Professional Documents
Culture Documents
კ. ბრეგაძე. მოდერნი და მოდერნიზმი
კ. ბრეგაძე. მოდერნი და მოდერნიზმი
2018
Konstantine Bregadze
Tbilisi 2018
konstantine bregaZe
moderni da modernizmi
Tbilisi 2018
uak (UDC) 821.353.1.09+821.353.1.02
b _ 911
© konstantine bregaZe
literaturis institutis gamomcemloba
ISBN 978-9941-25-438-3
istoriuli moderni da
literaturuli modernizmi1
Sesavali
9
Tavs, gamomdinare iqidan, rom am samyaros Semecneba mas
ukve aRar ZaluZs da is misTvis sabolod amoucnobi rCeba.
es ki, Tavis mxriv, adamianSi iwvevs egzistencialur SiSsa
da amaoebis gancdas. racionaluri subieqturobis krizisi
ki gulisxmobs, rom modernis epoqis adamiani amavdrouald
sakuTari Tavis mimarTacaa gaucxoebuli da sakuTari gon-
ebis, racios safuZvelze veRar `gankargavs~ sakuTar Tavs,
sakuTar egzistencias. enis krizisi ki gulisxmobs, rom
uSualod aRqmuli garesamyaros fenomenebisa Tu gaumW-
virvali arakauzaluri fenomenebis srulyofili asaxva
da gadmocema enis, enobrivi niSnebis saSualebiT da enis
saSualebiTve samyaros Sesaxeb urTierTSi informaciis
srulyofili gadacema imTaviTve gamoiricxeba (Leiss/Stadler
1997: 24). Sesabamisad, ena ukve aRar aris samyaros movle-
nebis TviTkmari gamoxatvis, aRniSvnisa da asaxva-aRweris
instrumenti.
amgvarad, XIX-XX saukuneebis mijnaze Seqmnilma sa-
myaros axalma modelma da aRqmam, romelic daafuZnes far-
dobiTobis, albaTobis, atomisturma da kvanturma Teo-
riebma, rodesac gairkva, rom yofiereba Tavis namdvil
arsSi `gaumWvirvali~ da `ganuWvreteli~ mocemulobaa da
ase martivad, mxolod „empiriulad~ (`vulgaruli~ `fizika-
lizmi~ da `meqanicizmi~) araa mowyobili, aseve, amave peri-
odSi teqnologiebis mzardma da moulodnelma ganviTare-
bam (telefoni, telegrafi, avtomobilebi, sarkinigzo da
saporto mimosvlis kidev ufro garTuleba da ganviTareba
da a. S.) da amis safuZvelze cxovrebis tempis ukiduresma
daCqarebam gamoiwvia modernis epoqis adamianis egzisten-
cialuri SiSiT Sepyrobiloba, gaucxoeba da mis aRqmaSi sa-
myaros daekarga ontologiuri simyare da sayrdeni (Leiss/
Stadler 1997: 30). Tanamedrove `modernist~ adamians sazri-
sis Semcveli, mowesrigebuli, Tvalmisawvdomi, sakuTari
Tvalsawierisa da gonebis farglebSi moqceuli erTiani
da mTliani, ganuyofeli empiriuli sinamdvilis nacvlad,
romlis wiaRSic TiTqosda da garantirebuli iyo stabi-
luri da aumRvreveli egzistencia, axal droSi, moder-
10
nis epoqaSi arseboba ukve uwevs yoveldRiurad cvalebad,
aCqarebul realobaSi, mas ukve TiTqmis yoveldRe uwevs
sxvadasxva eTikuri, egzistencialuri da ontologiuri
Tvalsazrisis SemuSaveba samyaroze, man yoveldRe xelaxla
unda Seimecnos da gansazRvros garesamyaro da amis safuZ-
velze es samyaro ramenairad daiqvemdebaros da TavisT-
vis moixmaros, vinaidan modernis epoqis aCqarebuli tempi,
daCqarebuli teqnologiuri da mecnieruli ganviTareba
yoveldRe cvlis samyaros tradiciul niutonistur `mec-
nierul~ suraTs. magram mocemul modernul viTarebaSi sa-
myaros gansazRvris cda amaoa, ukve SeuZlebeli xdeba misi
determineba, vinaidan axalma modernulma mecnierulma aR-
moCenebma da teqnologiurma Zvrebma Tanamedrove adami-
ans samyaros axali, misTvis aqamde jer ar cnobili mxare
daanaxa, romlis bolomde Semecnebac misTvis ukve imTa-
viTve SeuZlebeli gaxda: es `axali~ samyaro modernis epoq-
is adamians Tavisi egzistenciidan da Semecnebidan usxlte-
ba, vinaidan es `axali~ samyaro misi analitikuri gonebis
Semecnebisa da cdiseuli dakvirvebis sazRvrebs scdeba.
swored am specifikaze, anu, erTi mxriv, Tanamedrove
Semmecnebeli subieqtis SezRudul raciosa da, meore
mxriv, samyaros bolomde Seucnob arss Soris disbalansze
miuTiTa fr. nicSem:
11
1. modernis epoqis paradigmatuli
maxasiaTeblebi
2. modernuli mecniereba/bunebismetyveleba
20
olood gairkva, rom samyaro imTaviTve `saalbaTo bunebi-
saa~: Tuki aqamde samyaro determinebuli iyo da eqvemde-
bareboda gansazRvrasa da `Sevsebas~, axla samyaroSi aRa-
raferi eqvemdebareba zust dakvirvebas, gazomvas, gamoT-
vlasa da eqsperiments. Sedegad, samyaroSi mimdinare mov-
lenebsa da aq arsebul fenomenebze mxolod varaudiT Tu
SeiZleba saubari da gansja, mxolod maTematikuri for-
mulebiTRa Tu SeiZleba maTi miaxloebiTi aRwera (Andreotti
2009: 102-104).
3. modernuli filosofia
21
brobs kantianur-fixteanuri subieqturobis, hegelianuri
istoriuli gonis obieqturobisa da `racionaluri~ enis
daZlevis aucileblobaze.
subieqturobis kritika: nicSes mixedviT, yalbia kon-
struqti (anu, wmindad spekulaturi ganazrebebis safuZ-
velze miRebuli debulebani, romlebic Semdgom umaRlesi
`WeSmariti~ cnebebisa da kategoriebs rangSi adis), TiTqos
arsebobs erTi monoliTuri subieqturoba, romelic ada-
mianis Semecnebasa da egzistenciaSi qmnis ucilobel wi-
napirobas mudmivad marTebul da WeSmarit racionalur
gadawyvetilebaTa da qmedebaTaTvis; rom TiTqos adamia-
nis goneba, racio sxvadasxva viTarebaSi erTi da imave Zal-
mosilebiTa da xarisxiT daubrkoleblad qmedebs da yov-
elTvis aRemateba adamianis anTropologiur arsSi moqmed
instinqtebsa da aracnobier ltolvebs, TiTqos nebismier
krizisul viTarebaSi goneba yovelTvis swor eTikur da
pragmatul gadawyvetilebebs iRebs. amiT nicSe uaryofs
monoliTur subiqturobas da saubrobs adamianis arsis
mravlobiTobaze (Vielheit), mis mravlobiT bunebaze, rac
gulisxmobs, rom subieqtis anTropologiur arsSi da, aqe-
dan gamomdinare, mis gadawyvetilebebSi, qcevasa da qmede-
bebSi warmmarTveli goneba ki aRar aris, aramed aracnob-
ieri instinqtebi, ltolvebi da qvecnobieri warmosaxvebi
(Andreotti 2009: 111).
amgvarad, modernis epoqaSi ukve sabolood moeRo bolo
e. w. myar, monoliTur subieqturobas, pirovnulobas, Sesa-
bamisad, monoliTur subieqts, romelsac `odesRac~ hqonda
myari Rirebulebebi da eTikuri principebi. amis nacvlad
aRniSnul epoqaSi subieqti iqca pirovnebadaSlil, idento-
badakargul mocemulobad (e. w. `me~-s rRveva, `me~-s daSla,
Ich-Dissoziation) (s. vieta). Sedegad, subieqti ki aRar axdens
gavlenas garesamyaroze, igi ki ar gankargavs da warmar-
Tavs mas, aramed subieqti srulad dezorientirda Tavis
egzistenciaSi da mTlianad daeqvemdebara garesamyaros,
yofierebis, istoriuli procesis araprognozirebad, at-
eleologiur arss. amiT ki bolo moeRo ganmanaTleblobis
22
anTropocentristul warmodgenebs.7
enis kritika: nicSes mixedviT, e. w. bunebrivi ena ar aris
is instrumenti, romelic srulyofilad asaxavs da aRwers
samyaroSi mimdinare movlenebsa da realobaSi mocemul sa-
gnebs. ena ar aris arc azrebis srulyofili gamoxatvis in-
strumenti, vinaidan samyaro, romlis asaxvazec enaa mimar-
Tuli, Tavad araa srulyofili da Camoyalibebuli ode-
noba, myari da prognozirebadi, bolomde amocnobili da
Secnobili mocemuloba. amdenad, isini _ ena da samyaro _
erTmaneTs ver faraven, ver Seesatyvisebian (Behler 1996: 294,
300). 8
amgvarad, subieqtisa da enis kritikiT nicSe daupiris-
prda hegeliseul totalobis koncepts da ganaxorciela
misi dekonstruqcia: mTlianobrivi, monoliTuri yofiere-
baSi aRaraferi rCeba _ arc goneba, arc subieqti, arc ena da
arc Tavad yofiereba. amis nacvlad mocemulia TiToeuli
maTganis fragmentebi da fragmentacia. xolo istoriuli
procesi teleologiis princips ki ar efuZneba da Tanmim-
devruli, sworxazovani svla ki araa absoluturi gonis
mier winaswardasaxuli miznisaken, aramed erTi da imaves
maradiuli ganmeorebaa: anu, istoriuli procesi wriuli
procesebis jamia da TiToeul wreze mudmivad vlindeba
politikuri da ideologiuri Zalauflebisaken, batono-
bisaken swrafvis neba, mudmivad vlindeba saxelmwifos Za-
ladoba adamianis, sicocxlis mimarT, gamomdinare iqidan,
rom yofierebis safuZveli Tavad nebaa, (Wille) yofierebis
upirobo da aprioruli pirvelsawyisi. (Andreotti 2009: 112).
modernistul mwerlobasa da modernist mweralTa mso-
flmxedvelobaze garda nicSesi aseve didi gavlena iqonia
sioren kirkegoris egzistencfilosofiam da artur So-
24
wamisyofiT warxocs (Safranski 2002: 313; Windelband 1980: 507,
508, 533).9
amitom, Sopenhaueris mixedviT, saWiroa gaTavisufleba
am survilebisagan da ase sulieri simSvidisa da Tavise-
buri `kaTarzisis~ mopoveba, anu, sakuTari moCvenebiTi
warmodgenebisagan gaTavisufleba, `ganwmenda~ da ase yo-
fierebis nebelobisagan Tavis daRweva, vinaidan sakuTari
warmodgenebi swored yofierebis nebelobiTi bunebis
erT-erTi gamoxatulebaa (Schopenhauer 1977: 199). amitom,
saWiroa kaTarzisi da `samsaradan~ `nirvanaSi~ gadasvla. am
mdgomareobaSi gadayvana da egzistenciiT mogvrili tan-
jvebisagan gaTavisufleba ki erTaderT rames ZaluZs _ xe-
lovnebas, kerZod, musikas. igia is esTetikuri da eTikuri
berketi, romelic adamians Tanalmobas (Mitleid) aniWebs da
ganwmends mas sakuTari amouwuravi survilebis (Sdr., `sawy-
auli aRuvsebeli~ _ baraTaSvili) da samyaros usazrisobis
mier mogvrili tanjvisagan (Windelband 1980: 534-535).
dasavluri filosofiis istoriaSi pirvelad kirke-
goris filosofia dainteresda yoveli calke aRebuli
konkretuli adamianis realuri, mimdinare egzistenciis
problematikiT, pirvelad aq daisva sakiTxi adamianis eg-
26
sac sasowarkveTa („die Verzweiflung~) daZleulia: rodesac
TviToba Tavis Tavzea mimarTuli da rodesac mas surs es
mimarTeba Tavadve iyos, TviToba amgvarad Tavis Tavs af-
uZnebs („gründet sich”) im ZalmosilebaSi („in der Macht~), ro-
melic man Tavad daafuZna“ (Kierkegaard 1991: 9,10).
amgvarad, idealisturi filosofiis (kantianuri, fix-
teanuri, hegelianuri da a. S.) sapirispirod kirkegorisT-
vis yofierebasa da adamianis egzistenciaSi ar arsebobs
winaswar mocemuli raime aprioruli sawyisi, myari centri
(mag., kantianuri transcendentaluri ideebi, an fixteseu-
li absoluturi `me~, an hegeliseuli absoluturi goni da
a. S.), romelzec adamiani Tavis egzistenciaSi orientacias
aiRebda, romelze dayrdnobiTac adamiani SeimuSavebda myar
eTikur qcevis wess, Camoiyalibebda myar msoflmxedvelo-
briv pozicias da ase mianiWebda sazrissa da mizans Tavis
arsebobas. Sesabamisad, egzistenciis eTikur fazaze, anu sa-
sowarkveTisa da SiSis fazaze adamiani mxolod Tavis Tavsaa
mindobili da man Tavad unda SeimuSaos am egzistencialuri
SeWirvebidan gamosavlis gzebi, anu Tavad unda moipovos
egzistencialuri sulieri sayrdeni, msoflmxedvelobrivi
orientiri, razedac igi Semdgom aagebs Tavis arsebobas da
daisaxavs mizans cxovrebaSi (Seibert 1997: 25-31).
kirkegoris mixedviT, Tavis egzistenciaSi eTikur fa-
zaze yvela warsdgeba, magram am fazis daZleva calkeulTa
xvedria, vinaidan yovel adamianSi erTnairad aprioruli ar
aris subieqturoba, anu pirovnul-sulieri da msoflmxed-
velobrivi ganviTarebis done, yovel adamianSi Tanabrad
myari ar aris TviToba, pirovnuloba, pirovnuli nebeloba,
SemecnebiTi nebeloba, vinaidan Tavad adamianis anTrop-
ologiuri arsi ar aris myari monoliTuri TviToba (Selbst),
mis arsSi yovelTvis ar aris mocemuli mudmivad myari Sem-
ecnebiTi sawyisi, igive goneba, romelic am subieqturo-
bas gaamyarebda, vinaidan adamianis anTropologiuri arsi
kirkegorisTvisac denadia, aramyaria, `TviToba arc erTi
viTarebaSi ar aris myari~ (`was das Selbst ist, steht in keinem
Augenblicke fest~) (Seibert 1997: 32-35).
27
amitom, rwmenis, anu sakuTar SemecnebaSi egzisten-
cialuri sayrdenis, orientiris mopoveba xSirad naxt-
omiseburad, kairosulad xdeba, rodesac subieqtis Semec-
nebaSi moulodnelad, yovelgvari logikis gareSe, yovel-
gvari winapirobis gareSe Cndeba Taviseburi gamonaTeba, ga-
mocxadeba, gabrwyineba (Verklärung), ra momentSic adamians
uCndeba msoflmxedvelobrivi rwmena da masSi cnobierdeba
da ixsneba arsebobis axali perspeqtiva, ra momentSic igi
moipovebs azrs sakuTari arsebobis maRali daniSnulebis
Sesaxeb da swored am viTarebaSi xorcieldeba cnobili
kirkegoriseuli naxtomi (Sprung) egzistenciis rwmenis fa-
zaze (Seibert 1997: 31-32).
rogorc msoflmxedvelobrivi, ise uSualod poeti-
kis TvalsazrisiT (personaJTa Seqmna, naratiuli da kom-
poziciuri aspeqtebi) modernistul literaturaze did
gavlenas aseve axdendnen zigmund froidis (1856-1939)
fsiqoanalizi, anri bergsonis (1859-1941) intuitivizmi da
ernst maxis (1838-1916) empiriokriticizmi.
z. froidi Tavisi fsiqoanaliziT, igive siRrmiseuli
fsiqologiiT (Tiefenphsychologie) daupirispirda tradici-
ul, klasikur fsiqologias, e. w. cnobierebis fsiqolo-
gias (Bewusstseinsphsychologie), romelic subieqtis sulis,
fsiqikis mxolod cnobier sawyisze iyo orientirebuli.
froidma amis sapirispirod wamoayena Tezisi, rom sulis-
mieri, fsiqikuri procesebis umetesoba cnobierebisaTvis
dafarulia. Sesabamisad, froidma adamianis fsiqika da-
hyo cnobier da aracnobier sawyisebad da am dayofaSi didi
wili modioda swored aracnobier sawyisze. magram Semdgom
froidma fsiqikis orwevra dayofa Secvala samwevra day-
ofiT da adamianis fsiqikaSi gamoyo sami instancia: 1. igi
(Es), sadac Tavs iyris adamianis aracnobieri seqsualuri
da cxovelur-vitaluri agresiuli ltolvebi; 2. ze-me
(Über-Ich), sadac Tavs iyris sazogadoebisagan da kulturi-
sagan gadmocemuli/Tavsmoxveuli normebi; 3. me (Ich) _ sa-
kuTriv cnobiereba, romelic aris Suamavali zeda da qveda
sulismier instanciebs Soris. zeda instanciebi (`me~, `ze-
28
me~) mudmivad cdiloben aracnobieris kontrols, romelic
am kontrolidan mxolod Zilsa da sizmarSi gamodis. es
urTierTdapirispirebuli instanciebi urTierTSi `gada-
dian~ da iwveven adamianis `me~-s mudmiv arastabilurobasa
da disharmonias. adamiani aq ukve uZluria gonebis (Ver-
nunft) safuZvelze ganaxorcielos sruli TviTgansazRvra,
moipovos TviTidentoba, bolomde gaacnobieros sakuTari
arseba da daamyaros harmonia sakuTar TavTan, subieqts
mudam `usxlteba~ sakuTari `araprognozirebadi~ da bo-
lomde Seucnobi `me~ (Sdr., froidis centraluri naSromi
`sizmarTa ganmarteba~, `Traumdeutung~, 1900) (Andreotti 2009:
131-132).
aq cxadia, rom, iseve rogorc nicSesTan, froidTanac
adamianis subieqturoba erTiani cnobierebiseuli da gon-
ebismieri mTlianoba ki araa, aramed, mravlobiTobaa (Viel-
heit) (nicSe), rom adamianis suli/fsiqika imTaviTve danaw-
evrebulia sxvadasxva urTierTdapirispirebul sulier in-
stanciebad da am konfliqtSi xSirad swored aracnobieri
instancia jabnis cnobiers, rac niSnavs imas, rom adamia-
nis arsSi umeteswilad swored aracnobieri sawyisia dom-
inanturi da adamianis qcevas (da aqmyofobaSi arsebobas)
swored aracnobieri ltolvebi warmarTaven.
a. bergsonis intuitivizmic, rogorc antiracionaluri
filosofia, adamianis anTropologiuri arsis swored ira-
cionalur sawyisebze akeTebs aqcents, vinaidan am sivrce-
Si moiZiebs igi adamianis TviTidentobisa da samyarosTan
uSualo sicocxliseuli kavSiris dafuZnebis winapirobebs,
radgan, _ da am punqtSi igi germanel romantikosebs eyrd-
noba (novalisi, fr. Slegeli, f. v. i. Selingi), _ samyaro,
yofiereba ara statikuri, `mkvdari~ warmonaqmnia, aramed
cocxali, cxovelmyofeli arsia. bergsoni, romlis le-
qciebsac 1923 wels safrangeTSi yofnisas k. gamsaxurdia
ismenda erTi semestris manZilze parizis sorbonis univer-
sitetSi, wamoayenebs `élan vital~-is Teziss da am debulebaSi
bergsoni gulisxmobs sicocxliseul nebelobas, sicocx-
liseul Zalmosilebas, cxovelmyofelobas, romliTac
29
ganmsWvalulia rogorc mTeli universumi, ise adamiani. es
sicocxliseuli Zalmosileba arc gansjiT, arc racioTi
ar kontroldeba da Seimecneba da arc raime cnebaze dai-
yvaneba, anu, arc cnebebiT gadmoicema da aRiwereba, aramed
uSualod, cxovelmyofel ganicdeba. es ki niSnavs imas, rom
adamianis TviTcnobiereba, subieqturoba, pirovneba mrava-
li mimarTulebiT viTardeba, igi sicocxliseul mdinare-
baSi ganicdeba. Sesabamisad, subieqti Tavis arsebaSi prin-
cipulad ganicdis ara `garegan~, empiriul dro da sivrces,
ara `garegani~, empiriuli dro da sivrcis Tanmimdevrul
svlas, aramed _ `Sinagan~ dro da sivrces, `Sinagani~ dro da
sivrcis araTanmimdevrul mdinarebas (`durée réele~). berg-
sonis mixedviT, swored es `Sinagani~ dro-sivrcis gancdaa
`realoba~, am `Sinagan~ dro-sivrceSi `nacxovrebi~ `dro~
da `sivrceSi~ `gadaadgilebaa~ realoba, romlis safuZvel-
zec adamiani sakuTari sicocxlis gancdas moipovebs da rw-
mundeba mis realobaSi. meTodoligiurad es procesi saku-
Tari mogonebebiT reaqtualizdeba, roca warsuli awmyoSi
ganicdeba da mudmivad inarCunebs xangrZlivobas (Andreotti
2009: 113-114).
idealisturi filosofiis mier SemuSavebuli myari
subieqturoba aseve gakritikebulia avstriel empirio-
kritikos da antipozitivist filosofos ernst maxTanac,
romelmac Tavis mTavar naSromSi `SegrZnebebis analizi~
(`Analyse der Empfindungen~) (1900) adamianis anTropolo-
giur arsSi racionaluri sawyisis sapirispirod swored
grZnobismier, aRqmiT, SegrZnebiT da iracionalur-fsiqi-
kur sawyisebs mianiWa upiratesoba da adamianSi es unarebi
daayena wina planze, Semecnebis dafuZnebis TvalsazrisiT
ki wina planze wamoswia subieqtis piradi, individualuri
wamieri, mudmivadcvalebadi da aramyari fsiqikuri aRqmebi,
gancdebi, STabeWdilebebi, warmosaxvebi da xazi gausva am
fsiqikuri unarebiT miRebuli warmodgenebis pirvelado-
bas, utyuarobasa da upiratesobas gonebrivi operaciebiT
miRebuli logikuri cnebebis winaSe. Sesabamisad, adami-
ani subieqturi mogonebebis (`Erinnerungen~), ganwyobebis
30
(`Stimmungen~), gancdebis (`Gefühle~), SegrZnebebisa (`Emp-
findungen~) da aRqmebis (`Wahrnehmungen~) kompleqsia, maTi
jamia. amitom, garesamyaros yoveli saganTmimarTeba on-
tologiurad fuZndeba, rogorc calke aRebuli wmindad
subieqturi grZnobadi aRqma. es aRqmebi `me~-dan, rogorc
`gansakuTrebuli sxeulidan~ (`ein besonderer Körper~), mom-
dinareoben: anu, `me~, subieqti aris `sxeulze~ `mibmuli~
mogonebebis, ganwyobebis, SegrZnebebis, grZnobebis da
azrebis kompleqsTa jami, rac, SesaZloa, rom yoveldRe
sxvagvarad iyos struqturirebuli. amgvarad ki e. maxi
gamoricxavs subieqtis metafizikurobas, anu misi arsis
transcendenturi sawyisebiT, ukvdavi suliT Semosilobas.
rac mniSvnelovania, e. maxi daupirispirda i. kantis mier
postulirebul debulebas cnobierebis erTianobis, mono-
liTurobisa da mudmivad erTidaigiveobis Sesaxeb. Sesa-
bamisad, e. maxis mixedviT, ar arsebobs avtonomiuri `me~,
avtonomiuri subieqturoba, romelic, rogorc es dekart-
esTan da kantTanaa, obieqturi sinamdvilisagan gamomijnu-
lia: `me (e. i. cnobieri, gonebrivi sawyisi _ k. b.) ki araa
pirveladi, aramed elementebi (e. i. fsiqikuri aRqmebi _ k. b.)
ayalibebs me-s~ (`Nicht das Ich ist das Primäre, sondern die El-
emente bilden das Ich~) (Andreotti 2009: 113).
31
saxiTaa mocemuli: mag., religiuri madlis konceptis dam-
damleba-`Seryvna~ da dekonstruqcia fr. kafkas romanebSi
`procesi~ (1915/1925) da `koSki~ (`Schloss~) (1922/1926) sa-
samarTlo sistemisa da biurokratuli ierarqiis toposTa
formiT (es motivi Semdgom TviT postmodernistul lit-
eraturaSic gagrZelda: Sdr., p. ziuskindis romani `su-
namo~ (1985), sadac dekonstruirebuli da gaucxoebulia
tradiciuli RvTisxatobis idea, an qristianuli aRdgomis
rwmenis dekonstruireba fr. diurenmatis piesaSi `meteo-
ri~ (1966) da a. S.) (Andreotti 2009: 101).
maqs plankis mier ukugdebuli klasikuri fizikis de-
terminizmi da kauzaloba, romlis mixedviTac buneba
TiTqos `naxtomebs~ ar akeTebs, Semdgom aisaxa modernistu-
li romanis naratiul da siuJetur TaviseburebaSi: kerZod,
modernistul romanSi imTaviTve ukugdebulia linealuri,
mizez-Sedegobrivi, Tanmimdevruli Txroba da siuJeturi
xazis ganviTareba, aq Txrobisas mudmivad mocemulia `nax-
tomebi~ _ moqmedebis Tanmimdevruli ganviTareba mudmivad
wydeba, xolo siuJeti wyvetilia da montaJis principiT
epizodur fragmentebad `Sekowiwebuli~.
modernistul prozaSi drois aTvlis Tanmimdevrobis
gauqmeba erTgvarad exmianeba relativizmis Teorias, sa-
dac saubaria droisa da sivrcis fardobiTobaze, romlis
Tanaxmadac, drosa da sivrceSi gadaadgilebisas yovel-
gvari Tanmimdevroba imTaviTve gamoricxulia, vinaidan na-
varaudebia (hipoTeturobis diskursi) paralelur drosa
da sivrceebSi `naxtomiseburi~ gadaadgileba. Sesabamisad,
modernisti avtorebi xSirad aviTareben TavianT prozaul
teqstebSi e. w. `Sinagan dros~, `drois subieqtivirebas~,
anu drois swored relatiur subieqtur aRqmas, rodesac
personaJis pirad gancdasa da aRqmaSi dro kargavs Tavis
linealurobasa da kontiniums da warmosaxvis Zalis safuZ-
velze personaJi sakuTar Tavs (an avtori `Tavis~ personaJs)
erTbaSad `gadaisvris~ sxvadasxva droiT ganzomilebaSi.
modernul bunebismetyvelebaSi ganviTarebuli hipoTe-
turobis principi modernistul literaturaSi vlindeba
32
e. w. parabolurobis ganviTarebiT, rodesac teqstSi mou-
lodnelad, yovelgvari winapirobisa da kauzalobis gar-
eSe Cndeba raime egzistencialuri zRvriseuli situacia,
e. w. modelirebuli situacia (Modellsituation), romelSic
aRmoCndebian xolme `modernisti~ personaJebi (mag., kafkas
romanebsa da novelebSi), riTac xazgasmulia, rom teqstis
naraciaSi movlenebi mizez-Sedegobrivi TanmimdevrobiT ki
ar gadmoicema, aramed naxtomiseburad, moqmedebis ganviTa-
rebas logika da kauzaloba ki ar udevs safuZvlad, aramed
SemTxveviToba. Sesabamisad, ambavi, siuJeti teleologiis
principiT ki ar viTardeba, e. i. raime konkretul mizans ki
ar miemarTeba, aramed gaurkvevel, hipoTetur momavalze
mianiSnebs. es yvelaferi ki Tavad teqstis kompoziciis Ta-
viseburebaze aisaxeba: modernistuli teqstebis kompozi-
cia `Riaa~ da Tavisufalia yovelgvari kompoziciuri Car-
Cosa da mTlianobisagan, kompoziciuri Sekrulobisagan,
kompozicia principulad `deformirebulia~ (Andreotti 2009:
102-104).
amitomac, modernistul literaturaSi xSirad gamoi-
yeneba montaJis kompoziciuri xerxi, ris safuZvelzec
epizodebi da scenebi kadrirebis principiT, yovelgvari
logikuri bmis gareSe `(Camo)iWreba~ da `emagreba~ erTma-
neTs. msgavsi kompoziciuri xerxebi gamoiyeneba modernis-
tul lirikaSic (Sdr., simbolisturi an eqspresionistuli
lirika).
modernistuli literaturis es poetikuri Tavisebure-
bani erTgvarad asaxavs msoflmxedvelobriv Semobrunebas,
rodesac dairRva renesansul-ganmanaTlebluri anTro-
pocentristuli msoflxati, romlis mixedviTac TiTqos
adamiania samyaros centri, TiTqos is aris samyarosaTvis
da samyaroSi yvelafrisaTvis sazrisis mimcemi da momwes-
rigebeli instancia. amis sapirispirod modernis epoqaSi
gairkva da aRmoCnda, rom samyaro axla yovelgvar on-
tologiur centrs, sayrdens, yovelgvar aqsiologiur da
msoflmxedvelobriv dafuZnebas moklebuli mocemulobaa,
rom modernis epoqis adamiani myarad Camoyalibebuli mso-
flmxedvelobrivi principebisa da Rirebulebebis gareSe
33
egzistirebs, vinaidan mis nihilistur cnobierebasa da pa-
TosSi ukve yvela aqamomdeli logocentristuli Rireb-
uleba gaufasurda da gadafasda.
rogorc ukve aRiniSna, nicSes filosofiur naazrevze
imTaviTve aiRes orientacia iseTma modernistma avtoreb-
ma, rogorebic iyvnen, T. mani, h. hese, r. muzili, h. broxi,
a. d¡oblini, f. kafka, T. s. elioti, j. joisi, u. folk-
neri, St. george, r. m. rilke, e. paundi, aseve eqspresion-
isti avtorebi _ g. beni, g. Traqli da sxv. maT msoflmxed-
velobrivi da poetologiuri TvalsazrisiT met-naklebad
gaiziares nicSes mier SemoTavazebuli subieqturobisa da
enis kritika, aseve met-naklebad gaiziares misi mTavari
postulatebi da konceptebi RmerTis sikvdilis, zekacis,
Zalauflebis nebis, erTi da imaves maradiuli dabrunebis,
dionisurobis Sesaxeb.
personaJTa Seqmnis TvalsazrisiT, modernistebisaT-
vis mniSvnelovani aRmoCnda nicSes koncepti subieqtis
mravlobiTobis (Vielheit) Sesaxeb, anu subieqtis anTro-
pologiuri arsis erTmaneTisagan damoukidebel da erT-
maneTisadmi dapirispirebul mraval racionalur da ira-
cionalur sawyisad danawevrebulobis Sesaxeb. Sesabamisad,
modernist avtorebs gamoyavT iseTi personaJebi, romelTa
anTropologiur arsSi erTbaSad vlindeba da Tanabrad
mniSvnelovania yvela anTropologiuri sawyisi, rogorc
racionaluri, cnobieri, ise iracionaluri, aracnobieri.
amitom, personaJebis Seqmna efuZneba montaJis princips
da maTi qcevac aseve montaJis principiTaa gadmocemuli:
kerZod, jer maTi cnobieri buneba da qcevaa naCvenebi, Sem-
dgom, moulodnelad maTi aracnobieris siRrmeebia asax-
uli da am aracnobier sawyisTa gavleniT ganpirobebuli
qcevaa naCvenebi. teqstis moqmedebis msvlelobisas, Txro-
bisas personaJebi mudmivad icvlian qcevas, mudmivad da
`naxtomiseburad~ mimoiqcevian sakuTari anTropologi-
uri arsis `mravlobiTobaSi~ da es moulodneli da ara-
prognozirebadi gadasvlebi swored montaJis, `meqanikuri~
Wrisa da mimagrebis principiTaa Sesrulebuli. es ki niS-
navs imas, rom modernist avtorebTan ukugdebulia person-
34
aJTa pirovnebis, subieqturobis TandaTanobiTi moraluri
da msoflmxedvelobrivi ganviTarebis asaxva, rac damaxasi-
aTebelia ganmanaTleblobisa da realizmis literaturis
personaJebisaTvis (Andreotti 2009: 111).
nicSeseuli enis kritika modernistebisaTvis mniS-
vnelovania e. w. `racionaluri~ enis ukugdebis Tval-
sazrisiT, vinaidan maTTvisac misaRebia Teza, rom rTul
da araprognozirebad samyaros, aq mimdinare araTanmim-
devrul, winaaRmdegobriv da urTierTgamomricxav movle-
nebs konvencionaluri ena ver asaxavs. amitom, modernis-
ti avtorebi, erTi mxriv, imTaviTve ukuagdeben mimezisis
princips, meore mxriv, mimarTaven iracionalur, arac-
nobier enas, amorful da deformirebul sintaqss, aviTa-
reben enis Tematizebas (gansakuTrebiT avangardistebi),
mimarTaven neologizmebs. xolo nicSes koncepti erTi da
igives maradiuli dabrunebis Sesaxeb modernistebisaTvis
mniSvnelovani aRmoCnda kompoziciis agebisa da siuJetu-
ri ganviTarebis TvalsazrisiT: aq imTaviTve ukugdebulia
siuJetis linealuri da teleologiuri ganviTareba, xolo
kompozicia efuZneba Riaobisa da spiralurobis princips
(Andreotti 2009: 112).
a. Sopenhauerma samyarosa da adamianis egzistenciaze
SemuSavebuli pesimisturi suraTiT, romlis mixedviTac
adgili aRar rCeba aranairi esqatologiur-mesianisturi
teleologiisaTvis,10 aseve Tavisi finalobis, saboloo aR-
sasrulis konceptiT mniSvnelovani gavlena iqonia e. w. sau-
kuneTa mijnis (Fin de Siécle) literaturaze, iqneba es `venis
modernizmis~ wre, Tu modernistuli literaturuli mim-
dinareobani _ simbolizmi, neoromantizmi, impresionizmi,
Tu nawilobriv naturalizmic (Sdr., frangi simbolistebi,
germaneli simbolisti da neoromantikosi St. george, avs-
trieli simbolisti h. fon hofmanstali, aseve germaneli
36
ganpirobebuli, aramed xSirad es maTi principuli mso-
flmxedvelobrivi arCevanicaa: am poziciiT `modernisti~
personaJebi xazs usvamen, rom gadian `sikeTesa~ da `borote-
bze~ maTi tradiciuli kulturisa da religiis farglebSi
Camoyalibebuli yalbi warmodgenebis sivrcidan, riTac
isini iqmnian Zvel RirebulebaTa gadafasebis winapirobebs
(Sdr. k. gamsaxurdias personaJebi konstantine savarsamiZe
da TaraS emxvari romanebidan `dionisos Rimili~ da `mTva-
ris motaceba~, aseve _ ulrixi r. muzilis romanidan `uT-
visebo kaci~, hans kastorpi T. manis romanidan `jadosnuri
mTa~, an hari haleri h. heses romanidan `tramalis mgeli~
da a. S.).
s. kirkegoris egzistencfilosofiam ara mxolod me-20
saukunis egzistencializmze iqonia gavlena (k. iaspersi, m. hai-
degeri, J-p. sartri, a. kamiu, g. marseli), aramed, upirve-
lesyovlisa, modernistul literaturaze, gansakuTrebiT
sakuTari Tavisadmi da samyarosadmi gaucxoebisa da `me~-
s izolirebis TvalsazrisiT: mag., imave r. m. rilkes, fr.
kafkas, h. heses, r. muzilis, g. Traqlis Semoqmedeba di-
dadaa davalebuli kirkegoris egzistencfilosofiiT. Sem-
TxveviTi araa, rom modernistuli teqstebi xSirad sruli
egzistencialuri gaucxoebis viTarebis aRweriT iwyeba,
rac siuJetis ganviTarebisas ki ar mcirdeba da daiZleva,
aramed ufro da ufro mZafrdeba da dauZleveli rCeba. Se-
sabamisad, teqstSi personaJi imTaviTve Cayenebulia kirke-
goris mier gamoyofil egzistenciis eTikur fazaze, anu
sasowarkveTilebisa da gamouvalobis fazaze, rac xSirad
absurdisa da sruli usazrisobis viTarebaSic gadadis
(mag., kafkasTan) (Andreotti 2009: 114-116).
modernistul literaturaSi mniSvnelovan rols Ta-
maSobs `gaucxoebis~ (germ. `Entfremdung~) cneba, rac ase-
ve kirkegoris egzistencfilosofiidan iRebs saTaves.
`gaucxoeba~ aq gagebulia rogorc procesi, rodesac is, rac
adamians TavisTavad unda ekuTvnodes (mag., ojaxis wevri an
sakuTari Tavi), misTvis ucxo, aramSobliuri xdeba, misgan
droebiT, an samudamod gamomijnuli da distancirebulia,
37
igi misTvis ucxo `sagania~ (Sdr., fr. kafkas, a. d¡oblinis,
r. muzilis, h. broxis, j. joisis proza, g. benis, r. m. ril-
kes, g. Traqlis lirika, aseve eqspresionistuli dramebi da
a. S.). Sesabamisad, `modernist~ personaJebSi es gaucxoeba
saTaves iRebs im fundamenturi eWvidan, romelic personaJs
(avtors) uCndeba adamianis anTropologiuri arsis monoli-
Turobisa da harmoniulobis mimarT, aseve _ samyaros sta-
bilurobisa da harmoniulobis mimarT, istoriuli pro-
cesis teleologiurobisa da esqatologiurobis mimarT,
e. w. `didi narativebis~, ideologiuri da ideologizebuli
religiuri, filosofiuri da politikuri moZRvrebebis
mimarT (qristianoba, humanizmi, ganmanaTlebloba, social-
izmi, komunizmi, faSizmi da a. S.).
z. froidis koncefciam adamianis anTropologiuri
arsis sammagi dayofis Sesaxeb (`igi~, `me~, `ze-me~) da mis
mier `me~-s subieqturobisa da monoliTurobis ukugdebam
naratiuli da kompoziciuri TvalsazrisiT biZgi misca
modernistul literaturaSi montaJisa da kolaJis teqni-
kis ganviTarebas, aseve _ `modernisti~ personaJis Seqmnis
specifikasac. amitomac, Tanmimdevruli epikuri Txrobis
nacvlad naraciaSi Semodis gancdili metyveleba, Sinagani
monologi, asev misi radikalizebuli forma cnobierebis
nakadi. naraciis es formebi swored personaJis aracnob-
ieri nakadebis verbalizebas maqsimalurad uwyoben xels.
froidis sqemaSi moqceuli personaJebi fuZndebian qceviT
personaJebad, aramyar personaJebad (dawvr. ix. zemoT),
romelTa qceva, moqmedeba gansazRvrulia aracnobieri
fsiqikis nakadebiT. teqstis kompozicia ki `awyobilia~ mon-
taJisa da kolaJis principiT _ siuJeturi CarCo (eqspozi-
cia, kvanZis Sekvra, kulminacia, kvanZis gaxsna, finali) gau-
qmebulia da ambisa da moqmedebis dasawyisi da dasasruli
imTaviTve Riaa, anu aramotivirebulia, Camocilebuli aqvs
yovelgvari logikuri winapiroba da moqmedebis kauzaluri
(mizez-Sedegobrivi) ganviTareba (Andreotti 2009: 131-132).
a. bergsonis intuitivizmi ki modernist avtorebs ubi-
Zgebs, raTa maT realisturi prozis monoliTuri qrono-
topis nacvlad da mis sapiripirod, sadac mxolod drois
38
Tanmimdevruli aTvla da sivrceSi aseve Tanmimdevruli
gadaadgilebaa mocemuli, ganaviTaron Taviseburi ormagi
qronotopi, sadac erTmaneTSia areuli rogorc empiriuli,
ise araempiriuli dro da sivrce. Sesabamisad, personaJi
Tavis warmosaxvebSi mudmivad gadaadgildeba am warmosax-
viT araempriul drosa da sivrceSi, rodesac is Cayenebu-
lia mogonebaTa reJimSi, an rodesac avtori `ukan axvevs~
siuJeturi ganviTarebis `kadrebs~. amgvarad, modernisti
avtorebi xSirad aviTareben e. w. `Sinagan dros~, rac, erTi
mxriv, gulisxmobs personaJiseul qmedebaTa da mis mogone-
baTa Tanadroulobas da, meore mxriv, sxvadasxva droTa
erTobliobasa da sxvadasxva drosa da sivrceSi erTdroul
yofnas (Sdr., j. joisis, m. prustis, h. boxis, a. d¡oblinis,
k. gamsaxurdias romanebi).
Sesabamisad, naratiuli TvalsazrisiT, aq imTaviTve
ganviTarebulia e. w. cnobierebis nakadis an gancdili me-
tyvelebis naratiuli teqnikebi (Sdr., zemoTCamoTvlili
romanis avtorebi), an Txrobisas ganviTarebulia kadri-
rebisa da montaJis naratiul-kompoziciuri xerxebi (Sdr.,
gansakuTrebiT eqspresionistul prozaSi) (Andreotti 2009:
113-114).
rogorc es zemoT ukve iTqva, e. maxis empiriokriti-
cizmma da subieqturobis kritikam didi gavlena iqonia
swored venis modernizmis `dekadent~ da impresionist av-
torebze _ a. Sniclerze, h. fon hofmanstalsa da p. alten-
bergze. swored maT teqstebSi Cndeba pirovnulobadaSli-
li personaJebi, romelTa gauazrebeli, gauwonasworebeli
da egzaltirebuli qcevac determinebulia subieqturi
fsiqikuri aRqmebidan wamosuli impulsebiT, gansazRvru-
lia cnobierebis aramyarobiT. e. maxis debulebebma aseve
xeli Seuwyo modernistuli mxatvruli naraciis (Txrobis)
im axali formis gaCenas, rac dRes Sinagani monologis
(Innerer Monolog) saxeliTaa cnobili. Txrobis am modern-
istul formaSi Tavs iyrs da Sesabamisi destruirebuli
sintaqsiT formdeba `qceviTi~, `aramyari~ `dekadenti~ per-
sonaJis wamieri STabeWdilebani, warmosaxvebi, gancdebi,
39
aRqmebi (Sdr., a. Snicleris novela `leitenanti gustli~
(1900), sadac mTeli teqsti swored Sinagani monologis
naratiuli teqnikiTaa Sesrulebuli).
amgvarad, e. w. saukuneTa mijnis modernistul liter-
aturaSi e. maxis (aseve Sopenhaueris) inspiraciiT xSiradaa
Tematizebuli disocirebuli, e. i. daSlil-darRveuli
`me~-s, identobadakarguli da identobis mopovebis verSe-
mZle personaJis problematika, aseve xSirad figurirebs
sikvdilis Tematika _ sikvdili, rogorc araras toposi
(Sdr., T. manis romani `budenbrokebi~ (1901) da misive ad-
reuli novelebi, a. Snicleris novelebi da dramebi, p. al-
tenbergis miniaturebi, h. fon hofmanstalis simbolistu-
ri lirika da dramebi).
I. samyaros aRqma
I. koherentuloba I. disociaciuroba
41
IV. personaJTa Seqmnis principi
42
V. garesamyaros ageba/asaxva
43
VII. ena
VII. racionaluri ena VII. iracionaluri ena
44
damowmebani:
45
Schopenhauer 1977: Artur Schopenhauer, Die Welt als Wille und Vorstellung; in: Werke
in zehn Bänden. Züricher Ausgabe, 1977. Bd. I
Seibert 1997: Thomas Seibert, Existenzphilosophie, Stuttgart/Weimar: Metzler, 1997.
Vietta 1992: Silvio Vietta, Die Literarische Moderne. Eine problemgeschichtliche
Darstellung der deutschen Literatur von Hölderlin bis Thomas Bernhard, Stuttgart:
Metzler, 1992.
Vietta 1998: Silvio Vietta, Die Modernekritik der ästhetischen Moderne (S. 531-549);
in: Ästhetische Moderne in Europa. Grundzüge und Problemzusammenhänge seit
der Romantik, hrsg. von S. Vietta und D. Kemper, München: Fink, 1998.
Vietta 2007: Silvio Vietta, Der europäische Roman der Moderne, München: Fink, 2007.
Windelband 1980: Wilhelm Windelband, Lehrbuch der Geschichte der Philosophie,
hrsg. von H. Heimsoeth, 17 Aufl., Tübingen: Mohr, 1980.
Zima 2001: Peter V. Zima, Moderne/Postmoderne. Gesellschaft, Philosophie, Literatur,
2. Aufl., Tübingen/Basel: Francke, 2001.
46
Historical Modernity and Literary Modernism
(Summary)
The article on the one hand deals with Modernity (as a historical epoch)
and its interrelation with Literary Modernism and on the other hand analyses
the problem of the relation between the scientific paradigms and philosophical
dogmas of Modernity and Literary Modernism. It should be outlined that from a
poetic and ideological point of view Literary Modernism gets its main impulses
from scientific (Atomic, Relativity, Probability Theories) as well as philosophi-
cal discourses (Schopenhauer, Nietzsche, Freud, Bergson, etc) of the Modern
Epoch.
Literary Modernism from the very beginning opposed the so-called His-
torical Modernity, which according to western Culturology and historiography
includes the period from the XVII century (the English Revolution _ 1688/89)
until the mid of the XX century: namely, it opposed the last phase of Historical
Modernity (1850-1950), which according to western historiography, Culturo-
logy, and history of culture is coined as Late Modernism. Within the frameworks
of Late Modernism, processes and phenomena evolved known under the name
of rationalism, ideology, industrialization, urbanization, specialization, tech-
nocracy, scientism, which afterward led to de-sacralisation, de-humanisation,
and alienation. These processes made Nietzsche write his metaphorical formula
`God is Dead~, as for the Georgian Symbolist Poet Galaktion Tabidze, he ex-
pressed his concerns through the famous poetical phrase `This Century of Me-
phistopheles~.
Literary Modernism arose in such historical and socio-cultural context and
starting from Baudelaire, continued with Kafka and Hesse, and ending with Her-
mann Broch and Albert Camus, opposed the Modern Epoch. Hence, Literary
Modernism in Europe as well and Georgia responded to the `Death of God~
of the Modern Era and by abandoning the fundamental logo centric basis and
target (for example, Christian Logos, Kantian Transcendental Ideas, Fichtean
Absolute Self, Hegelian Absolute Geist, etc.) and acknowledging the triple crises
_ crises of rational perception, rational subjectivity, `rational language~, start-
ing to criticize these three conditions. In their triple critique authors of Literary
Modernism rely on rationalism, scientism, rational subjectivity and Nietzschean
critique of the conventional language.
47
European and National Context of
Georgian Modernist Literature1
1 First was published in: Litinfo. Georgian Electronic Journal of Literature, Volume 11,
2017. http://www.litinfo.ge/vol-11/bregadze.pdf
48
not only created modernist texts, and not only did they see themselves
as shapers of the aesthetic-cultural development and changes, but as well
regarded Georgian Literary modernism as both original and inseparable
part of European Literary Modernism. As a proof of this we can use
the example of the modernist writers, who intensively published liter-
ary and critical articles as well as essays, concerning the current socio-
cultural, cultural and political life of European, as well as modernism
or other important issues concerning literature (literary and critical ar-
ticles and essays of K. Gamsakhuria, Gr. Robakidze, E. Ttishvili, V. Ko-
tetishvili, G. Kikodze, G. Leonidze, the authors from the Brotherhood
of the Blue Horns and others); they also published literary manifestos
declaring the foundation of this or that concrete modernist movement
(for example `Manifest of Symbolism~ by the Brotherhood of the Blue
Horns, or the Manifest of Expressionism `Declaratia pro mea!~ by
K. Gamsakhurdia). Georgian Modernists held public lectures (for ex-
ample famous lectures by Gr. Robakidze, who was the first to preach the
ideology of literary modernism and its aesthetic in Georgian reality and
highlighted the necessity to renew Georgian Literary modernism accord-
ing to the principles of the West), Literary meetings (for example the
literary evenings held by the `Association of Writers~ from which one
evening was entirely dedicated to Friedrich Nietzsche and was organized
by K. Gamsakhurdia), Literary Groups were being formed (`Association
of Writers~, `Brotherhood of the Blue Horns~ _ which included Geor-
gian symbolists, and Georgian Futurists) and also literary organs (`Blue
Horns~, `Dreaming Aurochs~, `Bakhtrioni~, `Journal of Galaktion Tab-
idze~, `Lomisi~, `Ilioni~, `Georgian Bell tower~, `Barricade~, `Rubicon~,
`Georgian Word~, `Caucasia~, `H2SO4~)
Therefore, it is only natural that in the Georgian sense and cultural
history of the Georgian modernism, and in particular, the literary mod-
ernism was the spiritual and aesthetic space, where the question was
posed to get near to Europe and be orientated on European values. It
also revealed a very important fact: namely, that the Georgian literary
modernism did not only aim to base Georgian Literature on `European
radius~ and fully implement the paradigm of European modernist aes-
thetics but also at the same time developed a postulate of cultural and
political orientation of Georgia towards Europe.
49
Therefore it shoul be once more highlighted that Georgian Literary
Modernism is not a spontneous, fragmented and episoic display of Geor-
gain mind and Literary History, as it was suggested by the Soviet Marxist
Literary critics during the Soviet Times, but Georgian Literary Modern-
ism had its concrete objective political and socio-cultural prerequisite:
a) Political and Colonial condition of Georgia within the frame-
work of Russian Empire (1801-1918);
b) The backward condition of Georgian culture and literature, due
to the one hundred year of Russian colonialism, which led to breaking
Georgia off from the European economic and social modernization pro-
cesses as well as cultural and literary contexts;
c) the political and ideological aggression in Georgia in the 1920s
from the side of Russian Bolsheviks (occupation, annexation, political
terror and repression and in addition ideologized technocracy) (Bregadze
2013: 8).
Hence:
1. Georgian modernists, on the one hand tried to connect Georgian
culture and literature with European Modernism, as a world view and
literary discourse, suggesting the need of both ‘updating’ Georgian Mod-
ernisms as well as making it an integral part of Western Culture and
Literature, and on the other hand linked it to the restoration of Georgian
statehood and integrating western orientation in the political and cultural
life of the country (compare symbolic manifesto of the Brotherhood of
Blue Horns `Pirveltkma~ (P. Iashvili) and `with blue Horns~ (T. Tabidze),
or letters and essays on these problems by Gr. Robakidze, G. Kikodze
and K. Gamsakhurdia, noteworthy is Gr. Robakidze s famous article
`Georgian Renaissance~). Consequently, Paris (`Brotherhood of Blue
Horns~) and Berlin (K. Gamsakhurdia) were announced as the cultural-
political orientation for Georgian Modernists.
2. The intense reception and introduction of the modernist aesthet-
ics and outlook in Georgia is also associated with the political life of the
1920s in Georgia _ the disaster of 1921, political terror and repression
of the Bolsheviks in the 1920s, the uprising of 1924, the Bolshevik ter-
ror and anti-religious propaganda; Also, in the 1920s rather intensified
was the ideological technical progress (ideological technocracy), which
carried out by the Bolsheviks with messianic spirit. Finally all these
50
processes had a great impact on Georgian known as the `metaphysical
shock~ (Nietzsche) _ God is dead, all the values were reevaluated and
Georgian spiritual culture was suppressed by the Bolsheviks and mate-
rialistic consciousness and machine-technical civilization started to de-
velop. This caused dehumanization of Georgian way of life, alienation
towards the mythic-sacral basis, respectively, dissolution-decomposition
of subjectivity, existential fear and the impossibility of obtaining self-
identity. These problems became the main topic of discussion by the
Georgian Modernist Writers (K. Gamsakhurdia and his novels `Dionysus
Smile~, `Stealing of the Moon~ and his expressionist novels of the 1910s
d 1920s, M. Javakhishvili’s novels `Jako’s Migrants ~ and `White Collar~,
Gr. Robakidze’s novels `Snake Skin~ and `Killed Soul~, D. Shengelaia’s
novel `Sanavardo~ and short story `Tiflis~, etc.).
51
gression (1921.), whose result was the terrorist and repressive form of
Bolshevik Ideology challenging the modernist aesthetics, the modernists
and their creativity, and, on the other hand, because of the fact that the
only aesthetic ideology of the 1930s Soviet Georgia was declared social-
ist realism, and also, given Jurgen Habermas and his thesis modernism,
as the ideological and socio-cultural phenomenon, is still an unfinished
project, which is ongoing and is still in the process of formation (See
his culturological and socio-cultural etude `Die Moderne _ Ein unvol-
lendetes Projekt. Philosophisch-politische Aufsätze~ (Habermas, 1994:
177-192), the study of Georgian modernism from an aesthetic and socio-
cultural point of view is still relevant, moreover, that Georgia even nowa-
days is still facing the serious issue of political and cultural orientation.
And, in this regard, the Georgian society will be provided by the cor-
rect orientation of the Georgian modernists and their European choice of
`Occidental-centrism~.
Among the Georgian literary modernism developed, on the one
hand, anti-colonial and, on the other hand, occidental-centrist spirit,
which can especially be seen in the texts and literary manifestos, which
clearly showed Georgian aspiration of breaking from the boundaries of
Russian-Asiatic colonial space, and getting nearer to the political and
cultural orientation of the West. These texts are:
a) The symbolism manifest by Tician Tabidze and Paolo Iashvili
`With Blue Horns~ (1916) and `Pirveltkma~ (1916), which as
noted by several scholars is more avant-garde-futurist manifests,
which is not accidental, because in the 1920s Paolo Iashvili
while being in Paris got to know to the Futurist Manifests of
Filippo Tommaso Emilio Marinetti (Magarotto, 1982: 56; Tsi-
puria, 2012: 173-176);
b) The Expressionist manifest by Konstntine Gamsakhurdia
`Declaratia Pro Mea~ (!920), as well as his publicist letters and
essays ,,Open Letter to Lenin~ (1921), where he clearly shows
the Bolshevik oppression on Georgia, Essays `Ilia Chavcha-
vadze~ (1922), `Metaphysical Diaries~ (1921-1922), Publicist
Letter `Anno 1923~, etc.
Georgian Literary Modernism with its organized form is became in-
volved in Georgian literary life and formally established itself, by the
52
meeting held by the Brotherhood of the Blue Horns (1915-1916) during
the time of the First World War, and from the very beginning the literary
manifestos had on the one hand anti-colonial sentiment, and on the other
hand, declared Georgian cultural and political orientation of the West. In
this respect, Tician Tabidze’s (1893-1937) Symbolist Manifesto `Blue
Horns~ should be outlined:
After Georgia our Holy place is Paris. Hey People praise this angry city,
where with insane fascination our drunkard brothers were having fun _
Verlaine and Baudelaire, Mallarme, Arthur Rimbaud, Drunk with pride,
the cursed young man. [...] Adopt: denial of beauty, heroic speed, lit love,
grandeur emotion, crashes of mystery. A love mystery, that sets you on
fire, things that were praised in the past, smile at the call of death, ig-
nore the feminine gentleness and tenderness [...] Fire, fire everything that
causes sadness and fatigue. [...] In our direction came youth singing a
song of uniting… We joined and screamed towards our future enemies
`chaotic, chaotic, chaotic~ dawn has com... Our faces were kissed by hap-
piness dressed in blue colour. We were ready for a ferocious battle (Iash-
vili, 1986: 291-292).
Here also a special attention is paid, on the one hand on the future
and on the other hand on the new generation (`Georgian Youth~). In this
new Generation Paolo Iashvili definitely means the modernist artists,
who are full of modernist conscious, strive towards modernist aesthetic
and is linked with Georgian revival, which means that Georgia will get
rid of the colonial environment and will be oriented on European culture
and politics: `After Georgia our Holy place is Paris~. 2
Thus, for the Georgian Modernists, in this case, for the symbolists
(T. Tabidze, P. Iashvili) orientation on Europe was seen as an indisput-
able prerequisite of the political renewal and cultural renaissance in
Georgia, which is coded using the following formula: Rustaveli _ Mal-
larmé, Georgia _ Paris.
Like Georgian symbolists, the expressionist Konstantine Gamsakhu-
dria (1893-1975) in the publicist letters and literary essays of the 1920s
and underlined the need of orienting on the West: For Gamsakhurdia
Georgian Political, Social and Cultural development depended on Euro-
55
I think that Georgian Spirit, for a long time will be in need of cleanse from
the dirt, that has come into our souls and bodies in the form of eastern
passive nature and Asian inactivity. [...] In the renewed Georgian His-
tory Ilia Chavchavaze served as the basis of active actions. The new dy-
namic force came into action by Ilia Chavchavadze. [...] He depicted the
grotesque caricatures of Georgian reality. This was Georgia full of Asian
inactivity, ignorance and dirt. (Gamsakhurdia, 1983: 390, 392).
57
The Soviet Bolshevik Reaction towards Georgian Modernism and
attack on it was first evident on the meeting of the Union of Writers in
1926, where the Modernist Aesthetic was declared as anti-Soviet and
social realism was the only acceptable form, and Georgian Modernists
were said to be anti-Soviet elements, from which the state needed urgent
cleanse. And it was not before the repressions started: K. Gamsakhur-
dia was exiled, the Brotherhood of Blue Horns dismissed _ Galaktion
Tabidze from the 1920s started to write mostly such verses that were
acceptable by the state, Gr. Robakize before immigrating to Germany
from 1926 to 1931 did not create anything. And in the 1930s Stalinist Re-
pressions touched Georgian Modernists (P. Iashvili, T. Tabidze, N. Mitsish-
vili, M. Javakhishvili), V. Gaprindashvili, N. Lortkipanidze, E. Tatishvili
were imprisoned, Grigol Robakize saved himself by immigrating to Eu-
rope, D. Shengelaia started to write according to social-realist aesthet-
ic, K. Gamsakhurdia, G. Tabidze, G. Leonidze created nationalist texts
[Bregadze 2013: 15]. That is why B. Tsipuria underlined that Georgian
Modernism is an `unfinished Project~ (Tsipuria, 2010: 13).
It can be said that the Georgian literary modernism is a unique phe-
nomenon in the European literature and it is not a simple plug or periph-
eral area of European modernism. On the contrary, the original Georgian
Modernism expands European modernism: Georgian Modernism on the
one hand uses original artistic paradigms, mythological archetypes, and
mythical narrative, uses purely national communities and tries to make it
universal, creating new Mythic-artistic reality, a bringing in new cultural
and landscape spaces and communities based on the import of new and
unique artistic and literary creation, and on the other hand tries to make
European literary modernism more diverse, enrich it and become an in-
tegral and organic part of it. It should be noted that this peculiarity of
Georgian literary modernism and its connection with European literary
modernism was first outlined by Stefan Zweig in the preface of the first
German edition of Grigol Robakidze`s `Snake Skin~ (1928).
I believe that Georgian Literary Modernism is an original and unique
part of European Literary modernism, because on the one hand it can ful-
ly and deeply understand the anthropological, existential and ontological
problems but on the other can have its own, original approach towards it
and use rather complex and interesting paradigms (Gr. Robakidze’s nov-
58
el `Snake Skin~ or K. Gamsakhurdia and his novels `Dionysus Smile~, or
even the modernist/symbolist lyric used in Galaktion Tabidze’s `Artistic
Flowers~).
Ultimately in Georgian literary modernism three major characteris-
tics should be outlined, making it fundamentally different from European
modernism and that determines its specificity:
59
References:
60
literaturuli tradiciis gageba
qarTul modernizmSi1
Sesavali
62
_ da, zogadad, modernizmis _ farglebSi SemuSavebul obi-
eqtis aramimeturi asaxvis esTetikur da msoflmxedvelo-
briv principebs, rac ukavSirdeba modernistebis swrafvas
`yofierebis ganvrcobisadmi~ (`Seinszuwachs~) (h.-g. gadameri):
64
ri enis formaluri srulyofa, rac gulisxmobs konvencio-
naluri enis racionalizmisa da enobrivi niSnis erTjera-
dobis, konvencionaluri poeturi sintaqsis ukugdebas,
gulisxmobs aqcents musikalobasa da poeturi metyvelebis
sugestiurobaze:
65
praqtikuli TvalsazrisiT ki es modernistuli amoca-
na `cisferyanwel~ `simbolistebze~ srulyofilad swored
`wminda~ simbolistis, g. tabiZis simbolistur poeziaSia
realizebuli (ix. krebuli `artistuli yvavilebi~) da mod-
ernistuli poeziis Tundac am nimuSSi:
laJvardebis kideo,
daburulo zmanebiT,
lurjo montevideo,
viwro xelTaTmanebiT;
66
mxolod gaugebrobas SeeZlo qarTuli xelovnebis rene-
sansi am mwerlebidan daewyo. [...] da dRes uimedoT gahkivis
moqalaqeobrivi arRani kakafonias. yvela uniWo, usaxo, en-
ablu, visac xeli ar eRleba, stanjavs dRes qarTul poe-
zias (tabiZe 2012: 150).
67
3. literaturuli tradiciis gageba qarTul
eqspresionizmSi: k. gamsaxurdias eqspresionizmis
manifesti `Declaratia pro mea~
69
Tuli literatura RerZidan gadavarda. mis gzas qarTveli
aqtivistebi (anu, eqspresionistebi _ k. b.) gaagrZeleben
(gamsaxurdia 1983: 399).
daskvna
71
damowmebani:
72
The Understanding of Literary Tradition
in Georgian Modernism
(Summary)
73
Expressionist manifesto of K. Gamsakhurdia (1893-1975) - `Declaratia
Pro Mea~; Paolo Iashvili’s (1892-1937) `Pirveltkma~ and Titian Tabid-
ze’s (1893-1937) `The Brotherhood of the Blue Horns~.
The article deals with the literary-theoretical letters and literary
manifestoes of Grigol Robakidze, Konstantine Gamsakhurdia, and Titian
Tabidze and based on it defines and analysis of how Georgian Modern-
ists understood the essence of Literary Tradition.
The article outlines that Georgian modernism differently from Fu-
turism and Dadaism did not entirely stand out from the Georgian Liter-
ary Tradition, but on the contrary like the European, so-called Classical
Modernism, on the one hand from an aesthetic and political viewpoint
principally neglected the general, realist and naturalist, namely Geor-
gian Realistic Aesthetics, Poetics and approach; on the other hand took
into account the past Georgian literary tradition and oriented on in aes-
thetic terms, namely the literary traditions of Rustaveli (`Tsisperkhant-
selebi~), Sulkhan-Saba Orbeliani (K. Gamsakhurdia), David Gura-
mishvili (K. Gamsakhurdia), Besiki (`Tsisperkhantselebi~).
Modernist aesthetics a prior neglects and opposes the conventional-
ism and regalements of the poetics of realism, hence Modernism objects
the principle of mimesis existing in realistic terms and the Illusionary
Aesthetics derived from it, as well as the `rational~ language, linear plot,
monologist narration, technicity of composition, the one-sidedness of
the chronotype and its monolithic nature, psychologize the characters,
the non-autonomic understanding of the writer, claiming ultimate truth,
`ideologism~, determinacy, the illusion of harmony in the world, claim-
ing totality.
We believe that the understanding of the concept Tradition accord-
ing to Georgian Literary Modernism _ and Modernism in general _ cor-
responds to the non-mimetic representation of the object and principles,
which is in direct contact with the Modernist will to `Transcendentalism
of Being~ (`Seinszuwachs~) suggested by H.-G. Gadamer:
The internal aim of the research (`At the Foundations of Georgia~ _ K.B)
is caged in the viewpoint that is called `Traditional~. Tradition is a for-
eign word in French tradition, in German `Überlieferung~, in Russian:
`Predanie~. It includes not the traditional understanding of the concept _
74
not like the custom and rituals of this or that tribe, but: visual and active
deriving from the metaphysical foundations. (Robakidze IV 2012: 84)
75
modernuli mgrZnobeloba goeTes „faustSi~:
modernis epoqis diagnozi da prognozi
tragediis meore nawilSi 1
Sesavali
77
swored es „ugrZnobeloba~ da `uenTuziazmobaa~ moder-
nis epoqis „eTikuri~ maxasiaTebli, saidanac saTaves iRebs
modernis epoqaSi aRmocenebuli totaluri dehumanizacia,
totaluri gaucxoeba adamianebs Soris, saidanac saTaves
iRebs adamianis aqsiologiuri, eTikuri da metafizikuri
arsis nivelireba da renesansisa da ganmanaTleblobis
anTropocentruli paradigmis destruqcia. am modernul
mgrZnobelobas romantikosi da modernisti mxatvrebi da
mwerlebi „civi gulisa~ (germ. `das kalte Herz~) da `sicivis~
(germ. `die Kälte~) metaforiT aRniSnavdnen da asaxavdnen:
mag., sicivis metaforikis dominireba k. d. fridrixis 1820-
30-iani wlebis ferweraSi, an sicivisa da civi gulis motivi
fr. h¡olderlinis lirikaSi, l. tikis, v. haufis, T. bernhar-
dis prozaSi da a. S. (vieta 1998: 531-537).2
rogorc iTqva, tragediis meore nawilSi fausti gar-
daisaxeba modernis epoqis biurgerul-kapitalisturi cno-
bierebis matarebel subieqtad da modernizebuli sociumis
nawilad, igi am epoqis „bazisur~ kapitalistur, ekonomi-
kur da teqnokratul dakveTebs asrulebs, romlis gansax-
orcieleblad igi ukve koleqtiur, masobriv da dagegmil
gamwevs Zalas (Semdgom `proletariatad~ wodebuls), axal
meqanizebul teqnikas da `cecxlis manqanas~ (`Feuermas-
chine), anu orTqlis Zravas iyenebs (Sdr., mexuTe moqmedeba-
Si zRvisTvis miwis gamotacebisa da sanapiro zolze arse-
buli Waobis amoSrobis mizniT dambebis agebisa da arxebis
gayvanis scenebi):
`daavleT xeli xelsawyoebs, niCbebsa da bars,
rac gamovkafeT da gaviyvaneT SevinarCunoT xams.
mkacri wyobiT da swrafi garjiT,
davimsaxurebT yovladmSvenier jildos;
da rom aRsruldes diadi saqme
kma ars erTis goneba da aTasis xeli.~
2 SemTxveviTi araa, rom sicivis metafora nicSes `zaratustraSic~
gvxvdeba, riTac igi `ukanaskneli adamianis~ (`der letzte Mensch~), anu
sakuTriv modernis epoqis momxmarebeli adamianis, saSualo statisti-
kuri biurgeris eTikur indiferentulobas axasaiTebs: „yinuli iyo mis
sicilSi~ (`Es war Eis in seinem Lachen~) (nicSe 2000: 21).
78
...........................................................................................
iq sadac RamiT dafarfatebdnen cecxlisa alni,
meore dRes im adgilze jebiri aRemarTaT
(taepi: 11505-11510, 11125-11126) (goeTe 2001: 201).
80
ukavSirdeba sabanko-finansur urTierTobaTa modernize-
bas: 1815 wels dafuZnda rotSildis sabanko da safinan-
so saxli da amiT safuZveli Caeyara Tanamedrove sabanko
sistemas (Sdr., pirveli aqti, qaRaldis fulis gaCenis epi-
zodi), xolo samxedro warmoebasa da samxedro xelovne-
baSi napoleonis omebis fonze daiwyo samxedro teqnikis,
gansakuTrebiT, artileriis daxvewa, aseve dainerga samx-
edro mecnierebani, kerZod, savele inJineria, balistikuri
gamoTvlebi. tragediis meoTxe aqtSi, sadac miniSnebebia
vaterlooSi napoleonis marcxsa da avstriis imperiis did-
hercog meternixis mier 1815 wels venis kongresze inicire-
bul da ganviTarebul restavratorul procesebze (Sdr.:
`umaRles varskvlavTa elvisebr cvena~/`Blickschnelles Fallen
Allerhöchsten Sterne~ (taepi: 10751) (goeTe 2001: 179), fausti
gvevlineba imperatoris mxareze mebrZol sardlad da is
da mefistofeli amboxebuli `anti-imperatoris~ (`Gegen-
Kaiser~) winaaRmdeg brZolebSi ukve CarTaven da iyeneben im
periodisTvis modernizebul axal samxedro-samrewvelo
da samxedro-samecniero miRwevebs _ balistikur gaTvle-
bze dafuZnebul sazarbazne kanonadas, samxedro sainJinro
gamoTvlebis mixedviT awyobil nagebobebs (mag., saxeldax-
elo lojistikuri xidebi) (Smidti 2011: 266).
„faustSi~ aseve aisaxa axali social-politikuri idee-
bi, kerZod, franguli adreuli socializmis, e. w. sen-simo-
nizmis ideebi (Sdr., mexuTe aqti) (Smidti 2011: 216).
„fasutis~ meore nawilSi aseve miniSnebebia axal aR-
moCenebze bunebismetyvelebaSi: kerZod, miniSnebaa germane-
li bunebismetyvelis fridrix v¡oleris (Wöhler) (1800-1882)
1828 wlis eqsperimentebsa da aRmoCenebze bioqimiaSi, rom-
lis Sedegadac SesaZlebli gaxda araorganuli naerTebi-
sgan miRebuliyo organuli qsovilebi, kerZod, Sardis
kristalebisagan v¡olerma miiRo ZuZumwovarTa cilis
molekulebi. Sesabamisad, gaCnda SesaZlebloba, Semdgom
etapze xelovnurad Seqmniliyo cocxali arsebebis ujre-
debi da qsovilebi, xolo Semdgom ki Tavad cocxali arse-
bebic.
81
`faustze~ muSaobisas fr. v¡oleris am aRmoCenebisa da
cdebis Sesaxeb goeTe detalurad iyo informirebuli: in-
formacia goeTem Tavad v¡oleris maswavleblisagan, sto-
qholmel qimikos iakob berceliusisagan (Berzelius) miiRo,
rodesac isini qalaq dornburgSi erTmaneTs Sexvdnen imave
1828 wels. swored amis Semdeg qmnis goeTe tragediis meore
nawilis meore moqmedebaSi cnobil laboratoriis scenas:
meore nawilSi homunkulusis saxiT, am xelovnuri lilipu-
ti adamianis saxiT, iseT arsebas vxvdebiT, romelic faus-
tis famulusma vagnerma da mefistofelma laboratoriuli
cdebis Sedegad kolbaSi in vitro gamoiyvanes swored im bio-
qimiuri meTodebis safuZvelze (goeTe-leqsikoni... 2004:
209-210).
amgvarad, ukve me-19 saukunis pirvel mesamedSi safuZve-
li eyreba axal industriul, teqnologiur, teqnokratul
da scientistur eras, anu sakuTriv istoriuli modernis
epoqas, kerZod, am epoqis adreul fazas. modernis epoqis
suliskveTebis simbolod tragediis meore nawilSi gvev-
lineba Tavad mefistofeli, romelic ganasaxierebs swored
totaluri ekonomikuri, kolonizatoruli, momxmareblu-
ri, militaruli, industriuli Zvrebisa da procesebis ira-
cionalur stiqiur Zalas. am TvalsazrisiT, sainteresoa me-
fistos Semdegi fraza: „omi, vaWroba da mekobreoba, /sampir
aran isini, ganuyofelni~ („Krieg, Handel und Priraterie, / Drei-
einig sind sie, nicht zu trennen`) (taepi: 11187-11188) (goeTe 2001:
192). am samerTianobaSi goeTe moiazrebs swored modernis
epoqis Semdeg apriorul maxasiaTeblebs: „oms~ („Krieg~),
„vaWrobas~ (`Handel~), „mekobreobas~ (`Piraterie~): anu, omi,
rogorc sakuTriv axali tipis totaluri teqnologiuri
militarizmi, romelsac didwilad efuZneba modernis epo-
qis globaluri politika; vaWroba, rogorc axali tota-
luri sabazro ekonomika; xolo mekobreoba, erTi mxriv,
rogorc konkurenciaze, warmatebasa da warmadobaze ori-
entirebuli axali modernuli sociumis `eTikuri~ maxasi-
aTebeli, romelic vlindeba daundobel, arahumanur savaW-
ro-ekonomikur urTierTobebSi, rodesac gamZafrebuli
82
konkurenciis pirobebSi sapirispiro mxareebi erTmaneTis
ganadgurebis xarjze aRweven ekonomikur warmatebas, meo-
re mxriv, mekobreoba, rogorc bunebis kolonizatoruli
da teqnokratuli aTviseba finansuri mogebis, ekonomikis
gafarToebisa da kapitalis dagrovebis mizniT. es sami faq-
tori urTierTs ganapirobebs da avsebs. rac mTavaria, axal
xanaSi swored manqanur-teqnikur-ekonomikuri procesebi
ganixileba sakacobrio progresad, swored maT eniWebaT
aqsiologiuri markeri, vinaidan es procesebi efuZnebian
ukve ideologiur konstruqtad gadaqceul scientizms,
romlis mixedviTac, bunebismetyvelebaTa wiaRSi empiriul
kvlevebis safuZvelze miRebuli samyaros materialistur-
pozitivisturi suraTi ganixileba erTaderT WeSmaritebad.
es yvelaferi ki efuZneba mkacrad da zustad gamomTvlel,
damaangariSebel da damgegmav racios, instrumentul gon-
ebas, romlis gansaxierebadac mefistofeli da fausti
gvevlinebian: „swraf Sevadgine gonebaSi gegma gegmaze~ (ta-
epi: 10227), `rac gavifiqre, myis aRvasrule~ (taepi: 11501)
(„Da fasst ich schnell im Geiste Plan auf Plan~, `Was ich gedacht, ich
eil’ es zu vollbringen~) (goeTe 2001: 164, 201).
SemTxveviTi araa, rom tragediis meore nawilSi xSirad
gvxvdeba siCqaris, swrafi tempis aRmniSvneli leqsikuri
erTeulebi, riTac miniSnebulia, rom me-19 saukuneSi e. w.
sivrciTi kultura (Raumkultur), anu tradiciuli patri-
arqaluri premodernuli kultura icvleba droiTi kul-
turiT (Zeitkultur), anu modernuli kulturiT, rac niSnavs
egzistencialuri da socialuri tempis mkveTr aCqarebas,
sakralur sivrceze mibmulobis gauqmebas (Smidi 1999: 95-
98), rac swored modernis epoqis umTavresi ontologiuri
maxasiaTebelia da swored me-19 saukunis pirvelive mesa-
medSi, modernis epoqis adreul etapze iRebs saTaves. ro-
gorc cnobilia, es kulturuli transformaciis procesi
Semdgom imave saukunis meore naxevarSi kidev da kidev aCqa-
rebulia, xolo meoce saukuneSi Tavis kulminacias aRwevs.
`faustis~ meore nawilSi, amgvarad, xSirad gvxvdeba `siC-
qaris~ gamomxatveli Semdegi leqsikuri erTeulebi: „blick-
83
schnell~, `Eilebeute~, `Habebald~, `rascher Griff~, `geschwinde~,
`aufraffen~, „Gemeindrang eilt~ (Smidti 2011: 265). da aqve kar-
gad Cans Tavad faustisa da mefistofelis qcevis Tavise-
burebani: swrafi, mouTmeneli, gauazrebeli, impulsuri,
instinqturi, TavaSvebuli qmedebis „eTika~ (`die Tat~), rac
ase damaxasiaTebelia momxmarebeli sazogadoebisaTvis da
konkurenciaze, warmatebasa da warmadobaze orientirebu-
li sociumisaTvis: „nabrZanebia swrafad, uswrafesad qmna~
(„Geboten schnell, zu schnell getan!~) (taepi: 11382) (goeTe 2001:
198).3
am kulturuli transformaciis ukiduresad aCqarebul
process da Tavad modernis epoqis swraf temps goeTe aRniS-
navs neologizmiT `velociferuli~ (`veloziferisch~). amiT man,
erTi mxriv, mianiSna procesis manqanur-teqnikur bunebaze,
meore mxriv, Tavad am procesis warmmarTveli politikuri,
finansuri da scientisturi elitebis swrafi da instinq-
turi qmedebis Taviseburebaze. da Tu am neologizmis Zirs
da sufiqss davukvirdebiT, iqve fonemur da leqsikur do-
neze ikiTxeba sityvis kidev erTi damatebiTi sema, romelic
aRniSnuli procesebis `luciferul-mefistofelur~, anu
titanur arsze mianiSnebs (Smidti 2011: 266).
85
so schaff es denn~) (taepi: 4926) (goeTe 2001: 11). mefistosadmi
faustis Semdeg sityvebSi ki kargad Cans, erTi mxriv, poli-
tikuri elitebis primitiuli fsiqologia da trivialuri
Rirebulebebi, meore mxriv, xelovnebis komercializaciis
tendencia axal droSi:
„Sen arc ki uwyi, megobaro,
saiT wagviyvans Seni xelovaneba;
Cven is (imperatori _ k. b.) jer simdidriT avavseT,
axla ki misi garTobis droa~
(taepi: 6191) (goeTe 2001: 46).
87
`gamyarebuli~ teqnokratizmi kacobriobis gonis zneobri-
vi ganviTarebis umaRlesi gamoxatuleba ki araa, aramed am
teqnokratul gonebasa da `eTikas~ kacobrioba sruli da
gardauvali egzistencialuri finalobisken miyavs (Tundac
dRes, gamovlenili globalur ekologiur katastrofebSi).
amgvarad, goeTes dakvirvebiT, modernis epoqaSi ad-
reul fazazeve viRebT viTarebas, rodesac manqanur-teq-
nikurma progresma win gauswro humanistur eTikas. goeTe-
save prognoziT, es, TiTqosda, racionaluri procesi
perspeqtivaSi ukve miiRebs sruliad iracionalur, umar-
Tav da absurdul formebs, xolo e. w. mecnieruli pro-
gresi gadagvardeba antihumanur da aseve iracionalur da
umarTav teqnokratizmad.
imave mexuTe moqmedebaSi masobriv SromiT procesebze
miniSnebiT goeTe axdens am periodisTvis (XIX s. 30-iani wlebi)
gavrcelebuli adreuli socializmis (e. w. sen-simonizmis)
ideebis parodirebas, romelTac goeTe ecnoboda frangu-
li sen-simonisturi gazeTis „Le Globe~ saSualebiT (Smidti
2011: 216): kerZod, faustis ukanaskneli, sikvdiliswina mo-
nologi swored franguli adreuli socializmis ideebs
axmovanebs, romelic eyrdnoba racionalizebul brZanebisa
da morCilebis axal, modernul diqotomias, rac gulisx-
mobs zemodan wamosuli gegmazomieri ekonomikuri da te-
qnokratuli dagegmarebis mixedviT masobrivi gamwevi Za-
lis organizebas da amis safuZvelze masStaburi sainJinro,
ekonomikuri, industriuli da urbanistuli procesebis
ganviTarebas, rasac, saboloo jamSi, ewireba buneba da ada-
mianebis sicocxle. am TvalsazrisiT sainteresoa swored
faustis sityvebi, romlis mixedviTac, Tavad igi daqirave-
buli masobrivi muSaxelis `bosad~ gvevlineba: `mxolod ba-
tonis sityvas aqvs Zala. / ha, droze, adeqiT ymebo, qudze
kaci!~ (`Des Herren Wort es gibt allein Gewicht. / Vom Lager auf
ihr Knechte! Mann für Mann!~)4 (11502-11503) (goeTe 2001: 201).
4 am taepSi sainteresoa sityvis `Lager~ sxva mniSvnelobac, kerZod, es si-
tyva garda `adgilisa~, `adgilsamyofelisa~ aseve niSnavs `banaks~. amiT
TiTqos miniSnebuli da nawinaswarmetyvelebia, rom am masobrivi muSax-
elis sacxovrisi Taviseburi sakoncentracio banakebi (`gulagebi~),
88
am konteqstSi ki faustis cnobili sityvebi „gaTavisufle-
bul xalxTan gaTavisuflebul miwaze dgoma~ („Auf freiem
Grund mit freiem Volke stehen~) (taepi: 11580) (goeTe 2001: 203)
goeTes ironiuli aluziaa, erTi mxriv, sen-simonisturi
tipis socialistur utopiebze, da meore mxriv, miniSnebaa
swored bunebaze damokidebulebisagan srul gaTavisufle-
baze, rasac es axali modernuli cnobiereba `velociferu-
li~ gaSmagebiT aviTarebs: Tavisufleba, Tavisufal miwaze
dgoma aq swored bunebis kanonebSi axali „magiiT~ Carevas,
anu samecniero da teqnologiur Carevas da bunebis Zal-
Ta srul scientistur-teqnokratul marTvasa da damor-
Cilebas gulisxmobs (rac, saboloo jamSi, bunebis marTvisa
da damorCilebis iluzia ufroa), ris Sedegadac adamiani
sabolood Tavisufldeba bunebaze damokidebulebisagan,
Semdgom Tavad gabatondeba masze da iwyebs mis masStabur
teqnokratul-ekonomikur aTvisebas (Smidti 2011: 266).
amgvarad, axal, Tanamedrove modernul droSi teq-
nokrati faustisTvis adamianis „Tavisufleba~ amis iqiT ar
midis, Tavad sociumi politikur-ekonomikurad kvlav mor-
CilebaSia da misi Semdgomi arseboba damokidebulia bazris
moTxovnebsa da monopolisti damsaqmeblis (am SemTxvevaSi,
utilitaristi da pragmatikosi faustis) momxmareblur
saWiroebebze. saboloo jamSi, tragediis meore nawilis mex-
uTe moqmedebaSi pirveli nawilis odesRac bunebismoyvar-
uli da sakralur-metafizikuri cnobierebis matarebeli
marad maZiebeli romantikosi fausti reducirdeba tipiur
pragmatikos da utilitarist teqnokratad, „saSualoebis~
(Mittelmässigkeit~) (goeTe), masobrivi momxmarebeli sociu-
mis, anu saSualo statistikuri biurgerobis warmomadgen-
lad da mis liderad. 5
91
damowmebani:
92
`The Sense of Modernity~ in Faust by J. W. Goethe:
Diagnosis and Prognosis of the Modern Epoch
in the Second Part of the Tragedy
(Summary)
1. The article deals with the understanding of the proposed text ac-
cording to the modern conscious. Faust and especially the second
part of the tragedy should be regarded as an expression of `The
Sense of Modernity~.
2. The formula `the sense of modernity~ is influenced by Jean Bau-
drillard `Post-modern Sensitivity~. In our formula we mean the
condition of the modern individual and peculiarities of her/his
conscious and existence; namely the existential fear, impossibil-
ity of self-identification, feeling of despair caused by the total de-
sacralisation and dehumanization characteristic for the modernist
epoch and on which the disassociated and separated individual is
fully dependent.
3. Hence, from this point of view is Faust by Goethe being analyzed,
were Goethe gives the reader the vision and prognosis of the sen-
sitivity.
93
modernuli mgrZnobeloba galaktion tabiZis
`artistul yvavilebSi~ 1
95
qstebSi imTaviTve gacxadebulia subieqturobis krizisi
da lirikuli gmiris subieqturobisagan dacla, misi gan-
pirovneba (germ. Entpersönlichung), (m. andreoti) rac, ro-
gorc ukve aRvniSne, aisaxa modernistuli lirikis TviT
struqturul donezec ki, sadac lirikuli gmiris desubi-
eqtirebuli, disocirebuli, daSlili, darRveuli subieq-
turoba aRar fuZndeba lirikuli teqstis sabaziso struq-
turul erTeulad.
yovelive amis nimuSad aq germanel simbolist poet
Stefan georges (1868-1933) erTi qresTomatiuli da „ikon-
uri~ leqsi gamodgeba:
modi momakvdav parkSi da ixile:
momRimar Soreul napirTa ciali •
qaTqaTa RrubelTa Talxi silurje
Wrel bilikebis tborebis briali.
98
Sens saxels?~, „davikref xelebs da grigaliviT gamaqaneben
swrafi cxenebi!~ da a. S.). amitomac, krebulis lirikuli
gmiris cnobierebasa da msoflgancdaSi yofiereba aRiqmeba
rogorc imTaviTve disharmoniuli mocemuloba. Sedegad,
es depersonalizebuli lirikuli gmiri `ganeitralebu-
lia~, anu, ukana planze gadadis, sruliad `ixsneba~ da qreba
teqstis qsovilSi. xolo lirikuli gmiris pirvel da meore
gramatikul pirSi Txroba, _ rac tradiciuli lirikisaTvis
damaxasiaTebeli aprioruli ritorikuli xerxia, romlis
saSualebiTac tradiciul lirikaSi intencirebulia liri-
kuli gmiris myari, monoliTuri subieqturoba, sakuTar
TviTobasTan da samyarosTan sruli harmonia, _ galak-
tionTan ukve iRebs sapirispiro ritorikul datvirTvebs,
anu, subieqtisa da samyaros harmoniulobis rRvevisa da
daSlis gaintensivebis ritorikul funqcias. Sesabamisad,
lirikuli gmiris subieqturobis nacvlad lirikuli teqs-
tis mTavar struqturul bazisad ukve fuZndeba wmindad
obieqturi, `sagnobrivi~, metasubieqturi ganzomilebani _
lurja cxenebi, qari/grigali, sasaxle, baRi, gemi da a. S.
99
da sazrismoklebul bunebas, istoriuli procesis atel-
eologiur arss, ris safuZvelzec yofierebaSi adamianis
egzistencias apriorulad ekargeba yovelgvari sazrisi:
II
[...] mxolod nislis TareSSi, samudamo mxareSi
zeviT Tu samareSi, wyevliT SenaCvenebi
rogorc zRvis xetiali, rogorc bedis triali
Cqari grgvinva grialiT qrian lurja cxenebi!
(tabiZe 2016a: 56).
100
gmiris~ subieqturoba aRar avlens myar msoflmxedvelo-
briv poziciasa da emociur monoliTurobas, romlis baza-
zec, rogorc wesi, aigeboda xolme tradiciuli lirikis
struqtura da poetika. amis sapirispirod, imave `lurja
cxenebis~ lirikuli gmiri avlens srul pirovnul rRve-
vas, rac gamoixateba msoflmxedvelobriv skepsissa (`ar
Canda Senapiri, ver vnaxe veraferi~) da TviTidentobis
SuZleblobaSi (`romeli scnobs Sens saxes, an vin ityvis
Sens saxels?~). amitomac, lirikuli gmiris cnobierebasa
da msoflgancdaSi yofiereba aRiqmeba, rogorc imTaviTve
disharmoniuli mocemuloba. Sedegad, krebulis deperson-
alizebuli lirikuli gmiri `ganeitralebulia~, anu ukana
planze gadadis, sruliad `ixsneba~ da qreba teqstis qso-
vilSi. Sesabamisad, lirikuli gmiris subieqturobis nacv-
lad, krebulSi mTavar struqturul bazisad ukve fuZndeba
wmindad obieqturi, `sagnobrivi~, metasubieqturi ganzo-
mileba _ lurja cxenebi.
mimaCnia, rom krebulSi lurja cxenebis saxismetyvele-
ba zogadad Tanxvdeba Sopenhaueris nebis metafizikisa
da nicSes erTi da imaves maradiuli dabrunebis (anti-)
swavlebis disociaciur diskursebs. Tumca galaktioni sa-
kuTari da mxolod misTvis damaxasiaTebeli sugestiuri
(STagonebiTi) poeturi metyvelebisa da simbolisturi
saxismetyvelebis safuZvelze monoliTuri subieqturo-
bisa da mowesrigebuli, harmoniuli samyaros rRvevasa da
daSlas (rac jer kidev SopenhauerTan da nicSesTan iRebs
saTaves) esTetikurad kidev ufro aRrmavebs, ganavrcobs,
aukiduresebs, amdenad, ahyavs axal madisocirebel xarisx-
Si, ris Sedegadac filosofosTagan momdinare ideuri im-
pulsebi da inspiraciebi galaktionTan transformirdeba
da gardaisaxeba sruliad axal sazrisiseul da esTetikur
zeganzomilebad (bregaZe 2013:130-153).
amgvarad lurja cxenebis saxismetyvelebaSi erTdrou-
lad Tavs iyris sammagi semiozisi, sadac ikveTeba Semdegi
ontologiuri da egzistencialuri maxasiaTeblebi:
b) qaris/grigalis saxismetyveleba
102
qaris/grigalis simbolika, lurja cxenebis simbolikis
msgavsad, aseve mTlianad moicavs „artistuli yvavilebis~
ontoteqsts da „lirikuli gmiris~ ontoteqstualuri eg-
zistenciac mTliand determinebulia qaris/grigalis sim-
bolikiT. lurja cxenebis msgavsad qaric/grigalic krebu-
lis erT-erTi mTavari personaJia da krebulis siuJetur
ganviTarebaSi isic „gadawevs~ lirikul `me~-s meore planze.
qaris/grigalis simbolika, qaris/grigalis „persona-
Ji~ krebulis, rogorc erTiani teqstis, siuJetur ganvi-
TarebaSi amZafrebs samyaroSi goniTi centris, sayrdenis
ar arsebobis gancdas, amZafrebs uRvToobis, RvTis devni-
lobis gancdas. qaris/grigalis, rogorc personaJis, dra-
maturgiuli funqciac swored es aris. Sesabamisad, qaris/
grigalis simbolika unda gaviazroT, rogorc absoluturi
nebis gamovlineba da, amavdroulad, Tavad galaktionis
poeziis modernistuli poetikuri maxasiaTebelic: poezia,
romelic qaris/grigalis simbolikis wina planze wamowe-
viT, erTi mxriv, reagirebs am axal samyaroul kondici-
aze da, meore mxriv, am reagirebis Sedegad iqmneba swored
„iracionalur~ enaze damyarebuli sugestiuri poeturi me-
tyveleba (Sdr.: „Sen Cemo geniav _ grigalma dareka!~) (tabiZe
2016a: 142), aseve, fuZndeba lirikuli gmiris „mravlobiTi~,
qaoturi, aramyari anTropologiis simbolod. amitomac,
igi mudmivad imyofeba zmanebis, mogonebebis viTarebaSi,
anu igi mudmivad danTqmulia sakuTar iracionalur sawy-
isebSi, sakuTari aracnobieris usasrulo warmosaxvebSi:
I
[...] daqrian udabnos qarebi,
mtanjaven da vici: gaxsovar!
samreklos angreven zarebi...
wmindao, wmindao macxovar!
103
(„Semodgoma umanko Casaxebis mamaTa savaneSi~ )
(tabiZe 2016a: 53).3
XVII
`aTovda zamTris baRebs.
mihqondaT Savi kubo
da Slida bairaRebs
Tmagawewili qari.
V
[...] dedofalo! lurja raSi
mihqris saSiS-Cqari
da bilikTa lurj qviSaSi
miaqvs mZafri qari!
(„maria antuaneta~ ) (tabiZe 2016a: 60).
LXXXIII
lixs aqiT da iqiT, mtkvars, liaxvs da faziss,
arqmeven udabnod gadaSlil oaziss,
sadac mze mwvelia, cxelia darebi,
mcxeTaSi grialiT miqrian zarebi,
gugunebs itriis xeoba uRrani
da oxravs warsulze nangrevi muxrani.
yovelgan uCinrad tirian danakliss
Tamaris taZrebi da Zvlebi iraklis.
da
yovel saflavze, mzis yovel Reroze
xazebad iSleba erosi,
sioni mTawmindad, geguTi gelaTad,
arabTa Tvalebi, qceuli eladad,
azia _
aRelvebs ocnebas.
saRamos landebi, viT bindi niavis,
midamos sdebia.
ginaxavT Tqven feri dabindul qliavis? _-
es Cemi samSoblo mTebia!
me raRac idumal molodins vundebi...
irgvliv zvirTebia
da gemi „dalandi~, romliTac vbrundebi!
(`dabruneba~ ) (tabiZe 2016a: 155).
LXXXVI
SevdivarT sasaxleSi.
wmindao damicev! suroSi, saSiSrad mivardnil kedlebiT
es saxli magonebs dawyevlil samares:
aq mkvdrebi daqrian zRapruli raSebiT da bedis etlebiT,
haeri sikvdiliT dafares.
......................................................................................................
uecari gaxela, saocari Senoba,
rogor movandomino
mesmis ucxo saxeli, mtanjavs me uSenoba,
idumalo domino!
araferi eSvela: niRabebi wiTeli,
niRabebi aTasi!
magram me momeCvena Cemi ca uwindeli
ufro udiadesi.
landad sCanda xelebi da geZebdi TvalebiT,
daRaluli TvalebiT!
rekden cisartyelebi feris Cumi cvalebiT
da mZafri gamalebiT.
wmindao damicev! suroSi, saSiSrad mivardnil kedlebiT
es saxli magonebs dawyevlil samares:
aq mkvdrebi daqrian zRapruli raSebiT da bedis etlebiT,
haeri sikvdiliT dafares (tabiZe 2016a: 163).
109
dualizmisa da SiSis paradigmaa. Sesabamisad, dominos po-
eturi saxec dualisturia da mkiTxvelSi ormag gancdas
aRZravs.
aqve unda aRiniSnos, rom leqsSi saxels domino Sem-
ecnebiTi gagebac aqvs: anu saxeli, rogorc Semecnebisa da
egzistencialuri swrafvis obieqti (`mesmis ucxo saxeli,
mtanjavs me uSenoba~). magram galaktionis poetur teqstSi
saxel dominos bolomde Secnoba a priori gamoricxulia, vi-
naidan Tavad mTeli leqsis Sinagani sazrisi SeuZleblobi-
Ta da verwvdomiTaa gamsWvaluli, rac egzistencialuri
TvalsazrisiT niSnavs WeSmaritebis ver Secnobasa da ver
wvdomas. saxelis es Seucnobloba, anu poeturi Wvretisa
da swrafvis sagnis saboloo Seucnobloba da misi wvdomis
SeuZlebloba (`magram me momeCvena Cemi ca uwindeli, ufro
udiadesi. landad sCanda xelebi da geZebdi TvalebiT, da-
Raluli TvalebiT!~) afuZnebs kidec galaktionisa da misi
am poeturi teqstis, da zogadad, „artistuli yvavilebis~
lirikuli gmiris egzistencialur tragedias _ mis egzis-
tencialur SiSsa da miusafrobas.
daskvna
110
anur-kantianuri nakadis gauqmeba): anu, aq gvaqvs viTareba,
rodesac lirikuli gmiris cnobierebasa da gancdaSi yo-
fiereba fuZndeba Tavisi aprioruli disharmoniulobiT,
usazrisobiTa da mizansmoklebulobiT, rasac igi imTa-
viTve ver cvlis da ver upirispirdeba, aramed piriqiT, am
disharmoniulobasa da apokalifsurobas srulad eqvemde-
bareba. „artistuli yvavilebis~ desubieqtivirebuli, `gan-
pirovnebuli~ lirikuli gmiri swored aseT disharmoniul,
disocirebul, daSlil samyaroSi egzistirebs da srulad
atomizdeba masSi, sabolood inTqmeba da qreba araraSi,
krebulis ontoteqstualobaSi.
111
damowmebani:
112
`This Century of the Mephistopheles~:
Modernist Sensitivity in Galatkion Tabidze’s `Artistic Flowers~
(Summary)
113
dis-oriented and dissolved world, but fully merges with it and
eventually disappears in the non-existence of the onto-textuality
of the text.
114
Seqspiris „hamletis~ de(kon)struqcia
germanul naturalizmSi
(arno holcis novela „papa hamletis~ /„mamilo hamletis~
(„Papa Hamlet~ ) mixedviT)1
Sesavali
116
(germ. Gründerzeit) (Fähnders 2010: 66-67), romlisTvisac natu-
ralisturi mwerloba „yarda~ („Da ist alles morsch~), rogorc
amas im periodis erT-erTi nacionalisturi gazeTis `ger-
manuli mimomxilvelis~ („Deutsche Rundschau~) recenzenti
iuwyeboda (Sørensen 2002: 106).
novelaSi e. w. „wamieri stiliT~ (germ. „Sekundenstil~)
(a. holci) detalurad da TiTqmis („-x~ ) empiriuli Tanmim-
devrobiT moTxrobilia asakSi Sesul Teatridan daTxovnil,
erT dros hamletis rolis saukeTeso, „ubadlo~ (germ. `un-
übertroffen~) Semsrulebl cnobil msaxiob nils tinvibelze,
romelic amis gamo depresiaSi Cavardeba, gauCndeba para-
noidaluri Setevebi, galoTdeba da ukiduresad gaRatak-
deba. mudmivad dabinduli gonebis qveS myofi, igi saxlSi
paTetiurad xSirad gaiTamaSebda Tavis odesRac Sesrule-
bul hamletis rols da mudmivad citirebda „Tavisi~ per-
sonaJis teqsts. novelis bolo epizodSi, rodesac is Sin
mTvrali brundeba, cxovrebaze gulacruebulsa da colze
ganrisxebuls afeqtSi Tavisi sami wlis Svili fortinbrasi
Semoakvdeba. am ambidan mcire xanSi yvelasgan mitovebul
mTvral nilss gayinuls ipovnian quCaSi.
pozitivistur-naturalisturi poziciebidan novelaSi
naCvenebia protagonistis sruli determinebuloba gare-
moTi, droiT da biologiur-vitaluri warmomavlobiT (ge-
netikiT) da amiT miniSnebulia, zogadad, modernis epoqis
Taviseburi kondicia _ „tragedia ugmiroT~, rac gamowveu-
lia modernis epoqaSi adamianis maRali hamleturi aqsi-
ologiuri poziciisa da mowodebis, hamleturi heroikuli
eTikis, diadi renesansul-fausturi anTropocentruli
warmodgenebis, lesingiseuli TanagrZnobisa da Tanadgo-
mis, ganmanaTlebluri socialuri solidarobis eTikis,
kantianuri gonebis (germ. Vernunft) pirveladobisa da kat-
egoriuli imperativis sayovelTao moralis, hegeliseuli
absoluturi gonis (germ. Geist) obieqturobis gardauvali
kraxiTa da gauqmebiT.
117
1. `logocentrizmis~ dekonstruqcia:
„hamletis~ teqsti vs. „naturalisturi~ yofa
118
yvelaferi!~ („Nicht zum Aushalten das!~), „ra sisulelea!~
(„Quatsch!~), riTac igi reagirebs am Seuqcevad gamouval da
autanel yofaze.
amgvarad, tinvibelis aRniSnuli frazebi mianiSneben im
kontrastze, rac „hamletis~ simulakrul teqstsa da re-
alur „naturalistur~ yofas Sorisaa mocemuli, da rasac
Tavad tinvibelic kargad grZnobs. am viTarebaSi ki „hamle-
tis~ teqsti „wminda~ simulakraa, aRmniSvnelia aRsaniSnis
gareSe, niSania, romlis miRmac sicarielea, araraa. tinvi-
beli xSirad citirebs swored hamletis cnobil monolo-
gebs da novelis teqstSi swored am monologebis wamoweva
kidev ufro amZafrebs Seqspiris teqstis simulakrulobas:
121
vnis: novelis „mecnieruli sizustiT~ Sedgenili teqsti
gamoirCeva referenciisa da „legitimaciis~ maRali xarisx-
iT, vinaidan is zedmiwevniT zustad aRwers modernis epo-
qis adamianis ekonomikurad, mentalurad da anTropolo-
giurad dacemul realur yofas. am konteqstSi ki Seqspiris
„klasikuri~ „ucxo~ teqsti gadaqceulia wmindad antikvar-
ul, usargeblo, simulakrul „nivTad~, samuzeumo „mkvdar~
eqsponatad, „gaqvavebul~, rudimentirebul Tu reliqtur
kulturul „artefaqtad~, romlis mimarTac axal moder-
nul droSi sruli gaucxoeba sufevs.
122
bas, aramed igi mudmivad eqvemdebareba garedan wamosul
socio-ekonomikur determinantebs, rac iwvevs tinvibelis
socialur devalvacias da misi myari da maRali statusis
gauqmebas: kerZod, sapensio asakis gamo tinvibeli kargavs
samuSao adgils, daiTxoven Teatridan, rasac meyseulad
moyveba am erT dros Seudarebeli, saxelganTqmuli da da-
fasebuli msaxiobis sruli miviwyeba da Teatraluri sa-
myarodan misi sruli mowyveta. es socialuri „amovardna~
ki, rac gamowveulia egzistencialuri, socialuri gare-
moebebiTa da yofis, `dazain~-is, adamianuri arsebobis
aprioruli arastabilurobiTa da ganuWvretelobiT, ra-
sac Sedegad mohyveba tinvibelis gardauvali anatomiur-
biologiuri degradacia-degeneracia, gamowveuli tinvi-
belis galoTebiT, saboloo ganaCenia tinvibelisaTvis da
igi ganwirulia siRatakis, socialuri da anTropologiuri
degradaciisaTvis, rasac igi verasdros daaRwevs Tavs,
sword gamomdinare iqidan, rom masze garemo (frang. mi-
lieu), misi konkretuli biologiuri konstitucia da warmo-
mavloba (frang. racé) da dro (frang. temps), rogorc apri-
oruli determinantebi, zemoqmedeben.
amasTan, tinvibelis araprognozirebad, araraciona-
lur da impulsur qcevasa da eTikur degradacias gana-
pirobebs mis anTropologiur arsSi gonebaze (germ. Ver-
nunft) gabatonebuli aracnobieri da vitalur-biologiuri
sawyisebi, anu pozitivistur-naturalisturi terminolo-
giiT rom vTqvaT, misi arsis goniT-sulier aspeqtze zemo-
qmedebs genetika (frang. racé), anu biologiuri warmoSoba,
rac, Tuki gaviTvaliswinebT pozitivisturi determinan-
tebis absoluturobasa da totalobas (ix. zemoT), adami-
anSi (tinvibelSi) aseve aprioruli bunebisaa. Sesabamisad,
am punqtSi, da zogadad tinvibelis „qceviTobaSi~, kargad
ikveTeba kantianur-ganmanaTlebluri gonebis erTidaigi-
veobis postulatis sruli kraxi.
am fonze ki „hamletis~ teqstiT tinvibelis gatacebac
`qceviTia~ _ „hamletis~ kiTxva da deklamacia wmindad „meqa-
nicisturi~, gauazrebeli qmedebaa, „instinqturi~ Cvevaa da
123
ara teqstisadmi aqsiologiuri midgoma. Sesabamisad, tin-
vibelis, rogorc qceviTi personaJis, xelSi moqceuli Se-
qspiris teqsti imTaviTve ganwirulia, raTa is gadaiqces
simulakrad. am viTarebaSi „hamletis~ teqsti ukve Tavad
emgvaneba da Seesatyviseba im „cariel sityvebs~, romlebic
elsinoris sasaxleSi samefo karzea mimoqcevaSi da karis-
kacTa mier (igive poloniusis mier) mudmivadaa moxmare-
buli farisevluri da utilitaruli mizniT. samefo karze
dominirebul am arafrismTqmel diskursebs hamleti Sem-
dgom uSinaarso, usagno sityvebad moixseniebs _ „sityve-
bi, sityvebi, sityvebi!~ („Words, Words, Words!~). novelaSi
ukve aseT dekonstruirebul da simulakrul „sityvadaa~
qceuli Tavad hamletis cnobili monologebi da mTlianad
tragediis teqsti.
amasTan, tinvibeli, rogorc qceviTi da aramyari per-
sonaJi, sruli araheroikulobis gansaxierebaa, masSi arafe-
ria gmirisTvis damaxasiaTebeli: masSi arc dionisurobaa
da arc tragikuloba, masSi mxolod „sawyaloblobis~ niS-
nebia, rac aranair TanagrZnobas ar iwvevs _ arc socialur
da arc eTikur, vinaidan tinvibeli upirovno, deperson-
alizebuli biologiuri arsebaa. Tavis mxriv, personaJis es
deheroizaciac aseve aZlierebs „hamletis~ teqstis maRali
humanisturi diskursis ganeitralebasa da misi „logo-
centrizmis~ dekonstruqcias. metic, tinvibelis sruliad
deheroizebuli da degradirebuli personaJi, zogadad,
ganmanaTleblur-renesansuli anTropocentrizmisa da
adamianobis ideis, ganmanaTleblur-renesansuli msoflx-
atisa da msoflgancdis sruli dekonstruqciacaa, Tundac
igive goeTesa da Sileris amaRlebulis (germ. das Erhabene)
konceptis dekonstruqciaa (Tuki uSualod germanuli go-
nis istoriidan da tradiciidan amovalT), romelic maT
gaacxades sakuTari proeqtis farglebSi, romelsac Semd-
gom vaimaris klasika (germ. Weimarer Klassik) ewoda: ker-
Zod, a. holcis naturalisturi novela upirispirdeba da
auqmebs goeTe-Sileris poetur epifaniasa da ganmanaTle-
blur optimizms adamianis keTilSobili arsisa da umaR-
124
lesi misiis Sesaxeb (Sdr., goeTes cnobili leqsis „Das
Göttliche~ Tundac sawyisi frazebi: „Edel sei der Mensch, hül-
freich und gut~/„keTilSobil ars adamiani, Semwe da qveli~),
vinaidan tinvibelis anTroposi arc gonebrivi sidiadisa
da amaRlebulobis, arc kantianuri eTikuri simyaris da
arc vinkelmaniseuli esTetikuri mSvenierebis gansaxiereba
aRaraa.
am konteqstSi niSandoblivia novelis sivrcul ganzo-
milebaSi tinvibelis „ganTavseba~, kerZod is, rom tinvi-
beli mudmivad mijaWvulia daxurul, Caketil sivrceze: is
mTeli dReebis ganmavlobaSi umeteswilad an Tavis naqi-
raveb aqoTebul oTaxSi imyofeba, an mTels dRes taxtze
wamowolili atarebs _ „mudam saxlSi iyvnen~ („Man war ja
zu Hause~ ) (Holz www…). rac mTavaria, es ar aris sakuTari
Sini („Zu Hause~) arc socialuri da arc egzistencialuri
TvalsazrisiT, vinaidan es ucxo, sxvisi, daqiravebuli
sivrcea; meore mxriv, im adgilisadmi, sadac tinvibeli Ta-
visi ojaxiT, col-SviliT cxovrobs, tinvibeli gaucxoe-
bulia da misTvis es sivrce aranairad araa idiliuri
sulieri samkvidro da Taviseburi „paradizuli~ garemo.
tinvibelis personaJiseuli „kostumic~ mijaWvulobaze,
egzistencialur gamouvalobasa da apriorul determineb-
ulobaze mianiSnebs: igi mudam Ramis perangsa da saZile
qudSia gamowyobili. amiT ki miniSnebulia personaJis upi-
robo ekonomikuri, egzistencialuri da mentaluri gamou-
valoba da ganwiruloba.
novelaSi ganviTarebuli ganmanaTlebluri anTropo-
centrizmis destruqciis TvalsazrisiT saintereso da ni-
Sandoblivia Tavad tinvibelis saxelis etimologia da ono-
mastika, anu personaJis saxelis simboluri buneba: e. w.
saSualo germanulSi sityva `dien~, Sesabamisad `tien~, ro-
melic fuZis saxiT figurirebs novelis personaJis gvar-
Si „tin~-vibel (~Tien-wiebel~), niSnavs `wovas~, xolo per-
sonaJis gvaris meore nawili `-wiebel~ ukavSirdeba aseve
saSualo germanul sityvas „wîbeler~, rac „qalaCuna kacs~
niSnavs. garda amisa, e. w. qvemo germanulSi sityva „Tie-
125
nerbude~, sadac aseve figurirebs sityvis Ziri „tien~, niS-
navs „farduls~, barakis tipis Senobas. sityva „Weibel~ an
„Webel~, romelic aseve figurirebs tinvibelis gvaris sax-
elwodebis meore nawilSi (Sdr. `-wiebel~ ), niSnavs „umcros
oficers~, romelic Tavis jariskacebs sastiki meTodebiT
wrTvnis da awrTobs (Duden…: 1961: 755). am etimologiuri
perspeqtivebidan „tinvibelis~ gvari SeiZleba gavSifroT
da „vTargmnoT~, rogorc barakis, fardulis despoti mbr-
Zanebeli, tirani mmarTveli.
amgvarad, personaJis gvaris, „tinvibelis~ („Tienwiebel~ )
onomastika da etimologia mianiSnebs mis ormagad dacemul
bunebaze: masSi eTikuri TvalsazrisiT aRaraferia heroi-
kuli, xolo socialur-ekonomikuri TvalsazrisiT, ro-
gorc ojaxis mamas, ar SeuZlia ojaxis gaZRola da rCena.
es garemoebani ki gadaaqcevs mas Tavisebur „qalaCunad~.
xolo „tinvibelis~ gvariT miniSnebuli moZaladeobrivi
aspeqti gulisxmobs, rom personaJis anTropologiuri arsi
mxolod vitalur-biologiur-cxoveluri instinqtebiTaa
determinebuli, romelic warmarTavs tinvibelis qcevas da
amis gamo igi yalibdeba uneblie moZaladed da tiranad,
risi kulminaciac aris novelis boloSi misi afeqturi da
moZalade qceva col-Svilis mimarT, rodesac novelis bolo
epizodSi is saxlSi mTvrali brundeba (aRsaniSnavia, rom
„simTvrale~ novelaSi swored mudmivi adamianuri degrada-
ciis toposia da ara droebiTi da epizoduri yofiTi mov-
lena), Jinmoreuli cdilobs gaaupatiuros sakuTari coli
da Semdeg, rodesac amas ver axerxebs, xmaurze axladgaRvi-
Zebul sami wlis atirebul Svils, fortinbrass mrisxanebis
afeqtSi myofi daaxrCobs da moklavs (Holz www…).
126
bluri aRzrdis (germ. `Erziehung~), misi pirovnuli da har-
monuli ganviTarebis (karl filip moricisa da fridrix
Silerisave „terminologiiT~, e. w. „Bildung~-is) gardauvali
misia. rogorc cnobilia, es koncefcia Silerma ganaviTara
Tavis Teoriul naSromSi „werilebi adamianis esTetikuri
aRzrdis Sesaxeb~ (1795) (Dörr 2007: 64-71).
savaraudod, am dapirispirebaze unda mianiSnebdes nov-
elis teqstSi Teatralur xelovnebaze ironiulad SeniS-
nuli Tavad tinvibelis mier _ „amaRlebuli misia~ („die
erhabene Mission~ ) (Holz www…). aq aRsaniSnavia, rom koncep-
ti „amaRlebuli~ (~ das Erhabene~) swored germanuli gan-
manaTleblobis avtorebTan xSirad gvxdeba, kerZod, kan-
tis, vinkelmanis, karl filip moricis, goeTesa da Sileris
nawerebSi da es koncepti maTTan, erTi mxriv, gulisxmobs
xelovnebis maRal eTikur da esTetikur arss antikuri
gagebiT, meore mxriv, mianiSnebs aseTi xelovnebis mier ada-
mianis sulieri aRzrdisa da misi harmoniuli ganviTarebis
(germ. Bildung) misiaze.
Tanamedrove modernis epoqaSi ki am misiis kraxi vlinde-
ba isev da isev tinvibelis samsaxiobo karieris aRsasrulSi:
tinvibelis Teatridan daTxovna niSnavs Tavad „hamletis~
tragediis dadgmebis gauqmebas da am klasikuri nawarmoe-
bis ideologiur da didaqtikur ufunqciobas. amasTan,
Tuki gaviTvaliswinebT novelaSi asaxul „naturalistur~
degradirebul yofas da novelaSi ganviTarebul skeptikur
anTropologias, rac gamoixateba tinvibelisa da sxva per-
sonaJebis (amali tinvibeli, fortinbrasi, ole niseni, frau
vaxteli) paTologiur genetikaSi, msoflmxedvelobriv
kraxsa da dacemul socialur yofaSi, maSin cxadi xdeba,
rom Teatralurma xelovnebam mocemul modernis epoqaSi
dakarga esTetikuri da eTikuri aRzrdis maRali funqcia.
tinvibelis sityvebi, mimarTuli Tavisi Svilis, fortin-
brasisadmi, swored am yvelanairad dacemuli kondiciis
fiqsirebaa: „sabralo adamianis Zev, romelma borotma var-
skvlavma dagwyevla da gagwira am siRatakisTvis~ (aq da
yvelgan novelis amonaridebis Targmani Cemia _ k. b.) (Holz
127
www…). es „siRatake~ (`Elend~) ki ormagi bunebisaa: rogorc
materialuri, ise sulieri da msoflmxedvelobrivi.
sainteresoa, rom tinvibelis es daskvna da epoqis
kondiciis sumireba mxolod personaJis subieqturi Tval-
sazrisi ki araa, aramed novelis mTxrobelic adasturebs
da eTanxmeba mas am SejamebaSi, riTac personaJis Tvalsaz-
riss ukve obieqturi da „mecnieruli~ Rirebuleba eniWeba:
„didi tinvibeli arc cdeboda: mTeli misi Sinauri ojaxuri
yofa da saojaxo meurneoba saukunis mokle qronika (xazi
Cemia _ k. b.) da misi sarke gaxldaT~ (Holz www…). am obi-
eqtur daskvnas ki aZlierebs Tavad nawarmoebis Janruli
kuTvnilebac: novelis Janri. novelis Janruli specifika
xom swored isaa, rom igi konkretuli sivrciTi da droiTi
monakveTis farglebSi, erTi calke aRebuli „kadris~ far-
glebSi paradigmatulad gviCvenebs epoqisa da yofierebis
ganzogadebul kondicias, koncentrirebulad gadmoscems
axal gardamtex da gardamaval mentalur, msoflmxedvelo-
briv kataklizmasa da myari Rirebulebebis (am SemTxvevaSi,
ganmanaTlebluri Rirebulebebis) rRvevas (Aust 2006: 8-14).
amasTan, isic cxadi xdeba, rom mocemul istoriul
etapze moTxovnilebaa ara avtonomiur maRal xelovnebaze,
aramed masobriv komerciul da momxmareblur xelovnebaze.
tinvibelis Semdegi sityvebi, romliTac is mis mezoblad
mcxovreb uniWo axalgazrda mxatvar ole nisens mimarTavs,
swored am konteqstSi unda gavigoT: tinvibelis mowodeba-
sa da SekiTxvaze „saqme horacio, saqme! ras saqmianobT hel-
singorSi?~ axalgazrda mxatvris pasuxi _ „firmebis abrebs
vTiTxni~ („Firmenschilder pinseln!~ ) (Holz www…) swored av-
tonomiuri klasikuri da romantikuli xelovnebisa da xe-
lovnebis maRali gagebis saboloo kraxsa da axal droSi
komerciul xelovnebaze masobriv moTxovnilebasa da xe-
lovnebis gamoyenebiT, momxmareblur, funqciur dargad
reducirebaze unda mianiSnebdes sruliad araorazrovnad.
128
4. ganmanaTlebluri anTropocentrizmis kraxi
131
feqtebi _ sami wlisa jer kidev ver laparakobs da a. S.
amgvarad ki a. holci angrevs biurgeruli ojaxuri idi-
liis miTs, rasac vilhelminuri epoqis dros ukve ideolo-
giuri datvirTva hqonda _ ojaxi, viTarca wminda, sakral-
uri socialuri ujredi, romlis farglebSi aRizrdebian
qveynisTvis da samSoblosaTvis upirobod Sewiruli Tav-
dadebuli idealuri patrioti biurgerebi, sinamdvileSi
ki sazarbazne da saeqspluatacio `xorcad~ gawiruli bi-
urgerebi.
Tu egzistencializmis, kerZod, J.-p. sartris egzis-
tencialistur terminologias daveyrdnobiT, tinvibelis
ojaxis magaliTze Tanamedrove modernis epoqis adamianis
egzistencia SesaZloa movaqcioT Semdeg dispoziciaSi _
„jerarsi~ (frang. en-soi, germ. Existenz) vs. „arsi~ (frang.
pour-soi, germ. Essenz) (Galle 2009: 20; Metzler… 2008: 175). am
dispoziciaSi adamianis egzistencia meorad da imTaviTve
determinebul mdgomareobaSia, vinaidan ukve arsebuli
yofiereba („jerarsi~ ) Tavisi „naturalisturi~ madeter-
minebeli bunebiT adamians („arss~) ukve „mza saxiT~ xvdeba,
romelzec igi verasodes axdens gavlenas (Galle 2009: 20-23),
rogorc es kantianur ganmanaTleblobas „gulubryvilod~
swamda. am dispoziciaSi adamians ukve arafris Secvla ar
SeuZlia. simptomaturia, rom novela tinvibelis bavSvis
dabadebiT iwyeba da misi (da mamamisis) sikvdiliT mTavrde-
ba, riTac miniSnebulia, rom es axali sicocxle ganwirulia
aRmoCndes yovlad dacemuli yofis farglebSi, romelsac
igi verasodes daaRwevs Tavs, da romlis farglebSic mis
arsebobas aranairi perspeqtiva ar gaaCnia.
132
damowmebani:
133
qarTuli modernizmi rogorc
oqcidentocentrizmi
(qarTuli literaturuli modernizmis sociokul-
turuli, esTetikuri da poetologiuri konteqstebi)*
Sesavali
136
gonisa da literaturis istoriaSi, rogorc amas sabWoTa
ideologiuri dakveTis gaTvaliswinebiT miuTiTebdnen sab-
WoTa periodis qarTveli marqsisti litmcodneebi, aramed
qarTuli literaturuli modernizmis warmoqmnas hqonda
konkretuli obieqturi politikuri da sociokulturuli
winapirobebi:
137
ernistul esTetikasa da ideologiasTan qarTuli
kulturisa da literaturis kvlav daaxloebasa da
mis dasavluri kulturisa da literaturis ganuy-
ofel nawilad qcevas; meore mxriv, ukavSirebdnen
qarTuli saxelmwifoebriobis aRdgenisa da poli-
tikur da kulturul cxovrebaSi dasavluri ori-
entaciis aRebis sakiTxebs _ Sdr., „cisferyanwelTa~
simbolizmis manifestebi „pirvelTqma~ (p. iaSvili)
da „cisferi yanwebiT~ (t. tabiZe), anda gr. robaq-
iZis, g. qiqoZisa da k. gamsaxurdias werilebi da es-
seebi aRniSnul problematikaze, mag., Tundac gr.
robaqiZis cnobili statia „qarTuli renesansi~. Se-
sabamisad, kulturuli da politikuri orientaciis
centrebad cxaddeba parizi („cisferyanwelebi~) da
berlini (k. gamsaxurdia).
2. qarTul sinamdvileSi modernistuli esTetikisa da
msoflmxedvelobis intensiuri recefcia da danerg-
va iyo erTgvari reaqcia 20-ian wlebSi saqarTveloSi
gamZafrebul politikur viTarebaze _ 1921 wlis
katastrofa, 20-iani wlebis bolSevikuri politi-
kuri terori da represiebi, 1924 wlis ajanyebis
CaxSoba, bolSevikuri antireligiuri terori da
propaganda; aseve, iyo reaqcia 20-ian wlebSive gain-
tensivebul ideologizebul teqnikur-manqanur
progresze (ideologizebuli teqnokratizmi), rasac
bolSevikebi axorcielebdnen mesianisturi paTosiT.
aRniSnuli procesebis fonze ki saqarTveloSic sab-
olood ganxorcielda „metafizikuri ryeva~ (nicSe)
_ `RmerTi mokvda~, Rirebulebebi gadafasda da qa-
rTuli sulieri kultura CaaxSo bolSevikebis mier
dafuZnebulma materialisturma cnobierebam da
manqanur-teqnikurma civilizaciam. aman ki gamoi-
wvia qarTuli yofis desakralizacia, dehumanizacia,
subieqtis miTo-sakraluri pirvelsawyisebisadmi
gaucxoeba, Sesabamisad, subieqturobis daSla-rRve-
va, egzistencialuri SiSi da TviTidentobis mop-
138
ovebis SeuZlebloba. aRniSnuli problematika ki
qarTuli modernistuli mwerlobis umTavresi Tema
da intensiuri gansjis sagani iyo (Sdr., k. gamsax-
urdias romanebi „dionisos Rimili~, „mTvaris mo-
taceba~ da misi 20-iani wlebis eqspresionistuli
novelebi, m. javaxiSvilis romanebi „jayos xiznebi~
da „TeTri sayelo~, gr. robaqiZis romanebi „gvelis
perangi~ da „Cakluli suli~, d. Sengelaias romanebi
„sanavardo~ da „tfilisi~ da sxv.).
140
cidentocentruli suliskveTeba gansakuTrebiT vlindeba
qarTvel modernistTa Semdeg saprogramo teqstebsa da
literaturul manifestebSi, sadac sruliad cxadad cno-
bierdeba rusul-aziaturi koloniuri sivrcisagan gami-
jvnisa da dasavleTze politikuri da kulturuli ori-
entaciis aucilebloba. kerZod, es saprogramo teqstebia:
a) simbolistebis _ tician tabiZisa da paolo iaSvilis
_ simbolizmis manifestebi „cisferi yanwebiT~ (1916) da
„pirvelTqma~ (1916), romlebic, rogorc es marTebuladaa
SeniSnuli [Magarotto 1982: 56; sigua 2008: 82, 83; wifuria
2012: 173-176], paTosiT ufro avangardistul-futuris-
tuli manifestebia, rac SemTxveviTi araa, Tuki gaviTval-
iswinebT im faqts, rom XX s. 10-ian wlebSi parizSi myofi
paolo iaSvili ukve gacnobili iyo f. t. marinetis futur-
izmis manifestebs; b) eqspresionisti konstantine gamsaxur-
dias eqspresionistuli manifesti „Declaratia pro mea!~ (1920),
aseve misi publicisturi werilebi da esseebi _ „Ria werili
ulianov leninisadmi~ (1921), sadac igi amxels bolSevikuri
ruseTis imperialistur politikas saqarTvelos mimarT, es-
seebi „ilia WavWavaZe~ (1922), „metafizikosis dRiuri~ (1921-
1922), publicisturi werili `Anno 1923~ (1922) da sxv.
141
CvenSi mzadaa niadagi modernizmisTvis (xazi Cemia _ k. b.) [...]
momaval did qarTvel mxatvarSi unda Sexvdes rusTaveli
da malarme. rusTaveli me mesmis rogorc qarTuli sityvis
Semkrebi erTeuli da malarme amave azriT evropis prezen-
tizmisa da futurizmis. es gza aucilebelia. rogorc unda
gaTavdes omi, aSkaraa, wina aziaSi evropa SemoaRebs karebs
da am dros Cven unda davxvdeT SeWurvili erovnuli Semec-
nebiT, [...] rom iyos mTavari morgvi, romelzedac moexveva
axali ideebi. Cven vizamT amas. maSin iqneba namdvili rene-
sansi da am erovnul aRorZinebis sadRegrZelos sruliad
seriozulad vsvam „cisfer yanwebiT~ [tabiZe 1986: 178, 180].
145
saqarTvelos axal istoriaSi ilia WavWavaZiT iwyeba axali
aqtivi xasiaTisa. axali dinamiuri Zalis SemoWras niSnav-
da ilia WavWavaZis gamosvla Cveni uaxloesi warsulis as-
parezze. [...] mis nawerebSi saqarTvelo groteskuli karika-
turebiT gamoixata. es iyo saqarTvelo aziuri pasiurobis,
uvicobis, sibinZurisa; saqarTvelo TaTqariZis, darejanis
da sutkneinebisa [gamsaxurdia 1983: 390, 392].
147
rigSi, gamoixata (modernistuli) romanis Janris saboloo
dafuZnebaSi. aseve viTardeba axali lirikuli forme-
bi, mag., soneti, verlibri. ganaxlebas eqvemdebareba sxva
literaturuli Janrebic _ iqmneba modernistuli novela
(Sdr., k. gamsaxurdias eqspresionistuli novelebi _ „zare-
bi grigalSi~, „fotografi~, „tabu~ da sxv.), modernistuli
drama (Sdr., gr robaqiZis eqspresionistul-miTografiuli
drama-misteriebi „londa~, „lamara~, „malStrem~; k. gamsax-
urdias eqspresionistuli drama-misteria „garsi maradi~).
da rac mTavaria, qarTul literaturul modernizmSi
TiTqmis sruladaa warmodgenili evropul literaturul
modernizmSi arsebuli literaturuli mimdinareobani: im-
presionizmi, simbolizmi, eqspresionizmi, avangardizmi.
148
sadac socrealizmis ideologiis erTaderT esTetikur
doqtrinad gamocxadebamde bevrad adre (1932) modernis-
tuli esTetika oficialurad gamocxadda antisabWoTa mov-
lenad da daisva sakiTxi misi saboloo uaryofis Sesaxeb,
xolo qarTveli modernistebi antisabWoTa elementebad
gamocxaddnen. represiebmac ar daayovna: k. gamsaxurdia
gadaasaxles CrdiloeT yinulovan okeaneSi mdebare solov-
kis arqipelagze mowyobil „gulagSi~, qarTvel simbolistTa
_ „cisferyanwelTa~ _ jgufi daiSala, umTavresi simbolis-
ti _ galaktion tabiZe 20-iani wlebis bolodan mkveTrad
modernistuli lirikidan e. w. „axali sagnobriobis~ tipis
lirikaze gadaerTo da e. w. gamoyenebiTi leqsebis weras
Seudga, iseve rogorc „cisferyanwelebi~; gr. robaqiZe 1926
wlidan 1931 wlamde, anu emigraciaSi gaqcevamde, arsebiTs
modernistuli esTetikis bazaze aRarafers qmnis (Tu ar
CavTvliT daumTavrebel romans `falestra~). xolo 1930-
ian wlebSi ukve yofili qarTveli modernisti avtorebi an
stalinuri represiebis msxverplni Seiqnen (p. iaSvili, t.
tabiZe, n. miwiSvili, m. javaxiSvili), an e. w. Sinagan emigra-
ciaSi imyofebodnen (v. gafrindaSvili, n. lorTqifaniZe,
er. tatiSvili), an evropul emigraciaSi uSveles Tavs (gr.
robaqiZe), an Txzavdnen socrealisturi esTetikisa (d. Sen-
gelaia) da nacionaluri paradigmebis mixedviT (k. gamsax-
urdia, g. tabiZe, g. leoniZe) [bregaZe 2013a: 15]. amitomac,
marTebulad SeniSna b. wifuriam, rom qarTuli modernizmi
aris „Sewyvetili proeqti~ [wifuria 2010: 13].
daskvna
149
tyvelebiTi paradigmebis, miTosuri arqetipebis, miTosuri
narativisa da miTosuri saxismetyvelebis, wmindad nacio-
naluri Temebisa da nacionaluri problematikis gauniver-
salurebis, qarTuli sinamdvilis miTo-saxismetyvelebiTi
mxatvruli gaazrebis, axali kulturuli da landSafturi
sivrceebisa da Temebis Semotanis safuZvelze axali da
unikaluri mxatvrul-literaturuli Rirebulebis Seqmnas
da amiT evropuli literaturuli modernizmis gamrval-
ferovnebas, gamdidrebasa da mis ganuyofel da organul
nawilad qcevas. aRsaniSnavia, rom qarTuli literaturuli
modernizmis es Tavisebureba da evropuli literaturuli
modernizmisaTvis misi mniSvneloba evropul literatu-
rul sivrceSi pirvelma Stefan cvaigma SeniSna da daafiq-
sira gr. robaqiZis „gvelis perangis~ pirveli germanule-
novani gamocemis winasityvaobaSi (1928).
mimaCnia, rom qarTuli literaturuli modernizmi
evropuli literaturuli modernizmis originaluri da
unikaluri Semadgeneli nawilia, ramdenadac igi axerxebs
anTropologiuri, egzistencialuri da ontologiuri
problematikis Zireul gaazrebas sakuTari originaluri
mxatvruli ritorikisa da originaluri mxatvrul-sax-
ismetyvelebiTi paradigmebis moxmobiT (Sdr., Tundac gr.
robaqiZis romani „gvelis perangi~, an k. gamsaxurdias ro-
manebi „dionisos Rimili~ da „mTvaris motaceba~, an sulac
„artistul yvavilebSi~ kulminirebuli galaktionis qar-
Tuli modernistuli/simbolisturi lirika).
saboloo jamSi ki qarTuli literaturuli moderniz-
mis farglebSi SeiZleba gamovyoT is sami umTavresi niSani,
rac gansazRvravs mis specifikas:
150
cxovrebis ganaxlebis aprioruli winapiroba;
3. saxismetyvelebiTi specifika, rac, gansakuTrebiT
prozasa da dramaSi, gamovlinda miTografiul sax-
ismetyvelebasa da miTosur arqetipebze apriorul
orientaciaSi. Sesabamisad, qarTuli literatu-
ruli modernizmis farglebSi mxatvruli teqsti
(prozauli an dramatuli) imTaviTve gagebuli iyo
rogorc Taviseburi „sakraluri~ teqsti, romelic
Tavisi diskursiT unda dapirispireboda desakral-
izebul da dehumanizebul modernis epoqas, bol-
Sevikur materialistur ideologias, da romelsac
unda gadaewyvita yofierebisa da cnobierebis re-
sakralizaciis amocanebi (Sdr., gr. robaqiZis ro-
mani „gvelis perangi~) [bregaZe 2013b: 178-183].
151
SeniSvnebi:
152
„marmarilos taxtze RawvmaRali, yviTel epoletebiani monRoli
ijda. farTe, ganze gamdgari yviTeli yurebi qonda. yurebidan Telgami
mosdioda. TavCaqindruli yvinTavda. vxedav: Tavze CrdiloeTis mefis
gvirgvini aqvs, muxlze orTaviani arwivi uzis. erT Tavze bagrationis
gvirgvinia! gvirgvinSi _ Tamaris almasi!
„slanski!~ davuyvire me, da Cemsave xmaSi foladiseburi wkriali
gavigone. taxtze mjdomarem sisxliani Tvalebi amarTa da miuyrebs Ta-
visi zanti, xonWkolasferi TvalebiT. saxe dasivebia, wiTeli ZarRvebi
zed askdeba.
axlos mivedi. Tamaris almass Tvals ar vaSoreb: „slanski, dami-
brune dedaCemis almasis Tvali~.
slanskim isev daxuWa Tvali, TiTqos arc ki gaugoniao. da ganagrZo
Tvlema.
„slanski! Sen _ yinuleTi, me _ mzisguli, Sen _ Tovli, me _ cecxli,
Sen _ murtali, Roris tyavis fariviT farTo da rgvali, me _ qarTuli
satevariviT basri da wvetiani. slanski, me da Sen erT saxlSi ver dav-
eteviT!~.
slanski isev Tvlems. „slanskiiiii`!.. vuyivle mTvlemares, adeq da
xrmalma gagvasworos.~.
slanski wamodga. moiZro TeTri yaryumis mosasxami da iZro xrmali
sworpiriani. xeli mivhyevi da movimarjve argveTis mTavris xorasnuli,
Semovuqnie, Semovkari jaWvis Cabalaxze.
slanskim gvirgvini ganze gadasdo, taxtidan Camosvla ikadra, alma-
sis qurdiviT gawiTlda. Semomitia.
„slanski, asCvidmeti~ SevZaxe me, savarsamiZem.
„kidev amdeni~, ambobs da modis daTvi pirsisxliani.
„ukudeq Cemi sisxliT galeSilo, dedaCemis almasis qurdo~.
Sevrisxe mteri da gavekide.
sami dRe da sami Rame vibrZodiT. orives SemogveZarcva jaWv-
saWurveli. [...]
maSin Sevxede slanskis TvalebSi me mamaCemis qoruli TvalebiT. da
Sevuloce, iseve, rogorc gvels ulocavda taia Selia. slanskis daeZina.
avdeqi. argveTis mTavris xrmali aviRe isev. isev gaiRviZa. xrmali rom
dainaxa, Semevedra: „nu momklav da Sens mijnurs gaswavlio~. Sevpirdi.
„irbine aqedan mzis dasavlisaken, iq venaxia yvavilovani, lapis la-
zuri da smaragdi asxia lerwebs da iq dagxvdeba RmerTebis mijnuri.~
mec iseve avusrule piroba, rogorc... man amisrula erTxel... yeli
gamovWeri da sisxli davlie~ [gamsaxurdia 1992: 366-369].
153
damowmebani:
155
European and National Context of Georgian Modernist Literature
(Abstract)
156
3. Based on the processes outlined above Georgia also saw the `Metaphysi-
cal Shake~ (Nietzsche) _ God is dead, the values were re-evaluated and
Georgian Culture was supressed by the Materialist Understanding of
the Bolsheviks and the mechanic-technic civilization. This lead to the
de-sacralisation, de-humanisation of Georgian being, alienation from
mythic-sacred initial, accordingly, leading to the dissolution of subjec-
tivity, existential fear and the impossibility of self-identification. All this
created the main thematic and problems of Georgian Literature.
157
Le modernisme géorgien comme occidento-centrisme 1
160
naissance géorgienne. Il faudrait mentionner également les mots clefs _
présent européen et futur européen. Ces derniers signalent la nécessité
de la mise en place des paradigmes spirituels et culturels européens
dans l’espace géorgien, ce qui selon T. Tabidzé va créer les prémices
du développement ultérieur artistique, culturel et politique en Géorgie.
T. Tabidzé ajoute que la Géorgie accueille l’Europe avec des valeurs spi-
rituelles forgées lors des siècles (munis de la conscience nationale), et
en particulier des valeurs de Rustaveli (pilier principal). Dans ce cadre
le terme de Tabidzé Rustaveli-Mallarmé comprend déjà le renouvelle-
ment moderniste de la littérature et de la culture géorgienne séculaire
sur la base du paradigme esthétique moderniste européen (les nouvelles
idées). L’apparition des Fleures artistiques (1919) de Galaktion Tabidzé
fut la réalisation de cette formule. Ce fut le sommet du symbolisme géor-
gien, ainsi que le renouvellement fondamental de la poésie géorgienne
à l’échelle européenne. Il est très important, que d’après le manifeste de
T. Tabidzé, ce soit les modernistes géorgiens et personne d’autre, qui se
chargent de la tache de l’orientation esthétique et politique vers l’Europe
_ `Nous y arriverons~.
On observe le même style et pathos futuriste dans le manifeste sym-
boliste de Paolo Iashvili Le Premier Mot, où à la place des centres cul-
turels et artistiques de la Russie impérialiste (Moscou, St. Petersburg) il
s’oriente vers Paris :
`Après la Géorgie le pays sacré c’est Paris. Loué soit cette ville vaillante,
où avec une passion folle jouaient la comédie nos frères saouls Verlaine et
Baudelaire, Mallarmé, complice des mots et Arthur Rimbaud, jeune damné,
ivre d’orgueil. […] Partagez la beauté du rejet, la vitesse héroïque, l’amour des
hauteurs illuminées, la grandeur de l’émoi, le mystère de l’éclatement. Aimez
les grandes mystères, l’embrasement de la grandeur passé, souriez à l’appel de
la mort, rejetez la tolérance et la tendresse féminine […]. Aux flammes, aux
flammes tout ce qui engendre l’accablement et la fatigue. […] La jeunesse
géorgienne se dirigeait vers nous avec un chant du rassemblement… En se
rassemblant nous avons entonné Arouli, arouli, arouli aux ennemis de l’avenir
de la Géorgie. C’est l’aube… Le bonheur bleu embrasse nos visages. On était
prêts pour une lutte sans pitié~ [Iashvili 1986 : 291-292].
`Je trouve que encore longtemps, très longtemps l’âme de la Géorgie aura
besoin d’une purge systématique pour se débarrasser de ce ballast horrible,
qui avait envahit notre corps et âme sous la forme de l’inaction orientale et
l’inertie asiatique. […] Dans la récente histoire de la nouvelle Géorgie à trav-
ers Ilia Tchavtchavadzé s’installe une nouvelle activité. L’apparition de Ilia
Tchavchavadzé à l’avantscène de notre passé récent était une irruption de la
nouvelle puissance dynamique. […] Il décrit la Géorgie en caricatures gro-
tesques. C’était la Géorgie de l’inaction asiatique, de l’ignorance, da la salis-
sure ; la Géorgie de Tatkaridzé, de Darédjan et des Sutkneinas.~ [Gamsakhur-
dia 1983 : 390, 392].
163
ture occidentale par le renouvellement de la culture spirituelle occiden-
tale 317 même. [Gamsakhurdia 1983 : 360-363]. Pour K. Gamsakhur-
dia, les prémices politiques de l’Europe au rejet à et la victoire sur la
menace russo-mongole orientale se trouvent dans le facteur allemand,
afin de se débarrasser du poids colonial il mise sur son orientation vers
l’Allemagne: `L’Allemagne représentait, représente et représentera tou-
jours la colonne vertébrale de l’Europe~, déclare-t-il. [Gamsakhurdia
1983 : 308] (Voir l’article Les notes d’un apolitique). La nouvelle Alle-
magne et l’avenir de l’Europe (1919), ainsi que l’article historique poli-
tique Le Caucase dans la première guerre mondiale (`Kaukasus im Welt-
krieg~) (1916) [Kavkassieli 1998]. Pour les repères du renouvellement
spirituel de l’Occident et par conséquent de la Géorgie, K.Gamsakhurdia
prend l’héritage spirituel de Goethe et de Nietzsche présent dans Faust
et Zarathoustra, ainsi que l’expressionnisme (voir le manifeste expres-
sionniste de K.Gamsakhurdia Declaratia pro mea!, ainsi que les essais
Goethe ou le mystique, La naissance de la tragédie de l’âme mystique,
L’impérialisme et l’expressionnisme, Les mosaïques, Paris littéraire).
En raison de la nature `Kulturträger~ du modernisme géorgien et de
sa mission non seulement esthétique, mais politique, ce n’était pas un
hasard si dans les années 20 après l’invasion de la république démocra-
tique par la Russie bolchévique, l’agression du bolchévisme russe avait
frappé d’une manière répressive et idéologique l’aristocratie et l’église
géorgienne, et surtout, de prime abord, le modernisme littéraire géor-
gien. Car, comme on l’a mentionné ci-dessus, le modernisme littéraire
géorgien développait d’un côté le discours anticolonial et de l’autre fon-
dait un nouveau paradigme esthétique et culturel dans la conscience et
la vie spirituelle géorgiennes. Par conséquent, le modernisme géorgien
s’identifiait a priori à l’orientation vers les valeurs spirituelles, culturel-
les et politiques occidentales et à l’ethos anticolonial.
La réaction du bolchévisme soviétique envers le modernisme géor-
gien prit la forme offensive et organisée pour la première fois lors du con-
grès de l’Union des écrivains géorgiens en 1926, où bien avant la décla-
ration de l’idéologie du réalisme socialiste en tant qu’unique doctrine
esthétique (1932), l’esthétique moderniste fut formellement déclarée
comme phénomène antisoviétique avec la demande de son rejet, alors
que les modernistes géorgiens furent déclarés éléments antisoviétiques.
164
Les répressions ne tardèrent pas : K.Gamsakhurdia fut envoyé au Goulag,
sur l’archipel de Solovki dans l’Océan, le groupe des Tsisperyancelebi
(Cornes Bleues) fut dissous, le symboliste n°1 Galaktion Tabidzé vers
la fin des années 20 passa de la poésie lyrique purement moderniste à la
lyrique d’objets nouveaux et se mit aux poèmes `du quotidien~, de même
pour les `Tsisperkancelebi~; Gr. Robakidzé, avant son émigration (1926-
1931) ne créa plus rien sur la base de l’esthétique moderniste. Dans les
années 1930 les ex-auteurs modernistes soit devinrent des victimes du
régime stalinien (P. Iashvili, T. Tabidzé, N. Mitsishvili, M. Javakhish-
vili), soit restèrent dans l’émigration interne (V. Gaprindashvili, N. Lord-
kipanidzé, Er. Tatishvili), soit trouvèrent leur salut dans l’émigration
européenne (Gr. Robakidzé), soit créèrent dans le cadre de l’esthétique
du réalisme socialiste (D. Shengelia) et du paradigme national (K. Gam-
sakhurdia, G. Tabidzé, G. Léonidzé) [Brégadzé 2013: 15].
C’est pour cette raison, que B.Tsipuria avait remarqué à juste ti-
tre, que le modernisme géorgien était `un projet interrompu~ [Tsipuria
2010: 13]. Je considère qu’aujourd’hui la réactualisation des paradigmes
occidentalo-centristes élaborés au sein du modernisme littéraire géorgien
représente un repère fort important du point de vue d’une nouvelle appré-
ciation et de la mise en place des valeurs européennes. Les modernistes
géorgiens ne voyaient la Géorgie que dans le contexte de l’Occident,
d’un côté pour son développement social, politique et culturel et de
l’autre pour la garantie et les prémices de la protection de la particularité
culturelle de la Géorgie. Cette position représente un discours de fond
pour l’orientation culturelle et politique de la Géorgie actuelle.
165
Bibliographie:
166
konstantine gamsaxurdias urbanistuli lirika 1
171
dezorientacia samyaroSi, rac gamoxatulia sakraluri
pirvelsawyisisagan misi mowyvetilobiT (`aq uflis nacv-
lad eleqtrobas evedrebian, / yviTel liTonsa Seucvlia
macxovris xati~).
amasTan isic ikveTeba, rom qalaqisadmi lirikuli
gmiris damokidebuleba ambivalenturia: erTi mxriv, igi
moxibluli da aRtacebulia am axali modernuli sivrciT,
romelic adamianis fausturi gonebisa da nebelobis axa-
li monapovria da amavdroulad axali esTetikur-vital-
uri tkbobis obieqticaa (`oh, rarig miyvars feeriis uxvi
wuTebi,/qSena zanzari, TqaraTquri, rbena, gangaSi~), meore
mxriv, igi grZnobs didi danakargsac, vinaidan qalaqur
sivrceSi STanTqmuloba iwvevs mis Sinagan desakralizacia-
sa da spiritualur gamofitvas, rac niSnavs mis RvTaebrivi
pirvelsawyisebisagan saboloo da samudamo mowyvetas (`aq
isaria mbrZanebeli da ciferblati~).
amis paralelurad k. gamsaxurdias eqspresionistul
lirikaSi gadmocemulia lirikuli gmiris profetizmic,
rac ukavSirdeba sakraluri cnobierebiTa da dionisuri
gznebiT aRvsili momavali kacobriobisa da axali RvTae-
brivi sulierebiT aRvsili samyaros vizionebs: eqspresion-
isti lirikuli `me~ saboloo jamSi acnobierebs, rom usu-
lo, usicocxlo manqanur-teqnikuri civilizacia da yofis
iracionaluri racionalizacia adamianis arsebasa da arse-
bobaSi badebs sicarielisa da usazrisobis tragikul ganc-
das. Sesabamisad, lirikuli gmiris kairosul vizionebSi
Tanamedrove modernis epoqa, an istoriuli moderni, apoka-
lifsuri Jamis kulminaciaa, romlis gardauval aRsasrul-
sac TavisTavad unda mohyves axali sakralur-miTosuri
aTaswleulis dafuZneba da axali, qristeSi naTelRebuli
kacobriobis dabadeba:
krTodeT,
maRalo,
TvalSeudgomo
sasaxleebo,
otelebo,
Ramis barebo.
172
Tqven:
moednebo senJermenis,
konkord da kliSi.
ar geridebaT
Tqven uflis enis?
nuTu ara gaqvT
macxovris SiSi?
Senc
eifelo,
babilono Cven saukunis,
modis grigali, ver giSvelis Sen mexamridi.
eg ar gegonos arc maroko, alJir an tunis,
arc germania,
albioni cru da pirflidi.
rogorc lanqeri,
vagramis gziT da etualiT,
brbo gaeqana notrdamisken
mirabos xidiT.
molandebaa sinamdvile naxuli TvaliT,
ismis Zaxili pozauenis kididan kidiT.
modis
ufali
fexSiSvela, gaukiTxavi
da gekiTxebaT:
`eg Tqvena xarT, suls fulze yiddiT?~
modis
ufali,
mokrZalebiT daxareT Tavi,
epifaniis saswauli dRe aris didi.
(`qriste parizSi 1999 wels~) [Jurnalebi... 2011(c): 328].
marTalia, k. gamsaxurdias urbanistuli lirika araa
mravalricxovani, Tumca urbanistuli lirikis is ramden-
ime nimuSi („berlini~, „qriste parizSi 1999 wels~, „noem-
bris qari~), albaT, unda gaviazroT rogorc pirveli cda,
SeiZleba iTqvas, rom warmatebuli pirveli cda, qarTuli
lirikis modernistuli poetikiT ganaxlebisa da „evropu-
li radiusiT~ gamarTvis TvalsazrisiT, unda gaviazroT,
rogorc erT-erTi pirveli cda urbanistuli lirikis Jan-
ris qarTul poeziaSi dafuZnebisa da momavali qarTveli
lirikosebis am axal Janrze orientaciis TvalsazrisiT.
173
damowmebani:
174
franc kafkas novela `ganaCenis~ (`Das Urteil~)
egzistencialuri sivrce
(hermenevtikuli interpretacia)*
vuZRvni maswavleblis,
prof. nodar kakabaZis 90 wlis iubiles
vis da, maT Soris, `ganaCenisTvis~, igi iqmneba swored modernis epoqis
konteqstSi da upirveles yovlisa masze aprioruli reaqciaa: `ro-
manebSi `amerika~ da `procesi~ kafkam misi Tanadrouli modernuli
socialuri da ekonomikuri struqturebi asaxa. aq mas, SesaZloa, is
gamocdileba gamodgomoda, romelic kafkam muSaTa ubeduri SemTx-
vevebisagan damzRvev kompaniaSi ToTxmetwliani muSaobis manZilze
daagrova. misi Taobis avtorTa umetesobisagan gansxvavebiT, kafkas
yvelaze metad, TiTqmis yoveldRe uwevda konfrontacia industri-
uli revoluciis SedegebTan~ [Serrer 1996: 263].
* fr. kafkas novelaSi paraboluroba TviT sintagmatur donezec ki
vlindeba: ukve novelis specifikuri dasawyisi, kerZod, misi bibliur,
an zRapris naraciasTan siaxlove, mianiSnebs amaze: `es iyo...~ (`Es
war…~) [Scheffel 2002: 62].
180
urgeri personaJebiT (komersanti mama-Svili, aseve, mTa-
vari personaJisve _ georgis _ komersanti megobari, msax-
uri qali), maTi biurgeruli SezRuduli moTxovnilebebiT,
banaluri biurgeruli ojaxuri gaugebrobebiTa da dapiri-
spirebebiT (Sdr. mamis Tavdapirveli buzRuni da wuwuni
misadmi Svilis mier uyuradRebobis gamoCenis gamo da a.
S.). aseve, novelis teqstSi gadmocemulia mTavari protag-
onistis (georgis) samomavlo gegmebi sakuTari ojaxis Seqm-
nasTan dakavSirebiT da informacia ojaxis samomavlo Tu
mimdinare komerciuli saqmianobis Sesaxeb. amdenad, iqmneba
iluzia, TiTqosda moTxrobaSi mxolod axali socialuri
fenisaTvis, e. w. saSualo Tu mcire biurgeruli social-
uri fenisaTvis damaxasiaTebeli cxovrebiseuli epizodebi
da masTan dakavSirebuli problematikaa mocemuli.
magram, saintereso swored is aris, rom am banalur,
TiTqosda biurgerul garemoSi moulodnelad, yovelgvari
safuZvliani motivirebis gareSe viTardeba tragedia: ker-
Zod, Svilisadmi mamis sayvedurebi (principSi, erTi Cveu-
lebrivi, erTjeradi sayofacxovrebo scena) moulodnelad
gadaizrdeba mamis mier Svilis uaryofasa da misadmi ab-
surduli braldebebis wayenebaSi, rac Semdgom mTavrdeba
georgis TviTmkvlelobiT.
novelaSi mocemuli msgavsi araprognozirebadi da ara-
motivirebuli siuJeturi ganviTareba da protagonistis
impulsuri qceva, rac Semdgom kafkas SemoqmedebaSi ufro
paradoqsalur da siurrealistur formebs miiRebs (Sdr.
romanebi `koSki~, `procesi~, an moTxroba `metamorfoza~),
ukve fuZndeba, rogorc kafkas prozis erT-erTi mTavari
poetikuri maxasiaTebeli da SemoqmedebiTi meTodi, ris
safuZvelzec (e. i. paradoqsalurobis safuZvelze) novel-
aSi mocemuli tragikuli kolizia fuZndeba ara rogorc
`erTjeradi~ `sayofacxovrebo~ protagonistis (georgis)
`erTjeradi~ `sayofacxovrebo~ tragedia, aramed igi (es
tragedia) iZens ganmazogadebel esencias da fuZndeba, ro-
gorc zogadad modernis epoqis adamianis sruli egzisten-
cialuri uperspeqtivobis toposi.2
181
novelaSi paradoqsaluri da urTierTgamomricxavi
siuJeturi ganviTarebis mxatvrul-semantikuri funqciaa
yofierebis, adamianuri yofis absurdulobis, usazriso-
bisa da efemerulobis gaintensiveba (Sdr.: novelis dasawy-
isSi mocemuli georgis TiTqosda warmatebuli da stabi-
luri biurgerul-komersantuli mdgomareoba da cxovreba
teqstis siuJetur ganviTarebaSi, romelic kinokadrebs
mogvagonebs, moulodnelad radikalurad icvleba sruli
kraxiT da mTavrdeba protagonistis sikvdiliT), aseve,
Tavad modernis epoqis madehumanizebeli arsis maqsimal-
uri warmoCena, ramac gamoiwvia adamianebs Soris komunika-
ciis SeuZlebloba da urTierTgaucxoeba _ Sdr., georgsa
da mis bavSvobis megobars Soris sabolood gawyvetili
urTierToba, rac teqstSi pirdapiraa aRniSnuli sityviT
`gaucxoebuli~ (`entfremdet~) [Kafka 1995: 8], an mama-Svils So-
ris komunikaciis SeuZlebloba.
amgvarad, ukve Tavis pirvelive novelaSi kafka misTvis
damaxasiaTebeli poetologiuri principebis (paraboluro-
ba, paradoqsaluroba) safuZvelze aviTarebs ateleolo-
giur diskurss (rac Semdgom mTlianad moicavs mis mTel
Semoqmedebas da misi prozis erTaderT diskursad Camoy-
alibdeba) da upirispirdeba qristianobis, ganmanaTle-
blobisa da idealisturi filosofiis (hegeli) farglebSi
SemuSavebul esqatologiur da mesianistur metanarativeb-
sa Tu diskursebs.
amitom, novelaSi mocemul egzistencialur sivrceSi
protagonistTa arseboba, rac amavdroulad modernis epo-
qis adamianis egzistenciis specifikis kodirebaa, emgvaneba
arsaidan gamogdebul/gamotyorcnil egzistencias, martin
haidegeris sityviT rom vTqvaT, emgvaneba gadagdebulo-
bas (germ. Geworfenheit), rac gulisxmobs modernis epoqis
(da ara marto am epoqis) adamianis srul egzistencialur
uperspeqtivobas, ramdenadac am epoqis adamians ukve ar-
seboba uwevs sruli egzistencialuri sayrdenisa (nicSes
mier gamocxadebuli RmerTis sikvdili) da RirebulebaTa
sruli gaufasurebis pirobebSi.
182
amavdroulad, kafkas novelaSi egzistencialuri prob-
lematikis ganmazogadebeli funqcia akisria personaJTa
paradoqsalur enteleqias (Sinagan bunebas). kerZod, gan-
vixiloT georgis mamis figura, romelic zedmiwevniT Sei-
cavs paradoqsalur enteleqias: erT epizodSi igi war-
mogvidgeba avadmyod, umweo adamianad, romelsac Sarvlis
Cacma-gaxdis Tavic ar aqvs da Svilis daxmarebis gareSe
verc sawolidan dgeba da sawolamdec Zlivs aRwevs, ro-
melic mTel dReebs sakuTar naxevrad Cabnelebul oTaxSi
atarebs gazeTis kiTxvaSi. magram iqve, Semdgom epizodSi,
swored kafkasTvis damaxasiaTebeli moulodneli siuJe-
turi ganviTarebis safuZvelze, anu gaucnaurebis efeqtis
safuZvelze, aRniSnuli personaJi gadaiqceva jan-Ronian,
korpulentur, yovlismcodne da yovlisSemZle personad,
romelsac Tavdapirvelad viTomdac warmodgena ar hqonda,
Tu vin iyo georgis megobari, xolo Semdgom irkveva, rom
man Turme yvelaferi icis georgis ruseTSi sami wlis win
gadakarguli megobris Sesaxeb; aseve _ SeuZlia bolo xmaze
Rriali, da bolos, yofnis fsiqologiuri Zalmosileba da
umaRlesi instanciis analogiiT sakuTari SvilisaTvis sa-
sikvdilo ganaCeni gamoaqvs _ Tanac konkretuli ganaCeni
_ mainc da mainc wyalSi daxrCobiT sikvdili. da aq sain-
teresoa Tavad georgis reaqcia: igi yovelgvari protes-
tis gareSe, usityvod da TiTqosda sakuTari danaSaulis
SegrZnebis ganwyobiT uswarfesad aRasrulebs gamotanil
ganaCens da swored mdinareSi ixrCobs Tavs.*
185
aq kargad Cans kafkas personaJis egzistenciis Tavise-
bureba: kerZod is, rom georgis `danaSauli~ aprioruli
bunebisaa, da rac mTavaria, man ar icis, ratomaa damnaSave.
Sesabamisad, georgi aprioruladaa ganwiruli imisaTvis,
rom dasjil iqnas, rasac (sasjels) igi yovelgvari pro-
testis gareSe iRebs. msgavsi pasiuroba, umweoba da uun-
aroba yofierebis/yofis mier SemoTavazebuli absurdis
winaSe (rac, zogadad, kafkas personaJebis anTropologi-
uri da egzistencialuri maxasiaTebelia), sadac yvelanairi
fsiqologiuri, Tu sxva ram motivacia imTaviTve gamoricx-
ulia, kidev erTxel usvams xazs kafkas novelis parabolur
arss: msgavsi dispozicia _ e. i., erTi mxriv, yofierebis
absurduli arsi da, meore mxriv, georgis tipis uTvisebo
personaJi (rac kafkas prozis erT-erTi aprioruli poeti-
kuri maxasiaTebelia) _ imTaviTve avlens protagonistis
zogad egzistencialur da ara `erTjerad~ sayofacxovre-
bo problematikas.* msgavsi poetikuri xerxiT kafka efeq-
turad axerxebs rogorc sakuTari personaJebis, ise mod-
ernis epoqis adamianis da, zogadad adamianis, egzistenciis
e. w. eTikur fazaze yolas, anu sasowarkveTiT, SiSiTa da
ZrwoliT Sepyrobilobis, sruli egzistencialuri diso-
ciaciis mdgomareobaSi `Catovebas~.
* principulad mimaCnia, rom kafkas prozaSi dominirebuli danaSaulis
toposis Teologiuri wakiTxva, am toposis pirvelcodvasTan (bibli-
uri codviTdacema) dakavSireba da kafkas personaJebis egzistenciis
kirkegoriseuli sindisis qenjnisa da TviTgvemis mdgomareobad gaaz-
reba konceptualurad aramarTebulia [doliZe 2012: 66], vinaidan: a)
danaSaulis toposs kafkas teqstebSi aqvs wmindad poetikuri dat-
virTva, kerZod, teqstSi gaucnaurebis efeqtisa da paradoqsalurobis
diskursis gaintensivebis funqcia, b) personaJebis absurduli egzis-
tenciisa da maTi aprioruli `gadagdebulobis~ gamZafrebis funq-
cia. xolo novelis teqstSi integrirebuli braldebisa da ganaCenis
`samarTalmcodneobiTi~ markerebi da toposebi imTaviTve fuZndeba,
rogorc paraboruli arsis matarebeli mocemulobani, romelTa mxat-
vruli funqciac modernis epoqis adamianis egzistencialuri gamou-
valobisa da absurdulobis maqsimaluri gaintensivebaa. msgavs mxat-
vrul midgomas kafka Semdgom kidev ufro aviTarebs da mis teqstebSi
samarTlebrivi markerebi Tu toposebi fuZndeba, rogorc erT-erTi
dominanturi paraboluri toposi, risi paradigmatuli nimuSicaa misi
daumTavrebeli romani `procesi~.
186
amgvarad, personaJTa msgavs absurdul viTarebaSi
aRmoCena (udnaSaulos aprioruli „damnaSaveoba~) meta-
foruli gamoxatulebaa modernis epoqis adamianis subi-
eqturobis aprioruli daSlis, misi sazriss moklebuli
egzistenciisa da egzistencialuri uperspeqtivobisa,
risi simboluri gamoxatulebacaa georgis TviTmkvlelo-
ba. xazs vusvam, scena iZleva ganzogadebis saSualebas da
igi ar aris `erTjeradi~, kerZo sayofacxovrebo trage-
dia, gamowveuli ojaxuri konfliqtebiT, aramed igi, zoga-
dad, modernis epoqis adamianis egzistencialuri trage-
diaa. am TvalsazrisiT mniSvnelovania novelis ukanaskneli
scenis dispozicia: erTi mxriv, adamiani, romelic Tavs
iklavs, meore mxriv, xidze transportis mimosvla, rom-
lis xmaurSi ikargeba georgis sasowarkveTili kivili. es
viTareba novelaSi fuZndeba, rogorc modernis madehu-
manizebeli epoqis markeri _ manqanuri stiqia, teqnikuri
progresi, rogorc Taviseburi Sopenhaueriseuli `brma~
neba, romelic adamianis egzistencialur gamouvalobas
kidev ufro amZafrebs, mas usazrisobasa da umiznobaSi
amyofebs da araraSi miaqanebs _ `im wuTas ki xidze usas-
rulod mimodioda transporti~ (`In diesem Augenblick ging
über die Brücke ein geradezu unendlicher Verkehr~) [Kafka 1995:
20]. novelis `suicidur epizodSi~ ki vlindeba kafkas per-
sonaJis, rogorc modernis epoqis adamianis, subieqturo-
bis aprioruli rRveva (germ. Ich-Dissoziation) da misi sruli
egzistencialuri uperspeqtivoba, riTac kafkas mier uku-
gdebuli da destruirebulia qristianuli Teocentrizmi,
renesansul-ganmanaTlebluri anTropocentrizmi da hege-
liseuli istoriis teleologiuroba.
187
SeniSvnebi:
188
Tumca, marTalia, miuxedavad imisa, rom...), romlebic aneitraleben
Txrobis sandoobas, upirispirdebian teqstis Tanmimdevrul logikur
diskurss da afuZneben aRsaniSnis araerTmniSvnelovanebasa da plu-
ralizms [Serrer 1996: 261, 264]. anda, Tavad novela `ganaCenSi~: teqstis
naracia jer gvatyobinebs da gvarwmunebs, rom georgis mamam araferi
icis georgis peterburgSi gadaxvewili megobris Sesaxeb, magram iqve
Semdgom sapirispiro irkveva _ mamam Turme yvelaferi dawvrilebiT
icis Tavisi Svilis ruseTSi myof megobarze (mimowerac ki hqoniaT
erTmaneTSi) [Kafka 1995: 17-18]. Sedegad, Cndeba eWvi saerTod megobris
realurad arsebobis Sesaxeb. msgavsi winaaRmdegobriobiTa da konc-
esiurobiT mTlianadaa determinebuli kafkas prozauli teqstebi da
es maTi poetikuri maxasiTebelia. es yvelaferi ki imTaviTve afuZnebs
kafkas prozauli teqstebis Tavisebur gaumWvirvalobasa Tu SeuR-
wevelobas (Undurchsichtigkeit) [Vietta 2007: 159-161]. magram miuxedavad
amisa, mainc SesaZlebelia kafkas prozaul teqstebSi, da maT Soris
`ganaCenSi~, erTi umTavresi da ZiriTadi siRrmiseuli sazrisis (Sina-
gani logosis) gamokveTa da wvdoma, risi winapirobac hermenevtika,
hermenevtikuli sainterpretacio meTodia da ara dekonstruqcia da
dekonstruqtivistuli meTodi, romelic saboloo jamSi inteleqtua-
lur sainterpretacio TamaSs gvTavazobs da ara teqstis umTavre-
si siRrmiseuli sazrisis interpretaciasa da wvdomas, ganmartebasa
da gagebas: `marTalia kafkas personaJebi da, SesaZloa Tavad kafka,
sakuTar egzistenciaSi sazriss ver pouloben da mas ver afuZneben,
magram es teqstze ar iTqmis. teqsti Tavad aniWebs sakuTar Tavs saz-
riss: ramdenadac teqsti irwmuneba, rom igi sazriss ar Seicavs, amiT
igi swored sazrisis Ziebisaken gvibiZgebs da gviwvevs. `ganaCeni~ kaf-
kas ganaCenia swored hermenevtikis Zalmosilebis Sesaxeb~ [Selbmann
2002: 56].
2. Sdr.: `kafkas mxedvelobaSi aqvs xolme movlenaTa Cveuli, yoveldRi-
uri mdinareba, romelsac gars axvevia adamianTa Cveuli iluzoruli
imedebi da molodini; magram igi am iluziebis sawinaaRmdegod xedavs
raRaca saSinelsa da maxinjs, rac faruli saxiT xdeba da mosalodne-
lia uwyinari gamometyvelebis, `SeniRbul~ movlenaTa am Cveul mdin-
arebaSi. am saSinelebisa da simaxinjis gancdis ZaliT mwerlis xedvaSi,
rogorc es koSmaruli sizmris SemTxvevaSi xdeba xolme, Cndeba fan-
tastikuri elementi, CarTuli movlenaTa Cveul mdinarebaSi, rogorc
am ukanasknelis WeSmariti mniSvnelobisa da Sedegebis gamomxatveli.
[...] adamianis cxovrebis amgvari orazrovnebis gancdam ganapiroba kaf-
kas SemoqmedebaSi (da ara mxolod kafkas SemoqmedebaSi) naturalis-
turi elementis Serwyma fantastikur elementTan; pirveli adamianis
cxovrebis Cveul, normalur wesrigs gadmoscems, xolo meore _ am wes-
189
rigis farul azrs _ daxrlad radikalur uwesrigobas~ [kakabaZe 1972:
32, 34].
3. aq unda SevniSno, rom CvenSi kafkas kvleva Zmeb kakabaZeebiT _ fi-
losofos zurab kakabaZiT da germanist nodar kakabaZiT _ iwyeba da
kakabaZeebiTve mTavrdeba, vinaidan mas mere, rac 45-50 wlis win maTi
pirveli statiebi gamoqveynda kafkas Semoqmedebaze, qarTul german-
istikaSi da, zogadad, qarTul litmcodneobaSi, kafkas intensiuri,
masStaburi da Tanmimdevruli kvlevis TvalsazrisiT bevri araferi
gakeTebula. es garemoeba, anu ama Tu im germaneli avtoris masSta-
buri, Tanmimdevruli da intensiuri kvlevis SeuZlebloba, samwux-
arod, qarTuli litmcodneobiTi germanistikis simptomaturi maxa-
siaTebelia: anu, igi moklebulia sakvlevi obieqtis droSi ganfenili,
Tanmimdevruli da uwyveti kvlevis unars/SesaZleblobas. Sesabamisad,
ama Tu im avtoris Semoqmedebis kvleva mxolod erTeul mkvlevarTa
amaraa darCenili (Tu ra aris amis obieqturi da subieqturi mizezi,
aq amjerad arafers vityvi da mxolod faqtis konstataciiT Semovi-
farglebi. Tumca, erTi umTavresi mizezis dasaxeleba SeiZleba _ mkv-
levarTa resursis deficiti). amitomac, kvleva fragmentulia da ara
masStaburi. igive SeiZleba iTqvas T. manisa da h. heses Semoqmedebis
kvlevazec, romelsac CvenSi daaxloebiT 45 wlis win safuZveli Cauyara
n. kakabaZem, xolo 35-40 wlis win _ r. yaralaSvilma (ix. maTi naSromebi:
n. kakabaZis `Tomas mani. adreuli Semoqmedeba (1893-1900)~ [1967] da
r. yaralaSvilis `herman heses Semoqmedebis problemebi~ [1980]). T. ma-
nisa da h. heses kvleva CvenSi amis iqiT aRar wasula da igi am etapze
n. kakabaZiT/r. yaralaSviliT iwyeba da am mkvlevarebiTve mTavrdeba,
Tu ar CavTvliT germanist da kulturolog nino fircxalavasa da
germanist maia WolaZis naSromebs T. manis Semoqmedebaze, kerZod, mis
romanze `jadosnuri mTa~. samwuxarod, es fragmentuloba da araTan-
mimdevroba dRemde qarTuli litmcodneobiTi germanistikis maxasi-
aTebelia, mis farglebSi wamowyebuli ama Tu im avtoris kvleva vera-
sodes gadaizarda erT uwyvet da masStabur kvlevaSi. samwuxarod,
uaxloesi perspeqtiva saimedos verafers gvTavazobs.
190
damowmebani:
191
Kremer, Detlef. Romantik. 2., überarbeitete und aktualisierte Auflage, Stuttgart/
Weimar: Metzler Verlag, 2003.
Metzler Lexikon literarischer Symboll. Stuttgart: Metzler Verlag, 2008.
Neuhaus, Stefan. Im Namen des Lesers. Kafkas `Das Urteil~ aus rezeptionsäs-
thetischer Sicht (S. 78-100); in: Kafkas »Urteil« und die Literaturtheorie.
Zehn Modellanalysen. Hrsg. von O. Jahraus und St. Neuhaus, Stuttgart:
Reclam, 2002.
Oschmann, Dirk. Skeptische Anthropoligie: Kafka und Nietzsche (S. 128-146);
in: Friedrich Nietzsche und die Literatur der klassischen Moderne. Hrsg.
von Th. Valk, Berlin/New York: De Gruyter, 2009.
Scheffel, Michael. `Das Urteil~_ Eine Erzählung ohne »geraden, zusammen-
hängenden, verfolgbaren Sinn«? (S. 59-77); in: Kafkas »Urteil« und die
Literaturtheorie. Zehn Modellanalysen. Hrsg. von O. Jahraus und St. Neu-
haus, Stuttgart: Reclam, 2002.
Selbmann, Rolf. Kafka als Hermeneutiker. `Das Urteil~ im Zirkel der Inter-
pretation (S. 36-58); in: Kafkas »Urteil« und die Literaturtheorie. Zehn
Modellanalysen. Hrsg. von O. Jahraus und St. Neuhaus, Stuttgart: Reclam,
2002.
Serrer, Michael. Franz Kafka (S. 253-269); in: Deutsche Dichter des 20. Jahr-
hunderts, hrsg. von H. Steinecke, Berlin: Erich Schmidt Verlag, 1996.
Vietta, Silvio. Der europäische Roman der Moderne, München: Fink Verlag,
2007.
192
Existencial Space in Franz Kafka’s Short Story `The Verdict~
(`Das Urteil~) (Hermeneutical Interpretation)
(Summary)
193
3. Therefore, the reader’s expectational horizon immediately de-
struct, as soon as one moves on to Franz Kafka’s text from the
title, despite the titles and the judical terms or vocabulary (`sen-
tences~, `process~, `before the law~, etc.) the readers are not part
of some kind of trial, but indeed they are given the chace to find
the purely existensial problematics in the era of modernism.
194
yofna da arara:
eduard hoperis modernistuli metaforebi1
196
kinoTeatrebi, sastumroebi, barebi, restornebi, matare-
blebis kupeebi, Tanamedrove sacxovrebeli korpusebis
binebi/oTaxebi da am sivrceebSi gamoketili gaucxoebis
procesSi myofi martosuli Tanamedrove adamianebi (Sdr.,
Semdegi ferweruli tiloebi: „restoran-avtomati~ [1927],
„ofisi niu-iorkSi~ [1962], „oTaxi niu-iorkSi~ [1932], „kino
niu-iorkSi~ [1939], `sastumros fanjara~ [1952], „zafxulis
saRamo~ [1947], „Rameulebi~ („Nighthowks~) [1942]).
hoperis personaJebi swored modernuli mgrZnobelo-
biT Sepyrobili melanqoliki personaJebi arian (iseve ro-
gorc Tavad hoperi) (Iversen 2004: 53), romelTa melanqolia
gamowveulia egzistencialuri `garRvevis~ SeuZleblobiT,
transcendirebis aprioruli ganuxorcieleblobiT da mda-
bal yofierebaSi saboloo „CarCeniT~, rac hoperis tiloe-
bze metaforulad gadmocemulia protagonistTa daxu-
ruli sivrcidan gauRwevlobiT _ iqneba es sakuTari binis
oTaxi, sastumros foie, restornis darbazi, ofisi, bari
Tu sxva (Sdr., gauRwevlobis toposi franc kafkasa pro-
zaSi _ „metamorfoza~, „soflis eqimi~, „ganaCeni~ da sxv., an
federiko felinis „8-1/2~-Si).
e. hoperis ferweraSi mudmivad mocemulia modernis
epoqis adamianis disocirebuli, darRveuli/ganrRveu-
li egzistencialuri viTareba, J. bodriaris analogiiT
Tu vityviT, mocemulia Taviseburi modernuli mgrZnob-
eloba _ gaucxoebis procesi, paradizuli yofierebisa da
egzistenciis saboloo dakargva, egzistencialuri SiSiT
Sepyrobiloba, TviTidentobis vermopoveba, komunikaci-
is SeuZlebloba da saganTsamyaros ganzomilebebiT sab-
oloo TviTSemosazRvra. yovelive amis metaforebad hope-
ris tiloebze mocemulia sicivis, siCumisa da sicarielis
toposebi (Sdr. `saxli rkinigzasTan~ [1925], an `eqskursia
filosofiaSi~ [1959]) (Renner 2009: 85):
199
egzistencialuri finalobis simboloa.
hoperis suraTebSi aseve erTmaneTs upirispirdeba ori
sxva sivrcec _ bunebiseuli da civilizaciiseuli. Tuki
imTaviTve cxadia, rom hoperTan civilizaciis sivrce di-
sociaciuri sivrcea, sadac mocemulia sruli gaucxoeba
da sasowarkveTa, aqve irkveva isic, rom hoeprTan TviT
bunebac ukve aRar aris paradizuli yofis simbolo, ro-
gorc es, mag., imave romantikos k. d. fridrihTanaa, aramed
buneba, bunebiseuli sivrce hoperTan aseve simbolurad ga-
nasaxerebs araraseul sivrces, egzistencialuri finalo-
bis sivrces da amdenad, bunebisken swarfva ukve aRar aris
RvTaebrivi transcendenturobis damkvidrebis procesis
simboluri gansaxiereba: Sdr., „saRamo keip-kodSi~ [1939],
„dilis Svidi saaTi~ [1948], `benzinis gasamarTi sadguri~
[1940], `dila samxreT karolinaSi~ [1955], `martooba~ [1944]
da sxva.
hoperTan buneba (da masTan erTad, mTeli yofiereba)
gvevlineba Sopenhaueriseul an nicSeanur „brma~, „bnel~
nebad, STanmTqmel, bnel wiaRad (Sdr., „Rrma SuaRame`/`tiefe
Mitternacht~ _ nicSe), gvevlineba „erTi da imaves maradi-
uli dabrunebis~ (nicSe) sivrced, romel sivrceSic yovel
calkeul subieqts sruli egzistencialuri gaqroba moe-
lis, araraSi STanTqma moelis, gamomdinare iqidan, rom
samyaros, yofierebis pirvelsawyisi hoperisTvisac (ro-
gorc es SopenhauerTan da nicSesTanaa) „brma~ iracionalia
_ neba/sicocxle/Zala (germ. Wille/Leben/Kraft), romelic
mudmivad, usasrulod da yovelgvari mizanmimarTulebisa
da teleologiis gareSe vlindeba yofierebasa, adamianur
yofasa (germ. Dasein) da yofnaSi (germ. Sein). es ki hoperi-
saTvis mudmivad erTi da igive, maradiulad ganmeorebadi
aprioruli ontologiuri mocemulobaa.
Sesabamisad irkveva, rom modernis epoqis adamianis
yofna (germ. Sein) sabolood eqceva araraseuli ganzo-
milebis tyveobaSi. amgvarad, „formaluri~ dapirispirebis
miuxedavad, rogorc civilizatoruli, ise „naturaluri~
sivrce, orive gaucxoebis sivrcea da TiToeuli maTgani
200
imTaviTve gamoricxavs transcendirebis SesaZleblobas.
modernisti hoperi Tavisi ferweriT erTgvarad up-
irispirdeba mis Tanamedrove amerikaSi (me-20 s. 20-ian-30-
iani w.w.) dominirebul mzardi urbanizaciis procesebiT
aRfrTovanebul biurgerul optimizms, upirispirdeba e. w.
progresis rwmeniT aRvsil amerikel biurgerobas, romelic
mxolod reklamebiT ganaTebul vitrinebSi Wvretda kaco-
briobis WeSmarit ganviTrebas. amavdroulad, hoperi daup-
irispirda e. w. amerikul `civilizatorul realizms~, mag.,
precizionist Carlz Siles (Charles Sheeler), romelic Ta-
vis `socrealizmis~ tipis garkveulwilad ideologizebul
ferweraSi aRmerTebs teqnikur progress, Tayvans scems
manqanur civilizacias da aqvs rwmena e. w. mecnieruli pro-
gresisadmi (Sdr., C. Siles Semdegi suraTebi: `amerikuli
landSafti~ [1930], `klasikuri landSafti~ [1931], `mgoravi
Zala~ [1939]). amis sapirispirod ki hoperi Tavis mxatvroba-
Si aviTarebs srul antiteqnokratul, anticivilizatorul
diskurss, rac, zogadad, modernisti xelovanebisTvisaa
damaxasiaTebeli (Tu ar CavTvliT futuristebs), romlis
ikonuri nimuSebia hoperis urbanistuli tiloebi _ „saxli
rkinigzasTan~ [1925], „qalaqi~ [1927], „qalaqSi Sesvla~ [1946],
`manheten briji~ [1928] da sxv., vinaidan hoperisaTvis ur-
banuli sivrce imTaviTve ganasaxierebs modernuli mgrZno-
belobisa da egzistencialuri gadagdebulobis (germ. Ge-
worfenheit) (m. haidegeri) apriorul toposs.
201
damowmebani:
202
danarTi
203
romanis poetikis istoria*
206
atvruli literaturis gavrcelebisa da miwodebis for-
maTa cvalebadoba ki (e. i. literaturis gavrcelebisa da
miwodebisas zepiridan beWdur formaze gadasvla), cxadia,
ganapiroba XV s-Si germaniaSi iohan gutenbergis mier wig-
nis beWvdis gamogonebam (Metzler… 2007: 658).
XVII saukunis evropaSi miuxedavad imisa, rom ukve sab-
olood Camoyalibda romanis Janri da igi literaturuli
procesis ganuyofel nawilad iqca, miuxedavad imisa, rom am
periodSi romanis Janrma didi popularoba moipova, miuxe-
davad imisa, rom ukve masiurad iqmneboda sxvadasxva qve-
Janris sqeltaniani romanebi (zogi maTganis moculoba aTas
gverdsac aWarbebda) _ e. w. pikareskuli romanebi (romanebi
TaRliTebsa da avantiuristebze), aseve sakaro-istoriuli
da saTavgadasavlo romanebi, _ literaturul sivrceSi
romanis Janri mainc ar ganixileboda seriozul da umaR-
les literaturul Janrad, ZiriTadad, saTavgadasavlo
Tematikisa da `mdabal~, xalxur metyvelebasTan miaxloeb-
uli Txrobis gamo da am periodSi es literaturuli Janri
mudmivad dramisa da lirikis CrdilSia (Metzler… 2007: 658;
Vogt 2008: 226).*
marTalia, romanis mimarT es damokidebuleba da gan-
wyoba metnaklebad Tavs iCenda XVIII saukuneSic (mag., fr.
208
Zod, saazrovno sivrceSi filosofiuri ganmanaTleblobis
damkvidrebasa (volteri, J. J. ruso, i. kanti, g. e. lesingi
da sxv.) da biurgerobis, rogorc axali sociokulturuli
fenomenis ganviTarebas, ramac saboloo jamSi xeli Seuwyo
modernuli da sekularuli cnobierebisa da azrovnebis
Camoyalibebas, rac, pirvel rigSi, gamovlinda:
209
(1759-1767), germaneli iohan volfgang goeTes (1749-1832)
`axalgazrda verTeris vnebani~ (1774) da `vilhelm maist-
eris ganswavlis wlebi~ (1795/96).
magram aq upirvelesyovlisa xazi unda gaesvas, germanel
romantikosTa (fr. Slegeli, l. tiki, novalisi [fridrix
fon hardenbergi], ql. brenatano, a. fon arnimi, e. T. a.
hofmani, i. fon aihendorfi) udides Rvawls romanis Jan-
ris ganviTarebasa da mis srulfasovan, wamyvan literatu-
rul Janrad dafuZnebaSi: kerZod, romantikosebi, garda
imisa, rom TiTqmis yoveli maTgani Tavad qmnida romanebs,
paralelurad isini TavianT literaturul-Teoriul naS-
romebSi aviTarebdnen axali Tanamedrove romanis, roman-
tikuli romanis koncefciasac (fr. Slegeli da novalisi).
am TvalsazrisiT sainteresoa, rom cneba romantizmSi isini
mxolod axal filosofiur-literaturul mimdinareobas
ki ar moiazrebdnen, aramed am cnebaSi wmindad poetolo-
giur Sinaarssac debdnen: kerZod, cneba romantizmi maTT-
vis aseve aRniSnavda swavlebas romanis Sesaxeb (novalisi),
rac gulisxmobda romanis Janris ganviTarebas principu-
lad axali romantikuli SemoqmedebiTi xerxebis mixedviT
da axali tipis, anu romantikuli romanis Seqmnas. roman-
tikosebTan imTaviTve gacnobierda, rom maT romantikul
filosofiaSi dafuZnebuli universaluri subieqturobis
primatisa da masTan dakavSirebuli onto-egzistencial-
uri problematikis esTetikuri asaxvisa da gaazrebis amo-
canebs, aseve gamocxadebuli Janrobrivi da naratiuli uni-
versalobis realizebis SemoqmedebiT amocanebs, mxolod
da mxolod romanis Janri Tu Seesabameboda, Tavad romanis
yovlisSemkrebi da yovlismomcveli formatidan gamomdi-
nare (Sdr., fr. Slegelis debuleba `progresirebadi uni-
versaluri poeziis Sesaxeb~/`progressive Universallpoesie~ )
(Schlegel 2005: 90-91; Kremer 2003: 90-99).*
* imave novalisisa da fr. Slegelis mixedviT, cneba `romantizmi~ (germ.
`Romantik~) yvelaze viwro gagebiT niSnavs axali romanis Seqmnis esTe-
tikur processa da romanis axali poetologiuri principebis Camoya-
libebis Teoriuli sivrces, amgvarad, niSnavs axal(i) romanis Teorias,
210
amitomac, amave periodSi erTmaneTis miyolebiT iqmneba
romantikuli romanebi, romlebic amavdroulad eqsperi-
mentuli mxatvruli teqstebia: l. tikis `franc Sternbal-
dis mogzaurobani (1798), fr. Slegelis `lucinde~ (1799),
novalisis `hainrih fon ofterdingeni~ (1800/1801), ql.
brentanos `godvi, anu dedis qvis qandakeba~ (1802), a. fon
arnimis `grafinia dolorezis siRaribe, simdidre, danaSau-
li da monanieba~ (1810), i. fon aihendorfis `momavali da
awmyo~ (1815), e. T. a. hofmanis `eSmakis eleqsiri~ (1815/16)
da `kata muris cxovrebiseuli filosofia~ (1819/1821).
amgvarad, esTetikur sivrceSi upirvelesi literatu-
ruli Janri, romelic am periodSi imTaviTve `dainteresda~
calke aRebuli Tanamedrove adamianis samkvdro-sasicocx-
lo mimdinare problematikiTa da misi garesamyarosadmi
mimarTebiT (cnobili dapirispireba _ subieqti vs. yofi-
ereba, an individi vs. sociumi), swored romani aRmoCnda
(mag., Tundac igive goeTes `axalgazrda verTeris vnebani~).
magram, cxadia, aq gare obieqturi (istoriuli) faqtoris
garda mniSvnelovan rols TamaSobda subieqturi (Janro-
brivi) faqtoric: kerZod, Tavad romanis struqturuli
buneba, e. i. misi yovlismomcveli TxrobiTi da rTuli
kompoziciuri formati, aseve romanisaTvis damaxasiaTe-
beli personaJTa maravlricxovani `galerea~, Txrobis
perspeqtivaTa monacvleobis SesaZlebloba da siuJeturi
mravalmxrivoba, rac, lirikisa da dramisagan gansxvavebiT,
zedmiwevniT zustad `moergo~ XVIII saukuneSi warmoqmnili
kulturuli da cnobierebiseuli gardaqmnebis mxatvruli
asaxvisa da gadaazrebis esTetikur amocanebs.
romanis es poetikuri Tavisebureba da literaturul
sivrceSi mis wamyvan Janrad Camoyalibebis Seuqcevadi pro-
cesi zedmiwevniT zustad gaiazra da gansazRvra cnobil-
ma germanelma filosofosma g. v. fr. hegelma (1770-1831),
213
`erTjeradi~ konstelaciebi (urTierTmimarTebani) ki ar
aris mocemuli, rogorc es novelasa da moTxrobaSia, ar-
amed romani Tavisi yovlismomcveli formatis, anu misTvis
damaxasiaTebeli e. w. `epikuri ganfenilobis~ gamo, moicavs
mraval drosa da adgils, mraval movlenasa da ambavs,
personaJTa mravalferovan Semadgenlobasa da maT `mrav-
lobiT~ da mravalmxriv urTierTobebs. xolo romani sxva
vrceli prozauli formebisagan (avtobiografia, mogone-
bebi/memuarebi, dRiuri, istoriuli qronika) gansxvavdeba
Tavisi mxatvruli bunebiTa da gamogonili istoriiT (Liter-
aturwissenschaft… 1999 ; Metzler… 2007: 658)
ramdenadac romanis Janris istoria cxadyofs, rom igi
xSirad figurirebs sxvadasxva istoriul epoqaSi, sxvadasx-
va epoqis literaturul procesSi, da ramdenadac roma-
nis yovlismomcveli, Semkrebi, Tavmomyreli buneba aseve
vlindeba mis unarSi _ moicvas gansxvavebuli literaturu-
li mimarTulebani, gansxvavebuli masala, Temebi, problem-
atika, sazrisiseuli diskursebi, kompoziciuri formebi,
naratiuli formebi, gadmocemis stili, konkretul adre-
satTa wre (e. w. miznobrivi mkiTxveli) an gavrcelebis ar-
eali, am dimensiaTa (ganzomilebaTa) gaTvaliswinebiT Sesa-
Zlebelia gamoiyos romanis Semdegi qveJanrebi da formebi:
214
yofa), goTikuri (sadac moqmedeba viTardeba dangreuli
eklesia-monastrebis, mediteranuli, e. i. xmlTaSuazRvispi-
erTis landSaftebis, an uRrani tyeebis, Zveli mitovebu-
li sasaxleebisa da eklesia-monastrebis fonze vampirebis,
moCvenebebisa da gardacvlilTa sulebis garemocvaSi),
erotikuli, pornografiuli, samecniero-fantastikuri,
kriminaluri/deteqtiuri romani, aseve romani-vesterni,
romani-fentezi (romelic sxva da sxva xalxTa miTosur
gadmocemaTa _ mag., skandinaviuri da kelturi miTosis _
sinkretuli Serwymis safuZvelzea Seqmnili da sadac asax-
ulia zRaprul-fantastikuri samyaro, romelic zRapruli
arsebebiT, mag., jujebiT, urCxulebiTa da jadoqrebiTaa
dasaxlebuli, da sadac uxvadaa mocemuli sxva da sxva magi-
uri sagnebi, mag., beWdebi, xmlebi, barZimi da sxv.);
c) Temis/problematikis mixedviT:
samijnuro, ganviTarebis (e. i. romani, sadac gmiris su-
lieri srulyofis istoriaa asaxuli, germ. e. w. Bildungsro-
man-i), sazogadoebrivi (sadac mTeli Tanamedrove sazoga-
doebis socio-kulturuli viTarebaa paradigmatulad
gadmocemuli), saojaxo (sadac asaxulia erTi konkretuli
ojaxis sxva da sxva Taobis istoria, anu misi aRzevebisa da
dacemis istoria), politikuri, religiuri romani;
d) sazrisiseuli diskursis mixedviT:
filosofiuri, egzistencialuri, fsiqologiuri, uto-
piuri, antiutopiuri romani;
e) naratiuli da kompoziciuri formis mixedviT:
romani-dRiuri, epistolaruli romani (e. i. romani,
romlis narativi da kompozicia mTlianad mTavari pro-
tagonistis werilebis, an protagonistTa mimowris safuZ-
velzea agebuli), cnobierebis nakadis romani (e. i. romani,
sadac ZiriTadad mTavari protagonistis iracionalur
anTropologiur sivrceSi mimdinare winarefleqsiuri,
aracnobieri Tu qvecnobieri aRqmebi da warmosaxvebia gad-
mocemuli), e. w. Ich-romani (e. i. romani, romelic mTli-
anad pirvel gramatikul pirSia moTxrobili da romelSic
Txrobas mTavari protagonisti aviTarebs), eseisturi ro-
215
mani (sadac mocemulia ama Tu im mniSvnelovan sociokul-
turul, filosofiur, Tu esTetikur sakiTxebze vrceli
avtoriseuli, an personaJiseuli gansjebi da ganazrebani,
rac an avtoriseuli monologis, an personaJTa dialogis
formiTaa gadmocemuli);
f) gadmocemisa da asaxvis stilis mixedviT:
satiruli, komikuri, iumoristuli, sentimentaluri,
realisturi (mimeturi), idealisturi (antimimeturi), fan-
tastikuri, didaqtikuri, eqsperimentuli, propagandistu-
li romani.
g) konkretul adresatTa wrisa (miznobrivi mkiTxvelis)
da gavrcelebis formis mixedviT:
sabavSvo romani, e. w. feministuri romani, trivialur-
bulvaruli romani, romani-bestseleri.
219
lobis xazgasma, Sesabamisad, mkiTxvelis cnobierebaSi maTi
namdvilobis iluziis aRZvra.
VS.
220
`me~-s Soris arsebuli dapirispirebisa da daZabulobis
warmoCenaa, riTac teqstSi aqcentirebuli da gaintensive-
bulia e. w. identobis krizisis Tema, anu yofierebaSi subi-
eqtis mier TviTidentobis mopovebis mcdeloba, an SeuZle-
bloba da absoluturi Rirebulebebisagan (am SemTxvevaSi
RvTaebrivi metafizikuri pirvelsawyisebisagan) misi sruli
gaucxoeba (Sdr. Tundac k. gamsaxurdias eqspresionistuli
romani `dionisos Rimili~).
amis gamo, aratradiciuli (romantikuli/modernistu-
li) romanis avtori ukve aRar aris is yovlismcodne in-
stancia, romelic teqstSi mocemul movlenebsa da pro-
tagonistTa cxovrebaze flobs srul codnasa da ganagebs
maT bed-iRbals, aramed igi uSualod sakuTari protago-
nistebis saarsebo da samoqmedo sivrceSi gadadis da ga-
daiqceva Tanaganmcdel da Tanadamkvirvebel neitralur
mTxrobel instanciad. aratradiciul romanSi avtori-
seuli Txrobis perspeqtivis es cvalebadoba gamowveulia
garesamyaros harmoniulobisa da mowesrigebulobisadmi
romantikosi/modernisti avtoris undoblobiT, mas ukve
an nawilobriv, an srulad aRar gaaCnia msoflmxedvelo-
brivi rwmena yofierebis harmoniulobisadmi, aRar gaaCnia
myari ontologiuri Tvalsazrisi samyaros Sinagani kanon-
zomierebisa da mowesrigebulobis Sesaxeb. amitomac, te-
qstSi aRar gvxvdeba avtoriseuli Segonebani, romelTac
umaRlesi WeSmaritebis gacxadebis pretenzia aqvT, aRar
gvxvdeba avtoris mier mkiTxvelis `damoZRvra~, igi mkiTx-
vels Tavze ar axvevs Tavis absolutur WeSmaritebas. Se-
sabamisad, aratradiciuli romanis avtori winaswar aRar
ganagebs teqstSi mocemul movlenaTa da gmirTa cxovre-
bas, piriqiT, man TiTqosda `ar icis~, Tu rogor SeiZleba
warimarTos gmiris Semdgomi bedi, an ama Tu im movlenas ra
gagrZeleba eqneba. amitomac, mkiTxveli ukve aRar aigivebs
Tavis Tavs romantikuli/modernistuli romanis protago-
nistTan (Sdr., romantikos e. T. a. hofmanis, an modernist
f. kafkas romanebi).
221
b) protagonistebis saxeTa Seqmna
tradiciuli romanisaTvis damaxasiaTebelia e. w. myari
personaJebi (germ. feste Figur), anu personaJebi gamorCeuli
pirovnuli da individualuri TvisebebiT, romelTac Se-
muSavebuli aqvT fundamentur RirebulebaTa skala, ro-
melTa mixedviTac isini moqmedeben da maTgan arasodes
gadauxveven. amitomac, garegani koliziebi (yofierebiseu-
li, socialuri Tu fsiqologiuri krizisebi) aseTi tipis
protagonistis pirovnebaze gadamwyvet gavlenas ver ax-
denen. piriqiT, kritikul garemoSi mTvari personaJi mud-
mivad inarCunebs Tavis individualur da pirovnul Tvise-
bebs, avlens xasiaTis simtkices, gautexelobas da sakuTari
eTikuri qceviTa da gadamwyveti eTikuri aqtiT Tavad ax-
dens gavlenas sxva personaJebis, an sulac mkiTxvelisa da
sociumis mentalobasa da moralze.
amitomac, romanis siuJetur ganviTarebasa da romanis
nebismier epizodSi mudmivad SenarCunebuli da xazgasmulia
(mTavar) protagonistTa Sinagani pirovnuli mTlianoba
(miuxedavad imisa, rom SesaZloa isini sociumTan an instit-
tuciebTan uTanasworo dapirispirebisas fizikurad dam-
arcxdnen an daiRupon kidec). aRsaniSnavia, rom aseTi tipis
personaJebi romanis teqstSi, rogorc wesi, aseve gamor-
Ceuli saxeliTa da gvariT Cndebian, konkretul saxelsa da
gvars atareben, riTac maTi gamorCeuli pirovnuli Tvise-
bebia aqcentirebuli.
amitom, xSirad tradiciuli romanebis dasaTaureba
Tavad protagonistTa saxelisa da gvaris mixedviT xdeba
(mag., h. fon klaistis `mihael kolhaasi~, an i. v. goeTes
`vilhelm maisteris ganswavlis wlebi~).
aqedan gamomdinare, tradiciul romanebSi detalu-
radaa mocemuli protagonistis rogorc garegnuli da
fsiqologiuri portreti, ise misi socialuri warmoSoba,
masTan dakavSirebuli socialuri garemo da a. S. Sesabam-
isad, mkiTxveli tradiciuli romanis personaJis Sesaxeb
mTel biografiul monacemebs flobs _ moyolebuli gmiris
bavSvobidan da misi mxcovanebiT damTavrebuli. tradiciul
222
romanebSi imTaviTve mocemuli mxatvruli Txzvis mimeturi
principis gamo, `realisti~ personaJebi zustad imeoreben
empiriuli adamianis rogorc garegnul, ise fsiqologiur
niSan-Tvisebebs. Sesabamisad, tradiciul romanSi avtori
detalurad aRwers ama Tu im personaJis (mniSvneloba ara
aqvs mTavari personaJia igi, Tu meorexarisxovani) gareg-
nul portrets, temperaments, ama Tu im konkretul epi-
zodSi aRmoCenili personaJis fsiqologiur mdgomareobas.
amasTan, tradiciuli romanis (zogadad, prozis) person-
aJebi xSirad arian Tavad avtoris msoflmxedvelobrivi
poziciis gamxmovaneblebi da realizatorebi (mag., ilias
oTaraanT qvrivi, an goeTes vilhelm maisteri).
VS.
223
an arafris mTqmeli, arafriT gamorCeuli saxeliTa da gva-
riT, an avtoris mier miniWebuli zedmetsaxeliT Cndeba,
rac am aramyari personaJis pirovnuli disociaciisa (in-
dividualobis, pirovnulobis daSla/rRveva) da mis mier
TviTidentobis mopovebis uunarobis/SeuZleblobis marke-
ria (aRmniSvnelia): mag., r. muzilis romanis mTavari pro-
tagonistisaTvis (ulrixisaTvis) amgvari markeria uTvise-
boba, igi uTvisebo kacia (ohne Eigenschaften), rac Tavad
romanis saTaurSivea erTdroulad miniSnebulic da ko-
direbulic (romanis saTauria `uTvisebo kaci~/`Der Mann
ohne Eigenschaften~); aseve, Sdr. h. heses romanis protago-
nistis hari haleris zedmetsaxeli `tramalis mgeli~, rac,
iseve rogorc r. muzilTan, romanis saxelwodebaSivea
asaxuli, riTac kvlav miniSnebulia hari haleris uTvise-
boba da misi pirovnulobis, subieqturobis rRveva (rasac
fr. nicSe `mravlobiTobas~/`Vielheit~ uwodebs). amitomac,
aratradiciuli romanebis saTaurebi xSirad mTavari per-
sonaJebis aseTi tipis zedmetsaxelebiTaa konceptualu-
rad motivirebuli. Sesabamisad, aratradiciuli romanis
protagonistis qceva arasodes warimarTeba gonebis/cno-
bierebis safuZvelze, misi qceva fsiqologiurad arasode-
saa motivrebuli. gmiris qcevis Sinagani safuZvelia arac-
nobieridan da qvecnobieridan momdinare impulsebi, xolo
misi arseboba mudmivad determinebulia garegani egzisten-
cialuri faqtorebiT. amitomac, aratradiciuli romanis
personaJi mudmivad krizisul/kritikul situaciaSi imy-
ofeba da verasodes axerxebs misgan Tavis daRwevas, rac
teqstis finalSi kidev ufro gamZafrebulia.
224
siaTebiT: mag., `qalaq bambergSi cxovrobda erTi warmo-
sadegi da patiosani moxele, saxelad maTias Slaixeri...~.
tradiciul romanebSi Txroba linealuria/xazovania, anu
romanSi asaxuli movlenebi da moqmedeba logikurad, qro-
nologiuri da sivrcobrivi TanmimdevrobiT warimarTeba
da mizez-Sedegobriobis principzea agebuli. Sesabamisad,
gvaqvs qronotopis (mxatvruli dro-sivrcis) erTianoba/
mTlianoba da erTmagoba, anu teqstSi ZiriTadad mocemu-
lia empiriuli dro da empiriuli sivrce da maTi mTliano-
ba. romanis siuJeturi xazis logikur TanmimdevrobaSi ki
asaxulia, erTi mxriv, Tavad mTavari gmiris TandaTano-
biTi `zrda~, anu misi fiziologiuri, fsiqologiuri da
mentaluri ganviTareba, meore mxriv, personaJis gare sa-
myaroSi, konkretul istoriul, sociokulturul gare-
moSi gadaadgileba da arseboba. amitomac, tradiciuli
romanis naratiul struqturaSi, rogorc wesi, imTaviTve
mocemulia krizisuli/kritikuli situacia, romelTa da-
Zlevac Semdgom mTavar protagonists uwevs da am procesSi
igi kidev ufro `izrdeba~ da viTardeba pirovnulad. xolo
kritikuli situaciis daZlevis Sedegad teqstis narati-
uli struqtura erT mTlianobad yalibdeba da ikvreba.
aqedan gamomdinare, tradiciuli romanis teqstis nara-
tiuli struqtura Sekruli da monoliTuri struqturaa,
sadac mocemulia Txrobis logikuri daswyisi, ganviTareba
da dasasruli _ e. w. eqspozicia, kvanZis Sekvra, kulmina-
cia, kvanZis gaxsna, daRmasvla da finali.
VS.
225
Sive, magaliTad, mocemulia `naxtomi~ Soreuli warsulSi,
vTqvaT, aseTi tipis: `rodesac eqvsi wlis viyavi...~; an, mo-
cemulia iseTi dasawyisi, sadac imTaviTve ganviTarebulia
e. w. gaucnaurebis efeqti, mag.: `memontaJe iozef bloxs
Seatyobines, rom is samsaxurdan daiTxoves~, an, `etyoba,
viRacam cili daswama iozef k.-s, radgan araferi dauSave-
bia da erT mSvenier dilas mainc daapatimres~.
aratradiciul romanSi darRveulia logikuri qrono-
logia: empiriuli dro _ warsuli, awmyo da momavali _ Tan-
mimdevrulad ki ar misdevs erTmaneTs, aramed, erTmaneTSi
gadadis da `ixlarTeba~ montaJis kompoziciuri teqnikis
saSualebiT da amdenad, realuri, empiriuli Tanmimdevru-
li drois nacvlad gvaqvs e. w. Sinagani dro, rodesac dro
Tavisebur `naxtomebs~ akeTebs awmyodan momavlisaken, aw-
myodan warsulisaken, warsulidan momavlisaken da a. S. Se-
sabamisad, aratradiciul romanSi e. w. simultanuri (erT-
drouli) teqnikisa da e. w. `ukangadaxvevis~ (`Rückblende~)
safuZvelze erTdroulad erTmaneTSi gadadis gmiris mo-
gonebebi, warsulSi wiaRsvlebi da momavlis xilvebi (Sdr.,
m. prustis `dakarguli drois ZiebaSi~, an k. gamsaxurdias
`dionisos Rimili~).
gmiris sivrcobrivi gadaadgilebis logikac xSirad
darRveulia, ramdenadac igi gadaadgildeba ara mxolod
empiriul sivrceSi, aramed, upirvelesyovlisa, araem-
piriul sivrceSi _ sizmriseul, cnobierebiseul an arac-
nobierebiseul sivrceSi, sadac imTaviTve gamoricxulia
sivrceSi gadaadgilebis Tanmimdevroba (mag. romantikul
romanebSi xSiria moulodneli da paradoqsuli gadasvlebi
empiriuli sivrcidan araempiriul warmosaxviT sizmriseul
sivrceSi da piriqiT, rasac sruliad `bunebrivi~ da kanon-
zomieri xasiaTi aqvs _ Sdr. novalisis romani `hainrih fon
ofterdingeni~). amas isic emateba, rom aratradiciuli ro-
manis naratiul struqturaSi, xSirad literaturuli zRa-
prebi (germ. e. w. Kunstmärchen) an miTosuri paradigmebi da
arqetipebia integrirebuli (mag., imave novalisis `ofter-
dingeni~, r. muzilis `uTvisebo kaci~, j. joisis `ulise~,
226
gr. robaqiZis `gvelis perangi~, k. gamsaxurdias `dionisos
Rimili~), rac imTaviTve iwvevs qronotopis gaormagebas:
anu, teqstis naratiul struqturaSi imTaviTve erTdrou-
ladaa mocemuli rogorc empiriuli, ise araempiriuli
dro da sivrce, romlebic (e. i. empiriuli da araempiri-
uli dro-sivrce) mudmivad erTmaneTSi gadadis da monacv-
leobs. Sedegad viRebT miTosur, ciklur dros. amitomac,
aratradiciuli romanis naratiul struqturaSi, gansx-
vavebiT tradiciuli romanis naratiuli struqturisagan,
gvaqvs qronotipis (mxatvruli dro-sivrcis) aprioruli
ormagoba.
aqedan gamomdinare, aratradiciuli romanis narati-
uli struqturisaTvis damaxasiaTebelia kompoziciis gax-
sniloba, rac vlindeba siuJeturi xazis araTanmimdevro-
baSi, gamokveTili logikuri finalis ugulebelyofasa da
erTjeradi qronotopuli mTlianobis rRvevaSi, vinaidan
realuri, empiriuli dro-sivrcis nacvlad aq ukve mocemu-
lia araempiriuli, iracionaluri, personaJiseuli warmo-
saxviTi mxatvruli dro-sivrce _ cnobierebiseuli, sizm-
riseuli, an sulac `miTosuri~.
d) asaxvis/gadmocemis formebi
tradiciuli romani mxatvruli Txzvisa da asaxvis
procesSi apriorulad efuZneba mimeturi Txzvis/asaxvis
poetologiur princips (mimezisi), rac gulisxmobs mxat-
vrul teqstSi empiriuli sinamdvilis (bunebis suraTebi,
geografiuli punqtebi, socialuri garemo, socialuri
urTierTobebi da a. S.) zust gadmocemasa da asaxvas, ris
Sedegadac tradiciuli romanis teqstSi mocemuli fiq-
cionaluri (gamonagoni) ambavi realuri faqtebis, re-
alurad momxdari ambis STabeWdilebas axdens. amitomac,
tradiciuli romanis teqstebSi maqsimalurad reducire-
bulia saxismetyvelebiTi, anu simboluri da metaforul-
paraboluri Txzvis principebi. Sesabamisad, tradiciuli
romanis teqstSi saerTod, an TiTqmis ar gvxvdeba iseTi
naratiuli teqnikebi, rogoricaa Sinagani monologi, cno-
227
bierebis nakadi, gancdili metyveleba, montaJisa da kola-
Jis kompoziciuri teqnika. amitomac, tradiciuli romanis
teqstis narativi ZiriTadad gadmocemulia namyo Txro-
biTSi (e. w. preteritumSi), rac teqsts aniWebs `daxurul~
da kompoziciurad Sekrul formas.
VS.
228
metyvelebis (germ. erlebte Rede) naratiuli teqnikebi. Sesa-
bamisad, tradiciuli romanis teqstebSi dominanturi e. w.
epikuri warsulis (preteritumis) nacvlad aratradiciuli
romanis teqstis naratiul aspeqtSi mocemulia sxvadasxva
gramatikuli drois gamudmebuli araTanmimdevruli da qa-
oturi monacvleoba.
232
Sesabamisad, postmodernuli filosofiis pirobebSi gvaqvs
RirebulebaTa relativizmi (fardobiToba) da plural-
izmi, anu diqotomiis Semadgeneli nawilebidan arc erTi
maTgani ar aris saboloo jamSi WeSmariti, arc erT maTgans
ar gaaCnia pretenzia absolutur WeSmaritebaze, arc erTi
maTgani ar aRemateba meores (aqsiologiuri relativizmi).*
Sesabamisad, postmodernuli filosofiuri diskursi
afuZnebs msoflmxedvelobriv pluralizms, anu msofl-
mxedvelobriv indiferentulobas (ger. Indifferenz, ingl.
indifference, frang. indifférance), anu ganurCevlobasa da nebi-
smierobas (Zima 2001: 128), rac eTikur da gnoseologiur
sibrtyeze saboloo jamSi msoflmxedvelobriv komformi-
zmsa da myari msoflmxedvelobrivi poziciis uqonlobas,
egzistencialur dezorientaciasa da samyaroSi TviTiden-
tobis ver mopovebas niSnavs. Tumca, aq isic unda iTqvas,
rom postmodernuli filosofiis, igive postmetafizikuri
filosofiis damsaxureba isaa, rom igi, erTi mxriv, upirisp-
irdeba da akritikebs ideologizebul logocentrizms,
didi narativebis ideologiur Txrobas, meore mxriv, am
ideologiaTa analizisa da kritikisas nicSeze dayrdno-
biT xsnis axal perspeqtivas, qmnis axal sivrces, „mesame
sivrces“, swored im metafizikur „monacemTa“ xelaxali, aw
ukve individualuri da araideologizebuli gaazrebisaT-
vis (fuko, derida).
Sesabamisad, iqmneba winapirobebi urTierTdapirispire-
buli msoflmxedvelobrivi da/Tu esTetikuri poziciebis
erTian kulturul sivrceSi TanaarsebobisaTvis da am vi-
TarebaSi arc erT maTgans ar eniWeba WeSmaritebiseuli
Rirebuleba: mag. liberalizmi da konservatizmi, naciona-
lizmi da kosmopolitizmi, demokratia da diqtatura, par-
lamentarizmi da avtoritarizmi, elitarizmi da plebeizmi,
236
gamotyorcnili proeqti~ (germ. `geworfener Entwurf~)
(haidegeri);
c) avtoris sikvdili (barti): Tuki yofierebaSi ar ar-
sebobs RvTaebrivi wesrigi da metafizikur-sakral-
uri sazrisi, Sesabamisad, Tanamedrove postmodern-
istuli xelovnebac arc arafers miemarTeba da arc
arafers gadmoscems, araferze ar iZleva Setyobine-
bas, masac ar gaaCnia sazrisi, vinaidan Tanamedrove
postmodernistuli xelovnebis nimuSi iqmneba avto-
riseuli Canafiqris gareSe, anu avtori imTaviTve
aranair ideur-msoflmxedvelobriv datvirTvas ar
aqsovs masSi da amiT avtori gaucxoebulia sakuTari
xelovnebis qmnilebis mimarT. Sesabamisad, postmod-
ernistuli xelovnebis nimuSis saxiT gvaqvs usazri-
so, uSinaarso xelovnebis qmnileba, anu simulacia,
simulakra, romlis miRmac sicarielea, igi aris ni-
Sani aRsaniSnis gareSe. aqac, xelovnebis nimuSi aris
gadagdebuloba, anu dausrulebeli nawarmoebi, Ta-
viseburi konstruqcia, arsaidan `gamogdebuli/gamo-
tyorcnili proeqti~ (germ. `geworfener Entwurf~) (hai-
degeri), romelic arsaiTken iswrafvis. xelovnebis
qmnilebis es tipi Seesabameba xelovnebis qmnilebaTa
diaqronul WrilSi gansazRvris bodriariseuli ska-
lis meoTxe tips, romlis mixedviTac, saubaria xe-
lovnebis qmnilebaze, `romelsac aranairi kavSiri ara
aqvs aranair realobasTan (arc empiriulTan da arc
araempiriulTan, arc socialurTan da arc transcen-
denturTan _ k. b.), is sakuTari Tavis wminda simu-
laciaa~ (bodriari), mxolod Tavis Tavze mimarTul
simulakraTa artistuli TamaSia.
237
romanis poetologia iTvaliswinebs postulats yofierebis
sruli usazrisobis, simulakrulobisa da samyaros safuZ-
velmdebi metafizikur-transcendenturi pirvelsawyisis
ararsebobis Sesaxeb. Sesabamisad, postmodernistuli ro-
manis diskursi aRar aviTarebs raime umaRlesi idealisaken
swrafvas da imTaviTve gamoricxavs siRrmiseuli realobis
(transcendenturobis) raime formiT asaxvis, an ama Tu im
zogadsakacobrio humanisturi maRaleTikuri postulatis
gadmocemisa da misadmi myari msoflmxedvelobrivi pozi-
ciis SemuSavebis aucileblobas.*
amitomac, postmodernistuli romanis poetologia
iTvaliswinebs postmodernuli filosofiis Tezas myar
msoflmxedvelobriv RirebulebaTa dafuZnebis mizanSeu-
wonlobis Sesaxeb da ukuagdebs raime logocentristuli
Tezisis ganviTarebas _ mag. swrafvas umaRlesi transcen-
denturi egzistenciis damkvidrebisaken. aqedan gamom-
dinare, postmodernistuli romanis poetologia pirvel
rigSi upirispirdeba romanis Slegeliseul da hegeliseul
gagebas, romlis mixedviTac romani imTaviTve yofiereba-
zea mimarTuli, anu romani unda asaxavdes subieqtis eg-
239
diferentulobis diskursi), mas uaryofs da amis sanacv-
lod Tavis Tavs afuZnebs, rogorc Tavis TavSi Caketil,
`monaduri~ tipis teqsts, rogorc Tavisebur `wminda~ te-
qsts, `wminda~ fiqcias, saxelovnebo konstruqcias.
Sesabamisad, postmodernistuli romani Tavis TavSi, sa-
kuTari Tavidan `gausvlelad~ da sakuTari teqstis saxiT
Tavad qmnis axal sinamdviles, sinamdviles sinamdvileSi,
qmnis axal zerealobas _ e. w. hiperrealobas _ virtual-
uri (wamosaxviTi) esTetikuri realobis saxiT, romelsac
mxolod wmindad simulakruli (niSani aRsaniSnis gareSe)
esencia (arsi, buneba) aqvs.
postmodernistuli romanis poetikis erT-erTi Tval-
Sisacemi maxasiaTebelia misi ekleqtikuri arsi, vinaidan
postmodernistuli romanis avtori apriorulad iyenebs
istoriulad ukve arsebuli, mag., tradiciuli (realis-
turi) da aratradiciuli (modernistuli) romanis mza po-
etologiur principebs, an sargeblobs romanis sxvadasxva
JanriT da erTi teqstis farglebSi aqsovs maT. ase magali-
Tad, postmodernistul romanSi mudmivad mocemulia Jan-
ruli aRreva da aq erTi teqstis farglebSi erTdroulad
Tavs iyris da Tanaarsebobs deteqtiuri da istoriuli ro-
manis Janri (mag., u. ekos `vardis saxeli~/`Il nome della rosa~),
an deteqtiuri da e. w. saxelovnebo romanis (germ. Künstler-
roman) Janri (mag., k. modikis `karolinebis sinacrisfre~/
`Das Grau der Karolinen~), an e. w. ganviTarebis romanis (germ.
Bildungsroman), istoriuli romanisa da roman-trileris
Janrebi (p. ziuskindis `sunamo~/`Das Parfum~), an samecniero
fantastikisa (ingl. Science Fiction) da anti-utopiis Janrebi
(mag. a. Smitis `aTeistebis skola~/ `Die Schule der Atheisten~),
an deteqtivisa da egzistencialuri romanis Janrebi (pol
osteris `niu iorkuli trilogia~/`The New York Trilogy~).
aq aSkaraa, rom postmodernistuli romani fr. Slege-
lis `progresirebadi da universaluri poeziis~ (germ.
`progressive Universalpoesie~) postulatis (romelic moce-
mulia `aTeneumis~ cnobil 116-e fragmentSi) Tavisebur
dekonstruqcias axorcielebs, sadac Slegelis mier ganvi-
240
Tarebulia Tvalsazrisi mxatvruli teqstis, am SemTxvevaSi
romanis, farglebSi yvela Janrisa da sxvadasxva tipis nara-
tivTa _ rogorc fiqcionaluris, ise arafiqcionaluris
_ sinTezis Sesaxeb, romlis (sinTezis) upirvelesi mizanic
transcendenturobis poeturi wvdomisa da gaxsnis Ses-
aZleblobaTa maqsimaluri gafarToeba da gaintensivebaa.
amasTan, SlegelTan universaloba da progresuloba gu-
lisxmobs metafiqcionaluri (am SemTxvevaSi filosofiur-
Teoriuli) TviTrefleqtirebadi narativis mxatvrul te-
qstSi integrirebas, rasac romantikuli mwerlobis, ro-
gorc WeSmariti mwerlobis, dafuZnebisa da mis esTetikur
SesaZleblobebze refleqsiis funqcia akisria.
magram amis sapirispirod postmodernistul romanSi
Janruli aRreva, narativTa da stilTa pluralizmi, erTi
mxriv, eqvemdebareba artistuli TamaSis princips, anu sax-
elovnebo TamaSs TamaSisaTvis, rac gulisxmobs Semdegs:
postmodernistuli romani imTaviTve iqmneba rogorc in-
teleqtualur TavSeqcevisaTvis, rogorc inteleqtua-
lur garTobisaTvis gankuTvnili saTamaSo mowyobiloba,
romlis miRmac raime Rrma logocentristuli Canafiqri
ar imaleba;* meore mxriv, es `SemoqmedebiTi~ ekleqtika da
244
logocentristuli poziciebis dekonstruqcia (an, sulac,
destruqcia).
gaucnaurebis funqcia akisria postmodernistul ro-
manSi xSirad mocemul e. w. ormagi (sammagi da a. S.) kodi-
rebis meTodsac (rom aRaraferi vTqvaT artistuli Tama-
Sis apriorulobaze), romlis saSualebiTac ukugdebuli
da gauqmebulia romantikuli da modernistuli prozauli
teqstebisaTvis damaxasiaTebeli simbolur-alegoriuli
(saxismetyvelebiTi) Txzvis meTodi, vinaidan mxatvruli
Txzvis es meTodi swored logocentristul msoflmxedv-
elobriv aspeqtebs iTvaliswinebs (mag. transcendenturo-
bisaken swrafva romantizmsa da simbolizmSi da tran-
scendenturobis saxismetyvelebiTi proeqcia). ormagi
kodirebis meTods postmodernistul romanSi swored te-
qstis usazrisobis, teqstis msoflmxedvelobrivi sicari-
elis, moCvenebiTi sazrisSemcvelobis (simulakrulobis)
gamZafrebis funqcia akisria, vinaidan ormagi kodirebis
dros Tavs iCens or (an sam, oTx da a. S). urTierTsapirisp-
iro sazrisTa Tanaarsebobisa da monacvleobis (germ. Aus-
tauschbarkeit) SesaZlebloba, ris safuZvelzec TiToeuli
maTgani erTmaneTs aneitralebs. Sedegad, arc erT maTgans
ar gaaCnia WeSmaritebaze pretenzia. aq ki saboloo jamSi
gvaqvs saxismtyvelebiTi (simbolur-alegoriuli) mxatvru-
li Txzvis wesisa da tradiciuli tropuli diqotomiis _
saxisa da sazrisis mTlianobis sruli daSla/rRveva. ami-
tomac, postmodernistul romanebSi saerTod ar gvxvdeba
`tradiciuli~ alegoriebi da simboloebi da maT simulak-
ruli da rizomatuli kodebi da toposebi enacvleba _ mag.
sunis (germ. Geruch) toposi p. ziuskindis romanSi `su-
namo~ (1985) (burduli 2010: 96), an sinacrisfris (germ.
Grau) toposi k. modikis romanSi `karolinebis sinacris-
fre~ (1986), an dakarguli manuskriptis (xelnaweris) semio-
tikuri kodi u. ekos romanSi `vardis saxeli~ (1980) (Schärf
2001: 167).
garda amisa, postmodernistul romanebSi ormagi ko-
direbis erT-erTi mniSvnelovani poetologiuri funq-
245
ciaa saxelovnebo TamaSis ganviTareba, gaintensiveba da am
TamaSSi Tavad mkiTxvelis CarTva: anu, `postmodernistu-
li romani mkiTxvels misi inteleqtualuri mzaobidan da
SesaZleblobidan gamomdinre sTavazobs orgvari wakiTxvis
SesaZleblobas _ naklebad nakiTxi mkiTxveli postmodern-
istul romanSi martiv, gasarTob ambavs amoikiTxavs, xolo
ganswavluli mkiTxveli ki damatebiT siamovnebas miiRebs
im aluziebis amocnobis Sedegad, romlebic teqstSia dafa-
ruli~ (l. cagareli).
postmodernistuli romanis poetikis erT-erTi maxasi-
aTebelia Txrobis perspeqtivaTa mudmivi da usasrulo mo-
nacvleoba, riTac postmodernisti `avtori~ mizanmimarTu-
lad aRvivebs mkiTxvelSi teqstis mimarT undoblobasa da
gaucxoebas. ase magaliTad, mas SeuZlia gamoiyenos realis-
turi romanebisaTvis imTaviTve damaxasiaTebeli auqtori-
aluri Txroba da postmodernisti `avtori~ mogvevlinos
yovlismcodne mTxrobelad, magram amas, cxadia, realis-
turi romanisaTvis damaxasiaTebel auqtorialur Txrobas-
Tan da auqtorialur mTxrobelTan araferi aqvs saerTo,
aramed Txrobis am perspeqtivas wmindad simulakruli xasi-
aTi aqvs: kerZod, auqtorialobis SemotaniT postmodern-
isti `avtori~ raime msoflmxedvelobrivi poziciis gadmo-
cemas, myar absolutur/logocentristul RirebulebaTa
dafuZnebas, an mkiTxvelis damoZRvras ki ar cdilobs, ar-
amed mas iyenebs gaucnaurebis efeqtisaTvis, ramdenadac
irkveva, rom auqtorialur Txrobas teqstSi Tanmimdevru-
li xasiaTi ara aqvs, rom igi ar aris dominanturi narativi,
vinaidan mas iqve Caenacvleba, mag., ama Tu im protagonis-
tis pirvel pirSi Txroba, romelic Tavisi monaTxrobis/
ambis utyuarobaSi (an `saeWvoobaSi~) arwmunebs mkiTxvels
da amiT faravs da aneitralebs avtori-mTxrobelis auqto-
rialobasa da mis Txrobis perspeqtivas. Semdeg, SesaZloa
erTi protagonistis `dominanturi~ Txrobis perspeqtiva
sxva protagonistis Txrobis perspeqtivam Caanacvlos da
ukve is gaxdes dominanturi narativi da a. S.
garda amisa, postmodernisti `avtoris~ (ufro sworad,
mTxrobeli instanciis) `auqtorialur~ Txrobas SesaZloa
246
Caenacvlos an metafiqcionaluri, an interteqstualuri
narativi da amgvarad kvlav iqmneba gaucnaurebis efeqti,
romlis mxatvruli funqciaa, erTi mxriv, mkiTxveli Car-
Tos/CaiTrios teqstis mier SemoTavazebul saxelovnebo
TamaSebSi, meore mxriv, recipients/mkiTxvels ganacdevin-
os romanis teqstis aprioruli usazrisoba da uSinaarsoba.
Sedegad ki fuZndeba Taviseburi antilogocentristuli
mgrZnobeloba: Sdr., jon faulzis (John Fowles) romanis
`frangi leitenantis colis~ (`The French Lieutenant’s Wom-
an~) (1969) mTxrobeli instanciis `gamaucxoebeli~ fraza:
`ar vici. es istoria, romelsac vyvebi, es yvelaferi war-
mosaxvaa~ (`I do not know. This story I am telling is all imagina-
tion~). swored am gamaucnaurebeli fraziT ixsneba romanis
me-13 Tavi, maSin, rodesac me-12 TavSi avtori-mTxrobelis
mier dasmul kiTxvas `sad aris sara, sad gauCinarda is?~,
_ romliTac es Tavi mTavrdeba, da romelsac wmindad kon-
vencionaluri xerxiT (kvanZis Sekvris mizniT) romanSi daZ-
abuloba kidev ufro unda gaeZlierebina, _ Semdgom TavSi
(me-13 TavSi) unda mohyoloda kvanZis gaxsna, ris molo-
dinsac mkiTxvels/recipients avtori am kiTxviT uRvivebs.
amis sanacvlod Semdgom avtori-mTxrobeli (an mTxrobeli
instancia, anda sulac cru homodiegeturi yovlismcodne
mTxrobeli) Tavisi metafiqcionaluri fraziT (`ar vici.
es istoria, romelsac vyvebi, es yvelaferi warmosaxvaa~)
teqstisadmi da ambisadmi swored distanciasa da gaucna-
urebis efeqts aviTarebs da mkiTxvels uRvivebs undob-
lobis gancdas teqstSi moTxrobili ambis mimarT, da Sesa-
bamisad, ungrevs mas iluzias, TiTqos teqstSi raime Rrma
msoflmxedvelobriv-ideuri datvirTvebi iyos Cadebuli.
Sedegad, mkiTxveli Cabmulia teqstis artistul TamaSSi,
anu teqstis semiotikuri niSnebis awyoba-daSlis daus-
rulebel TamaSSi. amitomac, postmodernistuli romani
qmnileba ki araa tradiciuli gagebiT, romelsac avto-
riseuli Rrma filosofiuri Canafiqri udevs safuZvlad,
aramed konstruqciaa, `wminda~ saxelovnebo konstruqtia,
saTamaSo meqanizmia.
247
postmodernistuli romanis poetikis Semdegi mniS-
vnelovani maxasiaTebelia naratiuli TamaSebi, rac gamoix-
ateba klasikuri teqstebis gagrZelebebsa da gadaTamaSe-
bebSi _ mag. givi margvelaSvilis romani `mucali: erTi qa-
rTuli romani~ (`Muzal: ein georgischer Roman~) (1991), sadac,
erTi mxriv, vaJa-fSavelas poema `aluda qeTelaurisa~ da
n. baraTaSvilis `meranis~ gagrZelebebi da axali versiebia
mocemuli, meore mxriv, es ori klasikuri teqsti Semdgom
erTmaneTs siuJeturad erwymis (aseve Sdr., a. morCilaZis
moTxroba `wigni~ (2003), romelic fridonis mier moTxro-
bili `vefxistyaosnis~ axali versiaa).
postmodernistul romanSi mocemuli klasikuri te-
qstebis am gadaTamaSebebisa Tu axali versiebis mizania
klasikuri teqstebis parodireba da am parodirebis saSu-
alebiT klasikur teqstebSi mocemuli logocentristuli
da aqsiologiuri poziciebis dekonstruqcia, aseve, imis
xazgasma, rom Tanamedrove postmodernul epoqaSi, post-
modernuli mgrZnobelobis viTarebaSi, rodesac samyaros
da adamianis egzistencias sabolood gamoecala sazrisi,
klasikur teqstebs aranairi Rirebuleba ar gaaCniaT.
postmodernistuli romanis poetikisaTvis aseve dam-
axasiaTebelia TamaSis sxva tipi, kerZod, enobrivi TamaSe-
bi, rac efuZneba sosiuriseuli enis/enobrivi niSnis kon-
vencionalurobisa da aRsaniSni-aRmniSvnelis diqotomiis
erTjeradobis ukugdebasa da dekonstruqcias. es gulisx-
mobs imas, rom romanSi, rogorc super-niSanSi, darRveulia
aRsaniSnisa da aRmniSvnelis mTlianobis erTjeradoba da
erTaderToba. amis sanacvlod mocemulia an aRmniSvneli
semantikis (aRsaniSnis) gareSe, an erTi aRmniSvneli mra-
vali, urTiersapirispiro da urTierTgamomricxavi seman-
tikiT (aRsaniSniT) da mniSvnelobaTa TanafardobiT (Sdr.
delioziseuli rizomas principi). es procesi ganfenilia
teqstis yvela doneze _ leqsikur, sityvaTwarmoebis, Sesi-
tyvebis, sintagmatur da pragmatul doneebze. am enobrivi
TamaSebis Sedegad romanis teqstSi miRweuli polisemanti-
kis (mravalmniSvnelobis) mizania daafuZnos teqstis mra-
valferovan da usasrulo interpretaciaTa SesaZlebloba
248
da pluralizmi. es ki gulisxmobs imas, rom romanis te-
qsti a priori ar daiyvaneba erTaderT WeSmarit sazrisze da
amiT recipients eZleva SesaZlebloba, CaerTos romanis
`avtoris~ mier SemoTavazebul interpretaciul TamaSSi
da Tavad iyos mocemuli teqstis `gamgrZelebeli~-avtori,
eZleva SesaZlebloba `Sevides~ teqstSi da gaxdes teqstua-
lobis, teqstualur-virtualuri hiperrealobis, anu on-
toteqstis nawili da wamoiwyos teqstiT `gajeturi~ Tama-
Si, anu teqstis sxvadasxva semantikuri Sreebis sxvadasxva
semantikuri mimarTulebebiT daSla-awyoba.
da bolos, marTalia, zogjer postmodernistuli ro-
mani tradiciuli (realisturi) romanis konvencionalur
narativTan TiTqosda siaxloves amJRavnebs xolme, mag., te-
qstSi homodiegeturi auqtorialuri mTxrobelis Semoyva-
na, Txrobis linearulobisa (Tanmimdevrobis) da siuJeturi
kontiniumis (uwyvetobis) ganviTareba da erTiani qrono-
topis dafuZneba (mag. a. morCilaZis `madaTovis trilo-
gia~), magram postmodernistul romanSi yvelafer amas sim-
ulakruli, moCvenebiTi niSan-Tviseba aqvs, vinaidan gansx-
vavebiT tradiciuli romanis narativisagan, sadac Txrobas
aqvs daqvemdebarebuli roli da igi gamoiyeneba rogorc
avtoris/auqtorialuri mTxrobelis msoflmxedvelobrivi
poziciis gadmocemisa da avtoriseuli `ideologiis~ qveS
mkiTxvelis totaluri/~totalitaruli~ moqcevis saSu-
aleba, postmodernistul romanSi naracias (Txrobas) ukve
msgavsi funqcia saerTod ar gaaCnia. amis sapirispirod aq
gvaqvs Txroba TxrobisaTvis, anu Txroba aq TviTmizania.
es ki gamomdinareobs iqidan, rom erTaderT da WeS-
marit realobad cxaddeba ena/diskursi da mis fargleb-
Si mimdinare enobrivi TamaSebi (vitgenStaini, fuko). ami-
tomac, postmodernistul romanSi gvaqvs mxolod Txroba/
diskursi, rogorc enis, enobrivi TamaSebis realizebis sa-
Sualeba. Sesabamisad, postmodernistul romanSi Txrobas
Camocilebuli aqvs `ideologiuri~ datvirTvebi, ramdena-
dac mis miRma aranairi sazrisi aRar dgas, aramed igi aris
`wminda~, usasrulo Txroba, Taviseburi Txroba araraSi,
Txroba usazrisobaSi. amiT ki apriorulad destruirebu-
249
lia tradiciuli romanis siuJetur xazSi, siuJetis kon-
tiniumSi mocemuli mizez-Sedegobrioba.
amitomac, postmodernisti `avtori~ Tavis Tavs ganixi-
lavs ara `ideologad~, aramed mxolod da mxolod avtor-
mTxrobelad, Tavisebur Homo-Narratorus-ad (amis TvalsaCi-
no nimuSia Tundac imave a. morCilaZis postmodernistuli
romanebi, maT Soris madaTovis trilogia: `gadafrena mada-
Tovze da ukan~, `gaqrebi madaTovze~, `veSapi madaTovze~ _
1998-2004).*
saboloo jamSi, postmodernistuli romanis farglebSi
SegviZlia gamovyoT misi Semdegi zogadpoetikuri maxasi-
aTeblebi:
251
ideis Ziebasa da wvdomas, aramed `avtorTan~ erTad
bolomde iyos CarTuli teqstis dekonstruireba-
konstruirebis usasrulo procesSi;
h) ormagi (sammagi da a. S.) kodirebis principi, anu `Ca-
kolofeba~ (germ. Verschachtelung) _ gamoiyeneba post-
modernistuli romanis teqstis sazrisis sruli
gabundovanebis, an sxvadasxva sazrisTa prularizmis,
nebismierobisa da ganurCevlobis dafuZnebis mizniT;
i) rizomatuloba _ postmodernistuli romanis teqstSi
vlindeba semantikuri pluralizmis, Tanafardi mra-
valmniSvnelobis (teqstis semantikuri polifoniu-
robis) dafuZnebis mizniT;
j) klasikuri teqstebis gagrZelebebi/axali versiebi maTi
parodirebis mizniT, riTac xorcieldeba maTSi moce-
muli logocentristuli poziciebisa da logocen-
tristul RirebulebaTa dekonstruqcia/destruqcia;
k) Txrobis/naraciis absolutizeba (Txroba TxrobisaT-
vis) _ gamoiyeneba mkiTxvelis `dabmisa~ da postmod-
ernisti `avtoris~ mier wamowyebul usasrulo ar-
tistul TamaSSi (teqstis usasrulo awyoba-daSla)
misi (mkiTxvelis) CarTvis mizniT;
l) Janrobrivi, stilisturi da ritorikuli pluralizmi
da Tanafardoba _ gamoiyeneba klasikuri teqstebis
Janrobrivi, stilisturi da ritorikuli maxasiaTe-
blebis parodirebis mizniT;
m) Txrobis perspeqtivaTa pluralizmi da Tanafardoba;
n) teqstis yvela doneze (leqsikuri, sintagmaturi,
pragmatuli) aRsaniSnisa da aRmniSvnelis mTliano-
bis, anu maTi erTmniSvnelovani Tanxvedris rRveva-
daSla /dekonstruqcia;
o) gasarTobi/trivialuri literaturisadmi moCvenebi-
Ti swrafva da teqstis farglebSi gasarTob-masobriv
da inteleqtualur-elitarul diskursTa Tanaarse-
boba;
p) avtoris `sikvdili~ _ logosze, anu metafizikur
pirvelsawyisebze, an raime msoflmxedvelobriv-Ri-
252
rebulebiT sistemaze/paradigmaze orientirebuli
tradiciuli avtoris `likvidacia~.
253
Si saqarTvelo aris ruseTis imperiis ganapira provincia,
romelic politikuri, kulturuli da saxelovnebo Tval-
sazrisiT sruliad, an TiTqmis sruliad, mowyvetilia ev-
ropul kulturul cxovrebasa da literaturul process
da uSualod araa CarTuli saerToevropul politikur da
sociokulturul cxovrebaSi _ `Cven arc sakuTari saxelm-
wifo gagvaCnda, arc erovnuli skola, arc qalaquri yofa~
(gamsaxurdia 1992: 382).*
swored am iZulebiTi SezRudulobis gamo me-19 sau-
kuneSi veRar moxerxda Seqmniliyo iseTi yovlismomcveli
mxatvruli teqsti, anu romanis Janris teqsti, sadac mTe-
li sisruliT aisaxeboda qarTuli sinamdvilis, qarTveli
adamianis mravalmxrivi kontaqti msoflio politikur,
sazogadoebriv da kulturul cxovrebasTan, vinaidan Ta-
vad politikurad, ekonomikurad da kulturulad CamorCe-
nili qarTuli yofa (Sdr., ilias `luarsab TaTqariZe~ sxva
araferia, Tu ara am qarTuli istoriuli yofis kritikuli
asaxva da miuRebloba) ar iZleoda masStaburi da Zireuli
universaluri problematikis mxatvruli gadmocemisa da
asaxvis saSualebas. Sesabamisad, am periodis qarTvel mw-
eralTa Tvalsawieric SezRuduli iyo da qarTuli pro-
vinciuli yofis wvrilmani provinciuli problematikis,
ZiriTadad, socialur-ekonomikuri problematikis asaxvas
da mis kritikas ar scildeboda (Sdr., e. ninoSvilis proza),
anda am periodis qarTveli mwerlebi istoriuli Tematikis
farglebSi aviTarebdnen antikoloniur da erovnul prob-
lematikas (mag., ak. wereTlisa da al. yazbegis proza).**
257
sa da miusafrobis, adamianebs Soris urTierTgaucxoebisa
da adamianis misiis filosofiuri problematikaa wamoWri-
li. miuxedavad imisa, rom am romanebSi moTxrobili ambavi
xSirad istoriuli warsulis fonze viTardeba, mag., anti-
kuri kolxeTis, an me-17 saukunis imereTis samefos isto-
riis, anda XIX-XX saukuneebis mijnis saqarTvelos istori-
uli yofis fonze, cxadia, es pirobiTi istoriuli fonia
da es romanebi sruliadac ar aris istoriuli romanebi
tradiciuli gagebiT, aramed upiratesad egzistencial-
uri romanebia. am TvalsazrisiT unda gamovyoT xuTi um-
niSvnelovanesi avtori da maTi egzistencialuri romanebi:
Wabua amirejibi (1921-2013) da misi romanebi `daTa TuTaS-
xia~ (1973-1975) da `gora mborgali~ (1984-1994), oTar CxeiZe
(1920-2007) da misi romani `boriayi~ (1974), oTar WilaZe
(1933-2009) da misi romanebi `gzaze erTi kaci midioda~
(1973), `yovelman Cemman mpovnelman~ (1976), `rkinis Teatri~
(1981), jemal qarCxaZe (1936-1998) da misi romani `qaravani~
(1984), guram doCanaSvili (daib. 1939) da misi samnawiliani
romani `samoseli pirveli~ (1975-1982).
xolo 90-iani wlebidan ukve iqmneba qarTuli postmod-
ernistuli romanebi. qarTuli postmodernistuli roma-
nis umTavresi warmomadgenelia aka morCilaZe (daib. 1966)
Tavisi saetapo romanebiT: `gadafrena madaTovze da ukan~
(1998), `gaqrebi madaTovze~ (2001), `veSapi madaTovze~ (2004),
`santa esperansa~ (2004) da sxv. aseve aRsaniSnavia sxva mniS-
vnelovani qarTveli postmodernisti avtori z. qarumiZe
(daib. 1957) da misi romanebi: `Txa da gigo~ (2003) da `melia
tulefia Fox-Trot~ (2011).
dabejiTebiT SeiZleba iTqvas, rom me-20 saukuneSi qa-
rTul literaturul sivrceSi mTeli sisavsiT ganviTarda
romanis Janri da qarTulma romanma romanis Janris TiTq-
mis yvela aspeqti moicva. dRes ukve qarTul literatu-
rul sivrceSi gvaqvs TiTqmis yvela qveJanris, Tematikisa
da yvela formis qarTuli romani: mimdinareobebis mixed-
viT _ realisturi, modernistuli, postmodernistuli
romani; masalisa da personaJTa mixedviT _ egzistencial-
uri, istoriuli, urbanuli (e. i. romani, sadac moqmedeba
258
gaSlilia Tanamedrove did qalaqSi da ZiriTadad asaxu-
lia qalaquri yofa), erotikuli, kriminaluri/deteqtiuri,
sazogadoebrivi (sadac mTeli Tanamedrove sazogadoebis
socio-kulturuli viTarebaa asaxuli), saojaxo romani (sa-
dac asaxulia erTi konkretuli ojaxis sxva da sxva Taobis
istoria, anu misi aRzevebisa da dacemis istoria); gadmo-
cemis formis mixedviT _ cnobierebis nakadis romani (e. i.
romani, sadac ZiriTadad mTavari protagonistis iracio-
nalur anTropologiur sivrceSi mimdinare winarefleqsi-
uri, aracnobieri Tu qvecnobieri aRqmebia gadmocemuli),
e. w. Ich-romani (e. i. romani, romelic mTlianad pirvel
gramatikul pirSia moTxrobili da romelSic Txrobas
mTavari protagonisti aviTarebs), eseisturi romani (sa-
dac mocemulia ama Tu im mniSvnelovan socio-kulturul,
filosofiur, Tu esTetikur sakiTxebze vrceli avtori-
seuli, an personaJiseuli msjelobani da ganazrebani, rac
an avtoriseuli monologis, an personaJTa dialogis for-
miTaa gadmocemuli).
259
SeniSvnebi:
260
ar gamoxatavs im ideas, rom yvelafris dasabami, maT Soris xe-
lovnebis qmnilebis dasabami, aris am realobaSi. postmodernis-
tul xelovnebas erTad erTi dasabami SeiZleba hqondes. es aris
Tavad xelovneba, aqamde arsebuli gamomsaxvelobiTi formebi,
romelTa moxmarebas, gadamuSavebas, gadawerasac axdens igi. [...]
upirveles yovlisa, arsebuli xelovnebisa da gamomsaxvelobis
formebs postmodernizmi imeorebs ise, rom aclis maT mTavar
Sinaarss _ mimarTebas siRrmiseul realobasTan, im Sinaarss,
romlis gacxadebis mizniTac iqmneboda es xelovneba. ase magali-
Tad, postmodernistul nawarmoebSi SeiZleba ganmeordes real-
isturi xelovnebis principebi, magram, amave dros, ise, rom igi
arc asaxavdes yofier realobas (romlisac avtors aRar sjera)
(e. i. postmodernistuli xelovnebis qmnileba ar amyarebs raime
msoflmxedvelobriv da aqsiologiur mimarTebas realobisadmi,
mas ar gaaCnia sakuTari msoflmxedvelobrivi pozicia yofaSi/yo-
fierebaSi adamianis sasicocxlo problematikisadmi _ k. b.). an
masSi SeiZleba ganmeordes modernistuli Ziebani ise, rom avtori
aRarc eZiebdes transcendentur WeSmaritebas an axal gamomsax-
velobiT gzas. amdenad, arsTan, arsebiTTan mimarTebis dakargvis
niSniT, es xelovneba aris kidec simulakra, asli originalis ga-
reSe, fenomeni (materialuri saxe) zematerialuri ideis, pirvel-
saxis gareSe~ (wifuria 2008: 267-268).
261
damowmebani:
262
Literaturwissenschaft… 1999: Grundbegriffe der Literaturwissenschaft, (Hg.)
H. Gfrereis, Stuttgart: Metzler.
Literaturwissenschaft… 2008: Grundkurs Literaturwissenschaft, (Hg.) S. Beck-
er, Stuttgart: Reclam.
Metzler… 2007: Metzler Lexikon Literatur. 3. Aufl ., Stuttgart: Metzler.
Metzler… 2008: Metzler Lexikon Philosophie. 3. Aufl ., Stuttgart: Metzler.
Metzler… 2003: Metzler Philosophen Lexikon. 3. Aufl ., Stuttgart: Metzler.
Nietzsche 2000: Friedrich Nietzsche, Also sprach Zarathustra; in: Sämtliche
Werke. Kritische Studienausgabe in 15 Bänden (KSA). Hrsg. von G. Colli
und M. Montinari, 7. Aufl., München: Deutscher Taschenbuch Verlag/de
Gruyter. Bd. IV.
Romantheorie… 1999: Romantheorie. Texte vom Barock bis zur Gegenwart,
(Hg.) H. Steinecke, Stuttgart: Reclam.
Schärf 2001: Christian Schärf, Der Roman im 20. Jahrhundert. Stuttgart: Met-
zler.
Schlegel 2005: Friedrich Schlegel, `Athenäums~-Fragmente und andere Schrift-
en, Stuttgart: Reclam.
Schmid 1999: Wilhelm Schmid, Philosophie der Lebenskunst. Eine Grundle-
gung, 4. Aufl., Frankfurt am Main: Suhrkamp.
Vietta 2007: Silvio Vietta, Der europäische Roman der Moderne, München:
Fink.
Vogt 2008: Jochen Vogt, Aspekte erzählender Prosa, 10. Aufl., München: Fink.
Welsch 1988: Wolfgang Welsch, Einleitung (S. 1-43); in: Wege aus der Mod-
erne. Schlüsseltexte zur Postmoderne-Diskussion. Hg. von W. Welsch,
Weinheim: VCH-Verlag.
Welsch 1991: Wolfgang Welsch, Unsere postmoderne Moderne, 3. Aufl., Wein-
heim: VCH-Verlag.
Zima 2001: Peter Zima, Moderne/Postmoderne, 2. Aufl., Tübingen: Franke.
263
Einige Betrachtungen zur diskursiven Natur des
Horazschen Konzepts dulce/utile
(Ein Beitrag zur Geschichte der Diskursivität in der
Literaturrezeption am Beispiel des Romankanons
von Marcel Reich-Ranicki und zur Beförderung
eines anderen Romankanons)
Einleitung*
Das vor ungefähr 2000 Jahren von Horaz festgelegte Konzept von
dulce und utile wurde ausschlaggebend für die literarischen Epochen der
Neuzeit (vgl. den französischen Klassizismus, den deutschen Barock, die
europäische Aufklärung, den europäischen Realismus usw.). Auf diesem
Konzept aufbauend wurden in der Neuzeit die fundamentalen Kriterien
der Literatur bestimmt: Die Literatur sollte dem Leser nützlich und an-
genehm sein, das heißt, sie sollte den Leser erziehen, also im allgemein
aufklärerischen Sinne zu einem anständigen Bürger erziehen und bilden,
wie es schließlich im Laufe der Literaturgeschichte der letzten drei Jahr-
hunderte auch der Fall war.
Der allgemeingültige Charakter des horazschen Konzepts schrieb
somit der Literatur strikt erzieherische Zwecke zu, jene Zweckmässig-
keit der Literatur, die der Romantiker Fr. Schlegel widerlegte und sogar
hasste: „…und die Poesie will nur nach dem Unendlichen streben und
verachten weltliche Nützlichkeit und Kultur~.1
Bei der nützlichen und angenehmen Literatur als Produkt der „weltli-
chen Nützlichkeit und Kultur~ geht es um die Erziehung zur so genannt-
en Humanität und Anständigkeit besonders seit dem 18. Jh., wobei das
Bewusstsein des Rezipienten direkt oder indirekt dem `ideologisierten~
Diskurs der Aufklärung, der so genannten Episteme unterworfen ist.
Im Lichte der nietzscheschen Konzepte oder Formeln Willen
* Wurde veröffentlicht: Goethe-Tage 2017, Bd.10, hrsg. von N. Kakauridse und
D. Schluchtmann, Kutaissi, 2017. (S.34-42)
1 Schlegel, Friedrich: Ideen (S. 242-261); in: Athenäum. Eine Zeitschrift von
August Wilhelm Schlegel und Friedrich Schlegel, Auswahl hrsg. von Gerda
Heinrich, Leipzig: Reclam, 1984, S. 246.
264
zur Macht, Willen zur Wahrheit und Willen zum Wissen, unter denen
der dogmatische, ideologisierte, institutionalisierte und Wahrheit
beanspruchende Charakter des zu herrschenden Wissens- und Werte-
guts verstanden wird, 2 versuche ich am Beispiel des Romankanons
von Marcel Reich-Ranicki 3 und des Skulpturen-Projekts Walk of Ideas.
Deutschland _ Land der Ideen 4 die diskursive (im Sinne Foucaults) Na-
tur des horazschen Konzepts zu erschließen, wobei der Machtcharakter
des Konzepts deutlich wird.
1. Wille zur Wahrheit als Wille zur Macht und dessen Kri-
tik bei Friedrich Nietzsche
2 Sieh dazu: Fr. Nietzsche, „Also sprach Zaratustra~, Kap., „Von der Selbst-Überwin-
dung~; M. Foucault, „Die Ordnung des Diskurses~, ders., „Überwachen und Strafen~.
3 Sieh dazu: Reich-Ranicki, Marcel: Brauchen wir einen Kanon? (S. 9-21); in:
Der Kanon. 20 Romane und ihre Autoren, Frankfurt am Main: Insel, 2002.
4 Im Jahr 2006, im Jahr der Fußballweltmeisterschaft in Deutschland, hat man ein
Skulpturen-Projekt Walk of Ideas. Deutschland _ Land der Ideen veranstaltet. Die
Skulpturengruppe bestand aus 6 Installationen, die die kulturellen, wissenschaftlichen
und technologischen Leistungen Deutschlands und seinen Beitrag für das Weltkul-
turerbe präsentierten, darunter eine Installation, die den Gutenbergs Buchdruck dar-
stellte: die Installation zeigte die gestaffelten Bücher, auf deren Umschlagsrand die
Namen der deutschen Dichter und Philosophen standen _ Luther, Goethe, Schiller,
Kant, Hegel, Heine, Mann, Brecht u.a. (Sieh unten das Foto am Ende des Beitrags). Es
ist auffallend, dass die Liste der Autoren eben diskursiv ausgewählt wurden: man sieht
ausgerechnet die Autoren, deren Werke genau dem horazschen Konzept folgend die
erzieherischen Aufgaben zur Bildung der Humanitätsidee erfüllen. Denen gegenüber
wurden die `ketzerischen~ Autoren wie Romantiker Novalis, Fr. Schlegel, L. Tieck,
E. T. A. Hofmann oder Philosophen wie Nietzsche, Schopenhauer, Heidegger u. a.
disqualifiziert und liquidiert, da deren Werke der aufklärerischen Episteme gegenüber
`feindselig~ wirken, nicht in der humanistisch-erzieherischen aufklärerischen Diskur-
stradition stehen, um Menschen zum anständigen Bürger zu machen. Außerdem wirkt
die Stellung, die hohe Form der Installation, das Graue und das Monumentale entspre-
chend der diskursiven Pastoralmacht.
265
die erkennende Willenskraft des jeden einzelnen Subjekts und seine Par-
rhesia (Griech. parrhēsia), also den Mut „alles zu sagen, freimütig zu
sprechen~, 5 zu neutralisieren. Diese `Weisesten~, so Nietzsche, die sich
in Sachen der Wahrheitsfragen absolutisieren, indem sie die Wahrheit für
sich beanspruchen, versuchen eine eindimensionale, positivistische und
`positive~ Sichtweise der zu erkennenden Welt und der Moralvorstel-
lungen aufzustellen und genau diese Sicht zum einzig Wahren zu erk-
lären. Dieser Diskurs des Willens zur Wahrheit und der des Willens zum
Wissen setzt sich nach Nietzsche aber als Wille zur Macht d. h. als Wille
zur Gewalt durch, postuliert sich zur Herrschaft und zum ideologischen
„Konstruktivismus~, wobei sich diese „Weisesten~ als die einzig wahren
Wertschätzer verstehen:
„>>Wille zur Wahrheit<< heisst ihr’s, ihr Weisesten, was euch treibt und
brünstig macht?
Wille zur Denkbarkeit alles Seienden: also heisse i c h euren Willen! […]
So will’s euer Wille. Glatt soll es werden und dem Geiste untertan. […]
Schaffen wollt ihr noch die Welt, vor der ihr knien könnt: so ist es eure
letzte Hoffnung und Trunkenheit. […]
Mit euren Werthen und Worten (d. h., diskursive Handlung der Weises-
ten _ Verf.) von Gut und Böse übt ihr Gewalt, Werthschätzenden: und
dies ist eure verborgene Liebe~.6
Der Diskurs setzt sich nach Foucault als Praxis der Machtausübung
durch, innerhalb und im Prozess derer das Andere (also andere Diskurse)
überwacht, isoliert, marginalisiert, liquidiert oder im besten Fall diszipli-
niert und erzogen wird:
„Ich setze voraus, dass in jeder Gesellschaft die Produktion des Dis-
kurses zugleich kontrolliert, selektiert, organisiert und kanalisiert wird
_ und zwar durch gewisse Prozeduren, deren Aufgabe es ist, die Kräfte
und die Gefahren des Diskurses zu bändigen, sein unberechenbar Er-
eignishaftes zu bannen, seine Schwere und bedrohliche Materialität zu
umgehen~. 10
8 Ebenda, S. 58.Genau diese `verborgene Liebe~ zur Macht und das verborgene Funki-
onieren dieser Macht ist im Spielfilm von Michael Haneke `Das weiße Band~ (2009)
aufgegriffen, indem gezeigt wird, dass sich die epistemologischen Lehren zum Straf-
werk umwandeln.
9 Foucault, Michel: Der Diskurs darf nicht gehalten werden für… (S.164-165); in:
M. Foucault, Schriften in vier Bänden. Dits et Ecrits, Bd II (1970-1975), hrsg. von
D. Defert und François Ewald, Frankfurt am Main: Suhrkamp 2002, S. 165; ders.:
Gespräch über die Macht (S. 594-608); in: M. Foucault, Schriften in vier Bänden. Dits
et Ecrits, Bd III (1976-1979), hrsg. von D. Defert und François Ewald, Frankfurt am
Main: Suhrkamp 2003, S. 595.
10 Foucault, Michel: Die Ordnung des Diskurses. Inauguralvorlesung am Collège de
France _ 2. Dezember, 1970. Aus dem Französischen von Walter Seitter, München:
267
Dabei spielt nach Foucault die aufgrund der Moraltechnologien erarbe-
itete „Tugend~ des Gehorsams eine entscheidende Rolle, der genauso
wie der Macht-Wissen-Komplex seinem Wesen nach „fundamental~ ist
und in verborgener oder offener Form von der säkulären oder sakralen
Macht institutionell gesteuert wird. Foucault spricht in dieser Hinsicht
von der „Regierungskunst~ („gouvernementalité~).11
„So eben sind zwanzig Romane ausgewählt, die diesen Teil unseres
Kanons bilden: Sie sollen, wie eine beliebte, wohl auf Horaz zurückge-
hende deutsche Redensart empfiehlt, das Angenehme (dulce) mit dem
Nützlichen (utile) verbinden~.13
12 Reich-Ranicki, Marcel: Brauchen wir einen Kanon? (S. 9-21); in: Der Ka-
non. 20 Romane und ihre Autoren, Frankfurt am Main: Insel, 2002, S. 18.
13 ebenda, S. 16.
269
teme der allgemeinen Humanität, wenn einem die Endlichkeit seines
Wesens zuschlägt und somit das Tragische des menschlichen Daseins
bewusst wird? Genau die anderen, „ketzerischen~ Romane, wie z. B.
Hesses „Steppenwolf~ oder Fr. Schlegels „Lucinde~, bieten dem Rezipi-
enten eine andere Perspektive, damit man sein endliches, bürgerliches
Dasein alternativ, anders auffassen und dabei die dionysischen und tra-
gischen Grundlagen des Seins und des Lebens entdecken, sich ihnen
nähern und sie für sich in Anspruch nehmen kann.
270
10. Friedrich Nietzsche: „Also sprach Zarathustra~ (1883-1885)
11. Rainer Maria Rilke: „Die Aufzeichnungen des Malte Laurids Brigge~ (1910)
12. Franz Kafka: „Das Schloß~ (1926)
13. Hermann Hesse: „Steppenwolf~ (1927)
14. Erich Kestner: „Fabian. Die Geschichte eines Moralisten~ (1931)
15. Robert Musil: „Der Mann ohne Eigenschaften~ (1922-1942)
16. Hermann Broch: „Der Tod des Vergil~ (1945)
17. Max Frisch: „Homo Faber~ (1957)
18. Arno Schmidt: „Die Gelehrtenrepublik~ (1957)
19. Heinrich Böll: „Ansichten eines Klowns~ (1963)
20. Ulrich Plenzdorf: „Die neuen Leides des jungen W.~ (1974)
21. Thomas Bernhard: „Der Keller~ (1976)
271
Quelle: https://www.flickr.com/photos/venana/760033999
272
Targmanebi
273
fridrix hYolderlini (1770-1843)
cxovrebis Suagza
yviTeli msxlebiT,
velur vardebiT
gadakidula qveyana tbaSi,
saTno gedebo,
maSvralno amboriT
CayvinTulno
am wmida wyalSi.
274
Friedrich Hölderlin (1770-1843)
275
fridrix h¡olderlini (1770-1843)
276
Friedrich Hölderlin (1770-1843)
Hyperions Schicksalslied
Ewiger Klarheit.
Doch uns ist gegeben
Auf keiner Stätte zu ruh’n;
Es schwinden, es fallen
Die leidenden Menschen
Blindlings von einer
Stunde zur andern,
Wie Wasser von Klippe
Zu Klippe geworfen
Jahrlang in’s Ungewisse hinab.
277
novalisi [fridrix fon hardenbergi] (1772-1801)
***
odes cifrebiT da figurebiT
ver Seicnoba RvTis qmnilebani,
odes ver miswvdnen Rrmadganswavlulni,
Tu rogor mReren, ambors uyofen,
odes samyaro Tavisufali
sakuTar sulSi iseve vlindes,
odes Suq-Crdilni ganmeorebiT
moipoveben RvTaebriv sxivebs,
odes SevicnobT zRapr-leqsebSi
ama samyaros WeSmarit ambebs,
maSin gaifens idumal sityva
qaosiT mocul velur arsebebs.
(1800)
[7 marti, 2015]
278
Novalis (Friedrich von Hardenberg) (1772-1801)
***
279
iozef fon aihendorfi (1788-1857)
jariskaci
odes dabinddeba
da miwa amavsebs,
Rame mewamuli
aanTebs qalaqebs:
oqros koSkebidan
qoro igalobebs,
da Cven ki SevmusravT
zeciur sanaxebs.
(1837)
[10 maisi, 2017]
280
Joseph von Eichendorff (1788-1857)
Der Soldat
281
fridrix nicSe (1844-1900)
diTirambebi dionisosadmi
4. ukanaskneli neba
de ise movkvde,
ros is vixile momakvdavi _,
megobari, vinc Cems bneliTmosil Wabuk suls
RmrTaebrivi mzeriT mohxeda
da mexTatexa autexa:
_ mis siRrme-ZaliT,
brZolaSi mrokavi...
mebrZolTa Soris umxnesi,
gamarjvebulT Soris umZlavresi,
Tvis bedisweriT bedisweris damTrgunveli,
moudrekeli, fiqriTmosili, mudam mWvreteli _ :
JrJola mohgvara gamarjvebam,
yiJina dasca, sikvdilSi imarjva _ :
da momakvdavma brZana,
rom daeglijaT...
de ise movkvde,
ros is vixile momakvdavi:
triumfatori da daglejili...
(1888)
[13-14 oqt., 2014]
282
Friedrich Nietzsche (1844-1900)
Dionysos Dithyramben
4. Letzter Wille.
So sterben,
wie ich ihn einst sterben sah _,
den Freund, der Blitze und Blicke
göttlich in meine dunkle Jugend warf:
_ muthwillig und tief,
in der Schlacht ein Tänzer _,
unter Kriegern der Heiterste,
unter Siegern der Schwerste,
auf seinem Schicksal ein Schicksal stehend,
hart, nachdenklich, vordenklich _:
erzitternd darob, daß er siegte,
jauchzend darüber, daß er sterbend siegte _:
befehlend, indem er starb,
_ und er befahl, daß man vernichte ...
So sterben,
wie ich ihn einst sterben sah:
siegend, vernichtend ...
283
fridrix nicSe (1844-1900)
zaratustras simRera!
284
Friedrich Nietzsche (1844-1900)
Zarathustra’s Rundgesang!
285
fridrix nicSe (1844-1900)
axal zRvebisken
286
Friedrich Nietzsche (1844-1900)
287
fridrix nicSe (1844-1900)
Sils-maria
288
Friedrich Nietzsche (1844-1900)
Sils-Maria
289
Stefan george (1868-1933)
***
modi momakvdav parkSi da ixile:
momRimar Soreul napirTa ciali •
qaTqaTa RrubelTa Talxi silurje
Wrel bilikebis tborebis briali.
290
Stefan George (1868-1933)
***
Komm in den totgesagten park und schau:
Der Schimmer ferner lächelnder gestade ·
Der reinen wolken unverhofftes blau
Erhellt die weiher und die bunten pfade.
291
gotfrid beni (1886-1956)
kaci:
ai, ixile es wyeba CamoSlil saSoTa
da ai, es wyebac CamoSlil ZuZuTa.
sareclebi yars. mowyalebis dani enacvlebian saaTSi erTxel.
292
Gottfried Benn (1886-1956)
Der Mann:
Hier diese Reihe sind zerfallene Schöße
und diese Reihe ist zerfallene Brust.
Bett stinkt bei Bett. Die Schwestern wechseln stündlich.
293
aq geqneba jansaRi Zili. _ mxolod kviraobiT
odnav SeaRviZeben mnaxvelTaTvis.
294
sagt man: hier schläft man sich gesund. _ Nur sonntags
für den Besuch läßt man sie etwas wacher.
295
georg Traqli (1887-1914)
yrma eliss
296
Georg Trakl (1887-1914)
297
georg Traqli (1887-1914)
***
bnelia gazafxulis wvimis simRera RamiT,
RrublebqveS qrolva msxlis xeTa vardisfer kvirtebis
Secbunda guli, simRera, sigiJe Ramis.
Camqral TvalTagan dgebian cecxlovani angelozebi.
(1912)
[12 dek., 2017]
298
Georg Trakl (1887-1914)
***
Dunkel ist das Lied des Frühlingsregens in der Nacht,
Unter den Wolken die Schauer rosiger Birnenblüten
Gaukelei des Herzens, Gesang und Wahnsinn der Nacht.
Feurige Engel, die aus verstorbenen Augen treten.
299
georg Traqli (1887-1914)
grodeki
300
Georg Trakl (1887-1914)
Grodek
301
georg Traqli (1887-1914)
novaliss
(1-li versia)
302
Georg Trakl (1887-1914)
An Novalis
(1. Fassung)
303
paul celani (1920-1970)
***
jer
isev dganan taZarni.
erT varskvlavs
isev SerCenia sxivi.
araferi,
araferia dakarguli.
(1959)
[23. noemb., 2015]
304
Paul Celan (1920-1970)
***
Also
stehen noch Tempel.
Ein Stern
hat wohl noch Licht.
Nichts,
nichts ist verloren.
305
grigol robaqiZe (1880-1962)*
elvanakravi
Die Blitzberührte
307
grigol robaqiZe (1880-1962)
mowyvetili
gayursuli
mZime
yviTeli komSi
agrZelebs mwifobas
da mzes atarebs
Tavis TavSi
rogorc zmanebas.
(Jeneva, 1961)
[oqt., 2013]
Schlummern
der schweren
gelben Quitte
unlängst gepflückt
die weiter reifend
die Sonne
in sich
als Traum trägt.
(Genf, 1961)
308
eduard munqi, `nicSe~ (1906)
309
`saxelmwifo? ra aris is? saxelmwifoa yvelaze civi
urCxuli urCxulTa Soris. gulgrilad tyuis igi da es
sicrue yoveli piridan moedineba: >>me, saxelmwifo, es
me var xalxi<< (`Ich, der Staat, bin das Volk~). rasac is ub-
nobs, tyuilia, xolo rasac flobs _ moparuli aqvs. tyuis
misi yoveli ena sikeTisa da borotebis Sesaxeb. yvelaferi
yalbia masSi da mas zeda. bnelmetyvelebs is sikeTisa da
borotebis Sesaxeb. daxeT, rogor izidavs is mravals, ro-
gor STanTqvs maT, icoxnis da amoanTxevs. [...] gamaZRarTaT-
visaa saxelmwifo mogonili. daxeT am gamaZRarT (`Überflüs-
sigen~), mudam avad arian, TavianT naRvels aRmonerwyven da
gazeTebad uxmoben amas. isini erTmaneTs nTqaven da ver
ineleben. [...] yvelas taxtze uWiravs Tvali. es aris maTi
sigiJe. ase goniaT, TiTqos bedniereba taxtze sufevdes.
taxtze ki xSirad Slami da talaxi devs an Tavad taxti
dgas Slamsa da talaxze. [...] daxeT am gamaZRarT! simdi-
dres moixveWen da Ratakad qceulan amiT. Zalaufleba swa-
diaT maT da, upirveles, Zalauflebis msxvreveli rvalis
floba, Tanac bevri fulic swadiaT am uqonelT. daxeT, sx-
arti maimunebiviT micocaven zemoT, sul zemoT! erTmaneTs
aswreben cocvisas da miT erTurTs Tavs ukraven Slamsa
da ufskrulSi. SeSlilni arian da xurveba Sepyrobilni es
mcocavi maimunebi. siavis suniT yars yoveli maTgani, es
kerpTmsaxurni. siavis suni mcems maTi kerpisgan, am civi
mxecisgan. [...]
`da Rrialebs mxeci: >>am qveynad sxva araferi sufevs
diadi ram, Tu ara me: RvTis ganmrige xeli var me!<<. gmirni
da Rirseulni surs mas Tvis Soris iaxlos msaxurad, am
axal kerps! am axal mxecs! yvelafers mogiZRvniT igi, Tuki
mas eTayvanebiT, am axal kerps. amadac Seisyidis is Tqven-
gan Tqvens siqveleTa brwyinvalebas, Tqvens siamayes, Tqvens
amay mzeras. [...] jojoxeTuri xelovnebis qmnilebaa igi, es
sikvdilis cxeni. diax, ese ars: mravalTa sasikvdilod Seiqm-
na igi, sikvdils sTess igi, rasac is sicocxled asaRebs.
saxelmwifo varqvi mas, sadac yvela Sxamis msmelia, saTnoni
da RrZoni, saxelmwifo, sadac yvela Tavs kargavs, saTnoni
310
da RrZoni, saxelmwifo, sadac yovelTa nel TviTmkvlelo-
bas >>sicocxle<< hqvia. [...]
„Zmebo, gana gsurT amoixrCoT maTi dingidan gamomaval
janRSi da warxdeT maTi xurvebisagan? umjobes ars amsx-
vrioT sarklmelni da miiqceT Tavisuflebad. gza utieT am
simyrales, ukudeqiT adamianTa msxverplis am oxSivarisa-
gan! jer isev Tavisufalia miwa diad sulTaTvis, jer isev
dausaxlebelia mravali samkvidro martosulTa da wyvil
sulTaTvis (`Zweisamen~), visTvisac mohbers mSvidi zRvebis
surneli. jer isev ganmartoebiT dgas Tavisufali sicocx-
le diad sulTaTvis. WeSmaritad, vinc mciredsa flobs,
ufro mcireds moipovebs: kurTxeul ars upovareba, netar
arian upovarni. [...]
„da iq, sadac saxelmwifo mTavrdeba, iq iwyeba adamiani,
romelic ara ars gamaZRari. xedavT Zmebo, iq sadac saxelm-
wifo mTavrdeba, iq gadaiSleba cisartyela da gaideba xidi
_ igia xidi zekacisa.
ase ityoda zaratustra~.
(`ase ityoda zaratustra~, `Also sprach Zarathustra~
[1883-1885], nawili I, Tavi _ `axal kerpTa Sesaxeb~, `Von den
neuen Götzen~).
311
RrialebT >>Tavisufleba<<, magram me mudam moviSorebdi
rwmenas am `didi movlenebis~ (`große Ereignisse~) mimarT, ro-
gorc ki didi Rriali, gniasi da kvamli avardeboda xolme
maTgan. axla ki merwmune megobaro, Sen, Tavad qvesknelis
Rmuilo! didi movlenebi _ ese ars ara Cveni xmamaRali Rri-
alebis Jami, aramed Cveni dumilis wynari saaTebi. ara axal
xmauris mqmnelTa gareSemo trialebs samyaro, aramed axal
Rirebulebebis mqmnelTa garSemo; da uxmaurod trialebs
igi. [...] da am sityvas vetyodi svetTa damamxobelT: didi
sibriyvea marilis zRvaSi Cayra da svetTa SlamSi Cafl-
va. am rCevas ki mivcemdi mefeebsa da eklesiebs da yvelas,
vinc ki asakiT daosebula da siqveliT sustia _ dae, mieciT
Tqvens Tavs damxobis neba, raTa kvalv aRivsoT sicocxliT
da Tqvens TavSi moipovoT axali siqvele! ase vetyodi ce-
cxlovan ZaRls da am dros moRuSulma sityva Semawyvetina
da mkiTxa: >>eklesia? da ra aris es?<< _
>>eklesia?<< vupasuxe me, >>es aris saxelmwifos nair-
saxe, da kerZod, yvelaze flidi da matyuara. Tumc, da-
dumdi, orpiro ZaRlo! Sen Tavad kargad uwyi sakuTari
nairsaxe! Sens msgavsad saxelmwifo orpiri da flidia, Sens
msgavsad metyvelebs da qadagebs igi kvamliTa da RrialiT
_ rom ganavrcos rwmena. Sens msgavsad isic mucliTmetyve-
lebs, rameTu saxelmwifos swadia umZlavresi cxoveli iyos
dedamiwaze, da misi swamT kidec.<<
da ra esma es Cemgan, metis mosmenas veRar gauZlo cecx-
lovanma ZaRlma, darcxvenilma kudi amoiZua, daiwkmutuna
da isev SeZvra Tavis qvabulSi~.
(`ase ityoda zaratustra~, `Also sprach Zarathustra~
[1883-1885], nawili II, Tavi _ `did movlenaTa Sesaxeb~, `Von
großen Ereignissen~).
312
da Tqveni sityvebiT keTilisa da borotis Sesaxeb Tqven
ZaladobT, Tqven fasmdebelno (`ihr Wertschätzenden~): da
es aris Tqveni dafaruli siyvaruli da Tqveni suli brwy-
inavs, TrTis da aRtyinebulia am dros~ („ase ityoda zara-
tustra~, nawili meore, Tavi _ „TviT-ZlevisaTvis~, `Von der
Selbst-Überwindung~).
313
ecirebuli sagnebze (anu, garesamyaros sagnebisa da mov-
lenebis mowyobasa da Semecnebaze _ k. b.). dRes mudmivad
vawydebiT adamianis hiperbolizebul miamitobas: sakuTari
Tavi daafuZno saganTa (`Dinge~) Semfaseblad da sazrisis
mimniWeblad. (`kosmologiur RirebulebaTa rRveva~, `Zer-
fall der kosmologischen Werte~, 1886).
314
adamianebs Soris daamyara `Tavxedma Jamma~ (`freche Mode~).
[...] ai, ase gadaeCveva adamiani siarulsa (`das Gehen~) da
saubars (`Sprechen~) da cekviT Seuyveba gzas zeciuri sfer-
oebisaken. adamiani ki aRaraa xelovani, aramed Tavadaa xe-
lovnebis qmnileba: mTeli bunebis Semoqmedi Zala Trobis
eqstazSi cxaddeba adamianis arsSi, rac ganazraxebs mas
pirvelerTTan (`Ur-Eine~) umaRlesi netarebisaTvis. [...]
`rodesac ase umowyalod dakodili adamianis sulSi (aq
nicSe gulisxmobs modernuli epoqis mier disocirebel,
dezorientirebul, gaucxoebul adamians _ k. b.) Cveni ger-
maneli maisteris (vagneris _ k. b.) musika gaiJRerebs, WeS-
maritad, ra gaiJRerebs maSin mis sulSi? swored rom WeS-
mariti gancda (`die richtige Empfindung~), romelic arRvevs
yovelgvar konvencias, arRvevs adamianebs Soris xelovnu-
rad warmoqmnil gaucxoebasa da gaugebrobas: es musika da-
brunebaa bunebasTan, romelic amavdroulad Tavad bunebas
ganwmends, gardasaxavs da ganaaxlebs. swored siyvaruliT
Semosili adamianis sulSi iSvis saWiroeba am ukuqcevisaken,
swored mis (vagneris _ k. b.) xelovnebaSi JRers trfobad
qceuli buneba (`targediis warmoSoba musikis sulidan~,
`Die Geburt der Tragödie aus dem Geiste der Musik~, 1872).
315
`Sen Sens Tavze unda ibatono, Sen Sensave siqveleebze
unda gabatonde. uwin isini iyvnen Seni mbrZaneblebi; magram
isini axla unda iqcnen xelsawyoebad (`Werkzeuge~) sxva xel-
sawyoebTan erTd. Sen unda (`du sollst~) gabatonde Sens `ho~-
sa da `ara~-ze da Seni maRali miznebis Sesatyvisad iswavlo
Seni Zalis (`Gewalt~) Seborkva da Semdgom kvlav amoqmedeba.
Sen perspeqtiulobis (`das Perspektivische~) gaTvaliswineba
unda iswavlo Rirebulebebis miniWebis dros~ (`adamianuri,
Zalzed adamianuri. winaTqma~, `Menschliches, allzu menschli-
ches. Vorrede~ 1878-80 ).
316
sarCevi
yofna da arara:
eduard hoperis modernistuli metaforebi ............. 195
317
danarTi
T a r g m a n e b i ............................................................ 273
318
Konstantine Bregadze
konstantine bregaZe
Tbilisi 2018
Tbilisi 2018
319
daibeWda:
gamomcemloba `meridiani~,
Tbilisi, al. yazbegis gamz., #47.
239-15-22
E-mail: meridiani777@gmail.com