You are on page 1of 320

SoTa rusTavelis qarTuli literaturis instituti

2018
Konstantine Bregadze

Modernity and Modernism

Tbilisi 2018
konstantine bregaZe

moderni da modernizmi

Tbilisi 2018
uak (UDC) 821.353.1.09+821.353.1.02
b _ 911

wignSi Tavmoyrilia bolo wlebSi (2014-2017) gamoqveynebuli


is samecniero statiebi, romlebic eZRvneba sakuTriv litera-
turul modernizms da mis mimarTebas modernis epoqisadmi. wig-
nisaTvis statiebi specialurad gadamuSavda da Sesworda. wigni
gankuTvnilia studentebis, doqtorantebis, specialistebisa da
aRniSnuli sakiTxebiT dainteresebuli mkiTxvelisaTvis.

redaqtori: prof. irma ratiani (Tsu)

recenzentebi: prof. bela wifuria (iliauni)


asoc. prof. gaga lomiZe (Tsu)

wignis ydaze gamoyenebulia irakli gamrekelis eskizi


grigol robaqiZis drama-misteriisaTvis `malStrem~ (1923).

© konstantine bregaZe
literaturis institutis gamomcemloba

ISBN 978-9941-25-438-3
istoriuli moderni da
literaturuli modernizmi1

Sesavali

esTetikuri modernizmi2, maT Soris, literaturuli


modernizmi imTaviTve daupirispirda istoriul moderns,
romelic dasavluri kulturologiisa da istoriografi-
is mixedviT, daaxloebiT moicavs periods me-17 saukunis
bolodan (aq mxedvelobaSi miRebulia inglisis e. w. `diadi
revolucia~ _ 1688/89) vidre meoce saukunis Suaxanebamde
(Metzler… 2007: 508-509): kerZod ki, daupirispirda istori-
uli modernis im ukanasknel fazas, romelic moicvs daax-
loebiT 1850/60-1950/60 wlebs da romelsac dasavlur is-
toriografiaSi, kulturologiasa da kulturis istoriaSi
gviani moderni qvia (germ. Spätmoderne) (Zima 2001: 26-35).
swored am e. w. gviani modernis farglebSi kulminirda is

1 Tavdapirvelad gamoqveynda JurnalSi literaturuli Ziebani XXXVII,


literaturis institutis gam-oba, Tbilisi, 2016. (gv. 156-184).
2 Sdr.: `cneba „modernizmi“ aRniSnavs xelovnebaSi, mwerlobaSi, kri-
tikasa da filosofiaSi garkveul periodsa da axal tendenciebs,
romelTac mniSvnelovani gavlena moaxdines XX saukuneSi adamianebis
azrovnebasa da sazogadoebriv cxovrebaze. miCneulia, rom es tenden-
ciebi ukavSirdeba parizSi bodleris „borotebis yvavilebis“ gamo-
qveynebas 1857 wels, romelsac didi skandali mohyva seqsis, depresiis
da Trobis Sesaxeb Temebis gamo. rac Seexeba modernizmis dasasruls,
oqsfordis britanuli literaturis enciklopediis Tanaxmad, mod-
ernizmi 1939 wlisTvis sruldeba. am SemTxvevaSi Cndeba kiTxvis niSne-
bi: bevri modernisti avtori 1950-60-ian wlebSic aqtiurad moRvaweobs
(elioti, folkneri, paundi, beketi da a.S.) (davamatebdi: T. mani, h. hese,
g. beni da sxv. _ k. b.), Tumca isini TavianTi SemoqmedebisaTvis mniS-
vnelovan nawarmoebebs ukve aRar qmnian. albaT, ufro mizanSewonili
iqneba, Tuki CavTvliT, rom modernizmi sruldeba meore msoflio
omis Semdeg, rodesac modernizmisaTvis damaxasiaTebeli ideolo-
gia (anu, samyarosa da cnobierebis resakralizacia, aseve, xelovnebis
elitarulobisa da modernistulobis postulati _ k. b.) kiTxvis niS-
nis qveS dgeba xsenebuli omis Sedegebis _ holokostis Tu atomuri
katastrofis gamo“ (lomiZe 2016: 8-9).
5
procesebi da fenomenebi, rac cnobilia racionalizaciis,
ideologizaciis, industrializaciis, urbanizaciis, spe-
cializaciis, teqnokratizmis, scientizmis saxeliT, ramac,
Tavis mxriv, gamoiwvia totaluri desakralizacia, dehu-
manizacia da gaucxoeba. es procesebi, rogorc cnobilia,
nicSem Seajama metaforuli formuliT `RmerTi mokvda~,
xolo galaktionma Tavisi cnobili poeturi fraziT _ `es
saukune mefistofeli~. 3
amgvarad, swored am istoriul da sociokulturul
konteqstSi aRmocenebuli modernistuli literatura, _
moyolebuli bodleridan, kafka-heseTi gagrZelebuli da
herman broxiTa da alber kamiuTi damTavrebuli, _ imTa-
viTve daupirispirda Tavissave modernis epoqas (Vietta 1998:
531-549). Sesabamisad, modernistuli literatura evropasa
da saqarTveloSi imTaviTve reagirebs modernis epoqaSi
`RmerTis sikvdiliT~, anu fundamenturi msoflmxedvelo-

3 TiTqmis erTdroulad arsebuli da urTierTisadmi dapirispirebuli


ori procesis aRsaniSnad principulad viyenebT or, TiTqosda ms-
gavs, magram arsobrivad gansxvavebul termins, raTa erTmaneTisgan
mkveTrad gaimijnos, erTi mxriv, daaxl. 1850/60-1950/60 wlebSi mo-
cemuli istoriuli epoqa, da, meore mxriv, am periodSi aRmocenebu-
li literaturuli epoqa: pirvels, anu istoriul epoqas aRvniSnavT
cnebiT `moderni~, romelsac, rogorc SevniSneT, axasiaTebs Semdegi
masStaburi ganaxlebis procesi _ industrializacia, urbanizacia, te-
qnokratizacia, specializacia da a. S.; xolo meores, esTetikur epoqas
aRvniSnavT terminiT `modernizmi~. amgvarad, moderni aris istori-
uli epoqa, xolo modernizmi aris am periodis farglebSi arsebuli
saxelovnebo epoqa, esTetikuri mimdinareobani da stili (maT Soris,
literaturaSi). Sesabamisad, viyenebT or zedsarTaul formas _ mod-
ernidan nawarmoeb modernuls da modernizmidan nawarmoeb modern-
istuls: modernuli, rogorc istoriuli epoqis farglebSi arse-
buli raime fenomenis maxasiaTebeli, xolo modernistuli, rogorc
konkretul (modernis) epoqaSi arsebuli esTetikuri mimdinareobis
farglebSi mocemuli fenomenis maxasiaTebeli. b. wifuria cneba `mod-
ernis~ analogiiT xmarobs cnebas `modernuloba~ _ `modernulobis
cneba gulisxmobs kacobriobis sazogadoebrivi da saxelmwifoebrivi
ganviTarebis etaps, garkveul istoriul epoqas, romelic dRevande-
lobasac moicavs~ (wifuria 2016: 47). Cven vamjobinebT formas `mod-
erni~, vinaidan es forma ukeT aRniSnavs konkretul istoriul epo-
qas, rogorc istoriuli epoqas, da am epoqis farglebSi mimdinare
ganaxlebis procesebs.
6
brivi logocentristuli sayrdenisa da orientiris gauqme-
biT (mag., qristianuli logosi, kantianuri transcenden-
taluri ideebi, fixteseuli absoluturi me, hegeliseuli
absoluturi goni da a. S.) gamowveul sammag krizisze _
racionaluri Semecnebis, racionaluri subieqturobisa da
`racionaluri~ enis krizisze, rasac mohyva modernistul
literaturaSi am sami mocemulobis kritika da ukugdeba
(Vietta 1998: 540). Tavis sammag kritikaSi literaturuli mod-
ernizmis avtorebi daeyrdnen racionalizmis, scientizmis,
monoliTur-racionaluri subieqturobisa da konvenciona-
luri enis nicSeseul kritikas (Vietta 1998: 541-542).
modernistuli literaturis ganviTarebas, pirvel
rigSi, damatebiTi biZgi misca XIX-XX saukuneebis mijnaze
samyaros axali modelis Seqmnam, rac ukavSirdeba tradici-
uli niutonisturi fizikisa da meqanikis principebis ukug-
debasa da gauqmebas kvanturi Teoriis (m. planki), albaTo-
bis Teoriis (v. haizenbergi), fardobiTobis Teoriisa (a.
ainStaini) da atomisturi Teoriis (n. bori) mier (dawvr. ix.
qvemoT statiis meore Tavi); aseve, biZgi misca tradiciuli
Teocentristuli (oficialuri qristianoba), anTropocen-
tristuli da logocentristuli poziciebisa (kantisa da
hegelis gonis metafizika) da istoriis teleologiurobi-
sa da `esqatologiurobis~ (hegelis istoriis filosofia)
ukugdebam Sopenhauerisa da nicSes antilogocentristuli
da antimetafizikuri filosofiis mier (dawvr. ix. qvemoT
statiis mesame Tavi) (Leiss/Stadler 1997: 23).4

4 Sdr.: `da gnebavT uwyodeT, Tu ra aris >>samyaro<< CemTvis? gnebavT


giCvenoT is Cems sarkeSi areklili? es samyaro sxva araferia, Tu ar
usaSinles da uzarmazar ZalTa wiaRi, romelsac arc dasawyisi aqvs
da arc dasasruli, romelic arc mcirdeba da arc izrdeba, romelic
arc amoiwureba da arc aRivseba, aramed gardaisaxeba da mudmivad
ucvalebadi erTi sidide rCeba misgan. igia viTarca meurneoba gas-
avalisa da Semosavlis gareSe, zrdisa da Semcirebis gareSe. igi sxva
>>arafrisganaa<< SemosazRvruli, igi mxolod Tavad uwesebs Tavis
Tavs sazRvrebs. masSi araferia amowurvadi da ganqarvebadi, masSi
araferi farTovdeba usasrulod. aramed samyaro aris gansazRvruli
Zala, romelic gansazRvrul sivrceSia moqceuli. am sivrceSi araferi
rCeba `carieli~, is am ZaliT amoivseba, igia am ZalTa TamaSis wiaRi, am
7
am viTarebaSi mwerloba da xelovneba dadga meTodolo-
giuri problemis winaSe, Tu ramdenadaa SesaZlebeli gar-
esamyaros aRwera/asaxva maSin, rodesac pozitivisturad
gagebuli empiriuli realoba ar aRmoCnda dasrulebuli
da TviTkmari sinamdvile, vinaidan gairkva, rom scien-
tistebis, pozitivistebisa da racionalistebis mier am
TiTqosda bolomde gazomili, daangariSebuli, gamoTvli-
li da Seswavlili empiriuli sinamdvilis miRma arsebula
ganuWvreteli sinamdvilec, gairkva, rom adamiani dakvirve-
biT, eqsperimentiT, grZnobadi aRqmebiTa da analitikuri
gansjiT yofierebas mxolod nawilobriv Seimecnebs, mx-
olod mis erT ganzomilebas Seimecnebs, anu yofierebis mx-
olod am e. w. xilul-empiriul realobas Seimecnebs.
ai, aq ki sabolood Seirya tradiciuli fizikisa da
pozitivizmis poziciebi, romlis mixedviTac, TiTqos mxo-
lod materia yofiliyos yofierebis mdgradi elementi,
TiTqos adamianis anTropologiuri arsi mxolod sami fun-
damenturi determinantis (genetika, e. i. biologiur-vita-
luri warmomavloba, dro, garemo) gansazRvrulobas eqvem-
debarebodes, da TiTqos bunebis fenomenebis axsna mxolod
kauzalobis (mizez-Sedegobriobis) principis safuZvelze

ZalTa talRebis TamaSi, erTdroulad erTi da mravali. es Zalni uceb


erT adgilas moiyrian Tavs da Seiyrebian, amavdroulad ki sxvagan mc-
irdebian... samyaro Tavis TavSi moboboqre stiqiur ZalTa zRvaa, marad
Tavis Tavis gardamsaxveli, marad Tavis TavSi Cabrunebuli, Tavis
TavSi ukumiqceuli, kvlavdabrunebis usasrulo weliwadebSi ganr-
Txmuli.…[...] is mudmiv qmnadobaSia, is ver ZReba Tavis TaviT, igi ar
cnobs moyirWebasa da gadaRlas. esaa Cemi d i o n i s u r i samyaro (`me-
ine d i o n y s i s c h e Welt~) _ samyaro marad da usasrulod Tavis Tavis
qmnisa, marad da usasrulod Tavis Tavis ngrevisa, igia Cemi miRmiereba
sikeTisa da borotebisagan, samyaro yovelgvari miznis gareSe. gne-
bavT garqvaT misi saxeli, romelic ars yvela mis gamocanaTa gas-
aRebi? es s a m y a r o Z a l a u f l e b i s n e b a a d a s x v a a r a f e r i
(`W i l l e z u r M a c h t). da Tavad Tqvenc Zalauflebis neba xarT da sxva
araferi~ (fr. 38[12], 1885) (aq da yvelgan germanel avtorTa Targmane-
bi Cemia _ k. b.) (Nietzsche 1996: 157-158). nicSes ontologiur xedvas ki
gamovsaxavT aseTi formuliT: O = E an W=K. anu: yofiereba, samyaro
(Zv. berZ, `Ont~, germ. `Welt~), rogorc energiebis, Zalis (germ. `Kraft”)
usasruloba, uSretoba da maradiuli vlena.
8
SeiZlebodes (Leiss/Stadler 1997: 23).
amgvarad, modernis epoqaSi modernuli bunebisme-
tyvelebis farglebSi gaCnda pozicia, rom samyaro, yofiere-
ba ar aris mxolod `pozitiuri~, anu xiluli, grZnobadaR-
qmadi odenoba, romlis uSualo da TviTkmari mecnieruli
asaxvaa SesaZlebeli kauzalobis principis safuZvelze. Se-
sabamisad, modernulma mecnierebam ivarauda, rom samyaro
gaumWvirvali da ganuWvretelia da ar eqvemdebareba `er-
Ti-erTSi~ asaxva-aRweras, anu samyaro imaze metia, vidre
Cveni grZnobadi aRqmebiT uSualod `Semecnebuli~ uSualo
fizikur-materialuri mocemuloba (Leiss/Stadler 1997: 23).
es pozicia mocemuli momentisaTvis, anu XIX-XX sau-
kuneebis mijnaze aqtualuri xdeba literaturaSic da
sakiTxi dgeba ase: mimezisis principiT, anu sinamdvilis,
garesamyaros uSualo asaxvisa da aRweris (`baZvis~) prin-
cipiT Txzva, rasac mimarTavda realizmi da naturalizmi,
ukve veRar asaxavs realobas Tavis mTlianobaSi, vinaidan
igi myari, Tanmimdevruli da mizez-Sedegobrivi fenomeni ki
aRaraa, aramed ukiduresad mouxelTebeli, gaumWvirvali,
ganuWvreteli da TvalSeudgami fenomenia. amitom, axali
Taobis modernisti mwerlebi ukuagdeben da uaryofen mi-
meziss _ realobis uSualo, Tanmimdevruli asaxvis meTods.
Sesabamisad, modernistuli mwerlobis Teoretikosebi da
warmomadgenlebi midian daskvnamde, rom realisturi mwer-
loba sinamdviles ki ar asaxavs, ki ar `baZavs~ mas, aramed
qmnis sinamdvilis asaxvis iluzias (Leiss/Stadler 1997: 23).
am yvelafris gaTvaliswinebiT, saboloo jamSi, moder-
nis epoqaSi miviReT samgvari, sammagi krizisi: 1. sinamd-
vilis racionaluri Semecnebis krizisi, 2. racionaluri
subieqtrurobis krizisi (`me~-s disociacia), 3. logikur-
gramatikuli racionaluri enis krizisi, rasac jer kidev
nicSem gausva xazi Tanamedrove modernis epoqis kriticis-
tul SefasebebSi (Vietta 1998: 540; bregaZe 2016a: 40-49). Sesa-
bamisad, racionaluri Semecnebis krizisi gulisxmobs, rom
modernis epoqis adamiani samyaros mimarT gaucxoebulia
da mis farglebSi sruliad daucvelad da umweod grZnobs

9
Tavs, gamomdinare iqidan, rom am samyaros Semecneba mas
ukve aRar ZaluZs da is misTvis sabolod amoucnobi rCeba.
es ki, Tavis mxriv, adamianSi iwvevs egzistencialur SiSsa
da amaoebis gancdas. racionaluri subieqturobis krizisi
ki gulisxmobs, rom modernis epoqis adamiani amavdrouald
sakuTari Tavis mimarTacaa gaucxoebuli da sakuTari gon-
ebis, racios safuZvelze veRar `gankargavs~ sakuTar Tavs,
sakuTar egzistencias. enis krizisi ki gulisxmobs, rom
uSualod aRqmuli garesamyaros fenomenebisa Tu gaumW-
virvali arakauzaluri fenomenebis srulyofili asaxva
da gadmocema enis, enobrivi niSnebis saSualebiT da enis
saSualebiTve samyaros Sesaxeb urTierTSi informaciis
srulyofili gadacema imTaviTve gamoiricxeba (Leiss/Stadler
1997: 24). Sesabamisad, ena ukve aRar aris samyaros movle-
nebis TviTkmari gamoxatvis, aRniSvnisa da asaxva-aRweris
instrumenti.
amgvarad, XIX-XX saukuneebis mijnaze Seqmnilma sa-
myaros axalma modelma da aRqmam, romelic daafuZnes far-
dobiTobis, albaTobis, atomisturma da kvanturma Teo-
riebma, rodesac gairkva, rom yofiereba Tavis namdvil
arsSi `gaumWvirvali~ da `ganuWvreteli~ mocemulobaa da
ase martivad, mxolod „empiriulad~ (`vulgaruli~ `fizika-
lizmi~ da `meqanicizmi~) araa mowyobili, aseve, amave peri-
odSi teqnologiebis mzardma da moulodnelma ganviTare-
bam (telefoni, telegrafi, avtomobilebi, sarkinigzo da
saporto mimosvlis kidev ufro garTuleba da ganviTareba
da a. S.) da amis safuZvelze cxovrebis tempis ukiduresma
daCqarebam gamoiwvia modernis epoqis adamianis egzisten-
cialuri SiSiT Sepyrobiloba, gaucxoeba da mis aRqmaSi sa-
myaros daekarga ontologiuri simyare da sayrdeni (Leiss/
Stadler 1997: 30). Tanamedrove `modernist~ adamians sazri-
sis Semcveli, mowesrigebuli, Tvalmisawvdomi, sakuTari
Tvalsawierisa da gonebis farglebSi moqceuli erTiani
da mTliani, ganuyofeli empiriuli sinamdvilis nacvlad,
romlis wiaRSic TiTqosda da garantirebuli iyo stabi-
luri da aumRvreveli egzistencia, axal droSi, moder-

10
nis epoqaSi arseboba ukve uwevs yoveldRiurad cvalebad,
aCqarebul realobaSi, mas ukve TiTqmis yoveldRe uwevs
sxvadasxva eTikuri, egzistencialuri da ontologiuri
Tvalsazrisis SemuSaveba samyaroze, man yoveldRe xelaxla
unda Seimecnos da gansazRvros garesamyaro da amis safuZ-
velze es samyaro ramenairad daiqvemdebaros da TavisT-
vis moixmaros, vinaidan modernis epoqis aCqarebuli tempi,
daCqarebuli teqnologiuri da mecnieruli ganviTareba
yoveldRe cvlis samyaros tradiciul niutonistur `mec-
nierul~ suraTs. magram mocemul modernul viTarebaSi sa-
myaros gansazRvris cda amaoa, ukve SeuZlebeli xdeba misi
determineba, vinaidan axalma modernulma mecnierulma aR-
moCenebma da teqnologiurma Zvrebma Tanamedrove adami-
ans samyaros axali, misTvis aqamde jer ar cnobili mxare
daanaxa, romlis bolomde Semecnebac misTvis ukve imTa-
viTve SeuZlebeli gaxda: es `axali~ samyaro modernis epoq-
is adamians Tavisi egzistenciidan da Semecnebidan usxlte-
ba, vinaidan es `axali~ samyaro misi analitikuri gonebis
Semecnebisa da cdiseuli dakvirvebis sazRvrebs scdeba.
swored am specifikaze, anu, erTi mxriv, Tanamedrove
Semmecnebeli subieqtis SezRudul raciosa da, meore
mxriv, samyaros bolomde Seucnob arss Soris disbalansze
miuTiTa fr. nicSem:

`samyaro, romelic Cven raRacaSi gvargia, romelTanac Cven


dakavSirebulni varT, yalbia (`falsch~), vinaidan masSi arafe-
ria raime xelSesaxebi, raime xelmosaWidi, aramed masze
gagvaCnia Cveni susti dakvirvebebis safuZvelze Sedgeni-
li konturebisa da SeTxzuli warmosaxvebis jami; samyaro
mdinarebaSia, qmnadobaSia, igi TiTqosda xelaxali siyal-
bis qmnaSia CarTuli, romelic arasodes gadaiqceva WeS-
maritebad: radgan ar arsebobs <<WeSmariteba>>~ (`Die Welt,
die uns etwas angeht, ist falsch, d. h. ist kein Tatbestand, sondern eine
Ausdichtung und Rundung über einer mageren Summe von Beobach-
tungen; sie ist im Flusse, als etwas Werdendes, als eine sich immer neu
verschiebende Falschheit, die sich niemals der Wahrheit nähert: denn _
es gibt keine «Wahrheit») (Nietzsche www…:).

11
1. modernis epoqis paradigmatuli
maxasiaTeblebi

rogorc iTqva, dasavleTSi politikuri, ekonomikuri,


socialuri da sociokulturuli ganaxlebisa da mso-
flmxedvelobriv RirebulebaTa Zireuli gardaqmnebis
epoqa, anu sakuTriv modernis epoqa, daaxl. me-19 sauku-
nis 60-70-iani wlebidan iwyeba, rodesac mTels evropaSi,
da Semdgom ukve Cr. amerikaSic, farTo masStabebs iRebs
industrializacia, urbanizacia, sekularizacia, racio-
nalizacia, scientizacia (bunebismetyvelebaTa mkveTri
ganviTareba da maTi ideologiuri dominireba), teqnokra-
tizacia, kapitalizacia (didi kapitalis akumilireba da
sabanko sistemebis ganviTareba), dazgur-manqanur da sa-
transporto saSualebaTa ganviTareba (rkinigza, avtomo-
bilebi, portebi, dokebi, giganturi fabrika-qarxnebi da
a. S.), teqnologiebis ganviTareba (telefoni, telegrafi,
sakontinentTaSoriso satelefono kabeli, eleqtroga-
naTeba, sabeWdi manqana da a. S.), saxelovnebo-kulturuli
cxovrebis komercializacia, masobriv sazogadoebaTa war-
moqmna (wvrilbiurgeruli saSualo klasi, proletariati)
(Vietta 1992: 28-30; Gay 2009: 39-42; Metzler 2007: 508).5

5 s. vieta marTebulad ukuagdebs `modernis~ cnebis im definicias da


modernis epoqis im daxasiaTebasa da periodizacias, rasac gvTavazoben
amerikeli politologebi da sociologebi t. parsonsi (T. Parsons) da s.
m. lipseti (S. M. Liepset), romlebic `modernis~ cnebas ganmartaven, ro-
gorc socialuri modernizaciis process da modernis epoqis dadgomas
mxolod masStabur industrializacias, didi kapitalis akumulirebas,
mkveTr socialur diferenciacias, sakomunikacio da satransporto
sistemebis ganviTarebas, politikur participacias ukavSireben, rac,
maTi azriT, mxolod meore msoflio omis Semdgom iwyeba (Vietta 2007:
18). aq amerikeli avtorebi, rogorc Cans, mxolod amerikis sinamdvi-
lidan amodian, maSin rodesac es procesebi dasavleTSi, kerZod, evro-
paSi da TviT amerikaSic, ra Tqma unda, bevrad ufro adre daiwyo da
ganviTarda TiTqmis erTi saukuniT adre. garda amisa, modernis epoqa,
pirvel rigSi, mxolod social-ekonomikur procesebs ki ar moicavs,
rogorc marTebulad SeniSnavs s. vieta, aramed, da upirvelesyovlisa,
fundamentur mentalur da aqsiologiur cvlilebebsa da ryevebs uka-
vSirdeba, rac mxedvelobidan gamorCaT parsonssa da lipsets: kerZod,
12
ingliseli uiliam terneris ferweruli tilo `wvima, orTqli da
siCqare _ dasavleTis didi rkinigza~ (`Rain, Steam and Speed _ The Great
Western Railway~) (1844) swored rom modernis epoqis teqnokratuli
arsis, manqanur-teqnikuri civilizaciis ikonuri gadmocemaa.

gamorCaT nicSeseuli `RmerTis sikvdilis~ diagnozi da kondicia, ra-


sac Semdgom ukavSirdeba modernis epoqaSi ganviTarebuli totaluri
desakralizacia da ideologizebuli sekularizacia, rac swored me-
19 saukunis meore naxevarSi ganaviTara ideologizebulma Tu naxevra-
dideologizebulma scientizmma, romelic Semdgom etapze ideologi-
zebul teqnokratizmad Camoyalibdeba, ganaskuTrebiT totalitarul
qveynebSi _ nacistur germaniasa da bolSevikur sabWoTa kavSirSi.
ekonomikisa da socialur sferoSi totaluri da masStaburi modern-
izaciis procesebs s. vieta XIX-XX saukuneebis mijnasTan akavSirebs,
rodesac evropaSi (inglisi, safrangeTi, germania da sxv.) ukve sruli
masStabiT warimarTa urbanizaciis, industrializaciis procesebi, me-
dia, sakomunikacio da satransporto sistemebis mkveTri ganviTareba
(Vietta 2007: 20). aq SevniSnav, rom es procesebi goeTes ganWvretili
da prognozirebuli aqvs Tavis `faustSi~ (1808-1831), kerZod, trage-
diis meore nawilis bolo, mexuTe moqmedebaSi (bregaZe 2016b: 218-232)..
rac Seexeba modernis epoqaSi aRmocenebul mentalobis cvalebado-
basa da cnobierebis desakralizacias, ramac gamoiwvia aRniSnuli so-
ciokulturuli procesebi, igi swored kantis metafizikidan iRebs
saTaves, rodesac man mxolod empiriuli dro da sivrce, e. w. mov-
lenaTa sinamdvilis es bazisuri atributebi, gamoacxada Semecnebis
kategoriebad, romlis farglebSic `muSaobs~ subieqtis Semecneba. Ses-
abamisad, perspeqtivaSi Sesamecnebel obieqtad gamocxadda is `namdvi-
loba~, is realoba, rasac adamianis analitikuri goneba da misi empir-
iul-gamoTvliTi meTodi gadaswvdeba da~gadafaravs~, sxva yvelaferi
ki, anu rac am empiriuli realobisa da subieqtis Semecnebis farglebs
miRma rCeba, is `sagania TavisTavad~ (Vietta 2007: 21).
13
amgvarad, modernis epoqaSi gvaqvs socialuri yofisa da
yofierebis totaluri racionalizacia, rac gamoixateba:
1. yofis sxvadasxva sferos sagnebisa da movlenebis
mudmiv maTematikur gamoTvlebsa da daangariSebebSi,
2. yofis teqnokratizaciasa da ekonomizaciaSi, rac
gulisxmobs teqnologiur-ekonomikur sargebelze, maqsim-
alur warmadobaze orientirebasa da pragmatul-merkanti-
luri cnobierebis dominirebas,
3. mudam racionalurad da pragmatulad moqmed subi-
eqtSi, romlis moqmedebis sferoa didi industriuli gaer-
Tianebani da infrastruqturebi, an sabanko sistemebi da
finansuri operaciebi,
4. e. w. progresisadmi optimizmSi (germ. Progressopti-
mismus), anu mecnierul da teqnikur winsvlisadmi perma-
nentul swrafvasa da am progresisadmi upirobo rwmenaSi,
rac gulisxmobs samyarosa da adamianze mxolod mecnieru-
lad Sedgenili suraTis/TvalTaxedvis upirobo aRiareba-
sa da imis rwmenas, rom mxolod mecnieruli daskvnebi da
Tvalsazrisia WeSmariti da mxolod mecnierebas SeuZlia
samyaros srulyofili Semecneba da samyaros Sesaxeb abso-
luturi codnis mowodeba (Vietta 1992: 28-30).

Sesabamisad, yalibdeba industrializebuli, urbanize-


buli, pragmatulad, pozitivisturad da scientisturad
moazrovne dinamiuri sekularuli masobrivi sazogadoeba,
romlis SigniTac mimdinareobs specializacia da diferen-
ciacia. rogorc cnobilia, am procesebs m. veberma `gan-
jadoeba~ (germ. `Entzauberung~) uwoda (Metzler 2007: 508):
anu, aRniSnulma modernizaciis procesebma da amave peri-
odSi gabatonebulma materialisturma da pozitivistur-
ma msoflmxedvelobam/cnobierebam gamoiwvia yofierebisa
da cnobierebis desakralizacia, rasac nicSem `RmerTis
sikvdili~ uwoda. amas Tan daerTo modernizaciis proce-
sebiT gamowveuli dehumanizacia, anu totaluri gaucxoeba
adamianebs Soris da adamianis fenomenisa da adamianobis
ideis nivelireba: kerZod, XIX saukuneSi aRmocenebulma
pozitivizmma da marqsizmma adamianis arsi gaiazra iseT
`sekularul~ fenomenad, romelic, erTi mxriv, imTaviTve
14
eqvemdebareba dros, adgilsa (socialur garemosa) da ge-
netikas (biologiur-vitalur warmomalobas), meore mxriv,
aris momxmarebluri sazogadoebis (koleqtivis) calke aRe-
buli gamovlineba. es ki gulisxmobs imas, rom modernul
sociumSi moqmedebs bazisisa da zednaSenis dialeqtika:
anu, adamianis arsebobis safuZvels qmnis ara misi sulier-
goniTi, `metafizikuri~ miswrafebani, gamovlenili, mag.,
maRal sulier xelovnebaze moTxovnilebaSi, an religiur
swrafvebSi, aramed modernis epoqis adamianis cxovrebaSi
pirveladi da warmmarTvelia socialur-ekonomikuri da
materialuri uzrunvelyofa. am viTarebaSi sulier kul-
turas ekargeba RirebulebiT arsi da aqvs danamatis, zed-
naSenis funqcia, rac niSnavs maRal kulturaze moTxovnis
minimalizebas, anu Tanamedrove modernis adamians Wirdeba
mxolod komercializebuli masobrivi, `msubuqi~ xelovne-
ba, romelsac eqneba mxolod gasarTobi da TavSesaqcevi
funqcia.
modernis epoqaSi aRmocenebul totalur dehuman-
izacias aseve amZafrebda darvinis saxeobaTa Teoriidan
aRmocenebuli socialdarvinizmi, romelic adamians ganix-
ilavda socialur cxovelad, romlis arsebobis ZiriTadi
azri mdgomareobda momxmarebluri vnebebis dakmayofile-
basa da materialuri dovlaTis maqsimalur gafarToebaSi
(principiT brZola arsebobisaTvis). amiT ki iqmneboda wi-
napirobebi sociumSi adgilis myarad damkvidrebisaTvis,
dominirebisa da, saboloo jamSi, gadarCenisaTvis.
rogorc aRiniSna, garda socialur-ekonomikuri da te-
qnologiuri Zireuli gardaqmnebisa da ganaxlebisa moder-
nis epoqis umTavresi maxasiaTebelia qristianuli Teocen-
tristuli da esqatologiuri da renesansul-ganmanaTle-
bluri anTropocentristuli paradigmebis cvla.
cnobilia, rom ganmanTleblur-idealisturma filoso-
fiam wamoayena subieqtis apriorulobis postulati, rac
gulisxmobda: a) Tavis TavTan mudam identificirebul
da harmoniul adamians, romlisTvisac damaxasiaTebelia
racionaluri da fsiqikuri koherentuloba, b) adamianis
gamocxadebas samyaros centrad, romelic sazriss da Ri-
rebulebas aniWebda samyaroul movlenebs da wesrigi Se-
15
hqonda masSi (Andreotti 2009: 53). amgvarad, swored es mono-
liTuri Semmecnebeli subieqti iyo avtonomiuri sidide,
viszec damokidebuli iyo yofierebis movlenaTa Sefaseba
da mowesrigeba. Sesabamisad, mTeli yofiereba mas da mis
`yovlisSemZle~ gonebas eqvemdebareboda. kantze dayrdno-
biT, Semdgom fixtem am subieqtis absolutizeba ganaxor-
ciela. amgvarad, Seiqmna anTropocentristuli diskursi,
anTropocentristuli msoflxati: adamiani, rogorc yofi-
erebisaTvis sazrisis mimniWebeli sidide (myari `me~), ada-
miani, rogorc yofierebis sazrisiseuli da RirebulebiTi
centri.
am anTropocentrizms da subieqtis absolutizacias
ukve XIX s. meore naxevarSi daupirispirdnen pozitivizmi,
marqsi, darvini, nicSe, froidi, maT yvelam Taviseburad
ganaviTares idealisturi subieqturobis gauqmeba: mag.,
igive pozitivizmi, marqsisa da darvinis Teoriebi xels
uwyoben, rom Camoyalibdes momxmarebluri cnobierebis
matarebeli da konkurentul garemoze orientirebuli
modernis epoqis sekularizebuli adamiani. Sesabamisad,
viRebT Tanamedrove momxmarebel sociums, romlis far-
glbSic ideafiqsadaa qceuli warmatebis indeqsi. amitom,
es sociumi mxolod karierul, ekonomikur da materialur
keTildReobasa da warmatebazea orientirebuli, romelic
mudmivad amyofebs sakuTar Tavs arahumanuri, arajansaRi
ekonomikuri konkurenciis pirobebSi (monopoliebi, kapi-
talis viwro elitebSi akumulireba da a. S.), vinaidan am
konkurentuli sazogadoebis `eTika~ vlindeba mxolod so-
cialur statusSi, finansur da materialur warmadobasa
da mogebaze agebul arahumanur urTierTobebSi, rac gu-
lisxmobs mowinaaRmdege mxaris yovelgvari xerxebiT Camo-
Sorebasa da gabankrotebas (socialdarvinizmi).
adamianis idealistur-metafizikuri xatis destruq-
cia aseve ganaviTara modernis epoqaSi mzardma bunebism-
etyvelebaTa eqspansiam. sabunebismetyvelo mecnierebebma
(mag., biologia) adamiani ukve dakvirvebis obieqtad aq-
cies sxva cxovelur, organul, Tu araorganul warmonaqm-
nebTan erTad (darvinizmi) da amiT mas anTropocentruli
poziciebi daaTmobines: adamiani ukve ganxilul iqna sxva
16
biologiur arsebaTagan erT-erT rigiT cxovelad, cxov-
elTa wridan gamosul fenomenad, romelic evoluciis
Sedegad aRmoCnda yvelaze ganviTarebul biologiur ar-
sebad (Andreotti 2009: 55).
amiT darvinis evoluciisa da saxeobaTa Teoriam Tav-
dayira daayena idealistur-metafizikuri filosofiisa
da qristianobis anTropocentristuli poziciebi da biZgi
misca axali socialuri `eTikis~, socialdarvinizmis gan-
viTarebas, rac daefuZna arsebobisTvis brZolis, seleq-
ciisa (SerCevisa da gadarCevis) da genetikuri memkvidreo-
bis principebs. xolo axladwarmoqmnilma ujredebis kvl-
evam adamianze metafizikuri filosofiisa (kanti, fixte)
da qristianobis idealistur-spiritualuri warmodgenebi
daarRvia da adamianis anTropologiur arsSi yovelgvari
sulier-goniTi da metafizikuri sawyisi ukuagdo.
industrializaciam ki xeli Seuwyo ekonomikur urT-
ierTobaTa ganviTarebas, ris Sedegadac social-ekonomi-
kuri procesebi dafuZnda yofisa da yofnis umTavres ba-
zisad, Tavisebur koleqtiur Zalad, razec damokidebuli
aRmoCnda adamianis egzistencia. Sesabamisad, adamianma da-
karga simyare da igi gaxda globalur samomxmareblo-sa-
bazro procesSi CaTreuli mudmivad cvalebadi arseba. am
viTarebaSi adamianma dakarga Tavisi individualoba da ga-
daiqca masis, momxmarebeli koleqtivis danamatad da mudam
mis mier determinebul arsad (Andreotti 2009: 56).
aRniSnul krizisul pirobebSi da daaxloebiT amave pe-
riodSi aRmocendeba literaturuli modernizmi XIX sau-
kunis 70-80-ian wlebSi da ganagrZobs arsebobas XX s. 60-
ian wlebamde (Metzler 2007: 508). igi iyo erTgvari reaqcia
modernis epoqis mier gamowveuli sakraluri, humanuri da
esTetikuri danakargebis gamo. modernizmi sakuTari eli-
taruli literaturuli da saxelovnebo praqsisiT Seeca-
da, erTi mxriv, moexdina yofierebisa da cnobierebis re-
sakralizacia, meore mxriv, Seecada emxila da gaekritike-
bina am epoqis madehumanizebeli da madisocirebeli arsi,
aseve, Seecada ukuegdo da daeZlia realizmis reglamen-
tirebuli da determinebuli poetika da esTetika (ix. qve-
moT Tavi mexuTe [danarTi]): `mTlianobaSi literaturuli
17
modernizmi vlindeba, rogorc racionalistur-teqnikur-
ekonomikur modernis epoqaze mimarTuli sapirispiro kri-
tikuli xma~ (Vietta 1992: 18). 6
amgvarad, modernis epoqaSi mimdinare dehumanizaciisa
da desakralizaciis procesebis gaTvaliswinebiT, _ rac
jer kidev XVIII s. ganmanaTleblobis epoqaSi (da manamdec,
XVII saukuneSic) iRebs saTavs da `dialeqtikurad~ iq aqvs
gadgmuli fesvebi (Sdr., dekartes racionalizmi, bekonisa
da hobsis empirizmi, kantis kriticizmi, le metris materi-
alizmi da a. S.) (Vietta 1992: 28), rasac Semdgom XIX s. erTvis
pozitivizmi, _ literaturuli modernizmi da modernisti
avtorebi upirispirdebian Tavissave modernis epoqas (`es
saukune mefistofeli~) (galaktioni) da axali msoflmxed-
velobrivi da esTetikuri alternativebis SemuSavebiT,
literaturis ganaxlebiTa da esTetikis modernizaciiT,
erTi mxriv, cdiloben yofierebis resakralizacias, adami-
anobis ideis gadarCenasa da sakuTari Sinagani arsis kvle-
va-wvdomas, meore mxriv ki, aviTareben:

a) ganmanaTleblobis farglebSi SemuSavebuli e. w. ra-


cionaluri da, rogorc egonaT, TiTqosda monoli-
Turi subieqtis kritikas,
b) ganmanaTlebluri gonebis/racios kultisa da, aseve
rogorc egonaT, racionaluri Semecnebis TiTqos-
da yovlismomcvelobis, totalobisa da srulyo-
filebis kritikas,
c) racionalur-logikuri enis kritikas,
d) ideologizebuli scientizmis kritikas,
e) teqnokratul-manqanuri civilizaciis kritikas,
f) yofis racionalizaciis kritikas,
6 asev Sdr: `socialuri cvlilebebis asaxva _ industrializacia, urban-
izacia, komunikaciis axali formebi (telefoni, telegrafi, rkinigza,
avtomanqanebi), axali media-saSualebebi (radio, Jurnal-gazeTebi)
_ ar qmnis modernistuli romanis centralur problematikas. prob-
lematika, rac aqaa mocemuli, sul sxvagvaria: es aris sazogadoebaSi
Tanamedrove subieqtis problematika, modernis epoqaSi misi Sinagani
daqucmacebuloba da daSla. swored aq vlindeba mentalobis cvaleba-
doba, rac moderns, rogorc istoriul process, adamianisTvis moaqvs~
(Vietta 2007: 20-21).
18
g) saSualo klasis, e. w. biurgerobis, anu momxmare-
beli sazogadoebisa da biurgerul-momxmarebluri
cnobierebis kritikasa da TviT ziziRs (rac, gansa-
kuTrebiT simbolistebTan da eqspresionistebTan
gvxvdeba da rac, savaraudod, nicSes mier `ase ityo-
da zaratustraSi~ ganviTarebuli ukanaskneli ada-
mianisadmi, patara adamianisadmi (`der letzte Mensch~,
`der kleine Mensch~), anu sakuTriv Tanamedrove bi-
urgerisadmi `zizRisa~ (`Eckel~) da `mZulvarebis~
(`Verachtung) konceptebidan iRebs saTaves _ k. b.),
h) xelovnebis komercializaciisa da maskulturis kritikas,
i) ganmanaTleblobisa da realizmis poetologiur
principTa kritikasa da uaryofas (Vietta 1998: 540;
Gay 2009: 24-28).

2. modernuli mecniereba/bunebismetyveleba

rogorc es zemoT ukve aRvniSneT, me-20 saukunis cxraa-


sian wlebSi sabolood moxda gadatrialeba empiriul mec-
nierebebSi, kerZod fizikaSi, rodesac daingra `klasikuri~
niutoniseuli fizikis meqanicisturi warmodgenebi sa-
myaroze, ukugdebul iqna me-18 saukunis le metriseuli
`naivuri~ materializmi da me-19 saukunis meore naxevarSi
gabatonebuli vulgaluri pozitivizmi, romelTa mixedvi-
Tac, TiTqos buneba mxolod fizikuri da qimiuri kanonebis
produqti yofiliyos. amis sapirispirod, maqs plankis
kvanturi Teoria (1901), ernst rezerfordis atomisturi
Teoria (1902) da albert ainStainis fardobiTobis Teoria
(1905) afuZneben samyaros axal msoflxats, axal models,
romelTa mixedviTac universumi ara erTganzomilebiani
grZnobadaRqmadi sinamdvilea, sadac mimdinareobs fizi-
kuri energiebisa da qimiur nivTierebaTa cvlis Tanmim-
devruli, uwyveti, mizez-Sedegobrivi meqanikuri gacvla-
gamocvla, aramed samyaro rTuli da usasrulod mraval-
ganzomilebiani `transcendentaluri~ fenomenia, romlis
TiToeul dafarul nawilakSi (atomSi, kvantSi) usasrulod
da yovelgvari kauzalobisa da mizandasaxulobis gareSe
19
mimdinareobs energiebis gacvla-gamocla da kvlavwarmoe-
ba, sadac energia gardaisaxeba materiad da materia _ ener-
giad. Sesabamisad, garesamyaroSi, empireaSi mizez-Sedego-
brivi meqanikis Tanmimdevruli procesi ki araa mocemuli,
aramed energiebis, masis wyvetili, naxtomiseburi, aramiza-
nmimarTuli, arasworxazovani gamoxatva vlindeba (Andreotti
2009: 101).
fardobiTobis Teoriis Tanaxmad, TiTqosda myari da
TiTqosda gamoTvlasa da gazomvas daqvemdebarebuli gan-
zomilebani (rasac aqamde irwmunebodnen ganmanaTlebeli
racionalist-empiristebi da metafizikosi kantic) `dro~
da `sivrce~ pirobiTi da aramdgradi, efemeruli dimensiebi
aRmoCndnen: saboloo jamSi gairkva, rom ar arsebobs drois
sworxazovani aTvla da kontiniumi da arc sivrceSi Tan-
mimdevruli gadaadgileba. Sesabamisad, drosa da sivrceSi
moZraoba ara mxolod meqanicisturi, aramed warmosaxvi-
Ti bunebisacaa da irkveva, rom SesaZlebelia sxva da sxva
drosa da sivrceSi paraleluri arseboba da gadaadgileba.
garda amisa, isic irkveva, rom sxeulis masa mis siCqaresTan
erTad icvleba, da rom materia energiis gansakuTrebuli
formaa.
am axali sabunebismetyvelo aRmoCenebis Sedegad sa-
myaroSi mimdinare procesebi da movlenebi araprog-
nozirebadi gaxda da maTi mimoqcevis gansazRvra mxolod
hipotetur, savaraudo ganWvretebs daefuZna. amgvarad ki
samyaros, universumis simyaresa da stabilurobas safuZve-
li gamoecala da tradiciuli fizikis mecnieruli dama-
jerebloba gaqarwylda.
amgvarad, samyaroSi arsebulma diskontiniumma, `nax-
tomebma~, araTanmimdevrobam, aramizanmimarTulobam, far-
dobiTobam Searyia tradiciuli fizikis mier SemuSavebuli
samyaros myari da stabiluri msoflxati da mis mierve Se-
muSavebuli meqanikis TiTqosda Seuvali kanonebi. Sesabam-
isad, samyaros TiTqosda myari fizikuri kanonzomierebani
gaqarwylda, xolo tradiciuli fizikis kanonebi axla ukve
hipoTezebma, gaTvlebma da modelebma Caanacvla da sab-

20
olood gairkva, rom samyaro imTaviTve `saalbaTo bunebi-
saa~: Tuki aqamde samyaro determinebuli iyo da eqvemde-
bareboda gansazRvrasa da `Sevsebas~, axla samyaroSi aRa-
raferi eqvemdebareba zust dakvirvebas, gazomvas, gamoT-
vlasa da eqsperiments. Sedegad, samyaroSi mimdinare mov-
lenebsa da aq arsebul fenomenebze mxolod varaudiT Tu
SeiZleba saubari da gansja, mxolod maTematikuri for-
mulebiTRa Tu SeiZleba maTi miaxloebiTi aRwera (Andreotti
2009: 102-104).

3. modernuli filosofia

upirvelesi filosofosi, vinc udidesi gavlena moax-


dina modernistul mwerlobaze (maT Soris qarTul mod-
ernizmze), ra Tqma unda, iyo fridrix nicSe (1844-1900) da
mis mier ganviTarebuli nihilistur-kriticistuli fi-
losofia, romlis mizanic iyo aqamde arsebuli rogorc
sakraluri, ise sekularuli ideologizebuli dogmebis
kritikuli analizi, maTi ukugdeba da maT sanacvlod axa-
li msoflmxedvelobrivi Rirebulebebis dafuZneba, rasac
igi `yvela RirebulebaTa gadafasebas~ (`Umwertung aller
Werte~) uwodebda. nicSes Tanaxmad, sicocxle (germ. Leben),
rogorc umTavresi egzistencialuri da ontologiuri Ri-
rebuleba da fenomeni, swored aseT aqsiologiur qmede-
baSi avlens yvelaze srulyofilad Tavis Tavs: swored
am procesSi _ e. i. RirebulebaTa gadafasebis procesSi
_ xorcieldeba adamianSi arsebuli sasicocxlo Zalebis
mudmivi zrda. es diskursi ki nicSem ganaviTara Tavis cen-
tralur TxzulebaSi `ase ityoda zaratustra~ (1883-1885),
sadac gacxadda ori fundamenturi debuleba _ RmerTis
sikvdilisa da zekacis. amgvarad ki, erTi mxriv, gacxadda
modernis epoqis desakralizebuli da `delogocentrize-
buli~ kondicia, xolo, meore mxriv, RirebulebaTa indi-
vidualuri dafuZnebis gardauvaloba da aucilebloba.
amasTan, nicSe gamoavlens da warmoaCens e. w. avtonomi-
uri subieqtisa da enis kriziss da, aqedan gamomdinare, sau-

21
brobs kantianur-fixteanuri subieqturobis, hegelianuri
istoriuli gonis obieqturobisa da `racionaluri~ enis
daZlevis aucileblobaze.
subieqturobis kritika: nicSes mixedviT, yalbia kon-
struqti (anu, wmindad spekulaturi ganazrebebis safuZ-
velze miRebuli debulebani, romlebic Semdgom umaRlesi
`WeSmariti~ cnebebisa da kategoriebs rangSi adis), TiTqos
arsebobs erTi monoliTuri subieqturoba, romelic ada-
mianis Semecnebasa da egzistenciaSi qmnis ucilobel wi-
napirobas mudmivad marTebul da WeSmarit racionalur
gadawyvetilebaTa da qmedebaTaTvis; rom TiTqos adamia-
nis goneba, racio sxvadasxva viTarebaSi erTi da imave Zal-
mosilebiTa da xarisxiT daubrkoleblad qmedebs da yov-
elTvis aRemateba adamianis anTropologiur arsSi moqmed
instinqtebsa da aracnobier ltolvebs, TiTqos nebismier
krizisul viTarebaSi goneba yovelTvis swor eTikur da
pragmatul gadawyvetilebebs iRebs. amiT nicSe uaryofs
monoliTur subiqturobas da saubrobs adamianis arsis
mravlobiTobaze (Vielheit), mis mravlobiT bunebaze, rac
gulisxmobs, rom subieqtis anTropologiur arsSi da, aqe-
dan gamomdinare, mis gadawyvetilebebSi, qcevasa da qmede-
bebSi warmmarTveli goneba ki aRar aris, aramed aracnob-
ieri instinqtebi, ltolvebi da qvecnobieri warmosaxvebi
(Andreotti 2009: 111).
amgvarad, modernis epoqaSi ukve sabolood moeRo bolo
e. w. myar, monoliTur subieqturobas, pirovnulobas, Sesa-
bamisad, monoliTur subieqts, romelsac `odesRac~ hqonda
myari Rirebulebebi da eTikuri principebi. amis nacvlad
aRniSnul epoqaSi subieqti iqca pirovnebadaSlil, idento-
badakargul mocemulobad (e. w. `me~-s rRveva, `me~-s daSla,
Ich-Dissoziation) (s. vieta). Sedegad, subieqti ki aRar axdens
gavlenas garesamyaroze, igi ki ar gankargavs da warmar-
Tavs mas, aramed subieqti srulad dezorientirda Tavis
egzistenciaSi da mTlianad daeqvemdebara garesamyaros,
yofierebis, istoriuli procesis araprognozirebad, at-
eleologiur arss. amiT ki bolo moeRo ganmanaTleblobis

22
anTropocentristul warmodgenebs.7
enis kritika: nicSes mixedviT, e. w. bunebrivi ena ar aris
is instrumenti, romelic srulyofilad asaxavs da aRwers
samyaroSi mimdinare movlenebsa da realobaSi mocemul sa-
gnebs. ena ar aris arc azrebis srulyofili gamoxatvis in-
strumenti, vinaidan samyaro, romlis asaxvazec enaa mimar-
Tuli, Tavad araa srulyofili da Camoyalibebuli ode-
noba, myari da prognozirebadi, bolomde amocnobili da
Secnobili mocemuloba. amdenad, isini _ ena da samyaro _
erTmaneTs ver faraven, ver Seesatyvisebian (Behler 1996: 294,
300). 8
amgvarad, subieqtisa da enis kritikiT nicSe daupiris-
prda hegeliseul totalobis koncepts da ganaxorciela
misi dekonstruqcia: mTlianobrivi, monoliTuri yofiere-
baSi aRaraferi rCeba _ arc goneba, arc subieqti, arc ena da
arc Tavad yofiereba. amis nacvlad mocemulia TiToeuli
maTganis fragmentebi da fragmentacia. xolo istoriuli
procesi teleologiis princips ki ar efuZneba da Tanmim-
devruli, sworxazovani svla ki araa absoluturi gonis
mier winaswardasaxuli miznisaken, aramed erTi da imaves
maradiuli ganmeorebaa: anu, istoriuli procesi wriuli
procesebis jamia da TiToeul wreze mudmivad vlindeba
politikuri da ideologiuri Zalauflebisaken, batono-
bisaken swrafvis neba, mudmivad vlindeba saxelmwifos Za-
ladoba adamianis, sicocxlis mimarT, gamomdinare iqidan,
rom yofierebis safuZveli Tavad nebaa, (Wille) yofierebis
upirobo da aprioruli pirvelsawyisi. (Andreotti 2009: 112).
modernistul mwerlobasa da modernist mweralTa mso-
flmxedvelobaze garda nicSesi aseve didi gavlena iqonia
sioren kirkegoris egzistencfilosofiam da artur So-

7 Sdr.: `samyaros ZiriTadi maxasiaTebli ukuniTi ukunisamde aris qaosi


(`Chaos~), samyaro moklebulia wesrigs, gaazrebul dagegmvas, formas,
sibrZnes, da mSvenierebas, rogorc amas Cveni esTetebi da esTetikose-
bi ityodnen~ (Nietzsche 2000b: 467).
8 Sdr.: „mas (adamians _ k. b.) marTla egona, rom enaSi da eniT samyaros
Seimecnebda~ (`er meinte wirklich in der Sprache die Erkenntnis der Welt zu ha-
ben~) (Nietzsche 2000a: 30).
23
penhaueris nebis metafizikam. nicSemde swored Sopenhau-
eri (1788-1860) da kirkegori (1813-1855) daupirispirdnen
hegelis panlogizms, totalobis konceptsa da mTels ide-
alistur filosofias. maTi filosofiuri naazrevi erT-
gvari Semobrunebis wertili iyo filosofiis istoriaSi,
vinaidan isini uSualod dainteresdnen yoveli calke aRe-
buli subieqtisaTvis mniSvnelovani mwvave egzistencial-
uri sakiTxebiTa da Tavad am egzistenciis sazrisiT, maTi
filosofia uSualod exmianeboda da ganixilavda yoveli
calke aRebuli adamianis egzistenciis problematikas. Se-
sabamisad, kantianurma kiTxvebma, `ra SemiZlia vicode~, `ra
unda vqna~ da `risi imedi unda mqondes~, wmindad Semec-
nebiT-Teoriuli sibrtyidan egzistencialur sibrtyeze
gadmoinacvla.
Sopenhaueris mixedviT, yofierebis safuZveli absolu-
turi goni (Geist) ki araa, aramed absoluturi neba (Wille),
rac niSnavs imas, rom samyaro da masSi mimdinare proce-
sebi, kerZod, calke aRebuli adamianis egzistencia iqneba
es, Tu istoriuli procesi, imTaviTve sazrissa da mizansaa
moklebuli, vinaidan neba aris yofierebis `brma~, usazmno,
sazriss moklebuli pirvelsawyisi, romelsac arc dasawyi-
si aqvs da arc dasasruli.
xolo am usazrisobis viTarebaSi subieqts aqvs war-
modgenebi (Vorstellung), anu iluzoruli daskvnebi sakuTari
arsebobis simyaris Sesaxeb. magram subieqtis arseboba da
masTan erTad misi warmodgenebi sruli iluziaa, `maiaa~,
`moCvenebaa~ (Schein). adamiani ki am Tavis piradi warmod-
genebis tyveobaSia, am warmodgenaTa safuZvelze usasru-
lod uCndeba survilebi, romlebsac is ver ikmayofilebs
da mas am daukmayofileblobis gamo, saboloo jamSi, sa-
kuTari egzistencia tanjvad gadaeqceva xolme, vinaidan
subieqtis survilebi da yofierebis pirvelsawyisi _ neba
(Wille) imTaviTve dapirispirebulni arian da am konfliqtis
tragikulobas adamiani xSirad ver acnobierebs, anu ver
acnobierebs, rom misi survilebi warmavali da amaoa, gan-
qarvebadia, rom yofierebis stiqiuri usazriso arsi mas

24
wamisyofiT warxocs (Safranski 2002: 313; Windelband 1980: 507,
508, 533).9
amitom, Sopenhaueris mixedviT, saWiroa gaTavisufleba
am survilebisagan da ase sulieri simSvidisa da Tavise-
buri `kaTarzisis~ mopoveba, anu, sakuTari moCvenebiTi
warmodgenebisagan gaTavisufleba, `ganwmenda~ da ase yo-
fierebis nebelobisagan Tavis daRweva, vinaidan sakuTari
warmodgenebi swored yofierebis nebelobiTi bunebis
erT-erTi gamoxatulebaa (Schopenhauer 1977: 199). amitom,
saWiroa kaTarzisi da `samsaradan~ `nirvanaSi~ gadasvla. am
mdgomareobaSi gadayvana da egzistenciiT mogvrili tan-
jvebisagan gaTavisufleba ki erTaderT rames ZaluZs _ xe-
lovnebas, kerZod, musikas. igia is esTetikuri da eTikuri
berketi, romelic adamians Tanalmobas (Mitleid) aniWebs da
ganwmends mas sakuTari amouwuravi survilebis (Sdr., `sawy-
auli aRuvsebeli~ _ baraTaSvili) da samyaros usazrisobis
mier mogvrili tanjvisagan (Windelband 1980: 534-535).
dasavluri filosofiis istoriaSi pirvelad kirke-
goris filosofia dainteresda yoveli calke aRebuli
konkretuli adamianis realuri, mimdinare egzistenciis
problematikiT, pirvelad aq daisva sakiTxi adamianis eg-

9 Sdr., Sopenhaueris mTavari naSromi `samyaro rogorc neba da warmod-


gena~ (1819): `neba (`Wille~) aris pirveladi da sawyisiseuli (`ist das erste
und Ursprünglichste~), Semecneba (`Erkentnnis~) (anu, cnobierebiseul war-
modgenaTa erToblioba _ k. b.) ki nebas ubralod Tan erTvis, Tan sdevs,
rogorc misi gamovlineba (`Erscheinung~), misi xelsawyo (`Werkzeug~). [...]
yoveli sxeuli ganxilul unda iqnas nebis gamovlinebad, vinaidan neba
upirveles yovlisa fuZndeba, rogorc swrafva/miswrafeba (`Streben~).
amitomac, yoveli samyaroseuli sxeulis (`Weltkörper~) sawyisi mdgo-
mareoba SeuZlebelia umoZraoba iyos (`Ruhe~), igi (e. i. sxeulis sawyisi
mdgomareoba _ k. b.) moZraobaa (`Bewegung~), winmswrafveli ltolvaa
(`Streben vorwärts~) usasrulo sivrceSi mosvenebisa da miznis gareSe.
mas ver upirispirdeba verc kauzalobis da verc inertulobis kanoni~
(Schopenhauer 1977: 199, 368). aqve SevniSnav, rom es Txzuleba mTeli
40 wlis manZilze SeumCneveli darCa da mxolod Sopenhaueris gar-
dacvalebis Semdeg moxda misi `aRmoCena~, ramac me-19 saukunis meore
naxevarSi Sopenhaueris bumi gamoiwvia. xolo am wignis popularobas
didad Seuwyves xeli rihard vagnerma da fridrix nicSem, vinaidan es
Txzuleba garkveuli xani maTi upirvelesi sakiTxavi iyo.
25
zistencialuri SeWirvebis Sesaxeb da daisaxa aqedan gamo-
yvanis gzebis Zieba. amiT kirkegori isev da isev daupirisp-
irda hegelis abstraqtul, ganyenebul logocentristul,
idealistur filosofias, sadac konkretuli adamianis
arsebobis realuri samkvdro-sasicocxlo problematika
arc ganixileboda, da Tu ganixilebida, isic abstraqtuli
formiT kacobriobisa da istoriis filosofiis konteqst-
Si (Andreotti 2009: 110).
kirkegorisTvis adamianis arseboba imTaviTve winaaRm-
degobebiT aRsavse mocemulobaa, misi egzistencia paradoq-
suli bunebisaa, romlis farglebSic urTierTgamoricxvisa
da moulodnelobis principi moqmedebs. kirkegoris mixed-
viT, warmoudgeneli da SeuZlebelia, erTi mxriv, am qvey-
nad yofniT, `dazain~-Si arsebobiT mogvrili SiSisa (Angst)
da Zrwolis (Zittern) da, meore mxriv, rwmenis (Glaube) urT-
ierTmorigeba. am SemTxvevaSi, egzistencialuri SiSi, anu
saboloo finalobis, samudamo gaqrobis, araraSi ganqa-
rvebis SiSi adamians imTaviTve Tan dahyveba, apriorulia,
mas ver ascdeba da adamiani aucileblobiT, adre Tu gvian
aRmoCndeba egzistenciis e. w. eTikur fazaze, anu aRmoCnde-
ba egzistenciis im etapze, rodesac adamianis arsebobaSi es
egzistencialuri SiSi iwvevs sasowarkveTas. am viTarebaSi
sasowarkveTilebis daZleva da egzistenciis rwmenis faza-
ze gadasvla ukve Tavad yoveli calke aRebuli adamianis
SemecnebiT nebelobazea damokidebuli _ is an moipovebs
sazriss da identobas Tavis egzistenciaSi, an samudam
darCeba sasowarkveTilebis tyveobaSi: „iseTi mimarTebisas,
rodesac es mimarTeba („Verhältnis~) Tavis Tavs miemarTeba,
TviToba („ein Selbst~) Tavis Tavs an Tavad afuZnebs, an sxvi-
si meSveobiT afuZnebs Tavis Tavs. [….] amgvarad ganviTareb-
uli da dafuZnebuli mimarTeba avlens adamianis TviTobas.
es ki aris mimarTeba, romelic Tavis Tavzea mimarTuli da
vinaidan is Tavis Tavzea mimarTuli, is sxvazecaa mimar-
Tuli („zu einem Andern~) (es „sxva“ gulisxmobs axal egzis-
tencialur perspeqtivas, anu msoflmxedvelobrivi rwmenisa
da orientiris mopovebas _ k. b.). […] Semdgom ki gvaqvs for-
mula, romelic TviTobis im mdgomareobas aRwers, rode-

26
sac sasowarkveTa („die Verzweiflung~) daZleulia: rodesac
TviToba Tavis Tavzea mimarTuli da rodesac mas surs es
mimarTeba Tavadve iyos, TviToba amgvarad Tavis Tavs af-
uZnebs („gründet sich”) im ZalmosilebaSi („in der Macht~), ro-
melic man Tavad daafuZna“ (Kierkegaard 1991: 9,10).
amgvarad, idealisturi filosofiis (kantianuri, fix-
teanuri, hegelianuri da a. S.) sapirispirod kirkegorisT-
vis yofierebasa da adamianis egzistenciaSi ar arsebobs
winaswar mocemuli raime aprioruli sawyisi, myari centri
(mag., kantianuri transcendentaluri ideebi, an fixteseu-
li absoluturi `me~, an hegeliseuli absoluturi goni da
a. S.), romelzec adamiani Tavis egzistenciaSi orientacias
aiRebda, romelze dayrdnobiTac adamiani SeimuSavebda myar
eTikur qcevis wess, Camoiyalibebda myar msoflmxedvelo-
briv pozicias da ase mianiWebda sazrissa da mizans Tavis
arsebobas. Sesabamisad, egzistenciis eTikur fazaze, anu sa-
sowarkveTisa da SiSis fazaze adamiani mxolod Tavis Tavsaa
mindobili da man Tavad unda SeimuSaos am egzistencialuri
SeWirvebidan gamosavlis gzebi, anu Tavad unda moipovos
egzistencialuri sulieri sayrdeni, msoflmxedvelobrivi
orientiri, razedac igi Semdgom aagebs Tavis arsebobas da
daisaxavs mizans cxovrebaSi (Seibert 1997: 25-31).
kirkegoris mixedviT, Tavis egzistenciaSi eTikur fa-
zaze yvela warsdgeba, magram am fazis daZleva calkeulTa
xvedria, vinaidan yovel adamianSi erTnairad aprioruli ar
aris subieqturoba, anu pirovnul-sulieri da msoflmxed-
velobrivi ganviTarebis done, yovel adamianSi Tanabrad
myari ar aris TviToba, pirovnuloba, pirovnuli nebeloba,
SemecnebiTi nebeloba, vinaidan Tavad adamianis anTrop-
ologiuri arsi ar aris myari monoliTuri TviToba (Selbst),
mis arsSi yovelTvis ar aris mocemuli mudmivad myari Sem-
ecnebiTi sawyisi, igive goneba, romelic am subieqturo-
bas gaamyarebda, vinaidan adamianis anTropologiuri arsi
kirkegorisTvisac denadia, aramyaria, `TviToba arc erTi
viTarebaSi ar aris myari~ (`was das Selbst ist, steht in keinem
Augenblicke fest~) (Seibert 1997: 32-35).

27
amitom, rwmenis, anu sakuTar SemecnebaSi egzisten-
cialuri sayrdenis, orientiris mopoveba xSirad naxt-
omiseburad, kairosulad xdeba, rodesac subieqtis Semec-
nebaSi moulodnelad, yovelgvari logikis gareSe, yovel-
gvari winapirobis gareSe Cndeba Taviseburi gamonaTeba, ga-
mocxadeba, gabrwyineba (Verklärung), ra momentSic adamians
uCndeba msoflmxedvelobrivi rwmena da masSi cnobierdeba
da ixsneba arsebobis axali perspeqtiva, ra momentSic igi
moipovebs azrs sakuTari arsebobis maRali daniSnulebis
Sesaxeb da swored am viTarebaSi xorcieldeba cnobili
kirkegoriseuli naxtomi (Sprung) egzistenciis rwmenis fa-
zaze (Seibert 1997: 31-32).
rogorc msoflmxedvelobrivi, ise uSualod poeti-
kis TvalsazrisiT (personaJTa Seqmna, naratiuli da kom-
poziciuri aspeqtebi) modernistul literaturaze did
gavlenas aseve axdendnen zigmund froidis (1856-1939)
fsiqoanalizi, anri bergsonis (1859-1941) intuitivizmi da
ernst maxis (1838-1916) empiriokriticizmi.
z. froidi Tavisi fsiqoanaliziT, igive siRrmiseuli
fsiqologiiT (Tiefenphsychologie) daupirispirda tradici-
ul, klasikur fsiqologias, e. w. cnobierebis fsiqolo-
gias (Bewusstseinsphsychologie), romelic subieqtis sulis,
fsiqikis mxolod cnobier sawyisze iyo orientirebuli.
froidma amis sapirispirod wamoayena Tezisi, rom sulis-
mieri, fsiqikuri procesebis umetesoba cnobierebisaTvis
dafarulia. Sesabamisad, froidma adamianis fsiqika da-
hyo cnobier da aracnobier sawyisebad da am dayofaSi didi
wili modioda swored aracnobier sawyisze. magram Semdgom
froidma fsiqikis orwevra dayofa Secvala samwevra day-
ofiT da adamianis fsiqikaSi gamoyo sami instancia: 1. igi
(Es), sadac Tavs iyris adamianis aracnobieri seqsualuri
da cxovelur-vitaluri agresiuli ltolvebi; 2. ze-me
(Über-Ich), sadac Tavs iyris sazogadoebisagan da kulturi-
sagan gadmocemuli/Tavsmoxveuli normebi; 3. me (Ich) _ sa-
kuTriv cnobiereba, romelic aris Suamavali zeda da qveda
sulismier instanciebs Soris. zeda instanciebi (`me~, `ze-

28
me~) mudmivad cdiloben aracnobieris kontrols, romelic
am kontrolidan mxolod Zilsa da sizmarSi gamodis. es
urTierTdapirispirebuli instanciebi urTierTSi `gada-
dian~ da iwveven adamianis `me~-s mudmiv arastabilurobasa
da disharmonias. adamiani aq ukve uZluria gonebis (Ver-
nunft) safuZvelze ganaxorcielos sruli TviTgansazRvra,
moipovos TviTidentoba, bolomde gaacnobieros sakuTari
arseba da daamyaros harmonia sakuTar TavTan, subieqts
mudam `usxlteba~ sakuTari `araprognozirebadi~ da bo-
lomde Seucnobi `me~ (Sdr., froidis centraluri naSromi
`sizmarTa ganmarteba~, `Traumdeutung~, 1900) (Andreotti 2009:
131-132).
aq cxadia, rom, iseve rogorc nicSesTan, froidTanac
adamianis subieqturoba erTiani cnobierebiseuli da gon-
ebismieri mTlianoba ki araa, aramed, mravlobiTobaa (Viel-
heit) (nicSe), rom adamianis suli/fsiqika imTaviTve danaw-
evrebulia sxvadasxva urTierTdapirispirebul sulier in-
stanciebad da am konfliqtSi xSirad swored aracnobieri
instancia jabnis cnobiers, rac niSnavs imas, rom adamia-
nis arsSi umeteswilad swored aracnobieri sawyisia dom-
inanturi da adamianis qcevas (da aqmyofobaSi arsebobas)
swored aracnobieri ltolvebi warmarTaven.
a. bergsonis intuitivizmic, rogorc antiracionaluri
filosofia, adamianis anTropologiuri arsis swored ira-
cionalur sawyisebze akeTebs aqcents, vinaidan am sivrce-
Si moiZiebs igi adamianis TviTidentobisa da samyarosTan
uSualo sicocxliseuli kavSiris dafuZnebis winapirobebs,
radgan, _ da am punqtSi igi germanel romantikosebs eyrd-
noba (novalisi, fr. Slegeli, f. v. i. Selingi), _ samyaro,
yofiereba ara statikuri, `mkvdari~ warmonaqmnia, aramed
cocxali, cxovelmyofeli arsia. bergsoni, romlis le-
qciebsac 1923 wels safrangeTSi yofnisas k. gamsaxurdia
ismenda erTi semestris manZilze parizis sorbonis univer-
sitetSi, wamoayenebs `élan vital~-is Teziss da am debulebaSi
bergsoni gulisxmobs sicocxliseul nebelobas, sicocx-
liseul Zalmosilebas, cxovelmyofelobas, romliTac

29
ganmsWvalulia rogorc mTeli universumi, ise adamiani. es
sicocxliseuli Zalmosileba arc gansjiT, arc racioTi
ar kontroldeba da Seimecneba da arc raime cnebaze dai-
yvaneba, anu, arc cnebebiT gadmoicema da aRiwereba, aramed
uSualod, cxovelmyofel ganicdeba. es ki niSnavs imas, rom
adamianis TviTcnobiereba, subieqturoba, pirovneba mrava-
li mimarTulebiT viTardeba, igi sicocxliseul mdinare-
baSi ganicdeba. Sesabamisad, subieqti Tavis arsebaSi prin-
cipulad ganicdis ara `garegan~, empiriul dro da sivrces,
ara `garegani~, empiriuli dro da sivrcis Tanmimdevrul
svlas, aramed _ `Sinagan~ dro da sivrces, `Sinagani~ dro da
sivrcis araTanmimdevrul mdinarebas (`durée réele~). berg-
sonis mixedviT, swored es `Sinagani~ dro-sivrcis gancdaa
`realoba~, am `Sinagan~ dro-sivrceSi `nacxovrebi~ `dro~
da `sivrceSi~ `gadaadgilebaa~ realoba, romlis safuZvel-
zec adamiani sakuTari sicocxlis gancdas moipovebs da rw-
mundeba mis realobaSi. meTodoligiurad es procesi saku-
Tari mogonebebiT reaqtualizdeba, roca warsuli awmyoSi
ganicdeba da mudmivad inarCunebs xangrZlivobas (Andreotti
2009: 113-114).
idealisturi filosofiis mier SemuSavebuli myari
subieqturoba aseve gakritikebulia avstriel empirio-
kritikos da antipozitivist filosofos ernst maxTanac,
romelmac Tavis mTavar naSromSi `SegrZnebebis analizi~
(`Analyse der Empfindungen~) (1900) adamianis anTropolo-
giur arsSi racionaluri sawyisis sapirispirod swored
grZnobismier, aRqmiT, SegrZnebiT da iracionalur-fsiqi-
kur sawyisebs mianiWa upiratesoba da adamianSi es unarebi
daayena wina planze, Semecnebis dafuZnebis TvalsazrisiT
ki wina planze wamoswia subieqtis piradi, individualuri
wamieri, mudmivadcvalebadi da aramyari fsiqikuri aRqmebi,
gancdebi, STabeWdilebebi, warmosaxvebi da xazi gausva am
fsiqikuri unarebiT miRebuli warmodgenebis pirvelado-
bas, utyuarobasa da upiratesobas gonebrivi operaciebiT
miRebuli logikuri cnebebis winaSe. Sesabamisad, adami-
ani subieqturi mogonebebis (`Erinnerungen~), ganwyobebis

30
(`Stimmungen~), gancdebis (`Gefühle~), SegrZnebebisa (`Emp-
findungen~) da aRqmebis (`Wahrnehmungen~) kompleqsia, maTi
jamia. amitom, garesamyaros yoveli saganTmimarTeba on-
tologiurad fuZndeba, rogorc calke aRebuli wmindad
subieqturi grZnobadi aRqma. es aRqmebi `me~-dan, rogorc
`gansakuTrebuli sxeulidan~ (`ein besonderer Körper~), mom-
dinareoben: anu, `me~, subieqti aris `sxeulze~ `mibmuli~
mogonebebis, ganwyobebis, SegrZnebebis, grZnobebis da
azrebis kompleqsTa jami, rac, SesaZloa, rom yoveldRe
sxvagvarad iyos struqturirebuli. amgvarad ki e. maxi
gamoricxavs subieqtis metafizikurobas, anu misi arsis
transcendenturi sawyisebiT, ukvdavi suliT Semosilobas.
rac mniSvnelovania, e. maxi daupirispirda i. kantis mier
postulirebul debulebas cnobierebis erTianobis, mono-
liTurobisa da mudmivad erTidaigiveobis Sesaxeb. Sesa-
bamisad, e. maxis mixedviT, ar arsebobs avtonomiuri `me~,
avtonomiuri subieqturoba, romelic, rogorc es dekart-
esTan da kantTanaa, obieqturi sinamdvilisagan gamomijnu-
lia: `me (e. i. cnobieri, gonebrivi sawyisi _ k. b.) ki araa
pirveladi, aramed elementebi (e. i. fsiqikuri aRqmebi _ k. b.)
ayalibebs me-s~ (`Nicht das Ich ist das Primäre, sondern die El-
emente bilden das Ich~) (Andreotti 2009: 113).

4. modernistuli literatura, rogorc modernis


epoqis kritika da misi mimarTeba
modernuli filosofiisadmi

XIX_XX s.s. mijnaze zust mecnierebaTa da bunebisme-


tyvelebaTa sferoSi atomisturma, kvanturma, fardobiTma
da albaTobiTma aRmoCenebma erTi mxriv, da nicSes debule-
bam `RmerTis sikvdilis~ Sesaxeb meore mxriv, swored mod-
ernist avtorebze iqonies msoflmxedvelobrivi gavlena da
poetologiuri inspiracia. am aRmoCenebis gavleniT mod-
ernistul literaturaSi transcendenturi, metafizikuri
mocemulobani xSirad gaucxoebuli da pervertirebuli

31
saxiTaa mocemuli: mag., religiuri madlis konceptis dam-
damleba-`Seryvna~ da dekonstruqcia fr. kafkas romanebSi
`procesi~ (1915/1925) da `koSki~ (`Schloss~) (1922/1926) sa-
samarTlo sistemisa da biurokratuli ierarqiis toposTa
formiT (es motivi Semdgom TviT postmodernistul lit-
eraturaSic gagrZelda: Sdr., p. ziuskindis romani `su-
namo~ (1985), sadac dekonstruirebuli da gaucxoebulia
tradiciuli RvTisxatobis idea, an qristianuli aRdgomis
rwmenis dekonstruireba fr. diurenmatis piesaSi `meteo-
ri~ (1966) da a. S.) (Andreotti 2009: 101).
maqs plankis mier ukugdebuli klasikuri fizikis de-
terminizmi da kauzaloba, romlis mixedviTac buneba
TiTqos `naxtomebs~ ar akeTebs, Semdgom aisaxa modernistu-
li romanis naratiul da siuJetur TaviseburebaSi: kerZod,
modernistul romanSi imTaviTve ukugdebulia linealuri,
mizez-Sedegobrivi, Tanmimdevruli Txroba da siuJeturi
xazis ganviTareba, aq Txrobisas mudmivad mocemulia `nax-
tomebi~ _ moqmedebis Tanmimdevruli ganviTareba mudmivad
wydeba, xolo siuJeti wyvetilia da montaJis principiT
epizodur fragmentebad `Sekowiwebuli~.
modernistul prozaSi drois aTvlis Tanmimdevrobis
gauqmeba erTgvarad exmianeba relativizmis Teorias, sa-
dac saubaria droisa da sivrcis fardobiTobaze, romlis
Tanaxmadac, drosa da sivrceSi gadaadgilebisas yovel-
gvari Tanmimdevroba imTaviTve gamoricxulia, vinaidan na-
varaudebia (hipoTeturobis diskursi) paralelur drosa
da sivrceebSi `naxtomiseburi~ gadaadgileba. Sesabamisad,
modernisti avtorebi xSirad aviTareben TavianT prozaul
teqstebSi e. w. `Sinagan dros~, `drois subieqtivirebas~,
anu drois swored relatiur subieqtur aRqmas, rodesac
personaJis pirad gancdasa da aRqmaSi dro kargavs Tavis
linealurobasa da kontiniums da warmosaxvis Zalis safuZ-
velze personaJi sakuTar Tavs (an avtori `Tavis~ personaJs)
erTbaSad `gadaisvris~ sxvadasxva droiT ganzomilebaSi.
modernul bunebismetyvelebaSi ganviTarebuli hipoTe-
turobis principi modernistul literaturaSi vlindeba

32
e. w. parabolurobis ganviTarebiT, rodesac teqstSi mou-
lodnelad, yovelgvari winapirobisa da kauzalobis gar-
eSe Cndeba raime egzistencialuri zRvriseuli situacia,
e. w. modelirebuli situacia (Modellsituation), romelSic
aRmoCndebian xolme `modernisti~ personaJebi (mag., kafkas
romanebsa da novelebSi), riTac xazgasmulia, rom teqstis
naraciaSi movlenebi mizez-Sedegobrivi TanmimdevrobiT ki
ar gadmoicema, aramed naxtomiseburad, moqmedebis ganviTa-
rebas logika da kauzaloba ki ar udevs safuZvlad, aramed
SemTxveviToba. Sesabamisad, ambavi, siuJeti teleologiis
principiT ki ar viTardeba, e. i. raime konkretul mizans ki
ar miemarTeba, aramed gaurkvevel, hipoTetur momavalze
mianiSnebs. es yvelaferi ki Tavad teqstis kompoziciis Ta-
viseburebaze aisaxeba: modernistuli teqstebis kompozi-
cia `Riaa~ da Tavisufalia yovelgvari kompoziciuri Car-
Cosa da mTlianobisagan, kompoziciuri Sekrulobisagan,
kompozicia principulad `deformirebulia~ (Andreotti 2009:
102-104).
amitomac, modernistul literaturaSi xSirad gamoi-
yeneba montaJis kompoziciuri xerxi, ris safuZvelzec
epizodebi da scenebi kadrirebis principiT, yovelgvari
logikuri bmis gareSe `(Camo)iWreba~ da `emagreba~ erTma-
neTs. msgavsi kompoziciuri xerxebi gamoiyeneba modernis-
tul lirikaSic (Sdr., simbolisturi an eqspresionistuli
lirika).
modernistuli literaturis es poetikuri Tavisebure-
bani erTgvarad asaxavs msoflmxedvelobriv Semobrunebas,
rodesac dairRva renesansul-ganmanaTlebluri anTro-
pocentristuli msoflxati, romlis mixedviTac TiTqos
adamiania samyaros centri, TiTqos is aris samyarosaTvis
da samyaroSi yvelafrisaTvis sazrisis mimcemi da momwes-
rigebeli instancia. amis sapirispirod modernis epoqaSi
gairkva da aRmoCnda, rom samyaro axla yovelgvar on-
tologiur centrs, sayrdens, yovelgvar aqsiologiur da
msoflmxedvelobriv dafuZnebas moklebuli mocemulobaa,
rom modernis epoqis adamiani myarad Camoyalibebuli mso-
flmxedvelobrivi principebisa da Rirebulebebis gareSe

33
egzistirebs, vinaidan mis nihilistur cnobierebasa da pa-
TosSi ukve yvela aqamomdeli logocentristuli Rireb-
uleba gaufasurda da gadafasda.
rogorc ukve aRiniSna, nicSes filosofiur naazrevze
imTaviTve aiRes orientacia iseTma modernistma avtoreb-
ma, rogorebic iyvnen, T. mani, h. hese, r. muzili, h. broxi,
a. d¡oblini, f. kafka, T. s. elioti, j. joisi, u. folk-
neri, St. george, r. m. rilke, e. paundi, aseve eqspresion-
isti avtorebi _ g. beni, g. Traqli da sxv. maT msoflmxed-
velobrivi da poetologiuri TvalsazrisiT met-naklebad
gaiziares nicSes mier SemoTavazebuli subieqturobisa da
enis kritika, aseve met-naklebad gaiziares misi mTavari
postulatebi da konceptebi RmerTis sikvdilis, zekacis,
Zalauflebis nebis, erTi da imaves maradiuli dabrunebis,
dionisurobis Sesaxeb.
personaJTa Seqmnis TvalsazrisiT, modernistebisaT-
vis mniSvnelovani aRmoCnda nicSes koncepti subieqtis
mravlobiTobis (Vielheit) Sesaxeb, anu subieqtis anTro-
pologiuri arsis erTmaneTisagan damoukidebel da erT-
maneTisadmi dapirispirebul mraval racionalur da ira-
cionalur sawyisad danawevrebulobis Sesaxeb. Sesabamisad,
modernist avtorebs gamoyavT iseTi personaJebi, romelTa
anTropologiur arsSi erTbaSad vlindeba da Tanabrad
mniSvnelovania yvela anTropologiuri sawyisi, rogorc
racionaluri, cnobieri, ise iracionaluri, aracnobieri.
amitom, personaJebis Seqmna efuZneba montaJis princips
da maTi qcevac aseve montaJis principiTaa gadmocemuli:
kerZod, jer maTi cnobieri buneba da qcevaa naCvenebi, Sem-
dgom, moulodnelad maTi aracnobieris siRrmeebia asax-
uli da am aracnobier sawyisTa gavleniT ganpirobebuli
qcevaa naCvenebi. teqstis moqmedebis msvlelobisas, Txro-
bisas personaJebi mudmivad icvlian qcevas, mudmivad da
`naxtomiseburad~ mimoiqcevian sakuTari anTropologi-
uri arsis `mravlobiTobaSi~ da es moulodneli da ara-
prognozirebadi gadasvlebi swored montaJis, `meqanikuri~
Wrisa da mimagrebis principiTaa Sesrulebuli. es ki niS-
navs imas, rom modernist avtorebTan ukugdebulia person-
34
aJTa pirovnebis, subieqturobis TandaTanobiTi moraluri
da msoflmxedvelobrivi ganviTarebis asaxva, rac damaxasi-
aTebelia ganmanaTleblobisa da realizmis literaturis
personaJebisaTvis (Andreotti 2009: 111).
nicSeseuli enis kritika modernistebisaTvis mniS-
vnelovania e. w. `racionaluri~ enis ukugdebis Tval-
sazrisiT, vinaidan maTTvisac misaRebia Teza, rom rTul
da araprognozirebad samyaros, aq mimdinare araTanmim-
devrul, winaaRmdegobriv da urTierTgamomricxav movle-
nebs konvencionaluri ena ver asaxavs. amitom, modernis-
ti avtorebi, erTi mxriv, imTaviTve ukuagdeben mimezisis
princips, meore mxriv, mimarTaven iracionalur, arac-
nobier enas, amorful da deformirebul sintaqss, aviTa-
reben enis Tematizebas (gansakuTrebiT avangardistebi),
mimarTaven neologizmebs. xolo nicSes koncepti erTi da
igives maradiuli dabrunebis Sesaxeb modernistebisaTvis
mniSvnelovani aRmoCnda kompoziciis agebisa da siuJetu-
ri ganviTarebis TvalsazrisiT: aq imTaviTve ukugdebulia
siuJetis linealuri da teleologiuri ganviTareba, xolo
kompozicia efuZneba Riaobisa da spiralurobis princips
(Andreotti 2009: 112).
a. Sopenhauerma samyarosa da adamianis egzistenciaze
SemuSavebuli pesimisturi suraTiT, romlis mixedviTac
adgili aRar rCeba aranairi esqatologiur-mesianisturi
teleologiisaTvis,10 aseve Tavisi finalobis, saboloo aR-
sasrulis konceptiT mniSvnelovani gavlena iqonia e. w. sau-
kuneTa mijnis (Fin de Siécle) literaturaze, iqneba es `venis
modernizmis~ wre, Tu modernistuli literaturuli mim-
dinareobani _ simbolizmi, neoromantizmi, impresionizmi,
Tu nawilobriv naturalizmic (Sdr., frangi simbolistebi,
germaneli simbolisti da neoromantikosi St. george, avs-
trieli simbolisti h. fon hofmanstali, aseve germaneli

10 Sdr.: `istoria xom erTi da imave mocemulobad rCeba~ (`Geschichte bleibt


sich immer gleich~). es ki niSnavs imas, rom Sopenhaueris Tanaxmad, is-
toriul procesSi aranairi sazrisi da mizani ar moipoveba da igi mx-
olod amouwuravi adamianuri survilebis (aq: usasrulo politikuri
vnebebis) sivrcea.
35
`dekadenti~ prozaikosi grafi e. fon kaizerlingi, axalgaz-
rdobaSi `dekadenti~ da impresionisti r. m. rilke, aseve ax-
algazrdobaSi `dekadenti~ T. mani, avstrieli `dekadentebi~
da impresionistebi a. Snicleri da p. altenbergi, germaneli
naturalisti a. holci da a. S.) (Andreotti 2009: 111).
saukuneTa mijnis literaturaSi amitomac xSirad Tem-
atizebulia adamianis sruli aRsasrulis, absoluturi
finalobis gardauvaloba da egzistencialuri uperspeq-
tivoba, aseve ganviTarebulia sikvdilis esTetika, erosisa
da Tanatosis diqotomia, xSiradaa mocemuli Semodgomis,
klinikis, sanatoriumis, sasaflaos, xrwnilebis, lpobis,
sikvdilis toposebi, xSiradaa gamoyvanili avadmyofi, pa-
Tologi, fsiqikurad aRgznebuli, susti nervebis mqone da,
Sesabamisad, subieqturobadarRveuli personaJebi. am ti-
pis personaJebs SegviZlia vuwodoT `qceviTi personaJebi~
(`gestische Figuren~), `aramyari~ personaJebi: anu, realiz-
mis literaturis e. w. dadebiTi, `myari~ personaJebisagan
gansxvavebiT, romelTac aqvT myari eTikuri Sexedulebebi
da msoflmxedvelobrivi principebi, `modernisti~ person-
aJebi ukve srulad daclilni arian raime RirebulebiTi
warmodgenebisa da myari msoflmxedvelobrivi da eTikuri
principebisagan, xolo maTi qceva arasodesaa racional-
uri da gonebis mier warmarTuli, aramed _ impulsuria,
vinaidan es `modernisti~ qceviTi personaJebi mudmivad
imyofebian sakuTari yovelwamierad cvalebadi aracnob-
ieri ltolvebis, iracionaluri fsiqikuri impulsebisa da
warmosaxvebis gavlenis qveS, rac maT aiZulebs arasodes
moiqcnen mizanmimarTulad da Tavdajerebulad (Andreotti
2009: 113). Sesabamisad, `modernisti~ qceviTi personaJebi
yovelTvis dganan sikeTisa da borotebis miRma, vinaidan
maTi subieqturoba, maTi pirovnuli da cnobieri sawyisi
swored aracnobieriTaa `gadafaruli~ da maT aRar SeuZli-
aT sakuTari gonebis (Vernunft) safuZvelze Camoayalibon
myari msoflmxedvelobrivi pozicia.
Tumca, `modernisti~ personaJebis sikeTisa da bo-
rotebis miRma dgoma maT anTropologiur arsSi aracnob-
ieri instanciis cnobier instanciaze dominirebiT araa

36
ganpirobebuli, aramed xSirad es maTi principuli mso-
flmxedvelobrivi arCevanicaa: am poziciiT `modernisti~
personaJebi xazs usvamen, rom gadian `sikeTesa~ da `borote-
bze~ maTi tradiciuli kulturisa da religiis farglebSi
Camoyalibebuli yalbi warmodgenebis sivrcidan, riTac
isini iqmnian Zvel RirebulebaTa gadafasebis winapirobebs
(Sdr. k. gamsaxurdias personaJebi konstantine savarsamiZe
da TaraS emxvari romanebidan `dionisos Rimili~ da `mTva-
ris motaceba~, aseve _ ulrixi r. muzilis romanidan `uT-
visebo kaci~, hans kastorpi T. manis romanidan `jadosnuri
mTa~, an hari haleri h. heses romanidan `tramalis mgeli~
da a. S.).
s. kirkegoris egzistencfilosofiam ara mxolod me-20
saukunis egzistencializmze iqonia gavlena (k. iaspersi, m. hai-
degeri, J-p. sartri, a. kamiu, g. marseli), aramed, upirve-
lesyovlisa, modernistul literaturaze, gansakuTrebiT
sakuTari Tavisadmi da samyarosadmi gaucxoebisa da `me~-
s izolirebis TvalsazrisiT: mag., imave r. m. rilkes, fr.
kafkas, h. heses, r. muzilis, g. Traqlis Semoqmedeba di-
dadaa davalebuli kirkegoris egzistencfilosofiiT. Sem-
TxveviTi araa, rom modernistuli teqstebi xSirad sruli
egzistencialuri gaucxoebis viTarebis aRweriT iwyeba,
rac siuJetis ganviTarebisas ki ar mcirdeba da daiZleva,
aramed ufro da ufro mZafrdeba da dauZleveli rCeba. Se-
sabamisad, teqstSi personaJi imTaviTve Cayenebulia kirke-
goris mier gamoyofil egzistenciis eTikur fazaze, anu
sasowarkveTilebisa da gamouvalobis fazaze, rac xSirad
absurdisa da sruli usazrisobis viTarebaSic gadadis
(mag., kafkasTan) (Andreotti 2009: 114-116).
modernistul literaturaSi mniSvnelovan rols Ta-
maSobs `gaucxoebis~ (germ. `Entfremdung~) cneba, rac ase-
ve kirkegoris egzistencfilosofiidan iRebs saTaves.
`gaucxoeba~ aq gagebulia rogorc procesi, rodesac is, rac
adamians TavisTavad unda ekuTvnodes (mag., ojaxis wevri an
sakuTari Tavi), misTvis ucxo, aramSobliuri xdeba, misgan
droebiT, an samudamod gamomijnuli da distancirebulia,

37
igi misTvis ucxo `sagania~ (Sdr., fr. kafkas, a. d¡oblinis,
r. muzilis, h. broxis, j. joisis proza, g. benis, r. m. ril-
kes, g. Traqlis lirika, aseve eqspresionistuli dramebi da
a. S.). Sesabamisad, `modernist~ personaJebSi es gaucxoeba
saTaves iRebs im fundamenturi eWvidan, romelic personaJs
(avtors) uCndeba adamianis anTropologiuri arsis monoli-
Turobisa da harmoniulobis mimarT, aseve _ samyaros sta-
bilurobisa da harmoniulobis mimarT, istoriuli pro-
cesis teleologiurobisa da esqatologiurobis mimarT,
e. w. `didi narativebis~, ideologiuri da ideologizebuli
religiuri, filosofiuri da politikuri moZRvrebebis
mimarT (qristianoba, humanizmi, ganmanaTlebloba, social-
izmi, komunizmi, faSizmi da a. S.).
z. froidis koncefciam adamianis anTropologiuri
arsis sammagi dayofis Sesaxeb (`igi~, `me~, `ze-me~) da mis
mier `me~-s subieqturobisa da monoliTurobis ukugdebam
naratiuli da kompoziciuri TvalsazrisiT biZgi misca
modernistul literaturaSi montaJisa da kolaJis teqni-
kis ganviTarebas, aseve _ `modernisti~ personaJis Seqmnis
specifikasac. amitomac, Tanmimdevruli epikuri Txrobis
nacvlad naraciaSi Semodis gancdili metyveleba, Sinagani
monologi, asev misi radikalizebuli forma cnobierebis
nakadi. naraciis es formebi swored personaJis aracnob-
ieri nakadebis verbalizebas maqsimalurad uwyoben xels.
froidis sqemaSi moqceuli personaJebi fuZndebian qceviT
personaJebad, aramyar personaJebad (dawvr. ix. zemoT),
romelTa qceva, moqmedeba gansazRvrulia aracnobieri
fsiqikis nakadebiT. teqstis kompozicia ki `awyobilia~ mon-
taJisa da kolaJis principiT _ siuJeturi CarCo (eqspozi-
cia, kvanZis Sekvra, kulminacia, kvanZis gaxsna, finali) gau-
qmebulia da ambisa da moqmedebis dasawyisi da dasasruli
imTaviTve Riaa, anu aramotivirebulia, Camocilebuli aqvs
yovelgvari logikuri winapiroba da moqmedebis kauzaluri
(mizez-Sedegobrivi) ganviTareba (Andreotti 2009: 131-132).
a. bergsonis intuitivizmi ki modernist avtorebs ubi-
Zgebs, raTa maT realisturi prozis monoliTuri qrono-
topis nacvlad da mis sapiripirod, sadac mxolod drois

38
Tanmimdevruli aTvla da sivrceSi aseve Tanmimdevruli
gadaadgilebaa mocemuli, ganaviTaron Taviseburi ormagi
qronotopi, sadac erTmaneTSia areuli rogorc empiriuli,
ise araempiriuli dro da sivrce. Sesabamisad, personaJi
Tavis warmosaxvebSi mudmivad gadaadgildeba am warmosax-
viT araempriul drosa da sivrceSi, rodesac is Cayenebu-
lia mogonebaTa reJimSi, an rodesac avtori `ukan axvevs~
siuJeturi ganviTarebis `kadrebs~. amgvarad, modernisti
avtorebi xSirad aviTareben e. w. `Sinagan dros~, rac, erTi
mxriv, gulisxmobs personaJiseul qmedebaTa da mis mogone-
baTa Tanadroulobas da, meore mxriv, sxvadasxva droTa
erTobliobasa da sxvadasxva drosa da sivrceSi erTdroul
yofnas (Sdr., j. joisis, m. prustis, h. boxis, a. d¡oblinis,
k. gamsaxurdias romanebi).
Sesabamisad, naratiuli TvalsazrisiT, aq imTaviTve
ganviTarebulia e. w. cnobierebis nakadis an gancdili me-
tyvelebis naratiuli teqnikebi (Sdr., zemoTCamoTvlili
romanis avtorebi), an Txrobisas ganviTarebulia kadri-
rebisa da montaJis naratiul-kompoziciuri xerxebi (Sdr.,
gansakuTrebiT eqspresionistul prozaSi) (Andreotti 2009:
113-114).
rogorc es zemoT ukve iTqva, e. maxis empiriokriti-
cizmma da subieqturobis kritikam didi gavlena iqonia
swored venis modernizmis `dekadent~ da impresionist av-
torebze _ a. Sniclerze, h. fon hofmanstalsa da p. alten-
bergze. swored maT teqstebSi Cndeba pirovnulobadaSli-
li personaJebi, romelTa gauazrebeli, gauwonasworebeli
da egzaltirebuli qcevac determinebulia subieqturi
fsiqikuri aRqmebidan wamosuli impulsebiT, gansazRvru-
lia cnobierebis aramyarobiT. e. maxis debulebebma aseve
xeli Seuwyo modernistuli mxatvruli naraciis (Txrobis)
im axali formis gaCenas, rac dRes Sinagani monologis
(Innerer Monolog) saxeliTaa cnobili. Txrobis am modern-
istul formaSi Tavs iyrs da Sesabamisi destruirebuli
sintaqsiT formdeba `qceviTi~, `aramyari~ `dekadenti~ per-
sonaJis wamieri STabeWdilebani, warmosaxvebi, gancdebi,

39
aRqmebi (Sdr., a. Snicleris novela `leitenanti gustli~
(1900), sadac mTeli teqsti swored Sinagani monologis
naratiuli teqnikiTaa Sesrulebuli).
amgvarad, e. w. saukuneTa mijnis modernistul liter-
aturaSi e. maxis (aseve Sopenhaueris) inspiraciiT xSiradaa
Tematizebuli disocirebuli, e. i. daSlil-darRveuli
`me~-s, identobadakarguli da identobis mopovebis verSe-
mZle personaJis problematika, aseve xSirad figurirebs
sikvdilis Tematika _ sikvdili, rogorc araras toposi
(Sdr., T. manis romani `budenbrokebi~ (1901) da misive ad-
reuli novelebi, a. Snicleris novelebi da dramebi, p. al-
tenbergis miniaturebi, h. fon hofmanstalis simbolistu-
ri lirika da dramebi).

5. danarTi: realisturi literatura


vs.
modernistuli literatura11

realizmi vs. modernizmi

I. samyaros aRqma

I. koherentuloba I. disociaciuroba

realisturi literatura gadmoscems, modernistuli literatura asax-


asaxavs, ganixilavs samyaros, rogorc avs da gadmoscems samyaros iseT su-
mowesrigebul, stabilur mTlianobas/ raTs, sadac mocemulia gadauWrel,
totalobas, romlis farglebSic yvela verdaZleul winaaRmdegobaTa da
winaaRmdegoba, antagonizmi saboloo dapirispirebaTa usasruloba. Sesa-
jamSi neitraldeba da daiZleva. Sesa- bamisad, modernisti avtoris aRq-
bamisad, realisti avtoris warmodgenaSi maSi yofierebis pirvelsawyisia neba
samyaros safuZvlad udevs goni (Geist), (Wille).
logosi.

11 cxrili Sedgenilia m. andreotis naSromze dayrdnobiT: `modernis-


tuli literaturis struqtura~ (Andreotti 2009: 46-52).
40
II. istoriis gageba

II. istoriis II. istoriis ateleologiuroba


teleologiuroba
realisti avtoris msoflaR- modernisti avtoris msoflaRqmaSi istoria
qmaSi istoria gagebulia, ro- gagebulia, rogorc araTanmimdevruli, nax-
gorc Tanmimdevruli, umaRles tomiseburi, yovelgvar mizans moklebuli
ideaze mimarTuli procesi, da procesi, da amgvarad, gagebulia, rogorc
amgvarad, gagebulia, rogorc usazriso procesi, sadac dominirebs SemTx-
sazrisis Semcveli procesi, sa- veviToba, vinaidan istoriul process safuZ-
dac moqmedebs kanonzomiereba vlad udevs ara goni, ara logosi, aramed sa-
da logosi. es gageba ki momdin- myarouli iracionali _ neba.
areobs hegelis debulebebidan
istoriuli procesis tele-
ologiurobisa da dialeqtiku-
robis Sesaxeb.

III. adamianis arsis gageba

III. anTropocentristuli III. araanTropocentristuli


modeli modeli
realistur mwerlobaSi ada- modernistul mwerlobaSi adamiani (Sesabam-
mianis (Sesabamisad, personaJis) isad, personaJi) ukve aRaraa yofierebis aqsi-
arsi gagebulia, rogorc sa- ologiuri da kognituri centri, aramed ada-
myarosaTvis Rirebulebis mim- miani `yalibdeba~, ufro swored, imTaviTve
niWebeli odenoba, igia yofaSi, aRmoCndeba yofierebis garegan ZalTa, isto-
yofierebaSi sazrisiseuli cen- riul ZalTa (mag., politikur, an sociokul-
tri, anu yofierebis arsebobis turul ZalTa da araprognozirebad proces-
wesis ganmsazRvreli instancia, Ta) urTierTSexlis, konfliqtis arealSi: es
misTvis sazrisis mimniWebeli niSnavs imas, rom adamianze (personaJze) mud-
sidide. amitomac, realisturi mivad zemoqmedebs garemo, garesamyaro iqvem-
mwerlobis personaJebi `aqcio- debarebs mas da is `aqcioneruli~ poziciidan
neri~ personaJebi arian, anu, gadainacvlebs `re-aqcionerul~ poziciaSi _
isini Tavad zemoqmedeben gare- anu, iniciativa adamianisgan (personaJisgan)
moze, isini karnaxoben garesa- aRar modis, igi veranair msoflmxedvelo-
myaros socialuri, Rirebule- briv da RirebulebiT gavlenas veRar axdens
biTi Tu msoflmxedvelobrivi garesamyaroze, istoriul procesze, social-
ganviTarebis gezs. ur garemoze, aramed adamiani (personaJi)
mxolod postfaqtum reagirebs yofierebaSi
mimdinare stiqiur, araTanmimdevrul proce-
sebze da is mTlianad am procesSia CaTreuli
(mag., modernizaciis procesSi). Sesabamisad,
adamiani (personaJi), rogorc samyarosaTvis
sazrisis mimniWebeli sidide, qreba/uqmdeba.

41
IV. personaJTa Seqmnis principi

IV. myari personaJi IV. aramyari, `qceviTi~ (`gestisch~)


personaJi
`realisti~ personaJis saxiT `modernisti~ personaJi ki iqmneba mravali
avtori qmnis myari msoflmxed- urTierTsapirispiro, gaucnobierebeli
velobis, eTikisa da mtkice xa- qcevis, `Jestis~ (`Geste~, `Gestus~) safuZvel-
siaTis `keTil~, `progresul~ ze, rac gulisxmobs, rom aseTi personaJi,
anTropologiur arss, romelic erTi mxriv, mudmivad eqvemdebareba sakuTar
dasaxuli miznisaken sruliad iracionalur anTropologiur arss da sa-
Segnebulad, gaazrebulad da kuTarive aracnobieris wiaRidan wamosul
Seudrekelad miiwevs da am te- aracnobier swrafvebs da, Sedegad, vera-
leologiur svlaSi, _ miuxeda- sodes dgams racionalur, gaazrebul eTi-
vad am svlaSi zogjer marcxisac kur Tu msoflmxedvelobriv nabijs; meore
e. w. `borot~ da `regresul~ mxriv, igi mudmivad moqceulia garegani
sazogadoebriv Tu institucio- globaluri ontologiuri, egzistencial-
nalur ZalebTan konfliqtisas, uri, mentaluri Tu socialuri ryevebis
_ bolos gamarjvebuli gamodis, qveS da maT verasodes umklavdeba. aseTi
rac mas xSirad sakuTari si- personaJi upirovno koleqtiuri egzisten-
cocxlis fasadac ujdeba. aseTi cialuri, Tu sazogadoebrivi Zalmosilebis,
personaJis pirovneba, rogorc Zalis (SiSi, Zalaufleba da a. S.) mimarT
wesi, mravalwaxnagovania: Sei- mudam `gasxnilia~, anu maT winaSe mudam
Zleba winaaRmdegobrivi Tvise- uZluria, daucvelia da arsebul viTare-
bebic gamoavlinos, sisustis baSi verasodes (an TiTqmis verasodes) ver
momentebic hqondes da skepsisi avlens myar, mtkice pirovnul Tvisebebs,
da sasowarkveTac daeuflos, ma- igi mudmivad `neitraluria~ da xSirad
gram saboloo jamSi monoliTur dgas tradiciuli `didi narativebisa~ da
adamianad rCeba (fsiqologizmis tradiciuli aqsiologiis mier dadgenili
principi). `realisti~ personaJi `sikeTisa~ da `borotebis~ miRma, an sulac
sakuTari Tavis mimarT mudam upirispirdeba maT (mag., h. heses `tramalis
identuria, mudam erTi da igivea, mgelis~ personaJi hari haleri).
anu mas mudmivad aqvs sakuTari amitomaa, rom `modernisti~ personaJi mu-
pirovnulobisa da individualo- dam gaucxoebulia sakuTari Tavis mimarT,
bis gancda. aqedan ki amoizrdeba dakarguli aqvs TviTidentoba, ver avlens
misi erTgvari avtonomiuroba `socialur Tvisebebs~, anu ara aqvs social-
gare samyarosagan. Sesabamisad, izaciis unarebi, Sesabamisad, ver avlens
teqstSi ambavi, moqmedeba, siu- individualizms socialur sferoSi da im-
Jeti swored personaJis xas- TaviTve mowyvetilia sazogadoebas, an cdi-
iaTs efuZneba, anu `realisti~ lobs Tavad gaemijnos mas (Sdr., r. muzilis
personaJi gvevlineba teqstis roman `uTvisebo kacis~ mTavari personaJi
struqturis bazisad. ulrixi da misi `socialuri uTviseboba~).

42
V. garesamyaros ageba/asaxva

V. koherentuli sinamdvile V. disocirebuli sinamdvile

realistur mwerlobaSi garesa- modernistul mwerlobaSi garesamyaros


myaros asaxva efuZneba koherentu- asaxava efuZneba disociaciis princips,
lobis princips, anu efuZneba sinamd- anu sinamdvilis araTanmimdevrul, `de-
vilis Tanmimdevrul asaxva-gadmoce- formirebul~ asaxva-gadmocemis prin-
mis princips, sadac gaTvaliswinebu- cips, sadac mizanmimarTuladaa dar-
lia empiriuli dro-sivrcisa da mis Rveuli da daSlili (disocirebuli)
farglebSi ganviTarebuli moqmede- empiriul dro-sivrceSi gadaadgilebis
bebisa da gadaadgilebebis kanonzo- kanonzomierebani, vinaidan modernisti
mierebani, gamomdinare iqidan, rom avtoris aRqmaSi yofiereba imTaviTve
realisti avtoris aRqmaSi yofiere- mouwesrigebeli da qaoturi odenobaa.
ba, samyaro, empiriuli sinamdvile Sesabamisad, teqstSi asaxuli disocire-
imTaviTve mowesrigebuli, stabilu- buli samyaro swored am qaoturobisa
ri mocemulobaa. da disocirebulobis TvalsazrisiT
unda Seesatyvisebodes garesamyaros,
empiriuli sinamdvilis disociaciuro-
bas.
VI. struqturuli wyoba, naraciis ganviTareba
da siuJetis ageba
VI. mTlianoba VI. Riaoba
realisturi teqstis struq- modernistul teqstSi imTaviTve darRveu-
turis mTlianobas, siuJetis lia struqtura, igi Riaa: siuJeti yovel-
kauzalur-logikur bmulobasa gvari motivaciis gareSe stiqiurad da
da linealurobas (eqspozi- araTanmimdevrulad, naxtomiseburad vi-
cia, kvanZis Sekvra, kulminacia, Tardeba montaJis principiT, rac `modern-
kvanZis gaxsna, finali), naraciis isti~ personaJis mkveTri, aramotivirebuli
Tanmimdevrulobas, moqmedebis qceviTaa ganpirobebuli; xedvis perspeq-
boloSi `gadawevas~, anu siuJe- tiva yovelgvar totalobasaa moklebuli
tis orientirebas logikur fi- da fragmentulia, an Sida perspeqtividanaa
nalze, ris safuZvelzec teqstis ganviTarebuli; naracia e. w. Sinagan mono-
struqturas eniWeba dasrule- logs an gancdil metyvelebas efuZneba da
buli forma, xedvis perspeqtivis es yvelaferi gamomdinareobs iqidan, rom
totalobas gansazRvravs Tavad teqstSi, erTi mxriv, gauqmebulia e. w. au-
teqstis myar personaJSi gamov- qtorialuri Txroba/mTxrobeli, meore
lenili subieqturobis monoli- mxriv, naracia Tavad disocirebuli per-
Turoba da Txrobis auqtorial- sonaJis aracnobieri warmosaxvebis perspeq-
oba, anu mTxrobeli instanciis tividanaa ganviTarebuli. amitom, teqstSi
yovlismcodneoba da `yvelgan- moqmedeba araa orientirebuli logikur
myofoba~. finalze, dasasruli ar aniWebs moqmedebas
azrs, vinaidan moqmedeba ar Seicavs aranair
linealur ganviTarebas da potenciaSi Sei-
cavs nebismieri mimarTulebiT ganviTarebis
SesaZleblobas (wriuli struqtura).

43
VII. ena
VII. racionaluri ena VII. iracionaluri ena

realistur teqstebSi modernistul teqstebSi ki es `myari~, racional-


gamoyenebulia `myari~ ena uri ena principulad gauqmebulia, aq wina plan-
logikurad gamarTuli ze gamodis enis ara amsaxveli Tviseba, aramed
sintaqsiT: enobrivi niS- sistemuri Tviseba, anu vlindeba enobriv niSanTa
nis SigniT aRmniSvneli (yvela doneze) usasrulo urTierTmimarTebis
da aRsaniSni yvela do- mravalmxrivi procesi, xorcieldeba `enis Tem-
neze srulad faravs da atizeba~, e. i. ena aRwers Tavis Tavs usasrulo
Tanxvdeba erTmaneTs _ verbalur kombinaciaTa TamaSSi da ase avlens sa-
leqsikur, sintagmatur kuTari SezRudulobisa da garesamyaroze daqvem-
da pragmatul doneebze. debarebulobis daZlevas, rac (es determinebu-
realisti avtoris rwme- loba) gamowveulia sakuTarive racionaluri da
niT, aseTi eniT srulad logikuri bunebiT. Sesabamisad, teqstSi ena asaxavs
xerxdeba mimezisis prin- ara samyaros, aramed ena sinamdviles `aanalizebs~,
cipis ganviTareba, anu rac niSnavs imas, rom ena daSlil samyaroze adek-
asaxvis obieqtis adekva- vaturad, e. i. fragmentulad reagirebs. Sesabam-
turi aRwera, rac niSnavs isad, modernisti avtorisaTvis racionaluri ena
imas, rom ena sinamdviles aRar aris is sidide, romelic mTlianad `faravs~
srulad `faravs~ da sru- da zustad asaxavs da aRwers samyaros. amitom, de-
lyofilad aRwers garesa- formirebuli da arastabiluri sinamdvile unda
myaros movlenebs. asaxos aseve `deformirebulma~ enam, `aracnobier-
ma~ enam (Sdr., simbolisturi, eqspresionistuli,
avangardistuli lirika, eqspresionistuli drama,
impresionistuli proza).
VIII. zemoqmedebis mizani
VIII. gaigivebis principi VIII. gaucxoebis principi

mkiTxvelisaTvis realisturi mwe- disocirebuli `modernisti~ personaJi


lobis myari personaJi maidenti- mkiTxvelSi imTaviTve iwvevs myari mso-
ficirebeli figuraa, is am person- flmxedvelobrivi da eTikuri orien-
aJTan a priori aigivebs sakuTar Tavs: tirebis rRvevas. amitom, mkiTxveli aseT
rodesac is tragikul viTarebaSia, personaJTan arasodes aigivebs sakuTar
uTanagrZnobs, maRali miznisken Tavs, aramed misadmi imTaviTve gaucxoe-
orientirebuls ki gulSematkiv- bulia, ukeTes SemTxvevaSi, neitraluri.
robs. amasTan, mkiTxvelisaTvis Sesabamisad, personaJis qcevis, moqmedebis
gmiris mier mowodebuli aqsi- mimarT mkiTxveli distancirebulia da
ologiuri `programa~ da eTikuri ase distanciaze myofi aanalizebs per-
pozicia imTaviTve upirobod mis- sonaJis iracionalur, aramotivirebul da
aRebia. aq mkiTxvelis qceva afir- araprognozirebad qmedebebs. ase ki xdeba
maculia, anu igi srulad eTanx- mkiTxvelis stimulireba refleqsiisa da
meba da dadebiTad ekideba mTavari kritikisadmi, zogjer modernisti av-
personaJis msoflmxedvelobas, toris mxridan Segnebuli `provokaciis~
zneobriv poziciasa da qcevas. safuZvelzec. am dispoziciaSi mkiTxvelis
qceva mudmivad kritikuli da distancire-
bulia.

44
damowmebani:

bregaZe 2016a: k. bregaZe, nicSes filosofia Cveni gamocdilebis WrilSi.


sami leqcia, Campus Studio/gam-oba `meridiani~, Tb., 2016.
bregaZe 2016b: k. bregaZe, modernuli mgrZnobeloba goeTes `faustSi~:
modernis epoqis diagnozi da prognozi tragediis meore nawilSi
(gv. 218-232); semiotika. samecniero Jurnali XVI, gam-oba `univer-
sali~, Tb., 2016.
lomiZe 2016: g. lomiZe, modernizmi, rogorc invarianti (gv. 5-27); wignSi:
qarTuli modernizmis tipologia, Tb.: `meridiani~, 2016.
wifuria 2016: b. wifuria, modernizmi _ kulturuli da literaturuli
stili (gv. 47-70); wignSi: qarTuli literatura. istoria saerTa-
Soriso procesebis prizmaSi, nawili II, Tb.: `saari~, 2016.
Andreotti 2009: Mario Andreotti, Die Struktur der modernen Literatur, 4. Aufl., Bern/
Stuttgart: Haupt, 2009.
Behler 1996: Ernst Behler, Friedrich Nietzsche (S. 291-305); in: Klassiker der Sprachphi-
losophie. Vom Platon bis Noam Chomsky, hrsg. von T. Borsche, München: Beck,
1996.
Gay 2009: Peter Gay, Die Moderne. Eine Geschichte des Aufbruchs, aus dem Englischen
von M. Bischoff, 2. Aufl., Frankfurt/M.: Fischer, 2009.
Kierkegaard 1991: Sören Kierkegaard, Krankheit zum Tode, Hamburg, 1991.
Leiss/Stadler 1997: Ingo Leiss/Hermann Stadler, Wege in die Moderne _ 1890-1918.
Deutsche Literaturgeschichte, Bd. 8, München: Deutscher Taschenbuch Verlag,
1997.
Metzler… 2007: Metzler Literatur Lexikon, 3. Aufl., Stuttgart/Weimar: Metzler, 2007.
Nietzsche 1996: Friedrich Nietzsche, Die nachgelassenen Fragmente. Eine Auswahl,
hrsg. von G. Wohlfart, Stuttgart: Reclam, 1996.
Nietzsche 2000a: Friedrich Nietzsche, Menschliches allzu menschliches; in: Sämtliche
Werke. Kritische Studienausgabe in 15 Bänden (KSA), Bd. II, hrsg. von Giorgio
Colli und Mazzino Montinari, 7. Aufl., München/New York: Deutscher Taschen-
buch Verlag / de Gruyter, 2000.
Nietzsche 2000b: Friedrich Nietzsche, Die fröhliche Wissenschaft; in: Sämtliche Werke.
Kritische Studienausgabe in 15 Bänden (KSA), Bd. III, hrsg. von Giorgio Colli und
Mazzino Montinari, 7. Aufl., München/New York: Deutscher Taschenbuch Verlag
/ de Gruyter, 2000.
Nietzsche www…: Friedrich Nietzsche, Über Wahrheit und Lüge im aussermoralischen
Sinne; inter. mis.: http://gutenberg.spiegel.de/buch/uber-wahrheit-und-luge-im-
aussermoralischen-sinne-3243/1
Safranski 2002: Rüdiger Safranski, Schopenhauer und die wilden Jahre der Philoso-
phie, Frankfurt am Main: Fischer, 2002.

45
Schopenhauer 1977: Artur Schopenhauer, Die Welt als Wille und Vorstellung; in: Werke
in zehn Bänden. Züricher Ausgabe, 1977. Bd. I
Seibert 1997: Thomas Seibert, Existenzphilosophie, Stuttgart/Weimar: Metzler, 1997.
Vietta 1992: Silvio Vietta, Die Literarische Moderne. Eine problemgeschichtliche
Darstellung der deutschen Literatur von Hölderlin bis Thomas Bernhard, Stuttgart:
Metzler, 1992.
Vietta 1998: Silvio Vietta, Die Modernekritik der ästhetischen Moderne (S. 531-549);
in: Ästhetische Moderne in Europa. Grundzüge und Problemzusammenhänge seit
der Romantik, hrsg. von S. Vietta und D. Kemper, München: Fink, 1998.
Vietta 2007: Silvio Vietta, Der europäische Roman der Moderne, München: Fink, 2007.
Windelband 1980: Wilhelm Windelband, Lehrbuch der Geschichte der Philosophie,
hrsg. von H. Heimsoeth, 17 Aufl., Tübingen: Mohr, 1980.
Zima 2001: Peter V. Zima, Moderne/Postmoderne. Gesellschaft, Philosophie, Literatur,
2. Aufl., Tübingen/Basel: Francke, 2001.

46
Historical Modernity and Literary Modernism
(Summary)

The article on the one hand deals with Modernity (as a historical epoch)
and its interrelation with Literary Modernism and on the other hand analyses
the problem of the relation between the scientific paradigms and philosophical
dogmas of Modernity and Literary Modernism. It should be outlined that from a
poetic and ideological point of view Literary Modernism gets its main impulses
from scientific (Atomic, Relativity, Probability Theories) as well as philosophi-
cal discourses (Schopenhauer, Nietzsche, Freud, Bergson, etc) of the Modern
Epoch.
Literary Modernism from the very beginning opposed the so-called His-
torical Modernity, which according to western Culturology and historiography
includes the period from the XVII century (the English Revolution _ 1688/89)
until the mid of the XX century: namely, it opposed the last phase of Historical
Modernity (1850-1950), which according to western historiography, Culturo-
logy, and history of culture is coined as Late Modernism. Within the frameworks
of Late Modernism, processes and phenomena evolved known under the name
of rationalism, ideology, industrialization, urbanization, specialization, tech-
nocracy, scientism, which afterward led to de-sacralisation, de-humanisation,
and alienation. These processes made Nietzsche write his metaphorical formula
`God is Dead~, as for the Georgian Symbolist Poet Galaktion Tabidze, he ex-
pressed his concerns through the famous poetical phrase `This Century of Me-
phistopheles~.
Literary Modernism arose in such historical and socio-cultural context and
starting from Baudelaire, continued with Kafka and Hesse, and ending with Her-
mann Broch and Albert Camus, opposed the Modern Epoch. Hence, Literary
Modernism in Europe as well and Georgia responded to the `Death of God~
of the Modern Era and by abandoning the fundamental logo centric basis and
target (for example, Christian Logos, Kantian Transcendental Ideas, Fichtean
Absolute Self, Hegelian Absolute Geist, etc.) and acknowledging the triple crises
_ crises of rational perception, rational subjectivity, `rational language~, start-
ing to criticize these three conditions. In their triple critique authors of Literary
Modernism rely on rationalism, scientism, rational subjectivity and Nietzschean
critique of the conventional language.

47
European and National Context of
Georgian Modernist Literature1

‘We should overcome the ethnographic borders


of Georgian Culture’
Konstantine Gamsakhurdia

In Georgia, as well as in Europe, the establishment of literary mod-


ernism, and in general, orientation on the modern outlook and modernist
aesthetic, was not an unnatural and unconscious phenomenon, a kind of
fashion to follow. The modernist authors were interested in the modernist
aesthetic, the modernist themes, in the problems and poetical and ideo-
logical principles and it was not driven by a temporary or youth interest
(`youth disease~, `naive passion~), neither was it a subject of coquette (`a
foreign terminal disease~), but the modernist authors linked the modern-
ist aesthetics to Georgian culture; they aimed towards ‘straightening the
radius’ (T. Tabidze) of Georgian Literature to West European literature.
Their main aim was to eradicate Russian and Asiatic cultural tyranny and
to integrate Georgian Literature with Western Literature. Accordingly,
the establishment and development of Georgian literary modernism had
its fundamental political and socio-cultural background, aesthetic and
conceptual and philosophical-theoretical basis (here one important point
should be emphasized: Unlike Georgian Romanticism which had indi-
rect contact with European Romanticism, and that ultimately remained a
fragmentary event in Georgian reality, Georgian Modernism had direct
contacts with European modernism. This can be explained from the fact
that the majority of Georgian modernists _ Grigol Robakidze, Konstan-
tine Gamsakhurdia, Erekle Tatishvili, Niko Lortkipanidze, Paolo Iashvili
and others were educated in Europe and in the European cultural space
got acquainted with the new literary movements and trends, philosophi-
cal and aesthetic doctrines (Nietzsche, Schopenhauer, Kierkegaard, Wag-
ner, Freud, Spengler, Bergson, etc.), as well as literary and cultural life.
The thing that Georgian Literary Modernism was not a temporary,
spontaneous, ‘trendy’ can be seen from the fact that Georgian modernists

1 First was published in: Litinfo. Georgian Electronic Journal of Literature, Volume 11,
2017. http://www.litinfo.ge/vol-11/bregadze.pdf
48
not only created modernist texts, and not only did they see themselves
as shapers of the aesthetic-cultural development and changes, but as well
regarded Georgian Literary modernism as both original and inseparable
part of European Literary Modernism. As a proof of this we can use
the example of the modernist writers, who intensively published liter-
ary and critical articles as well as essays, concerning the current socio-
cultural, cultural and political life of European, as well as modernism
or other important issues concerning literature (literary and critical ar-
ticles and essays of K. Gamsakhuria, Gr. Robakidze, E. Ttishvili, V. Ko-
tetishvili, G. Kikodze, G. Leonidze, the authors from the Brotherhood
of the Blue Horns and others); they also published literary manifestos
declaring the foundation of this or that concrete modernist movement
(for example `Manifest of Symbolism~ by the Brotherhood of the Blue
Horns, or the Manifest of Expressionism `Declaratia pro mea!~ by
K. Gamsakhurdia). Georgian Modernists held public lectures (for ex-
ample famous lectures by Gr. Robakidze, who was the first to preach the
ideology of literary modernism and its aesthetic in Georgian reality and
highlighted the necessity to renew Georgian Literary modernism accord-
ing to the principles of the West), Literary meetings (for example the
literary evenings held by the `Association of Writers~ from which one
evening was entirely dedicated to Friedrich Nietzsche and was organized
by K. Gamsakhurdia), Literary Groups were being formed (`Association
of Writers~, `Brotherhood of the Blue Horns~ _ which included Geor-
gian symbolists, and Georgian Futurists) and also literary organs (`Blue
Horns~, `Dreaming Aurochs~, `Bakhtrioni~, `Journal of Galaktion Tab-
idze~, `Lomisi~, `Ilioni~, `Georgian Bell tower~, `Barricade~, `Rubicon~,
`Georgian Word~, `Caucasia~, `H2SO4~)
Therefore, it is only natural that in the Georgian sense and cultural
history of the Georgian modernism, and in particular, the literary mod-
ernism was the spiritual and aesthetic space, where the question was
posed to get near to Europe and be orientated on European values. It
also revealed a very important fact: namely, that the Georgian literary
modernism did not only aim to base Georgian Literature on `European
radius~ and fully implement the paradigm of European modernist aes-
thetics but also at the same time developed a postulate of cultural and
political orientation of Georgia towards Europe.

49
Therefore it shoul be once more highlighted that Georgian Literary
Modernism is not a spontneous, fragmented and episoic display of Geor-
gain mind and Literary History, as it was suggested by the Soviet Marxist
Literary critics during the Soviet Times, but Georgian Literary Modern-
ism had its concrete objective political and socio-cultural prerequisite:
a) Political and Colonial condition of Georgia within the frame-
work of Russian Empire (1801-1918);
b) The backward condition of Georgian culture and literature, due
to the one hundred year of Russian colonialism, which led to breaking
Georgia off from the European economic and social modernization pro-
cesses as well as cultural and literary contexts;
c) the political and ideological aggression in Georgia in the 1920s
from the side of Russian Bolsheviks (occupation, annexation, political
terror and repression and in addition ideologized technocracy) (Bregadze
2013: 8).
Hence:
1. Georgian modernists, on the one hand tried to connect Georgian
culture and literature with European Modernism, as a world view and
literary discourse, suggesting the need of both ‘updating’ Georgian Mod-
ernisms as well as making it an integral part of Western Culture and
Literature, and on the other hand linked it to the restoration of Georgian
statehood and integrating western orientation in the political and cultural
life of the country (compare symbolic manifesto of the Brotherhood of
Blue Horns `Pirveltkma~ (P. Iashvili) and `with blue Horns~ (T. Tabidze),
or letters and essays on these problems by Gr. Robakidze, G. Kikodze
and K. Gamsakhurdia, noteworthy is Gr. Robakidze s famous article
`Georgian Renaissance~). Consequently, Paris (`Brotherhood of Blue
Horns~) and Berlin (K. Gamsakhurdia) were announced as the cultural-
political orientation for Georgian Modernists.
2. The intense reception and introduction of the modernist aesthet-
ics and outlook in Georgia is also associated with the political life of the
1920s in Georgia _ the disaster of 1921, political terror and repression
of the Bolsheviks in the 1920s, the uprising of 1924, the Bolshevik ter-
ror and anti-religious propaganda; Also, in the 1920s rather intensified
was the ideological technical progress (ideological technocracy), which
carried out by the Bolsheviks with messianic spirit. Finally all these

50
processes had a great impact on Georgian known as the `metaphysical
shock~ (Nietzsche) _ God is dead, all the values were reevaluated and
Georgian spiritual culture was suppressed by the Bolsheviks and mate-
rialistic consciousness and machine-technical civilization started to de-
velop. This caused dehumanization of Georgian way of life, alienation
towards the mythic-sacral basis, respectively, dissolution-decomposition
of subjectivity, existential fear and the impossibility of obtaining self-
identity. These problems became the main topic of discussion by the
Georgian Modernist Writers (K. Gamsakhurdia and his novels `Dionysus
Smile~, `Stealing of the Moon~ and his expressionist novels of the 1910s
d 1920s, M. Javakhishvili’s novels `Jako’s Migrants ~ and `White Collar~,
Gr. Robakidze’s novels `Snake Skin~ and `Killed Soul~, D. Shengelaia’s
novel `Sanavardo~ and short story `Tiflis~, etc.).

Therefore Georgian Literary Modernism is based as a self-reflective


phenomenon, which on the one hand realizes that modern Georgia lags
behind with political, cultural and aesthetic norms and on the other hand
realizes its mission and responsibility towards Georgian Culture and Lit-
erature, meaning that Georgia should be oriented on western/European
paradigms and Georgian culture and literature should have tight con-
nections with western/European paradigms (in this respect in Georgian
traditional paradigm we consider `Georgian Universalism~ by Shota
Rustavleli), which meant the fundamental change and development of
Georgian Literature and Culture (The Formula by Tician Tabidze _ Mal-
larme and Rustaveli, his manifest `With Blue Horns~).
Therefore, it is only natural that this self-reflection and, at the same
time, propaganda of the new patterns of modernist aesthetic values can
be seen in the manifestos of literary modernists, cultural, cultural-phil-
osophical, literary-theoretical and literary-critical writings, which they
extensively published in their own literary magazines and newspapers
(1915-1925) (Bregadze, 2013: 9). This on its own side highlights that
Georgian Modernism became a broad front to carry out the political and
cultural mission.
Given the fact that Georgian Modernism, as well as Georgian liter-
ary modernism, is one of the discontinued projects (B. Tsipuria), whose
delay occurred, on the one hand, because of the Russian Bolshevik ag-

51
gression (1921.), whose result was the terrorist and repressive form of
Bolshevik Ideology challenging the modernist aesthetics, the modernists
and their creativity, and, on the other hand, because of the fact that the
only aesthetic ideology of the 1930s Soviet Georgia was declared social-
ist realism, and also, given Jurgen Habermas and his thesis modernism,
as the ideological and socio-cultural phenomenon, is still an unfinished
project, which is ongoing and is still in the process of formation (See
his culturological and socio-cultural etude `Die Moderne _ Ein unvol-
lendetes Projekt. Philosophisch-politische Aufsätze~ (Habermas, 1994:
177-192), the study of Georgian modernism from an aesthetic and socio-
cultural point of view is still relevant, moreover, that Georgia even nowa-
days is still facing the serious issue of political and cultural orientation.
And, in this regard, the Georgian society will be provided by the cor-
rect orientation of the Georgian modernists and their European choice of
`Occidental-centrism~.
Among the Georgian literary modernism developed, on the one
hand, anti-colonial and, on the other hand, occidental-centrist spirit,
which can especially be seen in the texts and literary manifestos, which
clearly showed Georgian aspiration of breaking from the boundaries of
Russian-Asiatic colonial space, and getting nearer to the political and
cultural orientation of the West. These texts are:
a) The symbolism manifest by Tician Tabidze and Paolo Iashvili
`With Blue Horns~ (1916) and `Pirveltkma~ (1916), which as
noted by several scholars is more avant-garde-futurist manifests,
which is not accidental, because in the 1920s Paolo Iashvili
while being in Paris got to know to the Futurist Manifests of
Filippo Tommaso Emilio Marinetti (Magarotto, 1982: 56; Tsi-
puria, 2012: 173-176);
b) The Expressionist manifest by Konstntine Gamsakhurdia
`Declaratia Pro Mea~ (!920), as well as his publicist letters and
essays ,,Open Letter to Lenin~ (1921), where he clearly shows
the Bolshevik oppression on Georgia, Essays `Ilia Chavcha-
vadze~ (1922), `Metaphysical Diaries~ (1921-1922), Publicist
Letter `Anno 1923~, etc.
Georgian Literary Modernism with its organized form is became in-
volved in Georgian literary life and formally established itself, by the

52
meeting held by the Brotherhood of the Blue Horns (1915-1916) during
the time of the First World War, and from the very beginning the literary
manifestos had on the one hand anti-colonial sentiment, and on the other
hand, declared Georgian cultural and political orientation of the West. In
this respect, Tician Tabidze’s (1893-1937) Symbolist Manifesto `Blue
Horns~ should be outlined:

We have grounds prepared for Modernism (This line is mine _ K.B)


[...] In the future Georgian artist Rustaveli and Mallarme should come
together. I see Rustaveli as the father of Georgian literature and Mal-
larme is the head of European futurist movement. This is the only way
out. No matter how the war ends, Europe will enter the Middle Was and
we should be equipped with national knowledge, [...] If we do this then
it will be time for Renaissance and I drink the toast of National Revival
with this `Blue Horn~ (Tabidze, 1986: 178, 180).

Therefore according to T. Tabidze being ready for Modernism


means the reception of both modernist aesthetic as well as modern Euro-
pean social-political ideas, which was directly proportional to the revival
of Georgian country _ `then it will be time for Renaissance~. T. Tab-
idze underlines the fact that Georgia equally needs European Social and
Technological development as well as social-cultural innovations. This
relation is both-sided. Georgia on its side will incorporate into European
values and ideas its own experience that comes from centuries long ago,
starting from Shot Rustaveli in the XII century. Tician Tabidze’s formula
Rustaveli-Mallarme means the usage of Georgian long culture and ex-
perience and transforming it according to the modernist and European
values. The incorporation of this iea can be seen in Galaktion Tabize’s
(1891-1959) collection of verses „Artistic Flowers~ (1919) _ Generally
Georgian Modernist verse is an expression of Symbolism, uniting in it-
self the past as well as modernity. According to Tician Tabidze and his
words `We will do it on our own~ Georgian modernists are seen as the
only force capable of Georgian cultural-social-political-economic re-
vival and getting near to the European values and orienting on the West.
Similar spirit is revealed in Paolo Iashvili’s (1894-1937) Manifesto
`Preface~ which is full of futuristic pathos and symbolism, where Paris
is declared as the new cultural and artistic center on the contrary to the
53
Russian imperial centers (St. Petersburg, Moscow):

After Georgia our Holy place is Paris. Hey People praise this angry city,
where with insane fascination our drunkard brothers were having fun _
Verlaine and Baudelaire, Mallarme, Arthur Rimbaud, Drunk with pride,
the cursed young man. [...] Adopt: denial of beauty, heroic speed, lit love,
grandeur emotion, crashes of mystery. A love mystery, that sets you on
fire, things that were praised in the past, smile at the call of death, ig-
nore the feminine gentleness and tenderness [...] Fire, fire everything that
causes sadness and fatigue. [...] In our direction came youth singing a
song of uniting… We joined and screamed towards our future enemies
`chaotic, chaotic, chaotic~ dawn has com... Our faces were kissed by hap-
piness dressed in blue colour. We were ready for a ferocious battle (Iash-
vili, 1986: 291-292).

Here also a special attention is paid, on the one hand on the future
and on the other hand on the new generation (`Georgian Youth~). In this
new Generation Paolo Iashvili definitely means the modernist artists,
who are full of modernist conscious, strive towards modernist aesthetic
and is linked with Georgian revival, which means that Georgia will get
rid of the colonial environment and will be oriented on European culture
and politics: `After Georgia our Holy place is Paris~. 2
Thus, for the Georgian Modernists, in this case, for the symbolists
(T. Tabidze, P. Iashvili) orientation on Europe was seen as an indisput-
able prerequisite of the political renewal and cultural renaissance in
Georgia, which is coded using the following formula: Rustaveli _ Mal-
larmé, Georgia _ Paris.
Like Georgian symbolists, the expressionist Konstantine Gamsakhu-
dria (1893-1975) in the publicist letters and literary essays of the 1920s
and underlined the need of orienting on the West: For Gamsakhurdia
Georgian Political, Social and Cultural development depended on Euro-

2 The modernists do not recognize such dependence on a metropolis culture that is


considered valuable in the periphery, those cultural tendencies, texts and figures. [...]
Seeing Europe as a cultural centre is to highlight the anticolonial spirit and on the
contrary to the Russian cultural and political space show the superiority of European
values. This attitude was rather significant at the first stage of the nineteenth century,
in the Georgian socio-cultural space~ (Tsipuria, 2010: 8, 9].
54
pean orientation. In this respect anti-colonial discourse is also evident,
namely overcoming Russian Asian-Bokshevik aggression. Such position
of K. Gamsakhurdia is clearly shown in his publicist letter `Anno 1923~:

Inner moral change is vital for Georgia. We should be oriented on the


future, which means that by old-fashioned wheels we will never be able
to catch Pegasus. Time flies like a dream; radio stations have covered and
crossed thousands of kilometers. Nations fight and create not only on the
ground, but under the ground and above the ground as well. The nation
that is able to be on the surface of the ground will never have its place
among other nations. [...] Our future is not entirely hopeless, and our star
will shine brightly again. Georgia faces many important issues. The great
Civilization and Culture of the West is approaching the borders of our
country. [...] Our motto is: Occident! (Gamsakhurdia, 1983: 453-455).

Therefore, for the modernist-expressionist K. Gamsakhurdia the fu-


ture cultural and political revival of Georgia lies within its integration
process with the West Civilization. Only nearing themselves with West-
ern civilization gives Georgia the ability to get to know with the modern
social-political ideas as well as the technologies, which will aid in the
economic, social, and political development of the country. This is the
only way, by which Georgia will overcome the Asian passive nature and
the cultural backwardness.
Asia as a marker of cultural and political backwardness is quite often
used in the publicist letters and essays of the 1920s by K. Gamsakhurdia.
For example in the Essay ‘Ilia Chavchavadze’ (1922) Gamsakhuria ar-
gues about the 19 century Georgia and its backwardness due to colonial-
ism (he calls it `Tatkaridzeoba~ according to one of the characters of Ilia
Chavchavadze’s work, who is a person who does nothing an is ‘dead’ in
cultural, economic and social terms) and Gamsakhurdia suggests that
this can be overcome by the real activities and actions that can only be
done by people who are oriented on the West and such a person he sees in
Ilia Chavchavadze (1837-1907) who fought for Georgian cultural, politi-
cal, social and economic revival and was killed due to his strong will to
bring Georgia out of the colonial environment and to make it an indepen-
dent country sharing Western ideas an values:

55
I think that Georgian Spirit, for a long time will be in need of cleanse from
the dirt, that has come into our souls and bodies in the form of eastern
passive nature and Asian inactivity. [...] In the renewed Georgian His-
tory Ilia Chavchavaze served as the basis of active actions. The new dy-
namic force came into action by Ilia Chavchavadze. [...] He depicted the
grotesque caricatures of Georgian reality. This was Georgia full of Asian
inactivity, ignorance and dirt. (Gamsakhurdia, 1983: 390, 392).

In the context of Georgian cultural and political orientation towards


the West K. Gamsakhurdia criticizes Oswald Spengler and his anti-Eu-
ropean attitude, which can be seen in his famous work `The Decline of
the West~ (1918) and according to which Europe will step by step decline
and end its cultural abilities and in the near future will be revived and re-
placed by the Russian-Bolshevik-Asian culture. Gamsakhurdia wrote an
essay `Diaries of a Meta-physic~ (1921-1922), where he opposes Spen-
gler by stating that the West will find enough resources in itself to renew
itself and will be in no need of aid from the Russian-Asian part (Gam-
sakhurdia, 1983: 360-363).
K. Gamsakhurdia sees Germany as an important factor that will
hinder the Russian-Mongolian factor and will help Georgia in its anti-
colonial fight towards the oppressors: `Germany has been the backbone
of Europe~ (Gamsakhurdia, 1983: 308) (Noteworthy is here Gamsakhur-
dia’s work `Notes of an apolitical person. New Germany and Future of
Europe~ (1919); the historical-political work in German `Der Kaukasus
im Weltkrieg~ (`Caucasia in the World War~) (Kaukasielli [Aka K. Gam-
sakhurdia], 1916). As for the spiritual renewal K. Gamsakhurdia sees in
the legacy of Goethe and Nietzsche `Faust~ and `As spoke Zarathustra~,
as well in expressionism (Expressionist Manifest by K. Gamsakhurdia
`Declaratia Pro Mea!~, also essays `Goethe or Mystic~, `The Birth of
Tragedy from the Soul of Mystic~, `Impressionism and Expressionism~,
`Mosaic~, `Literary Paris~).
Georgian Literary Modernism as an organic part of European Lit-
erary Modernism shared the philosophical principles that were charac-
teristic to European Literary Modernism: namely, A. Schopenhauer’s
philosophy of Will, S. Kierkegaard existential philosophy, Friedrich Ni-
etzsche’s philosophy of life and the Apollonian and Dionysian concept,
as well as S. Freud’s psychoanalysis, K. Jung’s depth psychology, A.
56
Bergson’s Intuitivism, O. Spengler Cultural Philosophy and others. Ac-
cordingly, Georgian Modernism was based on these philosophical doc-
trines, but transformed in an original way.
In addition, Georgian literary modernism has aesthetic-poetical
principles and ideological sentiment in common with European mod-
ernism: for Georgian modernism aesthetics, decadency, dandyism is
not something unfamiliar; it is aware of the aesthetics of death, artis-
tic rhetoric stylization, narrative diversity (inner monologue, stream of
consciousness, impressionist speech), the installation of a narrative and
compositional techniques, and suggested poetic imagery of speech, lin-
guistic skepticism (language, as denoting cosmic events and expressive
self-sufficient system), tendency towards neologisms and linguistic ex-
periments.
Georgian literary modernism in terms of genre also renews the
Georgian literature, which, first of all, is reflected in the establishment
of the novel (modernist) genre. As well as developing new lyrical forms,
for example the sonnet, vers libre. The Subject to renewal are other liter-
ary genres as well _ modernist novella was established (Expressionist
novellas by K. Gamsakhurdia _ `Bells in the storm~, `Photographer~,
`Taboo~, etc.), Modernist drama (Drama-mysteries by Gr Robakidze of
Expressionist-Mythological nature `Londa~, `Lamara~, `Malshtrem~;
Expressionist drama-mystery by K. Gamsakhurdia `Eternal Shell~).
And most importantly, the Georgian literary modernism displayed
almost all the literary movements that existed in the European literary
modernism: impressionism, symbolism, expressionism, Avant-garde.
Georgian modernism had not only cultural and aesthetic nature, but
also a political mission, this is why in the 1920s the Democratic Republic
of Georgia (1918-1921) was conquered by the Bolshevik Russia; the ag-
gression from the side of the Russian Bolsheviks was of an oppressive
nature, which not only attacked church and aristocracy by as well Geor-
gian literary Modernism. As noted above Georgian literary modernism,
on the one hand, developed an anticolonial discourse, and on the other
hand, tried to establish a new European cultural and aesthetic paradigm
including Georgian nationality and identity, as well as Georgian spiritual
life, which is why the Russian Bolsheviks saw the Georgian modernism
as an anticolonial discourse orienting on Western political and spiritual
cultural values.

57
The Soviet Bolshevik Reaction towards Georgian Modernism and
attack on it was first evident on the meeting of the Union of Writers in
1926, where the Modernist Aesthetic was declared as anti-Soviet and
social realism was the only acceptable form, and Georgian Modernists
were said to be anti-Soviet elements, from which the state needed urgent
cleanse. And it was not before the repressions started: K. Gamsakhur-
dia was exiled, the Brotherhood of Blue Horns dismissed _ Galaktion
Tabidze from the 1920s started to write mostly such verses that were
acceptable by the state, Gr. Robakize before immigrating to Germany
from 1926 to 1931 did not create anything. And in the 1930s Stalinist Re-
pressions touched Georgian Modernists (P. Iashvili, T. Tabidze, N. Mitsish-
vili, M. Javakhishvili), V. Gaprindashvili, N. Lortkipanidze, E. Tatishvili
were imprisoned, Grigol Robakize saved himself by immigrating to Eu-
rope, D. Shengelaia started to write according to social-realist aesthet-
ic, K. Gamsakhurdia, G. Tabidze, G. Leonidze created nationalist texts
[Bregadze 2013: 15]. That is why B. Tsipuria underlined that Georgian
Modernism is an `unfinished Project~ (Tsipuria, 2010: 13).
It can be said that the Georgian literary modernism is a unique phe-
nomenon in the European literature and it is not a simple plug or periph-
eral area of European modernism. On the contrary, the original Georgian
Modernism expands European modernism: Georgian Modernism on the
one hand uses original artistic paradigms, mythological archetypes, and
mythical narrative, uses purely national communities and tries to make it
universal, creating new Mythic-artistic reality, a bringing in new cultural
and landscape spaces and communities based on the import of new and
unique artistic and literary creation, and on the other hand tries to make
European literary modernism more diverse, enrich it and become an in-
tegral and organic part of it. It should be noted that this peculiarity of
Georgian literary modernism and its connection with European literary
modernism was first outlined by Stefan Zweig in the preface of the first
German edition of Grigol Robakidze`s `Snake Skin~ (1928).
I believe that Georgian Literary Modernism is an original and unique
part of European Literary modernism, because on the one hand it can ful-
ly and deeply understand the anthropological, existential and ontological
problems but on the other can have its own, original approach towards it
and use rather complex and interesting paradigms (Gr. Robakidze’s nov-

58
el `Snake Skin~ or K. Gamsakhurdia and his novels `Dionysus Smile~, or
even the modernist/symbolist lyric used in Galaktion Tabidze’s `Artistic
Flowers~).
Ultimately in Georgian literary modernism three major characteris-
tics should be outlined, making it fundamentally different from European
modernism and that determines its specificity:

1. Strong anti-colonial discourse;


2. Modernism is understood not only as a purely aesthetic phenom-
enon, which should aid in the renewal of Georgian literature, but
also as a precondition to improve Georgian socio-cultural life;
3. The Specifics of the imagery in Georgian Literary Modernism,
especially in Prose and Drama, and which can be seen in the
extensive usage of mythological and mythical archetypes, which
aimed at the de-humanization of the modernist epoch and to
overcome the issues of re-sacralization (utopian) based on the
`mythic-sacral’’ literary texts.

According to other approach, by the


a) Cognition of reality, subjectivity and language crisis (Vietta
2001: 11-15);
b) Criticism of technical civilization;
c) The need of re-sacralization of existence.

Georgian Literary Modernism is tightly connected with the main


paradigms of European Literary Modernism.

59
References:

Bregadze 2013: Bregadze, Konstantine. Comparative Research of Georgian


Modernism (pp. 5-25); in: K. Bregadze, Georgian Modernism (Gr. Ro-
bakidze, K. Gamsakhurdia, G. Tabidze). Tbilisi: Publishing House `Me-
ridiani~. (in Georgian)
Gamsakhurdia 1983: Gamsakhurdia, Konstantine. Works in 10 volumes, Vol-
ume VII. Tbilisi: Publishing House `Sov. Georgia~. (in Georgian)
Gamsakhurdia 1992: Gamsakhurdia, Konstantine. Works in 20 volumes, Vol-
ume II. Tbilisi: Publishing House `Didostati~. (in Georgian)
Habermas 1994: Habermas, Jürgen. Die Moderne _ ein unvollendetes Projekt
(pp. 177-192); in: W. Welsch (Ed.), Wege aus der Moderne. Schlüsseltexte
der Postmoderne-Diskussion. Berlin: Akademie Verlag.
Iashvili 1986: Iashvili, Paolo. Pirveltkma (pp. 200-202); in: M. Khelaia (Ed.),
Georgian Literary Essay. 1920s, Afterwards. Tbilisi: Publishing House
`Merani~. (in Georgian)
Kavkasielli [Aka K. Gamsakurdia] 1916: Kavkasielli [Aka K. Gamsakurdia].
Der Kaukasus im Weltkrieg. Weimar: Gustav Riepenheuer Verlag.
Magrotto 1982: Magarotto, Luigi. Storia e teoria dell’ avanguardia georgiana
(1915-1924) (pp. 45-99); in: L’avanguardia a Tiflis: tudi, ricerche, cro-
nache, testimonianze, documenti. Universita degli Studi di Venecia.
Robakidze 2012: Robakidze, Grigol. Works in 5 volumes, Volume III. Tbilisi:
Published by the Museum of Literature. (in Georgian)
Tabidze 1986: Tabidze, Tizian. With Blue Horns (pp. 174-180); in: M. Khel-
aia (Ed.), Georgian Literary Essay. 1920s, Afterwards. Tbilisi: Publishing
House `Merani~. (in Georgian)
Tsipuria 2010: Tsipuria, Bella. Modernist Experience in Georgia (pp. 5-18);
in: I. Ratiani (Ed.), The Georgian Literature on the verge of Modernism
and Realism Tbilisi: Published by Shota Rustaveli Institute of Georgian
Literature. (in Georgian)
Tsipuria 2012: Tsipuria, Bella. `Blue Horns~ and Avant-garde (pp. 172-183); in:
I. Ratiani (Ed.), Verse Studies Vol. 5. Tbilisi: Published by Shota Rustaveli
Institute of Georgian Literature. (in Georgian)
Vietta 2001: Vietta, Silvio. Ästhetik der Moderne. Literatur und Bild. München:
Fink Verlag.

60
literaturuli tradiciis gageba
qarTul modernizmSi1

Sesavali

TiTqos imTaviTve cxadia, rom modernizmis esTetika da


poetologia calsaxad unda upirispirdebodes da ukuag-
debdes warsul esTetikur da poetologiur gamocdilebas,
rac literaturuli modernizmis yvelaze radikalur fr-
TaSi, avangardizmSi (futurizmi, dadaizmi) marTlac cal-
saxa da upiroboa. magram, rodesac modernistuli litera-
tura, kerZod, e. w. `klasikuri modernizmi~ (simbolizmi,
eqspresionizmi, aseve konkretul modernistul literatu-
rul mimdinareobaTagan miRma mdgomi modernisti avtorebi
_ T. mani, h. hese, h. broxi, r. muzili, a. d¡oblini, fr.
kafka, m. prusti, j. joisi da sxv.) warsuli literaturu-
li tradiciis Rirebulebebs gadaafasebs, es, upirveles-
yovlisa, ukavSirdeba realizms (Sesabamisad, naturalizms),
romlis farglebSic mocemulia e. w. mimezisis principebiT
operireba, da romelic qronologiurad uSualod win us-
wrebs modernizms.
modernizmSi aprioruli dapirispirebisa da uaryofis
sagania realizmis poetikis konvencionalizmi da regla-
menturoba: kerZod, modernizmi upirispirdeba da ukuag-
debs realizmis farglebSi moqmed mimezisis princips da am
principis safuZvelze ganviTarebul e. w. iluziis esTeti-
kas, aseve ukuagdebs realizmis `racionalur~ enas, siuJe-
tis linealurobas, Txrobis erTplanianobas, kompoziciis
teqtonikurobas, qronotopis calmxrivobasa da monoli-
Turobas, personaJTa fsiqologizebas, mwerlobis araav-
tonomiur gagebas, e. w. `demokratiulobas~, WeSmaritebaze
pretenzias, auqtorialobas, `ideologiurobas~, deter-
minebulobas, samyaros harmoniulobis iluzias, total-

1 Tavdapirvelad gamoqveynda: sjani. Jurnali literaturis Teoriasa


da literaturaTmcodneobaSi, # 17, literaturis institutis gam-
oba, Tbilisi, 2016. (gv. 210-219)
61
urobaze pretenzias (Andreotti 2009: 222-224).
magram amis paralelurad modernizmi aseve cdilobs
warsuli literaturuli gamocdilebis gaazrebasac da ga-
ziarebasac, oRond misi orientaciis obieqtia is liter-
aturuli epoqebi da mimdinareobebi, sadac principulad
uaryofilia mimezisis principi da zemoTCamoTvlili poe-
tikuri maxasiaTeblebi: kerZod, evropuli literaturuli
modernizmi orientacias iRebs barokosa da romantizmis
poetologiur tradiciaze.
qarTul literaturul modernizmSic (simbolizmi,
eqspresionizmi) tradiciasTan damokidebuleba zustad is-
eTivea, rogorc es evropul modernizmSia: aqac calsaxad
ukugdebulia misi uSualo winamorbedi literaturuli
mimdinareobebis _ realizmisa da naturalizmis _ poeto-
logia da msoflmxedveloba, magram amis sapirispirod
gamokveTilia orientacia iseT literaturul gamocdile-
baze, romelic operirebs antimimezisis principebiTa da
mistikur-sakralur-miTosuri intenciebiT: kerZod, qar-
Tul modernizmSi orientacia aRebulia rusTavelis, gura-
miSvilis, besikis, baraTaSvilis enobriv, saxismetyvelebiT
gamocdilebasa da ontologiur xedvebze.
am TvalsazrisiT, qvemoT ganvixilavT qarTveli mod-
ernistebis Semdeg saprogramo teqstebs: t. tabiZis sim-
bolizmis manifests `cisferi yanwebiT~ da k. gamsaxurdias
eqspresionizmis manifests `Declaratia pro mea~, sadac kargad
Cans maTi literaturuli simpatia-antipatiebi da liter-
aturuli tradiciis maTeuli gageba.
magram manamade yuradRebas mivapyrobT tradiciis
cnebis grigol robaqiZiseul gagebas, rac, vfiqrobT, swor
orientacias mogvcems, raTa marTebulad gaviazroT lit-
eraturuli tradiciis gageba qarTul modernizmSi.

1. `tradiciis~ cnebis gageba grigol robaqiZesTan

migvaCnia, rom tradiciis cnebis robaqiZiseuli


ganmarteba exmianeba qarTuli literaturuli modernizmis

62
_ da, zogadad, modernizmis _ farglebSi SemuSavebul obi-
eqtis aramimeturi asaxvis esTetikur da msoflmxedvelo-
briv principebs, rac ukavSirdeba modernistebis swrafvas
`yofierebis ganvrcobisadmi~ (`Seinszuwachs~) (h.-g. gadameri):

Sinagani gezi am narkvevisa (~saqarTvelos saTaveni~ _ k. b.)


moqceulia im msoflxedvaSi, romelsac `tradiciuls~ ux-
moben. `tradicia~ _ sityva ucxo. frangulad: tradition,
germanulad: Überlieferung, rusulad: `predanie~, qarTulad:
`gadmocema~. nagulisxmevia ara Cveuli gageba am cnebisa _
magaliTad, ara esa Tu is Cveuleba romelime tomisa Tu
gvarisa, aramed: xilviT Tu qmedebiT gamosvla metafiziur
saTaveebidan (robaqiZe IV 2012: 84).

swored qarTveli modernistebisaTvis (Tavad gr. ro-


baqiZe, k. gamsaxurdia, g. tabiZe, t. tabiZe, p. iaSvili,
v. gafrindaSvili da sxv.) xdeba umniSvnelovanesi `meta-
fiziur~ sawyisebidan amosvla, misadmi swrafva da am mso-
flmxedvelobriv, esTetikur da eTikur swrafvebSi re-
alizmis konvencionaluri enisa da reglamentirebuli
poetikis ukugdeba. qarTveli modernistebis rwmeniT, Se-
qmnil viTarebaSi (me-20 saukunis 10-iani wlebi) qarTuli
literaturis modernistuli esTetikisa da poetologiis
principebis safuZvelze ganaxleba da ganviTareba swored
am generalur xazs unda dayrdnoboda _ metfizikur sawy-
isebidan amosvlas, maT gaxsnas, wvdomasa da gacxadebas. es
ki, xazs vusvam, imTaviTve gulisxmobs konvencionaluri
enisa da poetikis daZlevasa da uaryofas, mimezisis ukug-
debasa da antimimeturi tendenciebis ganviTarebas.

2. literaturuli tradiciis gageba qarTul


simbolizmSi: t. tabiZis `cisferi yanwebiT~

qarTuli simbolizmi sakuTar poetikas, esTetikas da


msoflmxedvelobas principulad ukavSirebs swored im
literaturul tradicias, sadac imTaviTvea aRiarebuli
mwerlobis avtonomiurobis principi _ anu, orientacia
63
aRebulia rogorc qarTul, ise im evropul literaturul
tradiciaze, sadac xelovneba, mwerloba, erTi mxriv, wmin-
dad saxelovnebo da, meore mxriv, transcendenturobis
wvdomis amocanebis gadaWras eswrafvis. aseTad evropuli
literaturidan miCneulia romantizmi, xolo qarTuli
literaturidan _ rusTavelisa da besikis Semoqmedeba:

`cisferi yanwebi~ SeeZlo gerbad aeRo mTel qarTul xe-


lovnebas. es sityvebi simvoliurad aRniSnaven WeSmarit qar-
Tul msoflmxedvelobas. `cisferi~ feria romantizmis, misi
emblema. novalisma gamoitira mistika cisferi yvavilis. es
yvavili atirebaa arCeuli sulis Soreul naTel qveyanaze.
[...] am or poetSi (rusTavelsa da besikSi _ k. b.) saqarTve-
lom Sekriba mTeli Tavisi mxatvruli energia. [...] `vefx-
istyaosnis~ prologSi safuZveli eyreba qarTul poetikas,
rusTavelisaTvis Sairoba sibrZnis erTi dargia, `saRvTo
saRvTod gasagoni, msmenelTaTvis didi margi~ [...] rusTave-
li icavs primats musikisas leqsSi, raSic is xvdeba edgar
pos da pol verlens. rusTavelis Semdeg udidesi poeti
iyo besiki. [...] misi leqsis kultura, misi riTmis simdidre,
mWreli epiteti, naCdilTa niuansebis gamoxmoba, enis musi-
kalur energiis jadoqroba imas aiyvans qarTul simvoliz-
mis mamaTmTavrad (tabiZe 2012: 145, 146, 147).

Sesabamisad, esTetikuri amocana dgas ase: daiZlios qa-


rTuli realizmi da qarTuli mwerloba daubrundes for-
mis daxvewis, poeturi enis `gairacionalurebisa~ da konven-
cionalurobisagan Tavisufali poeturi enis tradiciebs,
daubrundes musikalobas, aseve, antimimezisisa da yofi-
erebis ganvrcobis esTetikur amocanebs, aseve orientacia
aiRos saRvTo sagnebisadmi swrafvaze (rusTvelur da ro-
mantizmis diskursTa ganaxleba). tician tabiZiseul for-
mulaSi rusTaveli _ malarme (tabiZe 2012: 126) swored es
esTetikuri da poetikuri mizandasaxulobaa kodirebuli:
erTi mxriv, rusTaveli da malarme ganasaxiereben `wminda~
xelovnebisadmi, `wminda~ poeziisadmi mswraf Semoqmedebs,
meore mxriv, maT SemoqmedebaSi ganxorcielebulia poetu-

64
ri enis formaluri srulyofa, rac gulisxmobs konvencio-
naluri enis racionalizmisa da enobrivi niSnis erTjera-
dobis, konvencionaluri poeturi sintaqsis ukugdebas,
gulisxmobs aqcents musikalobasa da poeturi metyvelebis
sugestiurobaze:

iyo gamarjveba sruli `TergdaleulTa~, magram es iyo dam-


arcxeba mTeli Semdegi xelovnebisa. am dRidan amoiSala
qarTul poeziaSi Zveli suli (e. i. poeziis rusTveluri
da besikiseuli maRali gageba _ k. b.). am `cru rusTaveleb-
ma da liberalebma~ mwerloba gaixades samitingo zalad
da poezia gazeTad. ilia WavWavaZem samudamod dawyevla
`frinveli garegani~ da `tkbili xmebi~. akaki wereTelma
`garemoebis sayviriT~ Zalian bevri iyvira. yvela es le-
qsebi bankis opoziciaze da advokatebze darCeba, rogorc
politikuri satiris ara niWieri nimuSebi. [...] Cven uars
ar vyofT…~mesamocianelTa~ mwerlobis sazogadoebriv
damsaxurebas, magram imaT samagierod ar aqvT estetiuri
damsaxureba. TavianTi gaadvilebuli orTografiiT imaT
damarxes qarTuli leqsi (aq ki gasakviri da ucnauria, rom
Tavisi uarmyofeli kritikuli paTosis fonze t. tabiZe aq-
cents orTografiaze akeTebs da ara qarTveli realisti
poetebis konvencionalur poetur metyvelebasa da poetu-
ri asaxvis mimeturobaze _ k. b.) (tabiZe 2012: 149).

aq aSkarad Cans t. tabiZis swrafva mwerlobis, poeziis,


xelovnebis avtonomiurobis principis aRdgenisaken, ris
safuZvelzec mocemul etapze qarTuli mwerloba unda
gamosuliyo socialuri angaJirebis determinebuli mdgo-
mareobidan (`garemoebis sayviri~), raSic igi Caagdes qarT-
velma realistebma, da unda dabruneboda Tavis pirvelsawy-
isebs, generalur xazs, anu dabruneboda qarTuli poeziis
artistul da spiritualur tradicias, rac, t. tabiZis
Tanaxmad, ukavSirdeba rusTvelisa da besikis poezias, sa-
dac ganxorcielebulia poeziis/mwerlobis avtonomiuro-
bis principi, rac gulisxmobs xelovnebas xelovnebisTvis,
gulisxmobs `wminda~ poeziisken swrafvas.

65
praqtikuli TvalsazrisiT ki es modernistuli amoca-
na `cisferyanwel~ `simbolistebze~ srulyofilad swored
`wminda~ simbolistis, g. tabiZis simbolistur poeziaSia
realizebuli (ix. krebuli `artistuli yvavilebi~) da mod-
ernistuli poeziis Tundac am nimuSSi:

dgeba TeTri dReebi,


rideebis sezoni;
gaCdnen orxideebi
yovlad umizezoni.

laJvardebis kideo,
daburulo zmanebiT,
lurjo montevideo,
viwro xelTaTmanebiT;

sulSi nislis tbebia


da qaosis mxatvari,
sadac veRar Tbebian
frTebi namkaTaTvari (tabiZe 2011: 190).

qarTveli simbolistebis mier realizmis uaryofas wmin-


dad politikuri Sinaarsic hqonda: maT aRqmaSi realizmi
rusuli kolonialuri ideologiis (`yizilbaSuri Teoria~,
t. tabiZe) gamoxatulebaa: tician tabiZes qarTul sinamd-
vileSi aRmocenebuli literaturuli realizmi rusuli
xalxosnur-aRmzrdelobiTi literaturis gagrZelebad mi-
aCnda (`es misioneroba da cxovrebis damrigebloba~) da misi
azriT, rusuli realizmis kopireba avtomaturad niSnavda
am ideologiis saqarTveloSi gadmotanas, rac pirdapir-
proporciuli iyo evropuli kulturuli da esTetikuri
sivrcisagan saqarTvelos saboloo mowyvetis:

`mesamocianelTa~ mwerlebis ioli xeliT Semotanili xor-


bali (anu, rusuli realisturi da xalxosnuri mwerloba _
k. b.) amodis rusul qerad. yoveli rusuli ara Tu Skola,
seqtac ki iwvevs saqarTveloSi Tavis saxes: monaniebuli
aznaurebi, xalxosnebi, nihilistebi... da es kibe grZelia.

66
mxolod gaugebrobas SeeZlo qarTuli xelovnebis rene-
sansi am mwerlebidan daewyo. [...] da dRes uimedoT gahkivis
moqalaqeobrivi arRani kakafonias. yvela uniWo, usaxo, en-
ablu, visac xeli ar eRleba, stanjavs dRes qarTul poe-
zias (tabiZe 2012: 150).

amitomac, tician tabiZe, Sesabamisad, `cisferyanwelTa~


dajgufeba, qarTuli mwerlobis esTetikuri aRorZinebi-
sa da ganaxlebis, misi `evropuli radiusiT~ (t. tabiZe)
gamarTvis amocanebs qarTuli warsuli literaturuli
gamocdilebidan ukavSirebs rusTavels da besiks, rogorc
sityvis ostatebs, rogorc `wminda~ xelovnebis warmomad-
genlebs (TavisTavad, evropel modernistebsac, kerZod,
frang simbolistebs _ Sdr., paolo iaSvilis simbolizmis
manifesti `pirvelTqma~). xolo politikuri orientaciisa
da kulturuli aRorZinebis sakiTxebs calsaxad ukavSirebs
evropul modernizms (bregaZe 2015: 58-61). Sesabamisad, qa-
rTul simbolizmSi sakiTxi dgas im provincializmisa da
araesTetiurobis upirobo daZlevis Sesaxeb, raSic qarTu-
li realizmis wyalobiT aRmoCnda qarTuli mwerloba (am
sakiTxebze dawvrilebiT ix. Cemi satatia `qarTuli modern-
izmi rogorc oqcidentocentrizmi~ _ bregaZe, 2015: 56-72):

`cisferi yanwebi~ rogorc Skola Tavis Tavs amtkicebs


erovnulad. individualizmi, Tavisufleba SemoqmedebaSi,
xelovnebis TviTmiznoba, romelsac qadagebs es Skola, ar
aris axali. rusTavelis da besikis Semdeg amis mtkiceba
TiTqos gaugebrobaa. [...] magram mTavari debulebis gamar-
Tleba SeiZleba Zvel qarTul poetikaze dayrdnobiT. Cven
uars veubnebiT Cvens axlobel winaparTa naSroms (anu, qa-
rTvel realist mwerlebs _ k. b.), ramdenadac is ar ak-
mayofilebs, rogorc sazogadoT xelovnebis, ise qarTuli
Zveli xelovnebis moTxovnilebaT (tabiZe 2012: 151).

67
3. literaturuli tradiciis gageba qarTul
eqspresionizmSi: k. gamsaxurdias eqspresionizmis
manifesti `Declaratia pro mea~

Tavis manifestSi eqspresionisti konstantine gamsaxur-


dia qarTul realizms brals sdebs provincializmsa da de-
terminebulobas, aseve romanis Janris ver ganviTarebas, vi-
naidan, k. gamsaxurdias azriT, qarTuli realizmis asaxvis
erTaderTi obieqti iyo qarTuli provinciuli koloniuri
yofis socialuri problematika (Sdr., ilias, d. kldiaS-
vilis, e. ninoSvilis, e. gabaSvilis da sxv. moTxrobebi), an
igi aviTarebda provinciul istorizms (Sdr., ak. wereTlis
`Tornike erisTavi~):

dRes qarTuli literatura generalurad ver gascilebia


realizmisa da svimbolizmis gadamRerebas (aqve simboliz-
mis kritikac moulodneli araa, Tuki gaviTvaliswinebT, ev-
ropuli, kerZod, germanuli eqspresionizmis, _ romelzec
orientacias iRebda k. gamsaxurdia, _ antagonizms sim-
bolizmis mimarT. Tumca, eqspresionizmSi simbolizmis
kritikis motivi, cxadia, gansxvavebulia: kerZod, eqspre-
sionizmi Tavis Tavs moiazrebs modernistuli literatu-
ris axal fazad, modernistuli literaturis axal xarisx-
Si ayvanad da simbolizmis eqspresionizmiseuli kritikac
swored amiTaa ganpirobebuli _ k. b.). garda amisa, qarTuli
poezia lirikaSi gaiyina, martooden lirika araa litera-
tura. qarTulma prozam ver aicila soflur-primitivuli
elferi. axalma (anu, modernistulma - k. b.) qarTulma poe-
ziam, qarTulma dramam, qarTulma romanma unda gadalaxos
nacionaluri xelovnebis saniSnoebi, axali kultura Seu-
Zlebelia sofluri elferiT, da axali kultura didi qa-
laqiTaa mudam daStampuli (gamsaxurdia 1983: 399-400).

msgavsi kritikuli paTosi qarTuli realizmis mimarT


da misi provincializmis, araesTetiurobisa da msoflmxed-
velobrivi SezRudulobis aprioruli uaryofa Semdgom
ganviTarebulia k. gamsaxurdias bolosityvaobaSi Tavisi
68
pirveli (eqspresionistuli) romanisaTvis `dionisos Ri-
mili~ (1925):

cnobilia: gasuli saukunis qarTul sityvakazmul mwer-


lobas kulturuli romanis tradicia ar dautovebia (anu,
saubaria poetologiuri, sulieri, msoflmxedvelobrivi
da geografiuli TvalsazrisiT panoramul urbanistul
romanze _ k. b.). [...] calkeuli cdebi romanis dawerisa me-19
s. qarTul mwerlobaSi upiratesad soflur yofas emyare-
boda, memamuleTa wres, xolo personaJebs amgvari prozisas
ukulturo memamuleni, Tavadebi, aznaurebi, mRvdlebi da
ganuswavleli (aq: `xalxosani~ _ k. b.) maswavleblebi Sead-
genda. [...] `dionisos RimilSi~ me pirvelad vcade qalaquri
yofis asaxva da qarTuli romanis personaJebis gallereaSi
pirvelad Semoviyvane didi sulieri kulturis matarebeli
gmiri (gamsaxurdia 1992: 381).

eqspresionizmi Tavisi arsiT universaluri swrafvebis,


`kosmiuri SegrZnebebis~ (`kosmisch empfinden~) (nicSe)
gamomxatveli esTetikuri fenomenia, romelic amavdrou-
lad did yuradRebas aqcevda poeturi gamoTqmis teqnikas.
amitomac, k. gamsaxurdia warsuli qarTuli literatu-
ruli gamocdilebidan gamoyofda im mwerlebs, vis Semo-
qmedebaSic, erTi mxriv, igrZnoba kosmiuroba, heroikuli
pesimizi, transcendirebis diskursi, eqstazi, meore mxriv,
poeturi enis daxvewiloba da sisavse. aseT avtorad ki mas
miaCnia, daviT guramiSvili (da aq k. gamsaxurdia, `cisfer-
yanwelebisagan~ gansxvavebiT, principulad uaryofs gu-
ramiSvilis Tanamedrove besiks misi `orientalizmisa~ da
`akosmiurobis~ gamo):

religiozuri mistikaa Zireuli foni axali eqstatiuri


paTosis. eqspresionizmi Tavis fesvebs mTels samyaroSi
eZiebs. eqspresionizmi kosmiuria, igi nacionaluri xe-
lovnebis (igulisxmeba qarTuli realizmi _ k. b.) artaxebSi
ar eteva. saqarTveloSiac hyavs eqspresionizms Tavisi wi-
napari: es iyo daviT guramiSvili. guramiSvilis Semdeg qar-

69
Tuli literatura RerZidan gadavarda. mis gzas qarTveli
aqtivistebi (anu, eqspresionistebi _ k. b.) gaagrZeleben
(gamsaxurdia 1983: 399).

eqspresionisti k. gamsaxurdiasaTvis esTetiuri eno-


brivi politikisa da sakuTari eqspresionistuli gamoTq-
mis teqnikis TvalsazrisiT aseve mniSvnelovania qarTuli
agiografiis avtorebi, kerZod, giorgi merCule (Sdr.,
misi `grigol xanZTelis cxovreba~) da e. w. `aRorZinebi-
sa~, Tu `qarTuli barokos~ avtori sulxan-saba orbeli-
ani, romelTa enobriv diskurszec orientacias iRebda k.
gamsaxurdia Tavisi pirveli (eqspresionistuli) romanis
`dionisos Rimilis~ (1925) enobrivi qsovilis Seqmnisas. am
konteqstSi ki misi kritikis sagani imTaviTvea qarTuli re-
alisturi prozis mxatvruli ena:

am saukunis (e. i. me-19 saukunis _ k. b.) prozas genetikuri


kavSiri hqonda gawyvetili, rogorc ideurad, ise stilis-
turad, me-18 saukunis didi qarTuli prozis tradiciebTan
(mxolod sabas vgulisxmob), igi savsebiT daSorebuli iyo,
rogorc `visramianis~, ise `qilila da damanas~ da qarTu-
li hagiografiuli prozis mSvenebisagan (gr. xanZTelis
cxovreba da sxv.) (gamsaxurdia 1992: 381).

daskvna

1. literaturuli modernizmisTvis mniSvnelovania war-


suli esTetikuri gamocdilebac, rac evropul mod-
ernizmSi, pirvel rigSi, ukavSirdeba romantizmisa
da barokos poetologiasa da msoflmxedvelobas:
literaturuli modernizmisTvis, rogorc imTaviTve
antimimeturi esTetikisaTvis, uaRresad mniSvnelova-
nia warsuli literaturuli tradiciis swored is
nawili, romelic aramimeturi principebiT xelmZR-
vanelobs da warsuli gamocdilebidan amas, upirve-
70
lesyovlisa, swored romantizmisa da barokos lit-
eraturaSi miakvlevs.
2. qarTul literaturul modernizmSic tradiciasTan
mimarTeba zustad iseTivea, rogor es evropul mod-
ernizmSia: aqac calsaxad ukugdebulia misi uSualo
winamorbedi literaturuli mimdinareobebis _ real-
izmisa da naturalizmis _ poetologia da msoflmxed-
veloba, magram amis sapirispirod gamokveTilia
orientacia iseT literaturul gamocdielbaze, ro-
melic operirebs antimimezisis principebiT, arakon-
vencionaluri eniT da mistikur-sakralur-miTosuri
intenciebiT.
3. am konteqstSi mniSvnelovania tradiciis cnebis
grigol robaqiZiseuli ganmarteba, romlis mixedviT-
ac, mniSvnelovania is literaturuli tradicia, ro-
melic swored `metafiziur~ sawyisebidan amodis, is-
wrafvis am sawyisebisaken da am esTetikur swrafvebSi
avlens enisa da poetikis konvencionalurobis ukug-
debis aucileblobas (ix. esse `sityvis roi¡a~). es pun-
qti ki mniSvnelovania robaqiZisTvis imdenad, ramde-
nadac imJamindel viTarebaSi qarTuli literaturis
ganaxleba da modernistuli esTetikisa da poetolo-
giis principebiT ganviTareba swored am generalur
xazs unda dayrdnoboda _ metafizikur sawyisebidan
amosvlas, maT gaxsnas, wvdomasa da gacxadebas. es ki
imTaviTve gulisxmobs realizmis konvencionaluri
enisa da poetikis daZlevasa da uaryofas, mimezisis
ukugdebasa da literaturaSi antimimeturi tenden-
ciebis ganviTarebas.

71
damowmebani:

Andreotti, Mario: Die Struktur der modernen Literatur, Bern/Stuttgart: Haupt


Verlag, 2009.
Bregadze, Konstantine. `Qartuli modernizmi rogorts oqcidentotsentrizmi~.
Sjani. Jurnali literaturis theoriasa da shedarebit literaturismtsodneobashi
16 (2015): 56-72 (bregaZe, konstantine. `qarTuli modernizmi
rogorc oqcidentocentrizmi~. sjani. Jurnali literatu-
ris Teoriasa da litmcodneobaSi 16 (2015): 56-72).
Gamsakhurdia, Konstantine. Tkhzulebani 10 tomad, t. 7. Tbilisi: `Sabch.
Saqartvelo~, 1983. (gamsaxurdia, konstantine. Txzulebani 10
tomad, t. VII. Tb.: `sabW. saqarTvelo~, 1983).
Gamsakhurdia, Konstantine. Tkhzulebani 20 tomad, t. 2. Tbilisi: `Didostati~,
1992. (gamsaxurdia, konstantine. Txzulebani 20 tomad, t. II.
Tb.: `didostati~, 1992).
Robakidze, Grigol. Natserebi 5 tomad, t. IV. Tbilisi: Literaturis muzeumis
gamotsema, 2012. (robaqiZe, grigol. nawerebi 5 tomad, t. IV.
Tb.: literaturis muzeumis gamocema, 2012).
Tabidze, Galaktion. Leksebi. Qartuli mtserloba, t. 36. Tbilisi: `Nakaduli~,
2011. (tabiZe, galaktion. leqsebi. qarTuli mwerloba, t. 36.
Tb.: `nakaduli~, 2011).
Tabidze, Titsian. `Tsisferi kantsebit~. Literaturuli jurnalebi, 1910-1920-iani
tslebi (otkh tsignad), pirveli tsigni. Tbilisi: Literaturis muzeumis gamot-
sema (tabiZe, tician. `cisferi yanwebiT~. _ literaturuli
Jurnalebi, 1910-1920-iani wlebi (oTx wignad), pirveli wigni.
Tb.: literaturis muzeumis gamocema, 2012).

72
The Understanding of Literary Tradition
in Georgian Modernism
(Summary)

It seems clear from the beginning that the aesthetics of modernism


and poetics uniquely should oppose and reject the aesthetics and poetical
experience of the past, which the literary avant-garde, in particular, in the
Futurist and Dadaist Movement is clearly and unconditionally so. But
when in the Modernist literature the re-evaluation of the literary tradition
and past values takes place, it is, first of all connected with the literary
tradition which operates with the so-called Mimesis principles and, in
this case, chronologically precedes modernism -realism and naturalism.
But, on the other hand, for the literary modernism the past aesthetic
experience is rather important, which in European modernism, is primar-
ily associated with Romanticism and Baroque Poetics and Worldview:
For the Literary modernism as an inherently holder of the anti-mimetic
aesthetics very important in the past literary tradition is the part that is
guided by anti-mimetic principles and which, first of all, was found in the
Romanticism and Baroque literature.
In the Georgian literary modernism the relation with tradition is the
same as in European modernism: its predecessor literary trends - Real-
ism and Naturalism and their poetics and worldview are being refused,
but on the contrary it clearly orientates on the literary experience, which
supports anti-mimetic principles and mystical-sacral-mythological in-
tentions.
Grigol Robakidze’s (1880-1962) definition of the concept of Tra-
dition is rather important in this context; According to which for Ro-
bakidze important are those literary traditions which raises from the
`Metaphysic~ roots, seeks to the origins and in this reveals the need of
refusing language and poetry. This point is important for Robakidze`s to
the extent that he believes that Georgian modernist aesthetics and litera-
ture should develop according to these general principles _ to rise from
Metaphysical roots, to open them, access and use them. This implies the
reduction and denial of language and poetry at the very beginning and
refusal of the conventional and anti-mimetic tendencies.
In this context important are the texts and manifestos of the Mod-
ernists _ where tradition is understood like the concept of Robakidze:

73
Expressionist manifesto of K. Gamsakhurdia (1893-1975) - `Declaratia
Pro Mea~; Paolo Iashvili’s (1892-1937) `Pirveltkma~ and Titian Tabid-
ze’s (1893-1937) `The Brotherhood of the Blue Horns~.
The article deals with the literary-theoretical letters and literary
manifestoes of Grigol Robakidze, Konstantine Gamsakhurdia, and Titian
Tabidze and based on it defines and analysis of how Georgian Modern-
ists understood the essence of Literary Tradition.
The article outlines that Georgian modernism differently from Fu-
turism and Dadaism did not entirely stand out from the Georgian Liter-
ary Tradition, but on the contrary like the European, so-called Classical
Modernism, on the one hand from an aesthetic and political viewpoint
principally neglected the general, realist and naturalist, namely Geor-
gian Realistic Aesthetics, Poetics and approach; on the other hand took
into account the past Georgian literary tradition and oriented on in aes-
thetic terms, namely the literary traditions of Rustaveli (`Tsisperkhant-
selebi~), Sulkhan-Saba Orbeliani (K. Gamsakhurdia), David Gura-
mishvili (K. Gamsakhurdia), Besiki (`Tsisperkhantselebi~).
Modernist aesthetics a prior neglects and opposes the conventional-
ism and regalements of the poetics of realism, hence Modernism objects
the principle of mimesis existing in realistic terms and the Illusionary
Aesthetics derived from it, as well as the `rational~ language, linear plot,
monologist narration, technicity of composition, the one-sidedness of
the chronotype and its monolithic nature, psychologize the characters,
the non-autonomic understanding of the writer, claiming ultimate truth,
`ideologism~, determinacy, the illusion of harmony in the world, claim-
ing totality.
We believe that the understanding of the concept Tradition accord-
ing to Georgian Literary Modernism _ and Modernism in general _ cor-
responds to the non-mimetic representation of the object and principles,
which is in direct contact with the Modernist will to `Transcendentalism
of Being~ (`Seinszuwachs~) suggested by H.-G. Gadamer:

The internal aim of the research (`At the Foundations of Georgia~ _ K.B)
is caged in the viewpoint that is called `Traditional~. Tradition is a for-
eign word in French tradition, in German `Überlieferung~, in Russian:
`Predanie~. It includes not the traditional understanding of the concept _

74
not like the custom and rituals of this or that tribe, but: visual and active
deriving from the metaphysical foundations. (Robakidze IV 2012: 84)

The Georgian Modernisms (Grigol Robakidze, Konstantine Gam-


sakhurdia, Titian Tabidze, Galaktion Tabidze, Paolo Iashvili, Valerian
Gaprindashvili and others) focus on the coming out of `Metaphysical~
roots and striving towards the neglection of the conventional realistic
language and allotted poetics and creating a new viewpoint with aes-
thetic and ethical principles.
Georgian Modernists believed that in the on-going situation (the
1910s) the renewal and development of Georgian Literary Modern-
ist aesthetics and poetical principles should heavily lie of metaphysical
foundations, their understanding, and application.
This in itself meant neglecting conventional language and poetics,
refusing mimesis and creating non-mimetic tendencies.

75
modernuli mgrZnobeloba goeTes „faustSi~:
modernis epoqis diagnozi da prognozi
tragediis meore nawilSi 1

„es saukune mefistofeli~


(galaktioni)

Sesavali

statiaSi SemoTavazebulia goeTes teqstis modernuli


cnobierebis konteqstSi wakiTxva, vinaidan „fausti~, da
gansakuTrebiT, tragediis meore nawili, upirveles yov-
lisa, unda ganvixiloT, rogorc erTgvari „modernuli
mgrZnobelobis~ gamovlineba.
formulireba „modernuli mgrZnobeloba~ Semogvaqvs
J. bodriaris formulirebis „postmodernuli mgrZnob-
eloba~ analogiiT. Cvens formulirebaSi ki vgulisxmobT
Tanamedrove adamianis, kerZod, modernis epoqis adamianis
cnobierebisa da egzistenciis garkveul kondicias, ker-
Zod, vgulisxmobT modernis epoqaSi aRmocenebul da to-
taluri desakralizaciisa da dehumanizaciis procesebiT
gamowveul egzistencialur SiSs, TviTidentobis mopovebis
SeuZleblobas, usazrisobisa da gaucxoebis gancdas, ra-
sac modernis epoqis disocirebuli, anu pirovnebadaSli-
li adamiani srulad eqvemdebareba. es `mgrZnobeloba~ ki
gamowveulia jer kidev me-19 saukunis pirvel naxevarSi
Casaxuli da ganviTarebuli politikuri, ekonomikuri, so-
cialuri da kulturuli modernizaciis procesebiT (ix.
qvemoT).
swored am perspeqtividan ganvixilavT „faustis~ meore
nawils, sadac goeTe, erTi mxriv, swored modernis epoqaSi
totalurad da totalitarulad warmarTuli teqnokrat-
1 Tavdapirvelad gamoqveynda: semiotika. samecniero Jurnali, # 16, gam-
oba `universali~, Tbilisi, 2016. (gv. 218-232).
76
uli procesebis vizionsa da prognozs gvTavazobs, meore
mxriv ki, XIX s. pirveli mesamedis istoriul movlenebze
miniSnebebiT avtori modernis epoqis adreuli fazis arso-
briv analizsac gvawvdis.

1. adreuli modernis istoriuli realiebi da


miniSnebebi teqnokratul tendenciebze adreuli
modernis fazaze

„faustis~ meore nawilSi naCvenebia avtonomiuri indi-


vidis globaluri istoriiT, upirovno istoriuli proce-
sis stiqiurobiT, istoriis koleqtiuri ZalebiTa da glo-
baluri politikuri kataklizmebiT determineba: kerZod,
pirveli nawilis „metafizikuri~ idealebiT Sepyrobili
individualisti fausti, romelsac surs Cawvdes, Tu ra
aris samyaro, buneba Tavis arsSi, meore nawilSi trans-
formirdeba globalur politikaSi CarTul Tu CaTreul
teqnokrat kolonizatorad, romelic imTaviTve CaerTveba
bunebis aTvisebis globalur scientistur, kapitalistur
da teqnicistur procesebSi (Sdr., meore nawilis mexuTe
moqmedeba) (matenkloti 2004: 395). tragediis meore nawilSi
faustis personaJi modernis epoqis utilitaristi da kon-
zumeri (momxmarebeli) adamianis erTgvari krebiTi saxea,
misi obieqturi `ikonaa~. ekermanTan saubarSi (17.02.1831)
goeTe swored faustis personaJis am mkveTr transforma-
cias usvams xazs:

pirveli nawili TiTqmis mTlianad subieqtivisturia. aq


yvelaferi enTuziazmiT aRvsili da vnebamoWarbebuli
individisagan momdinareobs, romlis bundovani ideebiT
Sepyrobiloba adamians siames hgvris. meore nawilSi TiTq-
mis aRaraferia subieqtivisturi, individualisturi, aq
Cndeba ugrZnobeli, ugulo vrceli da sruliad gamWvir-
vale samyaro (aq da yvelgan goeTes citatebis Targmani,
aseve `faustis~ meore nawilidan Sesrulebuli bwkareduli
Targmanebi Cemia _ k. b.) (ekermani 1994: 470).

77
swored es „ugrZnobeloba~ da `uenTuziazmobaa~ moder-
nis epoqis „eTikuri~ maxasiaTebli, saidanac saTaves iRebs
modernis epoqaSi aRmocenebuli totaluri dehumanizacia,
totaluri gaucxoeba adamianebs Soris, saidanac saTaves
iRebs adamianis aqsiologiuri, eTikuri da metafizikuri
arsis nivelireba da renesansisa da ganmanaTleblobis
anTropocentruli paradigmis destruqcia. am modernul
mgrZnobelobas romantikosi da modernisti mxatvrebi da
mwerlebi „civi gulisa~ (germ. `das kalte Herz~) da `sicivis~
(germ. `die Kälte~) metaforiT aRniSnavdnen da asaxavdnen:
mag., sicivis metaforikis dominireba k. d. fridrixis 1820-
30-iani wlebis ferweraSi, an sicivisa da civi gulis motivi
fr. h¡olderlinis lirikaSi, l. tikis, v. haufis, T. bernhar-
dis prozaSi da a. S. (vieta 1998: 531-537).2
rogorc iTqva, tragediis meore nawilSi fausti gar-
daisaxeba modernis epoqis biurgerul-kapitalisturi cno-
bierebis matarebel subieqtad da modernizebuli sociumis
nawilad, igi am epoqis „bazisur~ kapitalistur, ekonomi-
kur da teqnokratul dakveTebs asrulebs, romlis gansax-
orcieleblad igi ukve koleqtiur, masobriv da dagegmil
gamwevs Zalas (Semdgom `proletariatad~ wodebuls), axal
meqanizebul teqnikas da `cecxlis manqanas~ (`Feuermas-
chine), anu orTqlis Zravas iyenebs (Sdr., mexuTe moqmedeba-
Si zRvisTvis miwis gamotacebisa da sanapiro zolze arse-
buli Waobis amoSrobis mizniT dambebis agebisa da arxebis
gayvanis scenebi):
`daavleT xeli xelsawyoebs, niCbebsa da bars,
rac gamovkafeT da gaviyvaneT SevinarCunoT xams.
mkacri wyobiT da swrafi garjiT,
davimsaxurebT yovladmSvenier jildos;
da rom aRsruldes diadi saqme
kma ars erTis goneba da aTasis xeli.~
2 SemTxveviTi araa, rom sicivis metafora nicSes `zaratustraSic~
gvxvdeba, riTac igi `ukanaskneli adamianis~ (`der letzte Mensch~), anu
sakuTriv modernis epoqis momxmarebeli adamianis, saSualo statisti-
kuri biurgeris eTikur indiferentulobas axasaiTebs: „yinuli iyo mis
sicilSi~ (`Es war Eis in seinem Lachen~) (nicSe 2000: 21).
78
...........................................................................................
iq sadac RamiT dafarfatebdnen cecxlisa alni,
meore dRes im adgilze jebiri aRemarTaT
(taepi: 11505-11510, 11125-11126) (goeTe 2001: 201).

fausti aq ukve iswrafvis ara sakraluri bunebis da-


faruli arsis Sesacnobad, rogorc amas tragediis pirvel
nawilSi vxvdebiT, aramed buneba misTvis ukve „mkvdari~, de-
sakralizebuli materiaa, romlis teqnokratuli aTvisebi-
sa da moxmarebis Sedegad (`die Tat~) igi abevrebs kapitals,
afarToebs sakuTrebasa da politikur Zalauflebas: `Za-
lauflebas movipoveb da sakuTrebas! / saqmea yvela, dide-
ba - arara~ (`Herrschaft gewinn’ ich, Eigentum! / Die Tat ist alles,
nichts der Ruhm~) (taepi: 10187-10188)(goeTe 2001: 163).
amitomac, tragediis meore nawilSi, bunebrivia, rom
gauqmebulia literaturaSi „popularuli~ tradiciuli
konfliqti individualist subieqturobasa da sociums So-
ris, idealsa da cxovrebas Soris, vinaidan fausti sru-
liad ganzavdeba uaxles modernul istoriaSi, atomizdeba
adreuli modernis istoriul procesSi da eqvemdebareba
da pasuxobs axal socialur gamowvevebs, rac axali moder-
nuli sazogadoebis biurgerul, kapitalistur da teq-
nokratul moTxovnilebebs ukavSirdeba. Tuki visaubrebT
„konfliqtze~, maSin esaa civilizatoruli procesebis an-
togonizmi, daundobloba da dapirispireba bunebis mimarT
(matenkloti 2004: 396).
fausti swored bunebis `gaupatiurebaze~ mimarTul am
axali modernizaciis procesebidan iRebs sargebels: maSin,
rodesac fausti tragediis pirvel nawilSi SezRuduli
provinciuli filisterobis daZlevas da romantikosi per-
sonaJis msgavsad universumSi transcendirebas cdilobs,
mudmivad aqvs metafizikuri swrafvebi, bunebas, rogorc
umaRlesi gonis gamovlinebas, mowiwebiT da aRfrTovanebiT
epyroba, meore nawilSi igi sakuTar universalur pirovne-
bas biurgerul cnobierebasa da momxmarebeli sazogadoe-
bis interesebs uqvemdebarebs. simptomaturia, rom pirve-
li nawilis dasawyisisagan gansxvavebiT, tragediis meore
79
nawilis dasawyisSi fausti imzireba ara zecisken, ara mna-
Tobebisken, rodesac is aseTi qceviT Tavis metafizikur
swrafvebze mianiSnebda, aramed imzireba miwisken (matenk-
loti 2004: 396) da am qceviT cxadyofs, rom is ukve mxolod
„miwis azria~, anu mxolod „dazain~-iT, amqveyniurobiT, anu
sagnobrivi da movlenebis sinamdviliT SemosazRvravs sa-
kuTar egzistenciasa da cnobierebas: `maS kvlav vuWvri-
toT ama miwas / [...] da darCes mze Cems zurgsa ukan!~ („So dass
wir wieder nach der Erde blicken, / […] So bleibe denn die Sonne
mir im Rücken!~) (taepi: 4713, 4715) (goeTe 2001: 5-6).
mainc, ra globalur istoriul movlenebzea „faustis~
meore nawilSi miniSnebuli, romlebic SesaZloa gaviaz-
roT adreuli modernis, anu modernis epoqis sawyisi eta-
pis gamovlinebad? ase magaliTad, tragediis meore nawilSi
gvxvdeba Semdegi aluziebi goeTes Tanamedrove masStabur
istoriul-politikur movlenebze da grandiozul eko-
nomikur-teqnologiur Zvrebze: kerZod, sityviT `miwisZ-
vra~ („Erdbeben~) miniSnebulia safrangeTis 1789 wlis e. w.
did revoluciasa da 1830 wlis e. w. ivlisis revoluci-
aze, aseve mocemulia miniSnebebi napoleonis epoqaze (1804-
1815), avstriis kancler didhercog meternixis mier inici-
rebul absolutizmis sayovelTao restavraciaze (daiwyo
1815 wlidan da gagrZelda goeTes gardacvalebis Semdgo-
mi periodis CaTvliT vidre 1848 wlamde); aseve, gvxvdeba
miniSnebebi im periodis modernul teqnologiur miRweve-
bze, romelTac Tavad goeTe moeswro: jeims vatis orTq-
lis/cecxlis Zrava (1782-1784), romelic imxand inglisSi
dainerga gamwev meqanikur-hidravlikur Zalad teqstilis
fabrikebSi, aseve samTamadno warmoebaSi, xvna-Tesvis saqme-
Si. orTqlis/cecxlis Zrava Semdgom gemebzec damontaJda
da me-18-me-19 saukuneebis mijnaze pirveli Tbomavali ge-
mic aigo (e. w. fultonis Tbomavali gemi), xolo 1825 wels
inglisSi gamoCnda pirveli orTqmavali matarebeli. simp-
tomaturia, rom swored am wels Seudga goeTe `faustis~
meore nawilze muSaobas (Smidti 2011: 215).
rac Seexeba axal ekonomikur da militaristul Zvrebs,
romlebzec `faustis~ meore nawilSia miniSnebuli, igi

80
ukavSirdeba sabanko-finansur urTierTobaTa modernize-
bas: 1815 wels dafuZnda rotSildis sabanko da safinan-
so saxli da amiT safuZveli Caeyara Tanamedrove sabanko
sistemas (Sdr., pirveli aqti, qaRaldis fulis gaCenis epi-
zodi), xolo samxedro warmoebasa da samxedro xelovne-
baSi napoleonis omebis fonze daiwyo samxedro teqnikis,
gansakuTrebiT, artileriis daxvewa, aseve dainerga samx-
edro mecnierebani, kerZod, savele inJineria, balistikuri
gamoTvlebi. tragediis meoTxe aqtSi, sadac miniSnebebia
vaterlooSi napoleonis marcxsa da avstriis imperiis did-
hercog meternixis mier 1815 wels venis kongresze inicire-
bul da ganviTarebul restavratorul procesebze (Sdr.:
`umaRles varskvlavTa elvisebr cvena~/`Blickschnelles Fallen
Allerhöchsten Sterne~ (taepi: 10751) (goeTe 2001: 179), fausti
gvevlineba imperatoris mxareze mebrZol sardlad da is
da mefistofeli amboxebuli `anti-imperatoris~ (`Gegen-
Kaiser~) winaaRmdeg brZolebSi ukve CarTaven da iyeneben im
periodisTvis modernizebul axal samxedro-samrewvelo
da samxedro-samecniero miRwevebs _ balistikur gaTvle-
bze dafuZnebul sazarbazne kanonadas, samxedro sainJinro
gamoTvlebis mixedviT awyobil nagebobebs (mag., saxeldax-
elo lojistikuri xidebi) (Smidti 2011: 266).
„faustSi~ aseve aisaxa axali social-politikuri idee-
bi, kerZod, franguli adreuli socializmis, e. w. sen-simo-
nizmis ideebi (Sdr., mexuTe aqti) (Smidti 2011: 216).
„fasutis~ meore nawilSi aseve miniSnebebia axal aR-
moCenebze bunebismetyvelebaSi: kerZod, miniSnebaa germane-
li bunebismetyvelis fridrix v¡oleris (Wöhler) (1800-1882)
1828 wlis eqsperimentebsa da aRmoCenebze bioqimiaSi, rom-
lis Sedegadac SesaZlebli gaxda araorganuli naerTebi-
sgan miRebuliyo organuli qsovilebi, kerZod, Sardis
kristalebisagan v¡olerma miiRo ZuZumwovarTa cilis
molekulebi. Sesabamisad, gaCnda SesaZlebloba, Semdgom
etapze xelovnurad Seqmniliyo cocxali arsebebis ujre-
debi da qsovilebi, xolo Semdgom ki Tavad cocxali arse-
bebic.

81
`faustze~ muSaobisas fr. v¡oleris am aRmoCenebisa da
cdebis Sesaxeb goeTe detalurad iyo informirebuli: in-
formacia goeTem Tavad v¡oleris maswavleblisagan, sto-
qholmel qimikos iakob berceliusisagan (Berzelius) miiRo,
rodesac isini qalaq dornburgSi erTmaneTs Sexvdnen imave
1828 wels. swored amis Semdeg qmnis goeTe tragediis meore
nawilis meore moqmedebaSi cnobil laboratoriis scenas:
meore nawilSi homunkulusis saxiT, am xelovnuri lilipu-
ti adamianis saxiT, iseT arsebas vxvdebiT, romelic faus-
tis famulusma vagnerma da mefistofelma laboratoriuli
cdebis Sedegad kolbaSi in vitro gamoiyvanes swored im bio-
qimiuri meTodebis safuZvelze (goeTe-leqsikoni... 2004:
209-210).
amgvarad, ukve me-19 saukunis pirvel mesamedSi safuZve-
li eyreba axal industriul, teqnologiur, teqnokratul
da scientistur eras, anu sakuTriv istoriuli modernis
epoqas, kerZod, am epoqis adreul fazas. modernis epoqis
suliskveTebis simbolod tragediis meore nawilSi gvev-
lineba Tavad mefistofeli, romelic ganasaxierebs swored
totaluri ekonomikuri, kolonizatoruli, momxmareblu-
ri, militaruli, industriuli Zvrebisa da procesebis ira-
cionalur stiqiur Zalas. am TvalsazrisiT, sainteresoa me-
fistos Semdegi fraza: „omi, vaWroba da mekobreoba, /sampir
aran isini, ganuyofelni~ („Krieg, Handel und Priraterie, / Drei-
einig sind sie, nicht zu trennen`) (taepi: 11187-11188) (goeTe 2001:
192). am samerTianobaSi goeTe moiazrebs swored modernis
epoqis Semdeg apriorul maxasiaTeblebs: „oms~ („Krieg~),
„vaWrobas~ (`Handel~), „mekobreobas~ (`Piraterie~): anu, omi,
rogorc sakuTriv axali tipis totaluri teqnologiuri
militarizmi, romelsac didwilad efuZneba modernis epo-
qis globaluri politika; vaWroba, rogorc axali tota-
luri sabazro ekonomika; xolo mekobreoba, erTi mxriv,
rogorc konkurenciaze, warmatebasa da warmadobaze ori-
entirebuli axali modernuli sociumis `eTikuri~ maxasi-
aTebeli, romelic vlindeba daundobel, arahumanur savaW-
ro-ekonomikur urTierTobebSi, rodesac gamZafrebuli

82
konkurenciis pirobebSi sapirispiro mxareebi erTmaneTis
ganadgurebis xarjze aRweven ekonomikur warmatebas, meo-
re mxriv, mekobreoba, rogorc bunebis kolonizatoruli
da teqnokratuli aTviseba finansuri mogebis, ekonomikis
gafarToebisa da kapitalis dagrovebis mizniT. es sami faq-
tori urTierTs ganapirobebs da avsebs. rac mTavaria, axal
xanaSi swored manqanur-teqnikur-ekonomikuri procesebi
ganixileba sakacobrio progresad, swored maT eniWebaT
aqsiologiuri markeri, vinaidan es procesebi efuZnebian
ukve ideologiur konstruqtad gadaqceul scientizms,
romlis mixedviTac, bunebismetyvelebaTa wiaRSi empiriul
kvlevebis safuZvelze miRebuli samyaros materialistur-
pozitivisturi suraTi ganixileba erTaderT WeSmaritebad.
es yvelaferi ki efuZneba mkacrad da zustad gamomTvlel,
damaangariSebel da damgegmav racios, instrumentul gon-
ebas, romlis gansaxierebadac mefistofeli da fausti
gvevlinebian: „swraf Sevadgine gonebaSi gegma gegmaze~ (ta-
epi: 10227), `rac gavifiqre, myis aRvasrule~ (taepi: 11501)
(„Da fasst ich schnell im Geiste Plan auf Plan~, `Was ich gedacht, ich
eil’ es zu vollbringen~) (goeTe 2001: 164, 201).
SemTxveviTi araa, rom tragediis meore nawilSi xSirad
gvxvdeba siCqaris, swrafi tempis aRmniSvneli leqsikuri
erTeulebi, riTac miniSnebulia, rom me-19 saukuneSi e. w.
sivrciTi kultura (Raumkultur), anu tradiciuli patri-
arqaluri premodernuli kultura icvleba droiTi kul-
turiT (Zeitkultur), anu modernuli kulturiT, rac niSnavs
egzistencialuri da socialuri tempis mkveTr aCqarebas,
sakralur sivrceze mibmulobis gauqmebas (Smidi 1999: 95-
98), rac swored modernis epoqis umTavresi ontologiuri
maxasiaTebelia da swored me-19 saukunis pirvelive mesa-
medSi, modernis epoqis adreul etapze iRebs saTaves. ro-
gorc cnobilia, es kulturuli transformaciis procesi
Semdgom imave saukunis meore naxevarSi kidev da kidev aCqa-
rebulia, xolo meoce saukuneSi Tavis kulminacias aRwevs.
`faustis~ meore nawilSi, amgvarad, xSirad gvxvdeba `siC-
qaris~ gamomxatveli Semdegi leqsikuri erTeulebi: „blick-

83
schnell~, `Eilebeute~, `Habebald~, `rascher Griff~, `geschwinde~,
`aufraffen~, „Gemeindrang eilt~ (Smidti 2011: 265). da aqve kar-
gad Cans Tavad faustisa da mefistofelis qcevis Tavise-
burebani: swrafi, mouTmeneli, gauazrebeli, impulsuri,
instinqturi, TavaSvebuli qmedebis „eTika~ (`die Tat~), rac
ase damaxasiaTebelia momxmarebeli sazogadoebisaTvis da
konkurenciaze, warmatebasa da warmadobaze orientirebu-
li sociumisaTvis: „nabrZanebia swrafad, uswrafesad qmna~
(„Geboten schnell, zu schnell getan!~) (taepi: 11382) (goeTe 2001:
198).3
am kulturuli transformaciis ukiduresad aCqarebul
process da Tavad modernis epoqis swraf temps goeTe aRniS-
navs neologizmiT `velociferuli~ (`veloziferisch~). amiT man,
erTi mxriv, mianiSna procesis manqanur-teqnikur bunebaze,
meore mxriv, Tavad am procesis warmmarTveli politikuri,
finansuri da scientisturi elitebis swrafi da instinq-
turi qmedebis Taviseburebaze. da Tu am neologizmis Zirs
da sufiqss davukvirdebiT, iqve fonemur da leqsikur do-
neze ikiTxeba sityvis kidev erTi damatebiTi sema, romelic
aRniSnuli procesebis `luciferul-mefistofelur~, anu
titanur arsze mianiSnebs (Smidti 2011: 266).

3 Sdr., `maqsimebsa da refleqsiebSi~ (`Maximen und Reflexionen~) (1833


postum) Tanamedrove modernuli Jamisa da Tanamedrove axali Tao-
bis adamianis axladCasaxuli utilitaruli da momxmarebluri buneba,
am bunebiT aprioruli Sepyrobiloba da axali Taobis adamianis e. w.
`warmatebaze~ dageSiloba zustad daaxasiaTa goeTem: `aCqarebuli
savaWro tempi (`Lebhaftigkeit des Handels~), qaRaldis fulis gamalebuli
Sriali, valebis valebze dadeba, raTa ase iqnas valebi gastumrebuli,
esaa is yovlismomcveli, ukidegano da usasrulo (`ungeheuer~) ele-
mentebi, romelTac axla mudmivad gamodevnebia axalgazrda adamiani~
(citirebulia i. Smidtis naSromis mixedviT _ 2011: 264). aqve aRsaniSna-
via isic, rom Tuki `faustis~ pirvel nawilSi sityva saqmes (`die Tat~)
metafizikuri Sinaarsi aqvs da samyaroSi logosis usasrulo moqmede-
basa da samyaros RvTaebriv warmoSobaze mianiSnebs (ix. faustis mier
ioanes saxarebis Targmnis epizodi), maSin tragediis meore nawilSi
igive sityvas ukve teqnokratuli Sinaarsi aqvs da aRniSnavs masobriv
proletarul Sromasa da modernul teqnikaze dafuZnebul bunebis wi-
naaRmdeg da mis dasamorCileblad mimarTul faustis usasrulo da
iracionalur teqnokratul vnebebs.
84
am procesebis Sedegad ki bolo eReba germanuli kla-
sikisa (goeTe/Sileri/humboldti) da romantizmis farg-
lebSi SemuSavebul humanistur da subiqtivistur individ-
ualobas, idealisturi metafizikis gonis apriorulobasa
(kanti, fixte, hegeli) da xelovnebis maRal gagebas (vin-
kelmani, morici), romlis mixedviTac xelovneba gaiazreba
avtonomiur goniT-sulier fenomenad, romelic iswrafvis
absoluturi mSvenierebis an absoluturi `me~-s gadmocema-
wvdomisaken. xelovnebis am maRali gagebis sapirispirod ki
modernis epoqaSi safuZveli eyreba xelovnebis gardauval
komercializacias da mis gasarTobi funqciebiT aRWurvas
(Sdr.: `erTi xelis mosmiT [...] erT RameSi aTasma xelovan-
ma gaaaTasmagos~ („mit wenig Federezügen […] in dieser Nacht
/ durch Tausendkünstler vertausendfacht`) (taepi: 6071) (goeTe
2001: 43).

2. saimperatoro kari, rogorc axali modernuli


tipis globaluri politikis generatori

tragediis meore nawilSi (ix. I aqti) swored saimperato-


ro karia totaluri racionalizaciis, komercializaciisa
da ekonomizaciis sivrce, sadac xdeba qaRaldis fulis
gamogoneba da mimoqceva, rasac fausti da mefistofeli
swored `velociferuli~ manqanebiT axorcieleben. amiT
goeTem mianiSna Tanamedrove ekonomikur da finansur
siaxleebze (aRsaniSnavia, rom qaRaldis fuli swored
goeTes sicocxleSi, napoleonis epoqaSi iqna gamogonili)
(goeTe-leqsikoni... 2004: 329). amasTan, swored am saimper-
atoro sivrces axasiaTebs aCqarebuli tempi, am sivrceSi
yvelaferi myisierad xdeba, maT Soris, qaRaldis fulis
mimoqcevaSi gaSveba. saimperatoro kari es swored axali
modernuli sociumis modelia, sadac xorcieldeba yofis
racionalizaciisa da xelovnebis komercializaciis amo-
canebi: Sdr., mefistofelis naTqvamze, „aq fuli gvaklde-
ba~ (`hier aber fehlt das Geld~) (taepi: 4890), imperatori myisve
pasuxobs: „fuli gvakldeba, maS gaaCine~ (`Es fehlt das Geld,

85
so schaff es denn~) (taepi: 4926) (goeTe 2001: 11). mefistosadmi
faustis Semdeg sityvebSi ki kargad Cans, erTi mxriv, poli-
tikuri elitebis primitiuli fsiqologia da trivialuri
Rirebulebebi, meore mxriv, xelovnebis komercializaciis
tendencia axal droSi:
„Sen arc ki uwyi, megobaro,
saiT wagviyvans Seni xelovaneba;
Cven is (imperatori _ k. b.) jer simdidriT avavseT,
axla ki misi garTobis droa~
(taepi: 6191) (goeTe 2001: 46).

amgvarad, saimperatoro kari, anu politikuri elitebi


jer orientirebulni arian kapitalis maqsimalur dagrove-
baze, rac Zalauflebis gamyarebisa da gafarToebis garan-
tiaa; meore mxriv, am elitebs amavdroulad aqvT `esTeti-
kuri sisustec~: anu, maT aqvT moTxovnileba xelovnebaze,
oRond is unda iyos TavSesaqcevi („amuzanturi~), msubuqi,
pompezuri, mogebis momtani da a. S., amgvarad, unda Sei-
cavdes yvela im niSans, rac damaxasiaTebelia e. w. komer-
ciuli xelovnebisaTvis. tragediis meore nawilis pirvel
moqmedebaSi asaxuli saimperatoro karis, anu, zogadad,
politikuri elitis saxelovnebo vnebani swored komerci-
ul, gasarTob xelovnebazea orientirebuli, imperatori,
saimperatoro kari swored aseT xelovnebas afinansebs da
waaxalisebs (Sdr.: amave moqmedebaSi mefistos mier gaSve-
buli „laterna magika~, an faustis mier inscenirebuli „pa-
risisa da elenes fantasmagoria~).
amavdroulad, saimperatoro kari, Sileriseul for-
mulirebas Tu daveyrdnobiT, e. w. `bunebiTi saxelmwifos~
(Naturstaat), anu Zaladobrivi saxelmwifos, moZalade sax-
elmwifos (Machtstaat) tipiuri gamovlinebaa, romlis far-
glebSic usasrulod vlindeba Zalauflebismoyvareobis
paTologia. aq verasodis fuZndeba gonebaze (Vernunft), _
romelic unda iyos universaluri moralisa da kategori-
uli imperativis dafuZnebis aprioruli sulieri Zala, _
anu ganmanaTleblur-kantianur e. w. `fernunftze~ damyare-
buli maRali zneobrivi ideali da ver xorcieldeba goeTe-
86
Sileriseuli Bildung-is principi, anu antikurobaze orien-
tirebuli adamianis sruli anTropologiuri ganviTarebis
koncefcia (e. i. sxeulebrivi, samSvinveliseuli da gonis-
mieri harmoniuli ganviTarebis koncefcia) (d¡ori 2007:
69-72), romlis praqtikuli xorcSesxmis motiviT daaarsa
vilhelm fon humboldtma berlinis universiteti (1810).

3. faustis teqnokratizmi da socialutopiebi

tragediis meore nawilis mexuTe moqmedebaSi kulmini-


rebulia faustis teqnokratuli vnebebi: aq mocemulia
bunebaze Tanamedrove teqnikuri civilizaciis Zaladoba,
rasac fausti axorcielebs zRvis sanapiroze arxebis gay-
vaniTa da dambebis aSenebiT, riTac mas surs zRvas miwa
gamostacos. amisTvis fausti iyenebs masobriv gamwev pro-
letarul cocxal Zalas, romlis moqmedebasac is afuZnebs
SromiTi procesebis mkacr organizebaze, dagegmvasa da
disciplinaze, aseve _ axali teqnikis, kerZod, cecxlis/
orTqlis Zravaze momuSave meqanizmebis, meqanikuri amZ-
ravebis (`cecxlis manqanebis~, `Feuermaschinen~) gamoyene-
baze. faustis am desakralizebuli instrumentuli racios,
anu gamomTvleli gonebis, _ romlis farglebSic ukve
gauqmebulia bunebis sakraluri gageba, rogoric hqonda
fausts tragediis pirvel nawilSi, _ mier warmarTul te-
qnokratul procesebs ewireba buneba, irRveva zRvis sana-
piros ekologia, ewireba zRvis piras mcxovrebi moxuci
col-qmris (filemonisa da bavkides) sicocxle, maTi idil-
iuri saxli da baRi.
magram aq saintereso swored is aris, rom fausti bo-
lomde ver imorCilebs bunebas da zRvis sanapiro zol-
ze arsebul Waobs bolomde mainc ver amoaSrobs: `Waobi
miiwevs mTianeTisken, / srul daawylula yvelaferi, rac
movipoveT~ (`Ein Sumpf zieht am Gebirge hin, / Verpestet alles
schon Errungene~) (goeTe 2001: 203). amiT ki miniSnebulia,
rom Tanamedrove adamianis teqnokratuli vnebebi iwvevs
ara kacobriobis `progress~, `eqspertuli~ scientizmiT

87
`gamyarebuli~ teqnokratizmi kacobriobis gonis zneobri-
vi ganviTarebis umaRlesi gamoxatuleba ki araa, aramed am
teqnokratul gonebasa da `eTikas~ kacobrioba sruli da
gardauvali egzistencialuri finalobisken miyavs (Tundac
dRes, gamovlenili globalur ekologiur katastrofebSi).
amgvarad, goeTes dakvirvebiT, modernis epoqaSi ad-
reul fazazeve viRebT viTarebas, rodesac manqanur-teq-
nikurma progresma win gauswro humanistur eTikas. goeTe-
save prognoziT, es, TiTqosda, racionaluri procesi
perspeqtivaSi ukve miiRebs sruliad iracionalur, umar-
Tav da absurdul formebs, xolo e. w. mecnieruli pro-
gresi gadagvardeba antihumanur da aseve iracionalur da
umarTav teqnokratizmad.
imave mexuTe moqmedebaSi masobriv SromiT procesebze
miniSnebiT goeTe axdens am periodisTvis (XIX s. 30-iani wlebi)
gavrcelebuli adreuli socializmis (e. w. sen-simonizmis)
ideebis parodirebas, romelTac goeTe ecnoboda frangu-
li sen-simonisturi gazeTis „Le Globe~ saSualebiT (Smidti
2011: 216): kerZod, faustis ukanaskneli, sikvdiliswina mo-
nologi swored franguli adreuli socializmis ideebs
axmovanebs, romelic eyrdnoba racionalizebul brZanebisa
da morCilebis axal, modernul diqotomias, rac gulisx-
mobs zemodan wamosuli gegmazomieri ekonomikuri da te-
qnokratuli dagegmarebis mixedviT masobrivi gamwevi Za-
lis organizebas da amis safuZvelze masStaburi sainJinro,
ekonomikuri, industriuli da urbanistuli procesebis
ganviTarebas, rasac, saboloo jamSi, ewireba buneba da ada-
mianebis sicocxle. am TvalsazrisiT sainteresoa swored
faustis sityvebi, romlis mixedviTac, Tavad igi daqirave-
buli masobrivi muSaxelis `bosad~ gvevlineba: `mxolod ba-
tonis sityvas aqvs Zala. / ha, droze, adeqiT ymebo, qudze
kaci!~ (`Des Herren Wort es gibt allein Gewicht. / Vom Lager auf
ihr Knechte! Mann für Mann!~)4 (11502-11503) (goeTe 2001: 201).
4 am taepSi sainteresoa sityvis `Lager~ sxva mniSvnelobac, kerZod, es si-
tyva garda `adgilisa~, `adgilsamyofelisa~ aseve niSnavs `banaks~. amiT
TiTqos miniSnebuli da nawinaswarmetyvelebia, rom am masobrivi muSax-
elis sacxovrisi Taviseburi sakoncentracio banakebi (`gulagebi~),
88
am konteqstSi ki faustis cnobili sityvebi „gaTavisufle-
bul xalxTan gaTavisuflebul miwaze dgoma~ („Auf freiem
Grund mit freiem Volke stehen~) (taepi: 11580) (goeTe 2001: 203)
goeTes ironiuli aluziaa, erTi mxriv, sen-simonisturi
tipis socialistur utopiebze, da meore mxriv, miniSnebaa
swored bunebaze damokidebulebisagan srul gaTavisufle-
baze, rasac es axali modernuli cnobiereba `velociferu-
li~ gaSmagebiT aviTarebs: Tavisufleba, Tavisufal miwaze
dgoma aq swored bunebis kanonebSi axali „magiiT~ Carevas,
anu samecniero da teqnologiur Carevas da bunebis Zal-
Ta srul scientistur-teqnokratul marTvasa da damor-
Cilebas gulisxmobs (rac, saboloo jamSi, bunebis marTvisa
da damorCilebis iluzia ufroa), ris Sedegadac adamiani
sabolood Tavisufldeba bunebaze damokidebulebisagan,
Semdgom Tavad gabatondeba masze da iwyebs mis masStabur
teqnokratul-ekonomikur aTvisebas (Smidti 2011: 266).
amgvarad, axal, Tanamedrove modernul droSi teq-
nokrati faustisTvis adamianis „Tavisufleba~ amis iqiT ar
midis, Tavad sociumi politikur-ekonomikurad kvlav mor-
CilebaSia da misi Semdgomi arseboba damokidebulia bazris
moTxovnebsa da monopolisti damsaqmeblis (am SemTxvevaSi,
utilitaristi da pragmatikosi faustis) momxmareblur
saWiroebebze. saboloo jamSi, tragediis meore nawilis mex-
uTe moqmedebaSi pirveli nawilis odesRac bunebismoyvar-
uli da sakralur-metafizikuri cnobierebis matarebeli
marad maZiebeli romantikosi fausti reducirdeba tipiur
pragmatikos da utilitarist teqnokratad, „saSualoebis~
(Mittelmässigkeit~) (goeTe), masobrivi momxmarebeli sociu-
mis, anu saSualo statistikuri biurgerobis warmomadgen-
lad da mis liderad. 5

barakebiT mowyobili masobrivi gadasaxlebis adgilebi Tu getoebia.


5 aRsaniSnavia, rom jer kidev `faustis~ meore nawilis dawyebamde kom-
pozitor da pedagog karl fridrix celterisadmi (6 ivnisi, 1825)
werilSi goeTe swored am axal socialur da mentalur tendenciebze
mianiSnebda, rodesac nel-nela yalibdeboda e. w. saSualo klasi
momxmarebluri cnobierebiT, romelic me-19 saukunidan moyolebuli
dRemde sabolood moeqceva „bazisisa~ da `zednaSenis~ dialeqtikis de-
89
CODA

sainteresoa, rom goeTes Tavdapirvelad swored faus-


tis aRsasruliT surda daemTavrebina tragedia da Tavidan
misi sulis gamoxsna, cadamaRleba da maradqaluris wiaR-
Si Seyvana sulac ar hqonda koncifirebuli (Smidti 2011:
287), is swored mefistofelis, rogorc maradiuli araras
gansaxierebis, wiaRSi unda ganqarvebuliyo. es garemoeba
cxadyofs, rom Rrma moxucebulobaSi skeptikosad qceul
goeTes, romelsac istoriis arc obieqturi gonis mier
warmarTuloba swamda da arc Tanamedrove adreuli mod-
ernis epoqis adamianis ganmanaTleblur-kantianuri gznebis
(Tanamedrove adamianis bunebis umTavres boroteul maxa-
siaTeblad goeTe mis `mouTmenlobas~ (`Ungeduld~) miiCnev-
da), sakacobrio istoriis6 msvleloba warmoedgina yovel-
gvar sazrissa da mizans moklebul TviTganadgurebisaken
midrekil `nekroidul~ procesad, risi simboluri gansax-
ierebacaa tragediis finalSi faustis dabrmaveba: sibrmave,
rogorc sulieri kastraciis simbolo (simboloTa leqsiko-

terminebulobaSi: „axalgazrda adamianebi adreuli asakidanve arian


gaaqtiurebulni da drois morevSi CaTreulni; dRes swored simdid-
riT da aCqarebuli tempiTaa („Schnelligkeit~) mTeli msoflio aRtace-
buli, riskenac yoveli iswrafvis; rkinigzis matareblebis, safosto
eqspres-etlebis, Tbomavali gemebis da komunikaciis sxva SesaZlebe-
li moqnili saSualebebis wyalobiT dRes ganaTlebuli msoflio fons
gadis, adamianebi erTmaneTis dajabnas cdiloben, TavisTavs kidev
ufro met amocanebs wauyeneben da amis Sedegad saSualoebaSi („Mit-
telmässigkeit~) iyinebian~ (citirebulia i. Smidtis naSromis mixedviT _
2011: 264).
6 Sdr.: `msoflio istoria maRladmxedi moazrovnisaTvis sxva arafe-
ria, Tu ar uazrobaTa wyeba, aqedan Znelad Tu SeiZleba sulisTvis
raime sargos swavla. [...] igi (msoflio istoria - k. b.) uzomod Seicavs
mxolod sibriyvesa da ugunurebas. [...] arc ise axalgazrda var, rom
msoflio istoriis gamo zedmetad avitkio Tavi, romelic yvelaze ab-
surduli ram aris, rac ki ram amqveynad arsebobs~ (werilebidan kan-
cler, igive vaimaris sahercogos iusticiis ministr fridrix fon mi-
ulerisadmi - 11. X. 1824, 17. XII. 1828, 06. III. 1828. kancleri miuleri
goeTes sicocxlis bolo wlebSi mwerlis mdivani da ndobiT aRWur-
vili piri iyo iuridiul sakiTxebSi _ k. b.) (citirebulia i. Smidtis
naSromis mixedviT _ 2011: 187).
90
ni... 2008: 50), aq, pirvel rigSi, unda gaviazroT im axali
modernuli cnobierebis mdgomareobad, rodesac Taname-
drove modernis adamians totalurad exSoba metafizikur
saganTawyobis wvdomis sulier-goniTi unarebi, ris gamoc
misi cnobiereba mxolod empireaze, imanentobazea mimarTu-
li, xolo misi logosi gamomTvlel raciodaa gardasaxuli.
SemTxveviTi araa, rom ukanasknel sikvdiliswina monolog-
Si gacxadebuli dabrmavebuli faustis vizionebi (Sdr.,
sibrmave aseve, rogorc profetuli naTelxilvis toposi,
ix. simboloTa leqsikoni... 2008: 49) swored masobrivi mS-
romeli Zalis mier momavalSi totalurad dafuZnebul man-
qanur-teqnikur civilizacias ukavSirdeba da ara RvTae-
brivi transcendenturobis individualistur-romantikul
damkvidrebas: `gavuxsni sivrceebs mraval milionT/da da-
vumkvidreb sanaxebs SemosilT nayofiT, simwvaniT. [...] am az-
riTa var Sepyrobili, esaa sibrZne ukanaskneli~ (`Eröffn’ ich
Räume vielen Millionen,/Grün das Gefilde, fruchtbar; […] Ja, die-
sem Sinne bin ich ganz ergeben, das ist der Weisheit letzter Schluss~)
(goeTe 2001: 203).

91
damowmebani:

goeTe 2001: Johann Wolfgang Goethe, Faust. Der Tragödie zweiter


Teil, Stuttgart: Reclam.
goeTe-leqsikoni... 2004: Metzler Goethe Lexikon. Personen _ Sachen
_ Begriffe, 2. Aufl., hrsg. von B. Jessing, Stuttgart/Weimar: Metzler.
d¡ori 2007: Volker C. Dörr, Weimarer Klassik, Raderborn: Fink.
ekermani 1994: Johann Peter Eckermann, Gespräche mit Goethe, Stutt-
gart: Reclam.
vieta 1998: Silvio Vietta, Die Modernekritik der ästhetischen Moderne
(S. 531-549); in: Ästhetische Moderne in Europa. Grundzüge und
Problemzusammenhänge seit der Romantik, hrsg. von S. Vietta und
D. Kemper, München: Fink.
matenkloti 2004: Gert Mattenklott, Goethes Faust II (S. 391-477);
in: Goethe Handbuch, Bd. 2, hrsg. von Th. Buck, Stuttgart/Weimar:
Metzler.
nicSe 2000: Friedrich Nietzsche, Sämtliche Werke. Kritische Stu-
dienausgabe in 15 Bände (KSA), Bd. III, hrsg. von Giorgio Colli
und Mazzino Montinari, 7. Aufl., München/New York: Deutscher
Taschenbuch Verlag / de Gruyter.
simboloTa leqsikoni... 2008: Metzler Lexikon literarischer Sym-
bole, hrsg. von G. Butzer, Stuttgart/Weimar: Metzler.
Smidi 1999: Wilhelm Schmid, Philosophie der Lebenskunst. Eine Grun-
dlegung, 4. Aufl., Frankfurt am Main: Suhrkamp.
Smidti 2011: Jochen Schmidt, Goethes Faust. Erster und Zweiter Teil:
Grundlagen _ Werk _ Wirkung, 3. Aufl., München: C.H. Beck.

92
`The Sense of Modernity~ in Faust by J. W. Goethe:
Diagnosis and Prognosis of the Modern Epoch
in the Second Part of the Tragedy
(Summary)

1. The article deals with the understanding of the proposed text ac-
cording to the modern conscious. Faust and especially the second
part of the tragedy should be regarded as an expression of `The
Sense of Modernity~.
2. The formula `the sense of modernity~ is influenced by Jean Bau-
drillard `Post-modern Sensitivity~. In our formula we mean the
condition of the modern individual and peculiarities of her/his
conscious and existence; namely the existential fear, impossibil-
ity of self-identification, feeling of despair caused by the total de-
sacralisation and dehumanization characteristic for the modernist
epoch and on which the disassociated and separated individual is
fully dependent.
3. Hence, from this point of view is Faust by Goethe being analyzed,
were Goethe gives the reader the vision and prognosis of the sen-
sitivity.

93
modernuli mgrZnobeloba galaktion tabiZis
`artistul yvavilebSi~ 1

„[...] rogor SeviZloT uRvTismSobloba?


viT avitanoT umadonoba?
gahqra zmaneba, gahqra feria,
nuTu bodleric araferia?
Sellic hiugos daegvaneba?
miusse? verlen? RmerTi? kaini?
aha, qalaqTa gviani nebiT
burusebSi sCans ainStaini~
(„Tu brZola ar aris~, 1925).

1. modernistuli lirikis poetika

modernistuli literatura evropasa da saqarTveloSi


imTaviTve reagirebs modernis epoqaSi gamovlenil sammag
krizisze _ racionaluri Semecnebis, racionaluri subi-
eqturobisa da racionaluri enis krizisze, rasac mohyva
am sami mocemulobis kritika modernistul literaturaSi
(Vietta 1998: 540), maT Soris, modernistul lirikaSi. Tavis
sammag kritikaSi literaturuli modernizmis avtore-
bi daeyrdnen racionalizmis, scientizmis, monoliTur-
racionaluri subieqturobisa da konvencionaluri enis
nicSeseul kritikas (Vietta 1998: 541-542).
modernistuli lirika praqtikasa da TeoriaSi cdi-
lobs, pirvel rigSi, enisadmi kriticistuli midgomiT, anu
tradiciuli konvencionaluri enis ukugdebiTa da „ira-
cionalur~ enaze orientirebiT, erTgvarad gamoexmauros
„RmerTis sikvdiliT~ (nicSe) gamowveul globalur sulier
kriziss, meore mxriv, cdilobs daZlios es krizisi da „ira-
cionaluri~, arakonvencionaluri enis safuZvelze dasaxos
yofierebis poeturi ganvrcobisa da egzistencialuri „xs-
nis~ gzebi.

1 Tavdapirvelad gamoqveynda: galaktion tabiZe _ 125. saiubileo kre-


buli, literaturis institutis gam-oba, Tbilisi, 2016. (gv. 117-133)
94
modernistuli lirikis erT-erTi mniSvnelovani po-
etologiuri da struqturuli maxasiaTebelia is, rom
tradiciuli lirikisagan gansxvavebiT, romelic ZiriTadad
orientirebulia lirikuli gmiris/lirikuli `me~-s mkve-
Trad gamoxatul subieqturobasa da mis msoflmxedvelo-
briv da emocionalur wiaRsvlebze (mag., sentimentaluri,
romantikuli, an realisturi poezia), romelsac Semdgom
efuZneba tradiciuli lirikuli teqstis mTeli ideur-
msoflmxedvelobrivi, saxismetyvelebiTi da struqturul-
kompoziciuri sistema, modernistul lirikaSi amis sapir-
ispirod an ukana planze gadadis, an sruliad gauqmebeulia
e. w. lirikuli gmiri/lirikuli ~me~ da misi mkveTrad
gamoxatuli subieqturoba. Sesabamisad, modernistuli
lirikis lirikuli `me~ teqstSi ukve aRar aris umTavresi
sabaziso struqturuli erTeuli, anu avtorisa da teqs-
tis myari, monoliTuri msoflmxedvelobrivi poziciisa da
aumRvreveli, „dawmendili~ emocionaluri mdgomareobis
gamomxatveli, romlis safuZvelzec tradiciul lirikaSi
aigeboda xolme lirikuli teqstis erTiani struqturul-
formaluri sistema (tropika, ritorika, versifikacia) (An-
dreotti 2009: 306-329). Sedegad, modernistul lirikul te-
qstSi e. w. lirikuli `me~ da misi subieqturoba an sruliad
`ganeitralebulia~, ukana planze gadadis, an sulac gau-
qmebuli da ukugdebulia.
modernistul lirikaSi mocemuli es struqturuli
`ryeva~, erTi mxriv, gamowveulia yofierebis goniTi da
racionaluri mowyobisadmi, samyaros harmoniulobisad-
mi modernisti avtoris undoblobiT (hegelis nakadis
uaryofa), meore mxriv, gonebis ganmanaTlebluri kul-
tisa da racionaluri, mudmivad myari subieqtis yovlis-
SemZleobisadmi skepsisiT (kantianuri da fixteanuri naka-
dis uaryofa). aq ki vlindeba mentalobis globaluri da
sayovelTao cvalebadoba (germ. Mentalitätswandel) (s. vieta)
_ Teocentristuli da anTropocentristuli arqetipuli
paradigmebis destruireba, rac gamowveulia nicSeseuli
RmerTis sikvdiliT. amitomac, modernistul lirikul te-

95
qstebSi imTaviTve gacxadebulia subieqturobis krizisi
da lirikuli gmiris subieqturobisagan dacla, misi gan-
pirovneba (germ. Entpersönlichung), (m. andreoti) rac, ro-
gorc ukve aRvniSne, aisaxa modernistuli lirikis TviT
struqturul donezec ki, sadac lirikuli gmiris desubi-
eqtirebuli, disocirebuli, daSlili, darRveuli subieq-
turoba aRar fuZndeba lirikuli teqstis sabaziso struq-
turul erTeulad.
yovelive amis nimuSad aq germanel simbolist poet
Stefan georges (1868-1933) erTi qresTomatiuli da „ikon-
uri~ leqsi gamodgeba:
modi momakvdav parkSi da ixile:
momRimar Soreul napirTa ciali •
qaTqaTa RrubelTa Talxi silurje
Wrel bilikebis tborebis briali.

mostace ruxi yviTeli ferebi


bzis da aryis xes • qarebs maTbobels •
jer ar damWknaran gviani vardebi •
dakrife dakocne da dawen gvirgvini •

nu daiviwyeb am bolo astrebs •


velur vazebis mewamul xviarebs •
da rac gadarCa am xalas cxovrebas
gardaatare Semodgomis feradovnebas.
(Targmani Cemia _ k. b.) (George 1997: 15).

2. `artistuli yvavilebis~ disocirebuli


saxismetyveleba: lurja cxenebi da qari/grigali

„artistuli yvavilebi~ es arc rCeul leqsTa krebulia


da arc avtoris mier bolo periodis leqsTa erT krebulSi
meqanikuri Tavmoyra, aramed erTiani teqstia, davamatebdi,
Taviseburi ontoteqstualobaa, romelic Sekruli da gam-
Tlianebulia erTiani msoflmxedvelobrivi, saxismetyvele-
biTi, poetikuri koncefciiTa da siuJeturi CanafiqriT.2
2 am Tvalsazriss damajerebels xdis T. doiaSvilis werilSi „artis-
96
amaze metyvelebs isic, rom TviT krebulis leqsebi numeri-
rebulia, riTac miniSnebulia, rom TiToeuli leqsi aris
Taviseburi calke Tavi krebulis saerTo teqstualur qso-
vilSi, rom TiToeuli leqsi erTdroulad atomisturi da
kosmiuri yofierebis calkeuli waxnagis warmoCenaa. kom-
poziciurad artistuli yvavilebi „Sekrulia~ montaJis
principiT: krebulis TiToeuli leqsi, rogorc mTliani
kompoziciis TiToeuli Semadgeneli nawili, erTmaneTTan
raime logikuri jaWviT ki araa dakavSirebuli, aramed aso-
cialuri bmiT, gancdismieri bmiT, aseve _ disocirebuli
lirikuli gmiriT, romelic eqspresionistuli dramisaT-
vis damaxasiaTebeli poetikis msgavsad erTmaneTTan mon-
taJis principiT „mikerebul~ leqsebSi sruliad sxvadasxva
epizodSi Cndeba. leqsebi Wrisa da bmis meqanicizmiT edebi-
an erTmaneTs da ase qmnian „kadrebis asxmas~, riTac xdeba
poetikuri reaqcia samyaros araTanmimdevrulad denadi,
„montaJuri~ bunebis mimarT. Sesabamisad, unda visaubroT
ara calkeuli leqsebis sxvadasxva lirikul gmirze, aramed
erT ontoteqstualur lirikul gmirze, krebulis erT
lirikul gmirze. xolo krebulis is leqsebi, anu erTiani
teqstis siuJetis calkeuli epizodebi, sadac Cndeba es

tuli yvavilebis prologi (erTi hipoTezis istoria)“ (doiaSvili 2003:


41-61) gamoTqmuli mosazreba, rom „artistuli yvavilebis“ pirvelive
leqsi („Semodgoma umanko Casaxebis mamaTa savaneSi“) krebulis ara
ubralod gamxsneli leqsia da is ara 1917 wels daiwera, aramed kre-
bulis gamocemis wels (1919) „sagangebod Seiqmna rogorc „artistuli
yvavilebis“ prologi“ (doiaSvili 2003: 59). es garemoeba ukve qmnis
imis winapirobas, rom SesaZlebelia saubari „artistul yvavilebze“,
rogorc erTian teqstze. „artistuli yvavilebis“ erTian koncefci-
aze metyvelebs isic, rom krebuls epigrafad uZRvis frangi poet-
ebis (bodleris, goties, verlenis, renies) oTxi citata, rac unda gan-
vixiloT, rogorc erTiani ZiriTadi teqstis Taviseburi metateqsti,
romliTac miniSnebuli da winaswar gacxadebulia krebulis erTiani
poetologiuri da msoflmxedvelobrivi koncefcia da misi princi-
pulad frang simbolistTa da parnaselTa SemoqmedebasTan siaxlove.
garda amisa, krebulSi mocemulia saprogramo leqsebi: „sibere“, ro-
gorc amaze T. doiaSvilma miuTiTa aRniSnul werilSi (doiaSvili 2003:
43) da, Cemi azriT, aseve sxva saprogramo leqsic „poeti brboSi“ (tabi-
Ze 2016a: 65), rac kidev erTxel mianiSnebs krebulis erTian konceptua-
lur da kompoziciur arsze.
97
disocirebuli, pirovnebadaSlili lirikuli gmiri, unda
gaviazroT, rogorc ontoteqstualuri lirikuli gmiris
maradiulad erTi da igive disocirebuli, TviTidentoba-
dakarguli mdgomareoba.
aqve SesaZlebelia saubari krebulSi mocemul garkveul
siuJetur xazzec, romelic aseve montaJis principiTaa
ganviTarebuli, romlis farglebSic lirikuli gmiri ara
Tanmimdevrulad gadaadgildeba drosa da sivrceSi, aramed
naxtomiseburad.
krebulSi gamovlenilia modernistuli lirikisaTvis
damaxasiaTebeli ori aprioruli ganzomileba _ masSi mo-
cemulia Taviseburi struqturuli da mentaluri „ryeva~:
erTi mxriv, SeiniSneba tradiciuli lirikuli gmiris, ro-
gorc teqstis mTavari sabaziso struqturuli erTeulis,
gauqmebis tendencia, meore mxriv, Teocentristuli da
anTropocentristuli mentalobis destruqciiT gamowveu-
li subieqturobisa da yofierebis harmoniulobis rRveva-
daSla. amas erTvis krebulSive mocemuli modernistuli
lirikis sxva poetikuri maxasiaTeblebi: erTi mxriv, po-
eturi simbolos farglebSi saxe-azrisa, da meore mxriv,
poeturi sityvis farglebSi bgera-azris mTlianobaTa gau-
qmeba da rRveva da amis xarjze poeturi metyvelebis sug-
estiurobisa da absoluturi musikisadmi tendireba.
tradiciuli lirikis lirikuli gmirisagan gansxvave-
biT, krebulis leqsebis lirikuli gmiri aRar aris teqstis
struqturuli bazisi, vinaidan lirikuli gmiris subieq-
turoba aRar avlens myar msoflmxedvelobriv pozicias,
moralur da emocionalur monoliTurobas, romlis baza-
zec, rogorc wesi, aigeboda xolme tradiciuli lirikis
struqtura da poetika. amis sapirispirod, „artistuli
yvavilebis~ lirikuli gmiri avlens srul pirovnul rRve-
vas, rac gamoixateba msoflmxedvelobriv skepsissa (`ar
Canda Senapiri, ver vnaxe veraferi~, „jvars ecvi Tu ginda!
saSveli ar aris, ar aris, ar aris!~, „gansasvenebel ziare-
baze CemTan ar mova Seni xseneba!~ da a. S.) da TviTidento-
bis SuZleblobaSi (`romeli scnobs Sens saxes, an vin ityvis

98
Sens saxels?~, „davikref xelebs da grigaliviT gamaqaneben
swrafi cxenebi!~ da a. S.). amitomac, krebulis lirikuli
gmiris cnobierebasa da msoflgancdaSi yofiereba aRiqmeba
rogorc imTaviTve disharmoniuli mocemuloba. Sedegad,
es depersonalizebuli lirikuli gmiri `ganeitralebu-
lia~, anu, ukana planze gadadis, sruliad `ixsneba~ da qreba
teqstis qsovilSi. xolo lirikuli gmiris pirvel da meore
gramatikul pirSi Txroba, _ rac tradiciuli lirikisaTvis
damaxasiaTebeli aprioruli ritorikuli xerxia, romlis
saSualebiTac tradiciul lirikaSi intencirebulia liri-
kuli gmiris myari, monoliTuri subieqturoba, sakuTar
TviTobasTan da samyarosTan sruli harmonia, _ galak-
tionTan ukve iRebs sapirispiro ritorikul datvirTvebs,
anu, subieqtisa da samyaros harmoniulobis rRvevisa da
daSlis gaintensivebis ritorikul funqcias. Sesabamisad,
lirikuli gmiris subieqturobis nacvlad lirikuli teqs-
tis mTavar struqturul bazisad ukve fuZndeba wmindad
obieqturi, `sagnobrivi~, metasubieqturi ganzomilebani _
lurja cxenebi, qari/grigali, sasaxle, baRi, gemi da a. S.

a) lurja cxenebis saxismetyveleba

„artistuli yvavilebis~ mTlian teqstualur sivrce-


Si, anu krebulis ontoteqstualobaSi swored yofierebis
ateleologiuri, absurduli, yovelgvar mizansa da saz-
riss moklebuli arsi da adamianuri egzistenciis amaoebaa
gacxadebuli. meore mxriv, krebulSi mocemuli ontologi-
uri suraTis mixedviT, yovelgvar sazriss moklebuli yo-
fiereba da adamianis arseboba mxolod samyaros erTaderT
iracionalur sawyiss _ nebas (germ. Wille) _ efuZneba, misi
gamovlinebaa. am ontologiuri iracionalis mxatvruli
simboloa lurja cxenebi (sxva variaciiT lurja raSi):
lurja cxenebis usasrulo da yovelgvar mizans mokleb-
uli srbola simbolurad ganasaxierebs samyaroSi swored
nebis, da ara gonis, absoluturobas, sicocxliseuli en-
ergiis, sicocxliseuli nebelobis stiqiur, daudgromel

99
da sazrismoklebul bunebas, istoriuli procesis atel-
eologiur arss, ris safuZvelzec yofierebaSi adamianis
egzistencias apriorulad ekargeba yovelgvari sazrisi:

II
[...] mxolod nislis TareSSi, samudamo mxareSi
zeviT Tu samareSi, wyevliT SenaCvenebi
rogorc zRvis xetiali, rogorc bedis triali
Cqari grgvinva grialiT qrian lurja cxenebi!
(tabiZe 2016a: 56).

simptomaturia, rom lurja cxenebis simbolika krebu-


lis dasawyisSive, meore leqsSi, anu meore „TavSi~ gvxvde-
ba („lurja cxenebi~). es ki niSnavs imas, rom es simbolika
mxolo am leqsisTvis, krebulis am „meore TavisTvis~ ki
araa damaxasiaTebeli, aramed mTeli krebulis laitmoti-
vuri gamWoli saxismetyvelebiTi diskursia, ris safuZ-
velzec mTels krebulSi lurja cxenebi Semodis rogorc
erT-erTi mTavari personaJi, (iseve rogorc sxva sagno-
brivi personaJebi _ qari/grigali, sasaxle, gemi, baRi da
a.S.), xolo e. w. „lirikuli gmiri~ meore planze gadadis.
es is efeqtia, rac zogadad damaxasiaTebelia modernis-
tuli lirikis poetikisaTvis: anu, sagnobrivis „gasuliere-
ba~, „gaadamianeba~ da „sulieris~, adamianis gasagnobriveba
(mag., gotfrid benisa da georg Traqlis eqspresionistul
lirikaSi, an futuristul da dadaistur poeziaSi, sadac
es tropuli xerxi Tavis radikalur formebs iRebs. igive
xerxi modernistul prozaSic gvxdeba, mag., Tomas manis
novelaSi „sikvdili veneciaSi~, sadac aSenbaxi ki araa e. w.
mTavari personaJi, romelzedac TiTqos unda agebuliyo
novelis siuJeturi da msofmxedvelobrivi ganviTareba,
aramed sikvdili _ Der Tod).
Sesabamisad, krebulis im leqsebSi, sadac lurja cx-
enebis simbolika gvxvdeba (`mariam antuaneta~, `silaJvarde
anu vardi silaSi~, `vin aris es qali?~, `rogor ebrZodnen
zarebs zarebi~, `nugeSi~ da sxv.), e. w. lirikuli gmiri aRar
aris teqstis struqturuli bazisi, vinaidan „lirikuli

100
gmiris~ subieqturoba aRar avlens myar msoflmxedvelo-
briv poziciasa da emociur monoliTurobas, romlis baza-
zec, rogorc wesi, aigeboda xolme tradiciuli lirikis
struqtura da poetika. amis sapirispirod, imave `lurja
cxenebis~ lirikuli gmiri avlens srul pirovnul rRve-
vas, rac gamoixateba msoflmxedvelobriv skepsissa (`ar
Canda Senapiri, ver vnaxe veraferi~) da TviTidentobis
SuZleblobaSi (`romeli scnobs Sens saxes, an vin ityvis
Sens saxels?~). amitomac, lirikuli gmiris cnobierebasa
da msoflgancdaSi yofiereba aRiqmeba, rogorc imTaviTve
disharmoniuli mocemuloba. Sedegad, krebulis deperson-
alizebuli lirikuli gmiri `ganeitralebulia~, anu ukana
planze gadadis, sruliad `ixsneba~ da qreba teqstis qso-
vilSi. Sesabamisad, lirikuli gmiris subieqturobis nacv-
lad, krebulSi mTavar struqturul bazisad ukve fuZndeba
wmindad obieqturi, `sagnobrivi~, metasubieqturi ganzo-
mileba _ lurja cxenebi.
mimaCnia, rom krebulSi lurja cxenebis saxismetyvele-
ba zogadad Tanxvdeba Sopenhaueris nebis metafizikisa
da nicSes erTi da imaves maradiuli dabrunebis (anti-)
swavlebis disociaciur diskursebs. Tumca galaktioni sa-
kuTari da mxolod misTvis damaxasiaTebeli sugestiuri
(STagonebiTi) poeturi metyvelebisa da simbolisturi
saxismetyvelebis safuZvelze monoliTuri subieqturo-
bisa da mowesrigebuli, harmoniuli samyaros rRvevasa da
daSlas (rac jer kidev SopenhauerTan da nicSesTan iRebs
saTaves) esTetikurad kidev ufro aRrmavebs, ganavrcobs,
aukiduresebs, amdenad, ahyavs axal madisocirebel xarisx-
Si, ris Sedegadac filosofosTagan momdinare ideuri im-
pulsebi da inspiraciebi galaktionTan transformirdeba
da gardaisaxeba sruliad axal sazrisiseul da esTetikur
zeganzomilebad (bregaZe 2013:130-153).
amgvarad lurja cxenebis saxismetyvelebaSi erTdrou-
lad Tavs iyris sammagi semiozisi, sadac ikveTeba Semdegi
ontologiuri da egzistencialuri maxasiaTeblebi:

1. erTi mxriv, lurja cxenebi ganasaxiereben samyaros/


101
yofierebis iracionalur pirvelsawyiss _ absolu-
tur nebas da mis drosa da sivrceSi umizno, us-
azriso da usasrulo gamovlinebas TavisTavadi da
stiqiuri warmoqmnisa da gaqrobis, dabadebisa da
kvdomis formiT;
2. meore mxriv, lurja cxenebi ganasaxiereben Tavad
yofierebis arsobriobas, anu imas, Tu rogoria
arsebulis, rogorc arsebulis, arsebobis forma.
Sesabamisad, lurja cxenebis saxismetyvelebaSi
asaxulia yofierebis maradganmeorebadi arsi, rac
yofaSi da yoveli calkeuli adamianis egzisten-
ciaSi vlindeba, rogorc warmoqmnisa da gaqrobis,
dabadebisa da kvdomis usasrulo, usazriso da
maradiulad erTi da igive ontologiuri aqti.
3. da bolos, lurja cxenebis saxismetyveleba kre-
bulis ontoteqstualobaSi fuZndeba, erTi mxriv,
rogorc yofierebis/yofis usazrisobis simbolo,
meore mxriv, rogorc subieqtis disocirebuli da
yovelgvar sazriss moklebuli egzistenciisa da
misi saboloo aRsasrulis, misi egzistenciis apri-
oruli sasrulobisa da sruli egzistencialuri
gaqrobis simbolo. amis gaTvaliswinebiT, krebu-
lis im lirikul teqstebSi, sadac lurja cxenebis
saxismetyveleba gvxvdeba, swored es simbolika
fuZndeba umTavres ideur da struqturul saba-
ziso erTeulad, rasac Semdgom emyareba lirikuli
teqstebis disociaciuri semantika, tropika, versi-
fikacia da ritorika.

b) qaris/grigalis saxismetyveleba

saxismetyvelebiT tradiciaSi qaris/grigalis simbo-


lika ramdenime semantikis Semcvelia: 1. igi ganasaxierebs
RvTis mrisxanebas, 2. adamianuri cxovrebis araraobasa da
amaoebas, 3. aseve, poetur inspiracias (mag., romantizmSi)
(Metzler Symbol… 2008: 424).

102
qaris/grigalis simbolika, lurja cxenebis simbolikis
msgavsad, aseve mTlianad moicavs „artistuli yvavilebis~
ontoteqsts da „lirikuli gmiris~ ontoteqstualuri eg-
zistenciac mTliand determinebulia qaris/grigalis sim-
bolikiT. lurja cxenebis msgavsad qaric/grigalic krebu-
lis erT-erTi mTavari personaJia da krebulis siuJetur
ganviTarebaSi isic „gadawevs~ lirikul `me~-s meore planze.
qaris/grigalis simbolika, qaris/grigalis „persona-
Ji~ krebulis, rogorc erTiani teqstis, siuJetur ganvi-
TarebaSi amZafrebs samyaroSi goniTi centris, sayrdenis
ar arsebobis gancdas, amZafrebs uRvToobis, RvTis devni-
lobis gancdas. qaris/grigalis, rogorc personaJis, dra-
maturgiuli funqciac swored es aris. Sesabamisad, qaris/
grigalis simbolika unda gaviazroT, rogorc absoluturi
nebis gamovlineba da, amavdroulad, Tavad galaktionis
poeziis modernistuli poetikuri maxasiaTebelic: poezia,
romelic qaris/grigalis simbolikis wina planze wamowe-
viT, erTi mxriv, reagirebs am axal samyaroul kondici-
aze da, meore mxriv, am reagirebis Sedegad iqmneba swored
„iracionalur~ enaze damyarebuli sugestiuri poeturi me-
tyveleba (Sdr.: „Sen Cemo geniav _ grigalma dareka!~) (tabiZe
2016a: 142), aseve, fuZndeba lirikuli gmiris „mravlobiTi~,
qaoturi, aramyari anTropologiis simbolod. amitomac,
igi mudmivad imyofeba zmanebis, mogonebebis viTarebaSi,
anu igi mudmivad danTqmulia sakuTar iracionalur sawy-
isebSi, sakuTari aracnobieris usasrulo warmosaxvebSi:

I
[...] daqrian udabnos qarebi,
mtanjaven da vici: gaxsovar!
samreklos angreven zarebi...
wmindao, wmindao macxovar!

grigalTa sadaur Sebervas


misdeven foTlebis Svavebi...
Tebervals uxmoben, Tebervals,
samreklos jvaridan yvavebi!

103
(„Semodgoma umanko Casaxebis mamaTa savaneSi~ )
(tabiZe 2016a: 53).3

amgvarad, garda lurja cxenebisa krebulSi absolutu-


ri nebis, rogorc yofierebisa da adamianuri egzistenciis
safuZvlis, simboloa qari/grigali. krebulis lirikuli
gmiris mravlobiTi anTropologiuri arsi da aramyari eg-
zistencia swored qaris/grigalis toposSi imyofeba mud-
mivad, leqsidan leqsSi (anu Tavidan TavSi) lurja cxenebis
garda igi qaris/grigalis toposSic „Sedis~ („Sevide ucxo
simsubuqeSi~).
xSirad qarisa/grigalisa da lurja cxenebis simbolika
erTmaneTs faravs, erT konceptualur sibrtyes qmnis da
gvevlineba orsaxovan personaJad. am sivrceSi danTqmuli
lirikuli gmiris efemerul warmosaxvebsa da aRqmebSi sa-
myaro, yofiereba imTaviTve qaoturi, aramyari, warmavali
fenomenia, lirikuli „mes~-s aRqmebsa da SegrZnebebSi yo-
fierebas aRar gaaCnia logosiseuli, gonismieri sayrdeni.
Sesabamisad, aqve isic xdeba cxadi, rom istoriuli pro-
cesi teleologiurad ki araa mowyobili, aramed cirku-
larulad, romlis farglebSic mudam erTi da igive saxiT
meordeba qaris/grigalis qrolva, anu absoluturi nebis
gamovlineba:

XVII
`aTovda zamTris baRebs.
mihqondaT Savi kubo
da Slida bairaRebs
Tmagawewili qari.

gza iyo udaburi.


usaxo, upirqubo.
mihqondaT kidev kubo.

3 am rigSi moeqceva krebulis Semdegi leqsebi: „Tovli“, „Serigeba“,


„Voiles~, „silaJvarde anu vardi silaSi“, „aTovda zamTris baRebs“, „sam-
reklo udabnoSi“, „atmis yvavilebi“, „verxvebi“, „fardebis Sriali“,
„avdris molodini“, „ar-dabruneba“, „rogor ebrZodnen zarebs zarebi“,
„locvisTvis“, „srolis xma mTaSi“ da sxv.
104
yornebis saubari:
dareke! daubare!
aTovda zamTris baRebs
(„aTovda zamTris baRebs“) (tabiZe 2016a: 77)

3. erosis koncepti da xsnis motivi:


sikvdili vs. erosi

„artistul yvavilebSi~ erTmaneTs mudmivad upirisp-


irdeba sikvdilisa da xsnis toposebi. sikvdili aq ga-
nasaxierebs saboloo gaqrobas, finalobas, araraseul
ganzomilebaSi gadasvlas da ara qristianul tradici-
aze dafuZnebul aRdgomis misteriis wiaRs, aRdgomis ne-
belobas, rasac romantizmi aviTarebda (Sdr., novalisis
lirikuli cikli „Ramis himnebi~ ). krebulSi sikvdils
xSirad ganasaxierebs lurja cxenebisa da qaris/grigalis
simbolika:4

V
[...] dedofalo! lurja raSi
mihqris saSiS-Cqari
da bilikTa lurj qviSaSi
miaqvs mZafri qari!
(„maria antuaneta~ ) (tabiZe 2016a: 60).

4 is, rom sikvdili krebulSi erT-erTi mTavari personaJia da adami-


anuri arsebobis finalobis toposi (sivrce), Tavad krebulis „ofi-
cialur“ frangulenovan saTaurSivea miniSnebuli, sadac imTaviTve
gacxadebulia „sikvdilis metafizikuri esTetika“ (kiknaZe, 2004: 85)
– „Crâne aux fleurs artistiques~ (`Tavis qala xelovnebis /an: xelovnuri/
yvavilebiT“). es ki niSnavs imas, rom krebulSi ganviTarebuli sim-
bolisturi lirika (Sdr. galaktionis „yvavilebi“, rogorc bodleris
simbolistur „borotebis yvavilebze“ miniSneba), pirvel yovlisa, am
axali samyarouli kondiciis, am axali epoqaluri kondiciis _ „Rmer-
Tis sikvdilisa“ da adamianuri arsebobis gardauvali amaoebisa da
warmavlobis – axali modernistuli poetikiT esTetikuri gacxade-
baa. Tavad galaktionsac Tavisi „artistuli yvavilebi“ xom epoqalur
wignad miaCnda – „da mTeli xana wignis Crâne aux fleurs~ (`wiwamurSi rom
mokles ilia“) (tabiZe 2016b:156)
105
XV
[...] da roca bediT dawyevlil gzaze
sikvdilis landi momeCveneba,
gansasvenebel ziarebaze
CemTan ar mova Seni xseneba!

davikref xelebs da grigaliviT


gamaqaneben swrafi cxenebi!
Rame-naTevi da namTvralevi
Cems samareSi Cavesvenebi
(„silaJvarde anu vardi silaSi~ ) (tabiZe 2016a: 73).

magram amas upirispirdeba xsnis motivic, rac, Cemi az-


riT, swored platoniseul erosis koncepts ukavSirdeba.
erosis koncepti, romelic „artistul yvavilebSia~ ganvi-
Tarebuli, uaxlovdeba siyvarulis im koncefcias, romelic
platonis `nadimSia~ gadmocemuli: aq erosi gvevlineba fi-
losofiuri Semecnebis, sulieri Semecnebis Zalad, romlis
safuZvelzec suli moipovebs xsnas _ Tavisufldeba miwieri
elementebisagn (Sdr., rusTveluri koncepti „damxsnas~),
amaRldeba zeciur sferoebSi da Semdgom netarebs RvTae-
brivi mSvenierebis usasrulo WvretaSi (Metzler Philosophie…
2008: 160).
„artistul yvavilebSic~ lirikuli gmiris xsnis gza
swored erosis mxsnel ZalasTanaa dakavSirebuli: am ZaliT
aRvsilobis safuZvelze cdilobs igi Tanadrouli didi
ontologiuri danakargis, `RmerTis sikvdilis~ daZlevas.
es koncepti xSirad lirikuli gmiris zmanebebSi, mis
kairosul mdgomareobaSi, wamieri sulier-mistiuri gasxi-
vosnebis mdgomareobaSi Cndeba da ukavSirdeba samSoblos,
rogorc samoTxiseul ukanasknel gansasvenebels, sadac
igi erosis ZaliT aRmoCndeba. aq erosisa da Tanatosis
neoromantikul-vagnerianuli dialeqtika ki aRar gvaqvs,
rac ase damaxasiaTebelia galaktionis pirveli krebulis
leqsebisaTvis (1914), aramed mocemulia sikvdilisa da si-
yvarulis, anu finalobisa da maradisobis, warmavlobisa
da ukvdavebis dapirispireba da am dapirispirebaSi xsnis
funqcia, xsnis misia swored eross ekisreba. Tumca erosiT
106
aRvsiloba, erosis zeoba kairosuli, wamieri gasxivosnebis
sulieri mdgomareobaa da ara mudmivi gancda:

LXXXIII
lixs aqiT da iqiT, mtkvars, liaxvs da faziss,
arqmeven udabnod gadaSlil oaziss,
sadac mze mwvelia, cxelia darebi,
mcxeTaSi grialiT miqrian zarebi,
gugunebs itriis xeoba uRrani
da oxravs warsulze nangrevi muxrani.
yovelgan uCinrad tirian danakliss
Tamaris taZrebi da Zvlebi iraklis.
da
yovel saflavze, mzis yovel Reroze
xazebad iSleba erosi,
sioni mTawmindad, geguTi gelaTad,
arabTa Tvalebi, qceuli eladad,
azia _
aRelvebs ocnebas.
saRamos landebi, viT bindi niavis,
midamos sdebia.
ginaxavT Tqven feri dabindul qliavis? _-
es Cemi samSoblo mTebia!
me raRac idumal molodins vundebi...
irgvliv zvirTebia
da gemi „dalandi~, romliTac vbrundebi!
(`dabruneba~ ) (tabiZe 2016a: 155).

Tumca krebulis finalSi, rogorc es mosalodneli


iyo, sakiTxi Ria da gadauWrelia, miuxedavad imasa, rom
am erT-erT bolo TavSi, krebulis LXXXIII leqsSi („dab-
runeba~) lirikulma gmirma TiTqosda moipova paradizuli
yofiereba xangrZlivi da usasrulo sulier-SemecnebiTi
mogzaurobis Semdeg (Sdr. leqsebi: „ramdenime dRe petro-
gradSi~, „gemi dalandi~, „gzaSi~), romeli mogzaurobac
mfrinavi holandielis msgavsad, marTalia „dawyevlilia~,
magram ara samaradisod, radgan es „wyevla~ erosis ZaliT
TiTqosda ukve daZleulia.
magram am „Tavs~ (LXXXIII) Semdgom sul ukanaskneli le-
107
qsis, anu krebulis ukanaskneli „Tavis~ (LXXXVI „domino~)
saxiT enacvleba „Tavi~, sadac diametralurad sapirispiro
mocmulobaa _ samoTxiseuli yofis miuwvdomloba da srul
araraseul finalobaSi ganqarveba:

LXXXVI
SevdivarT sasaxleSi.
wmindao damicev! suroSi, saSiSrad mivardnil kedlebiT
es saxli magonebs dawyevlil samares:
aq mkvdrebi daqrian zRapruli raSebiT da bedis etlebiT,
haeri sikvdiliT dafares.
......................................................................................................
uecari gaxela, saocari Senoba,
rogor movandomino
mesmis ucxo saxeli, mtanjavs me uSenoba,
idumalo domino!
araferi eSvela: niRabebi wiTeli,
niRabebi aTasi!
magram me momeCvena Cemi ca uwindeli
ufro udiadesi.
landad sCanda xelebi da geZebdi TvalebiT,
daRaluli TvalebiT!
rekden cisartyelebi feris Cumi cvalebiT
da mZafri gamalebiT.
wmindao damicev! suroSi, saSiSrad mivardnil kedlebiT
es saxli magonebs dawyevlil samares:
aq mkvdrebi daqrian zRapruli raSebiT da bedis etlebiT,
haeri sikvdiliT dafares (tabiZe 2016a: 163).

am konteqstSi SemTxveviTi araa, rom ara marto aq, zoga-


dad, krebulSi xSirad Cndeba sasaxlis saxismetyveleba, sa-
dac sasaxlis simbolika, erTi mxriv, ganasaxierebs RvTae-
brivi siyvarulis, erosis wiaRs, meore mxriv, warmavlobas,
sikvdils (Metzler Symbol… 2008: 327-328). aq kidev erTxel
SevniSnav, rom „artistuli yvavilebis~ simbolika ar aris
mxolod erTi semis, erTi mniSvnelobis Semcveli, aramed
TiToeul simbolos erTdroulad mravali sazrisi gaaCnia,
romlebic msoflmxedvelobrivad da emociurad erTmaneTs
upirispirdebian da erTmaneTs aneitraleben. Sesabamisad,
108
erTi da igive simbolo krebulis erT leqsSi erTi mniSvn-
elobis matarebelia, meoreSi _ sxva mniSvnelobis da a. S.
igive iTqmis sasaxlis simbolozec, igic winaaRmdego-
brivi simboloa, vinaidan erTdroulad Seicavs urTierT-
sapirispiro da urTierTgamomricxav konotaciebs: „ar-
tistul yvavilebSi~ (da krebulis imave ukanasknel leqsSi
„domino~) sasaxlis saxismetyveleba, erTi mxriv, maradi-
uli siyvarulis da erosis sivrces, sakralur, taZriseul
sivrces ganasaxierebs, magram, meore mxriv, ararasa da
warmavlobis simbolocaa.
krebulis finaluri bolo LXXXVI Tavi, leqsi „domi-
no~ saxismetyvelebiTi da msoflmxedvelobrivi Tvalsaz-
risiT exmianeba pirvel leqss „Semodgoma umanko Casaxebis
mamaTa savaneSi~, sadac isev Cndeba disociaciuri ganwyo-
bilebebi da msgavsi simbolika _ Senobis simbolika, erTgan
monastris dangreuli Senobis, meoregan demoniuri sasax-
lis interieris saxiT. aq ukve gamqralia lirikuli gmiris
heroikuli da sazeimo paTosi da gauqmebulia sakuTari
aracnobieri ltolvebis daurvebis unari, romelic liri-
kul gmirs aqvs leqsSi „wm. giorgi~ (LXXVI), sadac demon-
iuri qoxis saxiT („amodis mTvare, sadRac qoxSi ielvebs
kvari~ ) (tabiZe 2016a: 146) kvlav Cndeba Senobis simbolika.
„dominoSi~ gansakuTrebiT orazrovania finali: erTi
mxriv, lirikuli gmiri egzistencialur SiSs Seupyria, meo-
re mxriv, dominos gamocxadebiT RvTaebriv netarebas da
xsnas elis. es egzistencialuri gaurkvevloba ki gamZafre-
bulia Tavad dominos personaJis gaurkvevlobiT, vinaid-
an misi saxeli ormagadaa kodirebuli: saxelis fonemuri
rigis gamo bolomde gaurkvevelia, es saxeli personaJis
demoniur („domino~ _ „demoni~ ), Tu RvTaebriv („domino~
_ „dominus~, „domeni~, anu „mpyrobeli~, „ufali~, qristes
epiTeti) arss aRniSnavs (kucia 2008: 95).
es ormagoba da Seucnobloba leqss bolomde msWva-
lavs da ormagobisa da Seucnoblobis gancda mkiTxvels
mTlianad moicavs. mTeli poeturi teqsti swored modern-
izmisaTvis damaxasiaTebeli sayovelTao egzistencialuri

109
dualizmisa da SiSis paradigmaa. Sesabamisad, dominos po-
eturi saxec dualisturia da mkiTxvelSi ormag gancdas
aRZravs.
aqve unda aRiniSnos, rom leqsSi saxels domino Sem-
ecnebiTi gagebac aqvs: anu saxeli, rogorc Semecnebisa da
egzistencialuri swrafvis obieqti (`mesmis ucxo saxeli,
mtanjavs me uSenoba~). magram galaktionis poetur teqstSi
saxel dominos bolomde Secnoba a priori gamoricxulia, vi-
naidan Tavad mTeli leqsis Sinagani sazrisi SeuZleblobi-
Ta da verwvdomiTaa gamsWvaluli, rac egzistencialuri
TvalsazrisiT niSnavs WeSmaritebis ver Secnobasa da ver
wvdomas. saxelis es Seucnobloba, anu poeturi Wvretisa
da swrafvis sagnis saboloo Seucnobloba da misi wvdomis
SeuZlebloba (`magram me momeCvena Cemi ca uwindeli, ufro
udiadesi. landad sCanda xelebi da geZebdi TvalebiT, da-
Raluli TvalebiT!~) afuZnebs kidec galaktionisa da misi
am poeturi teqstis, da zogadad, „artistuli yvavilebis~
lirikuli gmiris egzistencialur tragedias _ mis egzis-
tencialur SiSsa da miusafrobas.

daskvna

„artistuli yvavilebi~ zedmiwevniT asaxavs modernis


epoqaSi mimdinare mentalobis cvalebadobiT ganpirobebul
myar warmodgenaTa, anu Teocentristul da anTropocen-
tristul warmodgenaTa rRvevas da amiT gamowveul subieq-
turobis daSlas (germ. Ich-Dissoziation) (s. vieta), subieqtis
ganpirovnebas. krebulSi wina planze gamodis ara myari
lirikuli `me~ sakuTari myari msoflmxedvelobiTa da
Rrma da amaRlebuli pirovnuli gancdebiTa da emociebiT,
aramed aq ukve mocemulia daSlili, disharmoniuli, de-
personalizebuli lirikuli gmiri. Sesabamisad, krebulis
ontoteqstualobaSi samyaro asaxulia iseTi, rogoric is
aris Tavis realur arsSi, anu samyaro, romelic krebulis
lirikuli `me~-s cnobierebiseuli nebelobis miRma, mis-
gan mowyvetilad da damoukideblad egzistirebs (fixte-

110
anur-kantianuri nakadis gauqmeba): anu, aq gvaqvs viTareba,
rodesac lirikuli gmiris cnobierebasa da gancdaSi yo-
fiereba fuZndeba Tavisi aprioruli disharmoniulobiT,
usazrisobiTa da mizansmoklebulobiT, rasac igi imTa-
viTve ver cvlis da ver upirispirdeba, aramed piriqiT, am
disharmoniulobasa da apokalifsurobas srulad eqvemde-
bareba. „artistuli yvavilebis~ desubieqtivirebuli, `gan-
pirovnebuli~ lirikuli gmiri swored aseT disharmoniul,
disocirebul, daSlil samyaroSi egzistirebs da srulad
atomizdeba masSi, sabolood inTqmeba da qreba araraSi,
krebulis ontoteqstualobaSi.

111
damowmebani:

bregaZe 2013: k. bregaZe, galaktionis `lurja cxenebi~, Sopenhau-


eris nebis metafizika da nicSes (anti-)swavleba maradiuli
dabrunebis Sesaxeb (gv. 130-153); wignSi: k. bregaZe, qarTuli
modernizmi (gr. robaqiZe, k. gamsaxurdia, g. tabiZe), gam-oba
„meridiani~, Tb.
doiaSvili 2003: T. doiaSvili, „artistuli yvavilebis~ prologi
(erTi hipoTezis istoria) (gv. 41-61); krebulSi: galaktiono-
logia II, literaturis institutis gamocema, Tb.
kiknaZe 2004: z. kiknaZe, „Tavis qala~ da „xelovnebis yvavilebi~
(gv. 81-87); krebulSi: galaktionologia III, literaturis in-
stitutis gamocema, Tb.
kucia 2008: n. kucia, erTi leqsis interpretaciisaTvis (galak-
tioni, „domino~ ) (gv. 91-99); krebulSi: galaktionologia IV,
literaturis institutis gamocema, Tb.
tabiZe 2016a: g. tabiZe, leqsebi (1915-1920): `Crâne aux fleurs artis-
tiques (artistuli yvavilebi)~, Txzulebani 15 tomad, t. II,
literaturis institutis gam-oba, Tb.
tabiZe 2016b: g. tabiZe, leqsebi. poemebi (1921-1927), Txzulebani 15
tomad, t. III, literaturis institutis gam-oba, Tb.
Andreotti 2009: M. Andreotti, Die Struktur der Modernen Literatur, 4. Aufl.,
Bern/Stuttgart: Haupt.
George 1997: St. George, Gedichte, Stuttgart: Reclam.
Metzler Symbol… 2008: Metzler Lexikon literarischer Symbole, hrsg. von
G. Butzer, Stuttgart/Weimar: Metzler.
Metzler Philosophie… 2008: Metzler Philosophie Lexikon, hrsg. von P. Pre-
chtl, 3. Aufl., Stuttgart/Weimar: Metzler.
Vietta 1998: S. Vietta, Die Modernekritik der ästhetischen Moderne (S. 531-
549); in: Ästhetische Moderne in Europa. Grundzüge und Problemzusam-
menhänge seit der Romantik, hrsg. von S. Vietta und D. Kemper, München:
Fink.

112
`This Century of the Mephistopheles~:
Modernist Sensitivity in Galatkion Tabidze’s `Artistic Flowers~
(Summary)

1. Modernist Literature in Europe and Georgia immediately react


to the triple crisis revealed in the modern era - rational cognition,
rational subjectivity and rational language, followed by the criti-
cism of these three givens in the modernist literature, including
modernist lyrics as well. In their triple criticism the authors of
the literary modernism, heavily relied on the Nietzschean criti-
cism of rationality, scientism, monolithic-rational subjectivity
and conventional language.
2. Modernist lyrics both in practice and theory is trying, first of all,
to critically approach language, and by rejecting the traditional
conventional language and focusing on the `irrational~ some-
what to respond to the global spiritual crisis caused by `the death
of God~ (Nietzsche) and on the other hand, is trying to overcome
this crisis and by setting `irrational~, non-conventional language
find ways for poetic expansion as well as existential `salvation~.
3. Galaktion Tabidze’s (1891-1959) `Artistic Flowers~ (1919)
fully depict the destruction of the solid theocentric and anthro-
pocentric beliefs in the fragile modern epoch and due to it the
deconstruction of subjectivity (Ich-Dissoziation) (S. Vietta). The
collection does not present a strong lyrical `me~ with an exact
point of view and deep personal passions and emotions, but on
the very contrary gives us a dissimilated, dis-harmonic, de-per-
sonated lyrical hero.
4. Consequently, in the onto-textuality of the collection the world is
reflected in the way, like it is in the real essence of the universe,
which exists beyond the conscious willingness of the lyrical
`me~, isolated and independently from him (without any fich-
tean flow): So, here we have a situation where in the conscious
and understanding of the lyrical hero, being is being established
a priori with its dis-harmony, non-cognition and reasonless, that
he can neither change it, nor confront and therefore becomes
fully suppressed by dis-harmony and an apocalyptic sense. The
lyrical hero of `Artistic Flowers~ not only exists in dis-harmony,

113
dis-oriented and dissolved world, but fully merges with it and
eventually disappears in the non-existence of the onto-textuality
of the text.

114
Seqspiris „hamletis~ de(kon)struqcia
germanul naturalizmSi
(arno holcis novela „papa hamletis~ /„mamilo hamletis~
(„Papa Hamlet~ ) mixedviT)1

Sesavali

rogorc cnobilia, pozitivistur msoflmxedvelobriv


da filosofiur poziciebze (o. konti, i. teni) orientire-
buli literaturuli naturalizmisaTvis miuRebeli iyo
samyarosa da adamianis arsis metafizikuri dafuZneba da
gaazreba. amitomac, igi imTaviTve ukuagdebda qristiano-
baSi, renesanssa da ganmanaTleblobaSi SemuSavebul Teo-
centristul da anTropocentristul poziciebs. Sesabam-
isad, literaturuli naturalizmis msoflmxedvelobasa
da poetologiaSi (naracia, personaJTa Seqmnis principi,
obieqtis asaxvis meTodika da a. S.) mniSvnelovani iyo pozi-
tivisturi determinizmis principi, kerZod, biologiur-
vitaluri warmomavlobiT (frang. racé), garemoTi (frang.
milieu) da droiT (frang. temps) adamianis aprioruli
gansazRvruloba (Fähnders 2010: 26).
amitomac, SemTxveviTi araa, rom germanuli natural-
izmis fokusSi moeqca swored hamletis Tema, kerZod, am
Temas mimarTa germanuli naturalizmis cnobilma warmo-
madgenelma arno holcma (1863-1929) novelaSi „papa ham-
leti~ (an: `mamilo hamleti~) („Papa Hamlet~ ), romelic man
„biarne holmsenis~ fsevdonimiT gamosca 1889 wels (Sø-
rensen 2002: 109). am teqstiT avtorma miznad daisaxa, aesaxa
„namdvili~ realoba da gadmoeca adamianis determinebuli
arsi. amgvarad, holci Seecada misi Tanamedrove, anu ukve
modernis epoqaSi Sebijebuli germania gamoeyvana renesan-
suli anTropocentrizmis, ganmanaTlebluri idealistur-
transcendentaluri gonebisa da hegeliseuli absolutu-

1 statias safuZvlad daedo amave saTauris moxseneba, romelic wakiTxul


iqna Tsu-Si gamarTul saerTaSoriso samecniero konferenciaze `Se-
qspiri _ 400~ (22-23 seqt., 2016).
115
ri gonis „iluziidan~. amavdroulad, novelaSi xmiandeba
axladgaerTianebul germaniaSi (1871) kancler bismarkis
mier gatarebuli socialuri reformis _ e. w. socialuri
saxelmwifos programis (germ. Sozialstaat) iribi kritikac.
saintereso da aRsaniSnavia, rom germaneli naturali-
stebi, da maT Soris a. holci, TavianT Tavs principulad
Tanamedrove, `modernis~ (germ. „Moderne~ ), e. i. modernis
epoqis avtorebad miiCnevdnen (ix. maTi Teoriuli naSrome-
bi, imave a. holcis „xelovneba. misi arsi da kanonebi~, 1891-
1893; „lirikis revolucia~, 1899) (Fähnders 2010: 20-24), rac
gulisxmobda, erTi mxriv, sruliad axali, modernistuli
poetikuri xerxebiT SemoqmedebiT operirebas (mag., gu-
lisxmobda auqtorialuri mTxrobelis gauqmebas, hetero-
diegeturi Txrobis ganviTarebas, naraciaSi Sinagani mono-
logis elementebisa da gancdili metyvelebis gamoyenebas,
scenebis asaxvisas kadrirebisa da e. w. montaJis teqnikis
gamoyenebas, fotografiidan aRebuli scenis „lupiseuli
fokusirebis~, anu e. w. Sida fokalizaciis xerxebis gamoy-
enebas, rac holcis novelaSi, ZiriTadad, binZuri da myra-
li kameruli sivrcis asaxvisas Tavisebur „fekalizaciaSi~
gadadis da a. S.); meore mxriv, gulisxmobda, principulad
Tanamedrove, mimdinare modernis epoqis socialuri yofis
realiebisa da swored modernis epoqis adamianisaTvis dam-
axasiaTebeli biologiur-vitaluri anTropologiuri ar-
sis zust, „mecnierul~ asaxvasa da gadmocemas, rasac Tavad
germaneli naturalistebi, igive holci, „Tanmimdevrul
naturalizms~ (`Konsequenter Naturalismus~) uwodebdnen, rac
eyrdnoboda holciseul formulas: K = N-x (Sørensen 2002:
101).
amiT holci da misi kolega naturalistebi (i. Slafi,
g. hauptmani da sxv.) daupirispirdnen, erTi mxriv, e. w. vil-
helminuri epoqis germaniis „realistur~ istorizms (germ.
`Historismus~) literaturaSi da germaniis „diad~ warsulze
orientirebul mis yalb patriotul paTetikasa da „isto-
riul~ kiCs, meore mxriv, daupirispirdnen amave periodis
nacionalistur aRmSeneblobiT saxelmwifo ideologias

116
(germ. Gründerzeit) (Fähnders 2010: 66-67), romlisTvisac natu-
ralisturi mwerloba „yarda~ („Da ist alles morsch~), rogorc
amas im periodis erT-erTi nacionalisturi gazeTis `ger-
manuli mimomxilvelis~ („Deutsche Rundschau~) recenzenti
iuwyeboda (Sørensen 2002: 106).
novelaSi e. w. „wamieri stiliT~ (germ. „Sekundenstil~)
(a. holci) detalurad da TiTqmis („-x~ ) empiriuli Tanmim-
devrobiT moTxrobilia asakSi Sesul Teatridan daTxovnil,
erT dros hamletis rolis saukeTeso, „ubadlo~ (germ. `un-
übertroffen~) Semsrulebl cnobil msaxiob nils tinvibelze,
romelic amis gamo depresiaSi Cavardeba, gauCndeba para-
noidaluri Setevebi, galoTdeba da ukiduresad gaRatak-
deba. mudmivad dabinduli gonebis qveS myofi, igi saxlSi
paTetiurad xSirad gaiTamaSebda Tavis odesRac Sesrule-
bul hamletis rols da mudmivad citirebda „Tavisi~ per-
sonaJis teqsts. novelis bolo epizodSi, rodesac is Sin
mTvrali brundeba, cxovrebaze gulacruebulsa da colze
ganrisxebuls afeqtSi Tavisi sami wlis Svili fortinbrasi
Semoakvdeba. am ambidan mcire xanSi yvelasgan mitovebul
mTvral nilss gayinuls ipovnian quCaSi.
pozitivistur-naturalisturi poziciebidan novelaSi
naCvenebia protagonistis sruli determinebuloba gare-
moTi, droiT da biologiur-vitaluri warmomavlobiT (ge-
netikiT) da amiT miniSnebulia, zogadad, modernis epoqis
Taviseburi kondicia _ „tragedia ugmiroT~, rac gamowveu-
lia modernis epoqaSi adamianis maRali hamleturi aqsi-
ologiuri poziciisa da mowodebis, hamleturi heroikuli
eTikis, diadi renesansul-fausturi anTropocentruli
warmodgenebis, lesingiseuli TanagrZnobisa da Tanadgo-
mis, ganmanaTlebluri socialuri solidarobis eTikis,
kantianuri gonebis (germ. Vernunft) pirveladobisa da kat-
egoriuli imperativis sayovelTao moralis, hegeliseuli
absoluturi gonis (germ. Geist) obieqturobis gardauvali
kraxiTa da gauqmebiT.

117
1. `logocentrizmis~ dekonstruqcia:
„hamletis~ teqsti vs. „naturalisturi~ yofa

a. holci „hamletis~ teqstis dekonstruqcias, rac, sab-


oloo jamSi, destruqcia ufroa, vidre dekonstruqcia, ax-
orcielebs Taviseburi „gaucxoebis~ efeqtiT: kerZod, mTe-
li novelis msvlelobisas erTmaneTs mudam upirispirdeba,
erTi mxriv, Seqspiris teqstis amaRlebuli, aristokratu-
li, heroikuli stili da „logocentristuli~ diskursi,
meore mxriv, tinvibelis „naturalisturi~ sayofacxovrebo
metyveleba da dacemuli, degradirebuli, gaRatakebuli,
duxWiri, amyralebuli da paTologiuri ojaxuri yofis
asaxva. am or mocemulobas Soris iseTi radikaluri kon-
trasti iqmneba, rom Seqspiris teqsti imTaviTve amovard-
nilia Tavad novelis teqstis konteqstebidan. „hamletis~
teqsti novelaSi mudam deklamatoruli formiT gvxvdeba,
romelsac tinvibeli saxlSi warmoTqvams paranoidalurTan
miaxloebul mdgomareobaSi, rodesac is Tavis Tavs odes-
Rac Sesrulebul hamletis rolSi warmoidgens xolme. aseT
sulieri aSlilobis momentebSi da tinvibelis dacemuli
ojaxuri yofis fonze hamletis cnobili monologebis
deklamacia imTaviTve gadaaqcevs am monologebs Tavisebur
simulakrad da maT yovelgvar eTikur da msoflmxedvelo-
briv Rirebulebas CamoaSorebs. amgvarad ki monologebis
teqsti daiyvaneba mxolod xmovanebaze, uSinaarso da usaz-
riso „cariel~ enobriv bgeriT „masalaze~.
„hamletis~ teqstis dekonstruqcia gansakuTrebiT
maSin mwvavdeba, rodesac deklamatorul eqstazSi myof
tinvibels Taviseburi „mokle CarTva~, anu sakuTari de-
terminebuli yofis moulodneli gaxseneba, cnobierebaSi
misi wamieri „amotivtiveba~ Seqspiris teqstis warmoTq-
mas awyvetinebs xolme. deklamaciis gawyvetasa da awmyo
yofis dacemulobis moulodnel gaxsenebas ki yovelTvis
mohyveba tinvibelis „markirebuli~ frazebi: „ra saZaglo-
baa~ („scheußlich~), „ra gulis amrevia~ („eckelhaft~) „fui! fui
am yvelafers!~ („Pfui! Pfui darüber!~), „o, ra gausaZlisia es

118
yvelaferi!~ („Nicht zum Aushalten das!~), „ra sisulelea!~
(„Quatsch!~), riTac igi reagirebs am Seuqcevad gamouval da
autanel yofaze.
amgvarad, tinvibelis aRniSnuli frazebi mianiSneben im
kontrastze, rac „hamletis~ simulakrul teqstsa da re-
alur „naturalistur~ yofas Sorisaa mocemuli, da rasac
Tavad tinvibelic kargad grZnobs. am viTarebaSi ki „hamle-
tis~ teqsti „wminda~ simulakraa, aRmniSvnelia aRsaniSnis
gareSe, niSania, romlis miRmac sicarielea, araraa. tinvi-
beli xSirad citirebs swored hamletis cnobil monolo-
gebs da novelis teqstSi swored am monologebis wamoweva
kidev ufro amZafrebs Seqspiris teqstis simulakrulobas:

„yofna?.. ar yofna?.. sakiTxavi ai es aris. sul-did qmnile-


bas ra Sehferis? is, rom itanjos da aitanos mCagrav bedis
neStriTa gmirva... Tu...~ (Seqspiri 1954: 111)

aq tinvibels sityva uwydeba da gaRizianebuli daayo-


lebs „ra saZaglobaa~ (`scheußlich~) (Holz www…). es fraza
ukve imTaviTve aneitralebs hamletis am sayovelTaodc-
nobili meore monologis heroizmsa da „logocentul~
-filosofiur diskurss da axdens mis dekonstruqcias.
deklamaciis gawyveta da koncentraciis dakargva ki uka-
vSirdeba tinvibelisa da misi ojaxis sawyalobel yofas,
rac, rogorc ukve iTqva, Seqspiris teqstis sapirispiro
mocemulobaa: rogorc novelis teqstidan irkveva, tinvi-
belis ojaxSi dominirebs sibinZure, avadmyofoba, degen-
eracia, ukiduresi siRatake, simyrale da a. S. swored am
dacemul yofaze reaqciaa Semdgom tinvibelis frazebi:
„gausaZlisia! o, ra gausaZlisia es yvelaferi!~ („Nicht zum
Aushalten das!~), „ra gulisamrevia~ („eckelhaft~), „sabralo
iorik!~ („Armer Yorick!~). am frazas („sabralo iorik!~) tin-
vibeli mTeli novelis manZilze mudmivad swored Tavis
Tavze ambobs, fraza avtoreferenciulia, mTels novelas
laitmotivad gasdevs da amiT miniSnebulia tinvibelis,
rogorc modernis epoqis adamianis, determinebuli, dehu-
manizebuli da usazriso yofa.
119
Tumca mTeli dRis manZilze tinvibeli jiutad mainc
cdilobs xolme bolomde warmoTqvas hamletis monolo-
gebi da mudmivad agrZelebs deklamacias:

„... Tu? Tu...


SeebrZolos mozRvavebul ubedurebas da am SebrZolviT
mospos igi? mospos sicocxle... bolo mouRos... miiZinos... sxva
araferi... (Seqspiri 1954: 111).

Tumca garemo mudmivad ar aZlevs tinvibels SesaZle-


blobas, rom hamletis monologi bolomde warmoTqvas da
teqstiT miiRos esTetikuri da eTikuri tkboba, igi mono-
logis mxolod fragmentebis Tqmas axerxebs da amiT „ham-
letis~ teqsti, ukve rogorc ploti, srulad irRveva da
nawevrdeba da ase xorcieldeba misi radikaluri dekon-
struireba da simulakrizeba. rac mTavaria, gawyvetili
deklamaciebis boloSi mudam ismis tinvibelis gaRizianeb-
uli `koncepturi~ replikebi: „ra sisulelea~, „ra gulis
amrevia~ da misT. (Holz www…).
rac mTavaria, scenis absurdulobasa da karikaturu-
lobas isic amZafrebs, rom Tavis Seqspirul deklamacias
tinvibeli asrulebs Ramis perangSi gamowyobili da saZile
qudiT Semosili, rac Seqspiris teqstis „logocentriz-
mis~ dekonstruirebis dametebiTi „berketia~ (aRsaniSnavia,
rom tinvibels sxva samosi arca aqvs, is erTi xeli sagareo
tansacmelic dagiravebuli aqvs). bolos ki deklamacia
sruli kraxiT mTavrdeba da Tavmobezrebuli da gaRiz-
ianebuli tinvibeli Seqspiris toms moisvris, romelic
mudmivad aulagebel magidaze aRmoCndeba SuSis lamfasTan,
aryis saxdelTan, gamurul rZis qvabTan da WuWyian pirsax-
ocTan erTad.
Semdeg epizodSi, rodesac tinvibeli isev ubrunde-
ba Tavsi „saqmes~ da xelaxla iwyebs hamletis monologis
deklamirebas da ase cdilobs sakuTari Tavis heroizaciasa
da klasikur-logocentristuli teqstiT „TviT-aRzrdas~,
„hamletis~ teqsti ukve ormagadaa kodirebuli: monologis
deklamaciiT tinvibeli sakuTriv hamletis, rogorc Se-
120
qspiris teqstis personaJis, sasowarkveTilebasa da tragi-
kulobas ki ar acxadebs, aramed, faqtiurad, sakuTari „nat-
uralisturi~ yofis absolutur amaoebas „deklamirebs~ :

„rad ar meSleba es sxeuli esreT magari?


rad ar gadneba da cis namad rad ar iqceva?
an Semoqmedi Tavis mokvlas neta rad gviSlis?
oh, RmerTo, RmerTo! yvela saqme am wuTissoflis
rogor fuWia, unayofo, daobebuli~ (Seqspiri 1954: 27).

deklamaciis boloSi ki kvlav Cndeba konceptualurad


markirebuli madekonstruirebeli da masimulakrizebeli
fraza: „fui! fui am yvelafrs!~ („Pfui! Pfui darüber!~ ), ro-
melic, erTi mxriv, Tavad „hamletis~ teqstis dekonstruq-
ciasa da simulakrulobas amZafrebs, meore mxriv, tinvi-
belis yofis ganzogadebis funqcia akisria.
aqve unda SevniSno, rom Tavad tinvibelis es yofac arc
mxolod tinvibeliseulia, aramed ganasaxierebs Taname-
drove modernis epoqis adamianis amao da sasowarkveTil
yofas, rac ganpirobebulia am yofis aprioruli sammagi
determinebulobiT (ix. zemoT sami pozitivisturi deter-
minanti). amasTanave, tinvibelis ojaxis sawyalobeli da
dacemuli yofis Tanmimdevruli CvenebiT iribad gakri-
tikebulia kancler bismarkis socialuri reformebi, rac
yvela germaneli moqalaqis sayovelTao socialuri daz-
RveviT aRWurvasa da amiT axladgaerTianebuli germaniis
raixis moqalaqeebisaTvis garantirebuli socialuri dac-
ulobis sistemis Seqmnas gulisxmobda. tinvibelis ojaxuri
yofis dacemulobis `mecnieruli sizustiT~ aRwerisas ki
holci iribad mianiSnebs, rom bismarkiseuli sayovelTao
socialuri dazRvevis programa `Cavarda~, igi araefeqturi
da populisturi gamodga.
amgvarad, novelaSi mudmivad gvaqvs ori teqstis kon-
fliqti: erTi mxriv, „hamletis~ gvianrenesansis Tu ad-
reuli barokos heroikuli teqsti, meore mxriv, novelis
„naturalisturi~ teqsti da Tavad tinvibelis teqsti. am
konfliqtSi ki, cxadia, upiratesoba am ukanasknels ekuT-

121
vnis: novelis „mecnieruli sizustiT~ Sedgenili teqsti
gamoirCeva referenciisa da „legitimaciis~ maRali xarisx-
iT, vinaidan is zedmiwevniT zustad aRwers modernis epo-
qis adamianis ekonomikurad, mentalurad da anTropolo-
giurad dacemul realur yofas. am konteqstSi ki Seqspiris
„klasikuri~ „ucxo~ teqsti gadaqceulia wmindad antikvar-
ul, usargeblo, simulakrul „nivTad~, samuzeumo „mkvdar~
eqsponatad, „gaqvavebul~, rudimentirebul Tu reliqtur
kulturul „artefaqtad~, romlis mimarTac axal moder-
nul droSi sruli gaucxoeba sufevs.

2. tinvibeli, rogorc `qceviTi~, aramyari personaJi:


anu, personaJis aramyaroba, rogorc axali modernis-
tuli literaturis axali poetikuri maxasiaTebeli

tinvibeli tipiuri qceviTi personaJia (germ. gestische


Figur), anu aramyari personaJia. personaJis qceviToba da
aramyaroba gulisxmobs, rom personaJis qceva da misi esa
Tu is eTikuri aqti gansazRvrulia, 1. ara raime myari mso-
flmxedvelobrivi da eTikuri poziciiTa da motivaciiT,
2. personaJis saqciels nebismier krizisul situaciaSi
mudam erTidaigiveobrivi goneba ki ar udevs safuZvlad,
rac mas mianiWebda marTebuli, `WeSmariti~ zneobrivi
gadawyvetilebisa an pragmatuli, Tanmimdevruli racio-
naluri qmedebis SesaZleblobas, aramed es `qceviTi~ per-
sonaJi Tavis qcevasa da saqcielSi mTlianad (an nawilo-
briv) eqvemdebareba an sakuTar aracnober, iracionalur
sawyisebs, an misi impulsuri qceva gare kataklizmuri faq-
torebis gavleniTaa ganpirobebuli. amis gamo personaJis
qceva araTanmimdevruli da qaoturia, araprognozireba-
dia, xolo myari eTikuri pozicia da aqsiologia (Rireb-
ulebaTa Skala) srulad gauqmebuli da moSlili (Andreotti
2009: 190-192).
tinvibeli mTeli novelis manZilze verasodes ver av-
lens myar, Tanmimdevrul saqcielsa da ver iRebs verc
praqtikul da verc fundamentur eTikur gadawyvetile-

122
bas, aramed igi mudmivad eqvemdebareba garedan wamosul
socio-ekonomikur determinantebs, rac iwvevs tinvibelis
socialur devalvacias da misi myari da maRali statusis
gauqmebas: kerZod, sapensio asakis gamo tinvibeli kargavs
samuSao adgils, daiTxoven Teatridan, rasac meyseulad
moyveba am erT dros Seudarebeli, saxelganTqmuli da da-
fasebuli msaxiobis sruli miviwyeba da Teatraluri sa-
myarodan misi sruli mowyveta. es socialuri „amovardna~
ki, rac gamowveulia egzistencialuri, socialuri gare-
moebebiTa da yofis, `dazain~-is, adamianuri arsebobis
aprioruli arastabilurobiTa da ganuWvretelobiT, ra-
sac Sedegad mohyveba tinvibelis gardauvali anatomiur-
biologiuri degradacia-degeneracia, gamowveuli tinvi-
belis galoTebiT, saboloo ganaCenia tinvibelisaTvis da
igi ganwirulia siRatakis, socialuri da anTropologiuri
degradaciisaTvis, rasac igi verasdros daaRwevs Tavs,
sword gamomdinare iqidan, rom masze garemo (frang. mi-
lieu), misi konkretuli biologiuri konstitucia da warmo-
mavloba (frang. racé) da dro (frang. temps), rogorc apri-
oruli determinantebi, zemoqmedeben.
amasTan, tinvibelis araprognozirebad, araraciona-
lur da impulsur qcevasa da eTikur degradacias gana-
pirobebs mis anTropologiur arsSi gonebaze (germ. Ver-
nunft) gabatonebuli aracnobieri da vitalur-biologiuri
sawyisebi, anu pozitivistur-naturalisturi terminolo-
giiT rom vTqvaT, misi arsis goniT-sulier aspeqtze zemo-
qmedebs genetika (frang. racé), anu biologiuri warmoSoba,
rac, Tuki gaviTvaliswinebT pozitivisturi determinan-
tebis absoluturobasa da totalobas (ix. zemoT), adami-
anSi (tinvibelSi) aseve aprioruli bunebisaa. Sesabamisad,
am punqtSi, da zogadad tinvibelis „qceviTobaSi~, kargad
ikveTeba kantianur-ganmanaTlebluri gonebis erTidaigi-
veobis postulatis sruli kraxi.
am fonze ki „hamletis~ teqstiT tinvibelis gatacebac
`qceviTia~ _ „hamletis~ kiTxva da deklamacia wmindad „meqa-
nicisturi~, gauazrebeli qmedebaa, „instinqturi~ Cvevaa da

123
ara teqstisadmi aqsiologiuri midgoma. Sesabamisad, tin-
vibelis, rogorc qceviTi personaJis, xelSi moqceuli Se-
qspiris teqsti imTaviTve ganwirulia, raTa is gadaiqces
simulakrad. am viTarebaSi „hamletis~ teqsti ukve Tavad
emgvaneba da Seesatyviseba im „cariel sityvebs~, romlebic
elsinoris sasaxleSi samefo karzea mimoqcevaSi da karis-
kacTa mier (igive poloniusis mier) mudmivadaa moxmare-
buli farisevluri da utilitaruli mizniT. samefo karze
dominirebul am arafrismTqmel diskursebs hamleti Sem-
dgom uSinaarso, usagno sityvebad moixseniebs _ „sityve-
bi, sityvebi, sityvebi!~ („Words, Words, Words!~). novelaSi
ukve aseT dekonstruirebul da simulakrul „sityvadaa~
qceuli Tavad hamletis cnobili monologebi da mTlianad
tragediis teqsti.
amasTan, tinvibeli, rogorc qceviTi da aramyari per-
sonaJi, sruli araheroikulobis gansaxierebaa, masSi arafe-
ria gmirisTvis damaxasiaTebeli: masSi arc dionisurobaa
da arc tragikuloba, masSi mxolod „sawyaloblobis~ niS-
nebia, rac aranair TanagrZnobas ar iwvevs _ arc socialur
da arc eTikur, vinaidan tinvibeli upirovno, deperson-
alizebuli biologiuri arsebaa. Tavis mxriv, personaJis es
deheroizaciac aseve aZlierebs „hamletis~ teqstis maRali
humanisturi diskursis ganeitralebasa da misi „logo-
centrizmis~ dekonstruqcias. metic, tinvibelis sruliad
deheroizebuli da degradirebuli personaJi, zogadad,
ganmanaTleblur-renesansuli anTropocentrizmisa da
adamianobis ideis, ganmanaTleblur-renesansuli msoflx-
atisa da msoflgancdis sruli dekonstruqciacaa, Tundac
igive goeTesa da Sileris amaRlebulis (germ. das Erhabene)
konceptis dekonstruqciaa (Tuki uSualod germanuli go-
nis istoriidan da tradiciidan amovalT), romelic maT
gaacxades sakuTari proeqtis farglebSi, romelsac Semd-
gom vaimaris klasika (germ. Weimarer Klassik) ewoda: ker-
Zod, a. holcis naturalisturi novela upirispirdeba da
auqmebs goeTe-Sileris poetur epifaniasa da ganmanaTle-
blur optimizms adamianis keTilSobili arsisa da umaR-

124
lesi misiis Sesaxeb (Sdr., goeTes cnobili leqsis „Das
Göttliche~ Tundac sawyisi frazebi: „Edel sei der Mensch, hül-
freich und gut~/„keTilSobil ars adamiani, Semwe da qveli~),
vinaidan tinvibelis anTroposi arc gonebrivi sidiadisa
da amaRlebulobis, arc kantianuri eTikuri simyaris da
arc vinkelmaniseuli esTetikuri mSvenierebis gansaxiereba
aRaraa.
am konteqstSi niSandoblivia novelis sivrcul ganzo-
milebaSi tinvibelis „ganTavseba~, kerZod is, rom tinvi-
beli mudmivad mijaWvulia daxurul, Caketil sivrceze: is
mTeli dReebis ganmavlobaSi umeteswilad an Tavis naqi-
raveb aqoTebul oTaxSi imyofeba, an mTels dRes taxtze
wamowolili atarebs _ „mudam saxlSi iyvnen~ („Man war ja
zu Hause~ ) (Holz www…). rac mTavaria, es ar aris sakuTari
Sini („Zu Hause~) arc socialuri da arc egzistencialuri
TvalsazrisiT, vinaidan es ucxo, sxvisi, daqiravebuli
sivrcea; meore mxriv, im adgilisadmi, sadac tinvibeli Ta-
visi ojaxiT, col-SviliT cxovrobs, tinvibeli gaucxoe-
bulia da misTvis es sivrce aranairad araa idiliuri
sulieri samkvidro da Taviseburi „paradizuli~ garemo.
tinvibelis personaJiseuli „kostumic~ mijaWvulobaze,
egzistencialur gamouvalobasa da apriorul determineb-
ulobaze mianiSnebs: igi mudam Ramis perangsa da saZile
qudSia gamowyobili. amiT ki miniSnebulia personaJis upi-
robo ekonomikuri, egzistencialuri da mentaluri gamou-
valoba da ganwiruloba.
novelaSi ganviTarebuli ganmanaTlebluri anTropo-
centrizmis destruqciis TvalsazrisiT saintereso da ni-
Sandoblivia Tavad tinvibelis saxelis etimologia da ono-
mastika, anu personaJis saxelis simboluri buneba: e. w.
saSualo germanulSi sityva `dien~, Sesabamisad `tien~, ro-
melic fuZis saxiT figurirebs novelis personaJis gvar-
Si „tin~-vibel (~Tien-wiebel~), niSnavs `wovas~, xolo per-
sonaJis gvaris meore nawili `-wiebel~ ukavSirdeba aseve
saSualo germanul sityvas „wîbeler~, rac „qalaCuna kacs~
niSnavs. garda amisa, e. w. qvemo germanulSi sityva „Tie-

125
nerbude~, sadac aseve figurirebs sityvis Ziri „tien~, niS-
navs „farduls~, barakis tipis Senobas. sityva „Weibel~ an
„Webel~, romelic aseve figurirebs tinvibelis gvaris sax-
elwodebis meore nawilSi (Sdr. `-wiebel~ ), niSnavs „umcros
oficers~, romelic Tavis jariskacebs sastiki meTodebiT
wrTvnis da awrTobs (Duden…: 1961: 755). am etimologiuri
perspeqtivebidan „tinvibelis~ gvari SeiZleba gavSifroT
da „vTargmnoT~, rogorc barakis, fardulis despoti mbr-
Zanebeli, tirani mmarTveli.
amgvarad, personaJis gvaris, „tinvibelis~ („Tienwiebel~ )
onomastika da etimologia mianiSnebs mis ormagad dacemul
bunebaze: masSi eTikuri TvalsazrisiT aRaraferia heroi-
kuli, xolo socialur-ekonomikuri TvalsazrisiT, ro-
gorc ojaxis mamas, ar SeuZlia ojaxis gaZRola da rCena.
es garemoebani ki gadaaqcevs mas Tavisebur „qalaCunad~.
xolo „tinvibelis~ gvariT miniSnebuli moZaladeobrivi
aspeqti gulisxmobs, rom personaJis anTropologiuri arsi
mxolod vitalur-biologiur-cxoveluri instinqtebiTaa
determinebuli, romelic warmarTavs tinvibelis qcevas da
amis gamo igi yalibdeba uneblie moZaladed da tiranad,
risi kulminaciac aris novelis boloSi misi afeqturi da
moZalade qceva col-Svilis mimarT, rodesac novelis bolo
epizodSi is saxlSi mTvrali brundeba (aRsaniSnavia, rom
„simTvrale~ novelaSi swored mudmivi adamianuri degrada-
ciis toposia da ara droebiTi da epizoduri yofiTi mov-
lena), Jinmoreuli cdilobs gaaupatiuros sakuTari coli
da Semdeg, rodesac amas ver axerxebs, xmaurze axladgaRvi-
Zebul sami wlis atirebul Svils, fortinbrass mrisxanebis
afeqtSi myofi daaxrCobs da moklavs (Holz www…).

3. Teatraluri xelovnebis ganmanaTlebluri


gagebis kraxi

novela upirispirdeba Sileriseul debulebas, romlis


mixedviTac Teatralur xelovnebasa da Teatrs, rogorc
institucias, ekisreba adamianis humanistur-ganmanaTle-

126
bluri aRzrdis (germ. `Erziehung~), misi pirovnuli da har-
monuli ganviTarebis (karl filip moricisa da fridrix
Silerisave „terminologiiT~, e. w. „Bildung~-is) gardauvali
misia. rogorc cnobilia, es koncefcia Silerma ganaviTara
Tavis Teoriul naSromSi „werilebi adamianis esTetikuri
aRzrdis Sesaxeb~ (1795) (Dörr 2007: 64-71).
savaraudod, am dapirispirebaze unda mianiSnebdes nov-
elis teqstSi Teatralur xelovnebaze ironiulad SeniS-
nuli Tavad tinvibelis mier _ „amaRlebuli misia~ („die
erhabene Mission~ ) (Holz www…). aq aRsaniSnavia, rom koncep-
ti „amaRlebuli~ (~ das Erhabene~) swored germanuli gan-
manaTleblobis avtorebTan xSirad gvxdeba, kerZod, kan-
tis, vinkelmanis, karl filip moricis, goeTesa da Sileris
nawerebSi da es koncepti maTTan, erTi mxriv, gulisxmobs
xelovnebis maRal eTikur da esTetikur arss antikuri
gagebiT, meore mxriv, mianiSnebs aseTi xelovnebis mier ada-
mianis sulieri aRzrdisa da misi harmoniuli ganviTarebis
(germ. Bildung) misiaze.
Tanamedrove modernis epoqaSi ki am misiis kraxi vlinde-
ba isev da isev tinvibelis samsaxiobo karieris aRsasrulSi:
tinvibelis Teatridan daTxovna niSnavs Tavad „hamletis~
tragediis dadgmebis gauqmebas da am klasikuri nawarmoe-
bis ideologiur da didaqtikur ufunqciobas. amasTan,
Tuki gaviTvaliswinebT novelaSi asaxul „naturalistur~
degradirebul yofas da novelaSi ganviTarebul skeptikur
anTropologias, rac gamoixateba tinvibelisa da sxva per-
sonaJebis (amali tinvibeli, fortinbrasi, ole niseni, frau
vaxteli) paTologiur genetikaSi, msoflmxedvelobriv
kraxsa da dacemul socialur yofaSi, maSin cxadi xdeba,
rom Teatralurma xelovnebam mocemul modernis epoqaSi
dakarga esTetikuri da eTikuri aRzrdis maRali funqcia.
tinvibelis sityvebi, mimarTuli Tavisi Svilis, fortin-
brasisadmi, swored am yvelanairad dacemuli kondiciis
fiqsirebaa: „sabralo adamianis Zev, romelma borotma var-
skvlavma dagwyevla da gagwira am siRatakisTvis~ (aq da
yvelgan novelis amonaridebis Targmani Cemia _ k. b.) (Holz

127
www…). es „siRatake~ (`Elend~) ki ormagi bunebisaa: rogorc
materialuri, ise sulieri da msoflmxedvelobrivi.
sainteresoa, rom tinvibelis es daskvna da epoqis
kondiciis sumireba mxolod personaJis subieqturi Tval-
sazrisi ki araa, aramed novelis mTxrobelic adasturebs
da eTanxmeba mas am SejamebaSi, riTac personaJis Tvalsaz-
riss ukve obieqturi da „mecnieruli~ Rirebuleba eniWeba:
„didi tinvibeli arc cdeboda: mTeli misi Sinauri ojaxuri
yofa da saojaxo meurneoba saukunis mokle qronika (xazi
Cemia _ k. b.) da misi sarke gaxldaT~ (Holz www…). am obi-
eqtur daskvnas ki aZlierebs Tavad nawarmoebis Janruli
kuTvnilebac: novelis Janri. novelis Janruli specifika
xom swored isaa, rom igi konkretuli sivrciTi da droiTi
monakveTis farglebSi, erTi calke aRebuli „kadris~ far-
glebSi paradigmatulad gviCvenebs epoqisa da yofierebis
ganzogadebul kondicias, koncentrirebulad gadmoscems
axal gardamtex da gardamaval mentalur, msoflmxedvelo-
briv kataklizmasa da myari Rirebulebebis (am SemTxvevaSi,
ganmanaTlebluri Rirebulebebis) rRvevas (Aust 2006: 8-14).
amasTan, isic cxadi xdeba, rom mocemul istoriul
etapze moTxovnilebaa ara avtonomiur maRal xelovnebaze,
aramed masobriv komerciul da momxmareblur xelovnebaze.
tinvibelis Semdegi sityvebi, romliTac is mis mezoblad
mcxovreb uniWo axalgazrda mxatvar ole nisens mimarTavs,
swored am konteqstSi unda gavigoT: tinvibelis mowodeba-
sa da SekiTxvaze „saqme horacio, saqme! ras saqmianobT hel-
singorSi?~ axalgazrda mxatvris pasuxi _ „firmebis abrebs
vTiTxni~ („Firmenschilder pinseln!~ ) (Holz www…) swored av-
tonomiuri klasikuri da romantikuli xelovnebisa da xe-
lovnebis maRali gagebis saboloo kraxsa da axal droSi
komerciul xelovnebaze masobriv moTxovnilebasa da xe-
lovnebis gamoyenebiT, momxmareblur, funqciur dargad
reducirebaze unda mianiSnebdes sruliad araorazrovnad.

128
4. ganmanaTlebluri anTropocentrizmis kraxi

rogorc aRvniSneT, novelis Janris specifikaa mso-


flmxedvelobrivi da epoqaluri paradigmatuli Zireuli
transformaciebis erT konkretul sayofacxovrebo mon-
akveTSi moqceva-moxelTeba da maTi kompaqturad da kon-
centrirebulad asaxva. amasTan, novelis Janris naraciaSi
ikveTeba markirebuli leqsikuri erTeulebi, frazebi Tu
mTeli sentenciebi, romelTac swored es ganmazogadebeli
funqcia eniWebaT. a. holcis novelaSi swored aseT Semkreb
winadadebad fuZndeba tinvibelis Semdegi sumireba, riT-
ac igi swored Tanamedrove modernis epoqis dacemul so-
ciokulturul viTarebas afasebs: „ai, es aris dRevandeli
Tanamedrove kultura, evropuli samyaros kultura~ (Holz
www…).
amgvarad, tinvibelis am Sefaseba-Sejamebis mixedviTa da
novelis mTliani „naturalisturi~ ambis gaTvaliswinebiT
irkveva, rom Tanamedrove modernuli evropis (am SemTx-
vevaSi me-19 saukunis dasasrulis), Tanamedrove modernuli
dasavleTis kulturuli viTareba gasuli ganmanaTleblu-
ri saukunis sruli antipodia: anu, sruli kraxi ganicada
rogorc ganmanaTleblurma epistemam, misma emansipator-
ulma da humanisturma ideebma, aseve am diskursis farg-
lebSi SemuSavebulma anTropocentristulma poziciebma:
„didi tinvibeli arc cdeboda: mTeli misi Sinauri ojaxuri
yofa da saojaxo meurneoba saukunis mokle qronika (xazi
Cemia _ k. b.) da misi sarke gaxldaT~ (Holz www…).
aq aSkaraa, rom tinvibelisa da novelis naratoris Se-
fasebaTa ironiuli diskursi sruliad aufasurebs da an-
eitralebs ganmanaTleblobis wiaRSi SemuSavebuli anTro-
pocentristuli `koduri sityvebis~ „logocentrizms~,
romlebic tinvibelis gancdil metyvelebaSi ironiuli
SeferilobiT Cndebian da bolos dekonstruirdebian nov-
elis laitmotivuri fraziT „sabralo iorik~:

„rogori umaRlesi qmnileba (`Meisterwerk) iyo adamini, o,


ra keTilSobili da qvelia igi Tavisi gonebis wyalobiT
129
(„wie edel durch Vernunft), rogori SeuzRudavia misi sulieri
Zalmosileba, rogor miemsgavseba igi TviT angeloss, ro-
gor miemsgavseba igi Tavad RmerTs, igia samyaros srulqm-
nileba („die Zierde der Welt~ ), igia yovel cocxal qmnileba-
Ta da arsTa ideali („das Vorbild der Lebendigen~ ) _ sabralo
iorik!~ (Holz www…).

amgvarad, am ironiuli diskursis Sedegad aRaraferi


rCeba Tundac imave goeTeseuli ganmanaTlebluri anTro-
pologiuri optimizmisa da anTropocentrizmisagan, rom
TiTqos adamiani „keTilSobili~ (`edel~) umaRlesi arsia.
amis sanacvlod novelaSi viTardeba naturalisturi skep-
tikuri anTropologia, romlis farglebSic adamianis „Rv-
Taebrivi~ arsi ukve cxovelur arszea dayvanili, anu ada-
miani ganxilulia determinebad socialur da biologiur
arsebad, socialur cxovelad, romlis egzistencialuri
amocanaa cxovelur-biologiuri instinqtebisa da vital-
uri moTxovnilebebis dakmayofileba: Wama, seqsi, brZola
arsebobisaTvis, sociumis sxva wevrTa Seviwroeba da ma-
Tze Zaladoba, maTi damorCileba da daqvemdebareba da
a. S. swored am TvalsazrisiT, niSandoblivia tinvibeli-
seuli remarka: „aseTi cxovrebiT swored rom saqonlad/
pirutyvad gadaviqceviT~ („Man wird ganz zum Vieh bei solchem
Leben!~ ) (Holz www…).

5. tinvibeli da misi ojaxi, rogorc Tanamedrove


modernis epoqis adamianis determinebuli
arsis metafora

amgvarad, rogorc am sentenciidan Cans, tinvibeli ada-


mianis egzistencias ukavSirebs ara RvTaebriv-metafizikur
warmomavlobas, aramed es sakiTxi masTan wmindad pozitiv-
isturadaa gadawyvetili: adamianis genezisi da arseboba
sruladaa determinebuli misi „sabunebismetyvelo~ warmo-
mavlobiT: igia qimiur-fizikaluri procesebis jami, xolo
eTika gansazRvrulia biologiuri moTxvnilebebis dakmay-
ofilebiT. adamianis es determinebuli viTareba da misi
130
cxovelur-biologiuri warmomvloba tinvibelis mier aseve
markirebulia Taviseburi „formuliT~: „talaxisagan na-
kurTxi~ („vom Kot gesegnet~ ). „talaxis~ („Kot~ ) es metafora
uTuod mogvagonebs goeTes „faustSi~ adamianis dacemu-
li genezisisa da mdabali egzistenciis `nexvis~ (~ Quark~)
metaforiT aRniSvnas mefistofelis mier (Goethe 2000: 10).
tinvibelis ojaxuri yofa swored am niSniTaa determineb-
uli da es dacemuli ojaxuri yofa mxolod tinvibelis
ojaxis calke aRebuli social-ekonomikuri problema araa,
romelic SesaZloa, rom gamoswordes TanamoqalaqeTa, sxva
biurgerTa socialuri solidarobis wyalobiT, rogorc es
ganmanaTlebel da realist avtorebTanaa „idealizebuli~,
aramed dacemuli yofa am ojaxisTvis apriorulia, anu mis-
gan Tavis daRweva imTaviTve SeuZlebelia. amavdroulad,
tinvibelebis ojaxis determinebuli yofa mTeli moder-
nis epoqis socialuri yofis dacemulobis paraboluri
suraTia. konkretuli mocemulobis mier ganmazogadebeli
Tvisebebis gamovlenis TvalsazrisiT aq isev da isev unda
gaviTvaliswinoT Tavad teqstis Janrobrivi maxasiaTe-
beli, rom is novelaa (ix. zemoT) da amis gamo imTaviTve
Seicavs konceptualurad markirebul leqsikur Tu sin-
tagmatur erTeulebs, romlebic naraciisas mudmivad Cnde-
bian laitmotivis principiT: „ra sicivea!~, „es ra cxovre-
baa!~, „ZaRluri yofa!~, „yvelaferi sul erTi iyo~, „amali,
cxovreba brutaluri ramaa, unda Seeguo amas!~ da a. S.
„talaxis~ metafora novelaSi Semdgom „ixsneba~ tin-
vibelis ojaxuri yofis Tanmimdevruli, „mecnieruli
sizustiT~ asaxvaSi, sadac gamokveTilia mxolod mate-
rialuri, genetikuri, anTropologiuri da mentaluri de-
gradaciis niSnebi da asaxulia mxolod siRatake, Raribuli
sadili, gaqonili WurWeli, myrali da aqoTebuli oTaxi,
Cvili bavSvis aqoTebuli da WuWyiani saxvevebi, asaxulia
tinvibelis colis mogonili avadmyofoba da misi mudmivi
inhalaciis procedurebi, misi daubanloba da orsulobis
Semdgomi fizikuri daCiaveba, tinvibelis saRamur sacv-
lebSi mudmivi yofna, tinvibelebis bavSvis mentaluri de-

131
feqtebi _ sami wlisa jer kidev ver laparakobs da a. S.
amgvarad ki a. holci angrevs biurgeruli ojaxuri idi-
liis miTs, rasac vilhelminuri epoqis dros ukve ideolo-
giuri datvirTva hqonda _ ojaxi, viTarca wminda, sakral-
uri socialuri ujredi, romlis farglebSi aRizrdebian
qveynisTvis da samSoblosaTvis upirobod Sewiruli Tav-
dadebuli idealuri patrioti biurgerebi, sinamdvileSi
ki sazarbazne da saeqspluatacio `xorcad~ gawiruli bi-
urgerebi.
Tu egzistencializmis, kerZod, J.-p. sartris egzis-
tencialistur terminologias daveyrdnobiT, tinvibelis
ojaxis magaliTze Tanamedrove modernis epoqis adamianis
egzistencia SesaZloa movaqcioT Semdeg dispoziciaSi _
„jerarsi~ (frang. en-soi, germ. Existenz) vs. „arsi~ (frang.
pour-soi, germ. Essenz) (Galle 2009: 20; Metzler… 2008: 175). am
dispoziciaSi adamianis egzistencia meorad da imTaviTve
determinebul mdgomareobaSia, vinaidan ukve arsebuli
yofiereba („jerarsi~ ) Tavisi „naturalisturi~ madeter-
minebeli bunebiT adamians („arss~) ukve „mza saxiT~ xvdeba,
romelzec igi verasodes axdens gavlenas (Galle 2009: 20-23),
rogorc es kantianur ganmanaTleblobas „gulubryvilod~
swamda. am dispoziciaSi adamians ukve arafris Secvla ar
SeuZlia. simptomaturia, rom novela tinvibelis bavSvis
dabadebiT iwyeba da misi (da mamamisis) sikvdiliT mTavrde-
ba, riTac miniSnebulia, rom es axali sicocxle ganwirulia
aRmoCndes yovlad dacemuli yofis farglebSi, romelsac
igi verasodes daaRwevs Tavs, da romlis farglebSic mis
arsebobas aranairi perspeqtiva ar gaaCnia.

132
damowmebani:

Seqspiri 1954: u. Seqspiri, tragediebi, t. II, inglisuridan


Targmnili i. maCablis mier, g. gaCeCilaZis redaqciiT,
winasityvaobiTa da SeniSvnebiT, gam-oba „sabW. mwera-
li~, Tb.
Andreotti 2009: Mario Andreotti, Die Struktur der modernen Literatur,
4. Aufl., Bern/ Stuttgart: Haupt.
Aust 2006: Hugo Aust, Novelle, 4. Aufl., Stuttgart/Weimar: Metzler.
Dörr 2007: Volker C. Dörr, Weimarer Klassik, Paderborn: Fink.
Duden… 1961: Der große Duden (in acht Bänden), 15. Aufl., Band 1,
Mannheim: Bibliographisches Institut.
Fähnders 2010: Walter Fähnders, Avantgarde und Moderne 1880-1933,
2. Aufl., Stuttgart/Weimar: Metzler.
Galle 2009: Roland Galle, Der Existenzialismus. Eine Einführung, Pad-
erborn: Fink.
Goethe 2000: Johann Wolfgang Goethe, Faust. Der Tragödie erster Teil,
Stuttgart: Reclam.
Holz www…: Arno Holz, Papa Hamlet; http://www.gutenberg.spiegel.
de/buch/papa-hamlet-6085
Metzler… 2008: Metzler Lexikon Philosophie, hrsg. von P. Prechtl, 3.
Aufl., Stuttgart/Weimar: Metzler
Sørensen (Hg.) 2002: Geschichte der deutschen Literatur, Bd II: Vom
19. Jahrhundert bis zur Gegenwart, hrsg. von B. A. Sørensen, 2.
Aufl., München: Beck.

133
qarTuli modernizmi rogorc
oqcidentocentrizmi
(qarTuli literaturuli modernizmis sociokul-
turuli, esTetikuri da poetologiuri konteqstebi)*

Cven unda gadavlaxoT qarTuli kulturis


eTnografiuli mijnebi.
konstantine gamsaxurdia

Sesavali

saqarTveloSi, iseve rogorc evropaSi, literaturuli


modernizmis damkvidreba da, zogadad, modernistul mso-
flmxedvelobasa da modernistul esTetikaze orientireba
es ar iyo stiqiuri da gaucnobierebeli movlena, erTgvari,
modas ayola. qarTveli modernisti avtorebisaTvis _ gr.
robaqiZe, k. gamsaxurdia, n. lorTqifaniZe, d. Sengelaia,
g. tabiZe, t. tabiZe, p. iaSvili, vl. gafrindaSvili da sxv.
_ modernistuli esTetika, modernistuli TemebiT, prob-
lematikiTa da poetologiuri principebiT operireba arc
droebiTi da sasxvaTaSoriso interesis sagani iyo („ymawvi-
luri seni~, „gulubryvilo gataceba~) da arc koketobis
sagani („ucxo seniT daavadeba~), aramed modernistul esTe-
tikasa da modernistul msoflmxedvelobas qarTveli mod-
ernisti avtorebi imTaviTve ukavSirebdnen qarTuli kul-
turis, qarTuli mwerlobis `evropuli radiusiT gamarT-
vis~ (t. tabiZe), misi rusuli aziaturi kulturis tirani-
isagan gamoyvanisa da qarTuli kulturisa da mwerlobis
dasavlur kulturasTan kvlav integrirebis amocanebs. Se-
sabamisad, qarTuli literaturuli modernizmis Casaxvasa
da ganviTarebas hqonda Tavisi fundamenturi politikuri

* Tavdapirvelad gamoqveynda: sjani. Jurnali literaturis Teoriasa


da literaturaTmcodneobaSi, #16, literaturis institutis gam-
oba, Tbilisi, 2015. (gv. 56-72)
134
da sociokulturuli wanamZRvrebi, esTetikur-konceptua-
luri da filosofiur-Teoriuli bazisi.*
is, rom qarTuli literaturuli modernizmi ar iyo
spontanuri, droebiTi movlena da modas ayola, amaze aseve
metyvelebs is faqtic, rom qarTuli literaturuli mod-
ernizmi mxatvruli teqstebis qmnasTan erTad amavdrou-
lad Tavis Tavsac iazrebda, igi TviTrefleqtirebadi
fenomeni iyo, romelic miznad esTetikur-kulturuli
ganaxlebis amocanebs isaxavda da Tavis Tavs moiazrebda
evropuli kulturis da evropuli literaturuli modern-
izmis TviTmyofad da ganuyofel nawilad. yovelive amis
dasturia, erTi mxriv, is, rom qarTveli modernisti av-
torebi intensiurad aqveynebdnen esseebsa da literatu-
rul-kritikul werilebs mimdinare evropuli sociokul-
turuli, kulturuli da politikuri cxovrebis Sesaxeb,
aseve modernizmisa da, zogadad, literaturis aqtualur
sakiTxebze (k. gamsaxurdias, gr. robaqiZis, t. tabiZis, vl.
gafrindaSvilis, e. tatiSvilis, v. kotetiSvilis, g. qiqoZis,
g. leoniZis da sxv. literaturuli esseebi da werilebi);
aseve aqveynebdnen saprogramo literaturul manifestebs,
sadac sajarod acxadebdnen konkretuli modernistuli
mimdinareobis dafuZnebas (mag. „cisferyanwelTa~ sim-
bolizmis manifestebi „pirvelTqma~ da „cisferi yanwebiT~,
an k. gamsaxurdias eqspresionizmis manifesti „Declaratia
pro mea!~). meore mxriv, qarTveli modernistebi awyobdnen
sajaro leqciebsa (mag., gr. robaqiZis cnobili leqciebis

* aq xazi unda gavusva erT mniSvnelovan garemoebas: imave `qarTuli ro-


mantizmisagan~ gansxvavebiT, romelsac gaSualebuli kontaqti hqonda
evropul romantizmTan, da romelic saboloo jamSi mainc fragmen-
tul movlenad darCa qarTul sinamdvileSi, qarTuli modernizmi ukve
uSualo kontaqts amyarebs evropul modernizmTan. es aixsneba Tun-
dac imiT, rom qarTvel modernistTa umetesobas _ gr. robaqiZe,
k. gamsaxurdia, n. lorTqifaniZe, p. iaSvili e. tatiSvili, g. qiqoZe da
sxv. _ ganaTleba swored evropaSi hqonda miRebuli da isini uSualod
evropul kulturul sivrceSi ecnobodnen axal literaturul mim-
dinareobebsa da tendenciebs, filosofiur da esTetikur moZRvre-
bebs (nicSe, Sopenhaueri, kirkegori, vagneri, froidi, maxi, Spengleri,
bergsoni da sxv.), literaturul Tu kulturul cxovrebas.
135
cikli, rodesac man qarTul sinamdvileSi pirvelma iqadaga
literaturuli modernizmis esTetika da qarTuli lite-
raturis modernizmis ideologiisa da esTetikis safuZ-
velze ganaxlebis aucilebloba) da literaturul Sekre-
bebs (mag., „akademiuri mwerlobis asociaciis~ mier organi-
zebuli literaturuli saRamoebi, romelTagan erT-erTi
mTlianad fr. nicSes mieZRvna da romlis mTavari organi-
zatoric k. gamsaxurdia iyo), afuZnebdnen literaturul
dajgufebebsa („akademiuri mwerlobis asociacia~, qarTvel
simbolistTa („cisferyanwelebi~) da qarTvel futuristTa
literaturuli dajgufebani) da sakuTar literaturul
organoebs („cisferi yanwebi~, „meocnebe niamorebi~, „bax-
trioni~, „galaktion tabiZis Jurnali~, „lomisi~, „ilioni~,
„saqarTvelos samreklo~ „barrikadi~, „rubikoni~, „qarTu-
li sityva~, „kavkasioni~, „H2SO4~).
amitomac, sruliad bunebrivia, rom qarTuli gonisa
da kulturis istoriaSi swored qarTuli modernizmi, da
kerZod, literaturuli modernizmi aRmoCnda is suli-
eri da esTetikuri sivrce, sadac erTiani frontiT (Tu
ar CavTvliT bolSevikuri reJimisadmi loialurad ganwyo-
bil memarcxene qarTvel avangardistebs) daisva evropasa
da dasavlur Rirebulebebze orientaciis sakiTxi. da aqve
ikveTeba erTi metad sayuradRebo garemoeba: kerZod is,
rom qarTuli literaturuli modernizmi evropuli mod-
ernistuli esTetikis paradigmis bazaze mxolod qarTuli
literaturis ganaxlebas ki ar isaxavda miznad „evropu-
li radiusiT~, aramed mis wiaRSive SemuSavda postulati,
zogadad, dasavleTze/evropaze saqarTvelos kulturuli
da politikuri orientaciis Sesaxeb. aSkaraa, rom axal is-
toriul etapze qarTuli literaturuli modernizmi (is-
eve, rogorc qarTuli modernistuli mxatvroba, kino da
Teatri) evropeizmis Tvisobrivad axali talRa iyo qar-
Tul socialur da kulturul sinamdvileSi.
amitomac, kidev erTxel gavusvam xazs, rom qarTuli
literaturuli modernizmi aris ara spontanuri, stiqi-
uri da fragmentuli/epizoduri gamovlineba qarTuli

136
gonisa da literaturis istoriaSi, rogorc amas sabWoTa
ideologiuri dakveTis gaTvaliswinebiT miuTiTebdnen sab-
WoTa periodis qarTveli marqsisti litmcodneebi, aramed
qarTuli literaturuli modernizmis warmoqmnas hqonda
konkretuli obieqturi politikuri da sociokulturuli
winapirobebi:

a) saqarTvelos koloniuri politikuri mdgomareoba


ruseTis imperiis farglebSi (1801-1918),

b) qarTuli kulturisa da literaturis CamorCenili


mdgomareoba, gamomdinare aswlovani rusuli kolon-
iuri viTarebidan, ramac saqarTvelo mowyvita evro-
pul kulturul da literaturul konteqstebsa da
ekonomikur-socialuri modernizaciis procesebs,

c) 20-iani wlebis rusuli bolSevizmis politikur-


ideologiuri agresia saqarTveloze _ okupacia,
aneqsia, politikuri terori da represiebi da am
yovelives damatebuli ideologizebuli teqnokra-
tizmi da qarTuli yofis totaluri desakralizacia,
gamoxatuli, erTi mxriv, saqarTvelos samociqulo
eklesiis terorizebasa da aTeizmis Zaladobriv pro-
pagandaSi, meore mxriv, gamoxatuli egzistencialuri
sivrcis Zaladobriv racionalizaciasa da adamianTa
cnobierebaze bolSevikuri materialisturi ideolo-
giis ZaladobaSi [bregaZe 2013a: 8].

yovelive amis gaTvaliswinebiT:

1. modernizms, rogorc msoflmxedvelobriv da lit-


eraturul diskurss, qarTveli modernistebi, erTi
mxriv, ukavSirebdnen qarTuli kulturisa da liter-
aturis ganaxlebis sakiTxebs, rac erTdroulad gu-
lisxmobda, zogadad, dasavleT evropis kulturasa
da literaturasTan, da kerZod, Tanamedrove mod-

137
ernistul esTetikasa da ideologiasTan qarTuli
kulturisa da literaturis kvlav daaxloebasa da
mis dasavluri kulturisa da literaturis ganuy-
ofel nawilad qcevas; meore mxriv, ukavSirebdnen
qarTuli saxelmwifoebriobis aRdgenisa da poli-
tikur da kulturul cxovrebaSi dasavluri ori-
entaciis aRebis sakiTxebs _ Sdr., „cisferyanwelTa~
simbolizmis manifestebi „pirvelTqma~ (p. iaSvili)
da „cisferi yanwebiT~ (t. tabiZe), anda gr. robaq-
iZis, g. qiqoZisa da k. gamsaxurdias werilebi da es-
seebi aRniSnul problematikaze, mag., Tundac gr.
robaqiZis cnobili statia „qarTuli renesansi~. Se-
sabamisad, kulturuli da politikuri orientaciis
centrebad cxaddeba parizi („cisferyanwelebi~) da
berlini (k. gamsaxurdia).
2. qarTul sinamdvileSi modernistuli esTetikisa da
msoflmxedvelobis intensiuri recefcia da danerg-
va iyo erTgvari reaqcia 20-ian wlebSi saqarTveloSi
gamZafrebul politikur viTarebaze _ 1921 wlis
katastrofa, 20-iani wlebis bolSevikuri politi-
kuri terori da represiebi, 1924 wlis ajanyebis
CaxSoba, bolSevikuri antireligiuri terori da
propaganda; aseve, iyo reaqcia 20-ian wlebSive gain-
tensivebul ideologizebul teqnikur-manqanur
progresze (ideologizebuli teqnokratizmi), rasac
bolSevikebi axorcielebdnen mesianisturi paTosiT.
aRniSnuli procesebis fonze ki saqarTveloSic sab-
olood ganxorcielda „metafizikuri ryeva~ (nicSe)
_ `RmerTi mokvda~, Rirebulebebi gadafasda da qa-
rTuli sulieri kultura CaaxSo bolSevikebis mier
dafuZnebulma materialisturma cnobierebam da
manqanur-teqnikurma civilizaciam. aman ki gamoi-
wvia qarTuli yofis desakralizacia, dehumanizacia,
subieqtis miTo-sakraluri pirvelsawyisebisadmi
gaucxoeba, Sesabamisad, subieqturobis daSla-rRve-
va, egzistencialuri SiSi da TviTidentobis mop-

138
ovebis SeuZlebloba. aRniSnuli problematika ki
qarTuli modernistuli mwerlobis umTavresi Tema
da intensiuri gansjis sagani iyo (Sdr., k. gamsax-
urdias romanebi „dionisos Rimili~, „mTvaris mo-
taceba~ da misi 20-iani wlebis eqspresionistuli
novelebi, m. javaxiSvilis romanebi „jayos xiznebi~
da „TeTri sayelo~, gr. robaqiZis romanebi „gvelis
perangi~ da „Cakluli suli~, d. Sengelaias romanebi
„sanavardo~ da „tfilisi~ da sxv.).

amitomac, qarTuli literaturuli modernizmi imTa-


viTve fuZndeba, rogorc TviTrefleqtirebadi fenomeni,
romelic, erTi mxriv, acnobierebs Tanamedrove saqarT-
velos zemoTaRniSnul politikur, kulturul da esTe-
tikur CamorCenas _ Sdr., me-19 saukunisa da me-20 sau-
kunis pirveli aTwleulis qarTuli koloniuri yofis
„Oбывательщина~-d daxasiaTeba da Sefaseba grigol robaq-
iZis (1880-1962) mier werilSi „qarTuli modernizmi~ [rus.]
(1918) [robaqiZe 2012: 338]* _ da, meore mxriv, acnobierebs
sakuTar misiasa da pasuxismgeblobas qarTuli kulturisa
da literaturis winaSe, rac gulisxmobs evropul/dasav-
lur kulturul da esTetikur paradigmebze orientire-
basa da maT dafuZnebas tradiciul qarTul kulturul
paradigmebTan SerwymiT (am SemTxvevaSi, qarTul tradici-
ul kulturul paradigmebSi vgulisxmob rusTavelis mier
dafuZnebul da ganviTarebul „qarTul universalizms~),
ris safuZvelzec unda ganxorcielebuliyo qarTuli lit-
eraturisa da kulturis Zireuli ganaxleba (Sdr., tician
tabiZis formula _ malarme da rusTaveli. ix. misi sapro-
gramo teqsti „cisferi yanwebiT~).
amitomac, sruliad bunebrivia, rom am TviTrefleq-

* Sdr., gr. robaqiZis dakvirvebamde garkveuli xniT adre a. jorjaZemac


(1872-1913) me-19 saukunis qarTuli (koloniuri) yofisa da kulturis
aseve provincializms gausva xazi: `amgvarad aSkaraa, rom Cven nel-
nela sruliad movwydiT msoflio azrovnebis cxovrebas da exla,
xelmeoreT SobilT, ver gvebedeba isev im farTo cxovrebis fargalSi
fexis Sedgma~ [jorjaZe 1989: 682].
139
siisa da, amavdroulad, axali modernistuli esTetikuri
Rirebulebebis propagandis nimuSebia qarTveli modern-
istebis literaturuli manifestebi, kulturologi-
uri, kulturfilosofiuri, literaturul-Teoriuli da
literaturul-kritikuli werilebi, romlebsac isini in-
tensiurad aqveynebdnen sakuTar literaturul Jurnal-
gazeTebSi (daaxl. 1915-1925 w.w.) [lit. Jurnalebi... 2011].
es ki, Tavis mxriv, mowmobs imas, rom qarTulma modernizmma
gaSala farTo fronti axali politikuri da kulturuli
misiis Sesasruleblad.
Tuki gaviTvaliswinebT im garemoebas, rom qarTuli
modernizmi, Sesabamisad, qarTuli literaturuli modern-
izmi, `Sewyvetili proeqtia~ (b. wifuria), romlis Seferxe-
bac moxda, erTi mxriv, rusuli bolSevizmis agresiis gamo
(1921 w.), ris Sedegadac bolSevikuri ideologia teror-
istul-represiuli formiT mkveTrad daupirispirda mod-
ernistul esTetikas, qarTvel modernistebsa da maT mod-
ernistul Semoqmedebas, da, meore mxriv, imis gamo, rom
30-iani wlebidan sabWoTa saqarTveloSi erTaderT esTeti-
kur ideologiad socrealizmi gamocxadda, da aseve, Tuki
gaviTvaliswinebT iurgen habermasis Teziss, rom modernu-
loba, rogorc msoflmxedvelobrivi da sociokulturu-
li fenomeni, dausrulebeli proeqtia, romelic dRemde
grZeldeba da jer kidev Camoyalibebis procesSia (ix. misi
kulturologiuri da socialfilosofiuri etiudi „Die
Moderne _ ein unvollendetes Projekt~) [Habermas 1994: 177-192], ma-
Sin kvlav aqtualuria qarTuli modernizmis kvleva ro-
gorc esTetikuri, ise sociokulturuli TvalsazrisiT,
miT umetes, rom dRes, mocemul istoriul momentSi saqa-
rTvelos kvlav mwvaved udgas politikuri da kulturuli
orientaciis sakiTxi. xolo, am TvalsazrisiT, dRes qar-
Tul sazogadoebas swor orientacias gauwevs swored qa-
rTvel modernistTa evropuli arCevani da maTi „oqciden-
tocentrizmi~.
qarTuli literaturuli modernizmis wiaRSi ganviTa-
rebuli, erTi mxriv, antikoloniuri da, meore mxriv, oq-

140
cidentocentruli suliskveTeba gansakuTrebiT vlindeba
qarTvel modernistTa Semdeg saprogramo teqstebsa da
literaturul manifestebSi, sadac sruliad cxadad cno-
bierdeba rusul-aziaturi koloniuri sivrcisagan gami-
jvnisa da dasavleTze politikuri da kulturuli ori-
entaciis aucilebloba. kerZod, es saprogramo teqstebia:
a) simbolistebis _ tician tabiZisa da paolo iaSvilis
_ simbolizmis manifestebi „cisferi yanwebiT~ (1916) da
„pirvelTqma~ (1916), romlebic, rogorc es marTebuladaa
SeniSnuli [Magarotto 1982: 56; sigua 2008: 82, 83; wifuria
2012: 173-176], paTosiT ufro avangardistul-futuris-
tuli manifestebia, rac SemTxveviTi araa, Tuki gaviTval-
iswinebT im faqts, rom XX s. 10-ian wlebSi parizSi myofi
paolo iaSvili ukve gacnobili iyo f. t. marinetis futur-
izmis manifestebs; b) eqspresionisti konstantine gamsaxur-
dias eqspresionistuli manifesti „Declaratia pro mea!~ (1920),
aseve misi publicisturi werilebi da esseebi _ „Ria werili
ulianov leninisadmi~ (1921), sadac igi amxels bolSevikuri
ruseTis imperialistur politikas saqarTvelos mimarT, es-
seebi „ilia WavWavaZe~ (1922), „metafizikosis dRiuri~ (1921-
1922), publicisturi werili `Anno 1923~ (1922) da sxv.

1. qarTvel simbolistTa (`cisferyanwelTa~)


oqcidentocentrizmi

rodesac qarTuli literaturuli modernizmi ofi-


cialurad, organizebuli formiT erTveba qarTul salit-
eraturo cxovrebaSi da oficialurad afuZnebs Tavis Tavs,
mxedvelobaSi maqvs qarTvel simbolistTa _ „cisferyan-
welTa~ _ gamosvla (1915-1916 w.w.) pirveli msoflio omis
periodSi [sigua 2008: 80], maT literaturul manifestebSi
ukve imTaviTve gamokveTilia, erTi mxriv, antikoloniu-
ri ganwyobilebani, meore mxriv, dasavleTze kulturul-
politikuri orientaciis aucilebloba. am TvalsazrisiT,
mkveTrad gamoirCeva t. tabiZis (1893-1937) simbolizmis
manifesti „cisferi yanwebiT~:

141
CvenSi mzadaa niadagi modernizmisTvis (xazi Cemia _ k. b.) [...]
momaval did qarTvel mxatvarSi unda Sexvdes rusTaveli
da malarme. rusTaveli me mesmis rogorc qarTuli sityvis
Semkrebi erTeuli da malarme amave azriT evropis prezen-
tizmisa da futurizmis. es gza aucilebelia. rogorc unda
gaTavdes omi, aSkaraa, wina aziaSi evropa SemoaRebs karebs
da am dros Cven unda davxvdeT SeWurvili erovnuli Semec-
nebiT, [...] rom iyos mTavari morgvi, romelzedac moexveva
axali ideebi. Cven vizamT amas. maSin iqneba namdvili rene-
sansi da am erovnul aRorZinebis sadRegrZelos sruliad
seriozulad vsvam „cisfer yanwebiT~ [tabiZe 1986: 178, 180].

amgvarad, t. tabiZis mixedviT, modernizmisTvis mzaoba


gulisxmobs rogorc modernistuli esTetikuri paradigmis,
ise Tanamedrove evropuli socialur-politikuri ideebis
gardauval miRebas, rac misTvis saqarTvelos aRorZinebis
pirdapirproporciulia _ „maSin iqneba qarTuli renesansi~.
aq yuradReba aseve unda mivaqcioT Tavisebur sityva-ko-
debs _ `evropuli prezentizmi~ da „evropuli futurizmi~:
am formulirebebiT miniSnebulia rogorc evropuli tipis
socialuri da teqnologiuri modernizaciis (fausturi
diskursi), ise evropuli sulier-kulturuli paradigmebis
qarTul sociokulturul sivrceSi dafuZnebis aucile-
bloba, rac t. tabiZis Tanaxmad Seqmnis saqarTvelos momava-
li politikuri, kulturuli da saxelovnebo ganviTarebis
winapirobas. aqve sainteresoa t. tabiZis erTgvari Sevse-
bac, rom am procesSi saqarTvelo Tavad evropas axvedrebs
sakuTar mravalsaukunovan istoriis manZilze SemuSavebul
sulier Rirebulebebs („SeWurvili erovnuli SemecnebiT~),
kerZod, rusTvelur Rirebulebebs („mTavari morgvi~). am
konteqstSi tician tabiZiseuli formula rusTaveli _ ma-
larme ukve gulisxmobs axal modernul da modernistul
etapze qarTuli mravalsaukunovani kulturisa da liter-
aturis ganaxlebas evropuli modernistuli esTetikuri
paradigmebis safuZvelze („axali ideebi~).
swored aRniSnuli formulis ganxorcieleba iyo galak-
tion tabiZis (1891-1959) „artistuli yvavilebi~ (1919), rac
142
iyo, zogadad, qarTuli modernistuli lirikis, da kerZod,
qarTuli simbolizmis umaRlesi gamovlineba da, amavdrou-
lad, qarTuli poeziis Zireuli ganaxleba da misi evropu-
li masStabiT gamarTva. da rac mniSvnelovania, t. tabiZis
manifestis mixedviT evropaze politikuri da esTetikuri
orientaciis amocanebs Tavis Tavze iReben swored qarTve-
li modernistebi da sxva aravin _ „Cven vizamT amas~.
msgavsi suliskveTebaa gamovlenili paolo iaSvilis
(1894-1937) aseve futuristuli paTosiTa da stiliT Sed-
genil simbolizmis manifestSi „pirvelTqma~, sadac axal
kulturul da saxelovnebo orientirad rusuli imperi-
uli centrebis (peterburgi, moskovi) sapirispirod ga-
mocxadebulia parizi:

saqarTvelos Semdeg uwmindesi qveyana aris parizi. adide


xalxo es Cveni mrisxane qalaqi, sadac giJuri gatacebiT
jambazobdnen Cveni loTi Zmebi _ verleni da bodleri,
malarme, sityvebis mesaidumle da artur rembo, siamayiT
mTvrali, dawyevlili Wabuki. [...] SeiTviseT: uaryofis si-
lamaze, gmiruli siCqare, ganaTebul simaRlis siyvaruli,
mRelvarebis sidiade, damsxvrevis idumaleba. giyvardeT
mexuri misteriebi, cecxlis mokideba misi, rac warsulma
gaadida, gauRimeT sikvdilis Zaxils, uaryaviT lmobiere-
ba da qaluri sinaze [...] cecxli, cecxli yvelafers, rac
Sobs mwuxarebas da daRlilobas. [...] Cvensken modioda saqa-
rTvelos axalgazrdoba da galobda simReras SeerTebi-
sas.. SeverTdiT da erTxmad saqarTvelos momavlis mtrebs
SevZaxeT, „aruli, aruli, aruli~. gaTenda... Cveni saxeebi
gadahkocna cisfrad Semosilma bednierebam. Cven mzad viya-
viT mrisxane brZolisTvis [iaSvili 1986: 291-292].

aqac, aqcenti gakeTebulia, erTi mxriv, momavalze, meo-


re mxriv, axal Taobaze („saqarTvelos axalgazrdoba~). am
axal TaobaSi, cxadia, paolo iaSvili imTaviTve gulisx-
mobs swored sakuTar modernist xelovanTa axalTaobas,
vinc axali modernuli cnobierebis matarebelia, modern-
istul esTetikas eltvis da visac ukavSirdeba saqarT-
velos aRorZineba, rac impliciturad niSnavs saqarTvelos
143
koloniuri mdgomareobidan gamoyvanas da evropaze kul-
turul da politikur orientacias _ „saqarTvelos Semdeg
uwmindesi qveyana aris parizi~.*
amgvarad, qarTveli modernistebisaTvis, am SemTxveva-
Si, qarTveli simbolistebisaTvis (t. tabiZe, p. iaSvili) ev-
ropaze aprioruli orientacia saqarTvelos politikuri
ganaxlebisa da kulturuli renesansis ucilobeli winapi-
robaa, rac kodirebulia Semdegi formulebiT: rusTaveli
_ malarme, saqarTvelo _ parizi.

2. qarTuli eqspresionizmis oqcidentocentrizmi

qarTveli simbolistebis msgavsad, eqspresionisti kon-


stantine gamsaxurdia (1893-1975) Tavis 20-iani wlebis pub-
licistur werilebsa da literaturul esseebSi mudmivad
miuTiTebda dasavleTze saqarTvelos upirobo da ucilo-
bel oreintaciaze: misTvis saqarTvelos politikuri, so-
cialuri da kulturuli ganviTareba mxolod da mxolod
evropul orientaciaSi mdgomareobda. am poziciaSi iqve im-
pliciturad ikveTeba antikoloniuri diskursic, kerZod,
rusuli aziatur-bolSevikuri agresiis daZlevis aucile-
bloba. k. gamsaxurdias es pozicia sruliad araorazrovnad
gacxadebulia saprogramo publicistur werilSi „Anno
1923~:

moraluri Singani gardatexa sWiria uwinaresyovlisa qarT-


velobas. Cven Zveleburi qarTuli urmebiT verasodes ver
miveweviT fexmal drois pegasebs. dro mifrinavs sizmars
gadayoliliviT, radiosadgurebma aTaseuli kilometrebi

* Sdr.: „qarTveli modernistebi ar aRiareben metropoliis kulturi-


sadmi imgvar daqvemdebarebul damokidebulebas, roca periferiaSi
fasobs da upiratesad miiCneva centris kulturuli tendenciebi,
kulturuli teqstebi da figurebi. [...] evropis, rogorc kulturuli
centris, pozicionireba gamoxatavs antikoloniur suliskveTebas
da ewinaaRmdegeba rusuli kulturul-politikuri sivrcis aRmate-
bulad aRiarebis tendencias, rac koloniuri gamocdilebis pirvel
etapze, mecxramete saukunis pirvel naxevarSi, aseTi sagrZnobi iyo qa-
rTul sociokulturul sivrceSi~ [wifuria 2010: 8, 9].
144
gadalaxes. erebi ibrZvian da hqmnian ara marto miwaze, miwis
qveS, miwis zeviT. is eri, romelic mxolod miwis zedapirze
axerxebs orientacias, im ers dRes aravin gautoldeba, mas
aravin gauyadrebs Tavs. [...] arc ise uimedoa Cveni momavali,
arc ise uCino Cveni bedis varskvlavi. qarTvelobas didi
amocanebi moelis win. dasavleTis didi civilizaciisa da
kulturis cecxlovani etli uaxlovdeba Cveni samSoblos
sazRvrebs. [...] Cveni lozungia: okcident!~ (xaz Cemia _ k. b.)
[gamsaxurdia 1983: 453-455].1

amgvarad, modernist-eqspresionisti k. gamsaxurdiasaT-


vis saqarTvelos momavali aRorZineba da misi kulturul-
politikuri ganviTareba a priori dasavlur civilizaciaze
oreintaciasa da masTan integracias ukavSirdeba, vinaidan
modernul dasavlur civilizaciasTan Tanaziaroba saqa-
rTvelos aniWebs uaxlesi socialur-politikuri ideebisa
da uaxlesi teqnologiebis aTvisebis saSualebas, rac qvey-
nis Semdgomi socialuri, ekonomikuri da poltikuri gan-
viTarebis erTaderTi winapirobaa. am gziT ki, gamsaxurdias
rwmeniT, saqarTvelo erTxel da samudamod daZlevs aziur
pasiurobasa da kulturul CamorCenilobas.
azia, rogorc kulturuli da politikuri CamorCeni-
lobis sityva-kodi, sityva-markeri, xSirad gvxvdeba k. gam-
saxurdias 20-iani wlebis publicistikasa da esseistikaSi:
mag., esseSi „ilia WavWavaZe~ (1922) am sityva-kodiT k. gam-
saxurdia mianiSnebs me-19 saukunis saqarTvelos koloniu-
ri yofis aziatur da CamorCenil bunebaze („TaTqariZeo-
ba~), romlis daZlevis pirvel mcdelobasac k. gamsaxurdia
swored ilia WavWavaZis (1837-1907) aqtiur pirovnebaSi
Wvrets, romlis figura da moRvaweoba mas miaCnia evropu-
li aqtivizmis, evropaze orientaciis pirvel gamovlinebad
me-19 saukunis qarTul koloniur yofaSi:

me mgonia, saqarTvelos suls didxans, kidev didxans das-


Wirdeba sistematiuri ganwmenda im saSineli balastisagan,
romelic SemoiWra Cvens sxeulSi da sulSi aRmosavleTis
pasiurobisa da aziuri inertulobis saxiT. [...] ganaxlebul

145
saqarTvelos axal istoriaSi ilia WavWavaZiT iwyeba axali
aqtivi xasiaTisa. axali dinamiuri Zalis SemoWras niSnav-
da ilia WavWavaZis gamosvla Cveni uaxloesi warsulis as-
parezze. [...] mis nawerebSi saqarTvelo groteskuli karika-
turebiT gamoixata. es iyo saqarTvelo aziuri pasiurobis,
uvicobis, sibinZurisa; saqarTvelo TaTqariZis, darejanis
da sutkneinebisa [gamsaxurdia 1983: 390, 392].

dasavleTze saqarTvelos kulturuli da politikuri


orientaciis konteqstSi k. gamsaxurdia akritikebs os-
vald Spengleris antidasavlur paToss, romelic man ga-
moavlina Tavis cnobil naSromSi „dasavleTis daisi~ („Der
Untergang des Abendlandes~) (1918) da ukuagdebs Spengleris
postulats dasavluri fausturi kulturis daqveiTeba-
aRsasrulisa da misi axali rusul-bolSevikur-aziaturi
kulturiT ganaxlebis Tu Canacvlebis Sesaxeb. Tavisi kri-
tika k. gamsaxurdiam ganaviTara kulturfilosofiur esse-
Si „metafizikosis dRiuri~ (1921-1922), sadac gamsaxurdia,
vimeoreb, ukuagdebs rusul-aziaturi sivrcidan momdinare
dasavleTis kulturuli ganaxlebis Spengleriseul ideas,
rasac is upirispirebs Tezas dasavluri kulturis Tavad
dasavluri sulieri kulturiTve ganaxlebis Sesaxeb [gam-
saxurdia 1983: 360-363].
evropis mier rusul-mongoloiduri aRmosavluri
safrTxis ukugdebisa da daZlevis politikur winapirobad
k. gamsaxurdia miiCnevs germaniis faqtors, xolo saqarT-
velos mier rusuli koloniuri uRlis gadagdebis winapi-
robas aseve germaniaze saqarTvelos orientaciaSi Wvrets:
„germania evropis xerxemali iyo, aris da iqneba~, pirdapir
acxadebs igi [gamsaxurdia 1983: 308] (am konteqstSi Sdr.,
k. gamsaxurdias narkvevi „apolitikosos Canawerebi. axali
germania da evropis momavali~ (1919); aseve istoriul-poli-
tikuri narkvevi „kavkasia msoflio omSi~ („Der Kaukasus im
Weltkrieg~) (1916) [kavkasieli 1998]). xolo dasavleTis, Se-
sabamisad saqarTvelos, sulieri ganaxlebis orientirebad
k. gamsaxurdias esaxeba goeTesa da nicSes sulieri memkvi-
dreoba, gamovlenili „faustsa~ da „zaratustraSi~, aseve
146
_ eqspresionizmi (Sdr., k. gamsaxurdias eqspresionizmis
manifesti „Declaratia pro mea!~, aseve, esseebi _ `goeTe Tu
mistikosi~, „traRediis warmoSoba mistikis sulidan~, „im-
presionizmi da eqspresionizmi~, „mozaikebi~, „literatu-
ruli parizi~).2

3. qarTuli literaturuli modernizmis paradigma

qarTul literaturul modernizms, rogorc evropu-


li literaturuli modernizmis organul nawils, bune-
brivia, rom swored is saerTo filosofiur-msoflmxed-
velobrivi safuZvlebi hqonda, rac zogadad evropuli
literaturuli modernizmisaTvis iyo damaxasiaTebeli:
kerZod, a. Sopenhaueris nebis filosofia, s. kirkegoris
egzistencfilosofia (germ. Existenzphilosophie), fr. nicSes
sicocxlis filosofia da apolonurisa da dionisuris
koncefcia, aseve z. froidis fsiqoanalizi, k. g. iungis
siRrmis fsiqologia, a. bergsonis intuitivizmi, o. Spen-
gleris kulturfilosofia da sxv. Sesabamisad, qarTul
modernizmsac safuZvlad daedo es filosofiuri moZRvre-
bani, sadac moxda maTi originaluri SemoqmedebiTi recef-
cia mxatvrul saxismetyvelebiT paradigmebSi.
garda amisa, qarTul literaturul modernizms evro-
pul modernizmTan saerTo aqvs esTetikur-poetologiuri
principebi da msoflmxedvelobrivi ganwyobilebani: misT-
visac ar aris ucxo esTeticizmi, dekadentoba, dendizmi,
sikvdilis esTetika, mxatvruli ritorikis stilizacia,
naratiuli mravalferovnebani (Sinagani monologi, cno-
bierebis nakadi, gancdili metyveleba), montaJis naratiuli
da kompoziciuri teqnika, sugestiuri poeturi metyveleba
da saxismetyveleba, enobrivi skepsisi (enis, rogorc sa-
myaros movlenebis aRmniSvneli da gamomxatveli TviTkmari
sistmis, sosiuriseuli gagebis ukugdeba), neologizmebi-
sadmi tendireba da enobrivi eqsperimentebi.
qarTuli literaturuli modernizmi Janrobrivi Tval-
sazrisiTac anaxlebs qarTul literaturas, rac, pirvel

147
rigSi, gamoixata (modernistuli) romanis Janris saboloo
dafuZnebaSi. aseve viTardeba axali lirikuli forme-
bi, mag., soneti, verlibri. ganaxlebas eqvemdebareba sxva
literaturuli Janrebic _ iqmneba modernistuli novela
(Sdr., k. gamsaxurdias eqspresionistuli novelebi _ „zare-
bi grigalSi~, „fotografi~, „tabu~ da sxv.), modernistuli
drama (Sdr., gr robaqiZis eqspresionistul-miTografiuli
drama-misteriebi „londa~, „lamara~, „malStrem~; k. gamsax-
urdias eqspresionistuli drama-misteria „garsi maradi~).
da rac mTavaria, qarTul literaturul modernizmSi
TiTqmis sruladaa warmodgenili evropul literaturul
modernizmSi arsebuli literaturuli mimdinareobani: im-
presionizmi, simbolizmi, eqspresionizmi, avangardizmi.

4. qarTuli modernizmi da rusuli bolSevizmi

swored qarTuli modernizmis am kulturtregeruli


bunebisa da ara marto esTetikuri, aramed TviT politi-
kuri misiis gamo, SemTxveviTi ar iyo, rom 20-ian wlebSive,
mas Semdeg, rac saqarTvelos demokratiuli respublika
1921 wlis TebervalSi daipyro bolSevikurma ruseTma,
rusuli bolSevizmis agresia rogorc represiuli, ise
ideologiuri formiT qarTul eklesiasa da aristokra-
tiasTan erTad, pirvel rigSi, qarTul literaturul mod-
ernizmsac daatyda Tavs: rogorc es zemoT vnaxeT, qar-
Tuli literaturuli modernizmi aviTarebda, erTi mxriv,
antikoloniur diskurss, meore mxriv, afuZnebda axal ev-
ropul kulturul da esTetikur paradigmas qarTvelo-
bis cnobierebasa da qarTul sulier cxovrebaSi, ris ga-
moc rusuli bolSevizmis mier qarTuli modernizmi a priori
igivdeboda rogorc dasavlur politikur da sulier-kul-
turul Rirebulebebze orientaciasTan, ise antikoloniur
eTosTan.
sabWoTa bolSevikuri reaqcia qarTul modernizmze
frontaluri da organizebuli formiT pirvelad gamov-
linda qarTvel mweralTa kavSiris 1926 wlis sxdomaze,

148
sadac socrealizmis ideologiis erTaderT esTetikur
doqtrinad gamocxadebamde bevrad adre (1932) modernis-
tuli esTetika oficialurad gamocxadda antisabWoTa mov-
lenad da daisva sakiTxi misi saboloo uaryofis Sesaxeb,
xolo qarTveli modernistebi antisabWoTa elementebad
gamocxaddnen. represiebmac ar daayovna: k. gamsaxurdia
gadaasaxles CrdiloeT yinulovan okeaneSi mdebare solov-
kis arqipelagze mowyobil „gulagSi~, qarTvel simbolistTa
_ „cisferyanwelTa~ _ jgufi daiSala, umTavresi simbolis-
ti _ galaktion tabiZe 20-iani wlebis bolodan mkveTrad
modernistuli lirikidan e. w. „axali sagnobriobis~ tipis
lirikaze gadaerTo da e. w. gamoyenebiTi leqsebis weras
Seudga, iseve rogorc „cisferyanwelebi~; gr. robaqiZe 1926
wlidan 1931 wlamde, anu emigraciaSi gaqcevamde, arsebiTs
modernistuli esTetikis bazaze aRarafers qmnis (Tu ar
CavTvliT daumTavrebel romans `falestra~). xolo 1930-
ian wlebSi ukve yofili qarTveli modernisti avtorebi an
stalinuri represiebis msxverplni Seiqnen (p. iaSvili, t.
tabiZe, n. miwiSvili, m. javaxiSvili), an e. w. Sinagan emigra-
ciaSi imyofebodnen (v. gafrindaSvili, n. lorTqifaniZe,
er. tatiSvili), an evropul emigraciaSi uSveles Tavs (gr.
robaqiZe), an Txzavdnen socrealisturi esTetikisa (d. Sen-
gelaia) da nacionaluri paradigmebis mixedviT (k. gamsax-
urdia, g. tabiZe, g. leoniZe) [bregaZe 2013a: 15]. amitomac,
marTebulad SeniSna b. wifuriam, rom qarTuli modernizmi
aris „Sewyvetili proeqti~ [wifuria 2010: 13].

daskvna

SeiZleba iTqvas, rom qarTuli literaturuli modern-


izmi unikaluri movlenaa evropul literaturaSi da igi ar
aris evropuli modernizmis ubralo epigonaluri danamati
an periferiuli sfero. piriqiT, qarTuli modernizmi qmnis
evropuli modernizmis sruliad originalur invariants,
igi erTgvarad afarToebs da ganavrcobs evropul modern-
izms: qarTuli modernizmi axerxebs originaluri saxisme-

149
tyvelebiTi paradigmebis, miTosuri arqetipebis, miTosuri
narativisa da miTosuri saxismetyvelebis, wmindad nacio-
naluri Temebisa da nacionaluri problematikis gauniver-
salurebis, qarTuli sinamdvilis miTo-saxismetyvelebiTi
mxatvruli gaazrebis, axali kulturuli da landSafturi
sivrceebisa da Temebis Semotanis safuZvelze axali da
unikaluri mxatvrul-literaturuli Rirebulebis Seqmnas
da amiT evropuli literaturuli modernizmis gamrval-
ferovnebas, gamdidrebasa da mis ganuyofel da organul
nawilad qcevas. aRsaniSnavia, rom qarTuli literaturuli
modernizmis es Tavisebureba da evropuli literaturuli
modernizmisaTvis misi mniSvneloba evropul literatu-
rul sivrceSi pirvelma Stefan cvaigma SeniSna da daafiq-
sira gr. robaqiZis „gvelis perangis~ pirveli germanule-
novani gamocemis winasityvaobaSi (1928).
mimaCnia, rom qarTuli literaturuli modernizmi
evropuli literaturuli modernizmis originaluri da
unikaluri Semadgeneli nawilia, ramdenadac igi axerxebs
anTropologiuri, egzistencialuri da ontologiuri
problematikis Zireul gaazrebas sakuTari originaluri
mxatvruli ritorikisa da originaluri mxatvrul-sax-
ismetyvelebiTi paradigmebis moxmobiT (Sdr., Tundac gr.
robaqiZis romani „gvelis perangi~, an k. gamsaxurdias ro-
manebi „dionisos Rimili~ da „mTvaris motaceba~, an sulac
„artistul yvavilebSi~ kulminirebuli galaktionis qar-
Tuli modernistuli/simbolisturi lirika).
saboloo jamSi ki qarTuli literaturuli moderniz-
mis farglebSi SeiZleba gamovyoT is sami umTavresi niSani,
rac gansazRvravs mis specifikas:

1. mkveTrad antikoloniuri da antiideologiuri (an-


tibolSevikuri) diskursi;
2. modernizmi gagebuli ara mxolod rogorc wmin-
dad esTetikuri fenomeni, romlis safuZvelzec
unda ganaxlebuliyo qarTuli literatura, aramed
gagebuli, rogorc qarTuli sociokulturuli

150
cxovrebis ganaxlebis aprioruli winapiroba;
3. saxismetyvelebiTi specifika, rac, gansakuTrebiT
prozasa da dramaSi, gamovlinda miTografiul sax-
ismetyvelebasa da miTosur arqetipebze apriorul
orientaciaSi. Sesabamisad, qarTuli literatu-
ruli modernizmis farglebSi mxatvruli teqsti
(prozauli an dramatuli) imTaviTve gagebuli iyo
rogorc Taviseburi „sakraluri~ teqsti, romelic
Tavisi diskursiT unda dapirispireboda desakral-
izebul da dehumanizebul modernis epoqas, bol-
Sevikur materialistur ideologias, da romelsac
unda gadaewyvita yofierebisa da cnobierebis re-
sakralizaciis amocanebi (Sdr., gr. robaqiZis ro-
mani „gvelis perangi~) [bregaZe 2013b: 178-183].

sxva TvalsazrisiT ki, kerZod, a) sinamdvilis racio-


naluri Semecnebis SeuZleblobis, aseve, racionaluri
subieqturobisa da racionaluri enis krizisis aRiarebis
TvalsazrisiT [Vietta 2001: 11-15], b) manqanur-teqnikuri
civilizaciis kritikis, c) yofierebis resakralizaci-
is aucileblobis TvalsazrisiT, d) enis iracionaluri
bunebis „gaxsnisa~ da misi konvencionalurobisagan gaTa-
visuflebis, f) iracionaluri subieqturobis primatisa da
g) elitarulobis, aramasobriobis TvalsazrisiT, qarTuli
literaturuli modernizmi srulad Tanxvdeba evropuli
literaturuli modernizmis zogad paradigmas.

151
SeniSvnebi:

1. msgavsi paTosia gamovlenili k. gamsaxurdias pirvel romanSi


`dionisos Rimili~ (1925), kerZod, ix. Tavi `venaxi~. romanis am TavSi
gacxadebulia qarTveli modernisti avtoris ocneba dasavlur yaidaze
modernizebuli saqarTvelos Sesaxeb: `rogorc iqna movaRwie. saqarT-
velo ver vicani. saqarTvelom me ver micno. gaocebuli Sevhyureb Sav
zRvaSi qarTuli flotis aRlums. nislisferi kreiserebi horizonte-
bze dganan: _ saqarTvelos Tavis hamburgi gauCenia. rioni gauWriaT. pa-
liastomTan axali portia: TamaraSeni. auarebeli dokebi, elevatorebi,
uSvelebeli rkinis xidebi. mTebsa da gorakebze qarxnebis sakomurebis
tyeebia. mTebsa da mTebs Soris kanatebis rkinis gzebze gamuruli va-
gonetebi dahqrolaven. Zvel taZrebs da Zvel cixeebs fabrikebi da ele-
qtronis sadgurebi dascinian. [...] tfilisSi orasi yoveldRiuri gazeTi
gamodis, 365 sxvadasxva sagamomcemlo amxanagobaa. mTel saqarTveloSi
3500 qarxanaa, 12 universiteti... wels damTavrda qarTuli akademiis Te-
Tri Senoba. tfilisi Tavis moxucebul dedas, mcxeTas SeuerTda. mt-
kvarze asze meti xidia. qarTuli aviacia sahaero rekordebs amyarebs.
gvaqvs axali reisebi: tfilisi-parizi, tfilisi-londoni, tfilisi-to-
kio, tfilisi-bombe¡, tfilisi-pekini. tfilisSi vismenT parizis, ber-
linis, milanos koncertebs. [...] qarTul akademias yuradRebiT usmens
mTeli qveyana. qarTuli laSqris eridebaT. qarTul enas pativiscemiT
eqcevian mezoblebi. qarTuli wignis tiraJma erT milionamdis miaRwia.
saqarTvelos mTavrobam mTeli saqarTvelos Waobebi amoaSro. arcerT
qarTvels aRar aciebs. gamravlda, gaZlierda qarTlosis keTilSobili
naTesavi. millionebi... millionebi... millionebi...~ [gamsaxurdia 1992:
133, 135].
Tumca aRsaniSnavia, rom swored modernisti avtorebisa da eqspre-
sionistebisaTvis damaxasiaTebeli antiteqnokratuli paTosis gamo, am
romanSive gamovlenilia k. gamsaxurdias, rogorc modernisti da, ker-
Zod, eqspresionisti avtoris, gaorebuli damokidebuleba dasavluri
teqnikuri civilizaciis mimarT, Sdr., romanis Semdegi Tavebi: `nis-
li~, `gayiduli kbilebis qeba~, `telefonSi~, `Jamianoba~, `pertinaqs~.
amgvarad, Tuki avtori, erTi mxriv, eltvis teqnikur civilizacias, ro-
gorc sakuTari qveynis aRorZinebisa da modernizebis, misi dasavluri
masStabiT gamarTvis erTaderT ucilobel winapirobas, meore mxriv,
wmindad humanisturi da eqspresionistuli poziciebidan (ar dagvavi-
wydes, rom aRniSnuli romani mTlianad eqspresionistul poetikaze,
msoflmxedvelobasa da msoflgancdazea agebuli [bregaZe 2013c: 25-61])
uaryofs mas, rogorc desakralizaciisa da dehumanizaciis sivrces.
2. Sdr., k. gamsaxurdias eqspresionistul roman „dionisos Rimils~
mTlianad msWvalavs antikoloniuri, antiaziaturi, antirusuli da, gne-
bavT, antiSpengleruli, suliskveTeba. am TvalsazrisiT, es teqsti mkve-
Trad gamoirCeva sxva qarTuli modernistuli romanebisagan:

152
„marmarilos taxtze RawvmaRali, yviTel epoletebiani monRoli
ijda. farTe, ganze gamdgari yviTeli yurebi qonda. yurebidan Telgami
mosdioda. TavCaqindruli yvinTavda. vxedav: Tavze CrdiloeTis mefis
gvirgvini aqvs, muxlze orTaviani arwivi uzis. erT Tavze bagrationis
gvirgvinia! gvirgvinSi _ Tamaris almasi!
„slanski!~ davuyvire me, da Cemsave xmaSi foladiseburi wkriali
gavigone. taxtze mjdomarem sisxliani Tvalebi amarTa da miuyrebs Ta-
visi zanti, xonWkolasferi TvalebiT. saxe dasivebia, wiTeli ZarRvebi
zed askdeba.
axlos mivedi. Tamaris almass Tvals ar vaSoreb: „slanski, dami-
brune dedaCemis almasis Tvali~.
slanskim isev daxuWa Tvali, TiTqos arc ki gaugoniao. da ganagrZo
Tvlema.
„slanski! Sen _ yinuleTi, me _ mzisguli, Sen _ Tovli, me _ cecxli,
Sen _ murtali, Roris tyavis fariviT farTo da rgvali, me _ qarTuli
satevariviT basri da wvetiani. slanski, me da Sen erT saxlSi ver dav-
eteviT!~.
slanski isev Tvlems. „slanskiiiii`!.. vuyivle mTvlemares, adeq da
xrmalma gagvasworos.~.
slanski wamodga. moiZro TeTri yaryumis mosasxami da iZro xrmali
sworpiriani. xeli mivhyevi da movimarjve argveTis mTavris xorasnuli,
Semovuqnie, Semovkari jaWvis Cabalaxze.
slanskim gvirgvini ganze gadasdo, taxtidan Camosvla ikadra, alma-
sis qurdiviT gawiTlda. Semomitia.
„slanski, asCvidmeti~ SevZaxe me, savarsamiZem.
„kidev amdeni~, ambobs da modis daTvi pirsisxliani.
„ukudeq Cemi sisxliT galeSilo, dedaCemis almasis qurdo~.
Sevrisxe mteri da gavekide.
sami dRe da sami Rame vibrZodiT. orives SemogveZarcva jaWv-
saWurveli. [...]
maSin Sevxede slanskis TvalebSi me mamaCemis qoruli TvalebiT. da
Sevuloce, iseve, rogorc gvels ulocavda taia Selia. slanskis daeZina.
avdeqi. argveTis mTavris xrmali aviRe isev. isev gaiRviZa. xrmali rom
dainaxa, Semevedra: „nu momklav da Sens mijnurs gaswavlio~. Sevpirdi.
„irbine aqedan mzis dasavlisaken, iq venaxia yvavilovani, lapis la-
zuri da smaragdi asxia lerwebs da iq dagxvdeba RmerTebis mijnuri.~
mec iseve avusrule piroba, rogorc... man amisrula erTxel... yeli
gamovWeri da sisxli davlie~ [gamsaxurdia 1992: 366-369].

153
damowmebani:

Bregadze, Konstantine (a). `Qartuli literaturuli Modernizmis komparativistuli


kvleva~. _ Qartuli Modernizmi (Gr. Robakidze, K. Gamsakhurdia, G. Tab-
idze). Tbilisi: „Meridiani~, 2013. (bregaZe, konstantine. `qarTuli
literaturuli modernizmis komparativistuli kvleva~. _
qarTuli modernizmi (gr. robaqiZe, k. gamsaxurdia, g. tabiZe).
Tb.: „meridiani~, 2013).
Bregadze, Konstantine (b). `Grigol Robakidzis romanebis poetika~. _ Qar-
tuli Modernizmi (Gr. Robakidze, K. Gamsakhurdia, G. Tabidze). Tbilisi:
Gamomtsemloba „Meridiani~, 2013. (bregaZe, konstantine. `grigol
robaqiZis romanebis poetika~. _ qarTuli modernizmi (gr.
robaqiZe, k. gamsaxurdia, g. tabiZe). Tb.: „meridiani~, 2013).
Bregadze, Konstantine (c). `Modernizmis epoqa, rogorc ‘mitoss moklebuli dro’
Konstantine Gamsakhurdias romanshi `Dionisos Gimili~. _ Qartuli Mod-
ernizmi (Gr. Robakidze, K. Gamsakhurdia, G. Tabidze). Tbilisi: „Meridi-
ani~, 2013. (bregaZe, konstantine. `modernizmis epoqa, rogorc
miToss moklebuli dro konstantine gamsaxurdias romanSi
dionisos Rimili~. _ qarTuli modernizmi (gr. robaqiZe, k.
gamsaxurdia, g. tabiZe), Tb.: „meridiani~, 2013).
Gamsakhurdia, Konstantine. Tkhzulebani 10 tomad, t. 7. Tbilisi: `Sabch.
Saqartvelo~, 1983. (gamsaxurdia, konstantine. Txzulebani 10
tomad. Tb.: `sabW. saqarTvelo~, 1983. t. VII).
Gamsakhurdia, Konstantine. Tkhzulebani 20 tomad: Dionisos Gimili, t. 2.
Tbilisi: `Didostati~, 1992. (gamsaxurdia, konstantine. Txzulebani
20 tomad: `dionisos Rimili~, t. II. Tb.: `didostati~, 1992).
Habermas, Jürgen. Die Moderne _ ein unvollendetes Projekt (S. 177-192); in:
Wege aus der Moderne. Schlüsseltexte der Postmoderne-Diskussion, hrsg.
von W. Welsch, Akademie Verlag, Berlin, 1994.
Iashvili Paolo. `Pirvetqma~. QarTuli literaturuli esse. XX saukunis 20-iani tsle-
bi, shemdgeneli M. Khelaia. Tbilisi: „Merani~, 1986. (iaSvili, paolo.
`pirvelTqma~. _ qarTuli literaturuli esse. XX saukunis
20-iani wlebi, Semdg. m. xelaia. Tb.: „merani~, 1986).
Jorjadze, Archil. Tserilebi. Shemdgeneli Ak. Baqradze. Tbilisi: `Merani~, 1989.
(jorjaZe, arCil. werilebi, Semdg. ak. baqraZe. Tb.: `merani~,
1989).
Kavkasieli (K. Gamsakhurdia). `Kavkasia msoflio omshi~ [1916], germanu-
lidan targmna Konstantine Bregadzem. Saliteraturo Gazeti. 13, 14 (1998).
154
(kavkasieli [konstantine gamsaxurdia]. `kavkasia msoflio
omSi~ [1916], germanulidan Targmna konstantine bregaZem.
saliteraturo gazeTi. # 13, 14, (1998).
Magarotto, Louigi. Storia e teoria dell’ avanguardia georgiana (1915-1924)
(P. 45-99); L’avanguardia a Tiflis: Studi, ricerche, cronache, testimonian-
ze, documenti, Universita degli Studi di Venecia, 1982.
Robakidze, Grigol. Natserebi 5 tomad, t. III. Tbilisi: Literaturis Muzeumis
Gamotsema, 2012. (robaqiZe, grigol. nawerebi 5 tomad, t. III.
Tb.: literaturis muzeumis gamocema, 2012).
Sigua, Soso. Qartuli Modernizmi. Tbilisi: `Mtserlis Gazeti~, 2008. (sigua,
soso. qarTuli modernizmi. Tb.: `mwerlis gazeTi~, 2008).
Tabidze, Titsian. `Tsisferi kantsebit~. QarTuli literaturuli esse. XX saukunis
20-iani tslebi, shemdgeneli M. Khelaia. Tbilisi: „Merani~, 1986. (tabiZe,
tician. `cisferi yanwebiT~. _ qarTuli literaturuli esse.
XX saukunis 20-iani wlebi, Semdg. m. xelaia. Tb.: „merani~,
1986).
Tsifuria, Bella. `Modernistuli gamocdileba Saqartveloshi~. Qartuli literatura
modernizmisa da realizmis mijnaze. Tbilisi: Literaturis Institutis Gamomt-
semloba, 2010. (wifuria, bela. `modernistuli gamocdileba
saqarTveloSi~. _ qarTuli literatura modernizmisa da re-
alizmis mijnaze. Tb.:, literaturis institutis gamomcem-
loba, 2010).
Tsifuria, Bella. `Tsisferi kantsebi da avangardi~. Leqstmtsodneoba V. Tsisfer-
kantselebisadmi midsgvnili leqstmtsodneobis meeqvse samecniero sesia.
Tbilisi: Literaturis Institutis Gamomtsemloba, 2012. (wifuria, bela.
`cisferi yanwebi da avangardi~. _ leqsTmcodneoba V. cis-
feryanwelebisadmi miZRvnili leqsTmcodneobis meeqvse sa-
mecniero sesia. Tb.: literaturis institutis gamomcemlo-
ba, 2012).
Vietta, Silvio. Ästhetik der Moderne. Literatur und Bild. München: Fink Verlag,
2001.
lit. Jurn... 2011: 1910-1920-iani tslebis literaturuli jurnalebi (otkh tsig-
nad). Tbilisi: Literaturis Muzeumis Gamotsema, 2011. (1910-1920-iani
wlebis literaturuli Jurnalebi (oTx wignad). Tb.: liter-
aturis muzeumis gamocema, 2011).

155
European and National Context of Georgian Modernist Literature
(Abstract)

1. In Georgia as well as in Europe, the establishment of Literary Modern-


ism, and generally orientation on modernist views and aesthetics, was
not a spontaneous and unconscious phenomenon, but a sort of following
the fashion. For Georgian Modernist writers’ operating with Modernist
aesthetics, Modernist themes, problematic and poetical principles was
neither the subject of temporary interest (`Youth Disease~, `Naïve Fas-
cination~) nor an object of coquetry (`Diseased by a Foreign Illness~).
Modernist aesthetics and Modernist Views for Georgian Writers was a
source of connecting Georgian Literature with that of Western Litera-
ture. They saw Modernism as a means of leaving the tyranny of Russian
and Asian Culture and therefore integrate with Western Culture again.
Accordingly, the Georgian literary modernism, as well as the European
literary modernism, the establishment and development had its fun-
damental social-political and socio-cultural preconditions, as well as
aesthetic-theoretical and philosophical basis (Nietzsche, Schopenhauer,
Wagner, Freud, Bergson, etc.).

2. The socio-cultural preconditions of Georgian Modernism single out two


chief aspects:

a. Modernism, as a viewpoint and literary discourse, Georgian Modern-


ists, on the one hand connected with the issue of renewal of Georgian
Culture, which implied the approachment of Georgian and Western
Culture and make Georgian Culture an inseparable part of the western
one, an on the other hand, saw it as a means of re-establishing Georgian
state an orientation towards the West both politically and culturally;
b. The intensive reception and establishment of Modernist viewpoints
and Aesthetics is connected with the intensified political life of the 20s
_ the catastrophe of 1921, the political terror and repressions of the
20s, the suppression of the rebellion of 1924, the anti-religious terror
and propaganda of the Bolsheviks. Also, it is connected with the in-
tensified technical-mechanic ideologist progress of the 20s which was
executed by the Bolsheviks under the Messianic Pathos

156
3. Based on the processes outlined above Georgia also saw the `Metaphysi-
cal Shake~ (Nietzsche) _ God is dead, the values were re-evaluated and
Georgian Culture was supressed by the Materialist Understanding of
the Bolsheviks and the mechanic-technic civilization. This lead to the
de-sacralisation, de-humanisation of Georgian being, alienation from
mythic-sacred initial, accordingly, leading to the dissolution of subjec-
tivity, existential fear and the impossibility of self-identification. All this
created the main thematic and problems of Georgian Literature.

157
Le modernisme géorgien comme occidento-centrisme 1

Nous devons franchir les frontières


éthnographiques culturelles géorgiennes.
(Konstantiné Gamsakhurdia)

Dans l’histoire de la conscience et de la culture géorgiennes c’est


bien le modernisme et en particulier le modernisme littéraire géorgien
qui constitua cet espace spirituel et esthétique, où fut posée radicalement
la question de l’orientation vers l’Europe et les valeurs européennes.
Le modernisme littéraire géorgien ne visait pas uniquement un ob-
jectif de renouvellement de la littérature géorgienne sur la base du para-
digme de l’esthétique moderniste européenne dans le secteur européen
(T.Tabidzé), mais aussi l’orientation politique et culturelle de la Géorgie
vers l’Occident et l’Europe en général.
Le modernisme littéraire géorgien n’est pas apparu de manière
spontanée, chaotique ou épisodique dans l’histoire de la conscience et de
la littérature géorgiennes, comme le déclaraient les critiques littéraires
marxistes sur commande de l’idéologie soviétique, mais son apparition
fut précédée de prémices socioculturelles objectives et concrètes:

a) la situation politique coloniale de la Géorgie dans les limites de


l’Empire russe.
b) l’état ralenti de la culture et de la littérature géorgienne, pendant
un siècle de colonisation russe, ce qui éloigna la Géorgie du con-
texte culturel et littéraire européen, ainsi que du processus de
modernisation économique et sociale.
c) l’agression politique et idéologique du bolchévisme russe contre
la Géorgie dans les années 20 [Brégadzé 2013 : 8].

Ainsi le modernisme géorgien se forme en tant que phénomène au-


toréflexif, qui d’un côté est conscient du ralentissement politique, cul-
turel et esthétique de la Géorgie, mentionné ci-dessus, -voir le terme
d’ `обывательщина~ de Grigol Robakidzé dans sa lettre Modernisme

1 VALEURS ET IDENTITE EUROPEENNES. Conférence Internationale, Texte des


Conferences, Université d`Etat Ivane Javakhishvili, Tbilissi, 2014. (P. 313-318) http://
georgie-europe2014.tsu.ge/french_geo/EVROPULI-GIREBULEBEBI-DA-IDEN-
TOBA-geo.pdf
158
Géorgien [rus] (1918) [Robakidzé 2013 : 338] pour désigner le quoti-
dien colonial géorgien du XIXe, début XXe-, et de l’autre est également
conscient de sa propre mission vis-à-vis de la culture et la littérature
géorgienne. Ceci sous-entend l’orientation vers les paradigmes culturels
et esthétiques européens/ occidentaux et leur mise en place harmonieuse
à côté des paradigmes traditionnels culturels géorgiens (en paradigme
culturel, traditionnel géorgien je sous-entends l’universalisme géorgien,
crée et développé par Rustaveli), sur le base duquel devait se réaliser le
renouvellement fondamental de la culture et de la littérature géorgienne.
(T.Tabidzé, _ Mallarmé et Rustaveli. Voir son texte de programme, Aux
Cornes bleues).
Il est donc tout à fait naturel, que de cette réflexion, ainsi que de la
propagande de nouvelles valeurs esthétiques modernistes surgissent les
manifestes littéraires des modernistes géorgiens. Ce sont les lettres, cul-
turelles-philosophiques, littéraires-théoriques et littéraires-critiques ac-
tivement publiées dans leurs propres journaux et revues littéraires (circa
1915-1925) [rev. litt… 2011]. Ceci démontre que le modernisme géor-
gien avait ouvert un vaste front pour l’accomplissement de sa nouvelle
mission politique et culturelle.
Le modernisme géorgien et par conséquent le modernisme littérai-
re géorgien est un projet interrompu (B. Tsipuria). Il a été stoppé par
l’agression bolchévique (1921), suite à laquelle l’idéologie bolchévique
se confronta par sa forme répressive à l’esthétique moderniste, aux
modernistes géorgiens et à leurs œuvres ; et ensuite par l’implantation
dans les années 30 du réalisme socialiste comme unique idéologie es-
thétique de la Géorgie soviétique. Il faut y ajouter aussi l’idée de Jür-
gen Habermas sur le moderne en tant que phénomène idéologique et
socioculturel représentant le projet qui ne s’interrompt pas, (voir son
étude culturologique et socio philosophique Die Moderne _ ein unvol-
lendetes Proekt ) [Habermas 1994 : 177-192]. Dans ce cadre, l’étude
du modernisme géorgien est d’actualité, du point de vue esthétique ou
socioculturel, d’autant plus qu’à ce moment de l’histoire, la Géorgie se
retrouve, une fois de plus, devant la question de son orientation politique
et culturelle. De ce point de vue, il est logique que la société géorgienne
s’oriente aujourd’hui vers le choix européen des modernistes géorgiens
et leur occidentalo-centrisme.
Les aspirations anticoloniales et occidentalo-centristes développées
au sein du modernisme littéraire géorgien sont surtout visibles dans les
159
manifestes littéraires et textes de programme des modernistes géorgiens,
où l’on observe une nette prise de distance par rapport à l’espace colonial
russeasiatique ainsi que la nécessité d’une l’orientation politique et cul-
turelle vers l’Occident. Les textes de programme comme les manifestes
respectifs de Titsian Tabidzé et Paolo Iashvili Cornes Bleues (1916) et Le
Premier Mot (1916), sont à juste titre considérés plutôt comme des mani-
festes avant-gardistes et futuristes [Magarotto 1982: 56 ; Tsipuria, 2012:
173-176], et pour cause, car dans les années 10 Paolo Iashvili, ayant
visité Paris, connaissait déjà les manifestes futuristes de Marinetti. Il faut
noter ici le manifeste expressionniste de l’expressionniste Konstantiné
Gamsakhurdia Declaratia pro mea! (1920), ainsi que ses lettres et es-
sais _ Lettres ouverte à Ulianov Lenin (1921), où il dénonce la politique
impérialiste de la Russie bolchéviste contre la Géorgie, et ses essais Ilia
Tchavtchavadzé (1922), Le journal d’un métaphysicien (1921-1922), une
lettre Anno 1923 (1922) et autres.
Lorsque le modernisme littéraire géorgien intègre d’une manière
formelle et organisée la vie littéraire de la Géorgie et s’y établit officiel-
lement, _ la manifestation des symbolistes géorgiens `Tsisperkancélébi~
(`Cornes Bleues~) lors de la première guerre mondiale (1915-1916), leurs
manifestes littéraires accentuent déjà les sentiments anticoloniaux et la
nécessité de l’orientation politique et culturelle vers l’Occident. Le plus
notable ici est le manifeste symbolique de T. Tabidzé Cornes Bleues:

`Nous sommes prêts à accueillir le modernisme. […] L’artiste géorgien de


demain devrait comprendre en soi Rustaveli et Mallarmé. Rustaveli pour
moi est une unité du rassemblement de la parole géorgienne et Mallarmé est
pareil dans le présent et le futur européen. Il est nécessaire de faire ce che-
min. Peu importe comment se termine la guerre, il est évident que l’Europe
va entrouvrir la porte de l’Asie Centrale et nous devrons l’accueillir mu-
nis de la conscience nationale, […] afin d’avoir un pilier principal, qui va
s’entourer de nouvelles idées. Nous y arriverons. C’est là qu’on aura une
vraie renaissance, et très sérieusement je porte le toast à cette renaissance
nationale avec les Cornes Bleues~ [Tabidzé 1986 : 178, 180].

Ainsi pour T. Tabidzé, être prêt pour le modernisme signifie


l’acceptation incontournable du paradigme esthétique moderniste, ainsi
que des idées politiques et culturelles européennes, ce qui pour lui est
proportionnel à la renaissance géorgienne _ c’est là qu’aura lieu la re-

160
naissance géorgienne. Il faudrait mentionner également les mots clefs _
présent européen et futur européen. Ces derniers signalent la nécessité
de la mise en place des paradigmes spirituels et culturels européens
dans l’espace géorgien, ce qui selon T. Tabidzé va créer les prémices
du développement ultérieur artistique, culturel et politique en Géorgie.
T. Tabidzé ajoute que la Géorgie accueille l’Europe avec des valeurs spi-
rituelles forgées lors des siècles (munis de la conscience nationale), et
en particulier des valeurs de Rustaveli (pilier principal). Dans ce cadre
le terme de Tabidzé Rustaveli-Mallarmé comprend déjà le renouvelle-
ment moderniste de la littérature et de la culture géorgienne séculaire
sur la base du paradigme esthétique moderniste européen (les nouvelles
idées). L’apparition des Fleures artistiques (1919) de Galaktion Tabidzé
fut la réalisation de cette formule. Ce fut le sommet du symbolisme géor-
gien, ainsi que le renouvellement fondamental de la poésie géorgienne
à l’échelle européenne. Il est très important, que d’après le manifeste de
T. Tabidzé, ce soit les modernistes géorgiens et personne d’autre, qui se
chargent de la tache de l’orientation esthétique et politique vers l’Europe
_ `Nous y arriverons~.
On observe le même style et pathos futuriste dans le manifeste sym-
boliste de Paolo Iashvili Le Premier Mot, où à la place des centres cul-
turels et artistiques de la Russie impérialiste (Moscou, St. Petersburg) il
s’oriente vers Paris :

`Après la Géorgie le pays sacré c’est Paris. Loué soit cette ville vaillante,
où avec une passion folle jouaient la comédie nos frères saouls Verlaine et
Baudelaire, Mallarmé, complice des mots et Arthur Rimbaud, jeune damné,
ivre d’orgueil. […] Partagez la beauté du rejet, la vitesse héroïque, l’amour des
hauteurs illuminées, la grandeur de l’émoi, le mystère de l’éclatement. Aimez
les grandes mystères, l’embrasement de la grandeur passé, souriez à l’appel de
la mort, rejetez la tolérance et la tendresse féminine […]. Aux flammes, aux
flammes tout ce qui engendre l’accablement et la fatigue. […] La jeunesse
géorgienne se dirigeait vers nous avec un chant du rassemblement… En se
rassemblant nous avons entonné Arouli, arouli, arouli aux ennemis de l’avenir
de la Géorgie. C’est l’aube… Le bonheur bleu embrasse nos visages. On était
prêts pour une lutte sans pitié~ [Iashvili 1986 : 291-292].

Encore une fois on met en avant l’avenir et la nouvelle génération


(la jeunesse géorgienne). Dans cette jeunesse Paolo Iashvili comprend
161
évidemment cette nouvelle génération d’artistes modernistes, porteuse
de la nouvelle conscience moderniste, passionnée par l’esthétique mod-
erniste, liée à la renaissance géorgienne, ce qui implique la sortie de la
Géorgie de sa situation coloniale et son orientation politique et culturelle
vers l’Europe _ `Après la Géorgie le pays sacré c’est Paris~.2
Ainsi pour les modernistes géorgiens et concrètement pour les
symbolistes géorgiens (T.Tabidzé, P.Iashvili) l’orientation a priori vers
l’Europe représente les prémices nécessaires à la renaissance culturelles
et au renouvellement politique de la Géorgie, ce qui est codifié dans les
termes Rustaveli _ Mallarmé, Géorgie _ Paris.
A l’instar des symbolistes géorgiens, l’expressionniste Konstanti-
né Gamsakhurdia, dans ces lettres et essais des années 20, parlait en
permanence de l’orientation inconditionnelle et nécessaire de la Géor-
gie vers l’Occident: pour lui l’essor culturel, social et politique de la
Géorgie rimait uniquement avec orientation européenne. Ce qui suggère
implicitement un discours anticolonial, et plus précisément la nécessi-
té de combattre l’agression russe asiate bolchévique. Cette position de
K. Gamsakhurdia apparait sans ambigüité dans sa lettre de programme
Anno 1923:
`Les Géorgiens ont absolument besoin d’un bouleversement interne. Avec nos
anciennes charrettes nous n’arriverons jamais à rattraper les Pegasus ailés. Le
temps s’envole comme un rêve, les ondes radio traversent les milliers de kilo-
mètres, les nations œuvrent non seulement sur terre, mais sous terre, en-dessus
de la terre. La nation qui s’oriente uniquement vers la surface de la terre, est
aujourd’hui dépassée. Personne ne la tolère. […] Notre avenir n’est pas sans
espoir, notre étoile brille assez, les Géorgiens ont des grands défis devant eux.
Le char ardent de la grande civilisation et de la culture occidentale approche
les frontières de notre pays. […] Notre slogan est : Occident!~ [Gamsakhurdia
1983 : 453-455].

Pour le moderniste-expressionniste K. Gamsakhurdia, la future re-


naissance de la Géorgie, ainsi que son essor culturel et politique étaient
2 `Les modernistes géorgiens étaient contre l’asservissement à la culture de la métropole,
où la périphérie honore primordialement les figures, textes culturels et tendances du cen-
tre. […] Le positionnement de l’Europe en tant que centre culturel désigne l’aspiration
anticoloniale et défie la tendance à la sublimation de l’espace politique et culturel russe,
ce qui à la première étape de l’expérience coloniale, au début du XIXe siècle était si
palpable dans l’espace géorgien socioculturel~ (Tsipuria 2010: 8, 9).
162
liés à l’orientation vers la civilisation occidentale et à son intégration, car
l’adhésion à la civilisation occidentale moderne apporte à la Géorgie les
nouvelles idées sociales et politiques, ainsi que les nouvelles technolo-
gies, ce qui représente les seules prémices du développement politique,
économique et social. Par cette voie, selon Gamsakhurdia, la Géorgie va
pour toujours braver l’inaction asiatique et l’archaïsme culturel.
L’Asie, comme mot-clé de l’archaïsme politique et culturel, le mot-
repère, apparait souvent dans les publications et essais de Gamsakhurdia
dans les années 20. Par exemple, dans l’essai Ilia Tchavtchavadzé (1922)
par ce mot-clé K. Gamsakhurdia désigne la nature archaïque et asiatique
du quotidien colonial de la Géorgie au XIXe siècle (phénomène Tat-
karidzé), pour Gamsakhurdia la première tentative de le braver est liée à
la très dynamique personnalité de Ilia Tchavtchavadzé, dont il considère
l’activité et l’œuvre comme la première expression de l’orientation vers
l’Europe :

`Je trouve que encore longtemps, très longtemps l’âme de la Géorgie aura
besoin d’une purge systématique pour se débarrasser de ce ballast horrible,
qui avait envahit notre corps et âme sous la forme de l’inaction orientale et
l’inertie asiatique. […] Dans la récente histoire de la nouvelle Géorgie à trav-
ers Ilia Tchavtchavadzé s’installe une nouvelle activité. L’apparition de Ilia
Tchavchavadzé à l’avantscène de notre passé récent était une irruption de la
nouvelle puissance dynamique. […] Il décrit la Géorgie en caricatures gro-
tesques. C’était la Géorgie de l’inaction asiatique, de l’ignorance, da la salis-
sure ; la Géorgie de Tatkaridzé, de Darédjan et des Sutkneinas.~ [Gamsakhur-
dia 1983 : 390, 392].

Dans le cadre de l’orientation politique et culturelle de la Géorgie vers


l’Occident, K.Gamsakhurdia critique le pathos antioccidental d’Oswald
Spengler dans le Déclin de l’Occident (Der Untergang des Abendlandes)
et rejette le postulat de Spengler concernant l’affaiblissement et la fin
de la culture occidentale faustienne et son renouvellement ou substitu-
tion par la nouvelle culture russebolchévique-asiatique. K.Gamsakhurdia
développe sa critique dans son essai culturel philosophique Journal d’un
métaphysicien (1921-1922), où Gamsakhurdia rejette l’idée de Spengler,
sur le renouvellement de la culture occidentale provenant de l’espace
russo-asiatique en lui opposant la thèse du renouvellement de la cul-

163
ture occidentale par le renouvellement de la culture spirituelle occiden-
tale 317 même. [Gamsakhurdia 1983 : 360-363]. Pour K. Gamsakhur-
dia, les prémices politiques de l’Europe au rejet à et la victoire sur la
menace russo-mongole orientale se trouvent dans le facteur allemand,
afin de se débarrasser du poids colonial il mise sur son orientation vers
l’Allemagne: `L’Allemagne représentait, représente et représentera tou-
jours la colonne vertébrale de l’Europe~, déclare-t-il. [Gamsakhurdia
1983 : 308] (Voir l’article Les notes d’un apolitique). La nouvelle Alle-
magne et l’avenir de l’Europe (1919), ainsi que l’article historique poli-
tique Le Caucase dans la première guerre mondiale (`Kaukasus im Welt-
krieg~) (1916) [Kavkassieli 1998]. Pour les repères du renouvellement
spirituel de l’Occident et par conséquent de la Géorgie, K.Gamsakhurdia
prend l’héritage spirituel de Goethe et de Nietzsche présent dans Faust
et Zarathoustra, ainsi que l’expressionnisme (voir le manifeste expres-
sionniste de K.Gamsakhurdia Declaratia pro mea!, ainsi que les essais
Goethe ou le mystique, La naissance de la tragédie de l’âme mystique,
L’impérialisme et l’expressionnisme, Les mosaïques, Paris littéraire).
En raison de la nature `Kulturträger~ du modernisme géorgien et de
sa mission non seulement esthétique, mais politique, ce n’était pas un
hasard si dans les années 20 après l’invasion de la république démocra-
tique par la Russie bolchévique, l’agression du bolchévisme russe avait
frappé d’une manière répressive et idéologique l’aristocratie et l’église
géorgienne, et surtout, de prime abord, le modernisme littéraire géor-
gien. Car, comme on l’a mentionné ci-dessus, le modernisme littéraire
géorgien développait d’un côté le discours anticolonial et de l’autre fon-
dait un nouveau paradigme esthétique et culturel dans la conscience et
la vie spirituelle géorgiennes. Par conséquent, le modernisme géorgien
s’identifiait a priori à l’orientation vers les valeurs spirituelles, culturel-
les et politiques occidentales et à l’ethos anticolonial.
La réaction du bolchévisme soviétique envers le modernisme géor-
gien prit la forme offensive et organisée pour la première fois lors du con-
grès de l’Union des écrivains géorgiens en 1926, où bien avant la décla-
ration de l’idéologie du réalisme socialiste en tant qu’unique doctrine
esthétique (1932), l’esthétique moderniste fut formellement déclarée
comme phénomène antisoviétique avec la demande de son rejet, alors
que les modernistes géorgiens furent déclarés éléments antisoviétiques.

164
Les répressions ne tardèrent pas : K.Gamsakhurdia fut envoyé au Goulag,
sur l’archipel de Solovki dans l’Océan, le groupe des Tsisperyancelebi
(Cornes Bleues) fut dissous, le symboliste n°1 Galaktion Tabidzé vers
la fin des années 20 passa de la poésie lyrique purement moderniste à la
lyrique d’objets nouveaux et se mit aux poèmes `du quotidien~, de même
pour les `Tsisperkancelebi~; Gr. Robakidzé, avant son émigration (1926-
1931) ne créa plus rien sur la base de l’esthétique moderniste. Dans les
années 1930 les ex-auteurs modernistes soit devinrent des victimes du
régime stalinien (P. Iashvili, T. Tabidzé, N. Mitsishvili, M. Javakhish-
vili), soit restèrent dans l’émigration interne (V. Gaprindashvili, N. Lord-
kipanidzé, Er. Tatishvili), soit trouvèrent leur salut dans l’émigration
européenne (Gr. Robakidzé), soit créèrent dans le cadre de l’esthétique
du réalisme socialiste (D. Shengelia) et du paradigme national (K. Gam-
sakhurdia, G. Tabidzé, G. Léonidzé) [Brégadzé 2013: 15].
C’est pour cette raison, que B.Tsipuria avait remarqué à juste ti-
tre, que le modernisme géorgien était `un projet interrompu~ [Tsipuria
2010: 13]. Je considère qu’aujourd’hui la réactualisation des paradigmes
occidentalo-centristes élaborés au sein du modernisme littéraire géorgien
représente un repère fort important du point de vue d’une nouvelle appré-
ciation et de la mise en place des valeurs européennes. Les modernistes
géorgiens ne voyaient la Géorgie que dans le contexte de l’Occident,
d’un côté pour son développement social, politique et culturel et de
l’autre pour la garantie et les prémices de la protection de la particularité
culturelle de la Géorgie. Cette position représente un discours de fond
pour l’orientation culturelle et politique de la Géorgie actuelle.

165
Bibliographie:

1. bregaZe 2013: k. bregaZe, qarTuli literaturuli modern-


izmis komparativistuli kvleva (gv. 5-24); wignSi: k. bregaZe, qa-
rTuli modernizmi (gr. robaqiZe, k. gamsaxurdia, g. tabiZe), gam-
oba „meridiani~, Tbilisi, 2013.
2. gamsaxurdia 1983: k. gamsaxurdia, Txzulebani 10 tomad,
t. VII, gam-oba „sabW. saqarTvelo~, Tbilisi, 1983.
3. gamsaxurdia 1992: k. gamsaxurdia, Txzulebani 20 tomad,
t. II, gam-oba „didostati~, Tbilisi, 1992.
4. iaSvili 1986: p. iaSvili, pirvelTqma (gv. 200-202); wignSi:
qarTuli literaturuli esse. XX saukunis 20-iani wlebi, Semdg.
m. xelaia, gam-oba „merani~, Tbilisi 1986.
5. kavkasieli 1998: kavkasieli (k. gamsaxurdia), kavkasia
msoflio omSi [1916], germ. Targmna konstantine bregaZem, „salit-
eraturo gazeTi~ N 13, 14, 1998.
6. lit. Jurn... 2011: 1910-1920-iani wlebis literaturuli Ju-
rnalebi (oTx wignad), literaturis muzeumis gamocema, Tbilisi,
2011.
7. robaqiZe 2012: gr. robaqiZe, nawerebi 5 tomad, t. III, liter-
aturis muzeumis gamocema, Tbilisi, 2012.
8. tabiZe 1986: t. tabiZe, cisferi yanwebiT (gv. 174-180); wignSi:
qarTuli literaturuli esse. XX saukunis 20-iani wlebi, Semdg.
m. xelaia, gam-oba „merani~, Tbilisi, 1986.
9. wifuria 2010: b. wifuria, modernistuli gamocdileba saqa-
rTveloSi (gv. 5-18); krebulSi: qarTuli literatura modern-
izmisa da realizmis mijnaze, literaturis institutis gam-oba,
Tbilisi, 2010.
10. wifuria 2012: b. wifuria, „cisferi yanwebi~ da avangardi
(gv. 172-183); krebulSi: leqsTmcodneoba V. cisferyanwelebisad-
mi miZRvnili leqsTmcodneobis meeqvse samecniero sesia, liter-
aturis institutis gam-oba, Tbilisi, 2012.
11. Habermas 1994: J. Habermas, Die Moderne _ ein unvollendetes Pro-
jekt (S. 177-192); in: Wege aus der Moderne. Schlüsseltexte der Postmoderne-
Diskussion, hrsg. von W. Welsch, Akademie Verlag, Berlin, 1994.
12. Magarotto 1982: L. Magarotto, Storia e teoria dell’ avanguardia geor-
giana (1915-1924) (P. 45-99); L’avanguardia a Tiflis: Studi, ricerche, cronache,
testimonianze, documenti, Universita degli Studi di Venecia, 1982.

166
konstantine gamsaxurdias urbanistuli lirika 1

modernistuli lirikis erT-erTi mniSvnelovani po-


etologiuri da struqturuli maxasiaTebelia is, rom
tradiciuli lirikisagan gansxvavebiT, romelic ZiriTa-
dad orientirebulia lirikuli gmiris/lirikuli `me~-s
mkveTrad gamoxatul subieqturobasa da mis msoflmxed-
velobriv da emocionalur wiaRsvlebze (mag. sentimenta-
luri, romantikuli, an realisturi poezia), romelsac
Semdgom efuZneba tradiciuli lirikuli teqstis mTe-
li ideur-msoflmxedvelobrivi, saxismetyvelebiTi da
struqturul-kompoziciuri sistema, modernistul liri-
kaSi amis sapirispirod an ukana planze gadadis, an sru-
liad gauqmebeulia e. w. lirikuli gmiri/lirikuli ~me~
da misi mkveTrad gamoxatuli subieqturoba. Sesabamisad,
modernistuli lirikis lirikuli `me~ teqstSi ukve aRar
fuZndeba umTavres sabaziso struqturul erTeulad, anu
avtorisa da teqstis ZiriTadi msoflmxedvelobrivi da
emocionaluri mTlianobis mediumad, romlis garSemoc
tradiciul lirikaSi Semdgom aigeba xolme lirikuli te-
qstis mTliani struqturul-formaluri sistema (tropika,
ritorika, versifikacia). Sedegad, modernistul lirikul
teqstSi e. w. lirikuli `me~ da misi subieqturoba an sru-
liad `ganeitralebulia~, ukana planze gadadis, an sulac
gauqmebuli da ukugdebulia, mag., eqspresionistul liri-
kaSi [andreoti 2009: 306-329].
modernistul lirikaSi mocemuli es struqturuli
`ryeva~, erTi mxriv, gamowveulia samyaros harmoniulo-
bisadmi modernisti avtoris undoblobiTa da am harmo-
niis iluziis miuReblobiT (hegelis nakadis uaryofa),
meore mxriv, gamowveulia ganmanaTlebluri gonebisa da
avtonomiuri subieqtis yovlisSemZleobisadmi skepsisiT
(kantianur da fixteanur nakadTa uaryofa). aq ki vlinde-
ba mentalobis globaluri da sayovelTao cvalebadoba _

1 Tavdapirvelad gamoqveynda: semiotika. samecniero Jurnali, #15, gam-


oba `universali~, Tbilisi, 2015. (gv. 15-22)
167
subieqtis cnobierebaSi destruirdeba Teocentristuli
da anTropocentristuli arqetipuli paradigmebi, rac
gamowveulia nicSeseuli „RmerTis sikvdiliT~. amitomac,
modernistul lirikul teqstebSi imTaviTve gacxadebulia
subieqturobis krizisi da lirikuli gmiris subieqturo-
bisagan dacla, misi ganpirovneba (germ. Entpersönlichung),
rac, rogorc ukve aRvniSne, aisaxa modernistuli lirikis
TviT struqturul donezec ki, sadac lirikuli gmiris
disocirebuli, daSlili, darRveuli subieqturoba aRar
fuZndeba lirikuli teqstis sabaziso struqturul er-
Teulad.
k. gamsaxurdias eqspresionistuli lirika, sadac imTa-
viTve dominirebs urbanistuli toposebi, zedmiwevniT asax-
avs, erTi mxriv, am struqturul transformacias, xolo,
meore mxriv, mentalobis cvalebadobiT gansazRvrul subi-
eqturobis daSlasa da rRvevas (germ. Ich-Dissoziation), subi-
eqtis ganpirovnebas. ganpirovnebuli, desubieqtivirebuli
e. w. lirikuli gmiri ki swored disharmoniul, disocire-
bul, daSlil samyaroSi egzistirebs da sruliad atomiz-
deba masSi, sabolood inTqmeba da qreba araraSi.
k. gamsaxurdias urbanistuli lirika eqspresionizmis
poetikisa da msoflmxedvelobis konteqstSi viTardeba,
rodesac igi Semoqmedebis pirvel etapze (daaxl. 1918-1925)
eqspresionizmis winamZRoli da misi Tanmimdevruli gam-
tarebelia saqarTveloSi.
rogorc sayovelTaod cnobilia, zogadad, modernizmi
da misi mniSvnelovani Semadgeneli nawili eqspresionizmi
(daaxl. 1910-1920 w.w., upiratesad germaniaSi) Tavis Tavs
urbanistul fenomenad, urbanizmis produqtad da urban-
izmisadmi dapirispirebad ganixilavs, vinaidan modernizmi
a priori swored qalaqur sivrceSi isaxeba da am sivrcesTan
konfliqtSi aviTarebs Tavis eTikas, poetikasa da esTeti-
kas. modernizmis yvela adepti swored am garemoebas us-
vamda xazs, maT Soris qarTveli modernistebic.2

2 Sdr.: „modernuli xelovneba RviZli Svilia qalaqis. bunebas ar uwove-


bia misTvis ZuZu, Savi qalaqis nisliT da mkrTomare gaziT izrdebo-
168
cxadia, eqspresionistul lirikaSic umTavresi topo-
si swored qalaquri sivrcea. aq qalaqisadmi damokideb-
uleba ambivalenturia: qalaqi (am SemTxvevaSi, berlini),
erTi mxriv, aris usulo, desakralizebuli, dehumanize-
buli modernuli teqnikuri civilizaciis kulminirebuli
toposi, sadac adamiani imTaviTvea ganwiruli sakuTari
subieqturobis dakargvis, sakuTar TavTan, samyarosTan
gaucxoebisa da TviTidentobis vermopovebisaTvis (e. w.
„me~-s disociacia):
Wie Aderwerk gehn Straßen durch die Stadt,
Unzählig Menschen schwemmen aus und ein
Und ewig stumpfer Ton von stumpfem Sein
Eintönig kommt heraus in Stille matt.
3
(G. Heym, `Die Stadt~, 1911) [www.gutenberg... (a)].

magram, meore mxriv, didi qalaqi amavdroulad Sesa-


Zloa mesianisturi aRtyinebisa an vitalizmis, nicSeanuri
gagebis sicocxlis toposic iyos, rac eqspresionisti po-
etisaTvis umTavresi esTetikuri Rirebulebaa. am ganwyo-
biTa da msoflgancdiT ki germanuli eqspresionizmi ital-
iur futurizmTan amJRavnebs garkveul siaxloves:
Wie schön ist diese stolze Stadt der Gierde!
Ihr Elend und geschmähter Überfluss
Und schwere Straßen sehr verzerrte Zierde.
Schamloser Tag entdeckt dir die Konturen,
Die Häuser stehen befleckt mit Staub und Ruß…
(J. van Hoddis, „Stadt~, 1909) [www. gutenberg… (b)] 4

da. qalaqis eleqtronis farnebze warmoudgenelia nanatri warsuli~


(t. tabiZe, „cisferi yanwebiT) [Jurnalebi...… 2011(a): 121-122]; aseve,
Sdr.: „axali kultura SeuZlebelia sofluri elferiT, axali kul-
tura didi qalaqiTaa mudam daStampuli~ (k. gamsaxurdia, „Declaratia
Pro Mea~) [gamsaxurdia 1983: 400].
3 `quCebma ZarRvebiviT daseres qalaqi, uricxv adamianTa massa qreba
da Cndeba, marad yru xma gamodis yru yofisagan da erTferovan xmad
vrceldeba mdumarebaSi~ (georg haimis leqsis `qalaqi~ citatis bwk-
areduli Targmani Cemia _ k. b.).
4 `ra mSvenieria es mwyurvali qalaqi! ra mSvenieria misi siRatake da
fufuneba, gadatvirTul quCebis ornamentebi. ubiwo dRe giCvenebs
monasmebs _ saxlebi Camdgaran mtversa da nacarSi~ (iakob van hodisis
leqsis `qalaqi~ citatis bwkareduli Targmani Cemia _ k. b.).
169
Tuki gaviTvaliswinebT eqspresionizmis im arsebiT
Tvisebas, rasac antinomiuroba hqvia, rac fundamentur
msoflmxedvelobriv sibrtyeze eqspresionizmSi vlindeba
e. w. mesianisturi da apokalifsuri diskursebis formiT,
gasakviri araa, rom didi qalaqis mimarTac gamovlenilia
es ambivalenturoba. magram eqspresionizmi, igi pirobiTad
„apokalifsuria~ Tu „mesianisturi~, orive SemTxvevaSi ga-
mocxadebiTia Tavis Sinagan fundamentur arsSi.
k. gamsaxurdias eqspresionistuli urbanistuli liri-
kac upirveles yovlisa gamocxadebiTi bunebisaa da es ga-
mocxadebiToba aq aseve orive mimarTulebiT vlindeba _
misi urbanistuli lirikuli teqstebi Seicaven rogorc
apokalifsur, ise mesianistur diskursebs, romelTa anti-
nomiuroba saboloo jamSi kairosul paTosSi erTiandeba
da neitraldeba. Sesabamisad, k. gamsaxurdias urbanistul
lirikaSi gadmocemuli da gacxadebulia (gamocxadebulia)
e. w. axali adamianis, anu axali adamis, ganaxlebuli adami-
anisa da sakralurad gardasaxuli yofierebis profetuli
vizionebi.
swored ioane naTlismcemliseuli da ioane RvTisme-
tyveliseuli mesianisturi eTikiTa da mamxilebeli paTos-
iTaa aRvsili leqsebis _ `qriste parizSi 1999 wels~5 da
`berlini~ _ lirikuli gmiri. es poza ki imTaviTve damaxasi-

5 sabWoTa periodis oficialur gamocemebSi, rogorc Cans, cenzuris


gamo (mag., ix. `qarTuli poezia~, t. 12, gv. 616-620, 1982, gam.-oba `na-
kaduli~), konstantines am leqss hqvia `parizi 1919 wels~, rac aras-
woria, vinaidan Tavdapirvelad Jurnal `kavkasionis ~ #3-4-Si (1924)
leqss erqva swored ase _ `qriste parizSi 1999 wels~ (Jurnalebi...
2011(c): 327). garda amisa, TariRs `1999~ konceptualuri datvirTva
aqvs: Tuki gaviTvaliswinebT eqspresionizmis msoflmxedvelobas da im
faqtors, rom am leqss eqspresionisti k. gamsaxurdia swored eqspre-
sionistuli msoflmxedvelobis konteqstSi qmnis, maSin TariRiT `1999~
miniSnebulia, erTi mxriv, konkretuli epoqis, garkveuli istoriuli
ciklis dasasruli, kerZod, desakralizebuli da dehumanizebuli mod-
ernis epoqis, rogorc ciklis, wris, aRsasruli/dasasruli da, meore
mxriv, axali spiritualuri da `miTosuri~, anu pirvelsawyisebTan da-
brunebuli epoqis/ciklis, axali aTaswleulis dasawyisi da e. w. axali
adamianis, anu axali spiritualuri codniTa da suliskveTebiT moq-
ceuli da ganaTlebuli adamianis movlineba.
170
aTebelia mesianisturi da gamocxadebiTi eqspresionizmisa
da misi lirikuli gmirisaTvis. aqve SevniSnavT, rom parizi
da berlini aRniSnul lirikul teqstebSi fuZndebian
modernuli desakralizebuli epoqis ikonur toposebad.
amasTan aRniSnul teqstebSi gamovlenilia qalaquri vi-
talizmis, qalaquri sicocxlis esTetikur fenomenad
gzneba da mis axal esTetikur sagnad qceva (`didi qalaqis
avxorcobis wiTeli raSi~), warmoCenilia qalaqur sivrce-
Si adamianis subieqturobis disociaciis, totaluri de-
humanizaciisa da desakralizaciis problematika, aseve
miniSnebulia pirvelyofili bunebisa (rogorc sakraluri,
miTosur-bibliuri toposis) da manqanur-teqnikuri civi-
lizaciis (qalaqi-`moloxi~, qalaqi-`sodomi~) aprioruli
dapirispireba:

oh, rarig miyvars feeris uxvi wuTebi,


qSena, zanzari, TqaraTquri, rbena, gangaSi,
am qedmoxrilTa ofliani mklavis kunTebi,
didi qalaqis avxorcobis wiTeli raSi!
....................................................................................
didia Seni garyvnileba, Seni cTuneba,
fersa hkargaven Sens sxivebTan mnaTobni cisa,
me Sens wiaRSi maviwydeba deda-buneba,
Sens qarxnebs asdiT oxSivarad oxvra miwisa.
......................................................................................
aq uflis nacvlad eleqtrobas evedrebian,
yviTel liTonsa Seucvlia macxovris xati,
milionebi Tvalis fSvnetiT fexze dgebian,
aq isaria mbrZanebeli da ciferblati.
(`berlini~) [Jurnalebi... 2011(b): 251-252].

aq kargad vlindeba lirikuli gmiris, erTi mxriv, de-


personalizaciis procesi, rac gamoixateba mis didi qa-
laqis sivrceSi ganzavebiTa da didi qalaqis `velocife-
ruli~ (goeTe) civilizaciis mier misi mojadoebiT, ufro
sworad, `ganjadoebiT~ (`Entzauberung~) (m. veberi) (`didia
Seni garyvnileba, Seni cduneba~), meore mxriv ki, mocemu-
lia lirikuli gmiris, rogorc modernis epoqis adamianis,

171
dezorientacia samyaroSi, rac gamoxatulia sakraluri
pirvelsawyisisagan misi mowyvetilobiT (`aq uflis nacv-
lad eleqtrobas evedrebian, / yviTel liTonsa Seucvlia
macxovris xati~).
amasTan isic ikveTeba, rom qalaqisadmi lirikuli
gmiris damokidebuleba ambivalenturia: erTi mxriv, igi
moxibluli da aRtacebulia am axali modernuli sivrciT,
romelic adamianis fausturi gonebisa da nebelobis axa-
li monapovria da amavdroulad axali esTetikur-vital-
uri tkbobis obieqticaa (`oh, rarig miyvars feeriis uxvi
wuTebi,/qSena zanzari, TqaraTquri, rbena, gangaSi~), meore
mxriv, igi grZnobs didi danakargsac, vinaidan qalaqur
sivrceSi STanTqmuloba iwvevs mis Sinagan desakralizacia-
sa da spiritualur gamofitvas, rac niSnavs mis RvTaebrivi
pirvelsawyisebisagan saboloo da samudamo mowyvetas (`aq
isaria mbrZanebeli da ciferblati~).
amis paralelurad k. gamsaxurdias eqspresionistul
lirikaSi gadmocemulia lirikuli gmiris profetizmic,
rac ukavSirdeba sakraluri cnobierebiTa da dionisuri
gznebiT aRvsili momavali kacobriobisa da axali RvTae-
brivi sulierebiT aRvsili samyaros vizionebs: eqspresion-
isti lirikuli `me~ saboloo jamSi acnobierebs, rom usu-
lo, usicocxlo manqanur-teqnikuri civilizacia da yofis
iracionaluri racionalizacia adamianis arsebasa da arse-
bobaSi badebs sicarielisa da usazrisobis tragikul ganc-
das. Sesabamisad, lirikuli gmiris kairosul vizionebSi
Tanamedrove modernis epoqa, an istoriuli moderni, apoka-
lifsuri Jamis kulminaciaa, romlis gardauval aRsasrul-
sac TavisTavad unda mohyves axali sakralur-miTosuri
aTaswleulis dafuZneba da axali, qristeSi naTelRebuli
kacobriobis dabadeba:
krTodeT,
maRalo,
TvalSeudgomo
sasaxleebo,
otelebo,
Ramis barebo.

172
Tqven:
moednebo senJermenis,
konkord da kliSi.
ar geridebaT
Tqven uflis enis?
nuTu ara gaqvT
macxovris SiSi?
Senc
eifelo,
babilono Cven saukunis,
modis grigali, ver giSvelis Sen mexamridi.
eg ar gegonos arc maroko, alJir an tunis,
arc germania,
albioni cru da pirflidi.
rogorc lanqeri,
vagramis gziT da etualiT,
brbo gaeqana notrdamisken
mirabos xidiT.
molandebaa sinamdvile naxuli TvaliT,
ismis Zaxili pozauenis kididan kidiT.
modis
ufali
fexSiSvela, gaukiTxavi
da gekiTxebaT:
`eg Tqvena xarT, suls fulze yiddiT?~
modis
ufali,
mokrZalebiT daxareT Tavi,
epifaniis saswauli dRe aris didi.
(`qriste parizSi 1999 wels~) [Jurnalebi... 2011(c): 328].
marTalia, k. gamsaxurdias urbanistuli lirika araa
mravalricxovani, Tumca urbanistuli lirikis is ramden-
ime nimuSi („berlini~, „qriste parizSi 1999 wels~, „noem-
bris qari~), albaT, unda gaviazroT rogorc pirveli cda,
SeiZleba iTqvas, rom warmatebuli pirveli cda, qarTuli
lirikis modernistuli poetikiT ganaxlebisa da „evropu-
li radiusiT~ gamarTvis TvalsazrisiT, unda gaviazroT,
rogorc erT-erTi pirveli cda urbanistuli lirikis Jan-
ris qarTul poeziaSi dafuZnebisa da momavali qarTveli
lirikosebis am axal Janrze orientaciis TvalsazrisiT.
173
damowmebani:

andreoti 2009: M. Andreotti, Die Struktur der modernen Literatur, Bern:


Haupt Verlag, 2009.
gamsaxurdia 1983: k. gamsaxurdia, Txzulebani 10 tomad, gam.-oba
`sabW. saqarTvelo~, Tbilisi, 1983.
Jurnalebi... 2011(a): t. tabiZe, cisferi yanwebiT; krebulSi: lit-
eraturuli Jurnalebi, 1910-1920-iani wlebi, wigni pirveli,
literaturis muzeumis gamocema, Tbilisi, 2011.
Jurnalebi... 2011(b): k. gamsaxurdia, berlini; krebulSi: liter-
aturuli Jurnalebi, 1910-1920-iani wlebi, wigni pirveli,
literaturis muzeumis gamocema, Tbilisi, 2011.
Jurnalebi... 2011(c): k. gamsaxurdia, qriste parizSi 1999 wels;
krebulSi: literaturuli Jurnalebi, 1910-1920-iani wlebi,
wigni mesame, literaturis muzeumis gamocema, Tbilisi, 2011.
www.gutenberg... (a): http://gutenberg.spiegel.de/autor/georg-heym-273
www.gutenberg... (b): http://gutenberg.spiegel.de/autor/autor/jakob-van-hod-
dis-1396

174
franc kafkas novela `ganaCenis~ (`Das Urteil~)
egzistencialuri sivrce
(hermenevtikuli interpretacia)*

vuZRvni maswavleblis,
prof. nodar kakabaZis 90 wlis iubiles

kafkalogiaSi didi xania SeniSnulia, rom franc kafkas


(1883-1924) prozis mravalmxrivi wakiTxvaa SesaZlebeli _
biografiuli, Teologiuri, esqatologiuri, filosofiur-
egzistencialuri, fsiqoanalitikuri, miTosuri, sociolo-
giuri, politikuri da a. S. [Serrer 1996: 266-267; Vietta 2007:
144; kakabaZe 1971a: 66]. aRsaniSnavia, rom fr. kafkas ukve
pirvelive novela `ganaCeni~ (`Das Urteil~) [1912] tendirebs
amgvari mravalmxrivi wakiTxvisadmi, am prozauli teqstis
mravalmxrivi interpretaciaa SesaZlebeli sxvadasxva saa-
nalizo modelebisa Tu sainterpretacio meTodebis bazaze.
kafkas `ganaCenis~ swored es specifikaa gaTvaliswinebuli
o. iarausisa da St. noihauzis mier gamocemul specialur
krebulSi, romelic gvTavazobs am novelis ganmartebas
me-20 saukunis sxvadasxva literaturis Teoriebis farg-
lebSi SemuSavebuli aTi saanalizo modelis bazaze [Jahraus/
Neuhaus 2002]. es saanalizo modelebia/sainterpretacio
meTodebia: hermenevtikuli, recefciuli esTetikis (Rez-
eptionsästhetik), struqturalisturi, poststruqtural-
isturi/dekonstruqtivistuli, diskursis analizis (Dis-
kursanalyse), sistemis Teoriis (Systemtheorie), genderuli,
fsiqoanalitikuri, sociologiuri, interteqstualuri
sainterpretacio meTodebi/saanalizo modelebi.
Tumca mimaCnia, rom kafkas am prozauli teqstis (da,
zogadad, kafkas prozis da, ufro zogadad, mxatvruli te-
qstis) siRrmiseuli sazrisis met-naklebad srulyofili
* Tavdapirvelad gamoqveynda: sjani. Jurnali literaturis Teoriasa
da literaturaTmcodneobaSi, #15, literaturis institutis gam-
oba, Tbilisi, 2014. (gv. 48-60)
175
interpretaciis SesaZleblobas swored filosofiur-eg-
zistencialuri wakiTxva iZleva hermenevtikuli meTodis
bazaze. kafkas moTxrobis Cemeul analizs swored her-
menevtikuli sainterpretacio modeli udevs safuZvlad,
romlis bazazec Sevecade warmomeCina novelis Sinagani
logosi, anu teqstis `absoluturi~, pirveladi, umTavresi,
ZiriTadi siRrmiseuli sazrisi, miuxedavad imisa, rom Ta-
vad kafka sakuTari novelis interpretaciis SeuZlebloba-
ze miuTiTebda _ `ganaCenis axsna SeuZlebelia~ (`Das Urteil
ist nicht zu erklären~) [Briefe… 1976: 396], anu teqstis swored
umTavresi siRrmiseuli sazrisis arsebobisa da wvdomis
(ganmarteba-gagebis) SesaZleblobas ukuagdebda.1
Sesabamisad, kafkas teqstis Cemeuli interpretacia im-
pliciturad upirispirdeba teqstis dekonstruqtivistul
interpretacias, vinaidan dekonstruqtivistuli midgoma
imTaviTve gamoricxavs kafkas am teqstSi (da zogadad, mx-
atvrul teqstSi) erTi ZiriTadi, umTavresi, `absolutu-
ri~, pirveladi da warmmarTveli sazrisis SesaZleblobas,
ramdenadac dekonstruqcia aviTarebs sainterpretacio
pluralizms, anu a priori afuZnebs teqstis urTierTsapir-
ispiro da urTierTgamomricxav sazrisTa Tanafardobasa
da TanabarmniSvnelobas da amiT saerTod uaryofs teqstSi
`absoluturi~, e. i. umTavresi, Zireuli, pirveladi sazri-
sis arsebobas, an saerTod teqstSi raime sazrisis arsebo-
bas da amgvarad upirispirdeba hermenevtikul meTods ker-
Zod da hermenevtikas zogadad [Jahraus 2002: 241-245]. maSin,
rodesac hermenevtikis (hermenevtikuli meTodis) mizani
teqstis dafaruli umTavresi siRrmiseuli sazrisis (Sina-
gani logosis) ganWvreta da wvdomaa.*
* o. iarausi, cota ar iyos, amartivebs saqmis arss, rodesac miuTiTebs,
TiTqos hermenevtikuli midgoma teqstis mxolod pirdapiri/sworxa-
zovani azris (der gerade Sinn) interpretaciazea orientirebuli, anu
mxolod iseTi teqstis interpretaciaze, romelic mxolod araurT-
ierTgamomricxav, Tanmimdevrul, logikurad gamarTul azrs Seicavs
[Jahraus 2002: 241] da amgvarad cdilobs teqstis dekonstruqtivistuli
interpretaciis `legitimacias~. magram saqmec is aris, rom hermenev-
tikuli meTodi upirvelesad swored teqstis arapirdapiri azris, am
SemTxvevaSi, rogorc dafaruli, ise araTanmimdevruli, aralogikuri
176
rogorc cnobilia, zogadad, modernistuli prozis,
da konkretulad, fr. kafkas prozis erT-erTi umTavre-
si poetikuri maxasiaTebelia misi paraboluri, igavuri
arsi, rac gulisxmobs teqstSi mocemuli TiTqosda kerZo
sayofacxovrebo, an fantastikur-paradoqsaluri SemTxve-
vis farglebSi adamianis zogadi egzistencialuri Tu on-
tologiuri problematikis proecirebas. kafkasTan, ro-
gorc wesi, paraboluroba fuZndeba paradoqsaluri da
fantastikuri, siurrealisturi tipis toposebisa da tro-
pebis Cveulebriv sayofacxovrebo situaciebSi montaJisa
da integrirebis safuZvelze da urTierTgamomricxav mo-
nacemTa, mocemulobaTa da diskursTa Serwymis saSualebiT
[Neuhaus 2002: 90-93]. Sesabamisad, kafkas teqstebSi parabol-
uroba vlindeba, erTi mxriv, rogorc personaJis egzisten-
cialuri zRvrulobisa (Sdr., k. iaspersiseuli `zRvriseuli
situacia~/`Grenzsituation~) da, meore mxriv, rogorc egzis-
tencialuri gaucxoebis gaintensivebis igavur-alegori-
uli xerxi. swored msgavsi paraboluroba vlindeba kafkas
moTxrobaSi `metamorfoza~ (`Verwandlung~), sadac mTavari
personaJis parazit mwerad gadaqceva wmindad parabolur-

da urTierTgamomricxavi azris gageba-ganmartebazecaa orientirebu-


li, rac _ logikuri araTanmimdevroba _ mxolod postmodernistul
teqstebs ar axasiaTebT, aramed modernistul da romantikul teqsteb-
sac: teqstSi gamoyofili qvesazrisebis (nawilebis) gageba-ganmartebis
safuZvelze (romlebic _ Tundac isini urTierTgamomricxavni iyon _
erTmaneTs avseben) xorcieldeba Tanmimdevruli svla teqstis dafa-
ruli umTavresi, ZiriTadi siRrmiseuli sazrisis (mTelis) wvdomisa
da ganWvretisaken, riTac hermenevtikuli sainterpretacio meTodi
imTaviTve ukuagdebs ara gansxvavebul wakiTxvaTa SesaZleblobas sx-
vadasxva sainterpretacio meTodebis bazaze, aramed uaryofs Tavad
intepretaciis procesSi TviTmiznad qceul urTierTgamomricxav saz-
risTa usasrulo daSla-awyobisadmi `vnebas~ da, aqedan gamomdinare,
gamoricxavs erTi teqstis farglebSi sazrisTa relativizms. Tumca
mimaCnia, rom dekonstruqtivistuli midgoma swored rom postmod-
ernistuli poetologiuri principebiT Sedgenili teqstebis inter-
pretaciazea zedmiwevniT morgebuli. magram dekonstruqtivistuli
sainterpretacio meTodi aqac gverds ver auvlis hermenevtikuli wris
meTods.
177
simboluri arsis matarebeli toposia: aq metamorfozis
toposs gregor zamzas egzistencialuri zRvriseulobisa
da realobaSi da realobisadmi misi gaucxoebis gainten-
sivebis mxatvruli funqcia akisria, rom aRaraferi vTqvaT
metamorfozis toposis safuZvelze moTxrobaSi ganviTare-
bul nicSeanuri tipis skeptikur anTropolgiasa [Oschmann
2009: 134-138] da adamianis arsis qristianuli, renesansuli,
an ganmanaTlebluri gagebis dekonstruqciaze.*
Sesabamisad, kafkas teqstebSi gamovlenili parabol-
urobis safuZvelze teqstSi mocemuli ambavi fuZndeba ara
rogorc kerZo sayofacxovrebo/yofiTi SemTxveva, aramed
rogorc zogadi egzistencialuri viTareba, rogorc eg-
zistenciis zogadi modeli (germ. Modelsituation).
swored msgavsi paraboluri funqciis matarebelia kaf-
kas prozaSi uxvad mocemuli iurisprudenciasTan da sasje-
laRsrulebasTan dakavSirebuli toposebi: gamoZieba, sa-
samarTlo, gamasworebeli kolonia, aseve, TviT samarTalm-
codneobiTi leqsikiT markirebuli da kodirebuli saTau-
rebi _ `ganaCeni~ (`Das Urteil~), `kanonis winaSe~ (`Vor dem
Gesetz~), `procesi~ da a. S. Sesabamisad, kafkas prozisaTvis
damaxasiaTebeli paraboluri arsidan gamomdinare, aRniS-
nul parabolur toposTa specifika swored is aris, rom
TiToeuli maTgani kafkas mxatvrul teqstebSi fuZndeba,
rogorc modernizmis epoqis adamianis zogadi egzisten-
* Sdr., aseve paraboluri datvirTva aqvs, mag., a. d¡oblinis romanSi
`Berlin. Alexanderplatz~ (1929) berlinis toposs, sadac berlini Zveli
aRTqmis analogiiT simbolurad ganasaxierebs Tanamedrove sodomsa
da gomors, an simbolurad ganasaxierebs nicSeseul iracionals _ si-
cocxles (germ. Leben), yofierebis iracionalur pirvelsawyiss, rom-
lis safuZvelzec yofaSi _ am SemTxvevaSi, Tanamedrove modernul
yofaSi _ mimdinareobs yovelgvar mizansa da sazriss moklebuli usas-
rulo/maradiuli stiqiuri warmoqmna da gaqroba, dabadeba da kvdoma:
romanis teqstSi laitmotivad ganviTarebuli aleqsanderplacis us-
asrulo/dausrulebeli da yovlad usazriso modernuli rekonstruq-
cia da ganaSenianeba, romelic adamianebis sicocxlis (sisxlis, oflis
da cremlebis) xarjze warimarTeba da romelic xorcsakepiviT nTqavs,
aqrobs da araraseul finalobaSi agzavnis adamianebs, swored berli-
nis toposis parabolur da simbolur arsze mianiSnebs.
178
cialuri sivrcis da ara konkretuli kriminaluri Tu
samarTlebrivi sivrcis markeri, fuZndeba rogorc Zireul
egzistencialur viTarebaTa markeri.*

* principulad mimaCnia, rom modernistuli prozauli teqstebis inter-


pretaciisas aucilebelia istorizmis principis gaTvaliswineba, anu
im istoriul da mentalur konteqstTa gaTvaliswineba, ra pirobebSic
iqmneboda modernistuli teqstebi, vinaidan, imave postmodernistuli
prozauli teqstebisagan gansxvavebiT, modernistuli teqstebi apri-
oruli reaqciaa sakuTar Tanadroul epoqaze _ modernze da maTSi
vlindeba am epoqis mier motanil mentalur-msoflmxedvelobriv cva-
lebadobaTa (mag., cnobili metafizikuri `ryeva~ _ nicSeseuli Rmer-
Tis sikvdili da RirebulebaTa gadafaseba) miReba an ukugdeba. Tuki,
mag., postmodernistuli teqstebi ar avlenen msgavs referenciulobas,
anu msoflmxedvelobriv mimarTebas sakuTari epoqisadmi da fuZnde-
bian rogorc Taviseburi `wminda~, hermetuli teqstebi, maSin es ref-
erenciuloba, anu gare sinamdvilisadmi, aq, istoriuli procesisadmi,
kritikuli da msoflmxedvelobrivi mimarTeba modernistuli prozau-
li teqstebis aprioruli poetikuri da semantikuri maxasiaTebelia _
Sdr., T. manis `jadosnuri mTa~, r. muzilis `uTvisebo kaci~, h. broxis
`mTvareulebi~, j. joisis `ulise~, r. m. rilkes `malte laurids brig-
es Canawerebi~, m. prustis `dakarguli drois ZiebaSi~, k. gamsaxurdias
`dionisos Rimili~, `mTvaris motaceba~ da sxv.: `socialuri cvlile-
bebis asaxva _ industrializacia, urbanizacia, komunikaciis axali
formebi (telefoni, telegrafi, rkinigza, avtomanqanebi), axali media
saSualebebi (radio, Jurnal-gazeTebi) _ ar qmnis modernistuli ro-
manis centralur problematikas. problematika, rac aqaa mocemuli,
sul sxvagvaria: es aris sazogadoebaSi Tanamedrove subieqturobis
problematika, modernizmis epoqaSi misi Sinagani daqucmacebuloba da
daSla. swored aq vlindeba mentalobis cvalebadoba, rac istoriul
moderns, rogorc istoriul process, adamianisaTvis moaqvs~ (aq da
yvelgan germanel avtorTa citatebis Targmani statiis avtors ekuT-
vnis _ k. b.) [Vietta: 2007: 20-21]. Sdr.: `swored literaturuli modern-
izmi aaSkaravebs yvelaze cxadad literaturis istoriiTa da sazoga-
doebrivi cxovrebiT ganpirobebulobas, vinaidan biurgeruli (e. i.
realisturi _ k. b.) mwerlobisagan gansxvavebiT, romelic sicocxlis/
sinamdvilis harmoniulobis iluzias qmnis da amiT namdvili realo-
bis sapirispirod utopisturi samyaros proeqts gvTavazobs, lit-
eraturuli modernizmi saZagelsa/sazizRarsa da saSinelzea orien-
tirebuli da amiT xelovnebisa da sicocxlis/sinamdvilis daaxloebas
cdilobs~ [Andreotti 2009: 100]. aseve Sdr.: `Tanamedrove subieqtis mra-
valmxrivi konfliqtebiT datvirTuli konstitucia [...] amavdroulad
literaturuli modernizmis permanentuli problematikaa~ [Anz 1999:
108]. msgavsi referenciuloba aseve damaxasiaTebelia kafkas prozisaT-
179
amitomac, mkiTxvelis molodinis horizonti maSinaTve
destruirdeba, rogorc ki igi kafkas teqstis saTauridan
uSualod teqstze gadadis: miuxedavad saTaurSi mocemuli
samarTalmcodneobiTi terminebisa Tu leqsikisa (`ganaCeni~,
`procesi~, `kanonis winaSe~ da sxv.) mkiTxveli sasamarTlo
garCevebis, an sagamoZiebo diskurss ki ar ~ewafeba~, aramed
amis sapirispirod igi teqstSi modernis epoqis adamianis
wmindad egzistencialur problmatikas aRmoaCens.
swored msgavsi, kafkasTvis damaxasiaTebeli parabol-
urobiT, `paraboluri esenciiT~ gamoirCeva mwerlis si-
cocxleSive gamocemuli pirveli novela `ganaCeni~ (`Das
Urteil~), sadac saTaurSi kodirebuli da Semdgom teqstSi
ganviTarebuli ganaCenis diskursi, romelic mamis mier
SvilisaTvis ganaCenis gamotaniT da Svilis TviTmkvlelo-
biT kulminirdeba, wmindad egzistencialuri zRvrulobis
gamaintensivebel toposad fuZndeba. Sesabamisad, ganaCenis
toposis am aprioruli parabolurobidan gamomdinare, igi
ukve imTaviTve Seicavs msoflmxedvelobrivi ganzogadebis
mxatvrul funqcias.*
Tumca, erTi SexedviT, novela TiTqosda ar amJRavnebs
msgavsi ganzogadebis winapirobebs: aq, TiTqosda realis-
turi mxatvruli Txzvis meTodiTa da realisturi poet-
ologiuri principebiT (mag., novelis siuJetisa da kom-
poziciis e. w. `CarCos~ principiT ageba-ganviTareba), kafka
asaxavs mis Tanamedrove tipiur biurgerul realobas bi-

vis da, maT Soris, `ganaCenisTvis~, igi iqmneba swored modernis epoqis
konteqstSi da upirveles yovlisa masze aprioruli reaqciaa: `ro-
manebSi `amerika~ da `procesi~ kafkam misi Tanadrouli modernuli
socialuri da ekonomikuri struqturebi asaxa. aq mas, SesaZloa, is
gamocdileba gamodgomoda, romelic kafkam muSaTa ubeduri SemTx-
vevebisagan damzRvev kompaniaSi ToTxmetwliani muSaobis manZilze
daagrova. misi Taobis avtorTa umetesobisagan gansxvavebiT, kafkas
yvelaze metad, TiTqmis yoveldRe uwevda konfrontacia industri-
uli revoluciis SedegebTan~ [Serrer 1996: 263].
* fr. kafkas novelaSi paraboluroba TviT sintagmatur donezec ki
vlindeba: ukve novelis specifikuri dasawyisi, kerZod, misi bibliur,
an zRapris naraciasTan siaxlove, mianiSnebs amaze: `es iyo...~ (`Es
war…~) [Scheffel 2002: 62].
180
urgeri personaJebiT (komersanti mama-Svili, aseve, mTa-
vari personaJisve _ georgis _ komersanti megobari, msax-
uri qali), maTi biurgeruli SezRuduli moTxovnilebebiT,
banaluri biurgeruli ojaxuri gaugebrobebiTa da dapiri-
spirebebiT (Sdr. mamis Tavdapirveli buzRuni da wuwuni
misadmi Svilis mier uyuradRebobis gamoCenis gamo da a.
S.). aseve, novelis teqstSi gadmocemulia mTavari protag-
onistis (georgis) samomavlo gegmebi sakuTari ojaxis Seqm-
nasTan dakavSirebiT da informacia ojaxis samomavlo Tu
mimdinare komerciuli saqmianobis Sesaxeb. amdenad, iqmneba
iluzia, TiTqosda moTxrobaSi mxolod axali socialuri
fenisaTvis, e. w. saSualo Tu mcire biurgeruli social-
uri fenisaTvis damaxasiaTebeli cxovrebiseuli epizodebi
da masTan dakavSirebuli problematikaa mocemuli.
magram, saintereso swored is aris, rom am banalur,
TiTqosda biurgerul garemoSi moulodnelad, yovelgvari
safuZvliani motivirebis gareSe viTardeba tragedia: ker-
Zod, Svilisadmi mamis sayvedurebi (principSi, erTi Cveu-
lebrivi, erTjeradi sayofacxovrebo scena) moulodnelad
gadaizrdeba mamis mier Svilis uaryofasa da misadmi ab-
surduli braldebebis wayenebaSi, rac Semdgom mTavrdeba
georgis TviTmkvlelobiT.
novelaSi mocemuli msgavsi araprognozirebadi da ara-
motivirebuli siuJeturi ganviTareba da protagonistis
impulsuri qceva, rac Semdgom kafkas SemoqmedebaSi ufro
paradoqsalur da siurrealistur formebs miiRebs (Sdr.
romanebi `koSki~, `procesi~, an moTxroba `metamorfoza~),
ukve fuZndeba, rogorc kafkas prozis erT-erTi mTavari
poetikuri maxasiaTebeli da SemoqmedebiTi meTodi, ris
safuZvelzec (e. i. paradoqsalurobis safuZvelze) novel-
aSi mocemuli tragikuli kolizia fuZndeba ara rogorc
`erTjeradi~ `sayofacxovrebo~ protagonistis (georgis)
`erTjeradi~ `sayofacxovrebo~ tragedia, aramed igi (es
tragedia) iZens ganmazogadebel esencias da fuZndeba, ro-
gorc zogadad modernis epoqis adamianis sruli egzisten-
cialuri uperspeqtivobis toposi.2

181
novelaSi paradoqsaluri da urTierTgamomricxavi
siuJeturi ganviTarebis mxatvrul-semantikuri funqciaa
yofierebis, adamianuri yofis absurdulobis, usazriso-
bisa da efemerulobis gaintensiveba (Sdr.: novelis dasawy-
isSi mocemuli georgis TiTqosda warmatebuli da stabi-
luri biurgerul-komersantuli mdgomareoba da cxovreba
teqstis siuJetur ganviTarebaSi, romelic kinokadrebs
mogvagonebs, moulodnelad radikalurad icvleba sruli
kraxiT da mTavrdeba protagonistis sikvdiliT), aseve,
Tavad modernis epoqis madehumanizebeli arsis maqsimal-
uri warmoCena, ramac gamoiwvia adamianebs Soris komunika-
ciis SeuZlebloba da urTierTgaucxoeba _ Sdr., georgsa
da mis bavSvobis megobars Soris sabolood gawyvetili
urTierToba, rac teqstSi pirdapiraa aRniSnuli sityviT
`gaucxoebuli~ (`entfremdet~) [Kafka 1995: 8], an mama-Svils So-
ris komunikaciis SeuZlebloba.
amgvarad, ukve Tavis pirvelive novelaSi kafka misTvis
damaxasiaTebeli poetologiuri principebis (paraboluro-
ba, paradoqsaluroba) safuZvelze aviTarebs ateleolo-
giur diskurss (rac Semdgom mTlianad moicavs mis mTel
Semoqmedebas da misi prozis erTaderT diskursad Camoy-
alibdeba) da upirispirdeba qristianobis, ganmanaTle-
blobisa da idealisturi filosofiis (hegeli) farglebSi
SemuSavebul esqatologiur da mesianistur metanarativeb-
sa Tu diskursebs.
amitom, novelaSi mocemul egzistencialur sivrceSi
protagonistTa arseboba, rac amavdroulad modernis epo-
qis adamianis egzistenciis specifikis kodirebaa, emgvaneba
arsaidan gamogdebul/gamotyorcnil egzistencias, martin
haidegeris sityviT rom vTqvaT, emgvaneba gadagdebulo-
bas (germ. Geworfenheit), rac gulisxmobs modernis epoqis
(da ara marto am epoqis) adamianis srul egzistencialur
uperspeqtivobas, ramdenadac am epoqis adamians ukve ar-
seboba uwevs sruli egzistencialuri sayrdenisa (nicSes
mier gamocxadebuli RmerTis sikvdili) da RirebulebaTa
sruli gaufasurebis pirobebSi.

182
amavdroulad, kafkas novelaSi egzistencialuri prob-
lematikis ganmazogadebeli funqcia akisria personaJTa
paradoqsalur enteleqias (Sinagan bunebas). kerZod, gan-
vixiloT georgis mamis figura, romelic zedmiwevniT Sei-
cavs paradoqsalur enteleqias: erT epizodSi igi war-
mogvidgeba avadmyod, umweo adamianad, romelsac Sarvlis
Cacma-gaxdis Tavic ar aqvs da Svilis daxmarebis gareSe
verc sawolidan dgeba da sawolamdec Zlivs aRwevs, ro-
melic mTel dReebs sakuTar naxevrad Cabnelebul oTaxSi
atarebs gazeTis kiTxvaSi. magram iqve, Semdgom epizodSi,
swored kafkasTvis damaxasiaTebeli moulodneli siuJe-
turi ganviTarebis safuZvelze, anu gaucnaurebis efeqtis
safuZvelze, aRniSnuli personaJi gadaiqceva jan-Ronian,
korpulentur, yovlismcodne da yovlisSemZle personad,
romelsac Tavdapirvelad viTomdac warmodgena ar hqonda,
Tu vin iyo georgis megobari, xolo Semdgom irkveva, rom
man Turme yvelaferi icis georgis ruseTSi sami wlis win
gadakarguli megobris Sesaxeb; aseve _ SeuZlia bolo xmaze
Rriali, da bolos, yofnis fsiqologiuri Zalmosileba da
umaRlesi instanciis analogiiT sakuTari SvilisaTvis sa-
sikvdilo ganaCeni gamoaqvs _ Tanac konkretuli ganaCeni
_ mainc da mainc wyalSi daxrCobiT sikvdili. da aq sain-
teresoa Tavad georgis reaqcia: igi yovelgvari protes-
tis gareSe, usityvod da TiTqosda sakuTari danaSaulis
SegrZnebis ganwyobiT uswarfesad aRasrulebs gamotanil
ganaCens da swored mdinareSi ixrCobs Tavs.*

* erTi mxriv, yofiTi, normaluri, realuri da siurrealistur-parado-


qsaluri scenebis `kanonzomieri~ monacvleoba da erTmaneTSi integ-
rireba da, meore mxriv, erTdroulad normalur da paradoqsalur en-
teleqiaTa (Sinagan arsTa) Semcveli personaJebis Seqmnis xerxi kafkas,
rogorc Cans, cnobili germaneli romantikosi mwerlis e. T. a. hofman-
isagan aqvs SeTvisebuli, romlis romanebsa da moTxrobebSi mudmivad
enacvleba erTmaneTs yofiT-realuri da fantastikur-siurrealistu-
ri scenebi, xolo personaJTa anTropologiuri arsi erTdrouladaa
determinebuli normaluri adamianuri da fantastikur-siurrealis-
turi TvisebebiT [Kremer 2003: 196]: `kafkas mxatvrul-SemoqmedebiTi
specifika isaa, rom yoveldRiurobaSi, saocrad banalur da trivial-
ur filisterul garemoSi moulodnelad Semoaqvs fantastika, sizm-
183
finalur epizodSi mniSvnelovani ontologiuri da eg-
zistencialuri semantika eniWeba mdinaris simbolikas, ro-
melic ukve novelis dasawyisSive Cndeba [Kafka 1995: 7] da,
amdenad, georgis mainc da mainc mdinareSi/wyalSi daxr-
Coba sruliad mizanmimarTuli avtoriseuli intenciaa da
ara SemTxveviToba. ufro metic, mdinaris/wylis saxism-
etyveleba novelis centraluri simbolikaa da teqstSi
fuZndeba rogorc protagonistis, ise, zogadad, modernis
epoqis adamianis, uperspeqtivo egzistenciis semiotikuri
kodi.
saxismetyvelebiTi tradiciis Tanaxmad, mdinaris/wyl-
is simbolikas sxvadasxva da urTierTsapirispiro sazrisi
aqvs: kerZod, qristianobaSi wyali (naTlobis wyali) sul-
ieri ganwmendisa da ganRmrTobis, maradiuli sicocxlis,
saRvTo madlis, saRvTo transcendenturobasTan ziarebis
simboloa, ZvelberZnul miTosSi _ sikvdilisa da egzis-
tencialuri zRvrulobis simbolo (Sdr. saiqios/hadesis
mdinare aqeronti), xolo fsiqoanalizSi wyali/mdinare
subieqtis aracnobieri fsiqikis siRrmeebs ganasaxierebs
[Metzler… 2008: 110-111, 415].

ris logika, rac faqtiurad alogikurobas udris, da paradoqsul-


kuriozuli situacia. fantastikuri, daujerebeli ambavi (situacia,
SemTxveva) aq yoveldRiuris, Cveulebrivis `pretenziiT~ Semodis. [...]
Tu kafkas winamorbedebsa da winaprebze midgeba saqme, mweralTa So-
ris pirvel rigSi germaneli romantikosi ernst Teodor amadeus
hofmani unda davasaxeloT, romelsac ratomRac TviTon kafka, mgoni,
arsad ar axsenebs. yoveldRiurobisa da fantastikis hofmaniseuli
`kombinaciebis~ gareSe Zneli warmosadgenia kafkas mxatvruli osta-
toba, misi sinamdvilis dualizmi da orplanovneba~ [kakabaZe 1971a:
85, 86]. amdenad, SesaZlebelia saubari kafkas teqstebSi mocemul Ta-
visebur hofmanis efeqtze, romelsac saboloo jamSi efuZneba kafkas
prozaul teqstebSi ganviTarebuli gaucnaurebis efeqti. Tumca, mx-
atvruli Txzvis msgavsi paradoqsaluri xerxis msoflmxedvelobriv-
SemoqmedebiTi motivacia orive avtorTn, cxadia, gansxvavebulia: fan-
tastikurobis toposiT hofmani sakuTar teqstSi xorcs asxams cnobil
romantikul ironias (anu, SeuZleblisa da SesaZleblis, sasrulisa da
usasrulos Tanaarsebobis realurobas), xolo kafka imave toposiT
aintensivebs samyarosa/yofierebisa da adamianuri egzistenciis srul
absurdul da usazriso arss.
184
am saxismetyvelebiTi tradiciisa da Tavad novelis Si-
naarsis gaTvaliswinebiT cxadi xdeba, rom novelaSi mdina-
ris kafkaseuli simbolika imTaviTve mizanmimarTulad up-
irispirdeba mdinaris/wylis simbolikis qristianul gage-
bas da novelis teqstSi mdinaris saxismetyveleba fuZndeba
georgis egzistencialuri finalobis, misi araraseul gan-
zomilebaSi sruli gaqrobis simbolod, Sesabamisad, moder-
nis epoqis adamianis sruli onto-egzistencialuri uper-
speqtivobis simbolod: mdinare novelaSi is egzistencial-
uri zRvaria, romlis wiaRSic, an mis miRma aRarc madli,
cxoneba, ukvdaveba da aRarc sasufevelia, aramed saboloo
finaloba da arara.
amgvarad, swored kafkas personaJTa, am SemTxvevaSi ma-
mis figuris paradoqsaluri da `siurrealisturi~ entele-
qia da georgis aramotivirebuli da afeqturi qceva, aseve,
novelis simbolika qmnis im winapirobebs, rodesac kafkas
personaJis (georgis) tragedia unda gaviazroT ara rogorc
`erTjeradi~, kerZo sayofacxovrebo viTareba, aramed ro-
gorc zogadegzistencialuri problema, rogorc moder-
nis epoqis adamianis, ise, zogadad adamianis, sasicocxlo
fundamenturi egzistencialuri problematika: `kafkas
ainteresebs ara is Taviseburebani, rac gaaCniaT ama Tu im
klasis, fenis, saxelmwifos, erovnebis da a. S. adamianebs,
aramed is, rac saerToa yvela Tanadrouli adamianisaTvis
_ e. i. zogad adamianuri (anu, Tanamedrove adamianis da,
zogadad, adamianis zogadi egzistencialuri viTareba _
k. b.)~ [kakabaZe 1971b: 97].3
am TvalsazrisiT aseve gasaTvaliswinebelia teqstis
siuJeturi ganviTarebisas integrirebuli paradoqsaluri
situaciebi, rodesac kafkas personaJebi sruliad absur-
dul da Tavisebur `siurrealistur~ viTarebaSi aRmoCnde-
bian xolme, romlis realobasa da WeSmaritebaSi Semdgom
Tavadac (iseve rogorc mkiTxvels) ar eparebaT eWvi. msgav-
si viTarebaa `ganaCenSic~, rodesac finalur epizodSi
georgs mamis absurduli braldebebis mosmena uwevs [Kafka
1995: 16-19].

185
aq kargad Cans kafkas personaJis egzistenciis Tavise-
bureba: kerZod is, rom georgis `danaSauli~ aprioruli
bunebisaa, da rac mTavaria, man ar icis, ratomaa damnaSave.
Sesabamisad, georgi aprioruladaa ganwiruli imisaTvis,
rom dasjil iqnas, rasac (sasjels) igi yovelgvari pro-
testis gareSe iRebs. msgavsi pasiuroba, umweoba da uun-
aroba yofierebis/yofis mier SemoTavazebuli absurdis
winaSe (rac, zogadad, kafkas personaJebis anTropologi-
uri da egzistencialuri maxasiaTebelia), sadac yvelanairi
fsiqologiuri, Tu sxva ram motivacia imTaviTve gamoricx-
ulia, kidev erTxel usvams xazs kafkas novelis parabolur
arss: msgavsi dispozicia _ e. i., erTi mxriv, yofierebis
absurduli arsi da, meore mxriv, georgis tipis uTvisebo
personaJi (rac kafkas prozis erT-erTi aprioruli poeti-
kuri maxasiaTebelia) _ imTaviTve avlens protagonistis
zogad egzistencialur da ara `erTjerad~ sayofacxovre-
bo problematikas.* msgavsi poetikuri xerxiT kafka efeq-
turad axerxebs rogorc sakuTari personaJebis, ise mod-
ernis epoqis adamianis da, zogadad adamianis, egzistenciis
e. w. eTikur fazaze yolas, anu sasowarkveTiT, SiSiTa da
ZrwoliT Sepyrobilobis, sruli egzistencialuri diso-
ciaciis mdgomareobaSi `Catovebas~.
* principulad mimaCnia, rom kafkas prozaSi dominirebuli danaSaulis
toposis Teologiuri wakiTxva, am toposis pirvelcodvasTan (bibli-
uri codviTdacema) dakavSireba da kafkas personaJebis egzistenciis
kirkegoriseuli sindisis qenjnisa da TviTgvemis mdgomareobad gaaz-
reba konceptualurad aramarTebulia [doliZe 2012: 66], vinaidan: a)
danaSaulis toposs kafkas teqstebSi aqvs wmindad poetikuri dat-
virTva, kerZod, teqstSi gaucnaurebis efeqtisa da paradoqsalurobis
diskursis gaintensivebis funqcia, b) personaJebis absurduli egzis-
tenciisa da maTi aprioruli `gadagdebulobis~ gamZafrebis funq-
cia. xolo novelis teqstSi integrirebuli braldebisa da ganaCenis
`samarTalmcodneobiTi~ markerebi da toposebi imTaviTve fuZndeba,
rogorc paraboruli arsis matarebeli mocemulobani, romelTa mxat-
vruli funqciac modernis epoqis adamianis egzistencialuri gamou-
valobisa da absurdulobis maqsimaluri gaintensivebaa. msgavs mxat-
vrul midgomas kafka Semdgom kidev ufro aviTarebs da mis teqstebSi
samarTlebrivi markerebi Tu toposebi fuZndeba, rogorc erT-erTi
dominanturi paraboluri toposi, risi paradigmatuli nimuSicaa misi
daumTavrebeli romani `procesi~.
186
amgvarad, personaJTa msgavs absurdul viTarebaSi
aRmoCena (udnaSaulos aprioruli „damnaSaveoba~) meta-
foruli gamoxatulebaa modernis epoqis adamianis subi-
eqturobis aprioruli daSlis, misi sazriss moklebuli
egzistenciisa da egzistencialuri uperspeqtivobisa,
risi simboluri gamoxatulebacaa georgis TviTmkvlelo-
ba. xazs vusvam, scena iZleva ganzogadebis saSualebas da
igi ar aris `erTjeradi~, kerZo sayofacxovrebo trage-
dia, gamowveuli ojaxuri konfliqtebiT, aramed igi, zoga-
dad, modernis epoqis adamianis egzistencialuri trage-
diaa. am TvalsazrisiT mniSvnelovania novelis ukanaskneli
scenis dispozicia: erTi mxriv, adamiani, romelic Tavs
iklavs, meore mxriv, xidze transportis mimosvla, rom-
lis xmaurSi ikargeba georgis sasowarkveTili kivili. es
viTareba novelaSi fuZndeba, rogorc modernis madehu-
manizebeli epoqis markeri _ manqanuri stiqia, teqnikuri
progresi, rogorc Taviseburi Sopenhaueriseuli `brma~
neba, romelic adamianis egzistencialur gamouvalobas
kidev ufro amZafrebs, mas usazrisobasa da umiznobaSi
amyofebs da araraSi miaqanebs _ `im wuTas ki xidze usas-
rulod mimodioda transporti~ (`In diesem Augenblick ging
über die Brücke ein geradezu unendlicher Verkehr~) [Kafka 1995:
20]. novelis `suicidur epizodSi~ ki vlindeba kafkas per-
sonaJis, rogorc modernis epoqis adamianis, subieqturo-
bis aprioruli rRveva (germ. Ich-Dissoziation) da misi sruli
egzistencialuri uperspeqtivoba, riTac kafkas mier uku-
gdebuli da destruirebulia qristianuli Teocentrizmi,
renesansul-ganmanaTlebluri anTropocentrizmi da hege-
liseuli istoriis teleologiuroba.

187
SeniSvnebi:

1. Sdr., sakuTari sacolis, felis bauerisadmi miweril werilSi (02. 06.


1913) kafka kvlav Tavisi novelis interpretaciis SeuZleblobas us-
vams xazs: `ipovi «ganaCenSi» raime azrs, vgulisxmob, raime pirdapir,
Tanmimdevrul azrs? me mas ver vpoulob da arc SemiZlia masSi raime
avxsna~ (`Findest Du im «Urteil» irgendeinen Sinn, ich meine, einen geraden,
zusammenhängenden, verfolgbaren Sinn? Ich finde ihn nicht und kann auch nich-
ts darin erklären~) [Briefe… 1976: 394]. magram teqstis es aprioruli auxs-
neloba da masSi pirdapiri azris, e. i. Tanmimdevruli logikuri azris
armyofoba, Cemi azriT, pirvel rigSi, unda gaviazroT rogorc Tavad
teqstis modernistuli poetikuri maxasiaTebeli, riTac igi upirisp-
irdeba tradiciuli, anu realisturi prozis poetikur maxasiaTeb-
els, kerZod, realisturi prozis pirdapir (gerade), anu Tanmimdevrul
logikur diskurss da mis sworxazovan kompoziciur gamarTulobas
(aq unda SevniSno, rom kafkam `ganaCeni~ konceptulaurad Caifiqra
swored rogorc tradiciuli konvencionaluri prozis, realistu-
ri prozis poetologiuri principebis dekonstruqcia _ Bluhm 2002:
176-182). Tuki davukvirdebiT, kafkas teqstis swored es logikuri
araTanmimdevruloba da usazrisoba/absurduloba qmnis teqstis saz-
riss: anu, es aris teqsti, sadac teqstis sazrisi logikuri araTanmim-
devrobis miRmaa mocemuli. es ki Tavad modernistuli prozauli te-
qstis erT-erTi poetikuri maxasiaTebli da modernistuli prozis da-
fuZnebis umTavresi poetologiuri principia, romelic a priori ugul-
vebelyofs da ukuagdebs pirdapir azrs, anu Tanmimdevrul logikur
diskurss, rac vlindeba siuJetis logikuri bmulobisa da uwyvetobis,
qronotopis mTlianobisa Tu teqstis kompoziciuri gamarTulobisa
da Tanmimdevrobis (eqspozicia, kvanZis Sekvra, kvanZis gaxsna, finali)
rRvevaSi, an vlindeba Txrobis perspeqtivaTa da naratiul teqnikaTa
mudmiv cvlaSi (mag., epikuri mTxrobelisa da protagonistis e. w. xe-
dvis kuTxis xSiri cvla, epikuri Txrobisa da gancdili metyvelebis
mudmivi monacvleoba) [Scheffel 2002: 66-68], aseve vlindeba teqstis
yvela lingvistur doneze (leqsikur, sintagmatur, pragmatul) aR-
saniSnisa da aRmniSvnelis mTlianobisa da `erTjeradobis~ rRvevaSi.
xolo aRsaniSnisa da aRmniSvnelis monoliTurobisa da ganuyoflobis
sapirispirod ganviTarebulia urTierTgamomricxavi diskursi. mag.,
leqsikur da sintagmatur doneze es ase vlindeba: Tuki teqstSi mo-
cemulia mtkicebiTi winadadeba, romelic mkiTxvels arwmunebs, rom
esa da es protagonisti erT konkretul adgilas konkretuli misiiTa
Camosuli (Sdr. romani `koSki~/`Schloß~), mas iqve mosdevs e. w. koncesi-
uri (SezRudvis) winadadeba Sesabamisi leqsikuri erTeulebiT (magram,

188
Tumca, marTalia, miuxedavad imisa, rom...), romlebic aneitraleben
Txrobis sandoobas, upirispirdebian teqstis Tanmimdevrul logikur
diskurss da afuZneben aRsaniSnis araerTmniSvnelovanebasa da plu-
ralizms [Serrer 1996: 261, 264]. anda, Tavad novela `ganaCenSi~: teqstis
naracia jer gvatyobinebs da gvarwmunebs, rom georgis mamam araferi
icis georgis peterburgSi gadaxvewili megobris Sesaxeb, magram iqve
Semdgom sapirispiro irkveva _ mamam Turme yvelaferi dawvrilebiT
icis Tavisi Svilis ruseTSi myof megobarze (mimowerac ki hqoniaT
erTmaneTSi) [Kafka 1995: 17-18]. Sedegad, Cndeba eWvi saerTod megobris
realurad arsebobis Sesaxeb. msgavsi winaaRmdegobriobiTa da konc-
esiurobiT mTlianadaa determinebuli kafkas prozauli teqstebi da
es maTi poetikuri maxasiTebelia. es yvelaferi ki imTaviTve afuZnebs
kafkas prozauli teqstebis Tavisebur gaumWvirvalobasa Tu SeuR-
wevelobas (Undurchsichtigkeit) [Vietta 2007: 159-161]. magram miuxedavad
amisa, mainc SesaZlebelia kafkas prozaul teqstebSi, da maT Soris
`ganaCenSi~, erTi umTavresi da ZiriTadi siRrmiseuli sazrisis (Sina-
gani logosis) gamokveTa da wvdoma, risi winapirobac hermenevtika,
hermenevtikuli sainterpretacio meTodia da ara dekonstruqcia da
dekonstruqtivistuli meTodi, romelic saboloo jamSi inteleqtua-
lur sainterpretacio TamaSs gvTavazobs da ara teqstis umTavre-
si siRrmiseuli sazrisis interpretaciasa da wvdomas, ganmartebasa
da gagebas: `marTalia kafkas personaJebi da, SesaZloa Tavad kafka,
sakuTar egzistenciaSi sazriss ver pouloben da mas ver afuZneben,
magram es teqstze ar iTqmis. teqsti Tavad aniWebs sakuTar Tavs saz-
riss: ramdenadac teqsti irwmuneba, rom igi sazriss ar Seicavs, amiT
igi swored sazrisis Ziebisaken gvibiZgebs da gviwvevs. `ganaCeni~ kaf-
kas ganaCenia swored hermenevtikis Zalmosilebis Sesaxeb~ [Selbmann
2002: 56].
2. Sdr.: `kafkas mxedvelobaSi aqvs xolme movlenaTa Cveuli, yoveldRi-
uri mdinareba, romelsac gars axvevia adamianTa Cveuli iluzoruli
imedebi da molodini; magram igi am iluziebis sawinaaRmdegod xedavs
raRaca saSinelsa da maxinjs, rac faruli saxiT xdeba da mosalodne-
lia uwyinari gamometyvelebis, `SeniRbul~ movlenaTa am Cveul mdin-
arebaSi. am saSinelebisa da simaxinjis gancdis ZaliT mwerlis xedvaSi,
rogorc es koSmaruli sizmris SemTxvevaSi xdeba xolme, Cndeba fan-
tastikuri elementi, CarTuli movlenaTa Cveul mdinarebaSi, rogorc
am ukanasknelis WeSmariti mniSvnelobisa da Sedegebis gamomxatveli.
[...] adamianis cxovrebis amgvari orazrovnebis gancdam ganapiroba kaf-
kas SemoqmedebaSi (da ara mxolod kafkas SemoqmedebaSi) naturalis-
turi elementis Serwyma fantastikur elementTan; pirveli adamianis
cxovrebis Cveul, normalur wesrigs gadmoscems, xolo meore _ am wes-

189
rigis farul azrs _ daxrlad radikalur uwesrigobas~ [kakabaZe 1972:
32, 34].
3. aq unda SevniSno, rom CvenSi kafkas kvleva Zmeb kakabaZeebiT _ fi-
losofos zurab kakabaZiT da germanist nodar kakabaZiT _ iwyeba da
kakabaZeebiTve mTavrdeba, vinaidan mas mere, rac 45-50 wlis win maTi
pirveli statiebi gamoqveynda kafkas Semoqmedebaze, qarTul german-
istikaSi da, zogadad, qarTul litmcodneobaSi, kafkas intensiuri,
masStaburi da Tanmimdevruli kvlevis TvalsazrisiT bevri araferi
gakeTebula. es garemoeba, anu ama Tu im germaneli avtoris masSta-
buri, Tanmimdevruli da intensiuri kvlevis SeuZlebloba, samwux-
arod, qarTuli litmcodneobiTi germanistikis simptomaturi maxa-
siaTebelia: anu, igi moklebulia sakvlevi obieqtis droSi ganfenili,
Tanmimdevruli da uwyveti kvlevis unars/SesaZleblobas. Sesabamisad,
ama Tu im avtoris Semoqmedebis kvleva mxolod erTeul mkvlevarTa
amaraa darCenili (Tu ra aris amis obieqturi da subieqturi mizezi,
aq amjerad arafers vityvi da mxolod faqtis konstataciiT Semovi-
farglebi. Tumca, erTi umTavresi mizezis dasaxeleba SeiZleba _ mkv-
levarTa resursis deficiti). amitomac, kvleva fragmentulia da ara
masStaburi. igive SeiZleba iTqvas T. manisa da h. heses Semoqmedebis
kvlevazec, romelsac CvenSi daaxloebiT 45 wlis win safuZveli Cauyara
n. kakabaZem, xolo 35-40 wlis win _ r. yaralaSvilma (ix. maTi naSromebi:
n. kakabaZis `Tomas mani. adreuli Semoqmedeba (1893-1900)~ [1967] da
r. yaralaSvilis `herman heses Semoqmedebis problemebi~ [1980]). T. ma-
nisa da h. heses kvleva CvenSi amis iqiT aRar wasula da igi am etapze
n. kakabaZiT/r. yaralaSviliT iwyeba da am mkvlevarebiTve mTavrdeba,
Tu ar CavTvliT germanist da kulturolog nino fircxalavasa da
germanist maia WolaZis naSromebs T. manis Semoqmedebaze, kerZod, mis
romanze `jadosnuri mTa~. samwuxarod, es fragmentuloba da araTan-
mimdevroba dRemde qarTuli litmcodneobiTi germanistikis maxasi-
aTebelia, mis farglebSi wamowyebuli ama Tu im avtoris kvleva vera-
sodes gadaizarda erT uwyvet da masStabur kvlevaSi. samwuxarod,
uaxloesi perspeqtiva saimedos verafers gvTavazobs.

190
damowmebani:

Andreotti, Mario. Die Struktur der modernen Literatur. 4. Aufl., Bern/Stutt-


gart: Haupt Verlag, 2009.
Anz, Thomas. Die Seele als Kriegsschauplatz. Psychoanalytische und liter-
arische Beschreibungen eines Kampfes (S. 96-108); in: Psychoanalyse in
der modernen Literatur. Kooperation und Konkurenz. Hrsg. von Th. Anz,
Würzburg, 1999.
Bluhm, Lothar. »ein Sohn nach meinem Herzen«: Kafkas `Das Urteil~ im Dis-
kursfeld der zeitgenössischen Goethe-Nachfolge (S. 176-196.); in: Kafkas
»Urteil« und die Literaturtheorie. Zehn Modellanalysen. Hrsg. von O. Jah-
raus und St. Neuhaus, Stuttgart: Reclam, 2002.
Briefe an Felice und andere Korrespondenz aus der Verlobungszeit. Hrsg von E.
Heller und J. Born, Frankfurt am Main: Fischer Verlag, 1976.
Dolidze, Mamuka. `Tsodvitdatsemis Gantsda (Phenomenologiuri Analizi)~.
Religia. 1 (2012): 66-70 (doliZe, mamuka. `codviTdacemis gancda
(fenomenologiuri analizi)~. religia. samecniero-saRvTism-
etyvelo Jurnali. # 1 (2012): 66-70).
Jahraus, Oliver. Zeichen-Verschiebungen: vom Brief zum Urteil, von Georg
zum Freund.
Kafkas `Das Urteil~ aus poststrukturalistischer/dekonstruktivistischer Sicht
(S. 241-260); in: Kafkas »Urteil« und die Literaturtheorie. Zehn Model-
lanalysen. Hrsg. von O. Jahraus und St. Neuhaus, Stuttgart: Reclam, 2002.
Kafka, Franz. Das Urteil und andere Prosa. Hrsg. von M. Müller, Stuttgart,
1995. Kafkas »Urteil« und die Literaturtheorie. Zehn Modellanalysen.
Hrsg. von O. Jahraus und St. Neuhaus, Stuttgart: Reclam, 2002.
Kakabadze, Nodar (a): `Frants Kafkas Tsxovreba da Shemokmedeba~. Por-
tretebi da Siluetebi. Tbilisi: Gamomtsemloba `Ganatleba~, 1971 (kaka-
baZe, nodar. `franc kafkas cxovreba da Semoqmedeba~ _ por-
tretebi da siluetebi, Tb.: gam-oba `ganaTleba~, 1971).
Kakabadze, Nodar (b): `Tomas Mani da Frants Kafka~. Portretebi da Siluetebi.
Tbilisi: Gamomtsemloba `Ganatleba~, 1971 (kakabaZe, nodar. `Tomas
mani da franc kafka~ _ portretebi da siluetebi, Tb.: gam-
oba `ganaTleba~, 1971).
Kakabadze, Zurab. `Frants Kafka~. Tserilebi. Tbilisi: Gamomtsemloba
`Sabch. Sakartvelo~, 1972 (kakabaZe, zurab. `franc kafka~ _ wer-
ilebi, Tb.: gam-oba `sabW. saqarTvelo~, 1972).

191
Kremer, Detlef. Romantik. 2., überarbeitete und aktualisierte Auflage, Stuttgart/
Weimar: Metzler Verlag, 2003.
Metzler Lexikon literarischer Symboll. Stuttgart: Metzler Verlag, 2008.
Neuhaus, Stefan. Im Namen des Lesers. Kafkas `Das Urteil~ aus rezeptionsäs-
thetischer Sicht (S. 78-100); in: Kafkas »Urteil« und die Literaturtheorie.
Zehn Modellanalysen. Hrsg. von O. Jahraus und St. Neuhaus, Stuttgart:
Reclam, 2002.
Oschmann, Dirk. Skeptische Anthropoligie: Kafka und Nietzsche (S. 128-146);
in: Friedrich Nietzsche und die Literatur der klassischen Moderne. Hrsg.
von Th. Valk, Berlin/New York: De Gruyter, 2009.
Scheffel, Michael. `Das Urteil~_ Eine Erzählung ohne »geraden, zusammen-
hängenden, verfolgbaren Sinn«? (S. 59-77); in: Kafkas »Urteil« und die
Literaturtheorie. Zehn Modellanalysen. Hrsg. von O. Jahraus und St. Neu-
haus, Stuttgart: Reclam, 2002.
Selbmann, Rolf. Kafka als Hermeneutiker. `Das Urteil~ im Zirkel der Inter-
pretation (S. 36-58); in: Kafkas »Urteil« und die Literaturtheorie. Zehn
Modellanalysen. Hrsg. von O. Jahraus und St. Neuhaus, Stuttgart: Reclam,
2002.
Serrer, Michael. Franz Kafka (S. 253-269); in: Deutsche Dichter des 20. Jahr-
hunderts, hrsg. von H. Steinecke, Berlin: Erich Schmidt Verlag, 1996.
Vietta, Silvio. Der europäische Roman der Moderne, München: Fink Verlag,
2007.

192
Existencial Space in Franz Kafka’s Short Story `The Verdict~
(`Das Urteil~) (Hermeneutical Interpretation)
(Summary)

1. As generally believed, for the modernist prose in general, and spe-


cifically significant in Franz Kafka’s prose is the essential feature
of his poetical (allegorical essence), which in this case refers to the
entire text which is a combination and a synthesis of both realistic
layers combined with the scope of irrational-surrealistic metapori-
cal nature. But the parabolism of Kafka’s prose apart from purely
artistic _ fictional function (narration, text, structure and com-
position structuring, facial images) has ideological importance as
well: namely, the palabolism of the texts is revealed, on the one
hand, as a character existential slf-understanding, and on the other
hand, as the parabelic-allegoric method of intensifying existential
alienation in discourse. The typical manifestation of such para-
bolic nature is Franz Kafka’s short story `Metamorphosis~ (`Ver-
wandlung~), where the transformation of the main character into
a parasite insect is a pure parabolic topos: The Metamorphosis
topos in this case plays the artistic tool to show alienation and
intensify the reality and his attitude towards reality. Accordingly,
the parabolism revealed in Franz Kafka’s texts are not a private
event, but could be understood as a general existential condition,
general model of Existance (Modelsituation).

2. The many topos related to law and enforcment in Franz Kafka’s


prose are of the same parabolic function: investigation, judicial,
labor penalty colony, as well as the titles which have much in
common with law _ ‘The Verdict’ (`Das Urteil~), ‘Before the
Law’ (`Vor dem Gesetz~), ‘Process’ and others. Accordingly, the
essence of Kafka prose is that the parabolic topos specifics of the
case is that each of Kafka’s literary texts general existential space
is established as a human and not a specific criminal law area,
established as a marker of the most fundamental existential cir-
cumstances.

193
3. Therefore, the reader’s expectational horizon immediately de-
struct, as soon as one moves on to Franz Kafka’s text from the
title, despite the titles and the judical terms or vocabulary (`sen-
tences~, `process~, `before the law~, etc.) the readers are not part
of some kind of trial, but indeed they are given the chace to find
the purely existensial problematics in the era of modernism.

4. The same parabolic characteristics and `parabolic essences~ is


shared by the short story ‘The Verdict’ (`Das Urteil~), which was
published during Franz Kafka’s lifetime, which is encoded by
sentence not only in the title but in the text as well, which deals
with the verdict carried out by the father and the suicide com-
mited by the son as a result. This is a purely existencial topos. The
topos of the verdict accordingly is an artistic genralization and
world outline from the standpoint of the author.

194
yofna da arara:
eduard hoperis modernistuli metaforebi1

modernis epoqa, romelic gansazRvrulia `metafizikuri


ryeviTa~ (nicSe) da teqnikuri civilizaciis progresiT, am
„metafizikuri ryevis~ gamo gamoiwvia Taviseburi moder-
nuli mgrZnobeloba, romlisTvisac damaxasiaTebelia
samgvari, sammagi krizisi _ Semecnebis, subieqturobisa da
enis (Vietta 2001: 11-15).
Semecnebis krizisi gulisxmobs da afiqsirebs yofi-
erebis gonebiT/racioTi Semecnebis apriorul SeuZle-
blobas, vinaidan modernis epoqaSi ganviTarebuli sci-
entizmisa da teqnologiebis Sedegad yofiereba ukve
Camoyalibda mravalferovan da rTul struqturad, rac,
mag., gamoaaSkarava tradiciuli niutonisturi fizikis
farglebSi SemuSavebuli „naivuri~ meqanikis ukugdebam

1 Tavdapirvelad gamoqveynda: semiotika, samecniero Jurnali, # 14, gam-


oba `universali~, Tbilisi, 2014. (gv. 22-27)
195
atomuri (e. rezerfordi), kvanturi (m. planki, n. bori) da
fardobiTobis (a. ainStaini) Teoriebis mier (Andreotti 2009:
102). amas daerTo subieqturobis krizisic, rac gulisx-
mobs subieqtis anTropologiur arsSi gonebis instanciaze
aracnobieri fsiqikis dominirebas da subieqtis, rogorc
TiTqosda apriorulad gonebiT moqmedi arsis, gauqmebas
(„mravlobiToba`/`Vielheit~, fr. nicSe). xolo am viTarebaSi
ena aRar aris is TviTkmari mocemuloba, romelsac ZaluZs
mravalSriani yofierebis fenomenTa adekvaturi asaxva da
gadmocema. amavdroulad, destruirdeba enis sakomunika-
cio funqciac, rac Semdgom erT-erTi mniSvnelovani xelSe-
mwyobi faqtoria modernis epoqaSi dominirebuli total-
uri gaucxoebis (Sdr., e. w. „venis modernizmis~ avtorebis,
artur Sniclerisa da peter altenbergis novelebi da
miniaturebi, an miqelanjelo antonionis filmebi `Rame~,
„dabneleba~ da „Blow Up~/`axlo xediT~, sadac personaJTa
metyvelebaSi enas sruliad moSlili aqvs sakomunikacio
funqcia).
am pirobebSi ki viTardeba egzistencialuri SiSi, TviT-
identobis mopovebis SeuZlebloba, komunikaciis SeuZle-
bloba, gaucxoeba, fuZndeba yofis sazrismoklebuloba da
istoriis procesSi teleologiurobis gauqmeba. Cemi az-
riT, es modernuli mgrZnobeloba modernistul mwerlo-
baSi Tavisi absoluturi saxiT gamovlenilia franc kafkas
prozaSi, xolo XX saukunis modernistul musikaSi _ `The
Rolling Stones~-sa da `The Doors~-is kompoziciebSi _ `Gimme
Shelter~ (1969) da `The End~ (1967).
eduard hoperis (1882-1967), rogorc modernisti xe-
lovanis, ferweraSi zedmiwevniT asaxulia am samgvari, sam-
magi krizisiT gamowveuli egzistencialuri gamouvaloba
da mis mxatvrobaSi asaxuli Tanamedrove admianis yofa ems-
gavseba yofnas araraseul ganzomilebaSi.
hoperi misTvis damaxasiaTebeli maabstragirebeli in-
tenciis safuZvelze am viTarebis gadmocemisas xSirad
mimarTavs didi qalaqis topossa da mis markerebs, romle-
bic imTaviTve fuZndebian ikonur metaforebad: ofisebi,

196
kinoTeatrebi, sastumroebi, barebi, restornebi, matare-
blebis kupeebi, Tanamedrove sacxovrebeli korpusebis
binebi/oTaxebi da am sivrceebSi gamoketili gaucxoebis
procesSi myofi martosuli Tanamedrove adamianebi (Sdr.,
Semdegi ferweruli tiloebi: „restoran-avtomati~ [1927],
„ofisi niu-iorkSi~ [1962], „oTaxi niu-iorkSi~ [1932], „kino
niu-iorkSi~ [1939], `sastumros fanjara~ [1952], „zafxulis
saRamo~ [1947], „Rameulebi~ („Nighthowks~) [1942]).
hoperis personaJebi swored modernuli mgrZnobelo-
biT Sepyrobili melanqoliki personaJebi arian (iseve ro-
gorc Tavad hoperi) (Iversen 2004: 53), romelTa melanqolia
gamowveulia egzistencialuri `garRvevis~ SeuZleblobiT,
transcendirebis aprioruli ganuxorcieleblobiT da mda-
bal yofierebaSi saboloo „CarCeniT~, rac hoperis tiloe-
bze metaforulad gadmocemulia protagonistTa daxu-
ruli sivrcidan gauRwevlobiT _ iqneba es sakuTari binis
oTaxi, sastumros foie, restornis darbazi, ofisi, bari
Tu sxva (Sdr., gauRwevlobis toposi franc kafkasa pro-
zaSi _ „metamorfoza~, „soflis eqimi~, „ganaCeni~ da sxv., an
federiko felinis „8-1/2~-Si).
e. hoperis ferweraSi mudmivad mocemulia modernis
epoqis adamianis disocirebuli, darRveuli/ganrRveu-
li egzistencialuri viTareba, J. bodriaris analogiiT
Tu vityviT, mocemulia Taviseburi modernuli mgrZnob-
eloba _ gaucxoebis procesi, paradizuli yofierebisa da
egzistenciis saboloo dakargva, egzistencialuri SiSiT
Sepyrobiloba, TviTidentobis vermopoveba, komunikaci-
is SeuZlebloba da saganTsamyaros ganzomilebebiT sab-
oloo TviTSemosazRvra. yovelive amis metaforebad hope-
ris tiloebze mocemulia sicivis, siCumisa da sicarielis
toposebi (Sdr. `saxli rkinigzasTan~ [1925], an `eqskursia
filosofiaSi~ [1959]) (Renner 2009: 85):

hoperTan asaxulia martooba, aseve martoobisgan mogvri-


li saSinelebis gancda. hoperi afiqsirebs adamianebs Soris
arsebul mdumare, amouvseb distancias, gaqvavebul mdgo-
mareobaSi myof adamians, romelic gamoketilia Tavis sas-
197
rulobaSi, rac maradisobad evlineba mas. [...] misi subi-
eqturoba am cariel sivrceSi/oTaxSi sakuTar TavTanaa
darCenili da igi am sicarieleSi qreba (Targmani Cemia _
k. b.) (Schmid 1999: 19, 25).

amitomac, romantikosebTan da, maT Soris, fridri-


his ferwerul tiloebze dominirebuli dinamikuri da
cxovelmyofeli sivrce, rogorc transcendirebis toposi
da transcendenturobis simbolo, hoperis tiloebze ukve
darRveuli da gauqmebulia: hoperis tiloebze sivrce ki
ar ixsneba, aramed igi xSirad „CamoWrilia~, izRudeba da
viwrovdeba, rac simbolurad ganasaxierebs romantizmiseu-
li usasrulobis rRvevasa da adamianis empiriul sasrulo-
baSi apriorul gamoketvas. Sesabamisad, es daviwroebuli
sivrce arc protagonistSi da arc mayurebelSi aRar iwvevs
transcendirebas, aramed aintensivebs modernis epoqis ada-
mianis sasrulobaSi saboloo determinebulobas.
SemTxveviTi araa, rom sivrcisaken miqceuli hoperis
protagonistebis mzera mudmivad exleba gareT myof fun-
qcionalur Senobebs, anu modernis epoqis mier motanil
konstruqciebs, romlebic abrkoleben protagonistis mz-
eras transcendenturobisaken _ Sdr. hoperis Semdegi fer-
weruli tiloebi: `kvira dila~ [1930], `oTaxi bruklinSi~
[1932], `oTaxi zRvis piras~ [1951], `dilis mze~ [1952], `sas-
tumro rkinigzasTan~ [1952], `ofisi patara qalaqSi~ [1953],
`mzis Suqi kafeteriaSi~ [1958], `eqskursia filosfiaSi~
[1959] da sxva.
hoperis ferwerisaTvis damaxasiaTebelia Tavisebureba,
rodesac TiTqosda yofiTi situacia apriorulad iRebs ab-
stragirebul niSan-Tvisebasa da ikonur datvirTvas da amas
hoperi aRwevs misTvis damaxasiaTebeli mayureblis mzeris
mijaWvulobiT, „dabmiT~, rac hoperTan ganviTarebulia
daviwroebuli SezRuduli sivrcis intensivobiT, Tavise-
buri „CarCos efeqtiT~: kerZod, hopers mayureblis mzera
„iZulebiT~ Semoyavs Tavis suraTebze da mayureblis mzer-
as miajaWvavs, erTi mxriv, an Signidan ganaTebul, izolire-
bul oTaxebze, ofisebze, restornebze, barebze, romelTa
198
garSemoc arara sufevs, an, meore mxriv, mayureblis mzeris
„dabma~ xorcieldeba sivrcis/scenis mizanmimarTuli moW-
riT kadrirebis principisa da Taviseburi „geometrizebis~,
`gaCarCoebis~ safuZvelze. myureblis mzeris ganaTebaze an
CarCoze „iZulebiTi~ fokusirebisas ukve Tavad suraTis
mayureblebic gadaiqcevian am araras `tyvebad~ da moder-
nis epoqiT gamowveuli melanqoliis Tanamonawileebad.
amasTan, hoperi sagnis/sagnebis minimaluri deforma-
ciiTa da mxolod misTvis damaxasiaTebeli ferTametyvele-
biT _ `deformirebuli~, „vulgaruli~ ferebi, romlebic,
erTi SexedviT, TiTqosda gamoyenebiT, funqcionalur, „ma-
liarul~ saRebavebs mogvagonebs _ aintensivebs konkret-
uli sagnis an scenis ikonurobasa da abstragirebulobas,
amZafrebs gaucxoebis gancdas (Sdr., „saxli rkinigzasTan~
[1925], an „oTaxi niu-iorkSi~ [1932]).
hoperis tiloebis dispoziciaSi mniSvnelovania ori
sivrcis dapirispireba: Sida _ kameruli sivrcisa da gare
_ bneli sivrcis. aq ganxorcielebulia romantikul fer-
weraSi mocemuli `samyaros garomantiulebis~ (novalisi)
postulatis Taviseburi dekonstruqcia: Tuki romantikosi
personaJebi apriorulad iswrafvian Signidan gareT, gadi-
an SezRuduli sivrcidan (mag., oTaxidan) da maTi swarf-
vis sagani aris swrafva transcendenturobisaken (Sdr.,
kaspar david fridrihis tilo „qali fanjarasTan~ [1818]),
maSin hoperis personaJebi apriorulad moklebulni arian
transcendirebis unars, samyaros garomantiulebis unars,
ramdenadac Signidan ganaTebuli daxuruli sivrce, sadac
imyofebian hoperis personaJebi, imTaviTve garSemortymu-
lia araraseuli sivrciT, rac hoperTan gadmocemulia Savi
feris saxismetyvelebiT, Savi feris `ikonurobiT~. es gare-
moeba ki imTaviTve gamoricxavs hoperis personaJTa unars,
sakuTar cnobierebaSi ganaviTaron samyaros garomanti-
uleba, rac gulisxmobs SezRudul biurgerul da warmaval
yofaSi usasrulobis mignebasa da misken swrafvas („magiuri
idealizmi~, novalisi), vinaidan hoperis protagonistTa
mzera imTaviTve exleba Cabnelebul sivrces, rac araras,

199
egzistencialuri finalobis simboloa.
hoperis suraTebSi aseve erTmaneTs upirispirdeba ori
sxva sivrcec _ bunebiseuli da civilizaciiseuli. Tuki
imTaviTve cxadia, rom hoperTan civilizaciis sivrce di-
sociaciuri sivrcea, sadac mocemulia sruli gaucxoeba
da sasowarkveTa, aqve irkveva isic, rom hoeprTan TviT
bunebac ukve aRar aris paradizuli yofis simbolo, ro-
gorc es, mag., imave romantikos k. d. fridrihTanaa, aramed
buneba, bunebiseuli sivrce hoperTan aseve simbolurad ga-
nasaxerebs araraseul sivrces, egzistencialuri finalo-
bis sivrces da amdenad, bunebisken swarfva ukve aRar aris
RvTaebrivi transcendenturobis damkvidrebis procesis
simboluri gansaxiereba: Sdr., „saRamo keip-kodSi~ [1939],
„dilis Svidi saaTi~ [1948], `benzinis gasamarTi sadguri~
[1940], `dila samxreT karolinaSi~ [1955], `martooba~ [1944]
da sxva.
hoperTan buneba (da masTan erTad, mTeli yofiereba)
gvevlineba Sopenhaueriseul an nicSeanur „brma~, „bnel~
nebad, STanmTqmel, bnel wiaRad (Sdr., „Rrma SuaRame`/`tiefe
Mitternacht~ _ nicSe), gvevlineba „erTi da imaves maradi-
uli dabrunebis~ (nicSe) sivrced, romel sivrceSic yovel
calkeul subieqts sruli egzistencialuri gaqroba moe-
lis, araraSi STanTqma moelis, gamomdinare iqidan, rom
samyaros, yofierebis pirvelsawyisi hoperisTvisac (ro-
gorc es SopenhauerTan da nicSesTanaa) „brma~ iracionalia
_ neba/sicocxle/Zala (germ. Wille/Leben/Kraft), romelic
mudmivad, usasrulod da yovelgvari mizanmimarTulebisa
da teleologiis gareSe vlindeba yofierebasa, adamianur
yofasa (germ. Dasein) da yofnaSi (germ. Sein). es ki hoperi-
saTvis mudmivad erTi da igive, maradiulad ganmeorebadi
aprioruli ontologiuri mocemulobaa.
Sesabamisad irkveva, rom modernis epoqis adamianis
yofna (germ. Sein) sabolood eqceva araraseuli ganzo-
milebis tyveobaSi. amgvarad, „formaluri~ dapirispirebis
miuxedavad, rogorc civilizatoruli, ise „naturaluri~
sivrce, orive gaucxoebis sivrcea da TiToeuli maTgani

200
imTaviTve gamoricxavs transcendirebis SesaZleblobas.
modernisti hoperi Tavisi ferweriT erTgvarad up-
irispirdeba mis Tanamedrove amerikaSi (me-20 s. 20-ian-30-
iani w.w.) dominirebul mzardi urbanizaciis procesebiT
aRfrTovanebul biurgerul optimizms, upirispirdeba e. w.
progresis rwmeniT aRvsil amerikel biurgerobas, romelic
mxolod reklamebiT ganaTebul vitrinebSi Wvretda kaco-
briobis WeSmarit ganviTrebas. amavdroulad, hoperi daup-
irispirda e. w. amerikul `civilizatorul realizms~, mag.,
precizionist Carlz Siles (Charles Sheeler), romelic Ta-
vis `socrealizmis~ tipis garkveulwilad ideologizebul
ferweraSi aRmerTebs teqnikur progress, Tayvans scems
manqanur civilizacias da aqvs rwmena e. w. mecnieruli pro-
gresisadmi (Sdr., C. Siles Semdegi suraTebi: `amerikuli
landSafti~ [1930], `klasikuri landSafti~ [1931], `mgoravi
Zala~ [1939]). amis sapirispirod ki hoperi Tavis mxatvroba-
Si aviTarebs srul antiteqnokratul, anticivilizatorul
diskurss, rac, zogadad, modernisti xelovanebisTvisaa
damaxasiaTebeli (Tu ar CavTvliT futuristebs), romlis
ikonuri nimuSebia hoperis urbanistuli tiloebi _ „saxli
rkinigzasTan~ [1925], „qalaqi~ [1927], „qalaqSi Sesvla~ [1946],
`manheten briji~ [1928] da sxv., vinaidan hoperisaTvis ur-
banuli sivrce imTaviTve ganasaxierebs modernuli mgrZno-
belobisa da egzistencialuri gadagdebulobis (germ. Ge-
worfenheit) (m. haidegeri) apriorul toposs.

201
damowmebani:

Andreotti 2009: M. Andreotti, Die Struktur der modernen Literatur, Bern/Stuttgart:


Haupt Verlag.
Iversen 2004: M. Iversen, Hoppers melancholischer Blick (S. 52-68); in: Edward Hop-
per, hrsg., von Sh. Wagstaff, Ostfildern-Ruit: Hatje Kantz Verlag.
Renner 2009: R. Renner, Edward Hopper (1882-1967), Transformation der Wirklich-
keit, Köln: Taschen.
Schmid 1999: W Schmid, Philosophie der Lebenskunst. Eine Grundlegung, 4. Aufl.,
Frankfurt/M.: Shurkamp.
Vietta 2001: S. Vietta, Ästhetik der Moderne. Literatur und Bild, München: Fink Verlag.

202
danarTi

203
romanis poetikis istoria*

Sesavali: istoriuli eqskursi

eposi** swored is literaturuli gvaria, saidanac Sem-


dgom (daaxloebiT gvian Sua saukuneebSi _ XV-XVI ss.) aR-
mocenda da ganviTarda dResdReisobiT yvelaze wamyvani
da popularuli literaturuli Janri _ romani. Tumca,
miuxedavad eposisa da romanis genetikuri da garkveuli
formaluri siaxlovisa (vrceli mxatvruli struqtura),
ikveTeba iseTi maxasiaTeblebi, rac maT mkveTrad mijnavs:

1. epikosi ZiriTadad miTosur, religiur an isto-


riul Temebs amuSavebs da mas zeaweuli mxatvruli
ritorikiTa da stilistikiT versificirebulad, e.
i. saleqso metrikis/saleqso sazomis safuZvelze
xSirad gariTmulad gadmoscems, sadac ama Tu im mi-
Tiuri, Tu istoriuli gmiris fantastikur-sagmiro
Tavgadasavlia moTxrobili; romanisti ki ZiriTa-
dad awmyos, e. i. misi Tanamedrove epoqisa da Taname-
drove adamianis arsebiT sasicocxlo sakiTxebze
mogviTxrobs.
2. maSin, rodesac epikosi masalad ZiriTadad naciona-
lur gadmocemebs irCevs da maT amuSavebs (mag., sa-
kuTari qveynis miTosur warmodgenebs an sakuTari
qveynis istorias), personaJebs calsaxad keTil da
borot personaJebad yofs da eposSi moTxrobil
ambavs zeciur ZalTa mier mowesrigebul samyaro-
Si aviTarebs, maSin romanisti Tavis pirad sulier

* aq madlobas vuxdi Cems kolegebs SoTa rusTavelis qarTuli liter-


aturis institutidan rusudan canavas da rusudan Turnavas statiis
enobriv-stilisturi redaqtirebisaTvis.
** eposi [nawarmoebia berZnuli sityvisagan épos, rac niSnavs `sityvas~,
`gamoTqmas~, `Txrobas~], vrceli versificirebuli, e. i. leqsad gawyo-
bili mxatvruli Txzulebaa, sadac, rogorc wesi, moTxrobilia Rmer-
Tebis, naxevarRmerTebis, an istoriul gmirTa fantastikur-heroiku-
li Tavgadasavali (Metzler… 2007: 200; Literaturwissenschaft… 1999: 52).
204
gamocdilebas gadmoscems, mxatvruli gamosaxvis
(Txroba, simboloTqmna, mxatvruli ritorika, sti-
li) individualur, mxolod misTvis damaxasiaTeb-
el xerxebs iyenebs da romanis moqmedebas qaoturi
da mouwesrigebeli samyaros farglebSi aviTarebs
(Metzler 2007: 658; Literaturwissenschaft… 2008: 112).*

romanis, rogorc literaturuli Janris, ganviTarebaSi


mniSvnelovani wvlili Seitanes jer kidev gvian antikur xa-
naSi Seqmnilma romanis winare formebma, Taviseburma pro-
toromanebma (winareromanebma): petroniusis `satirikoni~
(I s.), apuleusis `oqros viri~ da `metamorfozebi~ (II s.),
heliodores `eTiopika~ (III s.), fsevdo kalisTenes `ale-
qsandres romani~ (III s.) da sxv. xolo ufro gvian periodSi
romanis Janris ganviTarebaSi gadamwyveti iyo Semdegi po-
etologiuri cvlileba: daaxloebiT XV-XVI ss-Si, dasav-
leTevropul literaturul sivrceSi klasikuri eposis
versificirebul Txzulebebs, _ esenia: erTi mxriv, sag-
miro eposi, meore mxriv, sakaro-saraindo eposi (XII-XIII ss.),
sadac asaxulia legendaruli, naxevrad legendaruli, Tu
istoriuli gmirebis (mag. mefe arturisa da misi mrgvali
magidis raindebis saZmos), an sulac gamogonil personaJTa
Tavgadasavali (mag., graalis samefos dinastiis warmomad-
genelTa _ parcifalis, loengrinis da sxv.), _ nel-nela
ukve Caenacvlnen prozauli, e. i. TxrobiTi formiT Ses-
rulebuli vrceli literaturuli teqstebi, romlebic
faqtobrivad iyo romanis Janris pirveli nimuSebi. (Met-
zler… 2007: 658; Literaturwissenschaft… 2008: 111).
amasTan, marTalia, XV-XVI ss-Si Seqmnili romanis ti-
pis vrcel prozaul teqstebSi avtorebi ZiriTadad imave
masalas iyenebdnen da amuSavebdnen, rasac eposSi (leg-

* sainteresoa cnobili germaneli kulturis filosofosisa da liter-


aturis kritikosis, valter beniaminis (1892-1940) dakvirveba romanis
Janris Taviseburebaze: `romanis Casaxvis adgili sakuTar simartoveSi
myofi individia, romelic Tavis umniSvnelovanes survilebsa da mis-
wrafebebs srulyofilad veRar gamoTqvams, romelic Tavadaa umweo
da Tavad aRar SeuZlia sxvebisTvis rCevis micema~ (Benjamin 1988: 437).
205
endarul, an istoriul gmirTa da raindTa fantastikur-
zRapruli Tavgadasavlebi, mag., espanurenovani rainduli
romani `amadisis istoria~ [1490]), magram aq mniSvnelovania,
rom swored poetikis TvalsazrisiT moxda arsebiTi Zvra:
es Taviseburi romanizebuli istoriografiebi, romlebic
ZiriTadad cnobil istoriul pirebs eZRvneboda (aleqsan-
dre makedonels, karlos dids, imperator fridrih I bar-
barosas, imperator maqsimiliane I da sxv.), ukve saleqso
sazomebiT da gariTmulad ki aRar iTxzveboda, aramed
TxrobiTi formiT.
garda amisa, aRsaniSnavia isic, rom am periodSi Seqmni-
li romanis tipis prozauli teqstebis erTi nawilis Txro-
bis stili xSirad satirul iumoristuli iyo, iseve ro-
gorc antikuri winareromanisa. Txrobis amgvari stiliT ki
avtori arsebul socialur-politikur urTierTobebsa da
viTarebas akritikebda: mag., fransua rables `gargantua da
pantagrueli~ (1532-64), e. w. xalxur wignTa krebuli `til
oilenSpigelis Tavgadasavali~ (1515), migel de servantesis
`don-kixoti~ (1605-1615) da mravali sxva (Vogt 2008: 226-228).
garda wmindad poetologiuri cvlilebebisa, versi-
ficirebuli eposidan romanis tipis prozaul teqstebze
gadasvlas aseve xels uwyobda Semdegi gare obieqturi faq-
torebic: kerZod, mocemul istoriul etapze (daaxl. XIV-
XV s. s.) warmoqmnili enobriv bgeraTa fonetikuri cvlile-
bebi (e. w. bgeraTa gadaweva, bgeraTa gadanacvleba) Slida
sakaro-saraindo eposSi gamoyenebul poetur metrikasa da
riTmebs. garda amisa, am periodSi Seicvala Tavad mxatvru-
li teqstebis gacnobisa da recefciis (aRqmis, miRebis, gaaz-
rebis) medialuri forma da recipientTa wre: Tuki aqamde
eposi orientacias iRebda ganaTlebulTa viwro socialur
wreze (aristokratTa wre), zepiri formiT gadmoicemoda
da Tavisi versificirebuli struqturis wyalobiT ad-
vilad aRiqmeboda, axali prozauli mxatvruli teqstebi
ukve werilobiTi formiT gadmoicemoda da maT beWduri
saxiT individualurad ecnobodnen wera-kiTxvis mcodne
nebismieri socialuri fenidan gamosuli mkiTxvelebi. mx-

206
atvruli literaturis gavrcelebisa da miwodebis for-
maTa cvalebadoba ki (e. i. literaturis gavrcelebisa da
miwodebisas zepiridan beWdur formaze gadasvla), cxadia,
ganapiroba XV s-Si germaniaSi iohan gutenbergis mier wig-
nis beWvdis gamogonebam (Metzler… 2007: 658).
XVII saukunis evropaSi miuxedavad imisa, rom ukve sab-
olood Camoyalibda romanis Janri da igi literaturuli
procesis ganuyofel nawilad iqca, miuxedavad imisa, rom am
periodSi romanis Janrma didi popularoba moipova, miuxe-
davad imisa, rom ukve masiurad iqmneboda sxvadasxva qve-
Janris sqeltaniani romanebi (zogi maTganis moculoba aTas
gverdsac aWarbebda) _ e. w. pikareskuli romanebi (romanebi
TaRliTebsa da avantiuristebze), aseve sakaro-istoriuli
da saTavgadasavlo romanebi, _ literaturul sivrceSi
romanis Janri mainc ar ganixileboda seriozul da umaR-
les literaturul Janrad, ZiriTadad, saTavgadasavlo
Tematikisa da `mdabal~, xalxur metyvelebasTan miaxloeb-
uli Txrobis gamo da am periodSi es literaturuli Janri
mudmivad dramisa da lirikis CrdilSia (Metzler… 2007: 658;
Vogt 2008: 226).*
marTalia, romanis mimarT es damokidebuleba da gan-
wyoba metnaklebad Tavs iCenda XVIII saukuneSic (mag., fr.

* sainteresoa, rom miuxedavad romanis Janris mravalsaukunovani ar-


sebobisa, pirvelad mxolod XVII saukuneSi ganisazRvra romanis cneba
(Tumca im periodis Janris Teoriis gaTvaliswinebiT), romelic Ca-
moayaliba frangma romanis Teoretikosma abatma pier daniel h¡uem
(Pierre Daniel Huet) Tavis Teoriul naSromSi `gamokvleva romanebis war-
moSobis Sesaxeb~ (`Traité de l’origine des romans~, 1670): `dResdReisobiT
romanebs vuwodebT movarayebuli eniT daweril sasiyvarulo ambebs
prozad, mkiTxvelis dasamoZRvrad da salaRobod dawerilT~ (Roman-
theorie… 1999: 76-77). miuxedvad imisa, rom Tavad h¡ue Tavisi Teoriuli
naSromiT Seecada romanis Janris mniSvnelobis win wamowevasa da mis
lirikisa da dramis JanrebTan gaTanabrebas, romanis cnebis h¡ueseul
definiciaSi mainc ikveTeba im periodisaTvis niSneuli romanis Janris
marginaluri (CrdilSimyofi, damcrobili) mdgomareoba da romanis
Janrisadmi `agdebuli~ damokidebuleba, rac vlindeba romanis upi-
ratesad TavSesaqcev, gasarTob (`salaRobo~, `avec art~) mxatvrul te-
qstad gagebaSi, sadac imTaviTve gamoricxulia seriozuli Tematikisa
da problematikis ganviTareba.
207
SilerTan), magram swored XVIII s-Si romanma lirikisa da
dramis gverdiT sabolood moipova sruluflebiani lit-
eraturuli da Janrobrivi poziciebi. am TvalsazrisiT
aRsaniSnavia germaneli literaturis Teoretikosis, qr.
fon blankenburgis naSromi `cda romanis Sesaxeb~ (`Versuch
über den Roman~, 1774), romelSic igi yuradRebas amaxvi-
lebs literaturul procesSi mimdinare mniSvnelovan gar-
datexaze, kerZod, romanis Janris wina planze wamowevasa
da sxva ZiriTad literaturul JanrebTan (lirika, drama)
mis saboloo rangobriv gaTanabrebaze (`Ranggleichheit der
Gattungen~), rasac igi konkretuli obieqturi gare faq-
torebiT xsnis, kerZod, axali epoqis mier motanili axali
moTxovnebiT (Romantheorie… 1999: 194).
am axal moTxovnebsa da moTxovnilebebSi blankenburgi
pirvel rigSi gulisxmobda pirovnebis emansipacias (gaTavi-
suflebas), anu adamianis moTxovnilebas, iazrovnos Tavi-
suflad da damoukideblad miiRos sakuTari TavisaTvis, an
sazogadoebisaTvis sasargeblo gadawyvetilebani, gulisx-
mobda adamianis moTxovnilebas, wina planze wamoswios sa-
kuTari pirovneba da daafuZnos sakuTari pirovnebis ganu-
meorebloba. amasaTanave, es `Secvlili moTxovnilebani~
aseve gulisxmobda Zireul socialur (sazogadoebriv) da
politikur gardaqmnebs, ris safuZvelzec unda Seqmniliyo
yoveli calkeuli adamianis, misi pirovnebis Rirsebisa da
niWis dafasebisaTvis, pirovnebis sulieri ganviTarebisaT-
vis saTanado pirobebi. Sesabamisad, blankenburgis mixed-
viT, es yvelaferi unda iqces swored romanis Tematikad
da problematikad, vinaidan swored romanis Janrs ZaluZs
sruli masStaburobiT asaxos zemoT aRniSnuli problema-
tika.
marTlac, XVIII saukuneSi momxdari es literaturuli
Semobruneba, rodesac romanma sabolood moipova srul-
fasovani literaturuli Janris statusi da marginaluri
(CrdilSimyofi, damcrobili) mdgomareoba sabolood da-
Zlia, ra Tqma unda, ukavSirdeba am saukuneSi mimdinare
Zireul socio-kulturul da mentalur cvlilebebs, ker-

208
Zod, saazrovno sivrceSi filosofiuri ganmanaTleblobis
damkvidrebasa (volteri, J. J. ruso, i. kanti, g. e. lesingi
da sxv.) da biurgerobis, rogorc axali sociokulturuli
fenomenis ganviTarebas, ramac saboloo jamSi xeli Seuwyo
modernuli da sekularuli cnobierebisa da azrovnebis
Camoyalibebas, rac, pirvel rigSi, gamovlinda:

a) rogorc axali eTikuri diskursi _ zogadad sa-


myaroSi, da kerZod, sociumSi calke aRebuli subi-
eqtis subieqturobis, e. i. misi pirovnulobisa da
individualobis win wamoweva da mis axal kulturul
da socialur Rirebulebad dafuZneba (socialuri
aspeqti _ adamianis samoqalaqo uflebaTa sayovel-
Tao primati, ontologiuri aspeqti _ yofierebis
centrad gonebiT Semmecnebeli adamianis moazreba);
b) rogorc axali mentaluri diskursi _ modernuli
mentalobis ganviTareba, e. i. tradiciuli mental-
uri diskursisagan, anu politikuri, ekonomikuri,
religiuri da socialuri mibmulobisagan (germ. Ge-
bundenheit/Bindung) (v. Smidi) gaTavisufleba da gami-
jvna, rac gamoixata TavisuflebaTa ganviTarebaSi,
kerZod _ politikur, socialur, ekonomikur da re-
ligiur TavisuflebaTa ganviTarebaSi (Schmid 1999:
99-100).

amitom, SemTxveviTi araa, rom swored am periodSi (e. i.


XVIII s-is meore naxevari da XIX s-is pirveli ocwleuli)
Seiqmna adamianis emansipaciisa da sazogadoebis srulyofis
problematikisa da Tematikisadmi miZRvnili sayovelTaod
cnobili romanebi, anu Seiqmna iseTi mxatvruli teqste-
bi, romlTa avtorebic swored Tanamedrove adamianis sa-
sicocxlo problematikiT, adamianis bediT dainteresdnen,
teqstebi, romelTa avtorebmac umTavres Rirebulebad
adamiani aqcies: mag., frangi Jan-Jak rusos (1712-1778) `ax-
ali eloiza~ (1761) da `emili anu aRzrdis Sesaxeb~ (1772),
ingliseli lorens sternis (1713-1768) `tristram Sendi~

209
(1759-1767), germaneli iohan volfgang goeTes (1749-1832)
`axalgazrda verTeris vnebani~ (1774) da `vilhelm maist-
eris ganswavlis wlebi~ (1795/96).
magram aq upirvelesyovlisa xazi unda gaesvas, germanel
romantikosTa (fr. Slegeli, l. tiki, novalisi [fridrix
fon hardenbergi], ql. brenatano, a. fon arnimi, e. T. a.
hofmani, i. fon aihendorfi) udides Rvawls romanis Jan-
ris ganviTarebasa da mis srulfasovan, wamyvan literatu-
rul Janrad dafuZnebaSi: kerZod, romantikosebi, garda
imisa, rom TiTqmis yoveli maTgani Tavad qmnida romanebs,
paralelurad isini TavianT literaturul-Teoriul naS-
romebSi aviTarebdnen axali Tanamedrove romanis, roman-
tikuli romanis koncefciasac (fr. Slegeli da novalisi).
am TvalsazrisiT sainteresoa, rom cneba romantizmSi isini
mxolod axal filosofiur-literaturul mimdinareobas
ki ar moiazrebdnen, aramed am cnebaSi wmindad poetolo-
giur Sinaarssac debdnen: kerZod, cneba romantizmi maTT-
vis aseve aRniSnavda swavlebas romanis Sesaxeb (novalisi),
rac gulisxmobda romanis Janris ganviTarebas principu-
lad axali romantikuli SemoqmedebiTi xerxebis mixedviT
da axali tipis, anu romantikuli romanis Seqmnas. roman-
tikosebTan imTaviTve gacnobierda, rom maT romantikul
filosofiaSi dafuZnebuli universaluri subieqturobis
primatisa da masTan dakavSirebuli onto-egzistencial-
uri problematikis esTetikuri asaxvisa da gaazrebis amo-
canebs, aseve gamocxadebuli Janrobrivi da naratiuli uni-
versalobis realizebis SemoqmedebiT amocanebs, mxolod
da mxolod romanis Janri Tu Seesabameboda, Tavad romanis
yovlisSemkrebi da yovlismomcveli formatidan gamomdi-
nare (Sdr., fr. Slegelis debuleba `progresirebadi uni-
versaluri poeziis Sesaxeb~/`progressive Universallpoesie~ )
(Schlegel 2005: 90-91; Kremer 2003: 90-99).*
* imave novalisisa da fr. Slegelis mixedviT, cneba `romantizmi~ (germ.
`Romantik~) yvelaze viwro gagebiT niSnavs axali romanis Seqmnis esTe-
tikur processa da romanis axali poetologiuri principebis Camoya-
libebis Teoriuli sivrces, amgvarad, niSnavs axal(i) romanis Teorias,
210
amitomac, amave periodSi erTmaneTis miyolebiT iqmneba
romantikuli romanebi, romlebic amavdroulad eqsperi-
mentuli mxatvruli teqstebia: l. tikis `franc Sternbal-
dis mogzaurobani (1798), fr. Slegelis `lucinde~ (1799),
novalisis `hainrih fon ofterdingeni~ (1800/1801), ql.
brentanos `godvi, anu dedis qvis qandakeba~ (1802), a. fon
arnimis `grafinia dolorezis siRaribe, simdidre, danaSau-
li da monanieba~ (1810), i. fon aihendorfis `momavali da
awmyo~ (1815), e. T. a. hofmanis `eSmakis eleqsiri~ (1815/16)
da `kata muris cxovrebiseuli filosofia~ (1819/1821).
amgvarad, esTetikur sivrceSi upirvelesi literatu-
ruli Janri, romelic am periodSi imTaviTve `dainteresda~
calke aRebuli Tanamedrove adamianis samkvdro-sasicocx-
lo mimdinare problematikiTa da misi garesamyarosadmi
mimarTebiT (cnobili dapirispireba _ subieqti vs. yofi-
ereba, an individi vs. sociumi), swored romani aRmoCnda
(mag., Tundac igive goeTes `axalgazrda verTeris vnebani~).
magram, cxadia, aq gare obieqturi (istoriuli) faqtoris
garda mniSvnelovan rols TamaSobda subieqturi (Janro-
brivi) faqtoric: kerZod, Tavad romanis struqturuli
buneba, e. i. misi yovlismomcveli TxrobiTi da rTuli
kompoziciuri formati, aseve romanisaTvis damaxasiaTe-
beli personaJTa maravlricxovani `galerea~, Txrobis
perspeqtivaTa monacvleobis SesaZlebloba da siuJeturi
mravalmxrivoba, rac, lirikisa da dramisagan gansxvavebiT,
zedmiwevniT zustad `moergo~ XVIII saukuneSi warmoqmnili
kulturuli da cnobierebiseuli gardaqmnebis mxatvruli
asaxvisa da gadaazrebis esTetikur amocanebs.
romanis es poetikuri Tavisebureba da literaturul
sivrceSi mis wamyvan Janrad Camoyalibebis Seuqcevadi pro-
cesi zedmiwevniT zustad gaiazra da gansazRvra cnobil-
ma germanelma filosofosma g. v. fr. hegelma (1770-1831),

xolo romantikosi niSnavs sakuTriv (axali romantikuli) romanebis


avtors (Hoffmeister 1990:124). amis gaTvaliswinebiT, Tavad romanebis
mkiTxvelic `romantikosia~, anu is piria, vinc romanebs kiTxulobs.
211
romelmac Tavis `leqciebSi esTetikis Sesaxeb~ (1818-1828),
romanis Janris istoriuli da esTetikuri mniSvneloba ase
gansazRvra:

zustad romanisaTvis Sesatyvisi da Cveuli koliziaa kon-


fliqti gulis poeziasa (`Poesie des Herzens~) da (yofiT)
urTierTobaTa prozas (`Prosa der Verhältnisse~), SemTxveviT
garemoebaTa prozas Soris [...]. rac Seexeba gadmocemis
formas, iseve rogorc eposs, romansac moeTxoveba mso-
flmxedvelobrivi, samyaroseuli da cxovrebiseuli to-
talobis gadmocema (`Darstellung~) da ganWvreta (aq da yvel-
gan ucxoel avtorTa citatebis Targmani statiis avtors
ekuTvnis _ k. b.) (Hegel 1986: 393).*

amgvarad, hegelis mier xazgasmulma a) obieqturma (is-


toriulma) faqtorma, rac gulisxmobda Semdeg ormxrivobas
_ individi vs. sazogadoeba/obieqturi istoriuli konteqs-
ti (anu, rasac hegeli uwodebs konfliqts `gulis poeziasa
da yofiT urTierTobaTa prozas, SemTxveviT garemoeba-
Ta prozas Soris~) da b) subieqturma (Janrobrivma) faq-
torma, rac gulisxmobda Tanamedrove, aw ukve modernul
istoriul viTarebaSi adamiansa da pirquS garesamyaros
Soris arsebuli konfliqtebis srulyofili asaxvisa da
gadmocemisaTvis romanis Janris formatul da struqtu-
rul Sesabamisobas, ganapiroba swored romanis wina planze
wamoweva, ramac kulminacias XIX da XX saukuneebSi miaRwia
* Sdr., hegelamde gacilebiT adre, germaneli romantikosi fr. Slegel-
ic (1772-1828) Tavis cnobil aTeneumis 116-e fragmentSi (1798), erTi
mxriv, swored romanis yovlismomcvel struqturul Taviseburebasa
da yovlisSemkreb arsze miuTiTebda, meore mxriv, romanis saSualebiT
yofierebis masStaburi dramis asaxva-gadmocemaze: `eposis msgavsad
mxolod mas (e. i. romantikul romans, da romans sazogadod _ k. b.)
ZaluZs iyos mTeli garemomcveli samyaros sarke (`Spiegel~), mTeli epo-
qis suraTi (`Bild~)~ (Schlegel 2005: 90). aqve davamatebdi, rom nicSes `ase
ityoda zaratustra~ (1883-1885) srulad pasuxobs romanis hegeliseul
definicias, vinaidan aq swored mxatvrul-fiqcionalur qsovilSi mo-
cemulia gardauvali konfliqti individis (zaratustras) sulier mis-
wrafebebsa da misi Tanamedrove istoriuli epoqisa da modernuli so-
ciumis pragmatizms Soris.
212
(realisturi da modernistuli romanebi). romanis Janris
es wamyvani mdgomareoba literaturul sivrceSi dRemde
grZeldeba, risi dasturic axali postmodernistuli ro-
manis popularobaa (rogorc samecniero, ise saxalxo).

1. romani: misi formebi da qveJanrebi

cneba romanis etimologia ukavSirdeba Zvelfran-


gul sityvas romanz, rac, erTi mxriv, niSnavs xalxis enas/
xalxur metyvelebas, anu romanul enebsa (provansuli,
franguli, italiuri, espanuri, portugaliuri) da am en-
ebze molaparake xalxebs (frangebi, italielebi da a. S.),
xolo, meore mxriv, es sityva aRniSnavs am e. w. xalxur Tu
xalxis enaze, e. i. romanul enebze (lingua romana) (ZiriTa-
dad provansul da frangul enebze) XII-XIII ss-Si Seqmnil
versificirebul sakaro-saraindo eposs. Sua saukuneebSi am
e. w. xalxis enas (e. i. romanul `xalxur~ enebs provansuls,
franguls, italiurs da a. S.) upirispirdeboda ganswav-
lulTa da saeklesio pirTa laTinuri ena, razec im peri-
odSi ZiriTadad saRvTismetyvelo-saeklesio literatura
iqmneboda (Metzler… 2007: 658; Literaturwissenschaft… 2008: 115)
Tavad cneba/termini romani Cndeba XVII saukuneSi, rode-
sac sabolood Camoyalibda romanis Janris poetologiuri
principebi da romanma, rogorc vrcelma prozaulma mxat-
vrulma teqstma, ukve sabolood miiRo am JanrisaTvis dam-
axasiaTebeli gamokveTili struqturuli konturebi.
dRes, Tanamedrove literaturul da litmcodneo-
biT sivrceSi romanis cnebaSi moiazreba fiqcionaluri
(gamogonili) vrceli/didi formis prozauli TxrobiTi mx-
atvruli teqsti. romani eposisagan umTavresad gansxvavde-
ba Tavisi prozauli TxrobiTi formiTa da beWduri sax-
iT, xolo mcire epikuri Janrebisagan (novela, moTxroba,
miniatura) _ vrceli, ganfenili struqturiTa da rTuli
yofierebiseuli sivrcis panoramuli gadmocemiT, sadac
mxolod erTi movlena/ambavi, erTi konkretuli dro da
adgili, an protagonistTa SezRuduli raodenoba da maTi

213
`erTjeradi~ konstelaciebi (urTierTmimarTebani) ki ar
aris mocemuli, rogorc es novelasa da moTxrobaSia, ar-
amed romani Tavisi yovlismomcveli formatis, anu misTvis
damaxasiaTebeli e. w. `epikuri ganfenilobis~ gamo, moicavs
mraval drosa da adgils, mraval movlenasa da ambavs,
personaJTa mravalferovan Semadgenlobasa da maT `mrav-
lobiT~ da mravalmxriv urTierTobebs. xolo romani sxva
vrceli prozauli formebisagan (avtobiografia, mogone-
bebi/memuarebi, dRiuri, istoriuli qronika) gansxvavdeba
Tavisi mxatvruli bunebiTa da gamogonili istoriiT (Liter-
aturwissenschaft… 1999 ; Metzler… 2007: 658)
ramdenadac romanis Janris istoria cxadyofs, rom igi
xSirad figurirebs sxvadasxva istoriul epoqaSi, sxvadasx-
va epoqis literaturul procesSi, da ramdenadac roma-
nis yovlismomcveli, Semkrebi, Tavmomyreli buneba aseve
vlindeba mis unarSi _ moicvas gansxvavebuli literaturu-
li mimarTulebani, gansxvavebuli masala, Temebi, problem-
atika, sazrisiseuli diskursebi, kompoziciuri formebi,
naratiuli formebi, gadmocemis stili, konkretul adre-
satTa wre (e. w. miznobrivi mkiTxveli) an gavrcelebis ar-
eali, am dimensiaTa (ganzomilebaTa) gaTvaliswinebiT Sesa-
Zlebelia gamoiyos romanis Semdegi qveJanrebi da formebi:

a) literaturuli mimdinareobebisa da epoqebis mixed-


viT:
antikuri, Sua saukuneebis, renesansuli, barokos, gan-
manaTlebluri, romantikuli, realisturi, naturalistu-
ri, modernistuli, postmodernistuli romani;
b) masalisa da personaJTa mixedviT:
sakaro-rainduli, avantiuristul-saTavgadasavlo, is-
toriuli, saxelovnebo (e. i. romani, sadac asaxulia mTa-
vari protagonistis saxelovnebo gza da misi xelovnad Cam-
oyalibebis ambavi, aseve, sadac ganviTarebulia aqtualuri,
an globaluri esTetikuri problematika, germ. Künstler-
roman), urbanuli (e. i. romani, sadac moqmedeba gaSlilia
Tanamedrove did qalaqSi da ZiriTadad asaxulia qalaquri

214
yofa), goTikuri (sadac moqmedeba viTardeba dangreuli
eklesia-monastrebis, mediteranuli, e. i. xmlTaSuazRvispi-
erTis landSaftebis, an uRrani tyeebis, Zveli mitovebu-
li sasaxleebisa da eklesia-monastrebis fonze vampirebis,
moCvenebebisa da gardacvlilTa sulebis garemocvaSi),
erotikuli, pornografiuli, samecniero-fantastikuri,
kriminaluri/deteqtiuri romani, aseve romani-vesterni,
romani-fentezi (romelic sxva da sxva xalxTa miTosur
gadmocemaTa _ mag., skandinaviuri da kelturi miTosis _
sinkretuli Serwymis safuZvelzea Seqmnili da sadac asax-
ulia zRaprul-fantastikuri samyaro, romelic zRapruli
arsebebiT, mag., jujebiT, urCxulebiTa da jadoqrebiTaa
dasaxlebuli, da sadac uxvadaa mocemuli sxva da sxva magi-
uri sagnebi, mag., beWdebi, xmlebi, barZimi da sxv.);
c) Temis/problematikis mixedviT:
samijnuro, ganviTarebis (e. i. romani, sadac gmiris su-
lieri srulyofis istoriaa asaxuli, germ. e. w. Bildungsro-
man-i), sazogadoebrivi (sadac mTeli Tanamedrove sazoga-
doebis socio-kulturuli viTarebaa paradigmatulad
gadmocemuli), saojaxo (sadac asaxulia erTi konkretuli
ojaxis sxva da sxva Taobis istoria, anu misi aRzevebisa da
dacemis istoria), politikuri, religiuri romani;
d) sazrisiseuli diskursis mixedviT:
filosofiuri, egzistencialuri, fsiqologiuri, uto-
piuri, antiutopiuri romani;
e) naratiuli da kompoziciuri formis mixedviT:
romani-dRiuri, epistolaruli romani (e. i. romani,
romlis narativi da kompozicia mTlianad mTavari pro-
tagonistis werilebis, an protagonistTa mimowris safuZ-
velzea agebuli), cnobierebis nakadis romani (e. i. romani,
sadac ZiriTadad mTavari protagonistis iracionalur
anTropologiur sivrceSi mimdinare winarefleqsiuri,
aracnobieri Tu qvecnobieri aRqmebi da warmosaxvebia gad-
mocemuli), e. w. Ich-romani (e. i. romani, romelic mTli-
anad pirvel gramatikul pirSia moTxrobili da romelSic
Txrobas mTavari protagonisti aviTarebs), eseisturi ro-

215
mani (sadac mocemulia ama Tu im mniSvnelovan sociokul-
turul, filosofiur, Tu esTetikur sakiTxebze vrceli
avtoriseuli, an personaJiseuli gansjebi da ganazrebani,
rac an avtoriseuli monologis, an personaJTa dialogis
formiTaa gadmocemuli);
f) gadmocemisa da asaxvis stilis mixedviT:
satiruli, komikuri, iumoristuli, sentimentaluri,
realisturi (mimeturi), idealisturi (antimimeturi), fan-
tastikuri, didaqtikuri, eqsperimentuli, propagandistu-
li romani.
g) konkretul adresatTa wrisa (miznobrivi mkiTxvelis)
da gavrcelebis formis mixedviT:
sabavSvo romani, e. w. feministuri romani, trivialur-
bulvaruli romani, romani-bestseleri.

2. tradiciuli romani (ganmanaTlebluri da


realisturi romani) VS. aratradiciuli romani
(romantikuli da modernistuli romani) (XIX-XX ss.) *

romanis Janris istoriaSi, kerZod, romanis Janris aR-


zevebisa da misi saboloo Janrobrivi dominirebis peri-
odSi (XIX-XX s.s.), poetikis TvalsazrisiT gamoikveTa ro-
manis ori ZiriTadi tipi, romelTac pirobiTad SegviZlia
vuwodoT tradiciuli romanis tipi, romelic aviTarebs
mxatvruli Txzvis realistur-mimetur xerxebs (ganmana-
Tlebluri, realisturi romani) da aratradiciuli roma-
nis tipi, romelic aviTarebs mxatvruli Txzvis aramimetur
xerxebs da upiratesad efuZneba metaforul-paraboluri,
paradoqsalur-iracionaluri da simboluri Txzvis meTods
(romantikuli da modernistuli romani).**

* aRniSnuli diqotomiis dafuZnebisas veyrdnobodi Sveicareli lit-


mcodnis, m. andreotis Semdeg naSroms „modernistuli literaturis
struqtura~ (Andreotti 2009: 164-192, 222-224, 249-250).
** aqve xazi unda gavusva, rom Cemi analizis amosavali punqtia istori-
uli da ara Janrobrivi konteqsti. aqedan gamomdinare, Cemi kvlevis
216
marTalia, romanis am or tips aaxloebs erTi saerTo
maxasiaTebeli, rac vlindeba ZiriTadi problematikis
TanxvedraSi _ kerZod, romanis rogorc erTi, ise meore
tipis zogadsazrisiseuli diskursi determinebulia msgav-
si anTropologiuri da ontologiuri problematikiT, anu
subieqtis onto-egzistencialuri problematikiT, sadac
gamokveTilia ori aspeqti: erTi mxriv, Tavad subieqtis
pirovnuli srulyofisa da am srulyofis realizebis,
subieqtis egzistenciis, mis mier TviTidentobis mopovebis
SesaZlebloba da, meore mxriv, istoriuli konteqstebisad-
mi (msoflmxedvelobrivi, RirebulebiTi, kulturuli, so-
ciokulturuli, socialur-ekonomikuri, politikuri da
teqnologiuri konteqstebi) subieqtis damokidebulebis
problematika da am konteqstebSi subieqtis TviTrealize-
bis SesaZlebloba.
magram arsebiTi da gadamwyveti sxvaoba am ori tipis
romanSi ikveTeba sword mxatvruli Txzvis meTodisa da
poetologiuri principebis diametralur gansxvavebasa
da dapirispirebaSi, rac, cxadia, imTaviTve vlindeba ro-
manis am ori tipis struqturul/formalur Tavisebure-
bebSi (naracia, kompozicia, protagonistTa saxeebis Seqmnis
principi, qronotopuli specifika, mxatvruli asaxvisa da
gamoxatvis meTodi).
am ori tipis romanis, ese igi tradiciuli (ganmanaTle-
bluri, realisturi) da aratradiciuli (romantikuli,
modernistuli) romanis principuli poetologiuri sxva-

sferoSi ar Semodis romanis calkeuli qveJanrebis poetikis analizi


da maTi tipologiis gansazRvra (istoriuli romani, saTavgadasavlo
romani, trivialuri romani, pornografiuli romani, deteqtiuri
romani, mecnieruli fantastika, romani-fentezi da a. S). Sesabamis-
ad, am TavSi romanis tipologiis gansazRvras safuZvlad udevs ara
Janrobrivi, aramed istoriuli Tvalsazrisi: anu, romanis tipolo-
gias vadgen istoriuli ganviTarebis, e. i. ama Tu im literaturuli
mimarTulebis _ am SemTxvevaSi realisturi da modernistuli mimar-
Tulebebis _ WrilSi. romanis istoriaSi, kerZod, XIX-XX saukuneebSi
realisturi da modernistuli mimarTulebebis farglebSi gamokveTil
romanis or ZiriTad tips qvemoT movixsenieb rogorc tradiciul da
aratradiciul romans.
217
oba da dapirispireba zustad gansazRvra literaturuli
modernizmis germanelma mkvlevarma s. vietam, rasac mec
viziareb:

modernistuli romani orientacias aRar iRebs gare sa-


myaroze, saganTa samyaroze (`Welt der Dinge~), aramed _ Ta-
vad adamianSi mocemul warmodgenaTa samyaroze am sagnebis
Sesaxeb (`Welt der Vorstellungen~). igi aRar asaxavs gmiris
mogzaurobas gare samyaroSi, aramed asaxavs samyaros
areklils Tavad protagonistis cnobierebiseul samyaroSi
(Vietta 2007: 13).

qvemoT tradiciuli da aratradiciuli romanis tipo-


logias ganvixilav Semdegi aspeqtebis mixedviT: mTxrobeli
instancia/avtoriseuli Txroba, protagonistebis saxeTa
Seqmnis principebi, naratiuli da qronotopuli Tavise-
burbani, mxatvruli asaxvis/gadmocemis formebi.

a) mTxrobeli instancia/avtoriseuli Txroba


tradiciul (ganmanaTleblur, realistur) romanSi im-
TaviTve gamokveTilia e. w. auqtorialuri mTxrobeli/auq-
torialuri Txroba, anu, wina planze gamodis Tavad avto-
ri, romlis myari naratiuli poziciidan teqstSi ZirTadad
mocemulia am mTxrobeli instanciis Setyobineba, rac Sem-
dgom qmnis romanis Zireul struqturul da kompoziciur
baziss. tradiciul romanSi dominirebuli am auqtori-
aluri mTxrobelisaTvis/auqtorialuri TxrobisaTvis im-
TaviTve damaxasiaTebelia is, rom igi `garedan~ akvirdeba
Tavis protagonists, Tavad teqstSi asaxul movlenebs da
maTze flobs absolutur codnas. Sedegad, aseTi tipis
mTxrobeli Semdgom Tavad ereva xolme teqstis siuJe-
tur ganviTarebaSi, rac gamoixateba teqstis personaJebis
qcevisa da movlenebis SefasebebSi, maTze refleqsiebSi,
mTxrobelis mier Txrobis procesSi personaJTa bedisa
da movlenaTa Semdgomi ganviTarebis winaswar gamocxade-
basa da romanis siuJetis winawargansazRvrulobaSi (e. w.
teleologiuri principi). amgvarad, tradiciuli romanis
218
avtori gvevlineba yovlismcodne mTxrobel instanciad:
igi teqstSi aviTarebs winaswargansazRvrulobas, anu igi
winaswar gansazRvravs, Tu rogor ganviTardeba sakuTar
teqstSi ambavi, winaswar icis ra gadaxdebaT Tavs sakuTar
personaJebs. amasTan, tradiciuli romanis avtorma zedmi-
wevniT icis sakuTari personaJebis garegnoba, fsiqologia,
cxovrebiseuli detalebi. amitom, `tradiciul~ realis-
tur teqstSi saqme gvaqvs auqtorialur mTxrobel instan-
ciasTan, anu yovlismcodne avtorTan. xSirad aseTi tipis
mTxrobeli mimarTavs xolme damrigeblur, damoZRvriT
diskurss. amiT `tradiciuli~ realisti avtori xSirad
Tavad afiqsirebs xolme sakuTar msoflmxedvelobas, sa-
kuTar moqalaqeobriv, zneobriv pozicias, xSirad Tavad
afasebs teqstis ama Tu im movlenas, an personaJis ama Tu
im saqciels da am yvelafers Tavs axvevs mkiTxvels.
es auqtorialuri tipis mTxrobeli/Txroba mTlianad
moicavs mkiTxvelis cnobierebas da iqvemdebarebs mas. Sede-
gad, mkiTxveli `endoba~ avtors, eqceva misi gavlenis qveS
da iziarebs avtoris moralur pozicias, mis mier SemoTava-
zebul Tvalsazrisebs teqstis protagonistebsa da movle-
nebze, ris gamoc mkiTxveli xSirad mTavar protagonist-
Tanac ki aigivebs sakuTar Tavs.
Tavad tradiciul romanSi asaxuli `sinamdvile~ mkiTx-
velis mier, erTi mxriv, ganicdeba da aRiqmeba rogorc
realurad arsebuli sinamdvile (aq ki iqmneba Taviseburi
esTetikuri iluzia), xolo, meore mxriv, aRiqmeba rogorc
harmoniuli da kanonzomieri sinamdvile, ramdenadac Ta-
vad avtors aqvs msoflmxedvelobrivi rwmena yofierebaSi
apriorulad mocemuli kanonzomierebisa da harmoniisadmi,
aqvs myari ontologiuri Tvalsazrisi samyaros stabilu-
robisa da mowesrigebulobis Sesaxeb.
amis gamo, tradiciul romanSi, rogorc wesi, mocemu-
li Txroba gadmocemulia mesame gramatikuli piris namyo
TxrobiTSi (e. w. epikuri dro). Tuki zogjer tradiciul
romanSi mocemulia pirvel pirSi Txroba, maSin misi fun-
qciaa teqstSi mocemuli movlenebisa da faqtebis namdvi-

219
lobis xazgasma, Sesabamisad, mkiTxvelis cnobierebaSi maTi
namdvilobis iluziis aRZvra.

VS.

aratradiciul (romantikul, modernistul) romanSi


mTxrobeli instancia (avtori) TandaTan ukana planze ga-
dadis da teqstis msvlelobisas saerTod `qreba~ da `uCi-
nardeba~ Tavad teqstis `masalaSi~ (narativSi), rac niSnavs
imas, rom teqstSi Txroba avtoris myari TvalTaxedvidan
ki aRar warimarTeba, aramed Txroba (naracia) _ a) an aper-
speqtiulia, anu avtori Tmobs yovlismcodne instanciis
poziciebs (auqtorialobas) da romanis narativSi ukve aRar
aris mocemuli avtoriseuli yovlismomcveli codna sa-
gnebsa da movlenebze; b) an poliperspeqtiulia, anu nara-
tivSi aisaxeba Tavad protagonistTa TvalTaxedvidan aR-
qmuli sinamdvile, rac niSnavs imas, rom avtori ukve Tavad
protagonistis TvalTaxedviT Wvrets sagnebsa da movle-
nebs da ara rogorc damoukidebeli mTxrobeli instancia.
Sesabamisad, aratradiciul romanSi avtoriseul Txrobas
enacvleba Tavad protagonistiseuli Txroba, sadac gad-
mocemulia Tavad personaJiseuli Tvalsazrisi sagnebsa
da movlenebze, rac Semdgomd upiratesad vlindeba ara-
tradiciuli (modernistuli) romanisaTvis damaxasiaTebel
naratiul teqnikebSi _ Sinagani monologi, cnobierebis na-
kadi, gancdili metyveleba.
amgvarad, aratradiciul romanSi avtori ukve gvev-
lineba neitralur mTxrobelad, e. i. avtori `garedan~ ki
aRar akvirdeba protagonistsa da teqstSi ganviTarebul
movlenebs, aramed `Signidan~, igi sakuTari protagonistis
qmedebebsa da teqstSi asaxul movlenebSi aRar ereva, ar-
amed maTi neitraluri Tanadamkvirvebelia. amitomac, ara-
tradiciul romanSi xSirad mocemulia pirvel gramatikul
pirSi Txroba, romlis mxatvruli funqcia mTavari protag-
onistis `SigniT~ mocemul mTxrobel `me~-sa da ganmcdel

220
`me~-s Soris arsebuli dapirispirebisa da daZabulobis
warmoCenaa, riTac teqstSi aqcentirebuli da gaintensive-
bulia e. w. identobis krizisis Tema, anu yofierebaSi subi-
eqtis mier TviTidentobis mopovebis mcdeloba, an SeuZle-
bloba da absoluturi Rirebulebebisagan (am SemTxvevaSi
RvTaebrivi metafizikuri pirvelsawyisebisagan) misi sruli
gaucxoeba (Sdr. Tundac k. gamsaxurdias eqspresionistuli
romani `dionisos Rimili~).
amis gamo, aratradiciuli (romantikuli/modernistu-
li) romanis avtori ukve aRar aris is yovlismcodne in-
stancia, romelic teqstSi mocemul movlenebsa da pro-
tagonistTa cxovrebaze flobs srul codnasa da ganagebs
maT bed-iRbals, aramed igi uSualod sakuTari protago-
nistebis saarsebo da samoqmedo sivrceSi gadadis da ga-
daiqceva Tanaganmcdel da Tanadamkvirvebel neitralur
mTxrobel instanciad. aratradiciul romanSi avtori-
seuli Txrobis perspeqtivis es cvalebadoba gamowveulia
garesamyaros harmoniulobisa da mowesrigebulobisadmi
romantikosi/modernisti avtoris undoblobiT, mas ukve
an nawilobriv, an srulad aRar gaaCnia msoflmxedvelo-
brivi rwmena yofierebis harmoniulobisadmi, aRar gaaCnia
myari ontologiuri Tvalsazrisi samyaros Sinagani kanon-
zomierebisa da mowesrigebulobis Sesaxeb. amitomac, te-
qstSi aRar gvxvdeba avtoriseuli Segonebani, romelTac
umaRlesi WeSmaritebis gacxadebis pretenzia aqvT, aRar
gvxvdeba avtoris mier mkiTxvelis `damoZRvra~, igi mkiTx-
vels Tavze ar axvevs Tavis absolutur WeSmaritebas. Se-
sabamisad, aratradiciuli romanis avtori winaswar aRar
ganagebs teqstSi mocemul movlenaTa da gmirTa cxovre-
bas, piriqiT, man TiTqosda `ar icis~, Tu rogor SeiZleba
warimarTos gmiris Semdgomi bedi, an ama Tu im movlenas ra
gagrZeleba eqneba. amitomac, mkiTxveli ukve aRar aigivebs
Tavis Tavs romantikuli/modernistuli romanis protago-
nistTan (Sdr., romantikos e. T. a. hofmanis, an modernist
f. kafkas romanebi).

221
b) protagonistebis saxeTa Seqmna
tradiciuli romanisaTvis damaxasiaTebelia e. w. myari
personaJebi (germ. feste Figur), anu personaJebi gamorCeuli
pirovnuli da individualuri TvisebebiT, romelTac Se-
muSavebuli aqvT fundamentur RirebulebaTa skala, ro-
melTa mixedviTac isini moqmedeben da maTgan arasodes
gadauxveven. amitomac, garegani koliziebi (yofierebiseu-
li, socialuri Tu fsiqologiuri krizisebi) aseTi tipis
protagonistis pirovnebaze gadamwyvet gavlenas ver ax-
denen. piriqiT, kritikul garemoSi mTvari personaJi mud-
mivad inarCunebs Tavis individualur da pirovnul Tvise-
bebs, avlens xasiaTis simtkices, gautexelobas da sakuTari
eTikuri qceviTa da gadamwyveti eTikuri aqtiT Tavad ax-
dens gavlenas sxva personaJebis, an sulac mkiTxvelisa da
sociumis mentalobasa da moralze.
amitomac, romanis siuJetur ganviTarebasa da romanis
nebismier epizodSi mudmivad SenarCunebuli da xazgasmulia
(mTavar) protagonistTa Sinagani pirovnuli mTlianoba
(miuxedavad imisa, rom SesaZloa isini sociumTan an instit-
tuciebTan uTanasworo dapirispirebisas fizikurad dam-
arcxdnen an daiRupon kidec). aRsaniSnavia, rom aseTi tipis
personaJebi romanis teqstSi, rogorc wesi, aseve gamor-
Ceuli saxeliTa da gvariT Cndebian, konkretul saxelsa da
gvars atareben, riTac maTi gamorCeuli pirovnuli Tvise-
bebia aqcentirebuli.
amitom, xSirad tradiciuli romanebis dasaTaureba
Tavad protagonistTa saxelisa da gvaris mixedviT xdeba
(mag., h. fon klaistis `mihael kolhaasi~, an i. v. goeTes
`vilhelm maisteris ganswavlis wlebi~).
aqedan gamomdinare, tradiciul romanebSi detalu-
radaa mocemuli protagonistis rogorc garegnuli da
fsiqologiuri portreti, ise misi socialuri warmoSoba,
masTan dakavSirebuli socialuri garemo da a. S. Sesabam-
isad, mkiTxveli tradiciuli romanis personaJis Sesaxeb
mTel biografiul monacemebs flobs _ moyolebuli gmiris
bavSvobidan da misi mxcovanebiT damTavrebuli. tradiciul

222
romanebSi imTaviTve mocemuli mxatvruli Txzvis mimeturi
principis gamo, `realisti~ personaJebi zustad imeoreben
empiriuli adamianis rogorc garegnul, ise fsiqologiur
niSan-Tvisebebs. Sesabamisad, tradiciul romanSi avtori
detalurad aRwers ama Tu im personaJis (mniSvneloba ara
aqvs mTavari personaJia igi, Tu meorexarisxovani) gareg-
nul portrets, temperaments, ama Tu im konkretul epi-
zodSi aRmoCenili personaJis fsiqologiur mdgomareobas.
amasTan, tradiciuli romanis (zogadad, prozis) person-
aJebi xSirad arian Tavad avtoris msoflmxedvelobrivi
poziciis gamxmovaneblebi da realizatorebi (mag., ilias
oTaraanT qvrivi, an goeTes vilhelm maisteri).

VS.

aratradiciul romanSi ki mocemulia e. w. `qceviTi


personaJebi~ (`gestische Figur~) (b. brexti), anu, aramyari
personaJebi, romlebic ukve veRar/aRar avlenen pirovnul
gamorCeulobas, Sinagan harmonias, xasiaTis simtkicesa da
monoliTurobas, ramdenadac maTi individualoba ukve
destruirebulia (e. w. `me~-s daSla/rRveva//Ich-Dissotiation
_ s. vieta), rac gamowveulia maT cnobierebasa da mentalo-
baSi myar RirebulebaTa sistemis daSliTa da rRveviT. ami-
tomac, aratradiciuli romanis personaJebi, erTi mxriv,
mudmivad aRmoCndebian onto-egzistencialur disharmo-
niaSi da xSirad eqcevian sazogadoebaSi (ojaxi, social-
uri wre, istoriul-politikuri viTareba) gabatonebuli
saazrovno-mentaluri da moraluri kliSeebisa da stereo-
tipebis gavlenis qveS, an imTaviTve upirispirdebian maT;
meore mxriv, isini sociumsa da, zogadad, yofierebaSi ver
aRweven egzistencialur TviTidentobas/TviTdadginebas,
sakuTari myari Tvalsazrisisa da poziciis mopovebas.
aratradiciuli romanisaTvis damaxasiaTebeli aseTi
personaJi teqstSi xSirad konkretuli saxelisa da gvaris
gareSe, inicialebiT Cndeba (mag, `iozef k.~, an ubralod `k.~
ix. kafkas daumTavrebeli romanebi `procesi~ da `koSki~),

223
an arafris mTqmeli, arafriT gamorCeuli saxeliTa da gva-
riT, an avtoris mier miniWebuli zedmetsaxeliT Cndeba,
rac am aramyari personaJis pirovnuli disociaciisa (in-
dividualobis, pirovnulobis daSla/rRveva) da mis mier
TviTidentobis mopovebis uunarobis/SeuZleblobis marke-
ria (aRmniSvnelia): mag., r. muzilis romanis mTavari pro-
tagonistisaTvis (ulrixisaTvis) amgvari markeria uTvise-
boba, igi uTvisebo kacia (ohne Eigenschaften), rac Tavad
romanis saTaurSivea erTdroulad miniSnebulic da ko-
direbulic (romanis saTauria `uTvisebo kaci~/`Der Mann
ohne Eigenschaften~); aseve, Sdr. h. heses romanis protago-
nistis hari haleris zedmetsaxeli `tramalis mgeli~, rac,
iseve rogorc r. muzilTan, romanis saxelwodebaSivea
asaxuli, riTac kvlav miniSnebulia hari haleris uTvise-
boba da misi pirovnulobis, subieqturobis rRveva (rasac
fr. nicSe `mravlobiTobas~/`Vielheit~ uwodebs). amitomac,
aratradiciuli romanebis saTaurebi xSirad mTavari per-
sonaJebis aseTi tipis zedmetsaxelebiTaa konceptualu-
rad motivirebuli. Sesabamisad, aratradiciuli romanis
protagonistis qceva arasodes warimarTeba gonebis/cno-
bierebis safuZvelze, misi qceva fsiqologiurad arasode-
saa motivrebuli. gmiris qcevis Sinagani safuZvelia arac-
nobieridan da qvecnobieridan momdinare impulsebi, xolo
misi arseboba mudmivad determinebulia garegani egzisten-
cialuri faqtorebiT. amitomac, aratradiciuli romanis
personaJi mudmivad krizisul/kritikul situaciaSi imy-
ofeba da verasodes axerxebs misgan Tavis daRwevas, rac
teqstis finalSi kidev ufro gamZafrebulia.

c) struqturuli, naratiuli da qronotopuli Tavise-


burebani
tradiciul romanebSi Txrobis dasawyisi met-naklebad
urTierTis msgavsi da standartulia da, rogorc wesi,
iwyeba mTavari protagonistis socialuri da sacxovre-
beli garemos, misi socialuri statusis aRweriT, an misi
pirovnebis fsiqologiuri da garegnuli portretis daxa-

224
siaTebiT: mag., `qalaq bambergSi cxovrobda erTi warmo-
sadegi da patiosani moxele, saxelad maTias Slaixeri...~.
tradiciul romanebSi Txroba linealuria/xazovania, anu
romanSi asaxuli movlenebi da moqmedeba logikurad, qro-
nologiuri da sivrcobrivi TanmimdevrobiT warimarTeba
da mizez-Sedegobriobis principzea agebuli. Sesabamisad,
gvaqvs qronotopis (mxatvruli dro-sivrcis) erTianoba/
mTlianoba da erTmagoba, anu teqstSi ZiriTadad mocemu-
lia empiriuli dro da empiriuli sivrce da maTi mTliano-
ba. romanis siuJeturi xazis logikur TanmimdevrobaSi ki
asaxulia, erTi mxriv, Tavad mTavari gmiris TandaTano-
biTi `zrda~, anu misi fiziologiuri, fsiqologiuri da
mentaluri ganviTareba, meore mxriv, personaJis gare sa-
myaroSi, konkretul istoriul, sociokulturul gare-
moSi gadaadgileba da arseboba. amitomac, tradiciuli
romanis naratiul struqturaSi, rogorc wesi, imTaviTve
mocemulia krizisuli/kritikuli situacia, romelTa da-
Zlevac Semdgom mTavar protagonists uwevs da am procesSi
igi kidev ufro `izrdeba~ da viTardeba pirovnulad. xolo
kritikuli situaciis daZlevis Sedegad teqstis narati-
uli struqtura erT mTlianobad yalibdeba da ikvreba.
aqedan gamomdinare, tradiciuli romanis teqstis nara-
tiuli struqtura Sekruli da monoliTuri struqturaa,
sadac mocemulia Txrobis logikuri daswyisi, ganviTareba
da dasasruli _ e. w. eqspozicia, kvanZis Sekvra, kulmina-
cia, kvanZis gaxsna, daRmasvla da finali.

VS.

am TvalsazrisiT, sapirispiro viTareba gvaqvs ara-


tradiciul romanSi: aq ukve ukugdebulia teqstis stand-
artuli dasawyisi, anu teqstis dasawyisSive mocemuli ar
aris personaJTa socialuri warmomavlobis, maTi gareg-
nuli Tu fsiqologiuri portretis gadmocema, an su-
lac personaJTa konkretuli socialuri garemos aRwera.
nacvald amisa, aratradiciuli romanis teqstis dasawyis-

225
Sive, magaliTad, mocemulia `naxtomi~ Soreuli warsulSi,
vTqvaT, aseTi tipis: `rodesac eqvsi wlis viyavi...~; an, mo-
cemulia iseTi dasawyisi, sadac imTaviTve ganviTarebulia
e. w. gaucnaurebis efeqti, mag.: `memontaJe iozef bloxs
Seatyobines, rom is samsaxurdan daiTxoves~, an, `etyoba,
viRacam cili daswama iozef k.-s, radgan araferi dauSave-
bia da erT mSvenier dilas mainc daapatimres~.
aratradiciul romanSi darRveulia logikuri qrono-
logia: empiriuli dro _ warsuli, awmyo da momavali _ Tan-
mimdevrulad ki ar misdevs erTmaneTs, aramed, erTmaneTSi
gadadis da `ixlarTeba~ montaJis kompoziciuri teqnikis
saSualebiT da amdenad, realuri, empiriuli Tanmimdevru-
li drois nacvlad gvaqvs e. w. Sinagani dro, rodesac dro
Tavisebur `naxtomebs~ akeTebs awmyodan momavlisaken, aw-
myodan warsulisaken, warsulidan momavlisaken da a. S. Se-
sabamisad, aratradiciul romanSi e. w. simultanuri (erT-
drouli) teqnikisa da e. w. `ukangadaxvevis~ (`Rückblende~)
safuZvelze erTdroulad erTmaneTSi gadadis gmiris mo-
gonebebi, warsulSi wiaRsvlebi da momavlis xilvebi (Sdr.,
m. prustis `dakarguli drois ZiebaSi~, an k. gamsaxurdias
`dionisos Rimili~).
gmiris sivrcobrivi gadaadgilebis logikac xSirad
darRveulia, ramdenadac igi gadaadgildeba ara mxolod
empiriul sivrceSi, aramed, upirvelesyovlisa, araem-
piriul sivrceSi _ sizmriseul, cnobierebiseul an arac-
nobierebiseul sivrceSi, sadac imTaviTve gamoricxulia
sivrceSi gadaadgilebis Tanmimdevroba (mag. romantikul
romanebSi xSiria moulodneli da paradoqsuli gadasvlebi
empiriuli sivrcidan araempiriul warmosaxviT sizmriseul
sivrceSi da piriqiT, rasac sruliad `bunebrivi~ da kanon-
zomieri xasiaTi aqvs _ Sdr. novalisis romani `hainrih fon
ofterdingeni~). amas isic emateba, rom aratradiciuli ro-
manis naratiul struqturaSi, xSirad literaturuli zRa-
prebi (germ. e. w. Kunstmärchen) an miTosuri paradigmebi da
arqetipebia integrirebuli (mag., imave novalisis `ofter-
dingeni~, r. muzilis `uTvisebo kaci~, j. joisis `ulise~,

226
gr. robaqiZis `gvelis perangi~, k. gamsaxurdias `dionisos
Rimili~), rac imTaviTve iwvevs qronotopis gaormagebas:
anu, teqstis naratiul struqturaSi imTaviTve erTdrou-
ladaa mocemuli rogorc empiriuli, ise araempiriuli
dro da sivrce, romlebic (e. i. empiriuli da araempiri-
uli dro-sivrce) mudmivad erTmaneTSi gadadis da monacv-
leobs. Sedegad viRebT miTosur, ciklur dros. amitomac,
aratradiciuli romanis naratiul struqturaSi, gansx-
vavebiT tradiciuli romanis naratiuli struqturisagan,
gvaqvs qronotipis (mxatvruli dro-sivrcis) aprioruli
ormagoba.
aqedan gamomdinare, aratradiciuli romanis narati-
uli struqturisaTvis damaxasiaTebelia kompoziciis gax-
sniloba, rac vlindeba siuJeturi xazis araTanmimdevro-
baSi, gamokveTili logikuri finalis ugulebelyofasa da
erTjeradi qronotopuli mTlianobis rRvevaSi, vinaidan
realuri, empiriuli dro-sivrcis nacvlad aq ukve mocemu-
lia araempiriuli, iracionaluri, personaJiseuli warmo-
saxviTi mxatvruli dro-sivrce _ cnobierebiseuli, sizm-
riseuli, an sulac `miTosuri~.

d) asaxvis/gadmocemis formebi
tradiciuli romani mxatvruli Txzvisa da asaxvis
procesSi apriorulad efuZneba mimeturi Txzvis/asaxvis
poetologiur princips (mimezisi), rac gulisxmobs mxat-
vrul teqstSi empiriuli sinamdvilis (bunebis suraTebi,
geografiuli punqtebi, socialuri garemo, socialuri
urTierTobebi da a. S.) zust gadmocemasa da asaxvas, ris
Sedegadac tradiciuli romanis teqstSi mocemuli fiq-
cionaluri (gamonagoni) ambavi realuri faqtebis, re-
alurad momxdari ambis STabeWdilebas axdens. amitomac,
tradiciuli romanis teqstebSi maqsimalurad reducire-
bulia saxismetyvelebiTi, anu simboluri da metaforul-
paraboluri Txzvis principebi. Sesabamisad, tradiciuli
romanis teqstSi saerTod, an TiTqmis ar gvxvdeba iseTi
naratiuli teqnikebi, rogoricaa Sinagani monologi, cno-

227
bierebis nakadi, gancdili metyveleba, montaJisa da kola-
Jis kompoziciuri teqnika. amitomac, tradiciuli romanis
teqstis narativi ZiriTadad gadmocemulia namyo Txro-
biTSi (e. w. preteritumSi), rac teqsts aniWebs `daxurul~
da kompoziciurad Sekrul formas.

VS.

aratradiciul romanSi ki principulad uaryofilia


mimeturi mxatvruli Txzvis principebi. amis sapirispirod
teqstSi asaxulia (ara-)cnobierebiseuli, iracionaluri/
sizmriseuli, an transcendentur-miTosuri mxatvruli
sivrce, rac iwvevs Sesatyvisi naratiuli teqnikebisa (cno-
bierbis nakadi, Sinagani monologi, gancdili metyveleba,
montaJis xerxi) da saxismetyvelebiTi da metaforul-
paraboluri mxatvruli Txzvis intensivobas. Sesabamisad,
asaxuli sinamdvile imTaviTve deformirebulia da ar
Seesatyviseba empiriuli sinamdvilis sagnebsa da movle-
nebs. amasTanave, aratradiciuli romanebis narativisaTvis
damaxasiaTebelia Tavad mxatvruli ritorikis Tematizeba:
e. i., rodesac avtori Txrobis procesSi mimarTavs enobriv
eqsperimentebs, rac, pirvel rigSi, gamoixateba tradici-
uli sintaqsuri da gramatikuli formebis mizanmimarTul
destruqciasa da amis sapirispirod elifsuri, asociaci-
uri da wyvetili sintaqsuri wyobis ganviTarebaSi (sintag-
maturi qaosi), vinaidan amgvarma sintaqsurma wyobam, erTi
mxriv, zedmiwevniT unda asaxos garesamyaros, yofierebis
qaoturoba, usazrisoba, ganuWvretloba da Seumecnebloba,
meore mxriv, zedmiwevniT unda gadmosces protagonistis
qvecnobiersa da aracnobierSi mimdinare `naglej-naglej~,
fragmentuli saxiT mocemuli WvretiTi da `naTelxilvi-
Ti~ procesi, anu aracnobieri fsiqikis warmosaxvebi da aR-
qmebi. amitomac, teqstSi intencirebulia e. w. cnobierebis
nakadis (germ. Bewusstseinsstrom, ingl. stream of conscious-
ness), Sinagani monologisa (germ. innerer Monolog, frang.
monologue intérieur, ingl. Interrior Monologue) Tu gancdili

228
metyvelebis (germ. erlebte Rede) naratiuli teqnikebi. Sesa-
bamisad, tradiciuli romanis teqstebSi dominanturi e. w.
epikuri warsulis (preteritumis) nacvlad aratradiciuli
romanis teqstis naratiul aspeqtSi mocemulia sxvadasxva
gramatikuli drois gamudmebuli araTanmimdevruli da qa-
oturi monacvleoba.

3. postmodernistuli romanis poetika*

dasavleTSi, upiratesad XX s. 70-iani wlebidan, xolo


CvenSi daaxl. 90-iani wlebidan, literaturul procesSi
fexs ikidebs romanis axali tipi, e. w. postmodernistuli
romani, romelic romanis Janris istoriaSi sruliad axal
etaps qmnis, da romelic principulad upirispirdeba poet-
ologiuri da ideur-msoflmxedvelobrivi TvalsazrisiT,
erTi mxriv, tradiciuli (ganmanaTlebluri, realisturi)
da, meore mxriv, aratradiciuli (romantikuli, modernis-
tuli) romanis tips.
Tumca, rodesac vsaubrobT Tanamedrove postmodern-
istul romanze, aq aucileblad unda gaviTvaliswinoT
da gamovyoT Tavad postmodernis (dasawyisi dasavleTSi
_ daaxl. 1960-iani wlebidan, CvenSi _ daaxl. 1990-iane-
bidan), rogorc epoqis, msoflmxedvelobrivi da socio-
kulturuli maxasiaTeblebi, vinaidan postmodernistuli
romani zedmiwevniT asaxavs da aviTarebs im mentalur da
msoflmxedvelobriv specifikas, rac simptomaturia post-
modernisaTvis, rogorc postmetafizikuri filosofiuri
diskursisaTvis, ise sociokulturuli sivrcisa da epoq-
isaTvis.
am TvalsazrisiT, pirvel rigSi, unda iTqvas, rom post-
modernuli filosofiisaTvis imTaviTve damaxasiaTebe-
lia logocentristuli paradigmebis dekonstruqciisadmi
(daSlisadmi) aprioruli swrafva _ antilogocentrizmi:

* aq madlobas vuxdi Cems megobarsa da kolegas ilias saxelmwifo uni-


versitetidan, asoc. prof. l. cagarels statiis am Tavis kritikuli
Studirebisa da Rirebuli (zogjer sakamaTo) SeniSvnebisaTvis.
229
postmodernuli filosofiuri diskursi, anu postmeta-
fizikuri filosofia (m. fuko, J. bodriari, J.-f. liotari,
J. derida, J. deliozi da sxv.) im motiviT, rom nebismieri
idealisturi da metafizikuri diskursi a priori mxolod
goniTi moqmedebebisa Tu operaciebis Sedegad miRebuli da
Tavsmoxveuli konstruqtia, amavdroulad imTaviTve ukuag-
debs yofierebaSi saerTod logosis, gonis cxovelmyofel
moqmedebasac _ anu, aq uaryofilia Teza, rom yofiere-
bas safuZvlad udevs raime cxovelmyofeli absoluturi
pirvelsawyisi (mag., RmerTi), metafizikuri pirvelsazrisi
(mag., goni, logosi) pirvelidea; e. i. uaryofilia postu-
lati, rom yofiereba efuZneba RvTis mier winaswargansaz-
Rvrul RvTaebriv da harmoniul wesrigs (wifuria 2008:
264, 268; Zima 2001: 125-127).
Sesabamisad, uaryofilia adamianis/subieqtis egzisten-
ciis umaRlesi RvTaebrivi gonis/gonebis mier warmarTu-
loba. aqedan gamomdinare, postmodernul filosofiaSi
uaryofilia yvela is msoflmxedvelobrivi paradigma Tu
sistema (da masTan erTad sistemuroba zogadad), kerZod,
religia (maT Soris qristianoba), Teologia, mecniereba,
ganmanaTlebloba, metafizikuri filosfiuri diskursi
(kanti, fixte, hegeli, Selingi), Suasaukuneebis, renesansis,
ganmanaTleblobis, romantizmisa da modernizmis xelovne-
ba, anu is msoflmxedvelobrivi da esTetikuri sistemebi,
romlebic afuZnebdnen samyaros iseT models, sadac yofi-
erebisa da adamianis arseboba warimarTeba RvTaebrivi da/
an racionaluri kanonzomierebebiT, romlis safuZvelzec
samyaroSi/yofierebaSi myardeba wesrigi da umaRlesi Rv-
Taebrivi zneoba (Sdr., liotarTan postmoderni gagebulia
swored rogorc e. w. (mesianisturi) didi metanarativebis
(`grands récits~, `métarécits~) _ qristianoba, renesansi, human-
izmi, ganmanaTlebloba, socializmi da a. S. _ dasasruli):

Tuki mis (istoriis _ k. b.) genealogias CavuRrmavdebiT,


aRmovaCenT, rom istoria sulac ar isaxavs miznad Cveni
identobis safuZvlebis warmoCenasa da Cveni identobis
ganviTarebas, aramed piriqiT: istoriis mizania maTi gau-
230
qmeba. istoria ar warmoaCens im erTaderT pirvelsawyiss,
saidanac, metafizikosTa Tanaxmad, Cven warmovsdgebiT da
romelsac, rogorc Cvens pirvelsamSoblos, vubrundebiT.
aramed, istoria warmoaCens yvelanair rRvevas/wyvetas (dis-
continuités), romelTac Cven SevupyrivarT (Foucault 1994: 154).

amgvarad, saboloo jamSi, postmodernuli filosofia


mainc midis pirvelsazrisis, pirvelideis, im `transcenden-
taluri biZgis~ uaryofamde, romlis safuZvelzec meta-
fizikuri cnobierebis mixedviT, yofierebaSi myardeba har-
monia da adamianis arsebobas azri eniWeba. amis sapirispi-
rod ki, postmodernul filosofiaSi sakacobrio istoriis
manZilze Camoyalibebuli nebismieri metafizikuri/ideal-
isturi Tu racionalisturi saazrovno, RirebulebiTi da
saxelovnebo paradigma apriorulad ganixileba, rogorc
subieqtisaTvis garedan Tavsmoxveuli ideologiuri kon-
struqti, romlis dekonstruqciac unda moxdes (Metzler
2008: 473; Zima 2001: 126).
aqedan gamomdinare, cxadi xdeba, rom postmodernuli
filosofia, erTi mxriv, efuZneba fridrih nicSes (1844-
1900) RmerTis sikvdilis postulatsa da Rirebulebebis
gadafasebis Tezas (fuko, derida), meore mxriv, martin hai-
degeris (1889-1976) gadagdebulobisa (germ. Geworfenheit)
da daZlevis/gadalaxvis (germ. Verwindung) postulatebs
(derida) (Metzler 2008: 473), riTac haidegerma, erTi mxriv,
Tanamedrove adamianis (da, zogadad, adamianis) egzisten-
ciis usazrisoba, absurduloba, amaoeba da sruli uper-
speqtivoba daaxasiaTa, meore mxriv, istoriuli procesis
teleologiuroba ukuagdo.
Sesabamisad, Jan bodriari (1929-2007) afuZnebs Tezas,
rom postmoderni aris modernis radikalizeba (Metzler 2003:
65).* bodriaris Tanaxmad ki, es niSnavs imas, rom sabolood
swored postmodernis epoqaSi fuZndeba, rogorc RmerTis

* Sdr., J.-f. liotaris mowafe germaneli postmodernisti filosofo-


sis, v. velSis debuleba: „da amdenad, Cemi safuZvelmdebi Tezaa is, rom
postmoderni am saukunis (e. i. me-20 saukunis _ k. b.) radikaluri mod-
ernia („Radikalmoderne~) (Welsch 1991: 84).
231
sikvdili, anu myari msoflmxedvelobrivi Rirebulebebis
destruqcia, ise adamianis egzistencialuri usazrisoba.
postmodernuli filosofia, iziarebs ra nicSeseuli
RmerTis sikvdilis, anu logocentristuli cnobierebis
dekonstruqciisa da haidegeriseuli gadagdebulobis
Teziss, kidev ufro aukiduresebs am krizisul viTarebas
da saboloo fazamde mihyavs igi imiT, rom postmodern-
isti filosofosebi sabolood uaryofen logosis _ up-
irvelesyovlisa, saxarebiseuli logosis _ ideas, vinaidan
maT, imave romantikosebisagan gansxvavebiT, ver warmoud-
geniaT yofierebasa da adamianis egzistenciaSi logosis
cxovelmyofeli moqmedeba yovelgvari sistemurobisa da
ideologiuri konstruqtebis miRma.1
postmodernuli filosofiuri diskursi _ zustad ise,
rogorc es jer kidev artur Sopenhauerisa (1788-1860)
da fridrih nicSes nebis metafizikaSia ganviTarebuli _
gamoricxavs yovelgvar teleologias, anu yofierebaSi
raime umaRlesi sulieri miznisaken Tanmimdevrul svlas,
rogorc es, mag., qristianobaSia mocemuli _ zeciuri sa-
sufevlis damkvidrebisaken da RvTis xatobis idealis ganx-
orcielebisaken, rogorc umaRlesi sakacobrio miznisaken,
swrafva; an, rogorc es ganmanaTleblobasa da idealistur
filosofiaSia mocemuli _ umaRlesi adamianobis ideali-
saken da humanisturi sazogadoebisaken kacobriobis Tan-
mimdevruli da kanonzomieri svla (lesingi, kanti, goeTe,
Sileri, v. fon humboldti, hegeli) (Zima 2001: 130-140).
swored Tavisi antilogocentristuli paTosis gamo,
postmodernuli filosofia angrevs tradiciul diqoto-
miur skalas da nicSeze dayrdnobiT acxadebs absolutur
cnobierebiseul imoralizms, anu auqmebs ormagi kate-
goriebiT azrovnebasa da aqsiologiur (RirebulebiT) day-
ofas: RmerTi vs. eSmaki, samoTxe vs. jojoxeTi, WeSmariteba
vs. siyalbe, absoluturi vs. relatiuri, usasruloba vs. sas-
ruloba, transcendenturoba vs. empirea, ukvdaveba vs. mokv-
davoba, suli vs. xorci, cnobieri vs. aracnobieri, sikeTe vs.
boroteba, zneoba vs. uzneoba, subieqti vs. obieqti da a. S.

232
Sesabamisad, postmodernuli filosofiis pirobebSi gvaqvs
RirebulebaTa relativizmi (fardobiToba) da plural-
izmi, anu diqotomiis Semadgeneli nawilebidan arc erTi
maTgani ar aris saboloo jamSi WeSmariti, arc erT maTgans
ar gaaCnia pretenzia absolutur WeSmaritebaze, arc erTi
maTgani ar aRemateba meores (aqsiologiuri relativizmi).*
Sesabamisad, postmodernuli filosofiuri diskursi
afuZnebs msoflmxedvelobriv pluralizms, anu msofl-
mxedvelobriv indiferentulobas (ger. Indifferenz, ingl.
indifference, frang. indifférance), anu ganurCevlobasa da nebi-
smierobas (Zima 2001: 128), rac eTikur da gnoseologiur
sibrtyeze saboloo jamSi msoflmxedvelobriv komformi-
zmsa da myari msoflmxedvelobrivi poziciis uqonlobas,
egzistencialur dezorientaciasa da samyaroSi TviTiden-
tobis ver mopovebas niSnavs. Tumca, aq isic unda iTqvas,
rom postmodernuli filosofiis, igive postmetafizikuri
filosofiis damsaxureba isaa, rom igi, erTi mxriv, upirisp-
irdeba da akritikebs ideologizebul logocentrizms,
didi narativebis ideologiur Txrobas, meore mxriv, am
ideologiaTa analizisa da kritikisas nicSeze dayrdno-
biT xsnis axal perspeqtivas, qmnis axal sivrces, „mesame
sivrces“, swored im metafizikur „monacemTa“ xelaxali, aw
ukve individualuri da araideologizebuli gaazrebisaT-
vis (fuko, derida).
Sesabamisad, iqmneba winapirobebi urTierTdapirispire-
buli msoflmxedvelobrivi da/Tu esTetikuri poziciebis
erTian kulturul sivrceSi TanaarsebobisaTvis da am vi-
TarebaSi arc erT maTgans ar eniWeba WeSmaritebiseuli
Rirebuleba: mag. liberalizmi da konservatizmi, naciona-
lizmi da kosmopolitizmi, demokratia da diqtatura, par-
lamentarizmi da avtoritarizmi, elitarizmi da plebeizmi,

* Tumca am tradiciuli diqotomiis dekonstruqcia jer kidev nicSes


filosofiidan iRebs saTaves, rasac Semdgom postmodernuli filo-
sofiuri diskursic iziarebs da kidev ufro amZafrebs: `Rirseulo
megobaro~, upasuxa zaratustram, `es yvelaferi ar arsebobs, razec
Sen ubnob: arc eSmaki arsebobs da arc jojoxeTi. da Seni suli Sens xor-
cze swrafad mokvdeba: aw nuRarafris nu geSinia!~ (Nietzsche 2000: 22).
233
klasikuri xelovneba da masobrivi xelovneba da a. S., rasac
bodriari `kulturul bulions~ uwodebs.
Tumca, am `bulionis~ farglebSi ukve mocemulia plu-
ralisturi sivrce da alternativaTa SesaZleblobani,
xolo postmodernistul xelovnebaSi gvaqvs istoriulad
aqamde arsebuli yvela stilisa da mimdinareobis Tanaarse-
boba, rasac esTetikuri ekleqtizmisken, anu esTetikuri
nazavisaken, qimeruli usaxurobisaken mivyavarT (mag. pop-
arti), rasac bodriaris analogiiT esTetikuri bulioni
SegviZlia vuwodoT.*
aq ki iSleba zRvari elitarul da araelitarul, maRal
da dabal xelovnebas Soris da Tanabari Rirebuleba eni-
Weba leonardo da-vinCis `mona lizas~ da endi uorholis
(1928-1987) merlin monros aplikaciebs, afrodites anti-
kur qandakebasa da `koka-kolas~ Tunuqis qilis instala-
cias (Sdr. uorholis postulati _ `All is pretty~). Sedegad,
Tanamedrove postmodernistuli xelovneba fuZndeba maso-
briv xelovnebad, anu masobriv momxmarebelze gaTvlil
zedapirul, usazriso, uSinaarso masobriv xelovnebad,
romlis erTaderTi funqciaa dekori an garToba, xolo
arsi `dekoraciuloba~ an `ivenTuroba~ (mag. pop-arti, an
pop-musika).
amgvarad, postmodernuli filosofiis mixedviT, vi-
naidan movlenaTa sinamdvilis, samyaroseuli movlenebis
miRma ar arsebobs metafizikuri pirvelsazrisi, vinaidan
yofierebas safuZvlad ar udevs RvTaebrivi pirvelsawyisi,
vinaidan `RmerTi mokvda~, Sesabamisad, warmosaCeni/gamosav-
leni da gasacxadebelic araferia: anu, garesamyaro miRm-
ieri transcendenturi samyaros niSani, misi gamovlineba ki
ar aris, igi RvTaebrivi Semoqmedebis produqti ki ar aris,
RvTaebriobis gamocxadebis sfero ki ar aris da mis miR-
ma raime RvTaebrivi idea, sazrisi ki ar unda veZioT, ar-
amed garesamyaro da masSi mimdinare movlenebi simulakre-
* Sdr., v. velSis debuleba: `postmodernuli fenomenebi iq iCenen Tavs,
sadac enebis, modelebisa da meTodebis yovlismomcveli pluralizmi
moqmedebs da, Tanac, ara sxvadasxva nawarmoebSi, aramed erTsa da imave
nawarmoebSi~ (Welsch 1988: 10).
234
bia (bodriari), simulaciebia, carieli niSnebia, romlebic
arafers aRniSnaven da araferze miemarTebian.
amitomac, samyaroSi, Tavis mierve Seqmnil kulturaSi
adamians aqvs mxolod usazriso niSnebTan da sagnebTan,
simulaciebTan mimarTeba, romelTa miRma aranairi azri
ar devs, romelTa miRma sicarielea (Sdr. bodriariseuli
`dednis dakargvis~ postulati). aq ki postmodernuli fi-
losofiuri diskursi auqmebs aRsaniSnisa da aRmniSvnelis
diqotomias, Sesabamisad, auqmebs empiriuli garesamyarosa
da transcendentur-metafizikuri realobis dialeqtikas
da igi garesamyaros aRar moiazrebs transcendenturobis
niSnad, mis gamoxatulebad da afuZnebs gamovlinebis (germ.
Erscheinung), niSnis ufunqciobas: anu, viRebT gamovlinebas
(niSans), romelic arc arafers aRniSnavs da arc araferze
mianiSnebs. aqedan gamomdinare, postmodernuli filoso-
fia aviTarebs, erTi mxriv, gamovlinebis/gamoxatulebisa
da, meore mxriv, dialeqtikis/diqotomiis dekonstruqcias.
Sesabamisad, postmodernul filosofiur diskursSi _

a) yofiereba ar ganixileba RvTaebrivi Canafiqris


gamovlinebad,
b) ena/enobrivi niSani ar gamoxatavs (ver afuZnebs) erT
konkretul mTavar ideas, ramdenadac mis farglebSi
destruirebulia (darRveulia, daSlilia) aRsaniS-
nisa da aRmniSvnelis mTlianoba _ maTi erTjeradoba
da erTaderToba,
c) xelovneba ar gamoxatavs avtoriseul raime Rrma
Canafiqrs, igi iqmneba yovelgvari msoflmxedvelo-
brivi (logocentristuli) motivaciis/safuZvlis ga-
reSe, anu gvaqvs xelovnebis nimuSi sazrisis gareSe
(mag. endi uorholis monalizas popartuli aplika-
ciebi, rac aris aslis asli, anu asli originalis,
sazrisis gareSe).

amis gaTvaliswinebiT, postmodernuli filosofia af-


uZnebs sami tipis sikvdils, `sammag sikvdils~ _ RmerTis,
subieqtis da avtoris `sikvdils~:
235
a) igi ZalaSi tovebs nicSes postulatebs RmerTis
sikvdilisa da Rirebulebebis gadafasebis Sesaxeb
_ ar arsebobs RmerTis cxovelmyofeli idea, e. i.
a priori ar arsebobs safuZvelmdebi egzistencialuri
da zneobrivi orientiri (derida, bodriari);
b) nicSes, froidsa da haidegerze dayrdnobiT acxadebs
subieqtis sikvdils (fuko): aq, erTi mxriv, adamiani
ganixileba ara rogorc cnobieri, moazrovne subi-
eqti, romelic sakuTari gonebis Zalmosilebis saSu-
alebiT myar eTikur da SemecnebiT Rirebulebebze
agebs sakuTar qmedebasa da arsebobas, aramed ada-
miani ganixileba, rogorc gaucnobierebeli instin-
qtebisa da ltolvebis safuZvelze impulsurad
moqmedi arseba, romlis arsebobas warmarTavs mis
aracnobierSi apriorulad mocemuli Zalauflebis
neba (aq ki, magaliTad, ikveTeba vaimaruli klasi-
kis humanisturi idealis destruqcia, rac (ideali)
gacxadebulia iohan volfgan goeTesa (1749-1832) da
fridrih Sileris (1759-1805) cnobil lirikul te-
qstebSi _ goeTes `Das Göttliche~ da Sileris `An die
Freude~, an beThovenis me-9 simfoniaSi. Sdr.: stenli
kubriki Tavis filmSi `meqanikuri forToxali~ (1971),
erTi mxriv, swored subieqtis `postmodernistul
sikvdils~ gvTavazobs, meore mxriv, postmodernis
epoqaSi ganmanaTlebluri da humanisturi idealebis
saboloo kraxs, rac vlindeba filmSi gamoyenebuli
beThovenis simfoniuri musikis parodirebaSi); meore
mxriv, postmodernis epoqaSi adamianis egzistencia
ganixileba rogorc gadagdebuloba (germ. Geworfen-
heit), anu es aris iseTi tipis arseboba, romelsac arc
logikuri dasawyisi aqvs da arc dasasruli, vinaidan
igi imTaviTve sazrissaa moklebuli (mag., aq gvaqvs
qristianuli esqatologiuri swavlebis dekonstruq-
cia/destruqcia). aseTi tipis egzistenciis farg-
lebSi ki subieqti ganixileba rogorc `gamogdebuli/

236
gamotyorcnili proeqti~ (germ. `geworfener Entwurf~)
(haidegeri);
c) avtoris sikvdili (barti): Tuki yofierebaSi ar ar-
sebobs RvTaebrivi wesrigi da metafizikur-sakral-
uri sazrisi, Sesabamisad, Tanamedrove postmodern-
istuli xelovnebac arc arafers miemarTeba da arc
arafers gadmoscems, araferze ar iZleva Setyobine-
bas, masac ar gaaCnia sazrisi, vinaidan Tanamedrove
postmodernistuli xelovnebis nimuSi iqmneba avto-
riseuli Canafiqris gareSe, anu avtori imTaviTve
aranair ideur-msoflmxedvelobriv datvirTvas ar
aqsovs masSi da amiT avtori gaucxoebulia sakuTari
xelovnebis qmnilebis mimarT. Sesabamisad, postmod-
ernistuli xelovnebis nimuSis saxiT gvaqvs usazri-
so, uSinaarso xelovnebis qmnileba, anu simulacia,
simulakra, romlis miRmac sicarielea, igi aris ni-
Sani aRsaniSnis gareSe. aqac, xelovnebis nimuSi aris
gadagdebuloba, anu dausrulebeli nawarmoebi, Ta-
viseburi konstruqcia, arsaidan `gamogdebuli/gamo-
tyorcnili proeqti~ (germ. `geworfener Entwurf~) (hai-
degeri), romelic arsaiTken iswrafvis. xelovnebis
qmnilebis es tipi Seesabameba xelovnebis qmnilebaTa
diaqronul WrilSi gansazRvris bodriariseuli ska-
lis meoTxe tips, romlis mixedviTac, saubaria xe-
lovnebis qmnilebaze, `romelsac aranairi kavSiri ara
aqvs aranair realobasTan (arc empiriulTan da arc
araempiriulTan, arc socialurTan da arc transcen-
denturTan _ k. b.), is sakuTari Tavis wminda simu-
laciaa~ (bodriari), mxolod Tavis Tavze mimarTul
simulakraTa artistuli TamaSia.

zemoTqmulidan gamomdinare, postmodernistuli ro-


manis poetologiaSi zedmiwevniT gaTvaliswinebulia post-
modernuli filosofiis antilogocentristuli paTosi
da gaziarebulia misi mTavari postulati siRrmiseuli re-
alobis ar arsebobis Sesaxeb. amitomac, postmodernistuli

237
romanis poetologia iTvaliswinebs postulats yofierebis
sruli usazrisobis, simulakrulobisa da samyaros safuZ-
velmdebi metafizikur-transcendenturi pirvelsawyisis
ararsebobis Sesaxeb. Sesabamisad, postmodernistuli ro-
manis diskursi aRar aviTarebs raime umaRlesi idealisaken
swrafvas da imTaviTve gamoricxavs siRrmiseuli realobis
(transcendenturobis) raime formiT asaxvis, an ama Tu im
zogadsakacobrio humanisturi maRaleTikuri postulatis
gadmocemisa da misadmi myari msoflmxedvelobrivi pozi-
ciis SemuSavebis aucileblobas.*
amitomac, postmodernistuli romanis poetologia
iTvaliswinebs postmodernuli filosofiis Tezas myar
msoflmxedvelobriv RirebulebaTa dafuZnebis mizanSeu-
wonlobis Sesaxeb da ukuagdebs raime logocentristuli
Tezisis ganviTarebas _ mag. swrafvas umaRlesi transcen-
denturi egzistenciis damkvidrebisaken. aqedan gamom-
dinare, postmodernistuli romanis poetologia pirvel
rigSi upirispirdeba romanis Slegeliseul da hegeliseul
gagebas, romlis mixedviTac romani imTaviTve yofiereba-
zea mimarTuli, anu romani unda asaxavdes subieqtis eg-

* Sdr.: `...vinaidan cxadi xdeba, rom modernistuli romanisaTvis (aseve


romantikuli, an realisturi romanisaTvis _ k. b) damaxasiaTebeli
swrafva WeSmarit RirebulebaTa skalis dafuZnebisa da WeSmarit `me~-
saken, postmodernizmSi (Sesabamisad, postmodernistul romanSi _ k. b.)
saboloodaa ukugdebuli. [...] ambivalenturobidan amozrdili mod-
ernistuli kiTxva WeSmaritebis, Rirebulebis, garesamyaros ragvaro-
bisa da subieqtis Sesaxeb, postmodernizmSi uqmdeba~ (Zima 2001: 342,
344). aseve Sdr. postmodernisti avstrieli `avtoris~, Tomas bern-
hardis (1931-1989) SeniSvna germanul gazeT `caitisaTvis~ micemul in-
terviuSi: `Cemi poziciaa _ yvela saganTa Tanabari Rirebuleba~ (`Mein
Standpunkt ist die Gleichwertigkeit aller Dinge~) (ix. Die Zeit, 29. 06. 1979, S. 33).
aseve, Sdr.: cnobili germanulenovani qarTveli postmodernisti `av-
tori~ givi margvelaSivili (daib. 1927) Tavis romanSi `kapitani vakuSi:
avtobiografiuli romani. t. I doiqsilandSi~ (`Kapitän Wakusch: auto-
biographischer Roman. Bd. 1 In Deuxiland~) (1991) gr. robaqiZis (1880-1962)
modernistul roman `gvelis perangis~ (1926) parodirebiT upirisp-
irdeba robaqiZis romanSi mocemul logocentristul cnobierebas da
teqstSi ganviTarebul metafizikur-sakralur diskurss da arRvevs/
angrevs mas (postmodernistuli dekonstruqcia).
238
zistencialur dramas da teleologiis principis gaTval-
iswinebiT unda afuZnebdes umaRlesi ideisaken/idealebi-
saken subieqtis swrafvas _ Sdr. romanis samyaros sarked
(germ. `Spiegel~), samyaros suraTad (germ. `Bild~) gageba fr.
SlegelTan (Schlegel 2005: 90), an romanis yofierebis sazri-
sis ganWvretad da gadmocemad (germ. `Darstellung~) gageba
hegelTan: `...WeSmarit romansac moeTxoveba msoflmxed-
velobrivi, samyaroseuli da cxovrebiseuli totalobis
gadmocema da ganWvreta~ (~... fordert auch der eigentliche Roman
die Totalität einer Welt- und Lebensanschauung~) (Hegel 1986: 393).2
yovelive amis sapirispirod postmodernistuli romani
samyaros WeSmariti sazrisis ganWvretasa da mis wvdomaze
ki ar aris orientirebuli, igi logocentristul Rireb-
ulebaTa xelaxal gaazrebasa da dafuZnebas ki ar cdilobs
(rac jer kidev modernizmis epoqaSi iqna destruirebuli),
postmodernistuli romani subieqtis onto-egzistencial-
uri problematikis mxatvrul gaazrebasa da misTvis axali
maidentificirebeli (TviTSemecnebiTi, TviTganmsazRvre-
li) orientirebis dasaxvas ki ar gvTavazobs, rogorc es
tradiciuli da aratradiciuli romanebisTvisaa damaxasi-
aTebeli (mag., J-J. rusos, i. v. goeTes, novalisis [fr. fon
hardenbergi], fr. Slegelis, e.T.a. hofmanis, o. balzakis,
C. dikensis, j. golzuorTis, g. floberis, l. tolstois,
T. dostoevskis, T. manis, h. heses, h. broxis, r. muzilis,
j. joisis, u. folkneris, m. prustis, a. kamius, k. gamsaxur-
dias, gr. robaqiZis, m. javaxiSvilis da a. S. ganmanaTleblu-
ri, romantikuli, realisturi da modernistuli romanebi),
aramed postmodernistuli romani upirveles yovlisa on-
toteqstia (g. margvelaSvili), anu TviTkmari yofierebaa,
yofierebaa yofierebaSi, igi mxatvruli teqstia Tavis Ta-
vad: anu, postmodernistuli romani aranair msoflmxed-
velobriv mimarTebas (rogorc amas romanisgan hegeli da
Slegeli moiTxovdnen, ix. zemoT, aseve Sen. 2) aRar amyarebs
arc transcendentur sinamdvilesTan da arc garemomcvel
sinamdvilesTan (sociokulturul da yofiT realobasTan).
es yvelaferi mas ar ainteresebs, misadmi gulgrilia (in-

239
diferentulobis diskursi), mas uaryofs da amis sanacv-
lod Tavis Tavs afuZnebs, rogorc Tavis TavSi Caketil,
`monaduri~ tipis teqsts, rogorc Tavisebur `wminda~ te-
qsts, `wminda~ fiqcias, saxelovnebo konstruqcias.
Sesabamisad, postmodernistuli romani Tavis TavSi, sa-
kuTari Tavidan `gausvlelad~ da sakuTari teqstis saxiT
Tavad qmnis axal sinamdviles, sinamdviles sinamdvileSi,
qmnis axal zerealobas _ e. w. hiperrealobas _ virtual-
uri (wamosaxviTi) esTetikuri realobis saxiT, romelsac
mxolod wmindad simulakruli (niSani aRsaniSnis gareSe)
esencia (arsi, buneba) aqvs.
postmodernistuli romanis poetikis erT-erTi Tval-
Sisacemi maxasiaTebelia misi ekleqtikuri arsi, vinaidan
postmodernistuli romanis avtori apriorulad iyenebs
istoriulad ukve arsebuli, mag., tradiciuli (realis-
turi) da aratradiciuli (modernistuli) romanis mza po-
etologiur principebs, an sargeblobs romanis sxvadasxva
JanriT da erTi teqstis farglebSi aqsovs maT. ase magali-
Tad, postmodernistul romanSi mudmivad mocemulia Jan-
ruli aRreva da aq erTi teqstis farglebSi erTdroulad
Tavs iyris da Tanaarsebobs deteqtiuri da istoriuli ro-
manis Janri (mag., u. ekos `vardis saxeli~/`Il nome della rosa~),
an deteqtiuri da e. w. saxelovnebo romanis (germ. Künstler-
roman) Janri (mag., k. modikis `karolinebis sinacrisfre~/
`Das Grau der Karolinen~), an e. w. ganviTarebis romanis (germ.
Bildungsroman), istoriuli romanisa da roman-trileris
Janrebi (p. ziuskindis `sunamo~/`Das Parfum~), an samecniero
fantastikisa (ingl. Science Fiction) da anti-utopiis Janrebi
(mag. a. Smitis `aTeistebis skola~/ `Die Schule der Atheisten~),
an deteqtivisa da egzistencialuri romanis Janrebi (pol
osteris `niu iorkuli trilogia~/`The New York Trilogy~).
aq aSkaraa, rom postmodernistuli romani fr. Slege-
lis `progresirebadi da universaluri poeziis~ (germ.
`progressive Universalpoesie~) postulatis (romelic moce-
mulia `aTeneumis~ cnobil 116-e fragmentSi) Tavisebur
dekonstruqcias axorcielebs, sadac Slegelis mier ganvi-

240
Tarebulia Tvalsazrisi mxatvruli teqstis, am SemTxvevaSi
romanis, farglebSi yvela Janrisa da sxvadasxva tipis nara-
tivTa _ rogorc fiqcionaluris, ise arafiqcionaluris
_ sinTezis Sesaxeb, romlis (sinTezis) upirvelesi mizanic
transcendenturobis poeturi wvdomisa da gaxsnis Ses-
aZleblobaTa maqsimaluri gafarToeba da gaintensivebaa.
amasTan, SlegelTan universaloba da progresuloba gu-
lisxmobs metafiqcionaluri (am SemTxvevaSi filosofiur-
Teoriuli) TviTrefleqtirebadi narativis mxatvrul te-
qstSi integrirebas, rasac romantikuli mwerlobis, ro-
gorc WeSmariti mwerlobis, dafuZnebisa da mis esTetikur
SesaZleblobebze refleqsiis funqcia akisria.
magram amis sapirispirod postmodernistul romanSi
Janruli aRreva, narativTa da stilTa pluralizmi, erTi
mxriv, eqvemdebareba artistuli TamaSis princips, anu sax-
elovnebo TamaSs TamaSisaTvis, rac gulisxmobs Semdegs:
postmodernistuli romani imTaviTve iqmneba rogorc in-
teleqtualur TavSeqcevisaTvis, rogorc inteleqtua-
lur garTobisaTvis gankuTvnili saTamaSo mowyobiloba,
romlis miRmac raime Rrma logocentristuli Canafiqri
ar imaleba;* meore mxriv, es `SemoqmedebiTi~ ekleqtika da

* Sdr.: frangi kompozitoris, Jurnalistisa da dizaineris, moris roSes


(Maurice Roche) (1924-1997) mier Tavis eqsperimentul roman `Compact~-is
(1966) bolosityvaobaSi gacxadebuli dakvirveba frangul axal ro-
manze (Nouveau Roman) [eqsperimentuli romanebi, romelTa msoflmxed-
velobrivi safuZvelia frangi filosofosis, Jan-pol sartris egzis-
tencializmi. aRniSnul romanebSi mTlianad darRveulia tradiciuli
romanis poetika. iqmneboda 50-ian-60-ian ww.], rom is saTamaSo tipis
konstruqtia, rom is Taviseburi gajetia, anu, saTamaSo mowyobilobaa,
Taviseburi sakiTxavi manqanaa (frang. `gadget litteraire~): `axali romanebis
umetesoba marTlac daxuruli sistemebia, romlebic, cxadia, struq-
turuli analizisisaTvis did arqeologiur masalas Seicaven, magram
zusti da usargeblo manqanebiviT funqcionireben, anda funqcionire-
ben rogorc namdvili literaturuli gajetebi (saTamaSo mowyobilo-
bebi _ k. b.)~ (citirebulia p. cimas wignis mixedviT _ Zima 2001: 354).
frangul axal romanze m. roSes mier Tqmuli zustad Seesabameba post-
modernistul romansac, isic sakiTxavi mowyobilobaa, Taviseburi sa-
TamaSo aparatia, romelic damzadebulia mkiTxvelis inteleqtualuri
Tavis Seqcevis mizniT (Tavad m. roSes eqsperimentuli romanic swored
241
pluralizmi (e. i. TviTmiznuri Janruli, naratiuli, sti-
luri aRreva) eqvemdebareba mxatvrul literaturaSi post-
modernizmamde arsebul literaturul JanrTa, stilTa da
narativTa parodirebas maTi dekonstruqciisa da simulak-
rulobis xazgasmis mizniT.
teqstSi metafiqcionalobis SemotaniT ki postmodern-
istuli romanis `avtori~ cdilobs xazi gausvas, rom post-
modernistuli teqstis saxiT swored wmindad saxelovne-
bo/artistul TamaSTan, anu teqstobrivi konstruqciis
agebasTan, teqstualobasTan gvaqvs saqme. Sesabamisad, aq
fiqcionalur TxrobaSi arafiqcionaluri Txrobis integ-
rirebiT xazi esmeba, rom postmodernistuli romanis mxat-
vruli samyaro marTlac gamonagonia da sxva araferi, rom-
lis miRmac aranairi myari msoflmxedvelobrivi Canafiqri,
araniari logocentristuli sazrisi ar unda vigulisx-
moT, da rom mas (teqsts) aranairi msoflmxedvelobrivi (an
mimeturi) mimarTeba ar gaaCnia gare sinamdvilesTan: anu,
postmodernistuli mxatvruli teqsti (aq: romani) ar qm-
nis aranair iluzias imisas, rom is, erTi mxriv, sakuTar
myar msoflmxedvelobriv pozicias afiqsirebs da rom is,
meore mxriv, iswrafvis `yofierebis ganvrcobisadmi~ (`Sein-
szuwachs~) (h.-g. gadameri), e. i. samyaroseul movlenaTa
axleburi da gaRrmavebuli interpretaciis, axleburi xe-
dvis dafuZnebisaken (rac, romantikuli, an modernistuli
romanisTvisaa damaxasiaTebeli), an iswrafvis garesamyaros

mkiTxvelisaTvis SeTavazebuli interteqstualuri krosvordis sax-


iT struqturirebuli gajetia). swored postmodernistuli romanis
`gajeturobaze~ miuTiTebs modernizmisa da postmodernizmis ger-
maneli mkvlevari p. cima r. bartze dayrdnobiT: `romanistebs ekosa
da faulzsac SeeZloT bartiviT eTqvaT: `WeSmariteba ki ar mibiZgebs
me, aramed TamaSi, TamaSis WeSmariteba~. xolo TamaSis WeSmariteba gu-
lisxmobs ganurCevlobas (germ. Indifferenz), romelic yovelgvar ide-
ologiur-metafizikur angaJirebas gamoricxavs. [...] [romanis] kiTx-
vas WeSmaritebis, sazrisis kritikuli Zieba ki ar warmarTavs, aramed
`teqstiT siamovneba~ (frang. `Le plaisir du texte~ _ r. barti), sakiTxavis
kiTxviTa da masze refleqsiebiT/ganazrebebiT miRebuli siamovneba,
gamarTlebuli an gacruebuli molodiniT miRebuli siamovneba, Tama-
SiT siamovneba~ (Zima 2001: 350, 356).
242
mimeturi asaxvisa da maRaleTikuri an aqtualuri socio-
kulturuli problematikis gadmocemisadmi (rac, mag., re-
alisturi romanisTvisaa damaxasiaTebeli) (Metzler... 2007:
493-494; Nünning 2004: 171-172). amgvarad ki postmodernis-
tuli romani aviTarebs gaucnaurebis (germ. Verfremdung)
efeqts, riTac xazgasmulia Teza, rom postmodernistuli
romani iqmneba yovelgvari msoflmxedvelobrivi motiva-
ciis gareSe, anu WeSmaritebis Ziebisa da RirebulebaTa
paradigmebis dafuZnebis motivaciis gareSe: Sdr., Tundac
espanel-kataloneli postmodernisti `avtoris~ feliqs de
azuas (Félix de Azúa) mier sakuTar romanSi `erTi idiotis
istoria...~ (`Historia de un idiota...~) (1986), romelic ganviTa-
rebis romanis (germ. Bildungsroman) parodiaa, dafuZnebuli
metafiqcionaluri Teza _ `me vwer safuZvlis gareSe~ (`es-
cribo sin razón~) (e. i. vwer yovelgvari msoflmxedvelobrivi
motivaciisa da mizandasaxulobis gareSe).*
metafiqcionalobasTan erTad postmodernistul ro-
manSi aprioruladaa mocemuli interteqstualoba, ro-
melic xSirad vlindeba klasikuri mxatvruli, an aramxat-
vruli teqstebidan citatebis moxmobis (citaturoba), te-
qstebis ama Tu im pasaJis parafrazis, gadakeTebis an miniS-
nebis formiT. interteqstualobac, iseve rogorc meta-
fiqcionaloba, swored gaucnaurebis efeqtis funqcias
asrulebs, riTac xazi esmeva, rom klasikuri teqstebidan
moxmobil amonaridebze apelireba da maTze miniSneba mxo-
lod teqstobrivi konstruqtis agebiTaa motivirebuli,
rac, Tavis mxriv, ganpirobebulia Tavad postmodernistu-
li teqstis artistuli TamaSisadmi aprioruli swrafviT

* aseve Sdr., qarTveli postmodernisti `avtoris~, aka morCilaZis (daib.


1966) mier erT-erT interviuSi gacxadebuli msgavsi paTosi, rodesac
mas hkiTxes, Tu rogor wers: `ra vici, mgoni iolad, yovel SemTxvevaSi,
Tu davjeqi, mierekeba wyaliviT... ZaliT da tanjviT ar miyvars~ (ix.
literaturuli palitra # 2, 2004. gv. 18). aq kargad vlindeba post-
modernisti `avtoris~ erT-erTi umTavresi poetologiuri principi
da postmodernistuli teqstis poetikuri maxasiaTebeli _ Txrobis
absolutizeba, rac imTaviTve gamoricxavs `avtoris~ msoflmxedvelo-
briv motivirebulobasa da sakuTar teqstSi fundamentur logocen-
tristul RirebulebaTa dafuZnebis survils.
243
(Metzler... 2007: 357-358; Nünning 2004: 110-111).
amasTan, postmodernistul romanSi interteqstua-
lobis meore funqciaa klasikuri teqstis sazrisis nive-
lireba da destruqcia, ramdenadac citatas klasikuri
teqstidan postmodernisti `avtori~ moixmobs ara saku-
Tari msoflmxedvelobrivi Tvalsazrisis gasamyareblad,
aramed klasikuri teqstis parodirebis mizniT, riTac
postmodernisti `avtori~ xazs usvams klasikuri teqstis
msoflmxedvelobrivi diskursis simulakrulobasa da ara-
arsebiTobas, anu imas, rom logocentristul cnobierebas
(mag., vaimaris klasikis (goeTe/Sileri) naivuri swrafva
umaRlesi adamianobis antikuri idealisadmi) Tanamedrove
postmodernul epoqaSi aranairi Rirebuleba ar gaaCnia (aq
ar unda dagvabnios iman, rom marTalia „postmodernistu-
li mwerloba axorcielebs klasikur-tradiciuli esTeti-
kuri paradigmebisa da Rirebulebebis aqtualizacias~ (l.
cagareli), magram aq arsebiTi isaa, rom am aqtualizaciis
mizani am paradigmebis xelaxali sulieri aRorZineba ki
araa, aramed, erTi mxriv, maTi parodireba, da meore mxriv,
postmodernistul saxelovnebo TamaSebSi CarTva. Sedegad,
am aqtualizebuli tradiciuli Rirebulebebisa da para-
digmebis miRma sicarielea, simulakrulobaa).
garda amisa, interteqstualoba postmodernistul ro-
manSi xSirad vlindeba mxatvruli ritorikis polifoniu-
robis saxiT, rodesac postmodernisti `avtori~ teqstSi
iyenebs klasikuri teqstebidan aRebul mxatvrul ritori-
kas da sakuTar teqstSi xSirad cvlis maT: mag., zurab qaru-
miZe Tavis postmodernistul teqst-gajetSi `Txa da gigo~
(2003), erTmaneTs unacvlebs qarTuli agiografiis ritor-
ikasa da qarTuli xalxuri zRapris mxatvrul metyvelebas;
an aka morCilaZe Tavis pirvel romanSi madaTovis trilo-
giidan `gadafrena madaTovze da ukan~ (1998) erTmaneTs un-
acvlebs XIX da XX saukuneebis mijnis qarTuli prozisa da
publicistikis stils. cxadia, postmodernistul romanSi
mocemuli klasikuri teqstebis mxatvruli ritorikis imi-
tirebiT xdeba am klasikuri teqstebis parodireba da maTi

244
logocentristuli poziciebis dekonstruqcia (an, sulac,
destruqcia).
gaucnaurebis funqcia akisria postmodernistul ro-
manSi xSirad mocemul e. w. ormagi (sammagi da a. S.) kodi-
rebis meTodsac (rom aRaraferi vTqvaT artistuli Tama-
Sis apriorulobaze), romlis saSualebiTac ukugdebuli
da gauqmebulia romantikuli da modernistuli prozauli
teqstebisaTvis damaxasiaTebeli simbolur-alegoriuli
(saxismetyvelebiTi) Txzvis meTodi, vinaidan mxatvruli
Txzvis es meTodi swored logocentristul msoflmxedv-
elobriv aspeqtebs iTvaliswinebs (mag. transcendenturo-
bisaken swrafva romantizmsa da simbolizmSi da tran-
scendenturobis saxismetyvelebiTi proeqcia). ormagi
kodirebis meTods postmodernistul romanSi swored te-
qstis usazrisobis, teqstis msoflmxedvelobrivi sicari-
elis, moCvenebiTi sazrisSemcvelobis (simulakrulobis)
gamZafrebis funqcia akisria, vinaidan ormagi kodirebis
dros Tavs iCens or (an sam, oTx da a. S). urTierTsapirisp-
iro sazrisTa Tanaarsebobisa da monacvleobis (germ. Aus-
tauschbarkeit) SesaZlebloba, ris safuZvelzec TiToeuli
maTgani erTmaneTs aneitralebs. Sedegad, arc erT maTgans
ar gaaCnia WeSmaritebaze pretenzia. aq ki saboloo jamSi
gvaqvs saxismtyvelebiTi (simbolur-alegoriuli) mxatvru-
li Txzvis wesisa da tradiciuli tropuli diqotomiis _
saxisa da sazrisis mTlianobis sruli daSla/rRveva. ami-
tomac, postmodernistul romanebSi saerTod ar gvxvdeba
`tradiciuli~ alegoriebi da simboloebi da maT simulak-
ruli da rizomatuli kodebi da toposebi enacvleba _ mag.
sunis (germ. Geruch) toposi p. ziuskindis romanSi `su-
namo~ (1985) (burduli 2010: 96), an sinacrisfris (germ.
Grau) toposi k. modikis romanSi `karolinebis sinacris-
fre~ (1986), an dakarguli manuskriptis (xelnaweris) semio-
tikuri kodi u. ekos romanSi `vardis saxeli~ (1980) (Schärf
2001: 167).
garda amisa, postmodernistul romanebSi ormagi ko-
direbis erT-erTi mniSvnelovani poetologiuri funq-

245
ciaa saxelovnebo TamaSis ganviTareba, gaintensiveba da am
TamaSSi Tavad mkiTxvelis CarTva: anu, `postmodernistu-
li romani mkiTxvels misi inteleqtualuri mzaobidan da
SesaZleblobidan gamomdinre sTavazobs orgvari wakiTxvis
SesaZleblobas _ naklebad nakiTxi mkiTxveli postmodern-
istul romanSi martiv, gasarTob ambavs amoikiTxavs, xolo
ganswavluli mkiTxveli ki damatebiT siamovnebas miiRebs
im aluziebis amocnobis Sedegad, romlebic teqstSia dafa-
ruli~ (l. cagareli).
postmodernistuli romanis poetikis erT-erTi maxasi-
aTebelia Txrobis perspeqtivaTa mudmivi da usasrulo mo-
nacvleoba, riTac postmodernisti `avtori~ mizanmimarTu-
lad aRvivebs mkiTxvelSi teqstis mimarT undoblobasa da
gaucxoebas. ase magaliTad, mas SeuZlia gamoiyenos realis-
turi romanebisaTvis imTaviTve damaxasiaTebeli auqtori-
aluri Txroba da postmodernisti `avtori~ mogvevlinos
yovlismcodne mTxrobelad, magram amas, cxadia, realis-
turi romanisaTvis damaxasiaTebel auqtorialur Txrobas-
Tan da auqtorialur mTxrobelTan araferi aqvs saerTo,
aramed Txrobis am perspeqtivas wmindad simulakruli xasi-
aTi aqvs: kerZod, auqtorialobis SemotaniT postmodern-
isti `avtori~ raime msoflmxedvelobrivi poziciis gadmo-
cemas, myar absolutur/logocentristul RirebulebaTa
dafuZnebas, an mkiTxvelis damoZRvras ki ar cdilobs, ar-
amed mas iyenebs gaucnaurebis efeqtisaTvis, ramdenadac
irkveva, rom auqtorialur Txrobas teqstSi Tanmimdevru-
li xasiaTi ara aqvs, rom igi ar aris dominanturi narativi,
vinaidan mas iqve Caenacvleba, mag., ama Tu im protagonis-
tis pirvel pirSi Txroba, romelic Tavisi monaTxrobis/
ambis utyuarobaSi (an `saeWvoobaSi~) arwmunebs mkiTxvels
da amiT faravs da aneitralebs avtori-mTxrobelis auqto-
rialobasa da mis Txrobis perspeqtivas. Semdeg, SesaZloa
erTi protagonistis `dominanturi~ Txrobis perspeqtiva
sxva protagonistis Txrobis perspeqtivam Caanacvlos da
ukve is gaxdes dominanturi narativi da a. S.
garda amisa, postmodernisti `avtoris~ (ufro sworad,
mTxrobeli instanciis) `auqtorialur~ Txrobas SesaZloa
246
Caenacvlos an metafiqcionaluri, an interteqstualuri
narativi da amgvarad kvlav iqmneba gaucnaurebis efeqti,
romlis mxatvruli funqciaa, erTi mxriv, mkiTxveli Car-
Tos/CaiTrios teqstis mier SemoTavazebul saxelovnebo
TamaSebSi, meore mxriv, recipients/mkiTxvels ganacdevin-
os romanis teqstis aprioruli usazrisoba da uSinaarsoba.
Sedegad ki fuZndeba Taviseburi antilogocentristuli
mgrZnobeloba: Sdr., jon faulzis (John Fowles) romanis
`frangi leitenantis colis~ (`The French Lieutenant’s Wom-
an~) (1969) mTxrobeli instanciis `gamaucxoebeli~ fraza:
`ar vici. es istoria, romelsac vyvebi, es yvelaferi war-
mosaxvaa~ (`I do not know. This story I am telling is all imagina-
tion~). swored am gamaucnaurebeli fraziT ixsneba romanis
me-13 Tavi, maSin, rodesac me-12 TavSi avtori-mTxrobelis
mier dasmul kiTxvas `sad aris sara, sad gauCinarda is?~,
_ romliTac es Tavi mTavrdeba, da romelsac wmindad kon-
vencionaluri xerxiT (kvanZis Sekvris mizniT) romanSi daZ-
abuloba kidev ufro unda gaeZlierebina, _ Semdgom TavSi
(me-13 TavSi) unda mohyoloda kvanZis gaxsna, ris molo-
dinsac mkiTxvels/recipients avtori am kiTxviT uRvivebs.
amis sanacvlod Semdgom avtori-mTxrobeli (an mTxrobeli
instancia, anda sulac cru homodiegeturi yovlismcodne
mTxrobeli) Tavisi metafiqcionaluri fraziT (`ar vici.
es istoria, romelsac vyvebi, es yvelaferi warmosaxvaa~)
teqstisadmi da ambisadmi swored distanciasa da gaucna-
urebis efeqts aviTarebs da mkiTxvels uRvivebs undob-
lobis gancdas teqstSi moTxrobili ambis mimarT, da Sesa-
bamisad, ungrevs mas iluzias, TiTqos teqstSi raime Rrma
msoflmxedvelobriv-ideuri datvirTvebi iyos Cadebuli.
Sedegad, mkiTxveli Cabmulia teqstis artistul TamaSSi,
anu teqstis semiotikuri niSnebis awyoba-daSlis daus-
rulebel TamaSSi. amitomac, postmodernistuli romani
qmnileba ki araa tradiciuli gagebiT, romelsac avto-
riseuli Rrma filosofiuri Canafiqri udevs safuZvlad,
aramed konstruqciaa, `wminda~ saxelovnebo konstruqtia,
saTamaSo meqanizmia.

247
postmodernistuli romanis poetikis Semdegi mniS-
vnelovani maxasiaTebelia naratiuli TamaSebi, rac gamoix-
ateba klasikuri teqstebis gagrZelebebsa da gadaTamaSe-
bebSi _ mag. givi margvelaSvilis romani `mucali: erTi qa-
rTuli romani~ (`Muzal: ein georgischer Roman~) (1991), sadac,
erTi mxriv, vaJa-fSavelas poema `aluda qeTelaurisa~ da
n. baraTaSvilis `meranis~ gagrZelebebi da axali versiebia
mocemuli, meore mxriv, es ori klasikuri teqsti Semdgom
erTmaneTs siuJeturad erwymis (aseve Sdr., a. morCilaZis
moTxroba `wigni~ (2003), romelic fridonis mier moTxro-
bili `vefxistyaosnis~ axali versiaa).
postmodernistul romanSi mocemuli klasikuri te-
qstebis am gadaTamaSebebisa Tu axali versiebis mizania
klasikuri teqstebis parodireba da am parodirebis saSu-
alebiT klasikur teqstebSi mocemuli logocentristuli
da aqsiologiuri poziciebis dekonstruqcia, aseve, imis
xazgasma, rom Tanamedrove postmodernul epoqaSi, post-
modernuli mgrZnobelobis viTarebaSi, rodesac samyaros
da adamianis egzistencias sabolood gamoecala sazrisi,
klasikur teqstebs aranairi Rirebuleba ar gaaCniaT.
postmodernistuli romanis poetikisaTvis aseve dam-
axasiaTebelia TamaSis sxva tipi, kerZod, enobrivi TamaSe-
bi, rac efuZneba sosiuriseuli enis/enobrivi niSnis kon-
vencionalurobisa da aRsaniSni-aRmniSvnelis diqotomiis
erTjeradobis ukugdebasa da dekonstruqcias. es gulisx-
mobs imas, rom romanSi, rogorc super-niSanSi, darRveulia
aRsaniSnisa da aRmniSvnelis mTlianobis erTjeradoba da
erTaderToba. amis sanacvlod mocemulia an aRmniSvneli
semantikis (aRsaniSnis) gareSe, an erTi aRmniSvneli mra-
vali, urTiersapirispiro da urTierTgamomricxavi seman-
tikiT (aRsaniSniT) da mniSvnelobaTa TanafardobiT (Sdr.
delioziseuli rizomas principi). es procesi ganfenilia
teqstis yvela doneze _ leqsikur, sityvaTwarmoebis, Sesi-
tyvebis, sintagmatur da pragmatul doneebze. am enobrivi
TamaSebis Sedegad romanis teqstSi miRweuli polisemanti-
kis (mravalmniSvnelobis) mizania daafuZnos teqstis mra-
valferovan da usasrulo interpretaciaTa SesaZlebloba

248
da pluralizmi. es ki gulisxmobs imas, rom romanis te-
qsti a priori ar daiyvaneba erTaderT WeSmarit sazrisze da
amiT recipients eZleva SesaZlebloba, CaerTos romanis
`avtoris~ mier SemoTavazebul interpretaciul TamaSSi
da Tavad iyos mocemuli teqstis `gamgrZelebeli~-avtori,
eZleva SesaZlebloba `Sevides~ teqstSi da gaxdes teqstua-
lobis, teqstualur-virtualuri hiperrealobis, anu on-
toteqstis nawili da wamoiwyos teqstiT `gajeturi~ Tama-
Si, anu teqstis sxvadasxva semantikuri Sreebis sxvadasxva
semantikuri mimarTulebebiT daSla-awyoba.
da bolos, marTalia, zogjer postmodernistuli ro-
mani tradiciuli (realisturi) romanis konvencionalur
narativTan TiTqosda siaxloves amJRavnebs xolme, mag., te-
qstSi homodiegeturi auqtorialuri mTxrobelis Semoyva-
na, Txrobis linearulobisa (Tanmimdevrobis) da siuJeturi
kontiniumis (uwyvetobis) ganviTareba da erTiani qrono-
topis dafuZneba (mag. a. morCilaZis `madaTovis trilo-
gia~), magram postmodernistul romanSi yvelafer amas sim-
ulakruli, moCvenebiTi niSan-Tviseba aqvs, vinaidan gansx-
vavebiT tradiciuli romanis narativisagan, sadac Txrobas
aqvs daqvemdebarebuli roli da igi gamoiyeneba rogorc
avtoris/auqtorialuri mTxrobelis msoflmxedvelobrivi
poziciis gadmocemisa da avtoriseuli `ideologiis~ qveS
mkiTxvelis totaluri/~totalitaruli~ moqcevis saSu-
aleba, postmodernistul romanSi naracias (Txrobas) ukve
msgavsi funqcia saerTod ar gaaCnia. amis sapirispirod aq
gvaqvs Txroba TxrobisaTvis, anu Txroba aq TviTmizania.
es ki gamomdinareobs iqidan, rom erTaderT da WeS-
marit realobad cxaddeba ena/diskursi da mis fargleb-
Si mimdinare enobrivi TamaSebi (vitgenStaini, fuko). ami-
tomac, postmodernistul romanSi gvaqvs mxolod Txroba/
diskursi, rogorc enis, enobrivi TamaSebis realizebis sa-
Sualeba. Sesabamisad, postmodernistul romanSi Txrobas
Camocilebuli aqvs `ideologiuri~ datvirTvebi, ramdena-
dac mis miRma aranairi sazrisi aRar dgas, aramed igi aris
`wminda~, usasrulo Txroba, Taviseburi Txroba araraSi,
Txroba usazrisobaSi. amiT ki apriorulad destruirebu-

249
lia tradiciuli romanis siuJetur xazSi, siuJetis kon-
tiniumSi mocemuli mizez-Sedegobrioba.
amitomac, postmodernisti `avtori~ Tavis Tavs ganixi-
lavs ara `ideologad~, aramed mxolod da mxolod avtor-
mTxrobelad, Tavisebur Homo-Narratorus-ad (amis TvalsaCi-
no nimuSia Tundac imave a. morCilaZis postmodernistuli
romanebi, maT Soris madaTovis trilogia: `gadafrena mada-
Tovze da ukan~, `gaqrebi madaTovze~, `veSapi madaTovze~ _
1998-2004).*
saboloo jamSi, postmodernistuli romanis farglebSi
SegviZlia gamovyoT misi Semdegi zogadpoetikuri maxasi-
aTeblebi:

a) aprioruli antilogocentrizmi _ aqsiologiuri par-


adigmebis dafuZnebisa da WeSmaritebis dadgenisadmi
swrafvis mizanSeuwonlobisa da araarsebiTobis pos-
tulireba;
b) dekonstruqtivistuli paTosi _ logosze, anu meta-
fizikur pirvelsazrisze orientirebul msoflmxed-
velobaTa da esTetikur poziciaTa uaryofa da maTi
destruqciisadmi swrafva;
c) ontoteqstualoba _ postmodernistuli romanis mier
yofierebisagan/ gare samyarosgan sruli msoflmxed-
velobrivi da mimeturi izolirebis/distanciis `da-
fuZneba~ da sakuTari Tavis axal zeyofierebad (hip-
errealobad) `gansazRvra~;
d) artistuli TamaSisadmi aprioruli swrafva _ post-
modernistul romanSi ganviTarebuli teqstis mud-

* qarTul literaturul da kulturul sivrceSi gasuli saukunis 90-


iani wlebidan damkvidrebul postmodernistul saxelovnebo tenden-
ciebsa da postmodernizmze ix. qarTveli avtorebis Semdegi statiebi:
l. bregaZis `qarTuli postmodernizmi~ (bregaZe 2008: 185-238), misive
`postsabWouri kulturis sivrce da literaturuli procesi~ (bregaZe
2005: 27-47), e. elizbaraSvilis `Jan bodriaris kulturuli bulioni
da qarTuli `bulionis~ dro~ (elizbaraSvili 2011: 7-16), a. imnaiSvi-
lis `XX saukunis 90-iani wlebis postsabWoTa Taobis qarTuli prozis
postmodernistuli tendenciebi~ (imnaiSvili 2010: 73-94), z. qarumiZis
`postsabWoTa saqarTvelo da postmodernizmi~ (qarumiZe 2010: www...)
250
mivi da dausrulebeli daSla/awyobis saxelovnebo
`xalisi~, rasac r. barti uwodebs `teqstiT xaliss~
(frang. `Le plaisir du texte~). Sedegad, postmodernis-
tuli romanis saxiT viRebT gajetis (ingl. gadget)
tipis, anu saTamaSo xelsawyos, saTamaSo aparatis ti-
pis teqsts, romelsac usasulod da yovelad umiznod
Slis da awyobs `avtori~. xolo am daSla-awyobaSi
CarTuli mkiTxveli Semdgom Tavad iRebs intelq-
tualur siamovnebas (`plaisir~) `avtoris~ msgavsad. es
gajeturoba, principSi, postmodernistuli romanis
umTavresi arsia (mag. igive u. ekos `vardis saxeli~
swored am gajeturobis, semiotikuri gajeturobis
principzea agebuli).
e) aqedan ki momdinareobs postmodernistuli romanis
aprioruli simulakruloba _ mxolod aRmniSvnele-
biT TamaSze orientacia teqstis zedapirulobis da-
fuZnebisa da teqstis sazrisis (aRsaniSnis) sruli
ukugdebis mizniT.
f) interteqstualoba _ igi postmodernistul roman-
Si vlindeba klasikuri teqstis pirdapiri citatis,
parafrazis, mibaZvis an masze miniSnebis formiT, te-
qstSi monosemantikis ukugdebisa da Tanafardi mra-
valmniSvnelobis dafuZnebis, an klasikuri teqstebis
parodirebisa da maTTan polemikis gamarTvis mizniT;
g) metafiqcionaloba _ misi mizania postmodernistuli
teqstis fiqcionalobis xazgasma, anu teqstis, ro-
gorc sruli gamonagonis, misi, rogorc teqstobrivi
konstruqciis xazgasma; meore mxriv, metafiqciona-
lobis saSualebiT xazi esmeba teqstSi mocemuli
ambebisa da sazrisebis araWeSmarit da simulakrul
arss (amaze an Tavad `avtori~/mTxrobeli instancia,
an protagonisti miuTiTebs eqspliciturad), ramac
unda gamoiwvios teqstisadmi mkiTxvelis/recipien-
tis gaucxoeba, raTa mas ar Seeqmnas teqstSi moce-
muli `ambebis~ namdvilobis/SesaZleblobis iluzia
da ar Seudges teqstSi raime dafaruli umaRlesi

251
ideis Ziebasa da wvdomas, aramed `avtorTan~ erTad
bolomde iyos CarTuli teqstis dekonstruireba-
konstruirebis usasrulo procesSi;
h) ormagi (sammagi da a. S.) kodirebis principi, anu `Ca-
kolofeba~ (germ. Verschachtelung) _ gamoiyeneba post-
modernistuli romanis teqstis sazrisis sruli
gabundovanebis, an sxvadasxva sazrisTa prularizmis,
nebismierobisa da ganurCevlobis dafuZnebis mizniT;
i) rizomatuloba _ postmodernistuli romanis teqstSi
vlindeba semantikuri pluralizmis, Tanafardi mra-
valmniSvnelobis (teqstis semantikuri polifoniu-
robis) dafuZnebis mizniT;
j) klasikuri teqstebis gagrZelebebi/axali versiebi maTi
parodirebis mizniT, riTac xorcieldeba maTSi moce-
muli logocentristuli poziciebisa da logocen-
tristul RirebulebaTa dekonstruqcia/destruqcia;
k) Txrobis/naraciis absolutizeba (Txroba TxrobisaT-
vis) _ gamoiyeneba mkiTxvelis `dabmisa~ da postmod-
ernisti `avtoris~ mier wamowyebul usasrulo ar-
tistul TamaSSi (teqstis usasrulo awyoba-daSla)
misi (mkiTxvelis) CarTvis mizniT;
l) Janrobrivi, stilisturi da ritorikuli pluralizmi
da Tanafardoba _ gamoiyeneba klasikuri teqstebis
Janrobrivi, stilisturi da ritorikuli maxasiaTe-
blebis parodirebis mizniT;
m) Txrobis perspeqtivaTa pluralizmi da Tanafardoba;
n) teqstis yvela doneze (leqsikuri, sintagmaturi,
pragmatuli) aRsaniSnisa da aRmniSvnelis mTliano-
bis, anu maTi erTmniSvnelovani Tanxvedris rRveva-
daSla /dekonstruqcia;
o) gasarTobi/trivialuri literaturisadmi moCvenebi-
Ti swrafva da teqstis farglebSi gasarTob-masobriv
da inteleqtualur-elitarul diskursTa Tanaarse-
boba;
p) avtoris `sikvdili~ _ logosze, anu metafizikur
pirvelsawyisebze, an raime msoflmxedvelobriv-Ri-

252
rebulebiT sistemaze/paradigmaze orientirebuli
tradiciuli avtoris `likvidacia~.

4. qarTuli romanis dabadeba

evropuli romanisagan gansxvavebiT qarTuli ro-


mani gacilebiT gvian Caisaxa, kerZod, XX saukunis 10-ian
wlebSi, rodesac Tavdapirvelad Seiqmna vasil barnovisa
(1856-1934) da Salva dadianis (1874-1959) e. w. istoriuli
romanebi, Sesabamisad _ barnovis `mimqrali Saravandedi~
(1913) da `trfoba wamebuli~ (1918), dadianis _ `ubeduri
rusi~ (1916-1926). magram sabolood mxolod Semdgom, 20-
ian wlebSi dafuZnda da ganviTarda qarTul literaturul
sivrceSi romanis Janri da am Janris evropuli masStabiT
gamarTva ukavSirdeba qarTul modernizms da qarTuli
modernistuli mwerlobis iseT umniSvnelovanes warmomad-
genlebs, rogorebic iyvnen konstantine gamsaxurdia (1893-
1975), grigol robaqiZe (1880-1962), mixeil javaxiSvili
(1880-1937) da demna Sengelaia (1896-1980), romelTac 20-ian
wlebSi erTmaneTis miyolebiT Seqmnes da gamosces Semdegi
saetapo qarTuli romanebi: k. gamsaxurdiam _ `dionisos Ri-
mili~ (1925), gr. robaqiZem `gvelis perangi~ (1926), d. Sen-
gelaiam `sanavardo~ (1926), mixeil javaxiSvilma _ `jayos
xiznebi~ (1925).
ratom daigviana qarTulma romanma, ra iyo amis mizezi,
ratom ver Caisaxa igi Tundac XIX saukuneSi, maSin, rodesac
evropasa da ruseTSi romanis Janri sabolood damkvidrda
wamyvan literaturul Janrad?
pirvel rigSi, umTavresi mizezi unda veZioT Tavad
XIX saukunis saqarTvelos istoriul garemoSi, istoriul
yofaSi: kerZod, aq mxedvelobaSi maqvs mTeli me-19 sauku-
nis manZilze saqrTveloSi Seqmnili is istoriuli foni,
rodesac saqarTvelo ruseTis imperiis kolonia iyo da
daqucmacebuli Tbilisisa da quTaisis guberniebad, aseve
soxumis, baTumisa da zaqaTalis olqebad. anu, am period-

253
Si saqarTvelo aris ruseTis imperiis ganapira provincia,
romelic politikuri, kulturuli da saxelovnebo Tval-
sazrisiT sruliad, an TiTqmis sruliad, mowyvetilia ev-
ropul kulturul cxovrebasa da literaturul process
da uSualod araa CarTuli saerToevropul politikur da
sociokulturul cxovrebaSi _ `Cven arc sakuTari saxelm-
wifo gagvaCnda, arc erovnuli skola, arc qalaquri yofa~
(gamsaxurdia 1992: 382).*
swored am iZulebiTi SezRudulobis gamo me-19 sau-
kuneSi veRar moxerxda Seqmniliyo iseTi yovlismomcveli
mxatvruli teqsti, anu romanis Janris teqsti, sadac mTe-
li sisruliT aisaxeboda qarTuli sinamdvilis, qarTveli
adamianis mravalmxrivi kontaqti msoflio politikur,
sazogadoebriv da kulturul cxovrebasTan, vinaidan Ta-
vad politikurad, ekonomikurad da kulturulad CamorCe-
nili qarTuli yofa (Sdr., ilias `luarsab TaTqariZe~ sxva
araferia, Tu ara am qarTuli istoriuli yofis kritikuli
asaxva da miuRebloba) ar iZleoda masStaburi da Zireuli
universaluri problematikis mxatvruli gadmocemisa da
asaxvis saSualebas. Sesabamisad, am periodis qarTvel mw-
eralTa Tvalsawieric SezRuduli iyo da qarTuli pro-
vinciuli yofis wvrilmani provinciuli problematikis,
ZiriTadad, socialur-ekonomikuri problematikis asaxvas
da mis kritikas ar scildeboda (Sdr., e. ninoSvilis proza),
anda am periodis qarTveli mwerlebi istoriuli Tematikis
farglebSi aviTarebdnen antikoloniur da erovnul prob-
lematikas (mag., ak. wereTlisa da al. yazbegis proza).**

* SemTxveviTi araa, rom aq k. gamsaxurdia miuTiTebs XIX saukunis kolon-


iur saqarTveloSi swored evropuli tipis qalaquri yofis ararse-
bobaze, vinaidan klasikuri evropuli romanis Semdgomi ganviTarebis
adgili swored didi qalaqia _ parizi, londoni, berlini da a. S.
** Sdr., sakuTari romanis, `dionisos Rimilis~ meore gamocemis bolos-
ityvaobaSi k. gamsaxurdia swored qarTuli romanis me-19 saukuneSi
verdafuZnebis konkretul mizezebze miuTiTebda da sruliad mar-
Tebuladac: `cnobilia: gasuli saukunis (e. i. me-19 saukunis _ k. b.)
qarTul sityvakazmul mwerlobas kulturuli romanis tradicia ar
dautovebia CvenTvis. [...] calkeuli cdebi romanis dawerisa me-19 s.
qarTul mwerlobaSi upiratesad soflur yofas emyareboda, memamu-
254
amitomac me-19 saukuneSi ZiriTadad iqmneba vrceli
moTxrobebi, an novelebi da miniaturebi, romlebic zedmi-
wevniT pasuxobda qarTuli provinciuli yofis kritikuli
asaxvis amocanebs, sadac ZiriTadad gadmocemuli iyo qar-
Tuli koloniuri socialuri yofis siduxWire da amaoeba,
mag., sxvadasxva socialuri wreebis (kerZod, Tavad-aznaur-
Ta, an glexTa) mentaluri (saazrovno, sulieri Tvalsawieri)
da ekonomikuri krizisi (Sdr., i.WavWavaZis, l. ardazianis,
d. kldiaSvilis, g. wereTlis, e. ninoSvilis, e. gabaSvilis,
S. aragvispirelis, W. lomTaTiZis da sxv. moTxrobebi da
novelebi). Sesabamisad, am avtorTa moTxrobebisa da nov-
elebis personaJebi qarTul koloniur-provinciuli yofis
farglebSi `moRvaweoben~ da am sivrces ver scildebian,
radgan maTi(personaJebis) saazrovno da mentaluri Tval-
sawieric SezRuduli iyo. es tendencia me-20 s-is 900-ian
da 10-ian wlebSic gagrZelda _ Sdr., l. qiaCelis (`tariel
golua~) da m. javaxiSvilis (`CanCura~, `meCeqme gabo~, `kur-
kas qorwili~ da sxv.) moTxrobebi da novelebi.
magram XX s-is 900-ian da gansakuTrebiT 10-ian wlebSi
qarTuli kulturuli cxovreba nel-nela uaxlovdeba ev-
ropul politikur, socialur, kulturul da literatu-
rul procesebs, ramdenadac am periodSi mravali momavali
qarTveli mwerali da xelovani (k. gamsaxurdia, gr. roba-
qiZe, n. lorTqifaniZe, i. nikolaZe, d. kakabaZe, S. qiqoZe,
e. axvlediani, l. gudiaSvili), aseve sxvadasxva humanita-
rul mecnierebaTa (mag., filosofia, fsiqologia, socio-
logia) warmomadgeneli (S. nucubiZe, d. uznaZe, er. tatiS-
vili, k. kapaneli, m. gogiberiZe, g. qiqoZe da sxv.) swored
evropaSi (ZiriTadad, germaniasa da safrangeTSi) da didi
urbanuli (qalaquri) yofis pirobebSi (parizi, berlini,

leTa wres, xolo personaJebs amgvari prozisas ukulturo memamu-


leni, Tavadebi, aznaurebi, mRvdlebi da ganuswavleli maswavleblebi
Seadgenda. am saukunis prozas genetikuri kavSiri hqonda gawyvetili
me-18 saukunis didi qarTuli prozis tradiciebTan (mxolod sabas
vgulisxmob), igi savsebiT daSorebuli iyo, rogorc `visramianis~, ise
`qilila da damanas~ da qarTuli hagiografiuli prozis mSvenebisagan
(`grigol xanZTelis cxovreba~ da sxv.)~ (gamsaxurdia 1992: 381).
255
londoni, vena, briuseli, laipcigi da sxv.) iRebda fun-
damentur evropul ganaTlebas. evropaSi cxovrebam da
moRvaweobam ki saSualeba misca momavali Taobis qarTvel
mwerlebs (k. gamsaxurdias, gr. robaqiZes, n. lorTqifani-
Zes da sxv.) gafarToebodaT SemoqmedebiTi Tvalsawieri da
mxolod sakuTari qarTuli koloniur-provinciuli yofis
TvalTaxedvidan ar ganeWvritaT samyaro, yofiereba da
adamianis arsi.*
es ukve iyo umniSvnelovanesi da gadamwyveti winapi-
roba imisa, rom nel-nela dafuZnebuliyo qarTuli ro-
mani. da marTlac, rogorc ukve aRvniSne, 20-ian da 30-ian
wlebSi erTmaneTis miyolebiT iqmneba qarTuli (modernis-
tuli) romanebi: k. gamsaxurdias `dionisos Rimili~ [1925]
da `mTvaris motaceba~ [1933-1934], gr. robaqiZis `gvelis
perangi~ [1926], d. Sengelaias `sanavardo~ [1926] da `baTa
qeqia~ [1933], mixeil javaxiSvilis `kvaWi kvaWantiraZe~
[1924], `jayos xiznebi~ [1925] `TeTri sayelo~ [1928] da `ar-
sena marabdeli~ [1935-1936]. am romanebSi rogorc avtor-
Ta, ise maT personaJTa Tvalsawieri ukve gafarToebuli
da gaxsnilia _ isini msoflio masStabiT azrovneben, `ev-
ropuli gagebisani~ (k. gamsaxurdia) arian, Tanamedrove
filosofosebs citireben (mag., fr. nicSes), samyarouli,
kosmiuri tkivilebi awuxebT, romelTa tragediac `evro-
puli gagebis axalgazrda kacis tragediaa~ (k. gamsaxurdia).
am TvalsazrisiT, gavixsenoT, Tundac gr. robaqiZisa da
k. gamsaxurdias romanebis personaJebi _ arCibald mekeSi
(`gvelis perangi~), an konstantine savarsamiZe (`dionisos
Rimili~) da TaraS emxvari (`mTvaris motaceba~). isini evro-
puli masStabis, evropuli tipis personaJebi arian: erTi
mxriv, maTi azrovneba ukve evropuli yaidisaa, vinaidan es
personaJebi (iseve rogorc maTi qarTveli avtorebi) kar-
gad erkvevian Tanamedrove evropuli filosofiis prob-

* Sdr.: `dionisos RimilSi~ me pirvelad vcade qalaquri yofis asaxva


da qarTuli romanis personaJebis gallereaSi pirvelad Semoviyvane
didi sulieri kulturis matarebeli gmiri (igulisxmeba romanis mTa-
vari personaJi konstantine savarsamiZe _ k. b.)~ (gamsaxurdia 1992: 381).
256
lematikaSi (mag., Seswavlili aqvT Sopenhauris, kirkegoris,
nicSes, froidis, bergsonis, Spengleris filosofiuri
moZRvrebani), aseve kargad erkvevian evropaSi mimdinare
masStaburi kulturuli, sazogadoebrivi da politikuri
cvlilebebis gamomwvev mizezebSi (mag., evropuli sulieri
kulturis dacema, rac ganpirobebuli iyo nicSes mier di-
agnozebul `RmerTis sikvdilSi~), vinaidan maT (rogorc
personaJebs, ise maT avtorebs) am procesebSi (modernis
epoqa) Tavadac uwevT cxovreba da moRvaweoba; meore mxriv,
es axali tipis `qarTveli~ personaJebi, qarTul soflur,
naxevrad soflur Tu provinciuli qalaqis garemoSi ki ar
cxovroben, rogorc mag., ilias, d. kldiaSvilis, an e. nino-
Svilis personaJebi, aramed didi urbanuli (qalaquri) yo-
fis pirobebSi moRvaweoben da mTels evropasa da aziaSi
gadaadgildebian _ parizi, romi, berlini, londoni, meso-
potamia, irani da a. S.
30-ian-50-ian wlebSi ki viTardeba qarTuli istoriuli
romani, kerZod, mxedveloSi maqvs k. gamsaxurdias istori-
uli romanebi `didostatis konstantines marjvena~ (1937-
1939) da tetralogia `daviT aRmaSenebeli~ (1942-1962),
sadac asaxulia qarTveli eris mowinave politikuri da
kulturuli cxovreba Sua saukuneebSi. am romanebs im pe-
riodSi erTi umTavresi konkretuli daniSnuleba hqonda:
kerZod, aseTi tipis romanebs sabWoTa koloniur periodSi,
rodesac saqarTvelo sabWoTa imperiis nawili iyo da sax-
elmwifoebrivi damoukidebloba dakarguli hqonda (1921-
1991 w.w.), qarTvelobisTvis, erTi mxriv, unda Caenerga
erovnuli siamayis grZnoba, gaeRviZebina erovnuli TviT-
Segneba da gaemyarebina erovnuli Zirebis xsovna, meore
mxriv, qarTvelobaSi unda gaeRvivebina momaval erovnul
saxelmwifoze fiqric.
XX s-is 60-ian-80 wlebSi qarTuli romanis istoriaSi
ixsneba axali aspeqti, rodesac iqmneba e. w. qarTuli egzis-
tencialuri romanebi, romlebSic Tanamedrove samyaroSi
mimdinare Zireuli zneobrivi orientirebis rRvevis (mag.,
RmerTis ideis rRvevis), egzistencialuri (arsebobis) SiSi-

257
sa da miusafrobis, adamianebs Soris urTierTgaucxoebisa
da adamianis misiis filosofiuri problematikaa wamoWri-
li. miuxedavad imisa, rom am romanebSi moTxrobili ambavi
xSirad istoriuli warsulis fonze viTardeba, mag., anti-
kuri kolxeTis, an me-17 saukunis imereTis samefos isto-
riis, anda XIX-XX saukuneebis mijnis saqarTvelos istori-
uli yofis fonze, cxadia, es pirobiTi istoriuli fonia
da es romanebi sruliadac ar aris istoriuli romanebi
tradiciuli gagebiT, aramed upiratesad egzistencial-
uri romanebia. am TvalsazrisiT unda gamovyoT xuTi um-
niSvnelovanesi avtori da maTi egzistencialuri romanebi:
Wabua amirejibi (1921-2013) da misi romanebi `daTa TuTaS-
xia~ (1973-1975) da `gora mborgali~ (1984-1994), oTar CxeiZe
(1920-2007) da misi romani `boriayi~ (1974), oTar WilaZe
(1933-2009) da misi romanebi `gzaze erTi kaci midioda~
(1973), `yovelman Cemman mpovnelman~ (1976), `rkinis Teatri~
(1981), jemal qarCxaZe (1936-1998) da misi romani `qaravani~
(1984), guram doCanaSvili (daib. 1939) da misi samnawiliani
romani `samoseli pirveli~ (1975-1982).
xolo 90-iani wlebidan ukve iqmneba qarTuli postmod-
ernistuli romanebi. qarTuli postmodernistuli roma-
nis umTavresi warmomadgenelia aka morCilaZe (daib. 1966)
Tavisi saetapo romanebiT: `gadafrena madaTovze da ukan~
(1998), `gaqrebi madaTovze~ (2001), `veSapi madaTovze~ (2004),
`santa esperansa~ (2004) da sxv. aseve aRsaniSnavia sxva mniS-
vnelovani qarTveli postmodernisti avtori z. qarumiZe
(daib. 1957) da misi romanebi: `Txa da gigo~ (2003) da `melia
tulefia Fox-Trot~ (2011).
dabejiTebiT SeiZleba iTqvas, rom me-20 saukuneSi qa-
rTul literaturul sivrceSi mTeli sisavsiT ganviTarda
romanis Janri da qarTulma romanma romanis Janris TiTq-
mis yvela aspeqti moicva. dRes ukve qarTul literatu-
rul sivrceSi gvaqvs TiTqmis yvela qveJanris, Tematikisa
da yvela formis qarTuli romani: mimdinareobebis mixed-
viT _ realisturi, modernistuli, postmodernistuli
romani; masalisa da personaJTa mixedviT _ egzistencial-
uri, istoriuli, urbanuli (e. i. romani, sadac moqmedeba

258
gaSlilia Tanamedrove did qalaqSi da ZiriTadad asaxu-
lia qalaquri yofa), erotikuli, kriminaluri/deteqtiuri,
sazogadoebrivi (sadac mTeli Tanamedrove sazogadoebis
socio-kulturuli viTarebaa asaxuli), saojaxo romani (sa-
dac asaxulia erTi konkretuli ojaxis sxva da sxva Taobis
istoria, anu misi aRzevebisa da dacemis istoria); gadmo-
cemis formis mixedviT _ cnobierebis nakadis romani (e. i.
romani, sadac ZiriTadad mTavari protagonistis iracio-
nalur anTropologiur sivrceSi mimdinare winarefleqsi-
uri, aracnobieri Tu qvecnobieri aRqmebia gadmocemuli),
e. w. Ich-romani (e. i. romani, romelic mTlianad pirvel
gramatikul pirSia moTxrobili da romelSic Txrobas
mTavari protagonisti aviTarebs), eseisturi romani (sa-
dac mocemulia ama Tu im mniSvnelovan socio-kulturul,
filosofiur, Tu esTetikur sakiTxebze vrceli avtori-
seuli, an personaJiseuli msjelobani da ganazrebani, rac
an avtoriseuli monologis, an personaJTa dialogis for-
miTaa gadmocemuli).

259
SeniSvnebi:

1. Sdr.: `postmodernizmSi ki Tanamedroveobis danaxva, rogorc


simulakrasi, migviTiTebs, rom aq arsTan, pirvelad WeSmarite-
basTan aranairi mimarTeba aRar igulisxmeba, ufro zustad, aRar
igulisxmeba amgvari WeSmaritebis arseboba. Tuki modernistul
etapze WeSmaritebis arseboba eWvqveS dgeboda, postmodernis-
tul etapze es sakiTxi, ubralod, aRar ganixileba. arsis Zieba
aRarc ki mimdinareobs da garesamyaro, misi socialuri Tu xe-
lovnebiseuli formebiTurT, aRiqmeba, rogorc WeSmaritebas
(originals) moklebuli asli. [...] rasakvirvelia, RvTis, rogorc
samyaros maorganizebeli Zalis rwmena postmodernul mso-
flxedvaSi ar aRmdgara. amitom uSualod postmodernistul es-
TetikaSi garesamyaro kvlav isaxeba Sinagan wesrigs moklebul
realobad, romlis qaoturobac pirovnebis aRqmiTi procesis
alogikurobasa da gamomsaxvelobiT formaTa qaoturobaSi Sei-
Zleba gamoixatos (`Sizofreniuli diskursi~)~ (wifuria 2008:
264, 278). amitom, bolomde ver gaviziareb i. burdulis Semdeg
debulebas, rom `arsobrivad postmodernizmi, rogorc zogad-
kulturuli paradigma, gamoxatavs dasavleTis civilizaciaSi
da filosofiis sferoSi ganaxlebis, sulieri Semobrunebis
mcdelobas~ (burduli 2010: 24). es `sulieri Semobruneba~ nak-
lebad Seexeba postmodernistul xelovnebasa da literaturas,
romelic SemoqmedebiTi originalobis TvalsazrisiT Taviseburi
daRmasvla da `dekadansia~ imave modernizmTan SedarebiT, rom
araferi vTqvaT romantizmze.
2. Sdr.: `zustad romanisaTvis Sesatyvisi da Cveuli koliziaa kon-
fliqti gulis poeziasa (`Poesie des Herzens~) da (yofiT) urTier-
TobaTa prozas (`Prosa der Verhältnisse~), SemTxveviT garemoebaTa
prozas Soris [...]. rac Seexeba gadmocemis formas, iseve rogorc
eposs, romansac moeTxoveba msoflmxedvelobrivi, samyaroseuli
da cxovrebiseuli totalobis gadmocema (`Darstellung~) da gan-
Wvreta, romlis mravalmxrivi masala da Sinaarsi calkeuli indi-
vidualuri urTierTobebis fonze Semdgom wina planze gamodis
da samyaroseul totalobaSi centralur adgils qmnis~ (Hegel
1986: 393). aseve Sdr.: `eposis msgavsad mxolod mas (e. i. romanti-
kul romans _ k. b.) ZaluZs iyos mTeli garemomcveli samyaros
sarke (`Spiegel~), mTeli epoqis suraTi (`Bild~)~ (Schlegel 2005: 90)~.
3. Sdr.: `postmodernistuli xelovneba iqmneba ise, rom misi mizne-
bi ar miemarTeba arc transcendentur, arc empiriul realo-
bas, siRrmiseul realobas misi raime formiT. rac mTavaria, is

260
ar gamoxatavs im ideas, rom yvelafris dasabami, maT Soris xe-
lovnebis qmnilebis dasabami, aris am realobaSi. postmodernis-
tul xelovnebas erTad erTi dasabami SeiZleba hqondes. es aris
Tavad xelovneba, aqamde arsebuli gamomsaxvelobiTi formebi,
romelTa moxmarebas, gadamuSavebas, gadawerasac axdens igi. [...]
upirveles yovlisa, arsebuli xelovnebisa da gamomsaxvelobis
formebs postmodernizmi imeorebs ise, rom aclis maT mTavar
Sinaarss _ mimarTebas siRrmiseul realobasTan, im Sinaarss,
romlis gacxadebis mizniTac iqmneboda es xelovneba. ase magali-
Tad, postmodernistul nawarmoebSi SeiZleba ganmeordes real-
isturi xelovnebis principebi, magram, amave dros, ise, rom igi
arc asaxavdes yofier realobas (romlisac avtors aRar sjera)
(e. i. postmodernistuli xelovnebis qmnileba ar amyarebs raime
msoflmxedvelobriv da aqsiologiur mimarTebas realobisadmi,
mas ar gaaCnia sakuTari msoflmxedvelobrivi pozicia yofaSi/yo-
fierebaSi adamianis sasicocxlo problematikisadmi _ k. b.). an
masSi SeiZleba ganmeordes modernistuli Ziebani ise, rom avtori
aRarc eZiebdes transcendentur WeSmaritebas an axal gamomsax-
velobiT gzas. amdenad, arsTan, arsebiTTan mimarTebis dakargvis
niSniT, es xelovneba aris kidec simulakra, asli originalis ga-
reSe, fenomeni (materialuri saxe) zematerialuri ideis, pirvel-
saxis gareSe~ (wifuria 2008: 267-268).

261
damowmebani:

bregaZe 2008: levan bregaZe, qarTuli postmodernizmi (gv. 185-


238); wignSi: l. bregaZe, moTxrobebi literaturaze, bakur
sulakauris gam.-oba, Tbilisi.
bregaZe 2005: levan bregaZe, postsabWouri kulturis sivrce da
literaturuli procesi (gv. 28-47); kritika # 1, lit. inst.-
is gamocema, Tbilisi.
burduli 2010: ia burduli, postmodernizmis zogadkulturu-
li paradigma patrik ziuskindis narativSi, gam.-oba `meridi-
ani~, Tbilisi.
gamsaxurdia 1992: konstantine gamsaxurdia, Txzulebani 20 to-
mad, gam.-oba `didostati~, Tbilisi. t. II
elizbaraSvili 2011: elizbar elizbaraSvili, Jan bodriaris
kulturuli bulioni da qarTuli `bulionis~ dro (gv. 7-16);
semiotika. samecniero Jurnali # 10, gam.-oba „universali~,
Tbilisi.
imnaiSvili 2010: anuki imnaiSvili, XX saukunis 90-iani wlebis
postsabWoTa Taobis qarTuli prozis postmodernistuli
tendenciebi (gv. 73-94); semiotika. samecniero Jurnali # 7,
gam.-oba „universali~, Tbilisi.
qarumiZe 2010: zurab qarumiZe, postsabWoTa saqarTvelo da
postmodernizmi; mis.: http://arili2.blogspot.com/2010/07/1.html
wifuria 2008: bela wifuria, postmodernizmi (gv. 259-291); kre-
bulSi: literaturis Teoria. XX saukunis meTodologiuri
koncefciebi da mimdinareobebi, literaturis institutis
gam.-oba, Tbilisi.
Benjamin 1988: Walter Benjamin, Ausgewählte Schriften, Bd. 2, Frankfurt am
Main.
Foucault 1994: Michel Foucault, Nietzsche, la généalogi, l‘histoire. M. Fou-
cault, Dits et écrits II, Paris: Gallimard.
Hegel 1986: Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Werke, Bd. 15, Frankfurt am Main.
Hoffmeister 1990: Gerhart Hoffmeister, Deutsche und europäische Romantik,
2. Aufl., Stuttgart: Metzler.
Kremer 2003: Detlef Kremer, Romantik, 2. Aufl., Stuttgart: Metzler.
Literaturtheorie… 2004: Grundbegriffe der Literaturtheorie, (Hg.) A. Nün-
ning, Stuttgart: Metzler.

262
Literaturwissenschaft… 1999: Grundbegriffe der Literaturwissenschaft, (Hg.)
H. Gfrereis, Stuttgart: Metzler.
Literaturwissenschaft… 2008: Grundkurs Literaturwissenschaft, (Hg.) S. Beck-
er, Stuttgart: Reclam.
Metzler… 2007: Metzler Lexikon Literatur. 3. Aufl ., Stuttgart: Metzler.
Metzler… 2008: Metzler Lexikon Philosophie. 3. Aufl ., Stuttgart: Metzler.
Metzler… 2003: Metzler Philosophen Lexikon. 3. Aufl ., Stuttgart: Metzler.
Nietzsche 2000: Friedrich Nietzsche, Also sprach Zarathustra; in: Sämtliche
Werke. Kritische Studienausgabe in 15 Bänden (KSA). Hrsg. von G. Colli
und M. Montinari, 7. Aufl., München: Deutscher Taschenbuch Verlag/de
Gruyter. Bd. IV.
Romantheorie… 1999: Romantheorie. Texte vom Barock bis zur Gegenwart,
(Hg.) H. Steinecke, Stuttgart: Reclam.
Schärf 2001: Christian Schärf, Der Roman im 20. Jahrhundert. Stuttgart: Met-
zler.
Schlegel 2005: Friedrich Schlegel, `Athenäums~-Fragmente und andere Schrift-
en, Stuttgart: Reclam.
Schmid 1999: Wilhelm Schmid, Philosophie der Lebenskunst. Eine Grundle-
gung, 4. Aufl., Frankfurt am Main: Suhrkamp.
Vietta 2007: Silvio Vietta, Der europäische Roman der Moderne, München:
Fink.
Vogt 2008: Jochen Vogt, Aspekte erzählender Prosa, 10. Aufl., München: Fink.
Welsch 1988: Wolfgang Welsch, Einleitung (S. 1-43); in: Wege aus der Mod-
erne. Schlüsseltexte zur Postmoderne-Diskussion. Hg. von W. Welsch,
Weinheim: VCH-Verlag.
Welsch 1991: Wolfgang Welsch, Unsere postmoderne Moderne, 3. Aufl., Wein-
heim: VCH-Verlag.
Zima 2001: Peter Zima, Moderne/Postmoderne, 2. Aufl., Tübingen: Franke.

263
Einige Betrachtungen zur diskursiven Natur des
Horazschen Konzepts dulce/utile
(Ein Beitrag zur Geschichte der Diskursivität in der
Literaturrezeption am Beispiel des Romankanons
von Marcel Reich-Ranicki und zur Beförderung
eines anderen Romankanons)

Einleitung*

Das vor ungefähr 2000 Jahren von Horaz festgelegte Konzept von
dulce und utile wurde ausschlaggebend für die literarischen Epochen der
Neuzeit (vgl. den französischen Klassizismus, den deutschen Barock, die
europäische Aufklärung, den europäischen Realismus usw.). Auf diesem
Konzept aufbauend wurden in der Neuzeit die fundamentalen Kriterien
der Literatur bestimmt: Die Literatur sollte dem Leser nützlich und an-
genehm sein, das heißt, sie sollte den Leser erziehen, also im allgemein
aufklärerischen Sinne zu einem anständigen Bürger erziehen und bilden,
wie es schließlich im Laufe der Literaturgeschichte der letzten drei Jahr-
hunderte auch der Fall war.
Der allgemeingültige Charakter des horazschen Konzepts schrieb
somit der Literatur strikt erzieherische Zwecke zu, jene Zweckmässig-
keit der Literatur, die der Romantiker Fr. Schlegel widerlegte und sogar
hasste: „…und die Poesie will nur nach dem Unendlichen streben und
verachten weltliche Nützlichkeit und Kultur~.1
Bei der nützlichen und angenehmen Literatur als Produkt der „weltli-
chen Nützlichkeit und Kultur~ geht es um die Erziehung zur so genannt-
en Humanität und Anständigkeit besonders seit dem 18. Jh., wobei das
Bewusstsein des Rezipienten direkt oder indirekt dem `ideologisierten~
Diskurs der Aufklärung, der so genannten Episteme unterworfen ist.
Im Lichte der nietzscheschen Konzepte oder Formeln Willen
* Wurde veröffentlicht: Goethe-Tage 2017, Bd.10, hrsg. von N. Kakauridse und
D. Schluchtmann, Kutaissi, 2017. (S.34-42)
1 Schlegel, Friedrich: Ideen (S. 242-261); in: Athenäum. Eine Zeitschrift von
August Wilhelm Schlegel und Friedrich Schlegel, Auswahl hrsg. von Gerda
Heinrich, Leipzig: Reclam, 1984, S. 246.
264
zur Macht, Willen zur Wahrheit und Willen zum Wissen, unter denen
der dogmatische, ideologisierte, institutionalisierte und Wahrheit
beanspruchende Charakter des zu herrschenden Wissens- und Werte-
guts verstanden wird, 2 versuche ich am Beispiel des Romankanons
von Marcel Reich-Ranicki 3 und des Skulpturen-Projekts Walk of Ideas.
Deutschland _ Land der Ideen 4 die diskursive (im Sinne Foucaults) Na-
tur des horazschen Konzepts zu erschließen, wobei der Machtcharakter
des Konzepts deutlich wird.

1. Wille zur Wahrheit als Wille zur Macht und dessen Kri-
tik bei Friedrich Nietzsche

In „Also sprach Zarathustra~ (Sieh Kap. „Von der Selbst-Überwind-


ung~, Teil III) entlarvt Nietzsche den gewalttätigen Charakter des Wil-
lens zur Wahrheit, den (den Willen also) die so genannten `Weisesten~
(vermutlich Hegel, Positivisten, auch Vertreter der offiziellen christli-
chen Religion u. a.) ausüben, diejenigen, die die Moral des optimistisch-
en Bildungsphilistertums, der bürgerlichen Mittelmäßigkeit prägen, um

2 Sieh dazu: Fr. Nietzsche, „Also sprach Zaratustra~, Kap., „Von der Selbst-Überwin-
dung~; M. Foucault, „Die Ordnung des Diskurses~, ders., „Überwachen und Strafen~.
3 Sieh dazu: Reich-Ranicki, Marcel: Brauchen wir einen Kanon? (S. 9-21); in:
Der Kanon. 20 Romane und ihre Autoren, Frankfurt am Main: Insel, 2002.
4 Im Jahr 2006, im Jahr der Fußballweltmeisterschaft in Deutschland, hat man ein
Skulpturen-Projekt Walk of Ideas. Deutschland _ Land der Ideen veranstaltet. Die
Skulpturengruppe bestand aus 6 Installationen, die die kulturellen, wissenschaftlichen
und technologischen Leistungen Deutschlands und seinen Beitrag für das Weltkul-
turerbe präsentierten, darunter eine Installation, die den Gutenbergs Buchdruck dar-
stellte: die Installation zeigte die gestaffelten Bücher, auf deren Umschlagsrand die
Namen der deutschen Dichter und Philosophen standen _ Luther, Goethe, Schiller,
Kant, Hegel, Heine, Mann, Brecht u.a. (Sieh unten das Foto am Ende des Beitrags). Es
ist auffallend, dass die Liste der Autoren eben diskursiv ausgewählt wurden: man sieht
ausgerechnet die Autoren, deren Werke genau dem horazschen Konzept folgend die
erzieherischen Aufgaben zur Bildung der Humanitätsidee erfüllen. Denen gegenüber
wurden die `ketzerischen~ Autoren wie Romantiker Novalis, Fr. Schlegel, L. Tieck,
E. T. A. Hofmann oder Philosophen wie Nietzsche, Schopenhauer, Heidegger u. a.
disqualifiziert und liquidiert, da deren Werke der aufklärerischen Episteme gegenüber
`feindselig~ wirken, nicht in der humanistisch-erzieherischen aufklärerischen Diskur-
stradition stehen, um Menschen zum anständigen Bürger zu machen. Außerdem wirkt
die Stellung, die hohe Form der Installation, das Graue und das Monumentale entspre-
chend der diskursiven Pastoralmacht.
265
die erkennende Willenskraft des jeden einzelnen Subjekts und seine Par-
rhesia (Griech. parrhēsia), also den Mut „alles zu sagen, freimütig zu
sprechen~, 5 zu neutralisieren. Diese `Weisesten~, so Nietzsche, die sich
in Sachen der Wahrheitsfragen absolutisieren, indem sie die Wahrheit für
sich beanspruchen, versuchen eine eindimensionale, positivistische und
`positive~ Sichtweise der zu erkennenden Welt und der Moralvorstel-
lungen aufzustellen und genau diese Sicht zum einzig Wahren zu erk-
lären. Dieser Diskurs des Willens zur Wahrheit und der des Willens zum
Wissen setzt sich nach Nietzsche aber als Wille zur Macht d. h. als Wille
zur Gewalt durch, postuliert sich zur Herrschaft und zum ideologischen
„Konstruktivismus~, wobei sich diese „Weisesten~ als die einzig wahren
Wertschätzer verstehen:

„>>Wille zur Wahrheit<< heisst ihr’s, ihr Weisesten, was euch treibt und
brünstig macht?
Wille zur Denkbarkeit alles Seienden: also heisse i c h euren Willen! […]
So will’s euer Wille. Glatt soll es werden und dem Geiste untertan. […]
Schaffen wollt ihr noch die Welt, vor der ihr knien könnt: so ist es eure
letzte Hoffnung und Trunkenheit. […]
Mit euren Werthen und Worten (d. h., diskursive Handlung der Weises-
ten _ Verf.) von Gut und Böse übt ihr Gewalt, Werthschätzenden: und
dies ist eure verborgene Liebe~.6

Im letzten Satz hebt Nietzsche die realen Leidenschaften der


`Weisesten~ hervor: Hinter ihren „edlen~ „humanistischen~, moralischen
Wertschätzungen vom Gut und Böse verbirgt sich in der Tat die Liebe
zur Gewalt, die Liebe zur Macht. Damit wird darauf hingewiesen, dass
die Diskurse (`Werthen und Worten~) oft verborgene Formen haben, ver-
borgen wirken, mit Foucault `Moraltechnologien~ verwalten, „also die
Verfahrensweisen, mithilfe derer die Subjekte den von der Macht gesetz-
ten Normen unterworfen werden~. 7
5 Schmid, Wilhelm: Auf der Suche nach einer neuen Lebenskunst. Die Frage nach dem
Grund und die Neubegründung der Ethik bei Foucault, Frankfurt am Main: Suhr-
kamp 2000, S. 65.
6 Nietzsche, Friedrich: Sämtliche Werke. Kritische Studienausgabe in 15 Bänden
(KSA), Bd. IV, hrsg. von Giorgio Colli und Mazzino Montinari, 7. Aufl., München/
New York: Deutscher Taschenbuch Verlag /de Gruyter 2000, S. 146, 149.
7 Schmid, Wilhelm: Auf der Suche nach einer neuen Lebenskunst, S. 52.
266
Somit sind die Moraltechnologien in Besitz und in der Verfügung der
Weisesten, wodurch sie Praktiken der Ausschließung, „der Einschließung,
der Überwachung, der Normierung und der Disziplinierung~8 ausüben.

2. Der Diskursbegriff bei Foucault


Im Grunde genommen orientiert sich Foucault bei der Definition des
eigenen Diskursbegriffs an Nietzsches Analyse des Willens zur Macht,
die von den „Weisesten~ ausgeübt wird. Unter Diskurs versteht Foucault
folgendes:
„Der Diskurs ist eine Reihe von Elementen, die Innerhalb eines allge-
meinen Machtmechanismus operieren. Darum muss man im Diskurs
eine Folge von Ereignissen, zum Beispiel vom politischen Ereignissen
sehen, die der Macht als Vehikel dienen~. […]
„Weil der Diskurs eine Waffe der Macht, der Kontrolle, der Unterwer-
fung, der Qualifizierung und Disqualifizierung ist, ist er das, worum ein
grundsätzlicher Kampf geführt wird~.9

Der Diskurs setzt sich nach Foucault als Praxis der Machtausübung
durch, innerhalb und im Prozess derer das Andere (also andere Diskurse)
überwacht, isoliert, marginalisiert, liquidiert oder im besten Fall diszipli-
niert und erzogen wird:
„Ich setze voraus, dass in jeder Gesellschaft die Produktion des Dis-
kurses zugleich kontrolliert, selektiert, organisiert und kanalisiert wird
_ und zwar durch gewisse Prozeduren, deren Aufgabe es ist, die Kräfte
und die Gefahren des Diskurses zu bändigen, sein unberechenbar Er-
eignishaftes zu bannen, seine Schwere und bedrohliche Materialität zu
umgehen~. 10
8 Ebenda, S. 58.Genau diese `verborgene Liebe~ zur Macht und das verborgene Funki-
onieren dieser Macht ist im Spielfilm von Michael Haneke `Das weiße Band~ (2009)
aufgegriffen, indem gezeigt wird, dass sich die epistemologischen Lehren zum Straf-
werk umwandeln.
9 Foucault, Michel: Der Diskurs darf nicht gehalten werden für… (S.164-165); in:
M. Foucault, Schriften in vier Bänden. Dits et Ecrits, Bd II (1970-1975), hrsg. von
D. Defert und François Ewald, Frankfurt am Main: Suhrkamp 2002, S. 165; ders.:
Gespräch über die Macht (S. 594-608); in: M. Foucault, Schriften in vier Bänden. Dits
et Ecrits, Bd III (1976-1979), hrsg. von D. Defert und François Ewald, Frankfurt am
Main: Suhrkamp 2003, S. 595.
10 Foucault, Michel: Die Ordnung des Diskurses. Inauguralvorlesung am Collège de
France _ 2. Dezember, 1970. Aus dem Französischen von Walter Seitter, München:
267
Dabei spielt nach Foucault die aufgrund der Moraltechnologien erarbe-
itete „Tugend~ des Gehorsams eine entscheidende Rolle, der genauso
wie der Macht-Wissen-Komplex seinem Wesen nach „fundamental~ ist
und in verborgener oder offener Form von der säkulären oder sakralen
Macht institutionell gesteuert wird. Foucault spricht in dieser Hinsicht
von der „Regierungskunst~ („gouvernementalité~).11

3. Die Diskursivität des Romankanons


von M. Reich-Ranicki

Die Akzentsetzung auf Kanonisierung der konkreten Romane unter


dem horazschen Konzepts von dulce und utile, also vom Angenehmen
und Nützlichen, stellt sich von vornherein als diskursive Machtausübung
dar, weil dabei eine Reihe von Romanen aus den ideologischen Gründen
ausgeschlossen, marginalisiert und liquidiert werden. Es geht um Ro-
mane, die keinen sozialoptimistischen, sozialerzieherischen, sozialkri-
tischen und logozentristischen Bildungsanspruch im Sinne der Weimarer
Klassik oder Aufklärung äußern, die den Prinzipien der so genannten
Mimesis nicht folgen, die Romane, die nicht sozialengagiert sind und
dagegen den „transzendentalen Ausschweifungen~ und reinem Subjek-
tivismus nachhängen (z. B. Romane der Romantiker: Novalis’ „Heinrich
von Ofterdingen~, Fr. Schlegels „Lucinde~, L. Tiecks „Franz Sternbalds
Wanderungen~ oder J. v. Eichendorffs „Ahnung und Gegenwart`; Ro-
mane der Modernisten _ H. Hesses „Steppenwolf~, H. Brochs „Der Tod
des Vergil~ und andere).
M. Reich-Ranicki hebt in seinem Romankanon ausgerechnet die
Romane hervor, die den Wahrheitsanspruch und ideologischen Hang in
ag, 1974, S. 7.
11 Vgl.: `Was im Christentum vorexerziert wurde, verlangte von den Individuen Gehor-
sam und Unterwerfung, das Geständnis der Wahrheit, Praktiken, die in den Ritualen
der Buße dramatische Form gewannen. […] Aus der Form der antiken Lehrer-Schü-
ler-Verhältnisses etwa wurde in monastischen Institutionen die Form des unbedingten
und unentwegten Gehorsams, der alle Aspekte des Lebens umfaßt. Der Gehorsam
wurde zum positiven Wert und geradezu zur Institution in der Form der Demut. Dabei
ging es eher um eine Destruktion des Selbst als darum, eine souveräne Beherrschung
seiner Selbst zu etablieren~. Sieh: Schmid, Wilhelm: Auf der Suche nach einer neuen
Lebenskunst, S. 62, 63.
268
Sachen der aufklärerischen Erziehung/Bildung des Menschen zum an-
ständigen Bürger äußern, die Romane, die in sich den Anspruch auf das
sozialkritische Engagement beinhalten, oder ein „aufklärerisches~ Mitle-
id im Sinne Lessings erwecken.12 Im Kanon wird der mindeste Hang zum
so genannten Subjektivismus und Assozialität streng verurteilt, ausge-
schlossen und verdrängt.
Genau nach diesen Kriterien werden in den Romankanon folgende
Romane aufgenommen: Goethes „Die Leiden des jungen Werther~, die
„Wahlverwandtschaften~, E. T. A. Hoffmanns „Elixiere des Teufels~,
G. Kellers „Der grüne Heinrich~, Th. Fontanes „Effi Briest~, Th. Manns
„Buddenbrooks~, H. Manns „Professor Unrat~, H. Hesses „Unterm Rad~,
R. Musils „Verwirrungen des Zöglings Törless~, Fr. Kafkas „Prozess~,
A. Döblins „Berlin. Alexanderplatz~, A. Segers’ „Das siebte Kreuz~,
G. Grass’ „Die Blechtrommel~ und andere:

„So eben sind zwanzig Romane ausgewählt, die diesen Teil unseres
Kanons bilden: Sie sollen, wie eine beliebte, wohl auf Horaz zurückge-
hende deutsche Redensart empfiehlt, das Angenehme (dulce) mit dem
Nützlichen (utile) verbinden~.13

Die Akzentuierung des horazschen Konzepts und selbst die her-


vorgehobene rote und fette Druckschrift des Worts „Kanon~ auf dem
Buchumschlag, die freilich diskursiv wirkt oder zumindest wirken soll,
schließen schon von vornherein die Roman-Alternativen aus, die außer-
halb dieses Konzepts stehen _ wie z. B. zahlreiche Romane der Ro-
mantiker. Sie werden als Andere betrachtet, die man verdrängen, dis-
qualifizieren und liquidieren soll, da sie den erzieherischen Aufgaben
der Pastoralmacht (Foucault) nicht gewachsen sind, die sind einfach
unangenehm und nicht nützlich. In diesem Sinne ist es symptomatisch,
dass Hesses Roman `Steppenwolf~ nicht in den Kanon aufgenommen
wird, da die Problematik und Poetik des Romans dem horazschen erz-
ieherischen Anspruch nicht gerecht wird.
Aber es entsteht dann die Frage: Was nutzt die „optimistische~ Epis-

12 Reich-Ranicki, Marcel: Brauchen wir einen Kanon? (S. 9-21); in: Der Ka-
non. 20 Romane und ihre Autoren, Frankfurt am Main: Insel, 2002, S. 18.
13 ebenda, S. 16.
269
teme der allgemeinen Humanität, wenn einem die Endlichkeit seines
Wesens zuschlägt und somit das Tragische des menschlichen Daseins
bewusst wird? Genau die anderen, „ketzerischen~ Romane, wie z. B.
Hesses „Steppenwolf~ oder Fr. Schlegels „Lucinde~, bieten dem Rezipi-
enten eine andere Perspektive, damit man sein endliches, bürgerliches
Dasein alternativ, anders auffassen und dabei die dionysischen und tra-
gischen Grundlagen des Seins und des Lebens entdecken, sich ihnen
nähern und sie für sich in Anspruch nehmen kann.

4. Vorschlag eines anderen Romankanons

Der aus meiner Sicht zusammengestellte alternative Romankanon


umfasst eben jene deutschsprachigen Romane, die sich antidiskursiv aus-
wirken: Es geht demnach um Romane, die sich das Ziel setzen, einerseits
die gespitzte Subjektivität des Menschen und seine individuelle Einma-
ligkeit zu erfassen, zu erschließen und zu erweitern, und andererseits den
Individualisationsprozess des Menschen zum Haupthema zu beinhalten,
die Diskursivität der ideologischen Metaerzählungen (métarécits, les
grands récits) (J-F. Lyotard) zu widerlegen. Somit schaffen die Romane
den freien Raum dafür, das perspektivische und experimentelle Denken
des jeweiligen Lesers zu entwickeln und lassen ihn antidiskursiv den-
ken und handeln. Der vorgeschlagene Romankanon entspricht genau den
erwähnten humanitären (didaktischen) bzw. humanistischen (ethischen)
Zielsetzungen:

1. Karl Philip Moritz: „Anton Reiser~ (1785-1790)


2. Friedrich Hölderlin: „Hyperion~ (1797-1799)
3. Ludwig Tieck: „Franz Sternbalds Wanderungen~ (1798)
4. Friedrich Schlegel: „Lucinde~ (1799)
5. Novalis: „Heinrich von Ofterdingen~ (1800/01)
6. Clemens Brentano: „Godwi oder Das steinerne Bild der Mutter~ (1802)
7. August Klingemann(?): „Nachtwachen von Bonaventura~ (1804)
8. Joseph von Eichendorff: „Ahnung und Gegenwart~ (1815)
9. E. T. A. Hofmann: „Die Lebensansichten des Katers Murr~ (1816/17)

270
10. Friedrich Nietzsche: „Also sprach Zarathustra~ (1883-1885)
11. Rainer Maria Rilke: „Die Aufzeichnungen des Malte Laurids Brigge~ (1910)
12. Franz Kafka: „Das Schloß~ (1926)
13. Hermann Hesse: „Steppenwolf~ (1927)
14. Erich Kestner: „Fabian. Die Geschichte eines Moralisten~ (1931)
15. Robert Musil: „Der Mann ohne Eigenschaften~ (1922-1942)
16. Hermann Broch: „Der Tod des Vergil~ (1945)
17. Max Frisch: „Homo Faber~ (1957)
18. Arno Schmidt: „Die Gelehrtenrepublik~ (1957)
19. Heinrich Böll: „Ansichten eines Klowns~ (1963)
20. Ulrich Plenzdorf: „Die neuen Leides des jungen W.~ (1974)
21. Thomas Bernhard: „Der Keller~ (1976)

271
Quelle: https://www.flickr.com/photos/venana/760033999

272
Targmanebi

qvemoT gaecnobiT germanuli romantizmisa da germanul-


enovani modernizmis lirikosTa, aseve grigol robaqiZis
germanulenovani leqsebis calkeuli nimuSebis Cemeul
Targmanebs, romlebic Sevasrule 2013-2017 wlebSi.

273
fridrix hYolderlini (1770-1843)

cxovrebis Suagza

yviTeli msxlebiT,
velur vardebiT
gadakidula qveyana tbaSi,
saTno gedebo,
maSvralno amboriT
CayvinTulno
am wmida wyalSi.

va¡ Cemda, sad vpoveb yvavilebs,


odes zamTari mova,
sad vpoveb mzis Suqs,
odes miwa Crdilebs gaifens?
galavanebi aRmarTulan
pirquSad, utyvad,
da qarSi gaaqvT Wriali flugelT.
(1799)
[9 oqt., 2014]

274
Friedrich Hölderlin (1770-1843)

Hälfte des Lebens

Mit gelben Birnen hänget


Und voll mit wilden Rosen
Das Land in den See,
Ihr holden Schwäne,
Und trunken von Küssen
Tunkt ihr das Haupt
Ins heilignüchterne Wasser.

Weh mir, wo nehm ich, wenn


Es Winter ist, die Blumen, und wo
Den Sonnenschein,
Und Schatten der Erde?
Die Mauern stehn
Sprachlos und kalt, im Winde
Klirren die Fahnen.

275
fridrix h¡olderlini (1770-1843)

hiperionis bedisweris simRera

zecad dahqrixarT sinaTleSi


lbil miwaze kurTxeulo geniis Svilno!
moelvare saRvTo eTeri
saamurad gevlebaT Tavs,
ise, viT TiTebi xelovan qalTa
exebian wmidasa simebs.

viT uzrunveli mTvlemare Cvilni


fSvenen zecisa Zalni;
gayursul da
mwyazar kvirtad
maradiul ayvavebula
imaTSi suli,
da kurTxeuli Tvalni
marad sWvreten
aumRvrev naTels.

Cven ki gveboZa xvedri


ver mividrikoT Tavi;
JamiT Jamamde
datanjuli adamis Zeni
myis ecemian da qrebian,
samaradisod Cakargulni mousavleTSi,
viT wylisa wveTni
modenilni rifidan rifze.
(1799)
[15 oqt., 2017]

276
Friedrich Hölderlin (1770-1843)

Hyperions Schicksalslied

Ihr wandelt droben im Licht


Auf weichem Boden selige Genien!
Glänzende Götterlüfte
Rühren Euch leicht,
Wie die Finger der Künstlerin
Heilige Saiten.

Schicksallos, wie der Schlafende


Säugling, atmen die Himmlischen;
Keusch bewahrt,
In bescheidener Knospe
Blühet ewig
Ihnen der Geist,
Und die seligen Augen
Blicken in stiller

Ewiger Klarheit.
Doch uns ist gegeben
Auf keiner Stätte zu ruh’n;
Es schwinden, es fallen
Die leidenden Menschen
Blindlings von einer
Stunde zur andern,
Wie Wasser von Klippe
Zu Klippe geworfen
Jahrlang in’s Ungewisse hinab.

277
novalisi [fridrix fon hardenbergi] (1772-1801)

***
odes cifrebiT da figurebiT
ver Seicnoba RvTis qmnilebani,
odes ver miswvdnen Rrmadganswavlulni,
Tu rogor mReren, ambors uyofen,
odes samyaro Tavisufali
sakuTar sulSi iseve vlindes,
odes Suq-Crdilni ganmeorebiT
moipoveben RvTaebriv sxivebs,
odes SevicnobT zRapr-leqsebSi
ama samyaros WeSmarit ambebs,
maSin gaifens idumal sityva
qaosiT mocul velur arsebebs.
(1800)
[7 marti, 2015]

278
Novalis (Friedrich von Hardenberg) (1772-1801)

***

Wenn nicht mehr Zahlen und Figuren


Sind Schlüssel aller Kreaturen
Wenn die, so singen oder küssen,
Mehr als die Tiefgelehrten wissen,
Wenn sich die Welt ins freie Leben
Und in die Welt wird zurück begeben,
Wenn dann sich wieder Licht und Schatten
Zu ächter Klarheit werden gatten,
Und man in Mährchen und Gedichten
Erkennt die wahren Weltgeschichten,
Dann fliegt vor Einem geheimen Wort
Das ganze verkehrte Wesen fort.

279
iozef fon aihendorfi (1788-1857)

jariskaci

odes dabinddeba
da miwa amavsebs,
Rame mewamuli
aanTebs qalaqebs:
oqros koSkebidan
qoro igalobebs,
da Cven ki SevmusravT
zeciur sanaxebs.
(1837)
[10 maisi, 2017]

280
Joseph von Eichendorff (1788-1857)

Der Soldat

Und wenn es einst dunkelt,


Der Erd bin ich satt,
Durchs Abendrot funkelt
Eine prächtge Stadt:
Von den goldenen Türmen
Singet der Chor,
Wir aber stürmen
Das himmlische Tor.

281
fridrix nicSe (1844-1900)

diTirambebi dionisosadmi
4. ukanaskneli neba

de ise movkvde,
ros is vixile momakvdavi _,
megobari, vinc Cems bneliTmosil Wabuk suls
RmrTaebrivi mzeriT mohxeda
da mexTatexa autexa:
_ mis siRrme-ZaliT,
brZolaSi mrokavi...
mebrZolTa Soris umxnesi,
gamarjvebulT Soris umZlavresi,
Tvis bedisweriT bedisweris damTrgunveli,
moudrekeli, fiqriTmosili, mudam mWvreteli _ :
JrJola mohgvara gamarjvebam,
yiJina dasca, sikvdilSi imarjva _ :
da momakvdavma brZana,
rom daeglijaT...
de ise movkvde,
ros is vixile momakvdavi:
triumfatori da daglejili...
(1888)
[13-14 oqt., 2014]

282
Friedrich Nietzsche (1844-1900)

Dionysos Dithyramben
4. Letzter Wille.

So sterben,
wie ich ihn einst sterben sah _,
den Freund, der Blitze und Blicke
göttlich in meine dunkle Jugend warf:
_ muthwillig und tief,
in der Schlacht ein Tänzer _,
unter Kriegern der Heiterste,
unter Siegern der Schwerste,
auf seinem Schicksal ein Schicksal stehend,
hart, nachdenklich, vordenklich _:
erzitternd darob, daß er siegte,
jauchzend darüber, daß er sterbend siegte _:
befehlend, indem er starb,
_ und er befahl, daß man vernichte ...
So sterben,
wie ich ihn einst sterben sah:
siegend, vernichtend ...

283
fridrix nicSe (1844-1900)

zaratustras simRera!

adamiano! modi, ismine!


ras ganazraxebs es Sua Rame?
`Rrma ZiliT viZine _,
`aw ki vfxizlob me: _
`Rrma ars qveyana,
`uRrmesi dRisa.
`Rrma ars tkivili _,
`lxena _ uRrmesi:
`tkivili uxmobs: ganqardi, ganqardi!
`lxenas ki swadia
`uRrmesi maradi!~.
(1885)
[10 aprili, 2014].

284
Friedrich Nietzsche (1844-1900)

Zarathustra’s Rundgesang!

Oh Mensch! Gieb Acht!


Was spricht die tiefe Mitternacht?
»Ich schlief, ich schlief _,
»Aus tiefem Traum bin ich erwacht: _
»Die Welt ist tief,
»Und tiefer als der Tag gedacht.
»Tief ist ihr Weh _,
»Lust _ tiefer noch als Herzeleid:
»Weh spricht: Vergeh!
»Doch alle Lust will Ewigkeit
»will tiefe, tiefe Ewigkeit!«

285
fridrix nicSe (1844-1900)

axal zRvebisken

iqiT miviltvi _ isev mivende,


isev mivende me Cems gangebas,
vrcelia zRva da silurjeSi
Smag mimaqrolebs (genuidan) Cemi genia.

da yovelive axlad enTeba,


dro-sivrceebi SuadRem dafara,
mxlodRa Seni Tvali _ sazari
mimzeris me, usasrulobav!
(1887)
[28 marti, 2015]

286
Friedrich Nietzsche (1844-1900)

Nach neuen Meeren

Dorthin _ will ich; und ich traue


Mir fortan und meinem Griff.
Offen liegt das Meer, in’s Blaue
Treibt mein Genueser Schiff.

Alles glänzt mir neu und neuer,


Mittag schläft auf Raum und Zeit _:
Nur dein Auge _ ungeheuer
Blickt mich’s an, Unendlichkeit!

287
fridrix nicSe (1844-1900)

Sils-maria

aq vijeq da arc araras vucdidi,


vijeq sikeTisa da borotebis miRma,
xan sxiviT vtkbebodi, xanac landebiT,
mxolod TamaSi, mxolod zRvebi,
mxolod SuadRe, mxolod Jami miznis gareSe.
uceb daiko! erTi orad iqca _
da zaratustram Tvalwin Camirbina.
(1882)
[2 seqt., 2016]

288
Friedrich Nietzsche (1844-1900)

Sils-Maria

Hier sass ich, wartend, wartend, _ doch auf


Nichts, Jenseits von Gut und Böse, bald des
Lichts Geniessend, bald des Schattens, ganz nur
Spiel, Ganz See, ganz Mittag, ganz Zeit ohne Ziel.
Da, plötzlich, Freundin! wurde Eins zu Zwei _
Und Zarathustra ging an mir vorbei .

289
Stefan george (1868-1933)

***
modi momakvdav parkSi da ixile:
momRimar Soreul napirTa ciali •
qaTqaTa RrubelTa Talxi silurje
Wrel bilikebis tborebis briali.

mostace ruxi yviTeli ferebi


bzas da aryis xes • qarebs maTbobels •
jer ar damWknaran gviani vardebi •
dakrife dakocne da daswen gvirgvini •

nu daiviwyeb am bolo astrebs •


velur vazebis mewamul xviarebs •
da rac gadarCa am xalas cxovrebas
gardaatare Semodgomis feradovnebs.
(1897)
[12-13 noemb., 2013]

290
Stefan George (1868-1933)

***
Komm in den totgesagten park und schau:
Der Schimmer ferner lächelnder gestade ·
Der reinen wolken unverhofftes blau
Erhellt die weiher und die bunten pfade.

Dort nimm das tiefe gelb · das weiche grau


Von birken und von buchs · der wind ist lau ·
Die späten rosen welkten noch nicht ganz ·
Erlese küsse sie und flicht den kranz ·

Vergiss auch diese lezten astern nicht ·


Den purpur um die ranken wilder reben ·
Und auch was übrig blieb von grünem leben
Verwinde leicht im herbstlichen gesicht.

291
gotfrid beni (1886-1956)

kaci da qali dadian simsivnis barakebSi

kaci:
ai, ixile es wyeba CamoSlil saSoTa
da ai, es wyebac CamoSlil ZuZuTa.
sareclebi yars. mowyalebis dani enacvlebian saaTSi erTxel.

modi, mSvidad gadaxade ai, es sabani.


ixile, erTmaneTSi azelila qoni da Sededebuli siTxe.
es xorci kacTaTvis odesaRac iyo didi cecxli da vneba
da es iyo samSoblo misi.

modi, ixile mkerdze ai, es naiarevi.


grZnob rbil kvanZebs vardisfer gvirgvinze?
mSvidad Seavle maT xeli: xorci rbilia, tkivili Camcxrala.

qals sisxli moTqrialebs, TiTqos ocdaaT tans


sdiodes sisxli.
adamis arc erT Zes aqvs amdeni sisxli.
ai, ixile, Cvilic amokveTes simsivnian saSodan.

qali miaZines. dReebi da Rameebi. _ axalSemoyvanils eubnebian:

292
Gottfried Benn (1886-1956)

Mann und Frau gehn durch die Krebsbaracke

Der Mann:
Hier diese Reihe sind zerfallene Schöße
und diese Reihe ist zerfallene Brust.
Bett stinkt bei Bett. Die Schwestern wechseln stündlich.

Komm, hebe ruhig diese Decke auf.


Sieh, dieser Klumpen Fett und faule Säfte,
das war einst irgendeinem Mann groß
und hieß auch Rausch und Heimat.

Komm, sieh auf diese Narbe an der Brust.


Fühlst du den Rosenkranz von weichen Knoten?
Fühl ruhig hin. Das Fleisch ist weich und schmerzt nicht.

Hier diese blutet wie aus dreißig Leibern.


Kein Mensch hat soviel Blut.
Hier dieser schnitt man
erst noch ein Kind aus dem verkrebsten Schoß.

Man läßt sie schlafen. Tag und Nacht. _ Den Neuen

293
aq geqneba jansaRi Zili. _ mxolod kviraobiT
odnav SeaRviZeben mnaxvelTaTvis.

sakvebic mcired miiReba. zurgi dawylulda.


ucqer am buzebs. xandaxan avadmyof qals mowyalebis da garecxavs.
garecxavs ise, rogorc grZel skamebs recxaven parkSi.

yovel sarecels miwa Semoewyo beltebad.


xorci miwad miiqceva. cecxli Cacxreba,
siTxe gadmodindeba. miwa iZaxis.
(1916)
[16 ivnisi, 2017]

294
sagt man: hier schläft man sich gesund. _ Nur sonntags
für den Besuch läßt man sie etwas wacher.

Nahrung wird wenig noch verzehrt. Die Rücken sind wund.


Du siehst die Fliegen. Manchmal wäscht sie die Schwester.
Wie man Bänke wäscht.

Hier schwillt der Acker schon um jedes Bett.


Fleisch ebnet sich zu Land. Glut gibt sich fort,
Saft schickt sich an zu rinnen. Erde ruft.

295
georg Traqli (1887-1914)

yrma eliss

elis, roca Sav tyeSi SaSvi Zaxils daiwyebs,


icode, Seni aRsasrulia.
Seni bageni Sesvamen lurj kldeTa wyaros sigriles.
sisxlad daedineba Sens Subls
Zveli legendebi
da frinvelTmisanTa bnelmetyveleba.
Sen ki neli nabijiT gauyvebi Ramis bilikebs,
Rames, Semkobils mewamul mtevnebiT
da silurjeSi gaSli Sens natif xelebs.
aSrialebul ekalbardebSi
gamoCndeba Seni mTvareuli Tvalebi.
o, ukve ramdeni xania, mkvdari xar, elis.
Seni sxeuli sumbulia,
romelSic beri cvilis TiTebs Caawobs.
Cveni dumili Savi mRvimea.
xan da xan saTno nadiri gamova iqidan
da nela daxris damZimebul quTuToebs.
Sens safeTqlebze Savi cvar-nami daiwyebs wveTvas,
dacvenil varskvlavTa ukanaskneli oqro.
(1913)
[05 maisi 2016]

296
Georg Trakl (1887-1914)

An den Knaben Elis

Elis, wenn die Amsel im schwarzen Wald ruft,


Dieses ist dein Untergang.
Deine Lippen trinken die Kühle des blauen Felsenquells.
Laß, wenn deine Stirne leise blutet
Uralte Legenden
Und dunkle Deutung des Vogelflugs.
Du aber gehst mit weichen Schritten in die Nacht,
Die voll purpurner Trauben hängt
Und du regst die Arme schöner im Blau.
Ein Dornenbusch tönt,
Wo deine mondenen Augen sind.
O, wie lange bist, Elis, du verstorben.
Dein Leib ist eine Hyazinthe,
In die ein Mönch die wächsernen Finger taucht.
Eine schwarze Höhle ist unser Schweigen,
Daraus bisweilen ein sanftes Tier tritt
Und langsam die schweren Lider senkt.
Auf deine Schläfen tropft schwarzer Tau,
Das letzte Gold verfallener Sterne.

297
georg Traqli (1887-1914)

***
bnelia gazafxulis wvimis simRera RamiT,
RrublebqveS qrolva msxlis xeTa vardisfer kvirtebis
Secbunda guli, simRera, sigiJe Ramis.
Camqral TvalTagan dgebian cecxlovani angelozebi.
(1912)
[12 dek., 2017]

298
Georg Trakl (1887-1914)

***
Dunkel ist das Lied des Frühlingsregens in der Nacht,
Unter den Wolken die Schauer rosiger Birnenblüten
Gaukelei des Herzens, Gesang und Wahnsinn der Nacht.
Feurige Engel, die aus verstorbenen Augen treten.

299
georg Traqli (1887-1914)

grodeki

mwuxrisas moaqvT sikvdilis saWurvlis xma


Semodgomis tyeebs, oqros velebi,
lurji tbebi, maT Tavze migoravs
pirquSi mze; Rame efineba
momakvdav mebrZolebs, Smagi godeba
damsxvreul bageTa.
nel-nela grovdeba vel-mindvris ubeSi
wiTeli Rrublebi, Sig mrisxane RmerTs daudevs bina,
daRvrili sisxli, mTvaris sigrile;
yoveli quCa uerTdeba Sav xrwneulebas.
Ramis varskvlavTa oqrovan rtoebs qveS
mdumare WalebSi farfatebs aCrdili, aCrdili disa,
egebeba gmirebis sulebs, sisxlian Tavebs;
neli-nel xmianobs Semodgoma bnel fleitebSi.
o, siamaye, dardi, naRveli! Tqven, rvalisa sakurTxevelno,
cxeli cecxli swvavs dRes sulsa da aCens tkivilebs,
uSobeli SviliSvilebi.
(1914)
[17 oqt., 2017]

300
Georg Trakl (1887-1914)

Grodek

Am Abend tönen die herbstlichen Wälder


Von tödlichen Waffen, die goldnen Ebenen
Und blauen Seen, darüber die Sonne
Düstrer hinrollt; umfängt die Nacht
Sterbende Krieger, die wilde Klage
Ihrer zerbrochenen Münder.
Doch stille sammelt im Weidengrund
Rotes Gewölk, darin ein zürnender Gott wohnt
Das vergoßne Blut sich, mondne Kühle;
Alle Straßen münden in schwarze Verwesung.
Unter goldnem Gezweig der Nacht und Sternen
Es schwankt der Schwester Schatten durch den schweigenden Hain,
Zu grüßen die Geister der Helden, die blutenden Häupter;
Und leise tönen im Rohr die dunklen Flöten des Herbstes.
O stolzere Trauer! ihr ehernen Altäre
Die heiße Flamme des Geistes nährt heute ein gewaltiger Schmerz,
Die ungebornen Enkel.

301
georg Traqli (1887-1914)

novaliss
(1-li versia)

kristalis miwaSi ganisvenebs, wmida ucnobi


saT bageTagan RmerTma warxoca mas mwuxareba,
ros is CaeSva Tavis yvavilSi
mkerdSi ki
minelda simebis TamaSi,
fexqveS ufenda gazafxuli Tvis palmis rtoebs,
ros neli nabijiT
mdumared tovebda Rameul sasaxles.
(1912/14)
[14 dek. 2017]

302
Georg Trakl (1887-1914)

An Novalis
(1. Fassung)

Ruhend in kristallner Erde, heiliger Fremdling


Vom dunklen Munde nahm ein Gott ihm die Klage,
Da er in seiner Blüte hinsank
Friedlich erstarb ihm das Saitenspiel
In der Brust,
Und es streute der Frühling seine Palmen vor ihn,
Da er mit zögernden Schritten
Schweigend das nächtige Haus verließ.

303
paul celani (1920-1970)

***

jer
isev dganan taZarni.
erT varskvlavs
isev SerCenia sxivi.
araferi,
araferia dakarguli.
(1959)
[23. noemb., 2015]

304
Paul Celan (1920-1970)

***

Also
stehen noch Tempel.
Ein Stern
hat wohl noch Licht.
Nichts,
nichts ist verloren.

305
grigol robaqiZe (1880-1962)*

elvanakravi

Trobis RmerTis dayudebul xangrZliv lodinSi


eleva sunTqva:
menada iZvris gamexebul gaqvavebisgan da
cecxlovani amRvreuli gogirdis mzeriT
velur iltvis motanebul grigalisaken _
viT nadavli Smag eZleva dabindul Trobas.
da rodesac elvam daloSna da Seisruta velurma ltolvam,
ganleuli mexTatexaSi elvanakravi gamosxlta qaoss,
_ iSva qalRmerTi.
(berlini, 1942)
[oqt., 2013].

* gr. robaqiZis leqsebi moxmobilia Semdegi wignidan: N. Gagnidse/M. Schuchard,


Grigol Robakidse (1880-1962). Ein georgischer Dichter zwischen zwei Sprachen und
Kuluren, Shaker Verlag, Aachen, 2011. S. 205, 225.
306
Grigol Robakidse (1880-1962)

Die Blitzberührte

In langem Harren auf den Rauschgott,


der sich verweilt, geht ihr der Atem aus:
und die Mänade bricht aus ihrem wüsten Starre und
mit sprühend irrem Schwefelblick
läuft Sie dem nahenden Gewitter wild entgegen
und wirft als Beute sich dem blinden Rausche hin.
Als nun der Blitz sie leckend streift,
und, ihre Sehnsucht rasch geschlürft,
im Sprengschlag sich entladet,
löst sich die Blitzberührte ab vom Chaos
und wacht entrückt als Göttin auf.
(Berlin, 1942).

307
grigol robaqiZe (1880-1962)

mzis dayudebisas warTqmuli...

mowyvetili
gayursuli
mZime
yviTeli komSi
agrZelebs mwifobas
da mzes atarebs
Tavis TavSi
rogorc zmanebas.
(Jeneva, 1961)
[oqt., 2013]

Grigol Robakidse (1880-1962)

Im Stillstand der Sonne gefallene Zeilen...

Schlummern
der schweren
gelben Quitte
unlängst gepflückt
die weiter reifend
die Sonne
in sich
als Traum trägt.
(Genf, 1961)

308
eduard munqi, `nicSe~ (1906)

nicSe da modernis epoqa

qvemoT gaecnobiT Cems mier Targmnil im amonaridebs


nicSes Txzulebebidan, sadac igi akritikebs da amxels misi
Tanamedrove modernis epoqis dehumanizebul arssa da kondi-
cias.

309
`saxelmwifo? ra aris is? saxelmwifoa yvelaze civi
urCxuli urCxulTa Soris. gulgrilad tyuis igi da es
sicrue yoveli piridan moedineba: >>me, saxelmwifo, es
me var xalxi<< (`Ich, der Staat, bin das Volk~). rasac is ub-
nobs, tyuilia, xolo rasac flobs _ moparuli aqvs. tyuis
misi yoveli ena sikeTisa da borotebis Sesaxeb. yvelaferi
yalbia masSi da mas zeda. bnelmetyvelebs is sikeTisa da
borotebis Sesaxeb. daxeT, rogor izidavs is mravals, ro-
gor STanTqvs maT, icoxnis da amoanTxevs. [...] gamaZRarTaT-
visaa saxelmwifo mogonili. daxeT am gamaZRarT (`Überflüs-
sigen~), mudam avad arian, TavianT naRvels aRmonerwyven da
gazeTebad uxmoben amas. isini erTmaneTs nTqaven da ver
ineleben. [...] yvelas taxtze uWiravs Tvali. es aris maTi
sigiJe. ase goniaT, TiTqos bedniereba taxtze sufevdes.
taxtze ki xSirad Slami da talaxi devs an Tavad taxti
dgas Slamsa da talaxze. [...] daxeT am gamaZRarT! simdi-
dres moixveWen da Ratakad qceulan amiT. Zalaufleba swa-
diaT maT da, upirveles, Zalauflebis msxvreveli rvalis
floba, Tanac bevri fulic swadiaT am uqonelT. daxeT, sx-
arti maimunebiviT micocaven zemoT, sul zemoT! erTmaneTs
aswreben cocvisas da miT erTurTs Tavs ukraven Slamsa
da ufskrulSi. SeSlilni arian da xurveba Sepyrobilni es
mcocavi maimunebi. siavis suniT yars yoveli maTgani, es
kerpTmsaxurni. siavis suni mcems maTi kerpisgan, am civi
mxecisgan. [...]
`da Rrialebs mxeci: >>am qveynad sxva araferi sufevs
diadi ram, Tu ara me: RvTis ganmrige xeli var me!<<. gmirni
da Rirseulni surs mas Tvis Soris iaxlos msaxurad, am
axal kerps! am axal mxecs! yvelafers mogiZRvniT igi, Tuki
mas eTayvanebiT, am axal kerps. amadac Seisyidis is Tqven-
gan Tqvens siqveleTa brwyinvalebas, Tqvens siamayes, Tqvens
amay mzeras. [...] jojoxeTuri xelovnebis qmnilebaa igi, es
sikvdilis cxeni. diax, ese ars: mravalTa sasikvdilod Seiqm-
na igi, sikvdils sTess igi, rasac is sicocxled asaRebs.
saxelmwifo varqvi mas, sadac yvela Sxamis msmelia, saTnoni
da RrZoni, saxelmwifo, sadac yvela Tavs kargavs, saTnoni

310
da RrZoni, saxelmwifo, sadac yovelTa nel TviTmkvlelo-
bas >>sicocxle<< hqvia. [...]
„Zmebo, gana gsurT amoixrCoT maTi dingidan gamomaval
janRSi da warxdeT maTi xurvebisagan? umjobes ars amsx-
vrioT sarklmelni da miiqceT Tavisuflebad. gza utieT am
simyrales, ukudeqiT adamianTa msxverplis am oxSivarisa-
gan! jer isev Tavisufalia miwa diad sulTaTvis, jer isev
dausaxlebelia mravali samkvidro martosulTa da wyvil
sulTaTvis (`Zweisamen~), visTvisac mohbers mSvidi zRvebis
surneli. jer isev ganmartoebiT dgas Tavisufali sicocx-
le diad sulTaTvis. WeSmaritad, vinc mciredsa flobs,
ufro mcireds moipovebs: kurTxeul ars upovareba, netar
arian upovarni. [...]
„da iq, sadac saxelmwifo mTavrdeba, iq iwyeba adamiani,
romelic ara ars gamaZRari. xedavT Zmebo, iq sadac saxelm-
wifo mTavrdeba, iq gadaiSleba cisartyela da gaideba xidi
_ igia xidi zekacisa.
ase ityoda zaratustra~.
(`ase ityoda zaratustra~, `Also sprach Zarathustra~
[1883-1885], nawili I, Tavi _ `axal kerpTa Sesaxeb~, `Von den
neuen Götzen~).

`da ese ars zaratustras monaTxrobi cecxlovan ZaRl-


Tan misi saubris Sesaxeb.
`miwas~, Tqva zaratustram, aqvs garsi da am garss aqvs
avadobani. am avadobaTagan erTs hqvia >>adamiani<<, meores
_ >>cecxlovani ZaRli<< (`Feuerhund~). da ra ars am cecx-
lovan ZaRlsa da mis msgavs myvirala, cecxlismfrqvevel
da damamxobel eSmakeulTa Tavs (`Auswurf- und Umsturz-
Teufeln~), aw ukve vuwyi me. [...] Sen wyalsa svam zRvidan da amas
amJRavnebs Seni gawafuli mlaSe metyveleba. miwaze muclad
qadagaddavardnilTa da mucelmetyvelTa (`Bauchredner~)
modgmisa xar Sen: da yovel Jams, rodesac myvirala, cecx-
lismfrqvevel da damamxobel eSmakeulTa sityva mesmoda,
swored rom Seni msgavsni iyvnen isini: mlaSeni, flidni,
gaiZvera, brtyelni da zedapirulni (`flach~). Tqven yvela

311
RrialebT >>Tavisufleba<<, magram me mudam moviSorebdi
rwmenas am `didi movlenebis~ (`große Ereignisse~) mimarT, ro-
gorc ki didi Rriali, gniasi da kvamli avardeboda xolme
maTgan. axla ki merwmune megobaro, Sen, Tavad qvesknelis
Rmuilo! didi movlenebi _ ese ars ara Cveni xmamaRali Rri-
alebis Jami, aramed Cveni dumilis wynari saaTebi. ara axal
xmauris mqmnelTa gareSemo trialebs samyaro, aramed axal
Rirebulebebis mqmnelTa garSemo; da uxmaurod trialebs
igi. [...] da am sityvas vetyodi svetTa damamxobelT: didi
sibriyvea marilis zRvaSi Cayra da svetTa SlamSi Cafl-
va. am rCevas ki mivcemdi mefeebsa da eklesiebs da yvelas,
vinc ki asakiT daosebula da siqveliT sustia _ dae, mieciT
Tqvens Tavs damxobis neba, raTa kvalv aRivsoT sicocxliT
da Tqvens TavSi moipovoT axali siqvele! ase vetyodi ce-
cxlovan ZaRls da am dros moRuSulma sityva Semawyvetina
da mkiTxa: >>eklesia? da ra aris es?<< _
>>eklesia?<< vupasuxe me, >>es aris saxelmwifos nair-
saxe, da kerZod, yvelaze flidi da matyuara. Tumc, da-
dumdi, orpiro ZaRlo! Sen Tavad kargad uwyi sakuTari
nairsaxe! Sens msgavsad saxelmwifo orpiri da flidia, Sens
msgavsad metyvelebs da qadagebs igi kvamliTa da RrialiT
_ rom ganavrcos rwmena. Sens msgavsad isic mucliTmetyve-
lebs, rameTu saxelmwifos swadia umZlavresi cxoveli iyos
dedamiwaze, da misi swamT kidec.<<
da ra esma es Cemgan, metis mosmenas veRar gauZlo cecx-
lovanma ZaRlma, darcxvenilma kudi amoiZua, daiwkmutuna
da isev SeZvra Tavis qvabulSi~.
(`ase ityoda zaratustra~, `Also sprach Zarathustra~
[1883-1885], nawili II, Tavi _ `did movlenaTa Sesaxeb~, `Von
großen Ereignissen~).

„es aris swored mTeli Tqveni neba, Tqven ubrZenesno


(`ihr Weisesten~), Tqveni neba, rogorc Zalauflebis neba. igi
moqmedebs TqvenSi, rodesac Tqven keTilsa da borotze
saubrobT, rodesac Tqven RirebulebaTa Sefasebebze sau-
brobT. [...] keTilisa da borotis Tqveneuli SefasebebiT

312
da Tqveni sityvebiT keTilisa da borotis Sesaxeb Tqven
ZaladobT, Tqven fasmdebelno (`ihr Wertschätzenden~): da
es aris Tqveni dafaruli siyvaruli da Tqveni suli brwy-
inavs, TrTis da aRtyinebulia am dros~ („ase ityoda zara-
tustra~, nawili meore, Tavi _ „TviT-ZlevisaTvis~, `Von der
Selbst-Überwindung~).

`mTeli Cveni Tanamedrove yofa (`modernes Sein~)


vlindeba da aRzevdeba rogorc Zalauflebisadmi cnobieri
swrafva~ (`Machtbewusstsein~), qedmaRloba/ampartavneba
(`Hybris~) da uRmerToba (`Gottlosigkeit~). Cveni dRevandeli
damokidebuleba bunebisadmi ampartavnulia. [...] Cven qed-
maRlobas viCenT bunebis mimarT, rodesac mas manqanebiT
da warmoudgeneli teqnikuri da sainJinro gamogonebebiT
vaupatiurebT. qedmaRluria Cveni damokidebuleba Rmer-
Tis mimarT, pirvelsaganTa diadi qselis mimarT, romelzec
Cveni pragmatuli moraliTa da zraxvebiT obobebiviT davZ-
vrebiT. qedmaRluria Cveni damokidebuleba Cveni Tavis mi-
amrTac, vinaidan Cven iseT eqsperimentebs vuwyobT sakuTar
Tavs, rasac arc erT cxovels ar movuwyibdiT (`moralis
genealogiisaTvis~, `Zur Genealogie der Moral~ 1887).

`arasrulfasovnebis gancda swored maSin gaCnda,


rodesac gacnobierda, rom arc cnebiT (!!! _ k.b.) `mizani~
(`Zweck~), arc cnebiT `mTlianoba~ (`Einheit~) da arc cnebiT
`WeSmariteba~ (`Wahrheit~) aq-yofnis (`Dasein~) yvela maxa-
siaTeblis (`Gesamtcharakter~) interpretacia (iqneba es
religiuri, filosofiuri, mecnieruli da a.S. _ k.b.) ar
SeiZleba; xdomilebis mravalferovnebas/movlenaTa mrav-
lobiTobas yovlisSemkrebi erTianoba/mTlianoba aklia.
yvela faseuloba, romlebze dayrdnobiTac aqamde Sevec-
adeT samyaro CvenTvis misaRebi da Rirebuli gagvexada,
yvela es faseuloba gansazRvruli sargebelisaTvis (`Nüt-
zlichkeit~) Sedgenili perspeqtivaa, raTa SenarCunebuliyo
da ganviTarebuliyo `Zalauflebis struqtura~ (`Herrsch-
fatsgebilde~): es faseulobani sruliad SemTxveviT iqna pro-

313
ecirebuli sagnebze (anu, garesamyaros sagnebisa da mov-
lenebis mowyobasa da Semecnebaze _ k. b.). dRes mudmivad
vawydebiT adamianis hiperbolizebul miamitobas: sakuTari
Tavi daafuZno saganTa (`Dinge~) Semfaseblad da sazrisis
mimniWeblad. (`kosmologiur RirebulebaTa rRveva~, `Zer-
fall der kosmologischen Werte~, 1886).

`erTi disertaciis Canaweridan. _ >>ra aris saskolo


sistemis umaRlesi amocana?<< _ adamianisgan SevqmnaT
manqana. _ >>rogor unda mivaRwioT amas?<< _ adamianma
unda iswavlos, moiwyinos da suls Rafavdes swavlisas. _
>>rogor miiRweva es?<< _ movaleobis cnebis safuZvelze.
>>vin aris srulyofili adamiani?<< _ saxelmwifo-moxele.
>>romeli filosofia gvTavazobs umaRles formulas sax-
elmwifos moxeleTaTvis?<< _ kantis: saxelmwifo-moxele,
viTarca sagani TavisTavad, saxelmwifo-moxeleze, viTarca
gamovlinebaze, wamoskupebuli msajuli da gezis mimcemi
(`Richter~)~. (`kerpebis mwuxri~, `Götzen-Dämmerung~, 1888).

`promeTe _ erT-erTi titanTagani, romelmac dioniso


daglija, amitomac itanjebian is da misi qmnilebani sama-
radisod [...] mxolod daglejiT (`Zerreissung~), mxolod ti-
tanTa saqmiTaa kultura SesaZlebeli (aq: aseve igulisxmeba
Tanamedrove modernuli civilizaciac _ k.b.) [...] promeTe
_ dionisos damglejavi _ amavdroeulad mama promeTeuli
adamianebisa (`die prometheischen Menschen~) (fragmentebi, Fr.
7, 1870).

`dionusuri magiis wyalobiT xelaxali kavSiri ikvre-


ba ara marto adamianebs Soris, aramed gaucxoebuli,
daTrgunuli da mtradmiCneuli bunebac zeimobs xelaxal
zeobas Tavis dakargul ZesTan, adamianTan erTad. [...] da
ai, miveaxlebiT dionisurobas (`das Dionysische~) (aq nicSes
mxedvelobaSi aqvs beThovenis me-9 simfonia _ k.b.), swored
axla da ase gadaiqceva mona Tavisufal kacad, swored axla
da ase moeReba bolo yovel gamaqvavebel distancias, rac

314
adamianebs Soris daamyara `Tavxedma Jamma~ (`freche Mode~).
[...] ai, ase gadaeCveva adamiani siarulsa (`das Gehen~) da
saubars (`Sprechen~) da cekviT Seuyveba gzas zeciuri sfer-
oebisaken. adamiani ki aRaraa xelovani, aramed Tavadaa xe-
lovnebis qmnileba: mTeli bunebis Semoqmedi Zala Trobis
eqstazSi cxaddeba adamianis arsSi, rac ganazraxebs mas
pirvelerTTan (`Ur-Eine~) umaRlesi netarebisaTvis. [...]
`rodesac ase umowyalod dakodili adamianis sulSi (aq
nicSe gulisxmobs modernuli epoqis mier disocirebel,
dezorientirebul, gaucxoebul adamians _ k. b.) Cveni ger-
maneli maisteris (vagneris _ k. b.) musika gaiJRerebs, WeS-
maritad, ra gaiJRerebs maSin mis sulSi? swored rom WeS-
mariti gancda (`die richtige Empfindung~), romelic arRvevs
yovelgvar konvencias, arRvevs adamianebs Soris xelovnu-
rad warmoqmnil gaucxoebasa da gaugebrobas: es musika da-
brunebaa bunebasTan, romelic amavdroulad Tavad bunebas
ganwmends, gardasaxavs da ganaaxlebs. swored siyvaruliT
Semosili adamianis sulSi iSvis saWiroeba am ukuqcevisaken,
swored mis (vagneris _ k. b.) xelovnebaSi JRers trfobad
qceuli buneba (`targediis warmoSoba musikis sulidan~,
`Die Geburt der Tragödie aus dem Geiste der Musik~, 1872).

`saocaria, magram Cvens mecnierebs TavSi azradac ar


mosdiT erTi saWirboroto kiTxva: vis ras argebs maTi
Sroma, maTi siSmage, maTi gaveSeba da maTi tkiviliT aRsavse
cTomilebani?!~ (`araTanadrouli gansjani~, `Unzeitgemässe
Betrachtungen~ I, 1873).

`is, Tu risTvis arian adamianebi aq, risTvis aris <ada-


miani> aq , es sulac ar gvaRelvebs: magram is, Tu risTvis
xar Sen aq, es SeekiTxe Sens Tavs: da Tu Sen amis Setyoba
(`erfahren~) ar SegiZia, maSin Sen Tavad dausaxe Sens Tavs
miznebi, diadi da keTilSobili miznebi da maTTan erTad
daiRupe! cxovrebaSi ukeTes miznad sxva araferi mimaCnia,
Tu ar diadisa da SeuZeblis gamo daRupva~ (fragmentebi,
Fr. 29/54, 1873).

315
`Sen Sens Tavze unda ibatono, Sen Sensave siqveleebze
unda gabatonde. uwin isini iyvnen Seni mbrZaneblebi; magram
isini axla unda iqcnen xelsawyoebad (`Werkzeuge~) sxva xel-
sawyoebTan erTd. Sen unda (`du sollst~) gabatonde Sens `ho~-
sa da `ara~-ze da Seni maRali miznebis Sesatyvisad iswavlo
Seni Zalis (`Gewalt~) Seborkva da Semdgom kvlav amoqmedeba.
Sen perspeqtiulobis (`das Perspektivische~) gaTvaliswineba
unda iswavlo Rirebulebebis miniWebis dros~ (`adamianuri,
Zalzed adamianuri. winaTqma~, `Menschliches, allzu menschli-
ches. Vorrede~ 1878-80 ).

`Tanamedrove prusia kulturisaTvis metad saSiS Za-


lad mesaxeba~ (07. 11. 1870).

`germanuli sulis (Geist) amoZirkva germanuli imperiis


(Reich) sasargeblod~ (`araTanadrouli gansjani~ `Unzeit-
gemässe Betrachtungen~ I, 1873).

`gana germaniis momavali fulis moxveWis momavali


araa?~ (fragmentebi, Fr. 21, 1877).

`me ar vapireb arc mefeebis da arc raime didebulebis


(`Größe~) winaSe qedis moxras~ (fragmentebi, Fr. 17, 1882).

amonaridebi moxmobilia nicSes TxzulebaTa Semdegi ga-


mocemidan:
Friedrich Nietzsche, Sämtliche Werke, Kritische Studienausgabe in
15 Bänden (KSA), hrsg. von G. Colli und M. Montinari, 7. Aufl., DTV/
De Gruyter, Berlin/New York, 2000.

316
sarCevi

istoriuli moderni da literaturuli modernizmi .. 5

European and National Context of Georgian


Modernist Literature ................................................................... 48

literaturuli tradiciis gageba


qarTul modernizmSi....................................................... 61

modernuli mgrZnobeloba goeTes „faustSi~:


modernis epoqis diagnozi da prognozi
tragediis meore nawilSi ................................................ 76

modernuli mgrZnobeloba galaktion tabiZis


`artistul yvavilebSi~ ................................................... 94

Seqspiris „hamletis~ de(kon)struqcia germanul


naturalizmSi (arno holcis novela „papa hamletis~/
„mamilo hamletis~ („Papa Hamlet~) mixedviT) ................ 115

qarTuli modernizmi rogorc oqcidentocentrizmi


(qarTuli literaturuli modernizmis
sociokulturuli, esTetikuri da
poetologiuri konteqstebi) ......................................... 134

Le modernisme géorgien comme occidento-centrisme ............ 158

konstantine gamsaxurdias urbanistuli lirika ......... 167

franc kafkas novela `ganaCenis~ (`Das Urteil~)


egzistencialuri sivrce
(hermenevtikuli interpretacia) ................................... 175

yofna da arara:
eduard hoperis modernistuli metaforebi ............. 195

317
danarTi

romanis poetikis istoria .............................................. 204

Einige Betrachtungen zur diskursiven Natur des


Horazschen Konzepts dulce/utile (Ein Beitrag zur
Geschichte der Diskursivität in der Literaturrezeption
am Beispiel des Romankanons von Marcel Reich-Ranicki und
zur Beförderung eines anderen Romankanons) ..................... 264

T a r g m a n e b i ............................................................ 273

germanulenovani lirika ................................................ 274

nicSe da modernis epoqa ................................................. 309

318
Konstantine Bregadze
konstantine bregaZe

Modernity and Modernism


moderni da modernizmi

Tbilisi 2018
Tbilisi 2018

319
daibeWda:
gamomcemloba `meridiani~,
Tbilisi, al. yazbegis gamz., #47.
239-15-22
E-mail: meridiani777@gmail.com

You might also like