Bilim, Sanat ve Bilimsellik

İşletme Yöneticiliği 1 / 15
44
 BİLİM, SANAT VE BİLİMSELLİK

• BİLİM (SCİENCE), EN GENİŞ TANIMI İLE OLAYLARI VE GERÇEĞİ ANLAMA, NEDENLERİNİ BULMA VE
OLAYLARI TAHMİN VE KONTROL ETME İLE İLGİLİ SİSTEMATİK VE OBJEKTİF FAALİYETLERİN TOPLAMIDIR.

• BİLİM, BİR BİLGİ YIĞINI DEĞİL, TARTIŞMAYA AÇIK BİR “DENEME – YANILMA – YANILGIYI AYIKLAMA”
YÖNTEMİDİR.

• BURADA ÖNEMLİ OLAN BU UĞRAŞININ “BİLİMSEL” NİTELİKTE OLMASI, YANİ GÜVENİLİRLİK-

RELİABİLİTY VE GEÇERLİLİĞİ-VALİDİTY OLMALIDIR. BUNUN İÇİN DE, BİLİMSELLİKTEN KASTEDİLEN,
YAPILAN ÇALIŞMALARIN BELİRLİ YÖNTEMLERE VE ÖZELLİKLERE GÖRE YAPILMASIDIR

İşletme Yöneticiliği 2 / 44
• YAPILAN ÇALIŞMALARDAN BİLİMSEL SONUÇLAR ÇIKARABİLMEK İÇİN HER ŞEYDEN ÖNCE
BUNLARIN “GÜVENİLİR” VE “DOĞRU OLMASI” GEREKİR. BAŞKA BİR DEYİŞLE, YAPILAN ÖLÇME
VE DEĞERLEMELERİN “GENELLEME KABİLİYETİ- GENERALİZABİLİTY” VE “TEMSİL KABİLİYETİ-
REPRESENTATIVITY” GİBİ İKİ BOYUT İTİBARIYLA “GÜVENİLİRLİĞİ-RELIABILITY” OLMALIDIR.

• ÖTE YANDAN ÇALIŞMA VE BULGULARIN “DOĞRULUK DERECESİ-ACCURACY” BOYUTU

İTİBARIYLA “GEÇERLİLİĞİ-VALIDITY” OLMASI GEREKİR.

• BİLİMSEL BİR ÇALIŞMADA, BİRBİRİNDEN FARKLI YÖNTEMLERLE HESAPLANAN BU

ÖZELLİKLERİN HER İKİSİNİN DE MEVCUT OLMASI GEREKİR.

İşletme Yöneticiliği 3 / 44
• AMAÇ, TANIMLANAN VEYA MERAK EDİLEN KONU (PROBLEM) İLE İLGİLİ BİLGİ EDİNMEKTİR.

• PROBLEM GERÇEK HAYATTADIR. GERÇEKTE VAR OLDUĞU DÜŞÜNÜLEN BİR OLAYI ANLAMAK
İÇİN YA OLAYLA İLGİLİ UNSURLARIN TAMAMI İNCELENİR VEYA OLAY TAM BİLİNEMİYORSA NE
OLDUĞU KONUSUNDA HİPOTEZLER GELİŞTİRİLEREK TEST EDİLİR.

• OLAY HAKKINDA HİÇ BİLGİ YOKSA, NE OLDUĞU KONUSUNDA TAHMİNLER VE TEST

ÇALIŞMASI YAPILIR.

• BÜTÜN BU ÇALIŞMALAR VE DEĞERLEMELER YÖNTEMİ BELLİ PROSEDÜRLERE VE ANALİZ

YÖNTEMLERİNE GÖRE YAPILIR. İŞTE BİLGİ EDİNMENİN SİSTEMATİK BİR ŞEKİLDE, YANİ BELİRLİ
USULLERE GÖRE YAPILMASINA “BİLİMSEL YÖNTEM” DENİR.

İşletme Yöneticiliği 4 / 44
• SANAT FAALİYETİ İSE BİLİMDEN FARKLI ÖZELLİKLERE SAHİPTİR. GENEL OLARAK SANAT, İNSANIN
YARATICILIĞINI, HAYAL GÜCÜNÜ KULLANARAK ESTETİK DEĞERİ OLAN SOYUT VE SOMUT ÜRÜNLER
ÜRETMEYİ İFADE ETMEKTEDİR.

• SANAT, BİR ANLAMDA, SANATÇININ OLAYLARI VE DÜŞÜNCESİNİ DUYUŞ, SEZGİ, HAYAL GÜCÜ VE
İMGELERLE İFADE ETMESİDİR.

• SANAT ESERİ BİREYSELDİR, SANATÇININ HAYAL DÜNYASI VE YARATICILIĞININ DIŞA YANSIMASIDIR.

• OYSA BİLİM GERÇEĞE ULAŞMA DOĞRULTUSUNDA, BİLİM İNSANLARININ YAPTIKLARI ÇALIŞMALARLA

ÜZERİNDE HEMFİKİR OLDUKLARI, GENELLEŞTİRİLEBİLEN, TEMSİL ÖZELLİĞİ OLAN, GÜVENİLİR, DOĞRU
VE GEÇERLİLİĞİ OLAN VE AKSİ GÖSTERİLİNCEYE KADAR “GEÇERLİ AÇIKLAMA / BİLİMSEL BİLGİ” OLARAK
KABUL EDİLECEK “BİLGİ” YE / “KANUN”LARA ULAŞMA UĞRAŞISIDIR.

İşletme Yöneticiliği 5 / 44
• YÖNETİCİLİK İŞİNİN HEM BİLİMSEL YÖNÜ, HEM SANAT YÖNÜ VARDIR.

• YÖNETİM ALANINDAKİ “BİLİMSEL BİLGİ BİRİKİMİ” VE BU BİRİKİMİ DAHA DA ARTTIRMAK İÇİN

YAPILAN ÇALIŞMALAR, İŞİN BİLİMSEL YÖNÜDÜR.

• BİRİKMİŞ OLAN BU YÖNETİM “BİLGİ” SİNİN KULLANILARAK YÖNETİM SORUNLARINI ÇÖZMEK

DE İŞİN “SANAT“ TARAFIDIR.

İşletme Yöneticiliği 6 / 44
SİSTEMATİK (KRİTİK) ve BİLİMSEL DÜŞÜNCE

• BİLİMSEL DÜŞÜNCENİN TEMELİNDE BİR KRİTİK DÜŞÜNCE, ELEŞTİREL YAKLAŞIM VARDIR.

• HERHANGİ BİR OLAYIN BİLİMSEL AÇIKLAMASI İÇİN, BU OLAYLA İLGİLİ BİR DİZİ GÖZLEM YAPILMASI VE
BELİRLİ, DÜZENLİ, DİĞER BİLİM İNSANLARININ ANLAYIP TEKRAR EDEBİLECEĞİ BİR YOLUN İZLENMESİ
GEREKİR.

• ÇOK KABACA BU, BİLİMSEL METOTTUR. DOLAYISIYLA BİLİMSEL FAALİYETİN TEMELİ BİLİMSEL
METOTTUR.

İşletme Yöneticiliği 7 / 44
• “BİLGİ”NİN NASIL VE HANGİ METOTLA ÜRETİLDİĞİ ESASTIR. EĞER METOT YANLIŞ, EKSİK VEYA
HATALI İSE ÜRETİLEN BİLGİNİN GÜVENİLİRLİĞİ EKSİKTİR

• İSTATİSTİK ANLAMDA HATA, ÇALIŞMANIN GEÇERLİLİĞİNİ VE DOĞRULUĞUNU ETKİLEYEN

FAKTÖRLERİ İFADE ETMEKTEDİR.

• SOSYAL BİLİMLERDE YAPILAN ÇALIŞMALARDA BU KONU ÖZELLİKLE ÖNEMLİ HALE

GELMEKTEDİR. ÇÜNKÜ SOSYAL NİTELİKLİ ÇALIŞMALAR GENELLİKLE “ÖRNEKLER-SAMPLES”
ÜZERİNDE YAPILMAKTA VE ULAŞILAN SONUÇLAR GENELLEŞTİRİLMEKTEDİR.

İşletme Yöneticiliği 8 / 44
• BU TÜR ÇALIŞMALARDA SİSTEMATİK HATALAR (SYSTEMATİC ERRORS) VE TESADÜFİ HATALAR
(RANDOM ERRORS) OLMAK ÜZERE İKİ HATA TÜRÜNDEN SÖZ EDİLİR.

• SİSTEMATİK HATALAR, ULAŞILAN SONUCUN YANLIŞ VE GEÇERSİZ OLMASINA NEDEN OLUR.

• TESADÜFİ HATALAR İSE DOĞRUDAN ÖRNEKLEME İLE İLGİLİDİR VE ULAŞILAN SONUCUN

GÜVENİLİR OLABİLMESİ (GENELLEŞTİRME VE TEMSİL KABİLİYETİ OLABİLMESİ) İÇİN BU HATA
TÜRÜNÜN MÜMKÜN OLDUĞU KADAR KÜÇÜK OLMASI VEYA ORTADAN KALDIRILMASI
GEREKİR.

İşletme Yöneticiliği 9 / 44
• GEÇMİŞTE, HUKUK SİSTEMİMİZDE ÇOK ÖNEMLİ ROL OYNAMIŞ OLAN MECELLE’DEKİ “USUL,
ESASA MUKADDEMDİR” ( YÖNTEM /METOT, ESASTAN ÖNCE GELİR) HÜKMÜ, SAĞLAM
METODA DAYANMADAN ÜRETİLEN BİLGİNİN ESAS AÇISINDAN İNCELENEMEYECEĞİNİ İFADE
ETMEKTEDİR.

• BİLİMSEL METOTLA BİLGİ ÜRETME VE BİLGİ BİRİKİMİNE KATKI YAPMANIN BİR DİĞER
BOYUTU “BİLİMSEL ELEŞTİRİ”DİR. ÇALIŞMALARDA ULAŞILAN SONUÇLARA YAPILACAK
ELEŞTİRİLER DEĞERLENDİRİLİR VE ULAŞILAN SONUÇLARIN GÜVENİLİRLİĞİ ARTIRILIR.

• ESASINDA BİR BULGU VEYA ULAŞILAN BİR SONUÇ, BİR İDDİA, ANCAK DİĞER BİLİM İNSANLARI
TARAFINDAN DA DOĞRU KABUL EDİLDİĞİ ZAMAN “BİLGİ” DÜZEYİNE GELİR.

İşletme Yöneticiliği 10 / 44
 BİLİMSEL YAKLAŞIM

• BİLİMSEL YAKLAŞIM, BİLİMSEL YÖNTEMİN (METODUN) KULLANILMASINI İFADE EDER

• BU NEDENLE YÖNTEM (METOT) BİR ARAŞTIRMA İŞİNİN SADECE “NEYİN NASIL YAPILDIĞI“
AŞAMASIYLA İLGİLİDİR

• BİR ARAŞTIRMANIN BÜTÜNÜ METODOLOJİK BİR YAPI OLUŞTURUR. BİLİMSEL ÇALIŞMANIN

GEREKÇESİNDEN İÇERİĞİNE, KAVRAMLARINDAN ÖLÇME YÖNTEMLERİNE, TOPLANAN
DATANIN NASIL DEĞERLENECEĞİNDEN ÇIKARILAN SONUÇLARA KADAR TAMAMI,
ÇALIŞMANIN METODOLOJİSİNİ OLUŞTURMAKTADIR

• YÖNTEM, METODOLOJİNİN BİR PARÇASIDIR.

İşletme Yöneticiliği 11 / 44
• Bilimsel çalışma, aşağıda gösterildiği gibi, genel olarak şu aşamaları içerir

İşletme Yöneticiliği 12 / 44
BİLİMSEL METODUN UNSURLARI
• BİLİMSEL METODUN UNSURLARI OLARAK KAVRAM (CONCEPT), ANALİZ BİRİMİ (UNİT OF
ANALYSİS), TANIM, KURAM (CONSTRUCT), DEĞİŞKEN, ÖLÇEK, ÖLÇME, VERİ, DENEY, HİPOTEZ,
TEORİ, MODEL, ÖNERİ SAYILABİLİR

• ANALİZ BİRİMİ: BİLİMSEL ÇALIŞMANIN KONUSUNUN NE OLDUĞU İLE İLGİLİ OLARAK

NETLEŞTİRİLMESİ GEREKEN ÖNEMLİ BİR HUSUS, BU ÇALIŞMANIN “HANGİ KONU” VEYA
“KİM” ÜZERİNDE YOĞUNLAŞTIĞI HUSUSUDUR

İşletme Yöneticiliği 13 / 44
• ANALİZ BİRİMİ İLE YAKINDAN İLGİLİ İKİ KAVRAM DAHA VARDIR:
BUNLARDAN BİRİNCİSİ “GÖZLEM BİRİMİ – UNİT OF OBSERVATION” KAVRAMIDIR. GÖZLEM BİRİMİ,
HAKKINDA VERİ TOPLANAN BİRİMİ, GÖZLENEN VEYA GÖZLEM ALTINDA TUTULAN BİRİMİ İFADE
EDER.

• İKİNCİ KAVRAM, “ANALİZ DÜZEYİ” KAVRAMIDIR. BU KAVRAM, BELİRLENEN ANALİZ BİRİMİ İLE İLGİLİ
OLARAK GÖZLEM BİRİMİNDEN TOPLANAN VERİNİN “NASIL” VEYA “HANGİ DÜZEYDE TEKNİKLERLE”
ANALİZ EDİLECEĞİNİ, İŞLENECEĞİNİ İFADE EDER.

• TOPLANAN VERİ EN BASİT İSTATİSTİK YÖNTEMLERLE İŞLENİP SONUÇ ÇIKARILABİLECEĞİ GİBİ

(ÖRNEĞİN FREKANS DAĞILIMLARINI KULLANMAK), DAHA İLERİ DÜZEYDEKİ PARAMETRİK VEYA NON –
PARAMETRİK İSTATİSTİK TEKNİKLERİNİ KULLANMAK SURETİYLE DE İŞLENEBİLİR

İşletme Yöneticiliği 14 / 44
• KAVRAM (CONCEPT) VE SOYUT KAVRAM (CONSTRUCT): KAVRAM VE SOYUT KAVRAM, BİLİMSEL
DÜŞÜNCE VE İLETİŞİMİN TEMELİDİR. KAVRAM EVRENDE GÖRDÜĞÜMÜZ VE GÖRMEDİĞİMİZ
FAKAT MEVCUT OLDUĞUNU DÜŞÜNDÜĞÜMÜZ HER TÜRLÜ EŞYA, VARLIK VE OLAYI İFADE EDEN,
TEMSİL EDEN, ANLATAN TERİMDİR.

• ARAŞTIRICILARIN “İNŞA ETTİKLERİ”, GELİŞTİRDİKLERİ VE KOLAYCA SOMUT OLARAK

GÖSTERİLEMEYECEK KAVRAMLAR ÇOĞU KEZ “SOYUT KAVRAM İNŞASI” VEYA KISACA “SOYUT
KAVRAM” (CONSTRUCT) OLARAK ADLANDIRILIR.

İşletme Yöneticiliği 15 / 44
• BİLİMSEL ÇALIŞMA VE ARAŞTIRMALARIN TEMELİNDE KAVRAMLAR VARDIR. NET
TANIMLANMIŞ VE ÖLÇÜLEBİLİR KAVRAMLAR BİLİMSEL ÇALIŞMALARIN TEMELİDİR

• BİLİMSEL ÇALIŞMALAR “KAVRAMLAŞTIRMA”YI (CONCEPTUALIZATION) İÇERİR

• BİR KAVRAM SOMUT OLARAK GÖSTERİLEBİLECEK OLAY, VARLIK VE EŞYALARDAN

UZAKLAŞARAK SOYUT DÜŞÜNCE NİTELİĞİNE BÜRÜNDÜKÇE, YANİ KAVRAMIN SOYUTLUK
DERECESİ (LEVEL OF ABSTRACTİON) ARTTIKÇA, BU SOYUT KAVRAMLARIN (CONSTRUCTS)
YANLIŞ ANLAŞILMASI VE TİTİZLİKTEN UZAK GELİŞİGÜZEL BİR ŞEKİLDE KULLANILMASI
OLASILIĞI DA ARTMAKTADIR.

İşletme Yöneticiliği 16 / 44
• TANIM: “BİLİM TARİFLE BAŞLAR” İFADESİ KAVRAMLARIN NET OLARAK TANIMLANMASINA
İŞARET EDER.

• EĞER KAVRAM TANIMLARI NET DEĞİLSE VEYA KİŞİDEN KİŞİYE FARKLI ANLAMLAR İFADE
EDİYORSA, BUNLARA DAYANARAK “ÖLÇME” YAPMAK MÜMKÜN OLMADIĞI GİBİ, KAVRAMA
YÜKLENEN FARKLI ANLAMLAR DOLAYISIYLA YAPILAN BİR ARAŞTIRMAYI TEKRARLAMAK YA DA
YANLIŞLAMAK ZOR HALE GELMEKTEDİR.

İşletme Yöneticiliği 17 / 44
• DEĞİŞKEN VE PARAMETRE: DEĞİŞKEN, DEĞERİ ZAMAN İÇİNDE DEĞİŞEN BİR KAVRAM
ÖZELLİĞİNİ İFADE EDER.

• PARAMETRE, İNCELENEN OLAYI ETKİLEYEN FARKLI ARALIKLARDA DEĞİŞEBİLEN ANCAK BU

DEĞİŞMENİN İNCELENEN OLAYA BAĞLI OLMADIĞI BİR UNSURDUR

• PARAMETRE TERİMİ, DEĞİŞİK DİSİPLİNLERDE FARKLI ANLAMLAR İÇERMEKTEDİR. ÖRNEĞİN

İSTATİSTİKTE PARAMETRE, ANA KİTLEYİ (POPÜLASYONU) KARAKTERİZE EDEN
GÖSTERGELERDİR.

İşletme Yöneticiliği 18 / 44
• HİPOTEZ (ÖNERİ): GÖZLEMLENEN, BİLİM İNSANININ ZİHNİNDE SORUN OLARAK BELİREN
VEYA İNCELENEN BİR OLAYIN GERÇEKTE OLUP OLMADIĞINI VEYA NASIL GERÇEKLEŞTİĞİNİ
AÇIKLAYAN İFADELERİ KABUL VEYA REDDETMEK ÜZERE AMPİRİK OLARAK (YANİ LABORATUAR
DENEYİ İLE VEYA SOSYAL BİLİMLERDE OLDUĞU GİBİ SAHA ÇALIŞMASI – FİELD STUDY İLE)
TEST ETMEK ÜZERE FORMÜLE EDİLEN İFADELERDİR.

• HİPOTEZ, ARAŞTIRMA KONUSU OLAN ANA KİTLENİN TAMAMINI İNCELEME OLANAĞININ

OLMADIĞI DURUMLARDA, ÖRNEKLEM ÜZERİNDEN YAPILAN ÇALIŞMALARDA KULLANILIR VE
HAKKINDA BİLGİ EDİNİLECEK ANA KİTLE DEĞİŞKENLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİLERİN VARLIĞI VE
NİTELİĞİ İLE KONUSUNDA VARSAYILAN VE TEST EDİLECEK İFADELERDİR.

İşletme Yöneticiliği 19 / 44
• ÖLÇEK GELİŞTİRME VE ÖLÇME: BİLİMSEL METODUN EN ÖNEMLİ ÖZELLİKLERİNDEN BİRİSİ, “ÖLÇEK
GELİŞTİRME” (SCALING) VE “ÖLÇME” (MEASUREMENT) OLAYIDIR.

• ÖLÇME, BİR KAVRAM OLARAK, BİR OLAYIN ANA UNSURLARINDAN OLDUĞUNU DÜŞÜNDÜĞÜMÜZ
HERHANGİ BİR DEĞİŞKENİN DEĞERİ, GÖRÜNÜMÜ, SIRASI, BÜYÜKLÜĞÜ, YAYGINLIĞI VEYA NİSPİ AĞIRLIĞI
İLE İLGİLİ OLARAK BİR FİKRE VARABİLMEK İÇİN, BU DEĞİŞKENE HERHANGİ BİR ÖLÇÜM ARACI ÜZERİNDE
RAKAMSAL BİR DEĞER VERMEYİ İFADE EDER.

• ÖLÇEK (SCALING) İSE, ARAŞTIRMA KONUSU DEĞİŞKENLERİN DEĞERLERİNİN ÜZERİNDE SIRALANDIĞI (YER
ALDIĞI, ÜZERİNE YERLEŞTİRİLDİĞİ) BİR DOĞRULTUYU (CONTINUUM) İFADE EDER. BURADA ÖNEMLİ
OLAN, ÖLÇEĞİN DEĞİŞKENLERİN VERİ ÖZELLİĞİNİ YANSITIYOR OLMASIDIR.

İşletme Yöneticiliği 20 / 44
• BURADA VURGULANMASI GEREKEN, BİR DOĞA OLAYI VEYA SOSYAL OLAY HANGİSİ OLURSA OLSUN, BU
OLAYI TANIMLAYAN KAVRAM VE DEĞİŞKENLERİN VERİ BİRİMİNİN ÖZELLİĞİNE UYGUN BİR ÖLÇEĞİN
GELİŞTİRİLMESİ VEYA SEÇİLMESİ KONUSUDUR.

• “SCALING” OLARAK ADLANDIRILAN KONUNUN ANA FİKRİ, DEĞİŞKENLERİN ÖLÇÜLEN DEĞERLERİNİN

NE TÜR BİR ÖLÇEK ÜZERİNDE TOPLANACAĞI HUSUSUDUR. BU HUSUS ÖNEMLİDİR, ÇÜNKÜ DEĞİŞİK
ÖLÇEKLER DEĞİŞİK ANALİZ VE DEĞERLEME İŞLEMLERİNE İMKAN VERMEKTEDİR.

• DİĞER ÖNEMLİ BİR KONU, DEĞİŞKENLERİN VERİ DEĞERLERİNİ ÖLÇMEYE (TOPLAMAYA, DEĞİŞKENİN
NİTELİĞİNE GÖRE VERİLERE RAKAMSAL BİR DEĞER, BİR SEMBOL VEYA BİR BAŞLIK VERMEYE)
YARAYACAK BİR “ÖLÇÜM ARACI (MEASURING INSTRUMENT) OLUŞTURMA KONUSUDUR.

İşletme Yöneticiliği 21 / 44
• BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA “ÖLÇEK OLUŞTURMA-SCALİNG” VEYA “ÖLÇEKLER-SCALES” ADI ALTINDA
ELE ALINAN BU KONUDA GENEL OLARAK DÖRT TÜR ÖLÇEK KULLANILMAKTADIR.
• NOMİNAL ÖLÇEK (SINIFLAMA ÖLÇEĞİ)
• ORDİNAL ÖLÇEK (SIRALAMA ÖLÇEĞİ)
• INTERVAL ÖLÇEK (ARALIKLI ÖLÇEK) VE
• RASYO ÖLÇEĞİ (ORANLI ÖLÇEK)

İşletme Yöneticiliği 22 / 44
• NOMİNAL ÖLÇEK (SINIFLAMA ÖLÇEĞİ), (NOMİNAL, YANİ NAME- İSİM, KATEGORİ) İNCELENEN OLAYA
İLİŞKİN VERİLERİ BELLİ KALİTATİF ÖZELLİKLERE (ATTRİBUTES) VEYA BİR SÜBJEKTİF KRİTERE GÖRE
SINIFLARA AYIRAN BİR ÖLÇEKTİR

• ORDİNAL ÖLÇEK (SIRALAMA ÖLÇEĞİ), ARAŞTIRMA KONUSU İÇİNDE YER ALAN BİR DEĞİŞKENLE İLGİLİ
OLARAK, DEĞİŞKENE AİT VERİ BİRİMLERİNİ SUBJEKTİF BİR KRİTERE (ÖNEME, TERCİHE, VS, GÖRE)
SIRALAMAYA TABİ TUTAN BİR ÖLÇEKTİR

İşletme Yöneticiliği 23 / 44
• İNTERVAL ÖLÇEK (ARALIKLI ÖLÇEK), ARAŞTIRMA VERİLERİNİ, ARALIKLARI EŞİT VE İTİBARİ BİR “SIFIR
NOKTASI” OLAN ÖLÇEĞE GÖRE OLUŞTURMAYI İFADE EDER.

• BU ÖLÇEK, BUNDAN ÖNCE SÖZÜ EDİLEN İKİ ÖLÇEĞİN, SINIFLAMA VE SIRALAMA ÖLÇEKLERİNİN,
ÖZELLİKLERİNİ TAŞIMAKTADIR.

• AYRICA, DEĞİŞKENİN ÖLÇÜLEN ÖZELLİĞİNİ GÖSTEREN ÖLÇEK ÜZERİNDEKİ SIRALAMALAR ARASINDA

NÜMERİK OLARAK EŞİT MESAFE (İNTERVAL) VARDIR.

• BU ÖLÇEK SIRALAMALAR ARASINDA KARŞILAŞTIRMA YAPMAYA İMKAN VERDİĞİ GİBİ, HEM ÖLÇEK
ÜZERİNDEKİ SIFIR NOKTASININ YERİ HEM DE ÖLÇÜM BİRİMİ İHTİYARİDİR.

İşletme Yöneticiliği 24 / 44
• RASYO ÖLÇEĞİ (ORANLI ÖLÇEK), “GERÇEK SIFIR” NOKTASI OLAN BİR İNTERVAL ÖLÇEKTİR.

• DOĞA BİLİMLERİNDE ÇOK KULLANILAN BİR ÖLÇEKTİR. HER TÜRLÜ MATEMATİK VE İSTATİSTİK İŞLEME
İMKÂN VEREN EN GELİŞMİŞ ÖLÇEK TÜRÜDÜR.

• BU ÖLÇEK, YUKARIDA SÖZÜ EDİLEN ÜÇ ÖLÇEĞİN TAŞIDIĞI ÖZELLİKLERE SAHİP OLDUĞU GİBİ AYRICA
ÖLÇEK ÜZERİNDE “MUTLAK SIFIR” VEYA “GERÇEK SIFIR” OLARAK ADLANDIRILAN VE ÖLÇÜLEN VASFIN
VEYA OBJENİN MEVCUT OLMADIĞINI İFADE EDEN ÖZELLİĞİ VARDIR.

İşletme Yöneticiliği 25 / 44
• TEORİ: TEORİ, OLAYLAR ARASINDAKİ SEBEP – SONUÇ İLİŞKİLERİNİ, OLAYLARIN “NEDENİ”Nİ AÇIKLAR.

• TEORİNİN VAR OLDUĞUNU İDDİA ETTİĞİ BU NEDENLER VE NEDEN SONUÇ İLİŞKİSİNİN VARLIĞI
ŞÜPHEYE YER KALMAYACAK ŞEKİLDE KANITLANDIĞINDA, TEORİNİN İDDİASI, O ZAMAN DİLİMİ İÇİNDE
“BİLİMSEL BİLGİ” OLARAK KABUL EDİLİR.

• YUKARIDA SÖZÜNÜ ETTİĞİMİZ BİLİMSEL YÖNTEMİN AŞAMALARI, ESASINDA, BU ŞEKİLDE BİLİMSEL

BİLGİYE ULAŞMANIN TEMEL TAŞLARI OLARAK KABUL EDİLMELİDİR

İşletme Yöneticiliği 26 / 44
• KANUN: HER BİLİMSEL DİSİPLİN İÇİNDE, “BİLİMSEL KANUN”LAR VARDIR. KANUN, AMPİRİK OLARAK
KANITLANMIŞ VE BİLİM DÜNYASINDA DOĞRULUĞU GENEL OLARAK KABUL EDİLMİŞ ,
GENELLEŞTİRİLMİŞ İFADELER OLARAK TANIMLANABİLİR.

• KANUNLA TEORİ ARASINDAKİ EN ÖNEMLİ FARK, TEORİNİN, BELLİ BİR OLAYIN AÇIKLANMASI (NE
OLDUĞU, NEDEN OLDUĞU, SONUÇLARI GİBİ) VE DOĞRULUĞUNUN DEĞİŞİK BİLİM İNSANLARI
TARAFINDAN TEST EDİLMEKTE OLMASINA KARŞIN, KANUN DEĞİŞİK BİLİM İNSANLARINCA DEĞİŞİK
KOŞULLARDA DEFALARCA TEST EDİLMİŞ VE DOĞRULUĞU KABUL EDİLMİŞ VE İLGİLİ OLAYLARI ÇOK NET
VE ÇOĞU KEZ MATEMATİK DİLİ İLE İFADE EDEN GENEL AÇIKLAMALARDIR

İşletme Yöneticiliği 27 / 44
• TÜRKÇEMİZDE KULLANIMI KARIŞIKLIK YARATAN ŞU KAVRAMLARI NETLEŞTİRMEK GEREKİR:

• BUNLAR SIRASIYLA DATA (VERİ), YAZILI RAKAMSAL KAYIT (FACT), MALUMAT INFORMATION), BİLGİ
(KNOWLEDGE), OLAYI ANLAMA (UNDERSTANDING) VE BÜTÜNCÜ BİLGİ-DEĞERLEME (AKİLLİK,
WISDOM) KAVRAMLARIDIR

• DATA, YAPILAN GÖZLEM VEYA DENEYLE İLGİLİ BAZI HUSUSLARIN RAKAMLA TESPİT EDİLMESİDİR.
TÜRKÇEMİZDE DATA İLE VERİ ÇOĞU KEZ AŞ ANLAMLI OLARAK KULLANILMAKTADIR. DATA (TEKİLİ
DATUM), YORUMLANMAYA MUHTAÇ OLAN, TEK BAŞINA BİR ANLAM İFADE ETMEYEN BİR TESPİT, BİR
RAKAMDIR.

İşletme Yöneticiliği 28 / 44
• BAZI VERİLERİN DOĞRULUK DERECESİNDEN EMİN OLMAK İSTENDİĞİ ZAMAN BUNLARLA İLGİLİ RESMİ
VEYA YAZILI KESİN RAKAM VEYA BELGELERİ GÖSTEREN KAYITLAR İSTENEBİLİR. İŞTE BU KAYITLAR
İNGİLİZCE “FACTS”DİR.

• MALUMAT (INFORMATION) DATANIN BAZI KRİTERLER KULLANILARAK ANLAMLI HALE GETİRİLMESİ

SÜRECİDİR.

• DEĞİŞİK MALUMATIN BELLİ BİR AMAÇ DOĞRULTUSUNDA BİRLEŞTİRİLMESİYLE, O AMACA İLİŞKİN

“BİLGİ”(KNOWLEDGE) ELDE EDİLİR.

BİLGİ, BİR ANLAMDA BAZI KARARLARA ESAS TEŞKİL EDECEK, MALUMAT TOPLAMIDIR

İşletme Yöneticiliği 29 / 44
• ARAŞTIRMA SONUCU ELDE EDİLEN HAM DATANIN YORUMLANMASI VE BAŞKA ŞEYLERLE
İLİŞKİLENDİRİLMESİ SÜRECİNDE SON AŞAMALAR OLAYI ANLAMA (UNDERSTANDİNG) VE BÜTÜNCÜ
BİLGİ-DEĞERLEME (WİSDOM, TÜRKÇE KARŞILIĞI OLARAK AKİLLİK, BİLGELİK, DİRAYET, HİKMET)
AŞAMALARIDIR.

• OLAYI ANLAMA, ULAŞILAN BİLGİYİ KULLANARAK, SÖZ KONUSU OLAYIN DAHA GENİŞ BİR ÇERÇEVEDEN
DEĞERLENMESİNİ, DAHA KAPSAMLI ANALİZLER YAPILMASI VE İLERİYE DÖNÜK OLARAK DAHA
KAPSAMLI KARARLARI ALMA AŞAMASIDIR.

• OLAYI ANLAMA , ELDE EDİLEN YENİ BİLGİ İLE DAHA ÖNCE EDİNİLMİŞ BİLGİLER BİRLEŞTİRİLEREK, O
OLAYLA İLGİLİ DAHA GENİŞ VE DEĞİŞİK ANLAYIŞA VARMAYI İFADE ETMEKTEDİR.

İşletme Yöneticiliği 30 / 44
• BUNDA SONRAKİ AŞAMA İSE, BÜTÜNCÜ BİLGİ-DEĞERLEME (AKİLLİK, BİLGELİK, WISDOM) OLARAK
ADLANDIRILAN AŞAMADIR.

• BU AŞAMA, ELDEKİ TÜM BİLGİLERİN MORAL DEĞERLER, ETİK VE AHLAK ANLAYIŞI, GELECEKLE İLGİLİ
GELİŞME TAHMİNLERİNİ VE KÜLTÜREL DEĞERLERİ DE KAPSAYACAK BİR ŞEKİLDE ARAŞTIRMA
KONUSUNUN VEYA OLAYIN DEĞERLENDİRİLMESİNİ İFADE EDER.

İşletme Yöneticiliği 31 / 44
NİCEL VE NİTEL ARAŞTIRMALAR
• YUKARIDA SÖZÜ EDİLEN BİLİMSEL YÖNTEMİN ESASLARI, BÜYÜK ÖLÇÜDE “NİCEL ARAŞTIRMA” OLARAK
ADLANDIRILAN VE DAHA ÇOK DOĞA BİLİMLERİNDE KULLANILAN YÖNTEMİ İFADE ETMEKTEDİR.

• BU YÖNTEMDE, ARAŞTIRMACI, KENDİ DIŞINDA, KENDİSİNİN OLAYIN İÇİNE KATILMADIĞI, OLAYLA İLGİLİ
BİLGİLERİ “GÖZLEM” VE “DENEY”LE TOPLAMAKTA VE KENDİSİNİN TANIMLADIĞI HİPOTEZİ
DOĞRULAYIP DOĞRULAMADIĞINI TEST ETMEKTEDİR.

• HİPOTEZİ DOĞRULANMIŞ OLSA BİLE, BU İNCELENEN OLAYIN GERÇEKTEN VAR OLDUĞU İLE İLGİLİ “SON
GERÇEĞİ” YANSITMAZ. BU BULGU ANCAK “YANLIŞLANINCAYA KADAR GERÇEK OLARAK” KABUL EDİLİR.

İşletme Yöneticiliği 32 / 44
• SOSYAL BİLİMLERDE “NİTEL ARAŞTIRMA” YÖNTEMLERİ DE GİTTİKÇE ARTAN ÖLÇÜDE
KULLANILMAKTADIR.

• BU YENİ PARADİGMA, İNSANA AİT, İNSANIN İÇİNDE OLDUĞU OLAYLARIN “BAĞIMLI DEĞİŞKEN” VE
“BAĞIMSIZ DEĞİŞKEN” OLARAK AYRIŞTIRILAMAYACAĞINI, ÇÜNKÜ HER ŞEYİN BİR DİĞERİNİN İÇİNDE
OLDUĞUNU, HER ŞEYİN BİRBİRİ İLE İLİNTİLİ OLDUĞUNU ESAS ALMAKTADIR

• BUNUN SONUCU OLARAK NİTEL ARAŞTIRMAYI ESAS ALAN ÇALIŞMALAR “NESNELLİK”TEN ÇOK “BAKIŞ
AÇISI VE YORUMLAMAYI” ESAS ALMAKTADIR.

İşletme Yöneticiliği 33 / 44
DOĞA BİLİMLERİ, SOSYAL BİLİMLER VE FORMAL BİLİM

• BİLİMSEL FAALİYET “DOĞA BİLİMLERİ (POZİTİF BİLİMLER- AMPİRİK BİLİMLER- TABİİ BİLİMLER) VE
SOSYAL BİLİMLER” OLARAK İKİ ANA GRUBA AYRILMAKTADIR.

• DOĞA BİLİMLERİ OLARAK FİZİK, KİMYA, BİYOLOJİ, ASTRONOMİ VE JEOLOJİYİ SAYABİLİRİZ.

• BU BİLİM DALLARI ÜRETTİKLERİ, “KANIT”LAR İLE DOĞA OLAYLARINI AÇIKLAMAYA, BU OLAYLARIN

KANUNLARINI BULARAK BUNLARI TAHMİN ETME VE KONTROL ETMEYE İMKÂN VERMEKTEDİRLER.

• BU BİLİM ALANLARININ AMPİRİK OLMASI, DOĞAYA İLİŞKİN ÖZELLİKLERİ, LABORATUAR ORTAMINDA

ARAŞTIRMA VE DENEY YAPABİLME OLANAĞINDAN KAYNAKLANMAKTADIR.

İşletme Yöneticiliği 34 / 44
• “BİLİM” TERİMİNİN ANLAMI, DAHA ÇOK DOĞA BİLİMLERİ (NATURAL SCİENCES) ÇERÇEVESİNDE
ANLAŞILA GELMİŞTİR.

• YANİ DOĞA OLAYLARININ (FİZİK, KİMYA, ASTRONOMİ, JEOLOJİ GİBİ) BAŞKA BİR DEYİŞLE CANSIZ
VARLIKLARIN, SİSTEMATİK BİR YAKLAŞIMLA İNCELENMESİ, GÖZLEMLENMESİ, ÖLÇÜLMESİ,
DENENMESİ VE BUNLARDAN SONUÇ ÇIKARILMASI ANLAMINDA KULLANILMIŞTIR. BÖYLECE DOĞA İLE
İLGİLİ YENİ BİLGİLERE ULAŞMAK, MEVCUT BİLGİLERİN DOĞRULUĞUNU TEST EDEREK DEĞİŞTİRMEK
VEYA YANLIŞLAMAK (FALSİFİCATİON) SÖZ KONUSU OLMAKTADIR

İşletme Yöneticiliği 35 / 44
• Pozitivist yaklaşım olarak da ifade edilen bu anlamda bilimsel bir çalışmanın ana unsurları olarak şunlar
belirtilebilir:
o Gözlemler
o Sorunsalı belirleme (araştırma sorusunu belirleme)
o Metodolojiyi belirleme
o Çalışmanın kavramlarını belirleme
o Değişkenleri belirleme, tanımlama
o Ölçek ve Ölçme yöntemlerini belirleme
o Ölçme ve Deneyler
o Datayı analiz etme
o İlişki kurma (causality)

İşletme Yöneticiliği 36 / 44
o Kontrol etme
o Bulguları belirleme
o Kısıtları belirleme
o Yanlışlanabilme (falsifiability) ihtimalini belirleme

İşletme Yöneticiliği 37 / 44
• DOĞA BİLİMLERİ VE SOSYAL BİLİMLER EPİSTEMOLOJİSİ OLARAK DA ADLANDIRILAN BU
TARTIŞMALARDA BİRBİRİNE ZIT İKİ GÖRÜŞ BULUNMAKTADIR.

• BİRİNCİ GÖRÜŞE GÖRE, DOĞA OLAYI VEYA SOSYAL OLAY, KONUSU NE OLURSA OLSUN, BİLİMSELLİK,
ANCAK YUKARIDA TARİF EDİLEN POZİTİVİST METODOLOJİYE UYMAKLA MÜMKÜNDÜR. BUNA UYMAYA
HER ARAŞTIRMANIN BİLİMSELLİĞİ ŞÜPHELİDİR.
• “BİLİMCİ“ YA DA “DOĞA BİLİMCİ” (NATURALİZM) GÖRÜŞ DİYEBİLECEĞİMİZ BU GÖRÜŞ
DOĞRULTUSUNDA DÜŞÜNEN BİLİM İNSANLARI, SOSYAL OLAYLARIN DA, DOĞA OLAYLARI GİBİ VE AYNI
DÜŞÜNCE SİSTEMATİĞİ İÇİNDE İNCELENEBİLECEĞİNİ İLERİ SÜRMEKTEDİR. YÖNÜNDEDİR.

İşletme Yöneticiliği 38 / 44
• DOĞA BİLİMLERİ İLE SOSYAL BİLİMLER ARASINDA BİRBİRİNE ZIT DÜŞÜNEN İKİNCİ GÖRÜŞ GRUBU,
SOSYAL OLAYLARIN DOĞA OLAYLARINDAN TAMAMEN FARKLI NİTELİK TAŞIDIĞINI BU NEDENLE FARKLI
METODOLOJİLERLE İNCELENMESİ GEREKTİĞİNİ SAVUNMAKTADIR

• BU GÖRÜŞ MENSUPLARINA GÖRE, DOĞA BİLİMLERİ SEBEP-SONUÇ İLİŞKİLERİNİ AÇIKLARKEN, SOSYAL

BİLİMLER, İLGİLİ KONULARDA “ANLAMLI YORUMLAR” (MEANİNGFUL İNTERPRETATİONS)
YAPABİLİRLER.

• BU GÖRÜŞ, İNSAN VE İÇİNDE İNSAN OLAN OLAY VE İLİŞKİLERİN, DOĞA BİLİMLERİ ANLAMINDA BİR
İNCELEMEYE TABİ TUTULAMAYACAĞINI, ÇÜNKÜ SOSYAL DÜNYANIN, DEĞİŞMEYEN BİLGİLERDEN
(FACTS) DEĞİL, AMAÇ, NİYET VE ALGILAMAYA GÖRE DEĞİŞEN İNSAN HAREKET VE DAVRANIŞLARINDAN
OLUŞTUĞUNU SAVUNMAKTADIR

İşletme Yöneticiliği 39 / 44
• DOĞA BİLİMLERİ İLE SOSYAL BİLİMLERİ AYIRAN EN ÖNEMLİ FARK, SOSYAL BİLİMLERİN KONUSU OLAN
“İNSAN”IN SERBEST DÜŞÜNME VE HAREKET ETME ÖZELLİĞİNE SAHİP OLMASIDIR.

• DOĞA BİLİMLERİNDE AÇIKLANAN OLAYLAR İLGİLİ “KANUN”LARIN DIŞINA ÇIKMADIĞI HALDE, SOYSAL
BİLİMLERDEKİ “KANUN”LAR, İNSAN DAVRANIŞLARINDAN ETKİLENMEKTEDİR.

• BU NEDENLE SOSYAL BİLİMLERDEKİ KANUNLAR, DOĞA BİLİMLERİNDEKİ KANUNLARIN KESİNLİĞİNE VE

NETLİĞİNE (PRECISION) ULAŞMAMIŞTIR. İNSANI ANLAMAK, DAVRANIŞLARINI TAHMİN VE KONTROL
ETMEK, MOLEKÜLLERİ ANLAMAK, TAHMİN VE KONTROL ETMEKTEN DAHA ZORDUR.

İşletme Yöneticiliği 40 / 44
• MATEMATİK, TEORİK (SOYUT) FORMAL SİSTEMLERİN TEORİK (SOYUT) ÇALIŞMALARI İLE İLGİLİ BİR
DİSİPLİNDİR. BU NEDENLE DOĞA BİLİMLERİ VE SOSYAL BİLİMLER DIŞINDA, AYRI BİR GRUP OLARAK
“FORMAL BİLİM” OLARA KABUL EDİLMEKTEDİR.
• FORMAL BİLİMLER GRUBU İÇİNDE MATEMATİK BAŞTA OLMAK ÜZERE, MANTIK, SİSTEMLER TEORİSİ,
ENFORMASYON TEORİSİ VE BİLGİSAYAR BİLİMLERİ YER ALMAKTADIR.

• MATEMATİĞİN EN ÖNEMLİ ÖZELLİĞİ, ÇALIŞMA KONULARI İLE İLGİLİ OLARAK TAMAMEN SOYUT TEORİK
FİKİRLERDEN BAŞLAYIP, YİNE SOYUT DÜŞÜNCE İLE TUTARLI FİKİRLER ÜRETEREK ÇALIŞMA ALANINI
GENİŞLETMESİDİR.

• BAŞKA BİR DEYİŞLE MATEMATİK SOYUT DÜŞÜNCEYE DAYANIR.

İşletme Yöneticiliği 41 / 44
• OYSA DOĞA BİLİMLERİ VE SOSYAL BİLİMLER, DOĞA OLAYLARI VE SOSYAL OLAYLAR İLE İLGİLİ
GÖZLEMLERDEN HAREKET EDEREK HİPOTEZ ÜRETİR.

• DOĞA BİLİMLERİ VE SOSYAL BİLİMLERİN ÜRETTİKLERİ MODELLER DAİMA “GERÇEĞİN REPLİKASI”

OLARAK DÜŞÜNÜLÜR VE GERÇEĞİ YANSITMAYAN MODELLER EKSİK SAYILIRKEN, SOYUT MATEMATİK
MODELLERİN HAREKET NOKTASI GERÇEĞİN REPLİKASI OLMASI DEĞİLDİR.

İşletme Yöneticiliği 42 / 44
• İŞLETME YÖNETİMİ, NİTELİĞİ İTİBARIYLA, İNSAN BİLİMLERİ GRUBUNA, YANİ SOSYAL BİLİMLER
GRUBUNA DAHİLDİR. BU NEDENLE, SOSYAL BİLİMLERLE İLGİLİ OLARAK İLERİ SÜRÜLEN GÖRÜŞLER,
YÖNETİM İÇİN DE GEÇERLİDİR.

• ANCAK, İŞLETME YÖNETİMİNİN BİR DİĞER YÖNÜ DAHA BULUNMAKTADIR. BU DA, İŞLETMELERİN,
MÜŞTERİLERİ İÇİN “DEĞER YARATMALARI”, BUNU “SÜRDÜRÜLEBİLİR“ BİR TARZDA YAPMALARI, BUNU
YAPARKEN KÜRESELLEŞME DERECESİ GİTTİKÇE ARTAN “BİR REKABET ORTAMI” İÇİNDE ÇALIŞMALARI
HUSUSLARIDIR.

İşletme Yöneticiliği 43 / 44
• BÜTÜN BUNLARA EK OLARAK YÖNETİM DİSİPLİNİNİN BAŞKA BOYUTLARI DA BULUNMAKTADIR.
BUNLAR:

• İŞLETME YÖNETİMİ İŞİNİN “SONUÇ ALMAYA -ÜRETMEYE DÖNÜK” BİR UĞRAŞI OLMASI

• “YÖNETİCİLİK“ İŞİNİN DE BU SONUÇ ALMAYI “BAŞKALARININ ÇALIŞMASI İLE” GERÇEKLEŞTİRMEK

DURUMUNDA OLMASI VE
• YÖNETİM DİSİPLİNİNİN BAŞARISININ, ANCAK “UYGULAMA SONUÇLARI” İLE GÖRÜLEBİLECEĞİ
HUSUSLARIDIR

İşletme Yöneticiliği 44 / 44