1.

Mở bài
Nguyễn Tuân là một nhà văn suốt đời đi săn tìm cái đẹp. Trước cách mạng, ông quan
niệm cái đẹp chỉ có trong quá khứ Vang bóng một thời và tài hoa nghệ sĩ chỉ có ở
những con người xuất chúng của thời trước còn vương sót lại. Còn sau cách mạng,
ông không đổi lập quá khứ với hiện tại, đặc biệt là phẩm chất tải hoa có thể tìm thấy ở
nhân dân đại chúng. Tùy bút Sông Đà là thành quả nghệ thuật đẹp đẽ mà Nguyễn Tuân
đã thu hoạch được trong chuyến đi gian khổ và hào hứng tới miền Tây Bắc rộng lớn, xa
xôi của Tổ quốc, nơi ông đã khám phá ra chất vàng mười của thiên nhiên cùng “thứ
vàng mười đã qua thử lửa” ờ tâm hồn của những người lao động. Và hình ảnh ông lái
đò trong tùy bút Người lái đò sông Đà lả một minh chứng sống động cho sự thay đổi
quan niệm nghệ thuật ấy.

2. Thân bài
a) Khái quát phong cách nghệ thuật của Nguyễn Tuân:
- Nguyễn Tuân là một trong những nhà văn tài hoa, uyên bác bậc nhất của văn học Việt
Nam hiện đại. Cuộc đời sáng tác của ông là đi sân tìm cái đẹp. Cho nên, ưng con mắt
của tác giả, mọi đối tượng thiên nhiên và con người đều tồn tại trên phương diện thẩm
mỹ, lấy cái đẹp làm tiêu chuẩn.

- Sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Tuân chia ra làm hai thời kì lớn: trước và sau cách
mạng.

- Những năm trước cách mạng, Nguyễn Tuân còn đam mê chủ nghĩa lãng mạn, ông
chối từ hiện tại, tìm về với vẻ đẹp cội nguồn của vần học sùng cổ, hoàn toàn xa lạ với
cuộc cách mạng của chúng ta. Nhưng từ sau năm 1945, một lớp văn nghệ sĩ như
Nguyễn Tuân cố sự giác ngộ tư tưởng, họ tìm được đến với Ánh sáng, phố xá của
cách mạng. Nguyễn Tuân cũng hồ hởi với công việc này nhưng ông không lấy văn
chương làm công cụ tuyên truyền cách mạng mà ông thể hiện tinh thần yêu nước ở
phương diện khác. Đó là sự đam mê, khám phá vẻ đẹp của non sông, đất nước. Trong
đó có dòng sông Đà, đảo Cô Tô, đảo Bạch Long Vĩ,...

+ Với đòi hỏi của thời cuộc, Nguyễn Tuân cũng lao mình vào thực tại để hòa nhập vào
công cuộc xây dựng kinh tế sau chiến tranh, để hàn gắn vết thương mà kháng chiến
chống Pháp để lại. Nguyễn Tuân cùng các đồng nghiệp của mình không quản khó khăn
gian khổ băng đèo, lội suối đến với miền Tây Bắc để tìm cho ra, cho thật nhiều: “Cái
thứ vàng của màu sắc sông núi Tây Bắc và nhất là cái thứ vàng mười mang sẵn trong
tâm trí của những con người ngày nay đang nhiệt tình gắn bó với công việc, xây dựng
cho Tây Bắc thêm sáng sủa, tươi vui và bền vững’*. (Nguyễn Tuân). Vì vậy, cảm hứng
chủ đạo trong tùy bút này là ca ngợi Tổ quốc, ca ngợi nhân dân, những con người thầm
lặng, vô danh mà vĩ đại.

- “Thứ vàng mười đã qua thử lửa” ở tâm hồn của những người lao động: để chỉ vẻ đẹp
tâm hồn của những con người lao động và chiến đấu trên vùng sông núi hùng vĩ và thơ
mộng. Họ là những con người bình dị, đời thường nhưng có khát khao chinh phục và
làm chủ thiên nhiên, gắn bó với thiên nhiên, góp phần nhỏ bé của mình vào công cuộc
xây dựng kinh tê đất nước, vẻ đẹp “qua thử lửa” chính là những khó khăn, gian khổ mà
họ đã trải qua trong công cuộc chinh phục thiên nhiên, vẻ đẹp đó sáng ngời như một
thứ “vàng mười” của thiên nhiên Tây Bắc.

b) Khái quát về tác phẩm:

- “Người lái đò Sông Đà” được in trong tập kí “Sông Đà”, đây là một tác phẩm tùy bút có
giá trị rất sâu sắc cả về văn học và xã hội. Tác phẩm này là kết quả của một cuộc hành
trình lớn mà Nguyễn Tuân tìm đến Tây Bắc để tìm kiếm “thứ vàng mười của thiên nhiên
và thứ vàng mười của con người lao động đã qua thử lửa”. Tác phẩm này còn đặt nền
móng cho nhiều dự án mang tính lịch sử - chính trị-xã hội sâu sắc nhưng hơn hết được
mệnh danh là một tác phẩm văn chương gần như đạt đến sự hoàn mỹ.

- Tập kí “Sông Đà” ra đời năm 1960, trong công cuộc xây dựng vùng Tây Bắc sau chiến
tranh. Mỗi nhà văn, nhà thơ lại mang đến cảm hứng riêng của mình cho đề tài này. Chế
Lan Viên hồ hởi với chuyến tàu lên Tây Bắc, còn Nguyên Khải lại thấy sự đổi thay trong
con người. Cũng trong đề tài đỏ, Nguyễn Tuân khám phá và phát hiện vẻ đẹp của thiên
nhiên và con người Tây Bắc như bàn thể của núi rừng. Nó chính là thủ vàng mười mà
nhà văn đang tìm kiếm.

c) Hình tượng người lái đò sông Đà:

- Hình ảnh người lái đò trong tác phẩm không được miêu tả chi tiết về hình ảnh và cá
tính mà phần lớn được gợi lên thông qua vẻ đẹp của con người lao động trí tuệ và tài
hoa.
- Trong tác phẩm, nhà văn xây dựng hai nhân vật đó là con sông Đà và người lái đò
trên dòng sông ấy. Đỏ là một dụng ý nghệ thuật cao tay của bậc tu từ tài hoa. Bức tranh
thiên nhiên dữ dội, con quái vật hiểm ác, kẻ thù số 1 kia chỉ là phông nền để tác giả tô
vẽ, ngợi ca, tôn vinh sức mạnh kì vĩ của con người. Vì thế, hình tượng người lái đò
sông Đà được nhà vãn xây dựng như một dũng tướng tài ba, là một nghệ sĩ lão luyện
trong nghề chèo đò vượt thác.

- Vốn dĩ xuất thân từ núi rừng nên ông lái gắn bó chặt chẽ với cuộc sống nơi đây. Ông
sinh ra trên bờ sông Đà, dòng sông thác lũ đó là nguồn nuôi sống chữ ông ngay từ khi
còn đỏ chỏm. Cho đến cuộc sống sau này, cuộc đời Ông vẫn là những hành trình leo
thác, vượt sông, hình như con người và thiên nhiên gắn bó mật thiết cho nên khi đã
nghỉ đò mà ông vẫn nhớ về thác lũ và trận địa đá trên sông.

- Trên dòng sông Đà, người lái đò xuôi ngược cả trăm lần. Dòng sông với ông “như một
trường thiên anh hùng ca mà ông đã thuộc đến cả những cái chấm than, chấm câu và
những đoạn xuống dòng”. Ông hiểu được quy luật của các dòng nước, đóng đinh vào
trí nhớ của mình từng con thác, xoáy nước, luồng xanh luồng dữ, cửa sinh, cửa tử;
thông minh, gan dạ, hoạt bát, tự tin như một dũng tướng trong trận đồ bát quái, đua
người và hàng vượt qua 73 con thác đến đích an toàn. Con người ấy được ví như “thứ
vàng mười” nhưng lại là một tay nhà đò nghèo khổ, tay lêu nghêu như cái sào, chân lúc
nào cũng khuỳnh khuỳnh như kẹp lấy cái cuống lái tưởng tượng, giọng ồn ào như tiếng
thác nước mặt ghềnh sóng, nhỡn giới vòi vọi như lúc nào cũng mong một cái bến xa
nào đó trong sương mù. Thân hình cao to và gọn quánh như chất sừng chất mun,
khuôn mặt khắc khổ in hằn dấu vết của công việc đầy gian nan, nguy hiểm. Ông là một
nhân vật không tên, vì ông là đại diện cho bao nhiêu con người trên đất nước Việt Nam
ngày đêm âm thầm, cần mẫn trong lao động, không ngừng phải đối diện với thiên tai
địch họa để giành lấy sự sống và bảo vệ quê hương đất nước. Nhờ đó mà hình tượng
trở nên lớn lao, kì vĩ.

- Người lái đò là người rất mực trí dũng và bàn lĩnh .Để làm nổi bật phẩm chất này,
Nguyễn Tuân đã có dụng ý nghệ thuật sâu xa là để cho người lái đò xuất hiện trên một
hoàn cảnh đầy thử thách, khốc liệt. Nguyễn Tuân khẳng định “Ông muôn ghi cái đoạn
này cái hình ảnh chiến đấu gian lao của người lái đỏ trên chiến trường sông Đà, trên
một quãng thủy chiến ở mặt trận sông Đà”. Nhà văn đã mô tả một cách chân thật vừa
trân trọng, vừa yêu thương, vừa cảm phục nhân vật ông lái đò vô cùng hiên ngang, trí
dũng trong cuộc chiến đấu với những con sóng, con thác đầy hung dữ, nguy hiểm.
Cuộc vượt thác, thủy chiến dữ dội có nhiều hồi, nhiều đợt, mỗi đợt lại có những thử
thách ác liệt khác nhau, dòng sông bày ra những thạch trận hiểm hóc khác nhau: “Đá ờ
đây từ ngàn năm vẫn mai phục trong lòng sông...để vồ lấy con thuyền. Đá bày ra thạch
trận trên sông với những boongke chìm và pháo đài nổi, phối hợp với đá, nước thác reo
hò làm thanh viện cho đá phải tiêu diệt tất cả thuyền trưởng thủy thủ ngay ở chân thác”.
Kho từ vựng giàu có và vốn kiến thức văn hóa khoa học phong phú, uyên bác như
quân sự, võ thuật, thể dục thể thao, điện ảnh...của Nguyễn Tuân được dịp huy động để
miêu tả cuộc thủy chiến ác liệt giữa người lái đò và sóng thác sông Đà: “Sóng nước
thúc gối vào bụng và hông thuyền... có lúc chúng đội cà thuyền lên... sóng thác đã đánh
đến miếng đòn hiểm độc nhất”. Có lúc tưởng như ông lái đò sẽ bị con thủy quái sông
Đà vô cùng hung bạo ấy ngấu nghiến nuốt chửng. Trước sức mạnh của kẻ thù số một
của con người, ông lái đò vẫn không hề nao núng, trái lại vẫn bình tĩnh chủ động chiến
đấu một cách dũng cảm đầy mưu trí như một vị chỉ huy tài trí tuyệt vời, điều khiển con
thuyên lần lượt vượt qua các thác ghềnh như “Phá cái trận đồ bát quái của dòng sông
hung bạo”... “Dòng nước hùm beo đang hồng hộc tế mạnh trên sông Đà”. Những người
lái đò vẫn "Cười lên thác sông Đà.. .đến cùng như cưỡi hổ”.

- Người lái đò tài hoa nghệ sĩ: Ông lái đò còn là người rất mực tài hoa, có phong thái
ung dung, pha chút nghệ sĩ. Sóng, thác sông Đà rất khắc nghiệt, chỉ cần người lái đò
một phút thiếu chính xác, khỉnh suất, nhỡ tay, hoa mắt là có thể phải trả giá bằng cả
chính sinh mạng của mình. Nhung sóng, thác sông Đà đù cớ hung dữ đến đâu, cũng bị
khuất phục trước người lái đò trí dũng đó. Bởi người lái đò là một nghệ sĩ có kĩ nghệ
chở đò kỳ diệu. Nghệ thuật ấy được biểu hiện rõ nhất ở khả năng nắm chắc quy luật tất
yếu của sông Đà, nhờ thế mà người lái đò ớ tư thế chủ động, tự do, người chiến thắng.
Ông lái đò đã nắm chắc mọi quy luật của dòng sông. Lúc thì “ông cưỡi thác nắm lấy
bờm sóng mà phóng nhanh qua cửa tử” lúc lại “Ghì cương đè sấn lên mà chặt đôi con
thác để mở đường tiến”. Bằng những động tác thuần nhuyễn trong nghề nghiệp của
mình, ông lái đò đã lái con thuyền “như một mũi tên tre xuyên qua hơi nước”, xuyên
qua biết bao ghềnh thác hiểm nghèo của dòng sông hung bạo này. Nguyễn Tuân gọi
người lái đò của mình có “tay lái ra hoa” là như vậy. Người lái đò trở thành một người
nghệ sĩ, một người anh hùng chiến thắng thiên nhiên.
- Ông lái đò còn hiện lên với vẻ đẹp của người lao động bình dị: Khác với cảm xúc của
tác giả, thì việc vượt sông của ông lão chi là công việc lao động bình thường, ông đã
quên ngay khi hành trình kết thúc. Con sông Đà hung dữ như vậy nhưng ông chỉ coi nó
như chiếc lá thu. Ông đến với nó như người lắm chứng nhiều tật nhưng đằm thắm như
một cố nhân. Ông hiểu nó và lắng nghe âm vang của nó, thủy chung với nó. Quà mỗi
lần chinh phục, mọi nguy hiểm lại tan biến: “Sóng thác xèo xèo tan trong trí nhớ”. Hộ lại
đốt lửa nướng cơm lam, bàn chuyện về cá anh vũ, cá dầm xanh, như không hề có
chuyện gì xảy ra, cho dù ngày nào họ cũng phải vật lộn, đối mặt. Đó là vẻ đẹp bình dị
của những con người lao động trên miền thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ.

Tiểu kết: Với cá tính sáng tạo độc đáo, Nguyễn Tuân luôn có những phát hiện mới lạ
nơi con người và sự vật. Nhà văn mang đến cho người đọc một cảm nhận thú vị về vẻ
đẹp của con người lao động, chủ nghĩa anh hùng đâu chỉ có ở những nơi chiến trường,
nó hiện hình ngay trong cuộc sống hàng ngày của nhân dân ta phải lao động, vật lộn
với miếng cơm, manh áo và cho những điều lớn lao hơn thế. Trí dũng, tài hoa không
phải tìm ở đâu xa mà nỏ hiện hữu ngay trong những con người bình thường, giản dị
nhưng luôn ánh lên “chất vàng mười” vô cùng quý giá. Cuộc đời ông lái đò vô danh nơi
ngọn thác hoang vu là một khúc vĩ thanh tuyệt vời của núi rừng Tây Bắc, là ngọn nguồn
sáng tạo nghệ thuật chân chính của người nghệ sĩ. Vì lẽ đó, tác phẩm đã trở thành một
tuyệt phẩm vinh danh sự tìm tòi và sáng tạo không ngừng trong cuộc đời lao động nghệ
thuật của Nguyễn Tuân. Ông xứng đáng là “ông vua” của thể loại tùy bút - một bậc thầy
của nền văn xuôi Việt Nam hiện đại

d) Những nét đặc sắc trong nghệ thuật kí của Nguyễn Tuân
- Thiên tùy bút mang đậm cá tính sáng tạo của Nguyễn Tuân. Độc đáo, tài hoa, uyên
bác ở cách tiếp cận và khai thác đối tượng từ nhiều phương diện thẩm mĩ, văn hóa:
dòng sông được miêu tả như một công trình mĩ thuật tuyệt vời của Tạo hóa; người lái
đò được khắc họa với tư chất trí dũng, tài hoa, nghệ sĩ.

- Vận dụng ngôn ngữ điêu luyện của nhiều ngành nghệ thuật khác nhau như hội họa,
âm nhạc, điện ảnh, điêu khắc,., .huy động kiến thức của nhiều lĩnh vực: địa lý, lịch sử,
võ thuật, thể thao, quân sự để xây dựng hình tượng.

- Sử dụng hình ảnh mới lạ, độc đáo, hấp dẫn.

- Sử dụng các biện pháp tu từ so sánh, nhân hóa, liên tưởng, tưởng tượng làm cho đối
tượng miêu tả trở nên sống động và hấp dẫn hơn.

- Tất cả những kết tinh nghệ thuật như trẽn đều nhằm làm nổi bật vẻ đẹp của dòng
sông Đà hùng vĩ, dữ dội nhưng cũng rất đỗi thơ mộng, trữ tình; vẻ đẹp của người lao
động trên sông nước rất đỗi bình dị, kỳ vĩ mà lớn lao.

3. Kết bài
Qua hình tượng người lái đò, nhà văn tỏ thái độ yêu mến, tự hào và khâm phục trước
những con người lao động bình dị vùng Tây Bắc, những con người mà nhà văn gọi là
“chất vàng mười" quý giá của Tổ quốc. Sáng tạo nên hình tượng này, Nguyên Tuân đã
mang đến một thông điệp: chủ nghĩa anh hùng đâu phải tìm kiếm đâu xa, nó có trong
cuộc sống tìm miếng cơm manh áo của nhân dân lao động và những người bình dị có
trí dũng tài ba, họ có thể tạo hình tạo mẫu cho nghệ thuật văn chương