Dervişin Rüyası

"Özbekistan Gezisi"

Hüseyin
Levent
Külekçioğlu

22-28.08.2019
 Dervişin Rüyası1
"Özbekistan Gezisi"

Semerkand saykal-ı rûy-i zemîn est, Buhara kuvvet-i İslâm-ı dîn est.

Semerkant yeryüzünün cilâsıdır, Buhârâ İslâm dininin kuvvetidir.

Ân Türkî-i Şîrâzî be-dest âred dil-i mârâ

Be-hâl-i hindûyeş bahşem Semerkand u Buhârâ-râ (Hafız)

O Şirazlı Türk güzeli gönlümü elimden aldı.

Ben ise onun bir tek kara benine Semerkand ve Buharâ'yı bağışlarım.

1İstanbul Gönüllü Eğitimciler Derneği’nin hazırladığı bir turla 22-28.Ağustos.2019 tarihleri arasında gerçekleştirilen Özbekistan’ın
Taşkent , Buhara ve Semerkant gezisinin notları esas alınarak hazırlanmıştır.
 Özbekistan Cumhuriyeti (Özbekçe: Uzbekistan Respublikasi)

Bayrak Arma

Yüzyıllar boyu Orta Asya’da kurulan Timurlular, Harzemşahlar, Şaybaniler, Babürlüler

devletleri ile 19. yüzyılda Çar Rusyası tarafından devrilen Buhara Emirliği, Kokand ve Hive
Hanlıklarına ev sahipliği yapan Özbekistan, Sovyetler Birliğinin dağılmasıyla 31 Ağustos
1991’de bağımsızlığını ilan etti.
Komşuları arasında Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Afganistan
bulunduğu Özbekistan, komşusunun bile açık denize çıkışı olmayan dünyadaki iki ülkeden
biri. Aynı özelliğe sahip bir diğer ülke Lihtenştayn.
Özbekistan, diğer Orta Asya ülkelerinde olduğu gibi yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk
karasal iklime sahip. Ülkenin doğusu ve kuzeydoğusunda Tanrı Dağları ve Pamir Dağları
bulunuyor. Orta kesiminde dünyadaki en büyük çöllerden Kızılkum Çölü yer alıyor.
Bölgenin en büyük gölü Aral, Sovyet döneminde yanlış tarım politikaları neticesinde kurumaya
başlayarak Özbekistan için büyük bir çevre felaketi haline geldi.
Özbekistan Bayrağının 12 yıldızı, 12 Özbek vilayetlerini; mavi zemin Türklüğü, beyaz zemin
adaleti, yeşil zemin konukseverliği, iki ince kırmızı çizgi ise güçlü olmayı temsil etmektedir.
Hilal ise İslam’ın sembolüdür.
ÖZBEKİSTAN Siyasi Haritası

Yüzölçümü: 447,400 kilometrekare

Etnik yapı: %82 Özbek, %4,8 Tacik, %2,6 Rus,
Nüfus: 32,2 milyon (2017)

ÖZBEKİSTAN Coğrafi Haritası

ÖZBEKİSTAN’IN İDARİ YAPILANMASI

Özbekistan 12 il (viloyat), 1 özerk cumhuriyet (Karakalpakistan Cumhuriyeti) ve 1 bağımsız

şehirden (Taşkent) oluşur.

Bölge
Alan
Numara Türkçe Özbekçe Merkez Nüfusu
(km2)
(2008)

1 Taşkent Şehri Toshkent Shahri Taşkent 2.192.700

2 Andican Andijon Andican 2.477.900 4.200

3 Buhara Buxoro Buhara 1.576.800 39.400

4 Fergana Farg'ona Fergana 2.997.400 6.800

5 Cizzak Jizzax Cizzak 1.090.900 20.500

6 Namangan Namangan Namangan 2.196.200 7.900

7 Navoy Navoiy Navoy 834.100 110.800

8 Kaşkaderya Qashqadaryo Karşı 2.537.600 28.400

9 Semerkand Samarqand Semerkand 3.032.000 16.400

10 Sirderya Sirdaryo Gulistan 698.100 5.100

11 Surhanderya Surxondaryo Tirmiz 2.012.600 20.800

12 Taşkent Toshkent Taşkent 2.537.500 15.300

13 Harezm Xorazm Urgenç 1.517.600 6.300

Karakalpakistan Qoraqalpog‘iston
14 Nukus 1.612.300 160.000
Cumhuriyeti Respublikasi
Orta Asya’nın en kalabalık ülkesi Özbekistan’ın nüfusunun, 2050’de 41 milyona ulaşarak eski
Sovyetler Birliği ülkeleri arasında Rusya’dan sonra 2. olması bekleniyor. Orta Asya’da tüm
ülkelerle ortak sınırı bulunmasının yanı sıra bu ülkelerde de Özbek uyruklu vatandaşların
yaşaması, Özbekistan’ın bölgede etkili olmasını sağlıyor.
Dil: Resmi dil Özbekçe Sovyet hâkimiyetinin neticesi olarak Rusça yaygın şekilde kullanılıyor.
Din: %93 Müslüman, %7 Hristiyan ve kalanı diğer dinlerden.
Para Birimi: Sum
Ekonomi: Özbekistan, uluslararası finans kuruluşları öngörülerine göre, gelecek 10 yılda
dünyada en hızlı büyüyecek ülkeler arasında yer alıyor. Genç işgücüne ve zengin doğal
kaynaklara sahip Özbekistan’ın son 10 yılda yıllık ortalama %8 büyümesi dikkat çekiyor.
Özbekistan’ın gayri safi yurt içi hasılası 2016’da 67,22 milyar dolar oldu. Ekonomik güç olarak
71. sırada yer alan ülkede, kişi başına düşen milli gelir 2 bin 220 dolar, enflasyon 9 civarında.
Altın rezervleri bakımından dünyada 4., üretiminde de 7. sırada yer alan Özbekistan’da yıllık
92 ton altın üretiliyor. Özbekistan, uranyum rezervleri bakımından da dünyada 11., üretiminde
7. sırada bulunuyor. Ülkede senede 4 ton uranyum elde ediliyor.
Doğalgaz üretiminde dünyada ilk 11 ülke arasında yer alan Özbekistan’da yıllık ortalama 65
milyar metreküp doğalgaz üretiliyor.
Özbekistan da iki tip otomobil yaygın biri eski rus modelleri diğeri Chevrolette otolar. Çünkü
Özbek UzAvtosanoat ile Amerikalı General Motors şirketi arasında kurulan “GM Özbekistan”
ortaklık şirketi nedeni ile ülkedeki araçlar Chevrolet’in tüm alt modellerinden oluşuyor. Bu
ortak girişimin yıllık ürettiği 140 bin araç sadece iç piyasada tüketilmiyor, aynı zamanda Rusya
ve diğer Bağımsız Devletler Topluluğu ülkelerine de ihraç ediliyor. Diğer yabancı marka
araçların çok nadir olmasının diğer sebebi “yerli malı teşvik” için ithal vergisinin yüksek
olmasıdır. Dünyada en büyük pamuk üreticisi ve ihracatçısı ülkeler arasında yer alan
Özbekistan, yıllık ortalama 3 milyon ton pamuk lifi üretiyor, bunun yarısından fazlasını ihraç
ediyor. Piyasa ekonomisine geçmeyi hedeflediğini ilan etmesine rağmen, ülkede yabancı
kaynaklı yatırımı caydıran sert ekonomik kontroller bir şekilde devam etmektedir. Piyasa
ekonomisine tedrici, sıkı kontrollü geçiş politikası yine de 1995 sonrası ekonomik iyileşmede
olumlu sonuçlar üretti. Özbekistan'ın insan hakları ve bireysel özgürlükler konusunda iç
politikaları bazı uluslararası kuruluşlar tarafından ağır bir biçimde eleştirilmektedir.
Siyasi Durumu: Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla 1991'de bağımsızlığını ilan eden Özbekistan,
Eylül 2016’ya kadar ilk Cumhurbaşkanı İslam Kerimov tarafından yönetildi. Kerimov’un
ölümünün ardından cumhurbaşkanına vekalet eden ve 2004 yılından bu yana başbakan
görevinde bulunan Şavkat Mirziyoyev, Aralık 2016’da yapılan seçimleri kazanarak ülkenin 2.
cumhurbaşkanı oldu.
Karakalpakistan Cumhuriyeti, 12 il ve Taşkent Büyükşehir Belediyesinden ibaret idari yapıya
sahip Özbekistan, başkanlık sistemiyle yönetiliyor.
Özbekistan’da milletvekilleri ve cumhurbaşkanı 5 yıllığına seçiliyor.
Yemek : Özbek mutfağı ve Türk mutfağı arasındaki benzerlik çok fazla örnek olarak mantıyı
gösterebiliriz. At eti pek yaygın değil lezzetli yemeklerin yanında aşina olduğunuz isimler ve
tatlar çok. Çay kültürünün günlük hayatın bir parçası ve öğünler çayla açılıyor ve kapanıyor.
Ancak Özbek el sanatı porselen demliklerde geliyor, çaydanlık yok ve yine porselen kâselerde
içiliyor. Çöl Kavunu, karpuz ve meyveler çok lezzetli.
Achichuk Salatası, ince dilimlenmiş domates ve soğanlarla yapılıyor. Baharatlarla lezzet
katılan bu tipik salata,
Lagman, Çeşitli sebzelerle zenginleştirilen kuzu parçaları ve erişteden yapılan bir çorba ama
alışılmışın aksine biraz koyu.
Manty (Yani Mantı); Boyutları daha büyük parçalardan bizim mantı gibi dereotu ve krema ile
servis ediliyor.
Naryn; Elle kesilen erişteler, at eti, soğan ve karabiberle birleşiyor. Kuzu etiyle yapan da var.
Plov; Özbekistan da kurulan sofralarda, her yöreye göre özellik ve tad değişikliği olan pilav
başköşede. Biz hepsine Özbek Pilavı diyoruz ama Taşkent Pilavı başka Buhara Pilavı başka
Semerkant Pilavı da başka güzel. Yapımında kuru üzüm, havuç, kuzu veya tavuk eti
kullanılan Plov, bölgenin en popüler yöresel yemeği kabul ediliyor.
Samsa ; Çıtır hamur yapısı ile , Özbekistan’da tadabileceğiniz en güzel atıştırmalık, içine
doldurulan kıyma ile lezzetlenen bir börek. Bizim kıymalı börekle çok benzeşiyor.
Şaşlık (yani Şişlik) Tam olarak kebabın karşılığı olan Şaşlık, etlerin şişte pişirilmesiyle
yapılıyor. Servisi de yine aynı şişler üzerinde oluyor. Kıyma türü acısız adana kebabı gibi. Guş
ise kuşbaşı gibi oluyor.
Shurpa (yani Çorba); Yağlı etin yanında domates, havuç ve dilim soğan gibi taze bahçe
sebzelerinden oluşan bir çorba, kızarmış ve taze etten yapılan iki çeşit biliniyor.

TAŞKENT (ŞAŞ)
İstanbul Havalimanı’ndan Özbekistan Hava
Yolları’nın yeni alınmış AİRBUS DREMLİNER tipi
2019 model uçağıyla Taşkent’e uçuş ile geziye
başladık. Özbekistan gibi fakir sayılacak bir ülkenin
bu derece lüks bir uçağı olması bizi şaşırttı. Sabah
erkenden 05:30-06:00’da şehirde hayat yeni
başlarken Taşkent’e ulaştık. Türklerin Özbekistan
nezdinde güvenirliği ile kontrol edilmeden geçiyoruz
“Xavfsızlık” (hıfz-güvenlik) bariyerlerinden ve x rayden.
Bu sırada halk gelenleri karşılamak için uzak bir
avlu duvarının arkasında. Havaalanından çıkıyoruz
park alanına doğru.
İlk izlenimimiz çok geniş, temiz ve bomboş yollar
oldu. Taksilerin arkasında “Yo’l Qaydası, Umr
(Ömür) Faydası” yazısı Kurallara uymanız
ömrünüzü uzatır anlamına geliyormuş.
Taşkent Havaalanında yerel rehber tarafından
karşılandık ve yollar daha boşken bir şehir turu
yaparak Divan isimli mahalli bir lokantada
mükemmel ve mükellef bir kahvaltı yaptık. Taşkent
Özbekistan’ın başkenti, İstanbul’un da “kardeş
şehri”dir.
Taşkent Özbekistan Cumhuriyetinin başşehri ve
Taşkent vilayetinin merkezidir. 1888’den beri
bölgenin resmi başkenti olarak kabul
edilmektedir. 2016 yılında 2208. Kuruluş
yıldönümünü kutlamıştır. Şehrin bir merkez
ilçesi (Mirza Uluğbek) ve on bir ilçesi vardır.
Taşkent, ülkenin hem idari merkezi, hem en önemli kentlerinden biri, hem de ülkenin en
kalabalık nüfuslu şehri. Taşkent 500 metrelik bir rakımda yer alır. Bugün yaklaşık 3 milyonluk
nüfusu ile Orta Asya’nın en büyük en kalabalık şehirlerinden biridir. Eski Sovyet
Cumhuriyetleri (SSCB) içinde Moskova, Saint Petersburg ve Kiev’den sonra dördüncü büyük
şehirdir.
Taşkent düzenli yerleşimi, geniş caddeleri, şehrin ruhuna uygun mimari estetiği ile Rusların
şehir planlamasındaki başarısını yaşıyor. Metrosunu görmedik ama her istasyonu müzeyi
andıran tablo ve süslemeleri ile görülmeye değermiş.
El yazması kitaplarda nakledilenlere göre Taşkent’in eski adı Şaş’mış. Birunî’nin, “Hindistan”
adlı eserinde belirttiğine göre (Taşkent’in adında geçen) “taş” sözü Türkçedeki taş sözüdür.
Şehir için Taşkent adı ilk defa 11. Yüzyılda matematik ve astronomi konusunda uzman Biruni
ve ilk Türkçe sözlük Divan-ı Lügat-it Türk’ün yazarı Kaşgarlı Mahmut tarafından
kullanılmıştır.
Dünya Savaşı sırasında sığınan Rus mülteciler korundukları ve doydukları bu şehire “Ekmek
Şehri” adını vermişler.
Halk arasında “Doğunun Kapısı” adı da kullanılmaktadır. Oldukça köklü bir tarihe sahip olan
Taşkent, adının hikâyesi ile de oldukça dikkat çekiyor. Savaşlarda ülkelerini savunan askerlerin
namından gelen Taşkent adı, taş gibi insanların kenti olarak anılıyor.
On altıncı asırda Taşkent bayındır bir şehir haline gelmiş, etrafı yeni bir duvarla çevrilmiş,
mimari eserler boy göstermişti: Şayhantahur Türbesi, Kökeldaş Medresesi, Barakhan medresesi
o zamandan bugüne kalan eserlerdir
Taşkent’in etrafı yüksek duvarlarla çevrilmiş. Duvarların yüksekliği 8 metre, uzunluğu 10
kilometre civarındaymış. Halk arasında yaygın olan “şehir kapısız değil” deyimi o devirlerden
kalmış…
Taşkent'te 26 Nisan 1966'da meydana gelen 8 büyüklüğündeki deprem 36 binden fazla binanın
yıkılmasına ve 300 bin kişinin evsiz kalmasına neden oldu 50 yılda başkent yeniden inşa edildi.
İnşa edilen dört katlı binalar bugün hala en güvenli binalar gibi görünüyor. Depremden sonra
oldukça sağlam bir alt yapı üzerine şehir planlaması yapılmış. Rus şehir planlamacıları en ince
alt yapı detayına kadar hesaplayıp inşa ettiği şehirde geniş yollar, büyük parklar, büyük
yerleşim binaların yapım aşamasında çalışmak üzere bütün Sovyetler Birliğindeki işsizler
toplanıp bu şehre gönderilmiştir.
1991 Yılından sonra şehrin merkezi meydanına “Müstakillik Meydanı” adı verilmiştir. Şehir
merkezindeki büyük parklardan birine Emir Timur adı verilmiş, büyük devlet adamının
heykeli bu meydana konulmuştur. Aynı parkta Timuriler Tarihi Devlet Müzesi kurulmuştur.
Şehrin, âlimlerin yaşadığı semtlerinden birine de Mirza Uluğbek’in heykeli konulmuştur
Taşkent, Özbekistan’ın kültür merkezidir. Burada çok sayıda üniversite, enstitü, lise, spor lisesi,
meslek lisesi, temel eğitim okulu, anaokulu, kreş ve halk eğitim merkezi bulunmaktadır.
Özbekistan’ın en fazla sirk, sinema ve tiyatro salonu, park ve bahçeleri bu şehirdedir. Taşkent
Orta Asya’nın en büyük ticaret merkezidir. Taşkent havaalanı milletlerarası öneme sahiptir.
Taşkent’in televizyon yayınları dağıtım merkezi olan televizyon kulesi “teleminare” olarak
adlandırılıyor.
Taşkent’te sizi şaşırtacak kadar düzenli yapılar, geniş yollar, doğal parklar, planlı yerleşim
alanları var. Şehirde iki hava alanı, tren garı, otobüs terminalleri mevcuttur. Taşkent’te çok
sayıda hastane, spor salonu, spor alanı ve stadyum vardır.
Sovyet mimarisine ait yapılar da görebilirsiniz. Yeşil alanlarla dolu olan kentte, oldukça
hareketli meydanlar ve geniş caddeler yer alıyor.
Taşkent Özbekistan’da ekmekleri en ünlü şehirdir. Ortası tandır fırınına yapıştırıldığı için ince
çevresine doğru kalınlığı artan ekmeklerin ortasında üretim yerini tanımlayan mühür yer alır.

HAZRETİ İMAM KÜLLİYESİ

Divan Restoran da yaptığımız sıkı kahvaltının verdiği enerji ile Hazreti İmam Külliyesini
gezmeye başladık.
HAST İMAM ya da HAZRETİ İMAM MEYDANI kendisine halk tarafından Hast İmam ya da
Hazreti İmam denen Kuran ve Hadis âlimi KEFFAL ŞAŞİ’den adını alır. Meydan Taşkent’in
adeta dini merkezi ve şehrin Sovyet etkisini en az göreceğiniz bölümüdür.
Bu meydanın eski isimlerinden olan Şayhantahur (Şeyh Havendi Tâhir) külliyesindeki türbeler,
Cuma Mescidi ve diğer mimari eserler işgal devirlerinde yerle bir olmuşsa da bağımsızlık
döneminde Özbekistan’ın ilk cumhurbaşkanı İslam Kerimov tarafından yeniden inşa ettirilerek
Taşkent’in en büyük camisi (Hast İmam Mescidi), Özbekistan Müslümanlar İdaresi (bizdeki
Diyanet İşleri Başkanlığı) ve medrese olarak hizmete açılmıştır.
Meydanda, 1529 ve 1563 yılları arasında Taşkent valisi Timur’un torunlarından Barak Han
tarafından yaptırılan BARAK HAN MEDRESESİ oldukça etkileyicidir. Yanındaki MUYİ
MUBAREK MEDRESESİ’nin içinde Hz. Osman’ın okurken öldürüldüğü için üzerine kanının
sıçradığı söylenen Kuran mushafı da sergilenmektedir. Bu Kuran mushafı; geyik derisine
yazılmış ve İstanbul Topkapı Sarayı Kutsal Emanetler Dairesinde sergilenen ile birlikte
dünyadaki en eski iki Kuran’dan biridir.
Meydanda ayrıca türbe yanında İmam Buhari İslam Enstitüsü ve müftünün bulunduğu
ÖZBEKİSTAN MÜFTÜLÜK MERKEZİ bulunuyor.

A*KAFFAL ŞAŞİ TÜRBESİ

Bu türbe Şâfiî fakihi EBÛ BEKR MUHAMMED B. ALÎ B. İSMÂÎL EL-KAFFÂL EŞ-ŞÂŞÎ (Ö.
365/976) nin türbesi olup halk tarafından çok sevilmektedir.
Hast İmam veya Hazreti İmam ya da asıl adıyla Ebubekir Muhammed Keffal Şaşi (903-976),
10.yy.da Maveraünnehir’de Şafii Mezhebi’nin yayılmasına öncülük eden Taşkentli bir İslam
önderi ve şair.
Keffal anahtırcı demek olup, Anahtarcılık yaparak geçimini sağladığı için keffal ismi oradan
geliyor. Şaşi sözcüğü ise Taşkent’in o dönemdeki ismi olan Şaş’tan geliyor.
Türbe 16. yy.da (1541-1542) Şeybaniler tarafından yapılmış. İçeriye eğilerek girmek, tevazu
göstermek için giriş kapısı alçak yapılmış. Türbeler kırmızı tuğla ile tavan ise ahşap işi ve
etkileyici yapılmış. Mavi bir kubbesi var.
Taşkent’te daha ilk ziyaret yerlerimizde dikkatimizi çeken tarihi eserlerin yeni görünümü oldu.
Çünkü Bolşevik Ruslar döneminde tarihi binalar kasıtlı olarak bombalanmış. Dolayısı ile tarihi
binaların neredeyse tamamı yıkılmış.
Ayrıca 1966 da depremle binaların
restorasyonu yerine tamamını yıkıp tekrar
yapmışlar.

B* İMAM BUHARİ TAŞKENT

İSLAM ENSTİTÜSÜ
Meydanda türbe yanında İmam Buhari
İslam Enstitüsü bulunuyor. Bu bina aslında
Namazgâh Camii olup 19. Yüzyılda
yapılmış, burada bayram namazlarının
kılındığı yerdir. Yakın zamanda burası İmam İsmail El-Buhari İslam Enstitüsü olmuştur.
Özbekistan’da dini hayat yasaklarla örülüdür. İslami-dini eğitim veren sadece az müessese
vardır.

İMAM BUHARİ TAŞKENT İSLAM ENSTİTÜSÜ, 1971’de açılmış, bağımsızlık sonrası

“TAHFİZUL KUR’AN” (KUR’AN EZBERLETME) MERKEZİ” , “DİN ESASLARI VE İSLAM
HUKUKÇULUĞU VE TARİHİ” fakülteleri, dini ve sosyal bilimler, yabancı diller kürsüleri
açılmış. Sonradan bayanların dini okulları için öğretmen yetiştirmek için bayanlar bölümü de
açılmış.

C* BARAK HAN MEDRESESİ

Halen bir bölümünde hediyelik eşya satış ve el emeği ürünleri üretim yeri olarak kullanılan
medreseyi ziyaret ettik.

Me
drese hücreleri aslına hiç te uymayan bir biçimde satış ve imalat reyonları olarak kullanılıyor.
Yine de kapalı kaldığı ve adi işlerde kullanıldığı günlerden daha iyi…
Taşkent’in simge eserlerinden biri ve en büyük medresesi de olan Barak Han Medresesi, çeşitli
dönemlerde yapılmış olan yapılardan oluşmaktadır. Medresenin ilk kısmı 15.yy, ikinci kısmı
16.yy başında, üçüncü kısım ise 16. yüzyıl ortasında Emir Timur’un oğlu Suyunic Han'ın oğlu
Barak Han yapmıştır.
Medrese, bir avlu etrafında toplanmış, 1955-1963 yılları arasında medrese restore edilmiştir.
Metal kubbeler yenileme sırasında eklenmiştir.
Medresenin ölçüleri: 703 x 44 m, avlu ise 33 x 27,5 metredir.
D* TİLLA ŞEYH CAMİSİ
Barak Han ve Muyi Mübarek Medreselerinin arasında bulunan Tilla Şeyh Cami 1890 yılında
erkekler için yaptırılmış. Muyi Mübarek Medresesi ve Tilla Şeyh Cami; Mirza Ahmet Kuşbeyi
tarafından yaptırılmış.

E*MUYİ MUBAREK(Sakalı Şerif) MEDRESESİ

Muyi Mübarek Medresesi de Mirza Ahmet Kuşbeyi tarafından yaptırılmış.
Medrese kendi tarihi değerinin yanında müze olarak faaliyet icra etmektedir. Halen KİTAP
MÜZESİ olarak kullanılıyor. Ana kubbesi ve kubbe içinin güzelliği bir başka…
Medresenin küçük olan hücre odaları kubbe altı ana salona açılıyor. Bu hücrelerde şimdi halen
kitap sergisi devam ediyor.

Özbekistan’da bulunan Hazreti Osman dönemine ait Kuran-ı Kerim’in orijinal nüshası bu
medresede ana kubbe altında kurulmuş platformda muhafaza edilmekte ve sergilenmektedir.
Açık olan sayfada “Her ümmetin bir eceli vardır. Ecelleri gelince ne bir an geri kalırlar ne de bir an ileri
gidebilirler.“ (Araf Suresi 34. ayeti) bulunuyordu. Dikkat çekici olan, çok büyük harflerle
noktalama olmadan yazılmış ve çok büyük bir kitap olması. Kuran yarım metrekare
büyüklüğünde ve harfleri ise 10 cm kadar. Kuran’ın tamamı sığmaz gibi düşünmüştüm.
Öğrendim ki bazı sahifeleri teberrüken veya hırsızlıkla eksilmiş durumdaymış.
Kuran-ı Kerim’in bu elyazması nüshasının geyik derisi üzerine yazıldığı; Hz. Osman’ın bunu
okurken öldürüldüğü, üzerinde kanı olduğu da öne sürülüyor.
Hz. Osman’ın yazdırdığı bilinen nüshaların bugün İstanbul Eski Eserler Müzesi, Topkapı Sarayı
Müzesi’nde, Kahire’de Hz.Hüseyin Camisi’nde, Yemen’de, British Museum Londra’da ve
Taşkent’te olduğu, bu nüshaların orijinal oldukları söyleniyor.
Taşkent Hz. Osman döneminde İslam’ı kabul ettiği için bölgede Hz. Osman bir başka kıymetli.
Fotoğrafının çekilmesine izin verilmemektedir. Ziyaretimiz sırasında görevliler resim
çekmeyelim diye bizi defalarca uyardılar.
Taşkent’teki bu nüshanın Timur tarafından Bağdat’tan Semerkant’a getirildiği, bir süre Bibi
Hanım Medresesinde saklandığı ve sonra sergilendiği; Rus hakimiyeti döneminde bu nüshanın
Rus General Kaufman tarafından St. Petersburg’a, Hermitage Müzesi’ne götürüldüğü ama
Bolşevik Devriminden sonra bu mushafı Taşkent’e Lenin’in emri ile gönderdikleri 1924 yılında
Taşkent’e geldiği bilgileri var.

F*CUMA CAMİ (HAZRETİ /HAST İMAM CAMİSİ)

Gene bu meydanın kuzeyinde Hazreti İmam Camii ya da bir diğer adıyla Cuma Mescidi’nin
ana binadan ayrı yapılmış 54 metrelik 2 tane dev minareleri ile mavi kubbeleri oldukça uzaktan
görülmektedir. Tümü ile yeni inşa edildiği belli olan caminin minareleri kadar iç avlusundaki
ahşap ve üstü kabartma işlemeli Özbek sütunları ile de dikkat çekiyor. Caminin namaz kılınan
yeri (harimi) tamamen yenilenmiş iç kubbe ve tavan süslemesi dışında bir süs taşımıyor.
Küçücük mimberi de camiye yakışmamış doğrusu…
G*ÖZBEKİSTAN DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI

Meydanda türbe yanında tüm Orta Asya Müslümanlarının ruhani lideri olan Müftünün
bulunduğu MÜFTÜLÜK MERKEZİ bulunuyor. Bu meydandan ayrılırken aklımız Emir
Timur’un torunu Mirza Kuşbeyi tarafından yaptırılan Barakhan Medresesinde ve dünyaca ünlü
Taşkent Mushaf’ında kalıyor.

KÖKELDAŞ (Sütkardeş)MEDRESESİ
Taşkent’in tarihi yapılarıyla ünlü bölümünde, Çorsu Pazarı’nın hemen yanında yer
alan Kökeldaş Medresesi, 1570 yılında inşa edilmiş bir ara müze olarak da hizmet etmiş şehrin
önemli yapılarından biridir. 19. Yüzyıla kadar şehirdeki tüm medreseler Kokand Hanları’nın
kalesi olarak hizmet vermiş olup insanların infaz edildiği, çok sayıda işkencenin yaşandığı
yerler haline gelmiş. Günümüzde bir dizi restoreden geçen medrese, öğrencileri eğitimine ve
Cuma namazlarının cemaatle birlikte kılınması gibi eylemlere ev sahipliği yapıyor. 16. yüzyılın
ortasında Kökeldaş adlı vezir tarafından yaptırılan dört medreseden biri.
Sovyet döneminde depo ve daha sonra müze olarak kullanıldıktan sonra, medrese yeniden dini
rolünü oynamaya başlamıştır. Yatılı, her türlü iaşe sağlanıyor öğrencilere. Mezun olanlar
mescitlere imam oluyor veya yükseköğretim için ilahiyata gidiyorlarmış. Öğrencilerden yıllık
1000 $ alınıyormuş. Medresenin geniş avlusu çiçek bahçesi şeklinde. Medrese içindeki avluya
açılan 38 tane talebe hücresi bulunmaktadır burada 2000 kadar öğrencinin eğitimi alması
sağlanıyormuş. Bazı odalar belli derslerin dersliği olarak tanzim edilmiş. Biz ziyaret ettiğimiz
sırada medreseye öğrenci kabulü için sınav yapılıyordu.

HOCA AHRAR VELİ CAMİSİ (Cuma Cami)

Eski Taşkent bölgesinde yapılan bu cami Özbekistan'ın en büyük üçüncü camisi ve Taşkent'teki
157 caminin en büyüğüdür. Cuma Cami meşhur Hoca Ahrar (1404-1490) tarafından Cuma
Cami ve Hoca Ahrar Medresesi olarak yaptırılmış. Minaresi bulunmayan caminin balıksırtı
görünümlü kubbeleri var. Sovyetler zamanında medresenin tuğlaları caminin restorasyonunda
kullanılmış. Restorasyonlar sonrası orijinalliğini kaybetmiş ve günümüzde medresesi yok.

Cuma namazları 15. yüzyıldan kalma Cuma Mescidi yakınındaki meydanda kılınmaktadır. Bu
Cuma Mescidi meşhur Hoca Ahrar (1404-1490) tarafından yaptırılmıştır.

Burası önceleri şehrin merkezi olarak idamlar burada halkın gözü önünde yapılırmış. Rusların
Bolşevik devriminden önce zina eden sadakatsiz kadınlar burada taşa tutulur ve sonra cesetleri
medresenin 20 metre yükseklikteki minaresinden aşağı atılırmış.
Ubeydullah Ahrâr, Altın Silsile’nin 18’inci halkası, Türkistan’ın büyük velilerinden Nakşibendî
şeyhi olup tam adı Nâsırüddîn Ubeydullāh b. Mahmûd eş-Şâşî es-Semerkandî (ö. 895/1490)’dir.
İrşad faaliyeti yanında ziraat ve ticaretle meşgul oluyordu. Mâverâünnehir’in Semerkant,
Buhara, Taşkent, Karşı gibi şehirlerinde çok sayıda dükkân, bahçe, köy, mezraa ve sulama
kanalı satın aldı; bunların bir kısmını cami, medrese ve tekkelere vakfetti. 895’te (1490)
Semerkant’ta vefat etti ve burada defnedildi. Geride birçok vakıf eseri ve mürid bırakmıştır.
Halkı sultanların zulmünden korumak için sultanlarla iyi ilişkiler kurmuş, savaşın eşiğine gelen
yöneticileri barıştırarak halkı katliamlardan korumuş, bir hükümdarın yanında bulunup onun
dine aykırı davranışlarını ve zulümlerini engellemenin, bir mazlumun gönlünü hoş etmenin
nâfile ibadetlerden daha üstün sayıldığını söylemiş. Ayrıca çalışıp kazanmaya önem verir,
kimseden hediye kabul etmezdi. Vahdet-i vücûd düşüncesini benimseyen Ubeydullah Ahrâr’ın
sohbetlerinde Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin eserlerinden nakiller yaptığı belirtilir.
EMİR TEMUR MEYDANI
Emir Timur, Özbekistan için önemli ve sevilen bir lider. Timur (Özbekçe Temur) demir
anlamına gelmektedir. Emir de komutan demektir. EMİR TEMUR, hiçbir savaşında yenilmediği
gibi bir Osmanlı padişahını tutsak etmiş tek kişidir.1402 yılında Yıldırım Bayezid’e karşı
Ankara savaşı galibiyetiyle tarih kitaplarımıza da geçmiştir. Anadolu’da yaptığı zulmü ile
meşhurdur. Genç yaşta ayağına ok isabet ettiği için sakat kalmış düşmanları onu aşağılamak
için kendisine Moğolca topal anlamına gelen “lenk” lakabını taktığından Timurlenk olarak
anılmıştır. Özbekistan’da bu hitaba herkes kızmaktadır.

Emir Timur Meydanı’nda, Timur’un bronz bir at üzerinde oldukça ihtişamlı bir heykeli yer
alıyor. Bronz heykelin altında Timur’un ünlü sözü “Güç Adalettedir” 4 dilde yazmaktadır.
Meydanda 1966 depreminde ayakta kalabilmiş nadir binaları, 19. Yüzyılda yapılmış hukuk
fakültesi ve 1947 yılında yapılmış Taşkent’in sembolü saat kulesini görebilirsiniz.
Önceleri askeri geçitlerin yapıldığı bu meydana sırayla eski valinin heykeli, Bolşevik
ihtilalinden sonra Lenin’in büstü, sonra Stalin, Marx ve en son olarak Amir Timur’un heykeli
dikilmiş.

BAĞIMSIZLIK MEYDANI
Yeni adı ile MUSTAKİLLİK eski adı ile
LENİN MEYDANI 12 hektarlık bir alanı
kaplayan şehir merkezindeki meydanı
olup 1991 yılında bağımsızlık sonrası
Mustakillik Meydanı adını almıştır.
Havuzlarla süslü alanın ortasında
bulunan Lenin heykeli de bu tarihte
Bağımsızlık anıtı ile değiştirilmiştir. 1 Eylül bağımsızlık günü kutlamaları her yıl bu meydanda
yapılır. Eski Sovyetler Birliğindeki en büyük şehir meydanı olup kamu binaları ve fıskiyeler
bulunmaktaydı. Kaufman burada büyük bir Ortodoks Kilisesi ve Çan Kulesi inşa ettirmişti. Bu
katedral l930'un başlarında yıkılmış ve Kızıl meydana dönüşmüştür. l974'e burada yapılan
Lenin heykeli 30 metre yüksekliğinde olup dünyadaki en büyük Lenin heykeli idi. Heykel
l992'e kaldırılmıştır ve meydan artık Müstakillik Meydanı adını almıştır.
Dünya Savaşı sırasında, Ruslar ve Ukraynalılardan sonra en çok kaybı veren Özbekler, parkın
bir diğer köşesinde sönmeden yanan ateşe bakan üzgün kadın heykeli ile bu kayıplarını
anmaktadır. Meydanı çevreleyen binalar hükumet binaları ve bakanlıklardır. Bağımsızlık
Meydanı, geniş alanları ve heykelleriyle, Özbekistan’ın Sovyetler Birliği’nden ayrılışını
simgeleyen önemli bir meydan.
Alan içinde, yürüme ve bisiklet parkurları da bulunuyor.
 Havuzları süsleyen 16 kolonluk takın üstünde bulunan kuşlar leyleğe benziyor ama halk
bu kuşlara HÜMA (CENNET) KUŞU diyor. Bunlar çok yüksekten uçabiliyor ve Özbek
Halkınca bolluk, bereket ve mutluluğu getirdiği düşünülüyormuş. Bu nedenle leylekler de çok
seviliyor. Üzerinde Özbek haritası bulunan dünya anıtı dibinde KUCAĞINDA BEBEK TUTAN
MUTLU KADIN HEYKELİ ise Ana Vatan’ı sembolize etmektedir.

PRENS ROMANOV SARAYI

Grandük N. K. Romanov'un (1850-1917) Sarayı: Bu zat, Çar II. Nikola 'nın kuzeni olup 188l'e
Taşkent'e Dansçı bir kızı sevdiği için unutsun diye ailesi tarafından 1881’de Taşkent’e sürgün
edilmiş. (Rivayet odur ki Romanov burada o dansçı ile evlenmiş). Kendisi burada görkemli bir
konak inşa ettirmiştir.
Prens Romanov, kaldığı sürede Taşkentliler arasında çok popüler oldu. Şehirde ilk pastane ve
ilk sinemanın açılmasına neden oldu. Bozkırda sulama kanalları yaptırdı. Şehirde geçirdiği
yılların ardından öldüğünde ise, şehre miras antika ve eşsiz bir kitap koleksiyonu bıraktı.
Sovyet döneminde bu konak, burjuvanın nasıl yaşadıklarının halka göstermeyi amaçlayan bir
Müzeye dönüştürülmüş.
1935’de Genç Piyonerler sarayı olmuş, 1980’de ise yeniden Müzeye dönüştürülmüştür.
Müstakillikten sonra müze bir kere daha kapanmış, yerini Dışişleri Bakanlığı almıştır.
Bugün Konuk evi olarak kullanılmaktadır.
Prens için yapılan saray, bölgeye nazaran farklı tarzda mimarisiyle ilgi çekiyor.
Prensin başarılı bir avcı olması nedeniyle bahçesini pek çok geyik heykelinin süslediği sarayı
gezemeden yanından geçip gittik.
EMİR TİMUR MÜZESİ

Müze, Emir Timur’un doğumunun 660. yılında gerçekleşen müze açılışı 1996 yılında yapılmış.
Şehrin en önemli müzelerinden biri.
Müzede Emir Timur dönemine ait belgeler, haritalar ve tarihi eserler sergileniyor. Beş binin
üzerinde eserin sergilendiği müzede, Emir Timur’un iktidara gelişinden tutunda o dönemin
diplomatik, ticari, peyzaj, bilim ve eğitim konularındaki tüm gelişmeler hakkında detaylı
bilgilenme, bölge kültürüne ait eserler var.

TELEVİZYON KULESİ
(TELEMİNOR)
İnşaatı 1981 yılında tamamlanan
televizyon kulesi, Orta Asya’nın en
yüksek yapısıdır. 375 metre
yüksekliğindeki kule, 9
büyüklüğünde depreme dayanacak
şekilde inşa edilmiş. Televizyon,
radyo, telefon iletişimi, meteoroloji
istasyonu, restoran ve seyir terası
olarak kullanılıyor. Giriş ücretli ve
programda olmadığı için uzaktan
seyredebildik sadece.

MİNOR (MİNARE) CAMİİ

Birkaç yıl önce inşası tamamlanan ve hizmete açılan Minor Camisi, sadece beyaz mermer
kullanılarak yapılmış. Bu nedenle Beyaz
Cami de diyorlar. Şehrin Minor
Mahallesi’nde su kanalının yanında çok
büyük bir alanın ortasına yapılan
caminin önünde ortası havuzlu geniş bir
bahçesi ve çok geniş bir otopark alanı da
var. Camide yatsı namazı için cemaat
dağılırken gezi ekibi ile birlikte ziyaret
ettik. Ailece gelenler de bulunuyordu.
Hatta hal ve hatırımızı sorup bizi
ailemizle evine davet edenler de oldu. İmamın kuran kıraatini ve dua edişini dinledik. İki kez
dua edişi ve iki kez fatiha verdirmesi dikkat çekici idi. Gündüz serbest zamanda da Cuma
namazını kılmaya buraya gelmiştik. Genç cemaati camiyi bahçesi dâhil doldurmuş olduğundan
ancak izdiham ile ve güneş altında namaz kılabildik.

ANHOR SU KANALLARI
Anhor Su Kanalı, mevsim ne olursa olsun,
kıyılarında gezinebileceğiniz güzel bir sulama
kanalıdır.
Minor Camii’nin inşasıyla yenilenme fırsatı bulan
kanal boyunca banklarda dinlenebilir, sakin bir
yürüyüş yapabilirsiniz.
Şehri sulayan kanallardan birinin yanında
bulunan parkta 1966 depreminin 10. Yılı anısına
yaptırılan “Cesaret Anıtı” görülebilir. Anıtta
ailesini korumaya çalışan bir Özbek erkeğinin
önünde ikiye bölünmüş mermer bir blok üzerine yerleştirilmiş deprem anında durmuş bir saat
yer almaktadır. Ayrıca heykeli çevreleyen panolarda deprem sonrası yeni Taşkent’in kuruluşu
ve depremin izlerini silme çabaları görülebilmektedir.

BROADWAY CADDESİ

Emir Timur Meydanı ile Mustakillik Meydanı arasındaki

Sayilgoh Caddesi, burada bulunan Broadway isimli bir bar
nedeniyle halk arasında Broadway Caddesi olarak anılıyor.

Taşkent’te lüks mağaza, bar, kafeterya ve gece kulüplerinin

yer aldığı bu sokakta çok sayıda ressam eserlerini sergiliyor
ve isterseniz kısa sürede karakalem portrenizi de yapıyorlar.
Onun için Ressamlar Sokağı da deniliyor. Sokağın iki yanı
ağaçlarla çevrili. Yalnızca yayaya açık bu Broadway’de
gezerken Özbekistan şehirlerinin tanıtımı etkinliğine denk
geldik.

Her şehir bizi kendi standına davet ettiler Türk olduğumuzu görünce de özel ilgi gösterdi ve
ikramlarda bulundular.

Huş Kelipsiz diye karşılandık ve Yolunuz ak bolsin diye uğurlandık.

TAŞKENT METROSU
1966 deprem sonrası şehirde Orta Asya’nın ilk metro sistemi yapılmıştır. 1977 yılında çalışmaya
başlayan bu metro sistemi 2011 yılında Kazakistan’ın Almatı şehrinde açılan metro hattına
kadar Orta Asya’da ki tek metro sistemi olarak kalmıştır. 38 kilometrelik bu metro sisteminin
her istasyonu Özbek sanatçılar tarafından değişik bir tarzda dekore edilmiştir. Bu istasyonlar…
içinde en ünlüsü bir uzay yolculuğunu anlatan KOZMONAVTOV İSTASYONUdur.
ALİ ŞİR NEVAİ TİYATROSU
Her ne kadar burada Türkçe değil Özbekçe deniyor olsa da, Farsça’ya karşı Türkçeyi yazın dili
olarak benimsemiş önemli şair Ali Şir Nevai onuruna 1947 yılında, Lenin’in mozolesini ve
Moskova metrosunu da tasarlayan ünlü mimar Suşev tarafından yapılan tiyatro görülmeye
değer binalardan bir diğeri.

FORUMLAR SARAYI
2009 yılında uluslararası etkinlik ve organizasyonlar için yapılmış Amir Temur meydanının en
etkileyici binasıdır. 10 bin metre karelik bir alanın üzerinde kolonların taşıdığı 47 metrelik
kubbe büyük bir leylek heykeli ile biter
 BUHARA
Müslümanların ”Fahire” yani kıymetli dedikleri
doğunun "Kubbet-ül İslam (İslam'ın kubbeleri)" ’ı
olarak kabul edilen Buhara, Mekke/Medine ve
Bağdat’tan sonra özellikle İslam dininin yayıldığı 8.
yy da 3. Büyük merkez olarak kabul ediliyor.
Buhara, Türk-İslam medeniyetinde oldukça önemli
bir yere sahip. Mâverâünnehir’de tarihî bir şehir
olup Zerefşân ırmağının aşağı havzasındaki büyük
vahada yer alır. Buhara tarihi boyunca genişlemiş
veya küçülmüş fakat yerini değiştirmemiş.

Buhara adı ilk defa Pu-ha şeklinde 630 yılı civarında

Çinli seyyah Hüang-Tsang tarafından kullanılır.
Şehrin adının eski paralar üzerinde geçmesinden Buhara adının çok daha önceleri
kullanılmakta olduğu sonucuna varılabilir. Sanskritçe vihara kelimesinin Türkçe’deki şekli
buhardan türemiş olması da mümkündür.
1785 yılı ile 1920 arasında şehre girmek tüccarlar dışında tüm yabancılara yasak olduğu için
“Yasak Şehir” adıyla anılmıştır. Buhara Emirlerinin 17.yüzyıldan itibaren dünya ile ilişkilerini
kestikleri söyleniyor. Gizlice girmeyi başaranlar ise, çok iyi Türkçe ve Farsça bilip, molla
kılığında bölgeyi ziyaret eden seyyahlardır. Bölgeyi ziyaret eden seyyahlardan birçoğunun
öldürüldüğü söyleniyor. İpek Yolu aracılığı ile buradan geçen Müslüman tüccarlar haricinde
kimse buraya giremiyormuş. Buraya gelecek ordular, çölü geçme yollarını ve su kaynaklarını
bilmedikleri takdirde, buraya ulaşmaları mümkün değildir. Bu nedenle de, ister seyyah, ister
gezgin, ister elçi kim olursa olsun, bu bilgileri dışarı çıkarmamaları için öldürülmüşlerdir. Rus
sefir geldiğinde, onun bu bilgilere sızmasını engellemek için şehrin en uzak yerlerinde
konaklattıkları söylenmektedir. Şehrin bu döneme ait anıları arasında idam edilerek öldürülen
iki İngiliz dikkat çekmektedir. İngiltere kraliçesi Victoria’nın temsilcisi olarak buraya gelen
Teğmen Stocdart: yanında getirdiği hediyeleri Hindistan valisi adına Emire takdim edince,
Emir Nasrullah Han, bunu kendisine hakaret sayar ve kendisini hapsettirir. Daha sonra onu
kurtarmak için gelen İngiliz elçi de hapsedilir ve ardından ikiside idam edilerek öldürülür.
İpek Yolunun en önemli şehirlerinden Buhara, Özbekistan’ın 5. Büyük şehridir ve nüfusu
yaklaşık 300.000 dir. Şehrin denizden yüksekliği 220 metredir. Kara ikliminin tesiri altında olup
kışlar soğuk (ocak ortalaması -0,6 °C), yazlar çok sıcaktır (temmuz ortalaması 29,5 °C). Yıllık
yağış tutarı ortalama 135 mm. kadardır. Şehirde farlı kültür ve dönemlere ait tam 997 adet tarihi
yapı bulunmaktadır. 1993 yılından beri Unesco dünya mirası listesinde yer almaktadır.
Buhara, Türkiye’de Malatya ve İzmir ile kardeş şehirdir.
Arkeolojik kazılar şehrin eski bölgelerini yaklaşık 20 metre kazmış, çeşitli konutlar ve sur
kalıntıları ortaya çıkarılmıştır. Şehrin ortalama 2500 yıl önce kurulduğu bu kazılarda ortaya
çıkmıştır. Tarih boyunca önemli ticaret ve kültür merkezi olmuştur. Bu yüzden defalarca yıkılıp
yağmalanmıştır. Büyük İskender ve Cengiz Han da şehri ele geçirmiştir. Buhara’nın tarihi
müslümanların bu bölgeye gelmeleriyle aydınlanmaya başlar. Muâviye’nin Horasan Valisi
Ubeydullah b. Ziyâd tarafından fethedilmiştir. Emir Timur şehrin yeniden imarına ve bir kültür
başkenti olması için çok çaba harcamıştır.
Buhara’nın 12. yüzyılda, Karahanlılar döneminde kültürel açıdan altın çağını yaşadığı
bilinmektedir. Bu dönemde halkın refahının en üst düzey olduğu hatta evlerin olduğu bölgede
yer altından birbirine bağlı yüzlerce su havuzunun yapıldığı, bu havuzlar sayesinde de şehrin
çöl sıcağından korunduğundan bahsedilir. 1889 yılında bölgeden geçen demir yolunun bile
şehre yaklaşmasına izin verilmemiş olduğu için bugün tren garı şehrin tam 12 kilometre
dışındadır. Buhara 2020 yılı İslam Dünyası kültür Başkenti ilan edilmiş durumda.
1785-1920 yılları arasında Cengiz Han soyundan gelmedikleri için Han unvanını alamayıp
kendilerine Emir unvanını uygun gören Moğol kökenli Mangıt hanedanlığı şehri ve bölgeyi
Buhara Emirliği adı altında yönetmiştir.
1920 yılında Ruslar şehri ele geçirdikten sonra Buhara Halk Cumhuriyeti kurulur.
1924 yılında bu cumhuriyet Özbek Sovyet Sosyalist Cumhuriyetine bağlanır. Kaşgarlı
Mahmut’un yazdığı Divân-ı Lügat-it Türk‘te Buhara halkının sosyal alışkanlıklarının diğer
şehirler tarafından örnek alındığından bahsedilir.
Şehir, modern tıbbın temel taşlarını koyan, tıp, fizik ve felsefe gibi alanlarda çok sayıda kitap
yazan ve Batı'da "Avicenna" olarak tanınan İbn-i Sina'nın doğup büyüdüğü yer olması
hasebiyle Batılı turistlerin de oldukça ilgisini çekiyor. Buhara, İbn-i Sina'nın yanı sıra en önemli
İslam alimlerinden İmam Buhari'nin yetiştiği topraklara da ev sahipliği yapıyor. İbni Sina ve El
Buhari bu şehirde yetişmiştir. Buhara büyük bir kültür merkezi olarak kaldı. Sâmânîler’den
önce şehirden başta İmam Muhammed b. İsmâil el-Buhârî olmak üzere pek çok âlim çıkmıştı.
Sâmânîler devrinde burada önemli bir saray kütüphanesi vardı. Bu kütüphaneden istifade eden
önemli kişilerden biri İbn Sînâ’dır.

Marco Polo’nun Buhara ile ilgili yazdığı övgü dolu satırlar çok ilgi çekmiş ve entelektüel
seyyahları ve sanatçıları şehre yönlendirmiştir.
Buhara ismiyle bilinen halılar İran halısı olup bu şehirle ilgisi yoktur.
Buhara’nın bütün tarlalarında su çıktığını ve bundan dolayı çınar, ceviz gibi ağaçların
yetişmediğini, burada yetişen meyvelerin Mâverâünnehir’in en iyi ve en tatlı meyveleri. İnşaat
malzemelerinin büyük çoğunluğunun ahşap olması Buhara’nın yangınlarda harap olması
sonucunu doğurmuştur. Bunun için şehir defalarca yeniden inşa edilmiştir.
Bugün Buhara’da mevcut başlıca eserler şunlardır: 10.yy.dan kalma İsmâil b. Ahmed es-
Sâmânî’nin türbesi, Mugak Attari Camii, Seyfeddin Bâharzî Türbesi, 1119’da yapılan
Namazgâh Camii, 14. yüzyıl sonundan kalma Çeşme-i Eyyûb’un yerindeki türbe, Uluğ Bey
Medresesi, 12. yüzyıldan kalma 45,30 m. yüksekliğinde Kalan Minaresi, 16. yüzyılda inşa edilen
Kalan Mescidi, 1535 de yapılan Mîr Arab Medresesi…
ALTIN SİLSİLE ZİYARETLERİ

24.08.2019 Cumartesi …Hotel de sabah kahvaltısı sonrası Taşkent Havaalanı iç hatlar

terminalinden Buhara’ya geçtik. Rehberimiz bizi karşıladıktan sonra her dervişin rüyası olan
altın silsile üstatlarının Buhara’ya 5-10 km mesafelerle ve birbirine de yakın olan Hâcegân
Silsilesi veya Silsile-i Aliyye ziyaretgâhlarını ziyarete başladık.

BUHARA'NIN YEDİ PİRİ

Abdülhalık Gucdevani; Orta Asya sûfîliğinin gelişmesinde büyük rol oynayan Hâcegân
silsilesinin kurucusudur. Buhara'ya yaklaşık 30 km. uzaklıktaki Gucdüvân köyünde doğdu.
Yine burada 1179 da vefat etti. İlim öğrenmek için beş yaşında iken Buhara'ya gönderildi.
Gucdüvân kasabasında türbesi bulunur

Ârif-i Rivegerî; Peygamberimizin yolunu insanlara öğreten büyük âlim ve velidir. Hâcegân
silsilesinin onuncusudur. Medrese tahsili görüp, zahirî ilimlerde büyük gayret ve çalışma
gösterirdi. Hocası kendisini çok sever ve takdîr ederdi. Pek çok talebenin hidâyete ve evliyâlık
makamlarında yüksek derecelere kavuşmalarına vesile oldu. Onun gayretine karşılık kendisine
büyük makamlar ihsan edildi. 606 (m. 1209) senesinde Rîvgir'de vefât etti.

Mahmud İncirfagnevî, Hâcegân silsilesinin yani insanları Hakka davet eden, onlara doğru yolu
gösterip, hakiki saadete kavuşturan ve kendilerine Silsile-i aliyye denilen büyük âlim ve
velilerin on birincisidir. Buhara'nın Fagne köyünde doğdu ve nahiyesinde yerleşti. 1315 (H. 715)
senesinde vefat etti. Mimarlık ile geçinirdi. Maddi ve manevi ilimlerde zamanının en büyük
âlimlerinden oldu.

Ali Ramitenî, Buhârâ'ya on beş kilometre olan Râmiten köyünde doğdu. Râmiten'de ilim
tahsiline başladı. Çok kısa zamanda ilim yolunda mertebeler kat etti. Manevi ve maddi
ilimlerde kemâle erdi. Böylece zamanın en büyük âlimlerinden, yol göstericilerinden oldu.
Helâl lokma kazanmak için dokumacılık yapardı. 721 veya 728 (m. 1328)'de yüz otuz yaşında
Harezm şehrinde vefat etti
Muhammed Baba Semmasî, Silsile-i aliyye âlimlerinin on üçüncüsüdür. Semmâs köyünde
doğdu ve 1354 (H. 755)'de orada vefat etti. Tasavvuf ilmini âlim Ali Râmitani'den öğrendi.
Onun derslerinde ve sohbetlerinde yetişip, tasavvufta yüksek dereceye ulaştı.

Seyyid Emîr Külal, Hâcegân silsilesinin yani insanları Hakka davet eden, doğru yolu
göstererek saadete kavuşturan ve kendilerine Silsile-i âliyye denilen büyük âlim ve velilerin on
dördüncüsüdür. İnsanların İslam ahlakı ile ahlaklanmasını, kalbin ve ruhun kötü huylardan
kurtulmasını, Allah rızası için güzel iş ve ibadet yapmayı sağlayan ve bu iş için lazım olan
bilgileri öğreten tasavvuf ilminde çok talebe yetiştirdi

BAHAUDDIN ŞAH-I NAKŞIBEND, Silsile-i aliyye denilen tasavvuf âlim ve velilerinin on

beşincisidir. İsmi Muhammed bin Muhammed'dir. Behâeddin ve Şâh-ı Nakşibend lakapları
vardır, Allah Teâlâ'nın sevgisini kalplere nakşettiği için Nakşibend denilmiştir. 1318 (H. 718)
senesinde Buhara'ya beş kilometre mesafede bulunan Kasr-ı ârifân'da doğdu. 1389 (H. 791)
senesinde burada vefat etti. İslâm âlimlerinin en meşhurlarından olup, tasavvufda en yüksek
derecelere ulaştı. Zamanında ve kendinden sonraki asırlarda, onun sebebi ile pek çok kimse
hidayete kavuştu. Bahâeddin Nakşibend hayatını Buhara ve civarında geçirdi. Ölümünden
sonra defnedildiği doğum yeri Kasrıârifân’daki Bahâeddin Türbesi ziyaretgâh oldu. 16.yüzyılın
önemli ilahiyatçısı, sufi aynı zamanda Emir Temur’un manevi öğretmeni BAHAUDDIN ŞAH-I
NAKŞIBEND(Nakşibendi tarikatı kurucusu) ve annesi BİBİ HATUN da yaşadığı kasaba olan
Kasrıârifân’da gömülmüştür.

Külliyeyi ziyaret ettiğimizde Bahaeddin Nakşibendi nin türbesi

başında at kuyruğu ve beyaz kumaş asılı bir direk ve bu direkte
altın silsileden olduğunu gösteren alem var. Atın kuyruğu
dervişliği ifade etmekte, beyaz kumaş ise o kişinin doğal hayatını
yaşadığını anlatmaktadır. Kumaşın üstünde bulunan nar motifi ise
bu zatın İslam dininin sultanlarından biri olduğunu
göstermektedir. Malum meyvelerin arasında sadece narın tacı
bulunmakta ve meyvelerin sultanı kabul edilmektedir.

Kompleksin arka kısmın da geniş bir mezarlık bulunmaktadır,

ancak ilginç olan burada cenazeleri gömülme şekli ve mezarlar
farklılık arz etmektedir. Buhara çölün ortasın da yer aldığından ve
toprak bir miktar kazılınca tuzlu su çıktığından bu
nedenle toprağa gömülmüyor, onun yerine cenazeyi
toprak üstüne yerleştirip, cenazenin üstünde boşluk
kalacak şekilde toprakla örtüp en üstüne kerpiç tuğla ile
kapatılıyormuş.

Komplekste bir de tasavvuf hakkında kitap ve yazılı

kaynaklar bulunan müze vardır. Buraya ulaşım için
yapılan yol, kendisi de sufi bir disiplinden geçmiş olan
Turgut Özal’ın ziyareti için Türkiye’nin katkısıyla
yaptırılmıştır. Timurlular devrinde (1370-1500) Buhara
bölgenin siyasî hayatında önemli rol oynamamış ama
Bahâeddin Nakşibend (ö. 791/1389) tarafından kurulan
Nakşibendiyye tarikatının ortaya çıkması çok önemlidir. Nakşibendiyye tarikatı Orta Asya’nın
siyasî hayatında önemli rol oynadı.

Tasavvuf anlayışları Anadolu’da da etkili olmuş ABDÜLHALIK GÜCDEVANİ, ARİFİ

RİVEGERİ, MAHMUD’İ İNCİR FAGNEVİ, HACE ALİ RAMİTENİ, MUHAMMED BABA
SEMMASİ TÜRBE ve KÜLLİYELERİNİ de ziyaret ettik. Bu ziyaretgâhlar birer külliye şeklinde
yeniden imar ediliyorlar ve hemen hemen birbirinin aynı yapılmışlar. Birçoğunun inşası kısmen
de olsa devam ediyor. Tamamen yenilenmişler. Tümünün geniş bahçeleri, çeşmeleri, mescidi,
türbesi, mezarlıkları, minaresi, altın silsileden olduğunu gösteren alemin asıldığı bayrak
direkleri, bazılarında ise fazladan medresesi, müzesi, banyoları ve imaretleri var.

Ziyaretgâhlara halkın gösterdiği yüksek ilgi ve saygıyı da söylemek gerek. Türklere gösterilen
ilginin derecesini de ancak gidenler anlayabilir. Bize gösterilen ilginin karşılığını vermek ve biz
de yakınlık göstermek istediğimiz için ziyarete gelen gelin güveyiyi tebrik edip takılar taktık.
Gelin güveyinin çevresinde 5-10 kişi ile bu türbelere getirilme geleneği olduğu aşikâr çünkü her
gittiğimiz ziyaretgâhta bunlarla karşılaştık. Geldiklerinde ziyaretten önce orada hazır bulunan
hocaya başvuruyorlar (hocaların dışındakilerin kuran okumamasını tembihleyen levha bile
gördük!), hoca da topluluğa oturtup az miktarda kuran okuyor ve ardından dua ediyor. Onlar
da karşılık olarak minderinin altına bahşiş para bırakıyorlar. Dini hayatın bile hala
yönlendirmeler ve geleneklerle yürütüldüğü gibi ziyaretgâhların turistik olarak hazırlandığı
toplumsal işlevlerinin olmadığı açık. Ardından Buhara’daki Rangrez Otele yerleştik.

NADİR DİVANBEY MEDRESE ve TEKKESİ

Leb-i Havuz’un batısında halen tamirata alındığı için kapalı olan Nadir Divan-Bey
Tekkesi(Özbekler hankah diyorlar) doğusunda ise kervansaray olarak yapılıp sonra medreseye
çevrilen şimdi ise turistik tesis olarak kullanılan Nadir Divan-Bey Medresesi
bulunmaktadır.1619-1620 yılları arasında yapılmışlardır. Nadir Divan Bey Medresesi (
Madrassah Nodir- Divanbegi ) kervansaray olarak inşa edilmiş ama dönemin Buhara emiri
görmeye geldiğinde “ne güzel bir medrese yapmışsınız” dediği için sonradan medreseye
çevrilmiştir.
Medresenin taç kapısı ve iç dekorasyonunda İslam’da pek alışık olunmayan şekilde, kuşlar,
hayvanlar, insan imgeleri ve güneş kullanılmıştır. Özbekistan sembollerinden olan Efsanevi
hüma kuşları ile de bolluk ve bereket betimlenmiştir. Nadir Divan Bey Medresesi'nin giriş
kapısında hayvan ve güneş figürlerinin yanı sıra Kur'an-ı Kerim'den ayetlere yer verildiği
görülüyor.
Rivayetlere göre, Vezir Nadir Divan Bey 1619-
1620'de buraya bir kervansaray yaptırıyor. Daha
sonra Nadir Divan Bey, kervansarayın yapımı
tamamlanınca bu güzel eseri göstermek için
Han'ı davet ediyor. Han'ın eseri görünce
medreseye benzetmesi üzerine vezir, ustalara
süslemelerin medrese süslemelerine benzetilmesi
talimatı veriyor.
Medrese bahçesi bugün müzikli lüks restoran
olarak kullanılıyor. Özbek mutfağının
lezzetlerinin tadına bakarken, bir yandan da Özbek dansçı kızları izlenebilir ve şarkılarını
dinleyebilirsiniz. Ama bizi içeri görmek için bile almadılar. Medresenin içindeki hücrelerde ise
günümüzde hediyelik eşya sergileniyor.
Nadir Divan Bey Hanakası ( Nadir Divan Beghi Khanaka ); Nadir Divan Bey Medresesinin
karşısında, havuzun batısında yer almakta olup yaptırılmış tekke, hankah, dergah binasıdır.
Medreseden önce yaptırılan, uzun yıllar dini ve kültürel bir merkez olarak hizmet veren bina
kubbeli ve kare tarzı bir yapıya sahiptir. Sovyet dönemine kadar da faaliyetine devam etmiştir.

NASREDDİN HOCA ANITI

Nasrettin Hoca’nın sadece Türklere ait olmadığı açıkça belli
Nadir Divan Bey Medresesi önünde, Leb-i Havuz ile
arasındaki parkta Nasreddin Hoca’nın (Türkiye
Akşehir’dekinin aksine) eşek üstünde düz oturduğu bir
heykeli var. Hace Nasreddin denilse de bizimkisi ile aynı
olduğu anlaşılmaktadır. Özbekler onun Özbek olduğunu
iddia ediyorlar. Leb-i Havuz'un çevresinde gezinirken,
binaların iç ve dış cephesinde modernizmin etkisinden uzak,
Orta Asya kültürüne ait kullanılan motifler de şehrin tarihi
dokusunu korumasına katkı sağlamış.

LEB-İ HAVUZ
Şehrin merkezinde yer alan Leb-i Havuz, Buhara'da görülmesi gereken en önemli yerlerin
başında geliyor. Leb-i Havuz olarak bilinen yer tarih boyunca kervanların en önemli uğrak
yerlerinden olmuş. Havuzun etrafı kafeterya ve restoran olarak kullanılmaktadır. Havuz başı
bina lokanta olarak kullanılıyor. Tarihi eserlerin ortasında kalan bu havuz sadece havuz
olmaktan çıkmış, turistlerin ve Buharalıların en önemli buluşma ve dinlenme yeri olmuştur.
Leb-i Havuz etrafında turistlerin ilgisini çekebilecek oldukça güzel restoranlar ve rengarenk
yöresel hediyelik eşyaların satıldığı dükkanlar bulunuyor. Öğle yemeğini halkın arasına karışıp
masa bulmak için uzun süre beklediğimiz Leb-i Havuz çevresinde şaşlık yiyerek geçirdik.
Şehrin içinde birbiriyle bağlantılı olduğu bilinen, içme suyu, sulama, serinletme amaçlı
kullanılan 114 tane havuz olduğu söylenmektedir. Rusların şehri ele geçirmesi ile sağlıksız
olduğu ve hastalık yaydığı iddiasıyla birçok havuz doldurulmuş, yok edilmiş ve kapatılmıştır.
Lebi Havuz bunlardan sadece birisidir. Buradan batı istikametine gidince yanlışlıkla eski şehir
içinde kaybolmuştuk Bu sırada başka havuzların da restore edilmediği halleri ile yerinde
durduğunu gördük.

Leb-i Havuz kanalları: dikdörtgen şeklinde, batı-doğu yönünde 36 ve 46 metre uzanan

kanallardır. Kıyıları sarı kireçtaşı bloklarla yapılmıştır.
KÖKELDAŞ MEDRESESİ

Leb-i Havuz’un kuzeyinde Orta Asya’daki en önemli İslami eğitimin merkezlerinden, 16.
yüzyıldan kalma, sütkardeşi anlamına gelen o zamanlarda hüküm sürmüş bir hanın sütkardeşi
ve aynı zamanda veziri olan Kulbaba Kökeldaş'ın yaptırdığı Kökeldaş Medresesi vardır.
Özbekistan'daki dört Kökeldaş Medresesi'nden biri olan medrese yine amacı dışında
kullanılıyor. Taşkent de de aynı isimli bir medreseyi gezmiştik. O hiç olmazsa medrese olarak
çalışıyordu. Medresenin boyutları 80 x 60 metredir. Şehirdeki en büyük medresedir.

ÇAR-MİNAR MEDRESESİ
Chor-Minor Tacik diline göre dört minare
demektir. Buhara şehrinin sıra dışı
medreselerinden birisidir. Mimarisi Hint
etkisi altındadır ve Haydarabad’da bulunan
bir yapının taklididir. Kare şeklindeki iki
katlı medrese girişinin üstü bile kubbe ile
taçlandırılmış, köşelerinde ise birbirinden
farklı dekorlardaki dört küçük minare
bulunmaktadır. Bu dört minaresinin
kuzeydeki ikisinin süslemesi aynı olmak
üzere üç ayrı çeşittir. Bahçesinde su havuzu
boş vaziyette durmaktadır. Geniş ve ağaçsız
bahçesi bu yapının eski medresenin sadece
girişi olduğunu gerisinin ise yıkılmış
olduğunu düşündürüyor.
Kulelerin dekor elemanları, dünyanın dört
dinini, İslam, Hristiyanlık, Musevilik ve
Budizm’in felsefi anlayışını yansıttığı
söylenmektedir. Kulelerin dekor
elemanlarında dünyanın dört dinin felsefi
anlayışını yansıttığı balık, haç, Budist dua sembollerini hem gündüz hem gece gitmemize
rağmen biz göremedik.
MOGAKİ ATTARİ CAMİİ ve MOH TAPINAĞI KALINTILARI
İslamiyet öncesi pagan “Moh Tapınağı ” yerine inşa edilmiş ve halen bahçesinde tapınak
kalıntıları durmaktadır. Magoki Attari Camii asimetrik dış cephesi, geometrik şekiller ve oyma
terra-cotta taşıyan bitki desenli fayanslar ile oldukça sıra dışıdır. Savaşlardan korunmak için
kuma gömüldüğü, toprağın derinliklerine battığı gibi türlü efsaneler anlatılmaktadır. 1930
yılındaki kazılarda ortaya çıkarılmıştır. Günümüzde HALI MÜZESİ olarak hizmet vermektedir.

KAPALI ÇARŞILAR
Buhara kentinde birçok kapalı çarşı ticaretin ana merkezi olarak yüzyıllar boyunca hizmet
etmiştir. Bunlardan günümüze ulaşmış ve gezebildiklerimiz şunlar: Toki-Sarrofon Kapalı
Çarşısı; leb-i Havuz’un hemen yanında yer almaktadır. Küçük dükkanların bulunduğu bir
çarşı. Toki-Zargaron Kapalı Çarşısı; ise Buhara’nın en büyük kapalı çarşısıdır. Zargaron adı,
zargar yani kuyumcu kelimesinden gelmektedir. Telpak Furushon Kapalı Çarşısı; Toki
Sarrofon’un biraz kuzeyinde yer alan altıgen kubbeli yapı bir yapıya sahip büyük bir
komplekstir. Şimdi hediyelik eşya satış dükkanları dolu, kopuz, bez bebek, def, şemsiye, çanta
v.b. el ürünü ve hediyelik eşya sattıkları birçok yerel işletme bulunmaktadır.

İSMAİL SAMANİ TÜRBESİ

İsmail Samani türbesi, Samanoğuları dönemine ait olup 958 yılında inşa edilmiştir. Plan,
malzeme ve süsleme bakımından oldukça önemli bir yere sahip olan yapı, hem Karahanlı
Dönemi, hem Büyük Selçuklu Dönemi hem de Anadolu Selçuklu Dönemi türbelerini menşeii
oluşturmaktadır. Bilindiği üzere günümüze ulaşabilmiş en erken tarihli türbe Abbasiler
dönemine ait olan 862 tarihli, sekizgen planlı Kubbetü’s Süleybiye, ikinci türbe ise İsmail
Samani Türbesi’dir.
10. yüzyıl Müslüman mimarisinin önemli başyapıtlarından görülmeye değer yerlerden biridir.
Dünyayı simgeleyen kubbe ile örtülü, istikrarı sembolize eden küp şeklindeki bina evreni temsil
eder. Girişteki kemerlerin üzerinde bulunan daireler güneş ve gezegenlerin betimlemesidir.
Orta Asya’nın pişmiş tuğladan yapılmış ilk yapısıdır. Cengiz Han ın işgali ile tüm tarihi yapıları
yıktırdığı halde bu yapıyı kumlarla kaplandığı için göremediğinden yıktıramadığı çok sonraları
keşfedildiği söyleniyor. Orta Asya'da inşa edilen ilk türbe özelliğini taşıyan, İsmail Samani
Türbesi, gerek yapım şekli gerekse kullanılan malzemelerden ötürü kendi sınıfındaki mimari
biçimin öncüsü olmuş. Yapıldığı dönem itibarıyla işçilik, plan ve süsleme açısından üstün bir
sanat değerine sahip. Buhara'da Samani Hükümdarı İsmail Samani için 9'uncu ve 10'uncu
yüzyılda yaptırılan türbede, babasının kabri de bulunuyor.

BOLO HAVUZ CAMİSİ

Camii Ark Kalesinin tam karşısındadır. Buhara Emiri Emir Şah Murat tarafından, 1712 yılında
eşinin ölümü üzerine ona olan sevgisini göstermek için saray camisi olarak yaptırılmış. Caminin
yapıya göre çok kısa minaresi Buharalı ünlü usta Shirin Muradov tarafından 1917 yılında
eklenmiştir. Cami ile ve Ark Kalesi’nin tam ortasında bulunan 18. yüzyıl yapımı havuz şehirde
günümüze ulaşabilmiş az sayıda havuzdan biridir. Namaz vakti dolu olduğu için girmeye çok
beklediğimiz gibi kadınların uzaklaştırılması nedeniyle de şaşırdık. Müslüman olmayanlardan
biletle ücret de alınıyormuş ama eşlerimizin tesettürlü olması ve Türk olmamızdan ücretsiz
ziyaret ettik. Hatta son safa sıkışıp vakit namazı bile kıldık. Dışardan son cemaat yerinde dev
gibi bir portalı ve 20 ahşap Özbek sütunu ile içi küçük , mavi çinileri ile çok güzel.
MUSEVİ MAHALLESİ
Leb-i Havuz’un güneyinde kanallar olan tarafında Musevi Mahallesi ve Buhara Sinagogu da
yer almaktadır. Sıcakta bunaldığımız ve yorulduğumuz için kapalı çarşıları gezmek daha güzel
gelmişti.

“MODARİ-HAN” VE “ABDULLAH-HAN” MEDRESELERİ

Samani türbesine çok yakın yerde Kosh Medresesi vardır. “Kosh” yani çifte anlamına gelen iki
medrese “Modari-han” ve “Abdullah-han” medreseleri bulunur. Binalar, dar sokak tarafında
birbirlerine karşı karşıya dururlar. Girişin üzerinde çini resimlerle yapılış tarihi olarak 1517
yazılıdır. Her iki binada da Orta Asya mimarisi hâkimdir. Abdullah-han medresesi, gök ışık
olarak bilinen ve 12 taraflı ışıklı tambur kubbe ile dikkat çeker. Girişin üzerinde çini resimlerle
yapılış tarihi olarak 1517 yazılıdır. Modari-han medresesi 974 ya da 1566 yılında inşa edilmiştir.
Medresenin ana cephesi muhteşemdir. Abdullah-han medresesi ise, 1558 veya 1590 yıllarında
inşa edilmiştir. Her iki medrese de olağanüstü Orta Asya mimari eseridir.

ARK KALESİ, SARAY ve MESCİDİ

Ark Kalesi’nin tarihinin 4. yüzyıla dayandığı tarihçiler tarafından söylenmektedir. Kale geçen
yüzyıllarda defalarca yıkılmış ve aynı yerde inşa edilmiş. Kale en eski devirlerden beri
bugünkü yerinde, yani Rîgistan denilen yerin doğusundaydı. İç kalenin biri doğusunda, biri
batısında iki kapısı vardı. Kalenin çevresi 1600 m., sahası 9 hektardı. 20 metre yükseklikte suni
bir tepe oluşturulmuştur. Yani duvar yükseklikleri 18 metreye ulaşır. Topraktan yapılma
kalenin ihtişamı görenleri kendine hayran bırakan cinsten…

Kale Buhara’nın en eski anıtı olup şehrin korunmasında kullanılmıştır. Kalenin ana kapısından
girdikten sonra eğimli yoldan yukarı çıkarken sağda ve solda mahkûmların kaldığı demir
parmaklıklı hücreler bulunuyor. Kaleye açma kapama köprülü olan bu kapıdan girilmektedir.

Ark Kalesinde: emirin saray kalıntıları, polis bölümü, ahırlar, giysi, halı, mutfak eşyaları,
hazine, tophane, hapishane, kuyum ve diğer atölyelerin olduğu eski yeni yapılar ve müzeye
çevrilmiş mescid görülebilir. Buhara Emirinin taht odası, tören ve festivaller için ayrılan oda,
güneydeki girişin hemen ardındadır. Burası ahşap sütunlar üzerine tuğla döşeli olarak inşa
edilmiştir. Uzun bahçede, Emir tahtı bulunur. Bu mermer taht: mermer sütunlar üzerinde,
boyalı, ahşap gölgelik altındadır.

Ark kalesindeki saray, Buhara hanları tarafından konut olarak kullanılmıştır. Kalede Buhar-
hudâtlar’ın büyükayı takım yıldızlarını temsil eden yedi taş sütun üzerine kurulmuş sarayı
vardı. Saray dönüştürülerek yapılmış ve halen kısmen mevcuttur. Han sarayı olarak bilinen,
devlet erkânı ve hizmetlilerin de yaşadığı kale içinde, emirin yazlık odası, cami, devlet
hazinesinin konduğu bölme, harem ve zindan gibi bölümler de mevcut. Tarih boyunca hem
emirin sarayı hem de karargâh olarak kullanılan kale içinde ahşap kapılardaki muntazam işçilik
ise görenleri hayrete düşürüyor. Kapılar; iki katlı kule ile portal, kemer açıklığı ve üstünde
kafesli mimari galeri görülür.

Ark Kalesi ya da genel kullanılan adıyla Buhara Kalesi müslüman olmayanların alınmadığı bir
yermiş. Kalede o zaman ortalama 3.000 kişi yaşayabilirmiş. Kalenin 17 km’lik dış surları ve bu
surların 11 tane kapısı varmış. 1920 yılında Ruslar tarafından şehir bombalanıp harabeye
çevrilmiş, dış surlar da bu bombalamada yıkılmış. Şehrin güney batı kısmında park içinde
ortaçağ surlarından kalan küçük bir bölüm ve şehrin kapılarından ayakta kalabilmiş bir tanesi
(Talipach Gate) var bunu Süleyman Muradov Caddesinde araçla geçerken bile görebilirsiniz.
Biz de araçla birkaç defa yanından geçerken görmüştük. İdam edilen mahkûmların surların
üstünden aşağı atıldığı söylenmektedir.

Kalede, Kuteybe b. Müslim tarafından inşa edilen Cuma Mescidi de vardı. Daha sonraları bu
cami Dîvânü’l-harâc olarak kullanılmıştır.

EYYÜB PEYGAMBER
ÇEŞMESİ VE TÜRBESİ

Timur tarafından inşa ettirilen Chasma

Ayub Anıt Mezarı, Buhara’da ender
rastlanan konik kubbeleriyle oldukça
dikkat çeken gezi noktalarından biri. Eski
bir mezarlığın tam ortasında yer alan anıt
mezar, ülkeye gelen turistlerin mutlaka
uğradığı noktalardan biri.

UNESCO tarafından 2008 yılında Dünya Mirasları Listesi’ne alınan anıt mezar,
Özbekistan’ın simgesi haline gelmiş yapılar arasında yer alır. Samani türbesine yakın ve deri
hastalıklarına iyi geldiğine inanılan çeşme için; Eyüp peygamberin ziyareti sırasında susuzluk çeken
halkı yere vurduğu sopa darbesiyle kristal
berraklığında şifalı bir suya kavuşturması efsanesi
hala anlatılmaktadır. Bu su kaynağının üzerine
yapılmış türbenin tam tarihi bilinmemektedir.
Gelenler mezarı tavaf edip üstüne pirinç taneleri,
buğday sapları ve fesleğen atarlar.

İMAM BUHARİ HATIRA MÜZESİ

İmam Buhari’nin türbesi Semerkant’ta ama

memleketinde oluruz da müzesi olmaz mı? Var.
İsmail Samani Türbesinin hemen 100 metre
karşısında yapmışlar ama şimdilik çok yetersiz
ve daha çok yapılacak işi var.

POYİ KALON KOMPLEKSİ

KALON CAMİSİ 12 bin kişilik olup CUMA

CAMİSİ olarak da bilinir. 1514 yılında yapımı
tamamlanmıştır. Caminin altında 2 farklı dönem
camisinin kalıntısının da olduğu arkeolojik
kazılarda ortaya çıkmıştır. Kompleks Kalan
minaresinin olduğu meydanın güneyinde cami
kuzeyinde merdese ve doğusunda ise dergâhtan
oluşur.
KALAN MİNARE caminin hemen girişinde meydanda yer almaktadır ve şehrin en görkemli
yapısıdır. Kalon minare medrese ile cami arasındaki meydandadır. 46 metrelik minare pişmiş
tuğladan yapılmış, alt çapı 9 metre üst çapı 6 metredir. Buhara'nın en önemli sembollerinden,
şehirdeki en yüksek yapısı olarak yerli ve yabancı turistlerin dikkatini çekiyor.

Karahanlı Türk hükümdarı Arslan Han tarafından 1127’de yaptırılan Kalan Camii ve minaresi
Buhârâ’nın en önemli tarihî eserlerinden birisi. Minarenin gövdesinde çini üzerine yazılı Kur’ân
ayetleri ise sanki yeni yazılmış inci taneleri gibi güzelliğini muhafaza etmekte. Orta Asya'nın en
görkemli ve en yüksek minaresi olan yapının bazı kesimleri turkuaz çinilerle işlenmiş ve
minarenin gövdesinin orta kısmı kufi yazıyla süslenmiş ve bölüm bölüm her kuşağında farklı
desenleri var.
Minarenin tepesinde, geçmişte şehre gelen kervanların yollarını kolay bulması için geceleri ateş
yakıldığı rivayet ediliyor. Savaş zamanında da gözetleme kulesi görevi görmüş.

MİR ARAP MEDRESESİ

Kalon Camisinin tam karşısında bulunan medrese 16. yüzyıldan kalmadır ve Buhara şehrinin
önemli mimari anıtlarından birisidir. Mir Arap ismi; Yemen kökenli Şeyh Abdullah Yamani’ye
atfedilir. Ubeydullah Han (1512-1539) tarafından 1530-1536 da yaptırılmıştır. Avlunun üzerinde
mozaik bir tambur üzerinde mavi büyük kubbe yükselir. Birkaç kez restore edilmiş yapının
mimarisi ve dekoru muhteşemdir. Dikdörtgen bahçesi 288 kubbe oluşturan galerilerle
çevrilidir. Onlar 208 sütun üzerinde yükselir.

Geleneksel Orta Asya mimarisine göre inşa edilen Medrese, kapalı avlulu, iki katlı
Medreselerdendir. Kur’ân-ı Kerim’deki 114 sureyi temsil eden 114 oda yapılmıştır. Buhârâ ve
çevresine ilim saçan birçok âlim bu Medresenin mahsulüdür. Mir Arap Medresesi, geçmişin
parlak devirlerindeki ilmî havayı birazcık olsun teneffüs etmek isteyenlere, Buhârâ’nın manevî
iklimi ve tarihî güzellikleri ile birleşerek bir nebze olsun hatırlatıyor.

Medreseye merdivenle çıkılıp dış kapıdan girince sol taraftaki büyük odada Şeyh Abdullah
Yamani türbesi bulunmakta, sonradan kendisine hürmet edenler de buraya kendilerini
üstatlarının yanına gömdürdükleri için içerisi tamamen mezarlarla dolmuş durumdadır.
Normalde ziyarete kapalı olduğu halde Müslümanlara ve özelliklere çok sevgi ve saygı
gösterdikleri Türklere açılıyor.

Medresenin hemen yanındaki AMİR-ALİMKHAN MEDRESESİ ise 19.yüzyılda inşa edilmiştir.

Yapı 1924 yılına kadar şehir kütüphanesi olarak kullanılmış ve 1945 yılından itibaren dini
medrese olarak faaliyetini sürdürmektedir. Halen paralı bir müze olarak kullanılmaktadır.

26.08.2019 Pazartesi Buhara’dan 265 km mesafedeki Semerkant’a hareket ettik. Yolun

kalitesizliği ve trafik düzeninin sağlıksız oluşu nedeniyle yol uzun ve yorucu idi. Aslında bizim
bildiğimiz Alper Tunga demek olan AFROSİYAP adlı hızlı tren daha mantıklı bir tercihmiş
öğrendik. Ancak bize tahsisli otobüs olduğundan düşünmedik bile. Otobüsle, Nevai Şehri
üzerinden Semerkand’a seyahat ederken İpek Yolu üzerinde oluşumuzdan dolayı eski
kervansarayların da yeniden imar edildiğini ve turizme hazırlandığını görüyoruz.

NEVAİ ÜZÜM FESTİVALİ; Rehberimiz yolda festivali haber verince böyle bir ortamda
bulunmayı tercih ederek Nevai Üzüm (Saylıgına) Festivaline de katıldık. Otobüsten
indiğimizde şehrin belediye başkanının da bizi karşıladığını gördük. Bizimle birlikte açılış
yapılması ve gittiğimiz her stantta ikram görmemiz çok hoşumuza gitti. Hem başköşeye misafir
edildik hem de çok ilginç şeyler gördük. Örneğin büyük küçük demeden sazlı-sözlü eğlenceye
katılarak oyun oynamaları ve bizi de tesettürlü hanımlarımız dâhil olmak üzere oynamaya
davet etmeleri bu konuda tutucu olmadıklarını gösteriyordu. Bizi sofralarına oturtup Özbek
Pilavı, muhtelif yaz meyveleri, özellikle çeşit çeşit üzüm ikram etmeleri ve canı gönülden
davranmaları da bir başka özellikleri.

Festivalde kayıt yapan bir TV kanalına da “Türk halkının Özbek halkına kardeşliğini ve
birbirimizin dostu olduğunu ” belirten mülakat vermiş bulunduk.

Festival şehrin ortasındaki Nevai parkında yapılıyor ve ALİ ŞİR NEVAİ’nin de bir heykeli var.
Ama henüz bu festivalleri turistik olarak pazarlayamadıklarını söyleyebiliriz.
SEMERKAND
2500 sene öncesine dayanan tarihiyle
dünyanın en eski şehirleri arasında yer alan
Semerkant, İpek Yolu'nun önemli bir
kavşağında yer almasından dolayı tarih
boyunca siyasi, ekonomik ve kültürel açıdan
önemli bir yerleşim yeridir. Şehir Babil ve
Roma ile aynı yaştadır.
Semerkant, eski Farsça’ da “Taşkent”
anlamına gelirken, eski Türkçe’de temiz
kent anlamına gelen “Semizkend” diye
adlandırılmıştır.
I. Velid döneminde en parlak günlerini
yaşayan Emevîler’in Horasan valisi Kuteybe
bin Müslim, 711 yılında Semerkant'ın kesin
olarak fethini gerçekleştirdi. Taberî, Kuteybe
Semerkant’ı ele geçirdiği esnada çok sayıda
Zerdüştî ateş tapınağı ve iki de Budist
manastırının yıkıldığını bildirmektedir.
İslam coğrafyacıları, müslüman Araplar'ın ilk fetihleri sırasında, Amuderya'nın kuzeyinde
fethettikleri, Semerkant'ın da yönetim merkezi olduğu bölgeye, Arapça'da nehrin öte tarafında
bulunan yer anlamına gelen Mâverâünnehir adını vermişlerdir. Fetihten itibaren Semerkant,
Mâverâünnehir’deki diğer bölgelerin fethinde önemli bir üs olarak kullanılmıştır.
13. yüzyılda Semerkant Cengiz Han tarafından ele geçirildikten sonra yakılıp yıkılmıştır.
1370 yılında bölgenin komutanı olan Timur kendini Moğol hükümdarı ilan edip, başkenti
Semerkant’a taşıyarak, 35 yıllık saltanatı boyunca çıktığı 15 seferden dönüşte ele geçirdiği
şehirlerin ünlü mimarlarını toplayıp Semerkant’a getirmiş ve kenti baştan aşağı mimari
eserlerle süslemiştir.

1784 yılında Semerkant Buhara Emirliğinin merkezi olmuştur. 1868'de Rus işgaline uğrayarak
Rus Çarlığının bir parçası haline gelen Semerkant, 1924 yılında kurulan Özbekistan Sovyet
Sosyalist Cumhuriyeti'nin 1930 yılında Taşkent başkent olana kadar başkenti oldu.

1991 yılında Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra Özbekistan Cumhuriyeti'nin, Semerkant

İli'nin yönetim merkezi oldu.

Semerkant, Özbekistan'ın 12 ilinden biri olan Semerkant ilinin yönetim merkezi olan şehirdir.
Semerkant Özbekistan'ın kuzey doğusunda, Zarefshan Nehri vadisinde yer almaktadır. 240 km
uzakta Buhara, 270 km uzakta Taşkent , 340 km uzakta Afganistan'daki Mezar-ı Şerif'e, 35 km
uzakta Tacikistan sınırı ve Tacikistan'ın başkenti Duşanbe 210 km uzaklıktadır.500 bin olan
nüfusu ile Özbekistan'ın en büyük ikinci şehri, tarihi ve sosyo-kültürel açıdan en önemli
şehridir. 2001 yılında UNESCO Dünya Miras Alanları Listesi'ne eklendi. Tarihsel anıtlarıyla çok
sayıda turist çeken Semerkant önemli bir otomotiv, besin, dokuma sanayisi ve öğretim
merkezidir. Semerkant şehir merkezi iki bölüme ayrılır. Eski şehir ile Çarlık Rusyası ve
Sovyetler Birliği günlerinde gelişen yeni şehir. Eski şehirde tarihi anıtlar, eski özel evler ve
mağazalar bulunurken, yeni şehirde yönetim merkezleri, kültür merkezleri ve eğitim kurumları
bulunmaktadır. Semerkant, Türkiye’de İstanbul, Antalya, İzmir ve Eskişehir ile kardeş şehirdir.

İMAM BUHARİ KOMPLEKSİ

Semerkant girişinde İMAM-I BUHARİ nin kabri ve külliyesini ziyarete gittik. Ancak devlet
başkanının külliyeyi ziyaret edecek olmasından dolayı bekleyecek olmamız sürpriz oldu.
Külliye girişinden 1 km geride birkaç ev ve lokanta vardı orada beklemeye mecbur kaldık.
Beklerken yolda aldığımız karpuzu kesip yedik. Lokantada ikindiye doğru yiyecek kalmamış
gibiydi son kalan kuşbaşı (guş) kebapları kendi usulümce pişirip ekmek arası yaptık. Yalnız
tuvaletler çok kötü durumda olduğundan mescidi de olmadığından beklerken çok sıkıntı
çektik. Bu vesile ile halkın standartlarını da tanımış olduk.

İmam-Buhari Kompleksi Özbekistan’ın bağımsızlığına kavuşmasından sonra başkan İslam

Karimov tarafından inşa ettirilen türbe, camii, müze, kütüphane ve medreseden oluşan, hadis
alimi İmam Buhari anısına yaptırılmış mimarlık harikasıdır. Ziyaretimizde camide namaz kılıp
türbede Fatihalar verildikten sonra açıktan törensel bir şekilde Kuran aşirleri okuyarak
ziyaretimizi tamamladık. Yerel halkın alışık olmadığı bu kıraatleri dinleyip dualarımıza amin
deyişinde baskı altında olan toplumun uyanışını görüyorduk. Son olarak müzesini ziyaret ettik
ama çok yetersiz bir tanıtım olduğunu her ziyaret eden anlayacaktır. Müzede çeşitli Kuran
Mushafları ve buraya gönderilen hediyeler var. Ülkemizden gönderilen hediyeleri de görmüş
olduk.

İmam Buhari, Sünni Müslüman dünyanın en önemli hadis uzmanı kabul edilmektedir. 870
yılında ölümü sonrası Semerkant’a 25 km uzaklıktaki bu türbeye gömülmüş ve Orta Asya’nın
en önemli dini ziyaret yerlerinden biridir. İkinci hac gibi görülmektedir. 1998 yılı UNESCO
tarafından “İmam Buhari” yi anma yılı ilan edilmiştir.
REGİSTAN MEYDANI

Taşkent, Buhara, Semerkant gibi bütün büyük şehirlerin merkezleri, eskiden beri “Registan
(Kumlu Yer)” olarak adlandırılmıştır. Dünyanın en eski şehirleri arasında sayılan tarihi İpek
Yolu'ndaki Özbekistan'ın Semerkand kentinde "U" biçiminde üç eşsiz mimari abidenin yer
aldığı Registan Meydanı, Orta Asya Türk mimarisinin ender örneğini oluşturuyor.

Ortaçağda birçok hükümdar döneminde yaptırılan ve dünyada benzeri bulunmayan Registan

Meydanı, yüzyıllar boyunca Semerkand'ın gözbebeği oldu. Registan Meydanı, Semerkant
şehrinin akademik, dini ve idari merkezi olmuştur. Meydan, "ORTA ASYA'NIN İNCİSİ" olarak
adlandırılıyor. Çeşitli dönemlerde hükümdar fermanlarının okunduğu, idam cezalarının infaz
edildiği ve çeşitli bayram ve etkinliklerin yapıldığı bir yer olmakla beraber bu külliyedeki
medreseler ise döneminin en nüfuzlu bilim ocakları oldu. Şehirdeki tüm geçit törenleri,
festivaller … bu meydanda düzenlenmektedir. Semerkant'ın merkezi olan Registan'da doğunun
melodileri anlamına gelen Sharq Taronalari adlı iki yılda bir Ağustos ayının sonunda UNESCO
himayesinde düzenlenen müzik festivali, Orta Asya'nın en büyük kültürel etkinliğidir. Bizim
gezimize denk geldiği için, meydan bir süre kapalı idi ve bizim gibi bileti veya davetiyesi
olmayan bu etkinliğe katılamadık.
 .

Registan Meydanındaki restorasyonlarda yeni bağımsızlık döneminde ülkemizin gösterdiği

yakınlık ve Turgut Özal’ın verdiği desteklerin de büyük etkisi olmuştur

Kuruluşundan asırlar sonra bile görkemini koruyan meydanda, Uluğ Bey Medresesi, Şirdor
Medresesi ve Tillakari Medresesi bulunuyor. Registan Meydanı'ndaki medreseler, farklı
dönemlerde yapılmalarına karşın aynı planda inşa edilmeleriyle dikkati çekiyor. Dört köşeli bir
bahçe, dört teras ve çevre boyunca sıralanmış odalar... Oda kapıları, saygı ve alçak gönüllülüğü
hatırlatmak için özellikle alçak olarak yapılırmış. Böylece herkes kapıdan girip-çıkarken
mutlaka başını eğmesi gerekir.
ULUĞ BEY MEDRESESİ

Semerkant Registanı’ndaki üç önemli medresenin ilki Uluğ Bey'in Semerkant'ta yaptırdığı

1420'de tamamlanan abidevi ölçülerdeki Uluğ Bey Medresesidir. İslam dünyasının en ünlü ve
en özgün eserlerinden biridir. Uluğ Bey dünyanın en büyük medresesini 1417-1420 yılları
arasında burada yaptırmış. Registan meydanının batı kısmındadır. Burada 110 tane öğrenci
yaşayabilecek şekilde 54 hücre ve büyük bir bahçe bulunmaktadır.

Medresenin içinde Uluğ Bey’in bir de heykeli bulunmaktadır.

Medrese yapısı, Uluğ Bey’in astronomiye olan tutkusunu sembolize eder. Kapı üzerindeki on
yıldız, uzayı sembolize etmektedir. Ayrıca geometrik desenlerde kullanılmıştır. Medresede
astronomik gözlemler yapmak için bir platform bulunmuştur. Uluğ Bey, ölümüne kadar burada
matematik ve astronomi dersleri vermiştir. Medreseye 15 metre yükseklikteki bir kapıdan girilir
ve bu kapının bizzat Uluğ Bey tarafından tasarlandığı söylenir. Külliyenin ilk yapıtı olan Uluğ
Bey Medresesi, Timur İmparatorluğunun 4. sultanı gök bilimci Uluğ Bey tarafından 1417-1420
yıllarında yaptırıldı.

İki yanında iki minaresiyle dikdörtgen şeklinde kurulan Uluğ Bey Medresesi, bünyesinde
eğitim odaları ve öğrencilerin yatak odalarını da barındırdı. Uluğ Bey'in, ölümüne kadar
matematik ve astronomi derslerini verdiği bu medrese, 15. yüzyılda Asya'nın en iyi ve en
önemli üniversitelerinden biri olarak gösterildi. Medresenin eğitim ağırlığı matematik ve gök
bilim dalı idi. Ünlü bilgin ve filozof Nureddin Abdurrahman Cami, bu medresede eğitim
gördü.Uluğ Bey'in ölümünden 200 yıl sonra, Semerkand'ın yöneticisi olan Yalangtuş Bahadır'ın
emriyle 1619-1636 yıllarında birinci medresenin bir kopyası olarak ikinci medrese yaptırıldı.
ŞİRDOR MEDRESESİ
Semerkant Registanı’ndaki medrese 17. yüzyılda Buhara Hanlığı döneminde Semerkant'ın
yöneticisi olan Yalangtuş Bahadır'ın emriyle, 1619-1636 yıllarında yaptırılan, kapısının iki
yanındaki alınlığı dolduran, simetrik olarak yerleştirilmiş iki adet sarı arslan ve insan yüzü
şeklindeki güneş tasvirden dolayı Şir-Dor Medresesi (Arslanlı Medrese) olarak adlandırılan
medresedirTaç kapı üzerinde, Kuran’dan alıntılar, bitkisel süslemeler yaygın olarak
kullanılmıştır. Uluğ Bey medresesinin aynısıdır. Halk arasında kapı üzerindeki aslan deseni
sayesinde “Aslanlı Medrese” olarak bilinir. Kapıda “güneş” ve “aslanların ceylan avı”
resmedilmiştir. “Güneş” ise Zerdüştlüğün etkisini göstermektedir. Medrese 32 metre
yüksekliğinde minareye sahiptir.

Uluğ Bey Medresesi'nin tam karşısında simetrik olarak yaptırılan medreseye "Şirdar (Aslanlı)
Medresesi" adı verildi. Uluğ Bey Medresesi ile Şirdor Medresesi'nin tek farkı olarak yeni
medresede kışın kullanılmak üzere tasarlanmış fazladan iki eğitim holünün bulunması dikkati
çekiyor. Giriş kısmının üst tarafına Semerkand şehrinin sembolü olan iki aslanın ceylan avları
resminin çizildiği Şirdor Medresesi'nin duvarlarına Kur'an-ı Kerim'den ayetler ve sureler
yazıldı. Şirdor Medresesi'nin yapımından birkaç yıl sonra 1646-1660 yıllarında, yine Yalangtuş
Bahadır tarafından iki medresenin ortasında meydana bakacak şekilde üçüncü medrese inşa
ettirildi.
TİLLAKARİ (ALTIN İŞLEMELİ) MEDRESESİ
Semerkant Registanı’ndaki son medrese ise yine Yalangtuş Bahadır'ın emriyle 1646-1660
yıllarında yaptırılan medresedir. Yapıda altın kaplama tekniği kullanıldığı için ismi verilmiştir.
Registan meydanının kuzey tarafındadır. Tillakari Medresesi, dış görünümüyle diğer iki
medreseye benzemekle beraber iç yapısı itibarıyla belirgin bir farklılık gösteriyor. İç bezeme
süslemelerinde saf altın kullanıldığı için Tillakari veya Tel Kari (Altın İşlemeli veya Altın
Kaplamalı ) Medrese olarak adlandırıldı.

Tillakari Medresesi, medrese olarak yapılmasına karşı esasen cami olarak kullanıldı. Eski bir
kervansaray, medreseli olacak şekilde camiye çevrilmiştir. Tillakari, 17. yüzyılda Semerkand'ın
en büyük camisi oldu. 19. yüzyıla kadar cami ve medrese olarak kullanılan bu yapılar, 20.
yüzyılın başından itibaren tarihi eser olarak korumaya alındı.

Öğrenciler için bir külliye olmasının yanı sıra Semerkand’ın merkez camisi olarak da kullanılan
medresenin, dış ihtişamı kadar iç mimarisi de görenleri kendine hayran bırakan bir güzelliğe
sahip.
GUR-İ EMİR (EMİR TİMUR TÜRBESİ) (Gûr-i Mîr yani hükümdarın türbesi)

Timur’un Semerkant’taki Ruhâbâd adı da verilen türbesi ve buna bağlı olan külliyedir. Timurlu
ve İslâm türbe mimarisinin en güzel ve en önemli eserlerinden biridir. Aslında hankah, medrese
ve değişik mimari kısımlardan teşekkül eden geniş bir külliye niteliğiyle kurulmuş sonradan
arızi sebeplerle olmuş. Yaptıran Timur’un büyük oğlu Cihangir Mirza’dan büyük torunu
Muhammed Sultan Mirza’dır. 1399 – 1403 arası inşa edilmiştir. Muhammed Sultan Mirza’nın
Ankara Savaşı’ndan sonra görevlendirildiği askerî faaliyetler sırasında 1403 te Sivrihisar da
ölmesi Timur’u çok üzmüş naaşı, külliye içinde kabre konmuştur. Türbe 1405 te
tamamlanmıştır. Ancak aynı günlerde 18 Şubat 1405 teTimur’un ölmesi üzerine türbeye Timur
defnedilmiştir. Bir aile kabristanı olarak kullanılmaya başlanan türbeye Timurlular’ın ilgisi
büyük olmuş, hânedanın en önemli hükümdarlarından ikisi ve şehzadeler buraya
defnedilmiştir. Gûr-ı Emîr’in inşasından sonra bakım, onarım ve yeni birimler eklenerek
genişletilmesi işlerini üstlenen şahıslar içinde en önemli kişi Uluğ Bey’dir. Öteki bölümlerin
zaman içinde harap olması sebebiyle bugün ana taç kapı ana külliye ve türbeden ayrı gibi
durmaktadır.

Şehrin merkezinde ana caddede bulunan Timur heykelinin yanında mavi kubbenin altında
Timur ve yakınlarının mezarı bulunmaktadır. 14. yüzyıldan kalma tarihi eserlerden biri
olan Gur-i Emir, Timur İmparatorluğu’nun kurucusu Timur’un türbesi ve külliyeden
oluşmaktadır. İran mimarisinin motiflerini göreceğiniz 37 metre kubbe yüksekliğindeki
türbeye, Timur hanedanının önemli üyeleri defnedilerek aile kabristanı haline getirilmiştir.

Aksaray Mozelesi : Semerkand gezimizdeki bir diğer durağı Gur Emir Türbesinin hemen
arkasında yer alan Aksaray Mozelesi idi. Tavan süslemeleri ile dikkat geçen bu yapı Semerkand
ziyaretinizde görülmesi gereken yapılardan birisidir.
BİBİ HANIM CAMİSİ, TÜRBESİ VE MEDRESESİ

Timur, Çinli bir prenses olan eşine sevgisini ifade etmek için bu meydanın az ilerisine Bibi
Hanım Camisini yaptırmıştır. 5 yılda yapılıp 1404 yılında tamamlanan bu Doğu’nun en büyük
camisi olması için inşa edilen binada 15 bin işçinin yanında 100’den fazla da fil kullanmıştır.
Binaya filler rahat girebilsin diye kapı oldukça büyüktür.

Yapılan 60 metre yüksekliğindeki orijinal kubbe 17, yüzyılda çökmüştür ve günümüzdeki

kubbe sadece 30 metredir. Caminin kubbesi cennet kubbe olarak isimlendirilir.

Caminin tam karşısında Bibi Hanım’ın türbesi

bulunmaktadır. Semerkant’ın en özel mimarilerinden birine
sahip olan Bibi Hanım Camii, Timurlu mimarisinin
örneklerini görebileceğiniz, etkileyici bir dini yapıdır. Timur
tarafından eşi Bibi Hanım’a ithafen yaptırılan
caminin, Hindistan seferinin anısına yaptırıldığı
bilinmektedir. Caminin kubbesi tamı tamına 40 metre
yüksekliğinde olmakla birlikte, avlusunda büyüleyici
güzellikte bir taş Kur’an rahlesi sergilenmektedir.

Caminin avlusundaki bu mermer rahle Hz Osman Mushafı sergilensin diye yaptırılmış.

SİYOB PAZARI

Siyob Pazarı, Bibi-Hanım Camii'nin bitişiğinde yer alır ve sadece yerel halk tarafından değil,
yerli ve yabancı turistler tarafından da ziyaret edilir. Pazarda, bakliyat, şekerleme, sebze, meyve
ve giyim tezgahları ayrı ayrı bölümlerde yer alır. Halkın et ihtiyacı bile bu pazardan
karşılanmaktadır. Özbeklerin plov dedikleri Özbek pilavı için çeşit çeşit pirincin satıldığı Siyob
Pazarına, Özbeklerin nan dedikleri ve sadece burada yapılan bu özel Semerkant ekmeği için
diğer şehirlerden bile insanlar gelirler. Plov adlı geleneksel Özbek pilavı sadece özel günlerde
yenilmektedir. Lipioshka adlı yiyecek hem restoranlarda hem de sokak satıcılarında
satılabilirken, Samsa adlı hamur tatlısı genellikle sokakta satılır. Şehrin el yapımı halısı ve
seramiği de meşhurdur. En pahalı hediyelik eşyalar gümüş takılar ve halılardır.

ŞAH-I ZİNDE MEZARLIĞI VE KUSAM BİN ABDULLAH TÜRBESİ,

Hz. Muhammed’in kuzeni olan Kusam İbn Abbas, Emeviler devrinde ilk Semerkant
kuşatmasına katılmış, 13 yıl burada yaşamış, vaaz vermiş ve daha sonra bir namaz sırasında
Zerdüştler tarafından öldürülmüştür. Bibi Hanım camisinin bir kaç yüz metre aşağısında
bulunan türbesinin de içinde bulunduğu Şah-ı Zinde ya da Yaşayan Kral Mezarlığı 14. ve 15.
yüzyıllarda Kusam'in kabrinin yamacına eklenen birbiri ardına inşa edilmiş 11 türbeden
oluşmaktadır. Mısır'daki krallar vadisi gibi bir mezar kent haline gelmiş ve Kusem b. Abbas’ın
kabri “Şâh-ı Zinde” (yaşayan sultan) diye anılmış ve bu adlandırma bütün alanı tanımlar hale
gelmiştir.

Şah-ı Zinde Mezarlığında Kusem bin Abbas'ın mezarının yanı sıra Emir Timur’un kız kardeşi
ile eşleri, çocukları ve komutanlarından bazılarının mezarları da bulunmaktadır. Yapılar
topluluğu kaynaklarda Mecmûa-i (Gûristân-ı / Kabristân-ı / Ârâmgâh-ı) Şâh-ı Zinde (Şâh-ı
Zend) şeklinde geçmektedir.
Efrasiyap Tepesi diye bilinen yerde Uluğ Bey'in yaptırdığı âbidevî taç kapıdan girildikten sonra
türbe ve mescitlerle dolu üç kısım halinde teşekkül eden ve en üst kısımdaki küçük bir
meydanın sağ tarafında Kusam b. Abbas'ın türbesi asırlarca Semerkant'taki en kutsal yer
olmuştur.

Bugün alana güney tarafında abidevi taç kapıdan girilmektedir. Girişin yanlarında bulunan
binalar günümüzde müze şeklinde kullanılmakta olup esasında mescid, dergâh ve medrese gibi
bölümlerden meydana gelmiştir. Doğu tarafındaki Devlet Kuşbek Medresesi 1813 tarihli bir
bina iken batıdaki bölümler Uluğ Bey devrinden kalmadır. Uluğ Bey’in, oğlu Abdullah adına
inşa ettirdiği bu kısım mescid ve değişik bölümlerden oluşan bir dergâhtır ve taç kapıyla aynı
zamanda 1435-1436’da yapılmıştır.

Arazinin eğimine göre şekillenen sokak önce merdivenlerle varılan bir çardak teşkil eden ikinci
taç kapıya, daha sonra en yukarı kısımda bulunan üçüncü taç kapıya varacak biçimde yapıların
eksenini oluşturmakta ve en üst kısımdaki küçük bir meydanda sona ermektedir. Kusem b.
Abbas’a ait türbe ve mescidin içinde yer aldığı en üst kısımdaki yapılar arasında külliyenin
mevcut en eski tarihli binaları bulunmaktadır. Diğer Yapılar Şunlardır;

1*HOCA AHMED TÜRBESİ, 1350 yılına aitdir.

2* ŞÂD-I MÜLK AKA TÜRBESİ, Timur’un ablası Türkân Aka tarafından kızı Şâd-ı Mülk için
inşa ettirilmiş kare planlı 1372 tarihli bir yapıdır.

3* EMÎR HÜSEYİN B. TUĞLUK TEKİN TÜRBESİ, Orta kısımda yer alan, 1376 tarihli
günümüzde önemli ölçüde harap durumda olan kare planlı bir yapıdır.

4* USTA ALİ TÜRBESİ, 1380’de yapılmış, kim olduğu bilinmeyen birinin türbesi olup, dış
cephede sırlı tuğla, çini geometrik desenler ve kitâbelerden oluşan bir tezyinatı mevcuttur.

5*EMÎR BURUNDUK TÜRBESİ, 1380’de yapılmış kare planlı bir bina olup diğer türbeler
gibidir. Cephede tuğla ve sırlı tuğlalarla oluşturulmuş mozaik süsleme hâkimdir.

6* ŞÎRİN BİKE AKA TÜRBESİ, 1385’de yapılmış Timur’un kız kardeşi olduğu anlaşılan kare
planlı türbe de orta kısımda yer almaktadır.

Geçiş bölgesinde renkli camlı pencereler, cephede ise pîştâk denilen yüksek bir taçkapı
mevcuttur. Cephe mozaik çini kaplamalı iken içeride alt kısım dışında alçı kaplama tezyinat ve
sır üstü altın yaldızlı çinilere yer verildiği görülmektedir.

7* EMÎRZÂDE TÜRBESİ, 1386’de tarihli kare planlı yapılmıştır. onaltıgen kasnakla ulaşılan bir
kubbeyle örtülüdür.

8*ULU SULTAN BEGÜM TÜRBESİ, XIV. yüzyılın son çeyreğine ait türbe eski bir bina
kalıntısı üzerinde yapılmış sadece cephesi kalmış olan binanın çini tezyinatı mevcuttur.

9*TOMAN AKA TÜRBESİ, Timur’un hanımı için inşa ettirilen

1405 tarihli türbe, mescid, giriş mekânı ve taç kapıdan müteşekkil topluluk üst kısımda
bulunmaktadır. Mescid üç bölümlü olup orta kısmı daha geniştir.

10*KADIZÂDE-İ RÛMÎ TÜRBESİ olarak bilinen ve 1430 tarihli yapının bir kadına ait olması
bu türbenin başka bir kişi için inşa edildiğini göstermektedir. Uluğ Bey devri mimarisinin güzel
bir örneği içeride mavi boyalı alçı tezyinat hâkim durumdadır.

11*AŞTEK TÜRBESİ XV. yüzyılın ilk yarısına aittir. Yapıda sırlı tuğla süslemeler vardır.
ULUĞ BEY RASATHANESİ

Uluğ Bey Rasathanesi Semerkant merkeze yaklaşık 3 kilometre uzakta bir tepe üstünde 1428
yılında yapılmıştır. Timur’dan sonraki en önemli hükümdar aynı zamanda bir bilim adamı olan
Uluğbey’dir. Timur’un torunu olan Uluğ Bey döneminde Semerkant çağının en önemli bilim ve
kültür merkezi haline gelmiştir. Uluğ Bey, oğlu tarafından devlet işleriyle ilgilenmiyor diye
öldürüldükten sonra fanatik dinciler tarafından rasathane yerle bir edilmiştir. Rasathanenin 40
metre yüksekliğinde 46 metre çapında olduğu tahmin edilmektedir.

Uluğ Bey dünyanın güneş etrafında döndüğünü Kopernik’ten 60 yıl, Galileo’dan 200 yıl önce
bulmuştur. İlk yıldız haritasını yapmıştır. Aya ilk ayak basan Neil Armstrong ay yüzündeki 3
kraterden birine Uluğ Bey adını vermiştir.Rasathane yıkılırken kaçan öğrencilerinden Ali Kuşçu
Fatih Sultan Mehmet’in himayesine girmiş yanında kaçırabildiği kitaplar yüzyıllarca kaynak
kitap olarak kullanılmıştır.

İMAM-İ MATURUDİ (Ebu Mansur el-Matüridî) TÜRBESİ

İslam dünyasında biri Eşarilik diğeri Maturidilik olan iki yaygın Sünni itikat mezhebi vardır.
İşte Maturidîliğin kurucusu olan İmam Mâtürîdî, Semerkant'ta doğmuştur, Sâmânîlerin
Maveraünnehir’de hakim oldukları devirde yaşamış ve 944 tarihinde burada vefat etmiştir.

Vasiyeti üzerine Çakerdize Kabristanı'na defnedilmiştir. İmam Mâtürîdî'nin kabrinin

bulunduğu Siyop Mahallesindeki mezarlık Özbekistan’ın Sovyetler Birliği’nin parçası olduğu
senelerde iskâna açılmış, önceleri mezarlık olan alanın tamamına beton dökülmüş, Mâturîdî’nin
kabri bir evin bahçesinde kalmıştır. Özbekistan, bağımsızlığının ardından Türkiye Gazetesi’nin
de katkıları ile Mâturîdî’nin kabrinin bulunduğu alandaki evler yıktırılıp, dökülmüş betonlar
kaldırılarak mezarın üzerine bir türbe, etrafına da fıkıh eğitimi veren bir külliye inşa
ettirilmiştir. Halen bu külliyenin etrafı çingene mahallesi olarak bilinmekte ve külliye bu
sefaletten kurtarılmayı beklemektedir. Rehberimiz bize bu bölgede kimseyle yakınlık
kurmamamızı, sadaka veya para vermememizi, eşyalarımıza da yankesiciliğe ve çalınmaya
karşı dikkatli olmamızı defalarca tembih etmesinden durumun vahametini anlayabilirsiniz.
HZ. DANYAL TÜRBESİ

Semerkant'ta en çok ziyaret edilen dini mekânlardan biri de Danyal peygamber kabridir.

14. yüzyılın sonunda Timur, İran'daki Sus şehrini fethettiğinde orada yer alan Danyal
peygamberin kabrinden toprağıyla beraber onun bütün vücudunun, bir başka rivayete göre de
kabrinden sadece toprağının alınıp Semerkant'a getirilmesiyle Danyal peygamber için burada
şehir kabristanının arka tarafında genişçe bir arazi içerisinde yer alan türbe yaptırılmıştır.

Türbe altından su akmakta olan bir tepede ve sade olmakla birlikte, kabrin boyutu olmaz bu
kadar dedirtecek şekilde yaklaşık 10m uzunluğundadır.

HZ. HIZIR CAMİİ VE İSLAM KERİMOV’UN EKLENEN MEZARI

Hz. Hızır Camii, Horasan fatihi Kuteybe'nin şehre hakim Afrasiyap Tepesini şehre bakan
yüzüne 711'de inşa ettirdiği Orta Asya’nın en eski camisidir.

Cengiz'in tahrip ettiği şehri Timur abad etmişti. Uluğ Bey medrese ve türbe yaptırarak daha da
zenginleştirmişti. Rusların kasıtlı davranışları, ihmali ve ilgisizliğinden doğan tahribatı da
Müslümanların malumudur. İslam Kerimov’un Semerkand'ı üçüncü kez abad eden olduğu
1992 yılında gezdiğimiz yerler hep harabe olup, Ruslar’ın unutturduğu bu yerleri ve tarihi
İslam Kerimov teker ortaya çıkarmış, Özbek ve Türk tarihinin müstesna eserlerini yeniden
hayata kattığı iddia edilse de ülkesinde İslami çalışmaları durduran biri olduğu malumdur.
Söylenmese tarihi sanılan, geleneksel mimari üslubunda yapılmış, ayetler ve nakışlarla tezyin
edilmiş ve gösterişli kapısı olan türbe, İslam Kerimov'a mükâfat (!) olarak en eski camii olan
Hızır Cami'nin hemen yanına doğu tarafına bitişik yapılmış içine İslam Kerimov defnedilmiş,
yanına da bir minare dikilmiştir. Ancak her beş dakikada dolup boşalan avlusunda okunan kısa
birkaç ayet ve dualar kimseyi ve özellikle İslam Kerimov’u hesap vermekten kurtarmayacaktır.

Semerkant Havaalanından HY – 275 sefer sayılı uçağı ile İstanbul’a uçuş saat 16:55’da hareket
ettiğimizde bir daha gelmeyi ümit ederek ayrıldık Ata Yurdumuzdan.
EK-1: BİR DERVİŞİN RÜYASI "ÖZBEKİSTAN GEZİSİ" adlı İGEDER GEZİ PROGRAMI

22 Ağustos 2019 Perşembe – İstanbul

20:00 – İstanbul Havalimanın da buluşma
1. Gün – 23.08.2019 Cuma – TAŞKENT Saat 05:20’de Taşkent’e geliş. Taşkent Havaalanında
karşılama. Mahalli lokantada alınacak kahvaltının ardından (odalara yerleşme öğleden sonra olacaktır)
Taşkent gezisi: Taşkent’te bulunan Barak Han medresesi, Kökeldaş medresesi, Kaffal Şaşi türbesi,
Özbekistan Diyanet İşleri Başkanlığı’nda bulunan Hazreti Osman dönemine ait Kuran-ı Kerim’in orijinal
mushafı’nın ziyaret edilmesi. Öğle yemeği sonrası otele yerleşme. Kisa bir dinlenmeden sonra Emir
Temur meydanı, Bağimsizlik meydani, Alişir Nevai teatrosu panoramik gezileri.
2. Gün – 24.08.2019 Cumartesi – BUHARA Otelde sabah kahvaltısı. Taşkent Havaalanı iç hatlar
terminaline Buhara’ya uçuş için transfer. Buhara’ya uçuş saat 08:30’da. Buhara’ya varış, karşılama.
Buhara ziyaretleri: ABDÜLHALIK GÜCDEVANİ, ARİFİ RİVEGERİ, MAHMUD’İ İNCİR FAGNEVİ,
HACE ALİ RAMİTENİ, MUHAMMED BABA SEMMASİ ziyaretleri.
3. Gün – 25.08.2019 Pazar – BUHARA Otelde sabah kahvaltısının ardından SEYYID EMIR KÜLAL,
BAHAUDDIN ŞAH-I NAKŞIBENDI VE VALIDELERI’NIN TÜRBELERI’NI ziyaretleri. Buhara’yı
dünyada eşsiz manevi şehir kılan Çar-Minar minaresi, İsmail Samani türbesi, Ark kalesi, Eyyüb
Peygamber çeşmesi ve türbesi, Poyi Kalon kompleksi: Kalan minaresi, Mir Arap medresesi, Kalan
türbesi gezileri.
4. Gün – 26.08.2019 Pazartesi – SEMERKANT Otelde sabah kahvaltısı. Semerkant’a hareket (265
km). Semerkant girişında İMAM-I BUHARİ K.S. kabri ve külliyesini ziyareti sonrası Semerkant’a varış.
5. Gün – 27.08.2019 Salı – SEMERKANT Otelde sabah kahvaltısı. Semerkant şehir turu: Registan
meydanı: Uluğ Bey medresesi, Şirdar medresesi, Tilla Kari medresesi, Bibi Hanım türbesi, Şahi Zinda
türbesi, Gur-I Emir türbesi, Uluğ Bey rasathanesi.
6. Gün – 28.08.2019 Çarşamba – SEMERKANT Otelde sabah kahvaltısının ardından Semerkant şehir
turu devami: Imam-i Maturudi türbesi, Hazret Hızır camii, Hazret Daniyar türbesi gibi mekanların
ziyaret edilmesi. Siyob Pazarinda alişveriş. Semerkant Havaalanına transfer. HY – 275 sefer sayili uçağı
ile İstanbul’a uçuş saat 16:55’da.
Ödeme İçin Arayınız: Enver GÜNAYDIN: 505 697 1454 Enes ARAS : 539 476 7517
FİYATLANDIRMA İLE İLGİLİ AÇIKLAMALAR:Rezervasyonun kesinleşmesi için tur bedelinin %30
unun ödenmesi gerekmektedir.Başvuru yapmış olmanız kaydınız yapıldığı anlamına gelmeyecek olup
ön ödeme yapmadığınız sürece isminiz yedeklerde yer alacaktır.Ödemeler belirtilen banka hesap
numarasına yatırılarak veya elden ödeme şeklinde gerçekleştirilecektir. Kredi kartına taksit imkanımız
yoktur.Hangi nedenle olursa olsun son başvuru tarihinden sonra gerçekleşecek iptallerde tur
ücretinin %50’si kadar kesinti yapılır.
FİYATA DAHİL OLAN HİZMETLERİMİZ:Otel konaklamaları;Yemekler: 6 kahvaltı, 5 akşam yemeği
Müze ve ören yerlerinin giriş ücretleriİstanbul – Taşkent ve Semerkant – İstanbul uçak biletleriTaşkent –
Buhara iç hat uçak biletiKlimalı otobüsler ile seyahatlerTürkçe bilen profesyonel rehberHavaalanlarında
karşılama ve uğurlamalar.
FİYATA DAHİL OLMAYAN HİZMETLERİMİZ:Şahsi harcamalar, bahşişler öğle yemekleri Müze ve
Ören yerlerindeki fotoğraf – video çekimi için istenen ücretler.İsteğe bağlı seyahat sigortası
ÖNEMLİ AÇIKLAMALAR Tur öncesi ve tur içinde hava muhalefeti, deprem, sel vb. sebeplerden dolayı
yapılamayan turlarda İGEDER in sorumluluğu yoktur.Bu turumuz İstanbul’dan hareket ettiği anda başlar
İstanbul’a dönüldüğü anda biter.Araç yerleşme planında sağ, sol veya koridor, cam kenarı ve koltuk numarası
garantisi verilmez. Koltuk numaraları ücret yatırma önceliği dikkate alınarak belirlenir.
Yeterli sayıda çoğunluk sağlanmayan turu önceden haber vermek kaydı ile iptal hakkı İGEDER de saklıdır.
Turun iptali durumunda İGEDER iptali bizzat bildirmek zorundadır. Yasal süreç olduğundan tazminat hakkı
yoktur.
Yolculuk esnasında hava ve yol koşullarından dolayı doğabilecek gecikmelerden İGEDER sorumlu tutulamaz.
Konaklama noktalarından hareket saatleri İGEDER tarafından belirlenecektir. Ayrıca İGEDER iklim ve yol
koşullarına göre programda değişiklik yapabilir.
Derneğimiz namaz vakitlerine riayet edip program akışını ona göre belirlemeye gayret gösterir.
Pasaportun gidilecek Ülkeye giriş tarihinden itibaren en az 6 ay geçerlilik süresi olmalıdır.
GIALLO ROSSO TRAVEL- Tursap no . 7523ile birlikte düzenlenmektedir.
Kişi Başı Fiyat : 1100 $
Son Başvuru Tarihi : 20 Temmuz
Kontenjan : 40 Kişi
KUVEYTTÜRK DOLAR HESABI İST.GÖNÜLLÜ EĞİTİMCİ LER DERN. İKT. İŞL. TR240020500000702116600101
İGEDER İstanbul Gönüllü Eğitimciler Derneği
EK-2: EBÛ BEKR MUHAMMED B. ALÎ B. İSMÂÎL EL-KAFFÂL EŞ-ŞÂŞÎ (Ö. 365/976) Şâfiî fakihi olup 15
Şâban 291’de (2 Temmuz 904) Şâş’ta (Türkistan) doğdu. Kaffâl lakabı kilitçilik mesleğinden kaynaklanmakta
el-Kaffâl eş-Şâşî diye anılmaktadır. Kaffâl 309 (921) yılında hadis öğrenimi için Horasan, Irak, Hicaz ve
Suriye’ye gitti. İbn Huzeyme, Muhammed b. Cerîr et-Taberî, Ebû Arûbe, İbnü’l-Bâgandî, Hâkim en-Nîsâbûrî,
İbn Düreyd ve Ebü’l-Kāsım el-Begavî gibi âlimlerden hadis dinledi. Çeşitli ilimleri tahsil ettikten sonra
Şâş’a dönerek öğretim faaliyetinde bulundu ve Şâfiî fıkhının Mâverâünnehir’de yayılmasını sağladı. Ebû
Abdullah el-Halîmî, Abdurrahman b. Muhammed el-İdrîsî, Ebû Abdullah İbn Mende, Muhammed b. Hüseyin
es-Sülemî ve Hâkim en-Nîsâbûrî gibi âlimler ondan hadis rivayet ettiler. Tefsir, hadis, fıkıh, usul, kelâm,
Arap dili ve şiirde devrinin otoriteleri arasında yer alan Kaffâl cedel sahasında eser veren ilk fıkıh âlimidir.
Hâkim en-Nîsâbûrî onu, çağdaşı Mâverâünnehir fakihleri içinde usulü en iyi bilen ve hadis öğrenimi için en
çok yolculuk yapan kişi olarak niteler. Kaffâl önceleri Mu‘tezile’nin fikirlerini benimsemiş, şer‘î hükümlerde
kıyas ve haber-i vâhidi delil olarak kullanmanın aklen vâcip olması gibi görüşleri savunmuş, ancak daha
sonra Ebü’l-Hasan el-Eş‘arî’nin mezhebine yönelerek ondan kelâm öğrenmiştir. Bundan dolayı başta
Tefsîrü’l-Ḳurʾân’ı (et-Tefsîrü’l-kebîr) olmak üzere bazı eserlerinde Mu‘tezilî fikirler mevcuttur. Bu kitap,
özellikle içerdiği Mu‘tezilî görüşler bakımından Râzî’nin Mefâtîḥu’l-ġayb’ı ile Süyûtî’nin Esrârü’t-
tenzîl’inin kaynakları arasında yer alır (Süyûtî, s. 110). Fikirleri Şâfiî kaynaklarında iktibas edilen Kaffâl’in
hastanın namazları cemedebileceği, yetişkinin kendisi için akîka kurbanı kesmesinin müstehap olduğu gibi
mezhep görüşünün dışına çıkan ictihadları da vardır. Kaffâl Zilhicce 365’te (Ağustos 976) Şâş’ta vefat etti;
366’da öldüğü de söylenmekte (Musannif, s. 89), Şîrâzî ise yanlışlıkla 336 (947-48) yılını vermektedir.

Bizans’a karşı hazırlanan Horasan ve Mâverâünnehir ordusuyla birlikte Rey’e gittiği anlaşılan
Kaffâl’in (354/965), Bizans İmparatoru II. Nikephoros Phokas’ın emriyle yazılıp Abbâsî Halifesi Mutî‘-
Lillâh’a gönderilen ve Misis ile Tarsus’un istilâsı (352/963) sebebiyle müslümanları aşağılayan kasideye
reddiye olarak kaleme aldığı bir hicviyesi vardır. Her iki kasidenin metni Viyana’daki Kaiserlich-Königlichen
Hofbibliothek’te kayıtlı yazmalarda (nr. 464, 1996) yer aldığı gibi Sübkî tarafından da iktibas edilmiştir
(Ṭabaḳāt, III, 205-213). Horasan, Suriye ve Irak bölgesinden birçok edip ve şair söz konusu kasideye reddiye
yazmış, ancak Kaffâl’inki seçilip imparatora gönderilmiştir. Manzum diplomasi dilinin güzel bir örneği olan
kaside milletlerarası ilişkilerle ilgili muhtelif çalışmalarda iktibas edilerek incelenmiştir (bunlardan bazıları
şunlardır: Carl Brockelmann, “Arabische Streitgedichte gegen das Christentum”, Mélanges de géographie et
d’orientalisme offerts à E.F. Gautier [Tours 1937], s. 96-106; Gustav Edmund von Grünebaum, “Eine Poetische
Zwischen Byzanz und Bagdad in 10. Jahrhundert”, Studia Arabica, I [Analecta Orientalia, XIV, 1937], s. 41-64;
Selâhaddin el-Müneccid, Ḫuṣûmât diblûmâsiyye fi’l-İslâm: Ḳaṣîde İmbarâṭûri’r-Rûm Phokas fî hicâʾi’l-
Müslimîn ve ḳaṣîdetâ el-imâmeyn el-Ḳaffâl eş-Şâşî ve İbn Ḥazm fi’r-red ʿaleyh [Beyrut 1983]; Abdülhâdî et-
Tâzî, “Mürâsele diblûmâsiyye şiʿriyye fi’l-ʿaṣri’l-vasîṭ beyne’l-Ḳusṭanṭîniyye ve Baġdâd ḥasbe maḫṭûṭa ferîde fî
Fiyenâ”, Fuṣûl edebiyye ve târîḫiyye, nşr. Hüseyin Atvân [Beyrut 1414/1993], s. 257-287).

Eserleri. 1. Meḥâsinü’ş-şerîʿa fî fürûʿi’ş-Şâfiʿiyye. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi (III. Ahmed, nr.
1317) ve Yale University Library’de (Landberg Collection, nr. 614) birer nüshası kayıtlı bulunan eser şer‘î
hükümlerin illetlerine ilişkin bir soruya cevap olarak yazılmıştır. 2. Cevâmiʿu’l-kelim fi’l-ḥadîs mine’l-mevâʿiẓ
ve’l-ḥikem (bu iki eserin nüshaları için bk. Brockelmann, III, 1200; Sezgin, I, 498). Hacı Selim Ağa
Kütüphanesi’nde (nr. 481; ayrıca bk. Brockelmann, III, 1200) Kaffâl adına kayıtlı bulunan Cevâmiʿu’l-kelim
fi’l-mevâʿiẓ ve’l-ḥikem adlı eserin, yapılan araştırma sonucunda Müttakī el-Hindî’ye ait olduğu anlaşılmıştır.

Kaffâl’in kaynaklarda zikredilen diğer eserleri de şunlardır: Şerḥu’r-Risâle, Delâʾilü’n-nübüvve,

Edebü’l-Ḳāḍî (Edebü’l-ḳażâʾ), Kitâbü’l-Uṣûl, Tefsîrü’l-Ḳurʾân. Brockelmann, çeşitli baskıları yapılmış olan
Uṣûlü’ş-Şâşî adlı bir kitabı (Leknev 1278; Delhi 1303; Beyrut 1402/1982) İshak b. İbrâhim eş-Şâşî, Kaffâl eş-
Şâşî ve Muhammed b. Ahmed eş-Şâşî’nin eserleri arasında saymaktadır. Ancak kitabın Hanefî fıkıh usulüne
dair olması ve içinde İbnü’s-Sabbâğ’ın (ö. 477/1084) eş-Şâmil adlı eserine atıfta bulunulması (s. 312) gibi bazı
hususlar bunun her üç Şâşî’ye nisbetini imkânsız kılmaktadır. Müzenî’nin el-Muḫtaṣar’ının şerhi olan ve
günümüze ulaşmayan et-Taḳrîb adlı bir eser de bazı âlimlerce yanlışlıkla Kaffâl eş-Şâşî’ye izâfe edilmektedir.
İbn Hallikân, Süleym b. Eyyûb er-Râzî’nin aynı adlı eseriyle karıştırıldığını belirttiği et-Taḳrîb’i bizzat
gördüğünü ve altı ciltlik eserin aslında Kaffâl’in oğlu Ebü’l-Hasan Kāsım’a (ö. 400/1010 civarı) ait olduğunu
söylemektedir (Vefeyât, IV, 200). Ebû Abdullah el-Halîmî’den fıkıh öğrendiği ve Şâfiî mezhebinin önemli
şahsiyetlerinden olduğu dışında hayatına dair bilgiye rastlanmayan Kāsım’ın et-Taḳrîb’i benzersiz olarak
nitelendirilmektedir. Hadisleri bolca kullanan ve Şâfiî’nin sözlerine sıkça yer veren bu eserin Gazzâlî gibi bir
âlim tarafından bile alıntı yapılacak kadar önemli olduğu anlaşılmaktadır. Babası gibi Kāsım da yaygın
görüşe aykırı olarak verdiği bir fetvada ikişer şahit tutmaları kaydıyla tarafların yazışma yoluyla nikâh akdi
yapabileceğini ileri sürmüştür.--- Cengiz Kallek—TDV ANSİKLOPEDİSİ
 Bilindiği gibi, orta çağlarda Taşkent şehri Şaş adıyla meşhurdu. Aynen bu yerden faaliyeti fıkıh,
hadisşınaslık gibi İslam bilimleriyle bağlı olan birçok bilim adamları yetişmiş. Burada dünyaya gelen ve
yaratıcılıkla meşgul olan, İslam akaidine büyük katkıda bulunan bilginlerin adına “Şaşî” ya da daha sonra
(16. yüzyıldan başlayarak) “Taşkandî” nisbesi katılmaktaydı ve onlar bu isimleriyle tüm Müslüman
dünyasına tanınmışlar. İslam âleminde “İmam” rütbesini alan el-Buharî, et-Tirmizî, el-Maturidî ve başka
âlimler sırasında İmam Ebu Bekr Kaffal Şaşî (903-976)’nin da ayrı yeri vardır. Onun çağdaşları onu saygılarla
“Hazreti İmam” adıyla çağırıyordu. Onun tam ismi Ebu Bekr Muhammed ibn Ali ibn İsmail Kaffal Şaşî’dir.
Arap kaynaklarında saygı ve hürmet olarak onun adına “büyük” anlamındaki “kebir” kelimesi katılır. O ilk
önce kilit üreten mahir ustalardan biriydi ve daha sonra onun meslek adı “Kaffal”, yani “kilit ustası”, adına
eklenmeye başladı. İşbu makalede Kaffal Şaşî’nin diplomatik faaliyetine üzerine duruluyor. Hususuyla,
Bizans imparatorunun mektubuyla bağlı olan olay ayrıntılı olarak tarif ediliyor. Rivayetlere göre, Kaffal Şaşî
Bizanslıların mektubuna verdiği mensur cevabıyla Bizanslıları şaşırtmıştır

Özbekistan topraklarında yetişerek dünya bilimi ve kültürüne büyük katkı sağlayan bilim
adamlarının yıl dönümleri bağımsızlık yıllarında dünya çapında kutlanarak, onların bilimsel manevî mirasını
araştırma ve bu mirası halkımıza ulaştırma alanında birçok çalışmalar gerçekleştirilmektedir. Bu çalışmalarda
söz konusu bilim adamlarının İslam ilmi ve nazariyesinin gelişmesinde göz ardı edilemeyecek yerlerinin
olduğu vurgulanmaktadır. İslam dünyasında İmam Buharî (810-870), İmam Tirmizî (824-892), İmam
Maturudî (870- 944) gibi imam derecesine yükselen bilim adamları arasında İmam Ebu Bekir Keffal Şaşî’nin
(903-976) yeri ayrıdır. Çağdaşlarının “Hazreti İmam” adını verdiği bu büyük insanın tam adı Ebu Bekir
Muhammed b. Ali b. İsmail el- Keffal Şaşî’dir1. Arap kaynaklarında saygı ile onun adına “büyük, ulu”
anlamını taşıyan “kebir” sözü eklenir. Ünlü bir kilit ustası olduğu için kendisine keffal2 yani “kilitçi, kilit
ustası” denmiştir. Bu konuda Mervli ünlü tarihçi Ebu Se’d Abdülkerim b. Muhammed Sem’anî (1113-1167)
El-Ensab (Nesepnâme) adlı eserinde şöyle yazar: “Keffal kilitçi olması nedeniyle verilmiştir. Ebu Bekir
Muhammed b. Ali b. İsmail el-Keffal Şaşî, Şaşlıdır ve büyük kilit ustası olarak ün kazanmıştır. Döneminin
ileri gelenlerinden biridir. Fıkıh, hadis, usul, dilbilgisi alanlarında eşi yoktur. Keffal Şaşî adı Batı ve Doğu’da
meşhurdur.”3 Arap tarihçisi Şemsiddin Zehebî (1274-1348) onun hem Maveraünnehir’in hem Horasan’ın
büyük âlimi olduğunu kaydeder: “... dil, usul, fıkıh bilimlerinin imamı, Horasan âlimi Ebu 1 Keffal Şaşî’nın
hayati hakkında bk. Cengiz Kallek, “Kaffâl, Muhammed b. Ali”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi,
C. XXIV, İstanbul 2011, s. 146-148. 2 Yakut Hamevî’nin kaydettiğine göre Keffal Şaşî minicik kilit ve ağırlığı
bir danık (ağırlık ölçü birimi) olan bir anahtar yaparak herkesi hayrete düşürmüştür (Mu’cem ul-buldan, Dar
el-fikir, C. V, Beyrut, s. 116). 3 Ebu Seid Abdülkerim b. Muhammed Sem’anî, el-Ensaĥ, C. X, Beyrut 1980-82, s.
211. Keffal Şaşî’nin Diplomatik Faaliyeti 121 Bekir Muhammed b. Ali b. İsmail el-Keffal Şaşî eş-Şafî Büyük
Keffal adıyla ün kazanmıştır. O zat, döneminin imamı ve birkaç kitabın müellifidir.”4 Ebu Bekir Keffal
Şaşî’nin makamı, bilimsel yeteneği konusuna Orta Çağ Arap müellifleri kendi eserlerinde değinmişlerdir. Biz
de büyük bilim adamının diplomatik faaliyeti üzerinde duracağız. Bu konuda Arap tarihçisi Taciddin Ebu
Nesir Abdulvahap es-Subkî (öl. 1370) Tabakat eş-şafiiye el-kübra adlı eserinde bilgi sunmuştur. Ayrıca aynı
Özbek âlimleri olan Nadirhan b. Alaaddin, Abdusadık İrisov, Bahriddin Mannanov5 ve diğerlerinin bilimsel
makalelerinde işlenmiştir. Keffal Şaşî, bilimini pekiştirmek için dünyanın birçok ülkesini gezmiştir. Sık sık
hacca gitmiş ve dönerken de Bağdat’ta bir süre ikamet etmiş, şehrin büyük âlimleriyle görüşmüştür. Keffal
Şaşî bir seferinde âdeti üzere tekrar Bağdat’a gelir. Bu sırada Bizans imparatorunun kumandanı Tağfur,
Abbasîlere ait bazı toprakları, Şam’ın kuzey kısmı ve Antokiya’yı ele geçirerek başkent Bağdat’ı tehlike
altında bırakmıştı. Bu tarih Hicri 4. yüzyıla denk gelmektedir. Doğu bilimci Bahriddin Mannanov’un
kaydettiğine göre IV. yüzyılda Rum İmparatorluğunun ikiye bölünmesiyle ülkenin doğusunda meydana
gelen bağımsız Bizans İmparatorluğu, X. yüzyıla gelince topraklarını geri kazanma yolunda başarılı seferler
gerçekleştirir ve sadece Balkan Yarımadası, Avrupa’nın bir kısmı değil, Kafkas’ın batısı, Küçük Asya’nın
doğusuna kadar olan toprakları kendi nüfuzu altına alır. İşte böyle bir durumda Konstantinopolis, Arap
Halifeliğinin elinde olan bazı toprakları geri alma planını kuruyordu. Bu amaç doğrultusunda gerçekleştirilen
seferlerde Bizans ordusu birkaç defa savaşı kazanır... Bunun sonucunda Bizans İmparatorluğu, Bağdat
Halifeliğine kısacası İslam’a çok yönlü saldırılarını başlattı. Tağfur tarafından Bağdat halifesine şiir şeklinde
yollanan mektup, yani ültimatom fikrimizin örneğidir.6 O dönemde Bizans İmparatorluğunda ve Arap
Halifeliğinde şiire karşı çok yüksek bir ilgi vardı. Ülkeler arasındaki diplomatik ilişkiler şiir şeklindeki
sağlanırdı. Bizans İmparatoru, Arap Halifeliğine tehdit ederek Bağdat Halifeliğine ait olan toprakların
vaktiyle kendilerine ait olduğunu ve zorluk çıkarmadan bu toprakları kendilerine iade etmeleri gerektiğini
talep ediyordu. Bizans İmparatoru mektubun daha etkili olması için onu Arap dilinde, şiir şeklinde yazmıştı.
“Haşimî Hanedanına Mensup Halifeye” başlıklı söz konusu şiirde şu mealdeki mısralar vardı: “Biz bir aslan
gibi saldırarak kendi topraklarımızı aldık. Damaşk ülkesi atalarımızın meskeniydi. Biz bu ülkenin gerçek
sahipleriyiz. Mısır’ı da kılıcımızla kendimize tabi ettireceğiz. Hicaz, Bağdat, Şiraz, Rey, Horasan, Kudüs,
Doğu ve Batıyı da ele geçireceğiz.” Bu tehditli sözlerle Bağdat Halifesinin ve kumandanlarının gözünü
korkutmak ve ülkeyi kolaylıkla kendine 4 Şemsiddin Zehebî, Siyar ailam en-nubela, Muassasat er-Risale, C.
16, Beyrut, s. 283. 5 bk. Nadirhan b. Alaaddin, Ebu Bekir Keffal Şaşî ve Onun Faaliyeti, Sovyet Doğusu
Müslümanları, 1971, 3-4, s. 9-11; À. İrisov, “Keffal Şaşî”, Maneviyat Yıldızları, Abdulla Kadirî Halk Mirası
Yayınları, Taşkent 2001, s. 84-86; B. Mannanov, “Keffal Şaşî ve Onun Diplomatik Faaliyeti Hakkında”,
Özbekistan Tarihi, 2004, s. 25-34. 6 bk. B. Mannanov, “Keffal Şaşî ve Onun Diplomatik Faaliyeti Hakkında”,
Özbekistan Tarihi, 2004, s. 28-29. Nimetullah MUHAMEDOV 122 tabi ettirmek istiyordu. İşte bu olayların
yaşandığı sırada Keffal Şaşî Bağdat’ta idi. Halifelikte yüksek yetenekli bilim adamı, bilgili hukukçu ve büyük
sanatçı olarak tanınmıştı. 7 Klâsik Arap dilinin belagatiyle yazılan bu mektubun birkaç mısrası rahmetli
şarkşinas âlim Nadirhan b.Alaaddin tarafından Özbekçeye çevrilmiştir. Mısralara dikkat edelim: “Damaşk’tır
atalarımızın yurdu, Onun topraklarının sahibi benim. Mısır’ı fethedeceğim kılıcımla, Sınırsız çöllerde güler
yıldızım. Ondan sonra sıra gelir Mekke’ye, Karanlık gibi sarar gözü pek ordum. Kudüs’e yol alsam
yorulmam asla, Oradadır benim kutsal hakkım...”8 O sıralarda Bağdat’ta ünlü âlim ve şairler çoktu. Fakat
kimse Tağfur’un tehdidine cevap yazmaya cesaret edemedi. Halife cevap mektubu yazmayı Keffal Şaşî’ye
emretti. Şaşî de cevap olarak şu mısraları yazar: Güç kullanarak kovduk sizi Rum’a doğru, Deve kuşu gibi
kaçtınız ileri. Kaçtınız kanlı bir kirpi gibi, Bizleri Muhammed başlar ileri! Peygamber için, kırmadık sizi,
Bizlerde vardı şiddet ve kudret. Şam yerin fetheden yine biz idik, Mısır’ı, Kayravan ve Andalüs’ü de. Başınızı
ezerek, üstün geldik her zaman, Ev-lağım, harabe şehir sırayla. İskenderiye’de oldu zafer bize yâr, Küdus,
Uruşsalim’de zaferimiz var! Sizleri yenebildik biz mertlerçe, İlim ve irfanımız eskiden meşhur Siz alçak
sıfatlara sahip bir yaratık. Anlamsız şiiriniz beğenilmez hiç, Bizim şiirimiz güzeldir ve hoş. Anlayan adama
verir huzur... 7 À. İrisov, “Keffal Şaşî”, Maneviyat Yıldızları, Abdulla Kadirî Halk Mirası Yayınları, Taşkent
2001, s. 85-86. 8 Nadirhan b. Alaaddin, “Ebu Bekir Keffal Şaşî ve Onun Faaliyeti”, Sovyet Doğusu
Müslümanları, 1971, 3-4, s. 9-11. Keffal Şaşî’nin Diplomatik Faaliyeti 123 Bizans İmparatoru hiç kuşkusuz
yazdığı mektubuyla Müslümanların o sıralardaki manevî derecesini ölçmek istemiştir. İmam Keffal Şaşî’nin
yukarıdaki mektubu ise münasip bir cevaptı. Hatta Bizans sanatçıları ve kâhinlerinin “Müslümanlar arasında
böyle bir yazarın olduğunu bilmiyorduk” şeklindeki itirafları dikkat çekicidir. Yukarıdaki olayı Keffal
Şaşî’nin hemşehri şair Abdumelik b. Muhammed Şaşî 9 anlatmıştır. Rus şarkşinas Profesör S. Prozorov bu
konuda şöyle bir bilgi sunar: “Bizans İmparatoru Nikifor Foki (963-969) adına Müslümanlara yollanan
hakaretli mektuba Keffal Şaşî tarafından yüksek seviyedeki bir cevap mektubu yollandığında Bizanslı
sanatçılar şiirin belagatini itiraf ettiler. Sonradan esir düşen Abdumelilik b. Muhammed Şaşî,
Konstantinopolis’te bunun şahidi olmuştur.”10 Keffal Şaşî’nin diplomatik faaliyetine Rus şarkşinası Nil
Likoşin11 (1860-1922) de yüksek değer vermiştir. O, 1918 yılında Taşkent’te Türkistan Halk (Müslüman)
Üniversitesinin açılış töreninde Keffal Şaşî adını saygıyla şöyle dile getirmişti: “Bugün Avrupa biliminin Eski
Taşkent’e resmi olarak kazandırıldığı güzel bir günde Taşkent Müslümanlarının aydınlığa kavuşturulması
yolunda canlı faaliyette bulunan özverili, alçak gönüllü bir insanı hatırladım. Benim hatırladığım insan,
şehrin Sebzar semtinde aynı adı taşıyan bir mezara gömülü olan İmam Keffal Şaşî, yani Hazret İmam’dır.
Taşkent Müslümanları o şahısla gurur duymalı ve kendilerinin ilk hocaları olarak tanımalılar.”12 Keffal
Şaşî’nin diplomatik faaliyeti hakkında Türkiye Diyanet Vakfıİslam Ansiklop edisi’nde şöyle yazılmış:
“Bizans’a karşı hazırlanan Horasan ve Maveraünnehir ordusuyla birlikte Rey’e gittiği anlaşılan Keffal’in
(354/965) Bizans imparatoru II. Nikephoros Phokas’ın emriyle yazılıp Abbasi Halifesi Mutilillah’a gönderilen
ve Misis ile Tarsus’un istilası (352/963) sebebiyle müslümanları aşağılayan kasideye reddiye olarak kaleme
aldığı bir hicviyesi vardır. Her iki kasidenin metni Viyana’daki Kaiserlich-Königlichen Hofbibliothek’te
kayıtlı yazmalarda (no. 464, 1996) yer aldığı gibi Sübkl tarafından da iktibas edilmiştir. Horasan, Suriye ve
Irak bölgesinden birçok edip ve şair söz konusu kasideye reddiye yazmış ancak Keffal’inki seçilip imparatora
gönderilmiştir. Manzum diplomasi dilinin güzel bir örneği olan kaside milletlerarası ilişkilerle ilgili muhtelif
çalışmalarda iktibas edilerek incelenmiştir”13. Ama burada işbu şiir “kasideye reddiye olarak kaleme aldığı
bir hicviye” olarak adlandırılmış. Biz makalemizde onu Keffal Şaşî 9 Abdümelik b. Muhammed Şaşî bir
şairdir. X. yüzyılda Taşkentli meşhur bilim adamı ve şair Keffal Şaşî ile birlikte İslam ülkelerine sefer
yapmıştır. A. Nasırov, Taşkent Âlimleri ve Şairlerine Ait Materyaller, Özbekistan Cumhuriyeti Bilimler
Akademisi Alişir Nevaî Şarkşinaslık Enstitüsü Elyazmaları Fonu, 13408, s. 620. 10 S. Prozorov, “El-Keffal,
İslam na territorii bıvşey Rossiyskoy imperii”, Ensiklopediçeskiy slovar, Vostoçnaya literatura, Moskova
2000, vıp. 2, s. 46. 11 N. Likoşin, aslında bir subaydır. Türkistan Valiliğinde birkaç önemli görevlerde
bulunmuştur. 1917 yılının ocak ayında istifa ederek 1918-1920 yıllarında Taşkent’teki Türkistan Halk
Üniversitesinde Türk Dilleri ve Etnografyasından ders vermiştir. O, bölge etnografyasına ait yaklaşık 800
esere ve Taşkent hakkındaki önemli etnografik bilgilere sahipti. 12 N. Likoşin, Pomyanite pervouçitelya,
Narodnıy Universitet, 1918, s. 1. 13 Cengiz Kallek, “Kaffâl, Muhammed b. Ali”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam
Ansiklopedisi, C. 24, İstanbul 2011, s. 147. Nimetullah MUHAMEDOV 124 yazmiş olan Tağfur tarafından
Bağdat halifesine şiir şeklinde yollanan mektup, yani ültimatom denilmesini uygun gördük. Rus şarkşinası
Keffal Şaşî’yi ilk öğretmen olarak Üniversite mensuplarına tanıtırken onun diplomatik faaliyetine ait tarihî
bilgileri sunar: “Günümüzde 950 sene önce Taşkent’te İmam Keffal Şaşî fakir bir hayat yaşamıştır. Kendisine
verilen iki lakaptan biri “keffal”dir ve kilit ustası olduğu için bu ismi almıştır. “Şaşî” ise onun Taşkentli
olduğunu gösterir. Adaleti yüksek tutan bu insan, bütün ömrünü inancının gerektirdiği gibi yaşadı. Bir sene
boyunca Taşkent’te ders anlattı. Daha sonra da bilim almak için sefere koyuldu ve hacca gitti. Onun hayatı ve
faaliyeti bu şekilde geçmiştir.”14 Bu konuda Mısırlı tarihçi Taciddin es-Subkî (öl. 1370) Tabakat eş-Şafiiye el-
kübra (Şafiiyenin ulu tabakaları) kitabında “Keffal Şaşî, usul, hadis ilimlerini isteyerek en çok sefer yapan bir
âlimdir” diye vurgulamıştır.15 N. Likoşin’in fikirlerine devam edelim. Keffal Şaşî bilimsel seferlerinden
birinde Bağdat’a geldiğinde halife zor durumdaydı. Halifeyle savaş halinde olan Türk sultanı (Bizans
İmparatoru- N. M.) ona şart koşmuştu. Buna göre büyük miktarda tazminat ödemesi ya da onunla savaşması
lâzımdı. Eğer bu şartlara razı değilse gönderdikleri mektubun cevabını yazmaları gerekirdi. İlk iki şartı yerine
getirme şansları yoktu. Çünkü o sıralarda Bağdat halifesi büyük miktardaki para ve orduya sahip değildi.
Geride mektuba cevap yollamak kalıyordu. Fakat mektup hiçbir Bağdat âliminin okuyamadığı bir dille
yazılmıştı.”16 İşte bu sırada halifeye, Keffal Şaşî’nin şehir kervansaraylarından birinde olduğu ve kendisinin
birçok dili bildiği ulaştırılır. Böylece Keffal Şaşî mektuba cevap yazar. Şaşî, hizmetinin karşılığı olarak
Bağdat’ta korunan köhne Osman Mushaf’ını ister. Çaresiz kalan halife razı olur... Rus şarkşinası Keffal
Şaşî’nin Kuran’ın bu nüshasını Taşkent’e nasıl getirdiğini detaylı olarak yazmıştır ve bu artık ayrı bir
konudur. Önemlisi, Keffal Şaşî tarafından Bizans İmparatoru’nun mektubuna cevap olarak yazdığı mektup,
Arap Halifesini kaçınılmaz bir tehlikeden kurtarmıştır. Bir noktayı daha vurgulamak lâzım, Arap
Halifeliğinin başkenti olan Bağdat’ta o sırada birçok ünlü şairin bulunmasına rağmen Halife Mutilillah’ın
(946-974) bu görevi Keffal Şaşî’ye vermesi Şaşî’nin ne kadar saygın bir diplomat olduğunu gösterir. Keffal
Şaşî hayatı ve faaliyetine ait diğer bir bilgi daha vardır ki, o, herhangi bir insanın kalbinde gurur hissini
uyandırır. Bilindiği gibi, Bağdat halifelerinden biri Şaş’ta kanalların kazılması için devlet hazinesinden para
ayırmıştır. Bu işin gerçekleştirilmesine Keffal Şaşî neden olmuştur. Mahdumu Âzam evlatlarından Seyyid
Masumhanoğlu Hace Muhammed Hekimhan’a ait İntihap et-tavarih kitabını bulduk. Kitapta (eser
sayfalanmamıştır) şu cümleleri okuduk: 14 N. Likoşin, Pomyanite pervouçitelya, Narodnıy Universitet, 1918,
s. 1. 15 Taciddin es-Subkî, Tabakat eş-şafiiye el-kübra, Dar el-Kübra, Dar el-kütüb el-ilmiye, Beyrut 1999, C. 3,
s. 152. 16 N. Likoşin, Pomyanite pervouçitelya, Narodnıy Universitet, 1918, s. 1. Keffal Şaşî’nin Diplomatik
Faaliyeti 125 “Halife Abbas’ın döneminde Hazret İmam Abu Bekir Keffal hacca giderken yolda
Müslümanlarla Yahudiler arasında çatışma oldu. Savaşta Yahudiler kazanarak Hazret İmam’la birlikte on bin
Müslüman’ı esir aldılar. Müslümanlara sordular: “Aranızda Tevrat kitabını acem diline çevirebilecek biri var
mı?” Müslümanlar Hazret İmam’ı gösterdiler. Hazret İmam ilk önce Yahudi padişahıyla on bin Müslümanı
serbest bırakacağı konusunda şartlaşarak Tevrat’ı Acem diline çevirdi. Yahudiler sözlerini tutarak on bin esiri
salıverdiler. On bin esirin serbest bırakılmasını sağladığı için Hazret İmam halifenin saygısını kazandı. Halife
kendisinden ne istediğini sorduğunda Taşkent’te eski kanalların kullanılmaz hale geldiğini, eğer imkânı
olursa şehir valisine emrederek kanalların kazılmasında yardımcı olmasını istedi. Bir mektup yazarak yanına
yüz altmış bin Abbasî para verdiler, kanal kazanların yemek parası dediler. Hazret İmam mektupla parayı
Taşkent valisine getirip verdi. Vali, halkı toplayarak günlerce kanal kazdırarak su çıkarttı. Taşkent suyu
Hazret İmam’ın teveccühleriyle hâsıl olmuştur.” Kısacası, Keffal Şaşî hayatı boyunca Müslüman dünyasına
sefer yapmış, en ünlü bilim adamlarından ders almış, nice büyük âlimlerle sohbet kurmuştur. Şaşî, dinî
bilimler dışında dünyevî bilimleri de derin bir şekilde öğrenmiştir. Bu yüzdendir ki halk ona Hazreti İmam
Hastimam diyerek saygı göstermiştir. Rahmetli müftü Ziyavuddinhan b. İşan Babahan Hazretleri “İmam
Keffal Şaşî, ülkemizde dinî bilimlerin ve Arapçanın yayılmasında, İslam kurallarının benimsenmesinde
önemli yeri kat etmiştir” der.17 Tefsir, hadis, fıkıh ve edebiyata ait birçok kaynakta İmam Keffal Şaşî
eserlerinden alıntılar getirilir. Günümüzde Taşkent’te Hastimam (Hazreti İmam) adı verilen mecmua o zata
karşı büyük saygının göstergesidir.

KUR’ÂN NASSININ DOĞASI: KAFFAL ŞÂŞÎ’NİN KONUYA YAKLAŞIMININ TAHLÎLÎ BİR

TASVİRİ Dr. Ömer YILMAZ Kaffal Şâşî’ye göre dini hükümler, vahye muhatap olan Arap toplumunun
geleneği gözetilerek ortaya konulmuştur. Ona göre bu geleneğe itibar, Arapların dışındaki toplumlarda ve
vahiy döneminin dışındaki zamanlarda da geçerli olmalıdır. Çünkü vahye muhatap olan toplum aslı teşkil
etmektedir. Bu toplumun dışındaki toplumlar dinin esas aldığı gelenek açısından ona tabi durumundadır.
Örneğin yiyeceklerle ilgili olarak haram ve helal kılınanların, Arapların adetlerine uygun olduğu görülür.
Arapların güzel buldukları helal kılınmıştır. Arapların iğrendikleri yiyeceklerin de haram kılındığı
görülmektedir. Bu çerçevede Arapların iğrendiği bir yiyeceği beğenerek yiyen bir toplum için de bunun
haram kılınması gerekmektedir. Çünkü dinde esas alınan gelenek vahye muhatap Arap toplumunun
geleneğidir.

Kaffal Şâşî’ye göre Kuran’ın nüzul sürecinde muhatap durumunda olan toplumun geleneğine itibar
edilmiştir. Arap toplumunun geleneği çerçevesinde ortaya konan hükümler diğer toplumlar ve zamanlar için
de geçerlidir. Bu durum, Kuran’ın anlaşılması ve uygulanmasında göz önünde bulundurulmalıdır. Kuran
yorumunda keyfiliğin önüne geçilmesi de Kur’an’ın Arabi oluşunun dikkate alınmasını gerekli kılmaktadır.
Kur’an’ın Arabi olduğu göz ardı edildiği ölçüde tefsir, yorumcunun keyfi tutumuna açık hale gelir. Kur’an’ın
her şeyi kapsadığı düşüncesini kendisi için münbit bir alan olarak gören yorumcu, şahsi görüşlerini Kur’an’la
irtibatlandırarak tefsir çerçevesinde ortaya koyar.
EK-3: İSMAİL SAMANİ;

Samaniler Devletinin 2. Hükümdarı olan İsmail Samani, Nasr’ın ölümüyle (279/892) hâkimiyet İsmâil b.
Ahmed’in eline geçti ve Buhara başşehir yapıldı. İsmâil b. Ahmed, ertesi yıl Mâverâünnehir topraklarını
gayri müslim Türkler’in akınlarından korumak üzere doğuya Tarâz’a (Talas) kadar uzanan bir sefer
düzenleyerek şehri ele geçirdi. Sâmânîler bu dönemde doğudaki en geniş sınırlarına ulaştı. Fetihlerin
istikametini batıya çeviren İsmâil, Saffârî Emîri Amr b. Leys’i Belh savaşında yenerek esir aldı ve onu
Bağdat’a gönderdi (287/900). Bu başarısından dolayı kendisine halife tarafından Horasan, Taberistan ve
Deylem’in hâkimiyet menşurları verildi. Ancak İsmâil, Taberistan ve Deylem’e hâkim olmak için
buranın hâkimi konumundaki Ali evlâdı ile mücadele etmek zorunda kaldı. Taberistan ve Deylem 287
(900) ve 291 (904) yıllarında yapılan iki seferle Sâmânîler’e bağlandı. 295’te (907) vefat eden İsmâil b.
Ahmed’in yerine oğlu Ahmed geçti. Yeni hükümdar, halifenin onayını alıp Amr b. Leys’in ölümünün
ardından karışıklıklar içine düşmüş olan Sîstan’a Hüseyin b. Ali el-Merverrûzî kumandasında bir ordu
gönderdi (298/911). Başşehir Zerenc’e giren Sâmânî ordusu bütün eyalete hâkim oldu. Ertesi yıl çıkan
isyan üzerine bir ordu yollayarak Sîstan’ı tekrar Sâmânî hâkimiyetine aldı. Bu arada Taberistan’da
başlayan Seyyid Nâsır-ı Kebîr liderliğindeki isyan bütün eyalete yayıldı. Ahmed b. İsmâil buna karşı
sefer hazırlığındayken Sîstan valiliğine tayin edilmediği için kendisine kırgın olan Hüseyin b. Ali el-
Merverrûzî ve devletin başına geçmek isteyen Mansûr b. İshak tarafından teşvik edilen kendi
gulâmlarınca öldürüldü (301/914).
EK-4: İMAM BUHARİ;

20 Temmuz 810 yılında Buhara'da doğdu ve bu nedenle kendisine kısaca "Buhari"

denilmektedir. Hadis ilminin ve hadis alimlerinin önderi olarak İslam dünyasında önemli bir
yer tutan Buhari, Hz. Muhammed'in sahih hadislerini toplayarak en büyük hadis kitabı olan el-
Camiu's-Sahih'i (Sahih-i Buhari) hazırladı.

İmam Buhari, 10 yaşlarında iken hadis ilmi ile meşgul olmaya ve Buharalı muhaddislerden
hadis dersleri almaya başladı. 11 yaşlarında iken hocası Dahili'nin rivayet sırasında yaptığı bazı
hataları tashih etmesiyle dikkatleri çekti. 16 yaşına geldiği zaman İbnü'l-Mübarek ve Veki'b
Cerrah'ın kitaplarını tamamen ezberledi. Bu sırada annesi ve kardeşi Ahmed ile birlikte hacca
gitti. Hac sonrası onlar memleketlerine döndükleri halde Buhari Mekke'de kaldı ve Hallad bin
Yahya, Humeydi gibi alimlerden hadis tahsil etti.

Daha sonra bu amaçla ilim merkezlerini dolaşmaya başlayan Buhari'nin, kendilerinden hadis
yazdığı muhaddislerin sayısının bin 80 olduğunu söylediği belirtiliyor. Meşhur talebesi Firebri,
el-Camiu's-Sahih'i Buhari'den 90 bin talebenin dinlediğini iletti. Kaynaklarda, en tanınmış diğer
talebelerinin ise İmam Müslim, Tirmizi, Ebu Hatim, Ebu Zür'a er-Razi, Muhammed bin Nasr el-
Mervezi, Salih Cezere, İbn Huzeyme gibi muhaddisler olduğu ifade ediliyor.

Buhari'nin uzun seyahatleri sonunda derlediği hadislerle geniş bir kütüphane meydana
getirdiği ve seyahatleri esnasında kitaplarını yanında taşıdığı anlatılıyor. Buhari'nin, bir gece
uyumayıp o güne kadar yazdığı hadisleri hesapladığı ve muttasıl 200 bin hadis kaydettiğini
belirlediği aktarılıyor.

İmam Buhari, 1 Eylül 870 günü toprağa verildi

EK-5: İMAM EBU MANSUR EL-MATURİDİ ;

İslam dünyasında yetişmiş en büyük kelam alimlerinden biri. 852 yılında Türkistan'ın
Semerkant bölgesinin Maturid beldesinde doğan İmam Maturidi, İslamiyeti yeni kabul etmekte
olan Türkler arasında, Türkistan'da yaşadı.

İmam Maturidi, Müslümanların sahih bir itikada sahip olmaları için itikat ilmi olan kelam
üzerine çalıştı. Maturidi'nin kelami görüşlerini ve mezhep anlayışını anlatan eserinin ismi,
Kitab-ut Tevhid.

Maturidi, kendi döneminde ortaya çıkan dini problemlere çözüm bulmaya çalıştı, pek çok
öğrenci yetiştirdi ve çeşitli bilim dallarında ilk olma özelliğini taşıyan önemli eserler bıraktı.
Ölümünden sonra da büyük ilgi gören İmam Maturidi, geniş bir coğrafyayı etkiledi ve
"Maturidilik" diye bilinen bir düşünce ekolü oluştu.

Bu ekol, Hanefilik-Maturidilik olarak dünyanın çeşitli yerlerinde yaşayan Müslümanların

geneli tarafından benimsenerek günümüze kadar yaşamaya devam etti.

Maturidi'nin eserlerindeki birçok cümlenin kuruluşuna, bazı fiillerin bağlaçlarına bakıldığında

Arapça gramere aykırılığı yanında Türkçe gramere uygunluğun görüldüğü belirtiliyor.
Kaynaklarda, gerek dil ve üslup özellikleri gerekse yaşadığı Semerkant ve çevresinin Türklerin
çoğunlukta bulunduğu bir bölge olması göz önüne alındığında Maturidi'nin Türk asıllı
olduğunun söylenebileceği belirtiliyor. Maturidi, 944 tarihinde, Semerkant'ta hayatını kaybetti.
EK-6: ULUĞ BEY (ö. 853/1449)

Matematikçi ve astronomi âlimi, Timurlu hükümdarı (1447-1449) olup sarayda geleneksel dinî
ilimler, ardından mantık, matematik ve astronomi tahsili gördü. Babası Uluğ Bey’e 1409 yılında
Semerkant merkezli Mâverâünnehir bölgesinin yönetimini verdi. Henüz on altı yaşında iken devleti
yönetme sorumluluğunu üstlenen Uluğ Bey, otuz sekiz yıl bu geniş coğrafyanın emîri olarak
yönetimini sürdürdü. Uluğ Bey döneminde Semerkant naklî ve aklî ilimlerin, sanat ve edebiyatın en
parlak günlerini yaşadığı bir merkez haline geldi. Uluğ Bey, hükümdarlık hak ve iddiasından
vazgeçip oğlu Abdüllatif egemenliği altında yaşamaya razı oldu ve hacca gitmek için izin istedi.
Verilen izin üzerine Semerkant’tan ayrıldıysa da kumandanlar, Semerkant’a bir iki günlük mesafede
onu öldürdüler. Semerkant’ta Gûr-ı Emîr’de defnedilen Uluğ Bey’in hükümdarlığı iki yıl sekiz ay
sürdü. Onun hayatının bir trajediyle sona ermesinin başlıca sebepleri, hükümdar olunca oğlu
Abdüllatif’in Herat’ı istemesine rağmen onu Belh
valiliğine tayin etmesi sonucu aralarının açılması, diğer
hükümdarların aksine halktan toplanan vergileri
kumandanlarına ve çevresindekilere dağıtmayıp halkın
yararına ve ilmî araştırmalara, medrese, kütüphane ve
rasathâne yapımına harcamasıdır.

Uluğ Bey matematikçi, astronom, edip ve şair olmasının

yanı sıra Kur’ân-ı Kerîm’i yedi kıraat üzere okuyacak
kadar kıraat ilmine vâkıftı. Döneminin her alanda
başarılı din, ilim, sanat ve edebiyat âlimlerini davet
ederek bol ihsanlarda bulunmuş, kendisi de onlardan
çok istifade etmiştir.

Kadızâde-i Rûmî, Cemşîd el-Kâşî ve Ali Kuşçu bunların

en meşhurlarıdır.

Matematik ve astronomi alanındaki üstün başarılarının

yanında Uluğ Bey’in mimaride bıraktığı eşsiz eserlerin
bir kısmı zamanımıza ulaşmıştır. 1417-1420 yılları
arasında biri Buhara’da, diğeri Semerkant’ta iki
medrese yaptırmış ve geniş vakıflarla bunları
desteklemiştir. Ayrıca Semerkant’ın Registan’ında
bugüne kadar gelmeyen bir hankah, bir hamam ve geniş bahçeler içinde iki saray inşa ettirmiştir.
çağının en meşhur ilim adamlarının ders okuttuğu bu medresede riyâzî ilimlere ayrı bir değer
verilmekteydi. Uluğ Bey’in de bu derslere iştirak ettiği ve zaman zaman ders verdiği bilinmektedir).
Uluğ Bey döneminde faaliyetlerini sürdüren bu medrese onun ölümünden sonra giderek önemini
yitirmiştir. Mimari alanında Uluğ Bey, dedesi Timur’un da ihtimam gösterdiği ve sahâbe kabrinin
bulunduğu Şah Zinde Mezarlığı’ndaki yapıları onartmış, Gûr-ı Emîr’e bir taçkapı (dervâze) yaptırmış
ve yeni galeriler ilâve ettirmiştir.

Üstün bir zekâya sahip olan Uluğ Bey başarılı bir matematikçi ve astronomdu. Henüz küçük denecek
yaşta Merâga Rasathânesi’ni görmüş ve zihninde ona bir yer ayırmıştı. Merâga’dan sonra en büyük
rasathâneyi Semerkant’ta kurmuştur. Bu yapı, Kadızâde-i Rûmî ile Cemşîd el-Kâşî’nin gözetiminde
inşa edilmekteydi. Ancak bu iki âlim rasathâne tamamlanmadan vefat etmiş, onların yerine Ali
Kuşçu getirilmiştir. Uluğ Bey’in ölümüne kadar otuz yıl faaliyetini sürdüren rasathâne ve burada
oluşturulan astronomi tabloları teleskopun icadına kadar ilim dünyasında etkili olmuştur. Uluğ Bey,
kullandığı Zîc-i İlhânî’de gördüğü bazı ölçüm hatalarını ve eksiklikleri gidermek için hem İslâm
dünyasında hem Avrupa’da alanında kaynak eser kabul edilen Zîc-i Uluğ Bey’i meydana getirmiştir.
Ayrıca onun geometri alanında ve özellikle üçgenler konusunda araştırmalar yaparak tanjant ve
sinüs cetvelleri oluşturduğu bilinmektedir.