis becomes less efficient. The
decreased ATP production can lead to an inadequate supply of energy for the
functioning of various cellular processes, including ATP-dependent antioxidant
defenses. A decrease in ATP levels can also impair the activity of ATP-
dependent ion pumps, leading to ionic imbalances that contribute to ROS
generation.