HEALTH 5 Tuklasin

Quarter 4 – Week 3-4 Panuto. Piliin sa Hanay B ang pinsala o kundisyong ipinakikita sa
May 23 - June 3, 2022 Hanay A. Isulat sa sagutang papel ang titik ng tamang sagot.

PANGUNANG LUNAS PARA SA MGA PINSALA AT KUNDISYON

Balikan

A. Panuto. Ano ang ABC o mga hakbang sa pagbibigay ng

Paunang Tulong
–Pansagip ng buhay bago magpatuloy sa pagbibigay ng iba pang
paglalapat ng pangunang lunas. Ilagay ang angkop na letra sa
patlang upang mabuo ang salita.
1. A _____ _____ _____ _____ _____
(Daanan ng Hangin)
2. B _____ _____ _____ _____ _____ _____ _____ _____
(Paghinga)
3. C ____ ____ ____ ____ ____ ____ ____ ____ ____ ____
(Pagdaloy ng Dugo sa katawan)

B. Panuto. Iguhit ang ☺ kung ang mga sumusunod ay nagsasabi ng

tamang panuntunan ng Pangunang Lunas at iguhit ang  kung
mali.
1. Tiyakin kung ligtas na lapatan ng pangunang lunas ang biktima
ng pinsala o karamdaman.
2. Unang isaalang-alang ang kaligtasan ng napinsala.
3. Magsagawa ng mga pangunang pagsusuri.
4. Isagawa ang madaling aksyon o kilos. Unahin ang dapat unahin
5. Humingi ng tulong.
Suriin mas mataas sa pulso, at matapos nito ay ang pagdiin sa sugat.
Sa seksyong ito, bibigyan ka ng maikling pagtalakay sa aralin. • Hindi Direktang Pagdiin ng Sugat
Layunin nitong matulungan kang maunawaan ang bagong Kung labis ang pagdurugo mula sa malalaking ugat kasabay nang
konsepto at mga kasanayan. paglalabas ng dugo sa pagpintig ng puso, ang direktang pagdidiin
Walang sinuman ang nakababatid kung kailan at saan ay maaaring hindi maging sapat para matigil ang pagdurugo. Sa
maaaring mangyari ang isang sakuna o karamdaman. Wala ding mga pagkakataong ito, idiin ang mga daliri sa malaking ugat sa
nagnanais na mangyari ito sa ating sarili, kamag-anak, o kaibigan. . posisyong mas malapit sa puso kaysa sa mismong ugat.
Bagamat isinasagawa natin ang ibayong pag-iingat upang
makaiwas sa mga ito, subalit may mga pagkakataon talaga na ito
ay nangyayari. Kaya, mahalaga na malaman natin ang nararapat
na pangunang lunas para sa mga karaniwang pinsala o
karamdaman.
Ano ang mga pinsala at kundisyon na madalas mangyari sa 2. Balinguyngoy
paligid at ano ang mga pangunang lunas na maaaring ibigay sa
mga biktima nito?
Ang mga sumusunod ay ilan sa pangkaraniwang pinsala at
kundisyon at mga karampatang lunas para sa kanila:

1. Sugat (Wound)
https://www.youtube.com/watch?v=L0sonawcsiI

• Hugasan ang paligid ng sugat gamit ang sabon at tubig at

linisang mabuti upang matanggal ang dumi. Takpan ang sugat ng
malinis na tela. Itaas ang bahagi ng katawan na nasugat mas
mataas sa puso. Gumamit ng sterilized tweezers kapag
nililinisan ang ilalim ng bahagi ng sugat na natatakpan nang
nakalaylay na balat. Huwag lagyan ng alcohol,patak ng iodine , o
merthiolate ng direkta sa nakabukang sugat upang maiwasang
mapinsala ang laman at mapadali ang pagpapagaling ng
sugat. Linisan ang sugat gamit ang hydrogen peroxide. Iwasang
maglagay ng antibiotic, cream , o ointment kapag hindi pa
nalinisan nang mabuti ang sugat.
• Paraan ng Direktang Pagdiin ng Sugat
Direktang diinan ang mismong sugat sa pamamagitan ng gasa o
ng malapad at makapal na panyo
Kung ang pulso ang nagdurugo, epektibo ang pagtataas nito sa
posisyong
https://www.youtube.com/watch?v=UsUztOAhcRI
Umupo ng tuwid at iyuko nang bahagya paharap ang ulo
at pisilin ang malambot na bahagi ng ilong sa ibaba ng
bony bridge. Upang makahinga ang biktima, kailangang
nakabuka ang bibig.
Kapag ang pagdurugo ay hindi huminto pagkatapos ng
20 minuto, maglagay ng malamig na panyo o bimpo
(cold compress) sa noo at sa nose bridge upang
mapadali ang pagsasaayos ng blood vessels.
Kapag hindi pa rin huminto ang pagdurugo, sa dalawang
beses na pagbibigay ng pangunang lunas, dalhin kaagad
ang biktima sa doktor o sa emergency room.
3. Kagat ng Insekto
https://www.youtube.com/watch?v=ySOfI-_JcT4
• Hugasan ang bahagi ng katawan na nakagat ng insekto gamit
ang sabon at tubig. Maaari ring gamitin sa paghugugas ang
alcohol, suka, katas ng lemon o kalamansi. Ang bawang ay
maaari ring ikiskis (rub) sa bahagi na nakagat.
• Tanggalin ang karayom na iniwan ng bubuyog o ibang insekto.
Iwasang tanggali ito sa pamamagitan ng tiyani, dahil kapag
nadiin ito maaaring magkaroon ng mas maraming kamandag sa
loob ng katawan. Hugasan ng sabon at tubig ang sugat , at lagyan
ito ng yelo o cold compress sa bahaging may kagat upang
mapabagal ang pagkalat ng kamandag.
• Kapag alam ng biktima na siya ay sensitibo sa kamandag ng
bubuyog, alamin kung may dala siyang hirenggilya ng injectable
adrenaline (epinephrine). Kung mayroon, gamitin ito agad at dalhin
siya agad sa hospital.
• Kapag walang adrenaline, at nagsisimulang mabuo ang sintomas
ng malalang allergic reaction ng biktima, talian ang braso o bahagi
ng katawang may kagat upang huwag kumalat ang lason at itakbo
kaagad sa ospital.
• Kung ang kagat ay galing sa gagamba o alakdan, ihiga ang
biktima. Siguraduhin na ang bahaging kinagatan ay mas mababa
kaysa posisyon ng puso.
4. Kagat ng Hayop
https://www.youtube.com/watch?v=QfJvjl43zEQ
Rabies ang nakukuha ng biktima sa kagat ng aso o pusa. Ang
rabies ay dulot ng virus na may malalang epekto sa central nervous
system. Nagmumula ang virus nito sa kagat o laway ng isang hayop
na tagapagdala ng rabies.
• Kung may malay ang pasyente tanungin kung saang bahagi siya
nakagat. Kung walang malay o hindi makausap, hanapin ang
bakas ng kagat
• Linisan nang mabuti ang sugat gamit ang tubig at sabon.
Makatutulong ito upang mapigilan ang pagkalat ng impeksiyong
dala ng iba pang duming karaniwang namamalagi sa bibig ng
hayop. Maaari rin itong makatulong sa pagpigil sa pagkalat
ng virus ng rabies.
• Paduguin ang sugat na mula sa kagat ng aso, pusa, o anumang
hayop na may rabies. Gawin ito habang hinuhugasan ang
bahaging nakagat. Pahiran ito ng alcohol, povidone-iodine, o
anumang gamut pansugat.
• Huwag kalimutang kunin ang pangalan ng may-ari ng alagang
hayop na nakakagat sa pasyente. Kunin din ang kanyang tirahan at
numero sa telepono o cellphone upang maging madali ang
koordinasyon , lalo na at kailangang obserbahan din ang
kaniyang alaga.
• Kapag mahirap malaman kung saan nagmula ang hayop,
ipagbigay-alam ang sitwasyon sa kinauukulan para mahuli ito at
maobserbahan. Huwag tangkaing hulihin ang hayop kung walang
makatutulong na talagang marunong dahil baka madagdagan pa
ang nakuhang sugat at kalmot.
 Pagyamanin
5. Paso o Lapnos
https://www.youtube.com/watch?v=CQCyL627Y_A

• Bahagyang Paso na di- nagkakaroon ng paltos. (First Degree)

Pahiran o agad ilubog sa malamig na tubig ang napasong
bahagi o padaanan ng malamig na tubig galing sa gripo ng 15-20
minuto.
Kapag may burn ointment, pahiran ang bahaging napaso at
kung wala naman maaaring balutan ng ilang piraso ng bahaging
gitna ng katawan (stem) ng saging.
• Paso na Nagiging Sanhi ng Paltos (2nd Degree)
Huwag papuputukin ang paltos.
Kapag pumutok ang paltos, maingat na hugasan sa sabon at
malinis na tubig.
Balutan ng maluwag at malinis na tela o bandage upang
maiwasang malagyan ng dumi, alikabok, at hindi madapuan ng
insekto.
Tumawag ng ambulansya o kaya’y dalhin agad sa ospital.
• Matinding Paso (3rd Degree)
Kapag may damit na nakatakip sa matinding paso, alisin ito. Isaisip
Kapag ang tela ay nakadikit sa napasong bahagi, basain ito ng
pinakuluang tubig na pinalamig. Panuto. Lagyan ng bilang 1,2,3 ang mga pangungusap ayon sa
Dapat uminom ng maraming tubig upang maiwasan ang wastong pagkakasunod-sunod ng pagbibigay ng pangunang lunas
pagkatulala at pagkawala ng likido ng katawan mula sa kumakatas sa mga kondisyon at karamdaman.
na paso.
Balutan ang napasong bahagi ng manipis na tela o tuwalya. 1. Sugat
Hayaang mahanginan ang paso, pero natatakpan ng malambot ____ Takpan ng malinis na tela ang sugat.
na tela o damit para mapangalagaan laban sa alikabok at langaw. ____ Hugasan ang paligid ng sugat gamit ang sabon at malinis na
Huwag papahiran ng grasa, taba, toothpaste, o anumang bagay tubig.
ang bahaging napaso. ____ Direktang diinan ang mismong sugat sa pamamagitan ng
Tumawag ng ambulansya o kaya’y dalhin agad sa ospital. gasa.
2. Balinguyngoy
Paso sa Paligid ng Kasukasuan ( Joints) ____Pisilin ng bahagya ang malambot na bahagi ng ilong.
Kapag nagkaroon ng matinding paso sa pagitan ng mga daliri, sa ____Umupo ng tuwid at iyuko nang bahagya paharap ang ulo.
kilikili o sa ibang kasukasuan, ang mga gasang may burn ointment ____Maglagay ng malamig na panyo o bimpo (cold compress) sa
ay dapat ilagay sa pagitan ng mga bahaging napaso upang noo at sa nose bridge.
maiwasang magdikit-dikit ang mga ito habang naghihilom. 3. Kagat ng Insekto
____ Hugasan ang bahagi ng katawan na nakagat ng insekto gamit
ang sabon at tubig.
____Dalhin sa pinakamalapit na ospital.
____ Tanggalin ang karayom na iniwan ng insekto.
4. Kagat ng Hayop
____Paduguin ang sugat mula sa kagat ng anumang hayop.
____Linisang mabuti ang sugat gamit ang tubig at sabon.
____Tukuyin kung saang bahagi ng katawan ang nakagat.
5. Paso
____Padaanan sa tubig galing sa gripo ang napasong bahagi ng
15-20 minuto.
____Balutan ng malinis na bandage ang bahaging napaso
pagkatapos malagyan ng burn ointment.
____ Dalhin sa pinakamalapit na ospital.
Tayahin
Panuto. Isulat ang TAMA kung ang pangunang lunas sa mga pinsala
o kundisyon ay tama , at isulat ang MALI kung ang pangungusap ay
nagsasaad ng maling pagbibigay ng lunas sa mga pinsala o
kundisyon. Isulat ang sagot sa sagutang papel.
________1. Diinan ng mahigpit na mahigpit ang bahagi ng sugat na
walang tigil sa pagdurugo.
________2. Maaaring lagyan ng alcohol ang sugat upang mabilis na
gumaling.
________3. Kinakailangan lagyan ng malamig na panyo o bimpo
(cold compress) sa noo at sa nose bridge kapag hindi humihinto
ang pagdurugo ng ilong.
________4. Umupo ng tuwid at itihaya ang ulo kapag nakararanas
ng balinguynguy.
________5. Hugasan ang bahagi ng katawan na nakagat ng insekto
gamit ang sabon at maduming tubig.
________6. Gumamit ng sterilized twizzers sa paglilinis ng ilalim na
bahagi ng sugat.
________7. Linisan mabuti ng sabon at tubig ang bahaging nakagat
ng hayop.
________8. Dalhin sa pinakamalapit na pagamutan matapos llinisin
ang bahaging nakagat .
________9. Mas mainam na putukin ang paltos para madaling
magamot.
________10. Kapag ang tela ay nakadikit sa napasong bahagi,
basain ito ng mainit tubig na pinalamig.
Isagawa
Panuto. Isulat ang tamang pamamaraan ng paglalapat ng
pangunahing lunas sa mga pinsala o kundisyon sa mga sumusunod
na sitwasyon.
1. Naglalaro ng habulan si Rylo at Adney. Dahil sa mabilis na
pagtakbo, ay hindi napansin ni Rylo ang nakausling bato
kaya siya nadapa. Napansin ni Adney ang sugat sa tuhod ni
Rylo. Ano ang dapat niyang gawin?
2. Masayang namimitas ng bunga ng bayabas sina Maya at LJ.
Bigla na lamang narinig ni Lj ang malakas na pag iyak ni
Maya. Nakagat na pala ito ng bubuyog. Ano ang nararapat
gawin ni LJ?
3. Tuwang tuwa si Jed sa iniregalong pusa sa kanya ng kanyang
kaibigang si Noah. Halos hindi niya ito gustong bitiwan.
Habang nilalaro niya ang pusa ay hindi sinasadyang
makagat siya nito. Bilang kaibigan ni Jed, paano mo siya
tutulungan?
4. Nawalan ng kuryente sa inyong tahanan. Naglagay ng
kandila ang iyong ina sa ibabaw ng lamesa. Nang
magkaroon na ng kuryente ay nag-uunahan kayong
magkakapatid upang hipan at patayin ang kandila . Hindi
sinasadyang napaso sa kamay ang inyong bunso. Ano ang
gagawin mo?
5. Masayang gumagawa ng takdang aralin sina Angelo at
Raymond, Nang malapit na silang matapos sa takdang aralin
ay napansin ni Angelo na bigla na lamang may lumabas na
dugo sa ilong ni Raymond. Ano kaya ang dapat gawin ni
Angelo upang matulungan si Raymond?