ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ

ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗ

ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ»
EDUG-505 ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ (ΑΚΡΟΑΤΗΡΙΟ 14)
ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΔΡ ΧΑΤΖΗΣΩΤΗΡΙΟΥ ΧΡΙΣΤΙΝΑ
ΔΙΔΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΔΡ ΜΑΝΙΑΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ
ΕΞΑΜΗΝΟ: ΕΑΡΙΝΟ 2023
ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: ΜΟΥΡΤΑΙ ΚΡΙΣΤΙΑΝΑ (U231N0460)

ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Οι μαθητικές φωνές για τη διαπολιτισμικότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη και τα
μεθοδολογικά εργαλεία προώθησής τους: Από την ενεργό ακρόαση των μαθητικών
φωνών στη μαθητική ηγεσία.

1
Περιεχόμενα:
Ι. Εισαγωγή
 Περιγραφή του θέματος
 Σκοποί εργασίας
ΙΙ. Διαπολιτισμικότητα και κοινωνική δικαιοσύνη
 Ορισμός των όρων
 Συσχέτιση με την εκπαιδευτική διαδικασία

ΙΙΙ. Μαθητικές φωνές

 Ερμηνεία όρου
 Η αξία των μαθητικών φωνών

ΙV. Οι μαθητικές φωνές για την διαπολιτισμικότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη
 Η σημασία των μαθητικών φωνών στην προώθηση της διαπολιτισμικότητας
 Η σημασία των μαθητικών φωνών στην προώθηση της κοινωνικής
δικαιοσύνης
V. Μεθοδολογικά εργαλεία προώθησης των μαθητικών φωνών
 Από την ενεργό ακρόαση των μαθητικών φωνών στη μαθητική ηγεσία:
μεθοδολογίες και πρακτικές
 Η χρήση της τεχνολογίας στην ενίσχυση των μαθητικών φωνών
 Επικοινωνία και συνεργασία με την κοινότητα για την προώθηση των
μαθητικών φωνών

VI. Συμπεράσματα
 Συνοπτική ανασκόπηση των κυριότερων σημείων που αναφέρθηκαν
 Προτάσεις για μελλοντικές έρευνες και δράσεις προώθησης των μαθητικών
φωνών

VII. Βιβλιογραφία

2
Ι. Εισαγωγή
Περιγραφή του θέματος
Η διαπολιτισμικότητα και η κοινωνική δικαιοσύνη είναι δύο ζητήματα που έχουν
αποκτήσει ολοένα και μεγαλύτερη σημασία στον σύγχρονο κόσμο. Η εκπαίδευση
αποτελεί κλειδί για τη δημιουργία μιας κοινωνίας πιο ισότιμης και πολυπολιτισμικής
και η ενεργός συμμετοχή των μαθητικών φωνών αποτελεί σημαντικό εργαλείο για
την προώθηση αυτών των αξιών. Στην παρούσα εργασία εξετάζουμε τον ρόλο των
μαθητικών φωνών στη διαπολιτισμικότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη, καθώς και
τα μεθοδολογικά εργαλεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την προώθησή τους,
με έμφαση στη μαθητική ηγεσία.

Σκοποί εργασίας
o Να διερευνηθεί η σημασία των μαθητικών φωνών για τη διαπολιτισμική και
κοινωνική δικαιοσύνη στο πεδίο της εκπαίδευσης.
o Να αναφερθούν οι μεθοδολογίες που χρησιμοποιούνται για την προώθηση
των μαθητικών φωνών και να προταθούν καινοτόμες μέθοδοι.
o Να εξεταστεί η συμμετοχή των μαθητών στη λήψη αποφάσεων στο
εκπαιδευτικό περιβάλλον και να διερευνηθεί η επίδραση της μαθητικής
ηγεσίας στη διαμόρφωση της σχολικής κουλτούρας.
o Να προταθούν πρακτικές συμβουλές για την ανάπτυξη των μαθητικών φωνών
και την ενίσχυση της μαθητικής ηγεσίας στο εκπαιδευτικό περιβάλλον.

ΙΙ. Διαπολιτισμικότητα και κοινωνική δικαιοσύνη

Ορισμός των όρων
Η διαπολιτισμικότητα αναφέρεται στη συνύπαρξη και την αλληλεπίδραση μεταξύ
διαφορετικών πολιτισμών και πολιτιστικών ομάδων, με στόχο την κατανόηση και την
αναγνώριση των διαφορών ανάμεσά τους, καθώς και την ανάδειξη των κοινών
σημείων και των δυνατοτήτων συνεργασίας. Η διαπολιτισμική εκπαίδευση και η
προώθηση της διαπολιτισμικής κατανόησης αποτελούν σημαντικά μέσα για την
καταπολέμηση των προκλήσεων που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος κόσμος, όπως η
μετανάστευση, η πολυπολιτισμικότητα και η παγκοσμιοποίηση. Βασικό σημείο της
διαπολιτισμικής εκπαίδευσης είναι η παροχή ίσων ευκαιριών ανεξάρτητα από
θρησκεία, εθνικότητα και γενικότερα κουλτούρα (Κεσίδου, 2010).
Η κοινωνική δικαιοσύνη είναι ένας όρος που εμφανίζεται κατά την αρχαιότητα και
έχει ως ορόσημο τα λόγια του Αριστοτέλη « Γιατί όπως ο άνθρωπος είναι το ανώτερο
απ’ όλα τα όντα όταν φτάνει στην τελειότητά του, έτσι, όταν σπάζει τη σχέση του με τον
νόμο και τη δικαιοσύνη, γίνεται το χειρότερο απ΄όλα ». Η κοινωνική δικαιοσύνη
περιγράφει την ιδέα ότι όλα τα άτομα έχουν δικαίωμα σε ισότιμη μεταχείριση,
ευκαιρίες και πρόσβαση σε βασικά δικαιώματα όπως η παιδεία, η υγεία και η
εργασία, ανεξάρτητα από την κοινωνική τους τάξη, την φυλή, το φύλο, την
εθνικότητα, τη θρησκεία, το σεξουαλικό προσανατολισμό και άλλα παρόμοια
χαρακτηριστικά. Σε μια κοινωνία όπου επικρατεί η κοινωνική δικαιοσύνη δε χωρούν

3
στερεότυπα που μεταφέρονται από γενιά σε γενιά μέσα από τυπικές και άτυπες
μορφές κοινωνικοποίησης (Μανιάτης, 2014).

Συσχέτιση με την εκπαιδευτική διαδικασία

Η διαπολιτισμικότητα και η κοινωνική δικαιοσύνη είναι στενά συνυφασμένες με την
εκπαιδευτική διαδικασία. Η εκπαίδευση μπορεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο
στην προαγωγή της διαπολιτισμικότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης στην
κοινωνία.
Η εκπαίδευση μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη της διαπολιτισμικής
ευαισθητοποίησης, δηλαδή της δυνατότητας του ατόμου να κατανοεί, να σέβεται και
να εκτιμά τις διαφορές μεταξύ των διαφορετικών πολιτισμών. Μέσω της
εκπαίδευσης, οι μαθητές μπορούν να εκτιμήσουν και να αναγνωρίσουν τη σημασία
της πολυπολιτισμικότητας στη σημερινή κοινωνία και να κατανοήσουν την
αρμοδιότητά τους ως πολίτες της παγκόσμιας κοινότητας. Στόχος της διαπολιτισμικής
εκπαίδευσης είναι η ομαλή ένταξη των μαθητών στη νέα αυτή πολυπολιτισμική
κοινωνική πραγματικότητα (Μπάρρος, Στεργίου & Χατζηδήμου, 2014).
Η διαπολιτισμική εκπαίδευση είναι στενά συνυφασμένη με την συμπεριληπτική
εκπαίδευση. Οι δύο έννοιες βασίζονται σε κοινά ιδανικά όπως είναι η δημοκρατία, η
ισότητα, ο σεβασμός και η αποδοχή του διαφορετικού (Χατζησωτηρίου &
Ξενοφώντος, 2014). Η συμπερίληψη, δηλαδή η συνύπαρξη των μαθητών σε κοινό
σχολικό περιβάλλον ανεξαρτήτως των διαφορών που τους διακατέχουν αποκλείει την
περιθωριοποίηση και συμβάλλει στη συνεργατική μάθηση (Στασινός, 2020) ώστε οι
μαθητές να συνηθίσουν να συνεργάζονται σε ομάδες και να αλληλεπιδρούν. Σε μια
πλουραλιστική κοινωνία προωθείται η συμπερίληψη, η οποία προωθεί την ισότητα
τόσο στην ιδιωτική, όσο και στη δημόσια ζωή (Κασίδης κ.ά., 2015).
Επιπλέον, η διαπολιτισμική εκπαίδευση μπορεί να συμβάλει στην προώθηση της
κοινωνικής δικαιοσύνης, δηλαδή της ισότητας και της δικαιοσύνης στην κοινωνία.
Μέσω της εκπαίδευσης, οι μαθητές μπορούν να μάθουν για τις διακρίσεις που
υπάρχουν στην κοινωνία και να κατανοούν τη σημασία της ισότητας και της
δικαιοσύνης στη ζωή τους. Μπορούν επίσης να μάθουν για τις διαφορετικές
προκαταλήψεις και ανισότητες που υπάρχουν στην κοινωνία, και να αναζητήσουν
τρόπους για την αντιμετώπιση τους. Σύμφωνα με την UNESCO η διαπολιτισμική
εκπαίδευση αποτελεί μια μεταβαλλόμενη και όχι στατική έννοια που επιδιώκει την
εξέλιξη των μαθητών σε ενεργούς πολίτες που εστιάζουν στην επικοινωνία και την
αποδοχή (Γεροσίμου, 2013).
Οι εκπαιδευτικές διαδικασίες μπορούν να περιλαμβάνουν δραστηριότητες που
ενισχύουν τη διαπολιτισμικότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη, όπως η εκπαίδευση
στα ανθρώπινα δικαιώματα, η ευαισθητοποίηση στις διακρίσεις και οι
δραστηριότητες που προωθούν τη συνεργασία και την αλληλοκατανόηση μεταξύ των
διαφορετικών πολιτισμών και κοινοτήτων.
Επιπλέον, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην
προώθηση της διαπολιτισμικότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης μέσω της στάσης
και της συμπεριφοράς τους. Πρέπει να είναι ευαισθητοποιημένοι στις διαφορετικές
κουλτούρες και να προάγουν την ανοχή στην διαφορετικότητα. Οι εκπαιδευτικοί
πρέπει να εξοπλιστούν με την κατάλληλη επιμόρφωση και κυρίως να αναπτύξουν

4
θετικές στάσεις στις εφαρμογές και τη φιλοσοφία της συμπερίληψης (Γουδήρας,
2013). Επίσης, μπορούν να χρησιμοποιήσουν διδακτικές στρατηγικές που
ενθαρρύνουν τη συζήτηση και τον διάλογο για θέματα που σχετίζονται με τη
διαπολιτισμικότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη.

ΙΙΙ. Μαθητικές φωνές

Ερμηνεία όρου
Σύμφωνα με τους Robinson & Taylor (2007) η κυριολεκτική σημασία της «φωνής»
αφορά την ομιλία και εκτείνεται σε κλίση, τόνο και προφορά, αλλά πρόκειται και για
ένα μέσο έκφρασης των συναισθημάτων και της κοσμοθεωρίας του ατόμου.
Ο όρος "μαθητικές φωνές" αναφέρεται στη διαδικασία κατά την οποία οι μαθητές
εκφράζουν τις απόψεις και τις ανησυχίες τους σχετικά με την εκπαίδευση και τη
σχολική τους ζωή. H διαδικασία αυτή αποτελεί νομικά κατοχυρωμένο δικαίωμα των
παιδιών από το 1989 μέσω της ψήφισης της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του
Παιδιού από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών. Πιο συγκεκριμένα,
πρόκειται για τα άρθρα 12 και 13 που εγγυώνται την ελευθερία σκέψης και έκφρασης
των παιδιών (Μέσσιου, 2004).
Η έννοια των μαθητικών φωνών είναι σημαντική γιατί βοηθά στη δημιουργία μιας
πιο δημοκρατικής και συμμετοχικής σχολικής κουλτούρας, όπου οι μαθητές μπορούν
να εκφράζουν τις απόψεις τους και να έχουν ενεργό συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων
που τους επηρεάζουν. Αυτές οι ελευθερίες δίνουν την ευκαιρία στους μαθητές να
κατανοήσουν τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματά τους (Γόγολα & Κατσής, 2017).
Η αξία των μαθητικών φωνών
Οι μαθητικές φωνές αντιπροσωπεύουν μια ανεκτίμητη αξία στην εκπαίδευση και την
ανάπτυξη των μαθητών. Είναι σημαντικές γιατί βοηθούν τους μαθητές να
αισθάνονται ακουσμένοι και να αναγνωρίζονται οι ανάγκες τους από τους
εκπαιδευτικούς και τους διοικητικούς φορείς. Επιπλέον, οι μαθητικές φωνές
ενθαρρύνουν τους μαθητές να συμμετέχουν στην εκπαίδευση και να αναπτύξουν
αίσθηση ευθύνης και συνεισφοράς στη σχολική κοινότητα.
Η συλλογή και η ανάλυση των μαθητικών φωνών μπορεί επίσης να βοηθήσει τους
εκπαιδευτικούς και τους διοικητικούς φορείς να κατανοήσουν καλύτερα τις ανάγκες
των μαθητών και να βελτιώσουν την ποιότητα της εκπαίδευσης. Οι μαθητές μπορούν
να παρέχουν αξιόλογες πληροφορίες σχετικά με την εκπαιδευτική διαδικασία, που
μπορούν να βοηθήσουν στη βελτίωση της διδακτέας ύλης, των τακτικών
διδασκαλίας, της αξιολόγησης των μαθητών και της παροχής υποστήριξης στους
μαθητές που την έχουν ανάγκη.

ΙV. Οι μαθητικές φωνές για την διαπολιτισμικότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη
Η σημασία των μαθητικών φωνών στην προώθηση της διαπολιτισμικότητας

5
Οι μαθητικές φωνές μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στην προώθηση της
διαπολιτισμικότητας στα σχολεία. Οι μαθητές από διαφορετικές κουλτούρες και
παραδόσεις μπορούν να εξωτερικεύσουν τις απόψεις και τις εμπειρίες τους στους
συμμαθητές τους και να μοιραστούν τις πρακτικές και τις παραδόσεις τους.
Μέσω της ανταλλαγής απόψεων και της κατανόησης των διαφορετικών προοπτικών,
οι μαθητές μπορούν να ενισχύσουν τη διαπολιτισμική τους ευαισθητοποίηση και να
εμπλουτίσουν την κατανόησή τους για τον κόσμο. Αυτό επίσης μπορεί να βοηθήσει
στη διάσπαση των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων που μπορεί να υπάρχουν
μεταξύ των μαθητών διαφορετικών πολιτισμικών ομάδων.
Επιπλέον, η συμμετοχή των μαθητικών φωνών σε δραστηριότητες που προωθούν τη
διαπολιτισμικότητα μπορεί να συμβάλλει στη δημιουργία ενός κλίματος στο σχολείο
που σέβεται τις διαφορές και προωθεί την αλληλοκατανόηση. Μέσω αυτής της
διαδικασίας, οι μαθητές μπορούν να μάθουν να συνεργάζονται και να εργάζονται
αποτελεσματικά με ανθρώπους από διαφορετικές κουλτούρες και παραδόσεις, κάτι
που είναι σημαντικό στον σύγχρονο κόσμο.
Επιπλέον, η συμμετοχή στις μαθητικές φωνές μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές να
μάθουν να εκφράζονται καλύτερα σε ένα περιβάλλον που απαιτεί επικοινωνία και
ανταλλαγή απόψεων με ανθρώπους από διαφορετικούς πολιτισμούς.

Η σημασία των μαθητικών φωνών στην προώθηση της κοινωνικής δικαιοσύνης

Οι μαθητικές φωνές αποτελούν ένα σημαντικό εργαλείο στην προώθηση της
κοινωνικής δικαιοσύνης. Όταν οι μαθητές και οι μαθήτριες αναλαμβάνουν
πρωτοβουλίες και αγωνίζονται για τα δικαιώματά τους, αυξάνεται η ευαισθητοποίηση
στα ζητήματα της κοινωνικής δικαιοσύνης και η πίεση για αλλαγή. Μέσα από τις
μαθητικές φωνές, οι νέοι άνθρωποι μπορούν να ενεργοποιηθούν, να εκφραστούν και
να συμβάλλουν στη διαμόρφωση ενός πιο δίκαιου και ισότιμου κόσμου.
Όταν οι νέοι άνθρωποι δρουν ως αλληλέγγυοι και αγωνίζονται για την κοινωνία τους,
μπορούν να εμπνεύσουν και άλλους να ακολουθήσουν το παράδειγμά τους. Μέσα
από τις μαθητικές οργανώσεις, οι νέοι άνθρωποι μπορούν να διαμορφώσουν από
κοινού την κοινωνική πραγματικότητα και να αγωνιστούν για την καταπολέμηση της
αδικίας που επικρατεί στην κοινωνία.
Επιπλέον, η συμμετοχή των μαθητικών φωνών στην προώθηση της κοινωνικής
δικαιοσύνης είναι ικανή να βοηθήσει στην ενίσχυση της κοινωνικής
ευαισθητοποίησης και της κοινωνικής συνείδησης. Οι νέοι άνθρωποι που
ασχολούνται με τέτοιες πρωτοβουλίες μαθαίνουν να σκέπτονται κριτικά, να
αναζητούν λύσεις και να συνεργάζονται με άλλους για την επίτευξη κοινών στόχων.
Αυτές οι δεξιότητες είναι σημαντικές όχι μόνο για την προώθηση της κοινωνικής
δικαιοσύνης αλλά και για την επιτυχία των νέων στην εργασία και την προσωπική
τους ζωή.

V. Μεθοδολογικά εργαλεία προώθησης των μαθητικών φωνών

6
Από την ενεργό ακρόαση των μαθητικών φωνών στη μαθητική ηγεσία: μεθοδολογίες
και πρακτικές
Την τελευταία δεκαετία πραγματοποιείται πληθώρα επιστημονικών ερευνών για την
παρατήρηση της εκπαιδευτικής ηγεσίας και προσπαθειών για τη διαφοροποίηση του
συστήματος της εκπαιδευτικής ηγεσίας (Hallinger, 2017). Η ουσιαστική συνεισφορά
των μαθητών στην σχολική ηγεσία αποτελεί μια σύγχρονη και σημαντική τακτική για
τη δημιουργία ενός κλίματος εμπιστοσύνης και συνεργασίας μεταξύ των μαθητών και
της διοίκησης του σχολείου. Αξίζει να αναφέρουμε πως όταν κάνουμε λόγο για
ηγεσία, πρόκειται ουσιαστικά για την επιρροή ενός ατόμου/ορισμένων ατόμων σε μια
ομάδα για να ολοκληρώσει επιτυχώς έναν σκοπό (Northhouse, 2013). Παρακάτω
παρουσιάζονται μερικές μεθοδολογίες και πρακτικές που μπορούν να
χρησιμοποιηθούν για την εφαρμογή αυτής της διαδικασίας:
Συμμετοχή των μαθητών στην αξιολόγηση της αποδοτικότητας των ήδη
υπαρχουσών μεθόδων που εφαρμόζονται στο σχολικό περιβάλλον (Holsten
2006). Με αυτόν τον τρόπο μπορούν να προταθούν νέες και
αποτελεσματικότερες μέθοδοι διδασκαλίας.
Μαθητικά Συμβούλια: Παραδείγματα μαθητικών συμβουλίων αποτελούν η
5μελής και 15μελής επιτροπή της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Βασικές
αρμοδιότητες των παραπάνω συμβουλίων είναι η εκπροσώπηση της τάξης/
του σχολείου στη συνεργασία με άλλους φορείς και η προώθηση των
προβληματισμών των μαθητών σε επίκαιρα θέματα.
Ανοιχτές συζητήσεις στην τάξη: Οι διδάσκοντες μπορούν να διοργανώσουν
ανοιχτές συζητήσεις με τους μαθητές σχετικά με θέματα που αφορούν το
σχολείο και την εκπαίδευση. Αυτές οι συζητήσεις μπορούν να ενθαρρύνουν
τους μαθητές να εκφράσουν τις απόψεις τους και να μοιραστούν ιδέες για τη
βελτίωση της εκπαίδευσης στο σχολείο.
Ανοιχτά φόρουμ και δημοσιεύσεις στο διαδίκτυο: Μια άλλη πρακτική που
μπορεί να χρησιμοποιηθεί είναι η δημιουργία ανοιχτών φόρουμ στο διαδίκτυο
ή η πρόσκληση των μαθητών να δημοσιεύουν ιδέες και προτάσεις σε
ιστοσελίδες του σχολείου. Αυτό μπορεί να δώσει στους μαθητές μια φωνή και
να ενθαρρύνει τη συμμετοχή τους στις αποφάσεις που λαμβάνονται στο
σχολείο.
Ερωτήσεις καταιγισμού ιδεών σχετικά με ένα θέμα. Πρόκειται για μια
ομαδική δραστηριότητα όπου μπορεί να φανεί αποτελεσματική η χρήση
προγραμμάτων χαρτογράφησης μυαλού όπως το Mindmeister (Barbara Bray,
2012). Μέσα από αυτή τη διαδικασία θα προωθηθεί η συνεργασία και θα
προκληθεί το ενδιαφέρον τον μαθητών, καθώς καλούνται να ανακαλύψουν
μόνοι τους απαντήσεις σε επίκαιρα θέματα.
Οι παραπάνω πρακτικές μπορούν να βοηθήσουν στην ανάπτυξη μιας πιο
δημοκρατικής κουλτούρας στο σχολείο και στην ενίσχυση της συμμετοχής των
μαθητών στη λήψη αποφάσεων που σχετίζονται με την εκπαίδευσή τους.
Η χρήση της τεχνολογίας στην ενίσχυση των μαθητικών φωνών

7
Η τεχνολογία έχει ανοίξει νέους ορίζοντες για την ενίσχυση των μαθητικών φωνών
στο σχολικό περιβάλλον. Στις μέρες μας, υπάρχουν διάφορα εργαλεία και εφαρμογές
που μπορούν να βοηθήσουν τους μαθητές να εξελίξουν τις ικανότητές τους και να
εκφράσουν τις απόψεις τους με αυτοπεποίθηση.
Μια από τις πιο δημοφιλείς τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται στην ενίσχυση των
μαθητικών φωνών είναι τα φορητά ψηφιακά συστήματα εγγραφής και αναπαραγωγής
ήχου. Αυτά τα εργαλεία μπορούν να αξιοποιηθούν για να βοηθήσουν τους μαθητές να
ακούνε και να βελτιώνουν την προφορά τους και την έκφρασή τους. Επιπλέον, η
χρήση των ακουστικών αυτών εργαλείων μπορεί να ενισχύσει την αυτοπεποίθηση του
μαθητή στην εκφορά της γλώσσας.
Άλλη μια δημοφιλής τεχνολογία είναι οι ψηφιακοί διάλογοι. Πρόκειται για εφαρμογές
που επιτρέπουν στους μαθητές να ασκήσουν τη δεξιότητα της ομιλίας σε
διαφορετικές γλώσσες. Οι μαθητές μπορούν να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους σε
εικονικούς χώρους και να ανταλλάσσουν απόψεις και ιδέες. Αυτό μπορεί να βοηθήσει
τους μαθητές να βελτιώσουν τη γλωσσική τους επικοινωνία, την προφορά τους,
καθώς και την κατανόηση τους σχετικά με διαφορετικές πολιτιστικές πρακτικές.
Επιπλέον, οι πλατφόρμες μάθησης μπορούν να φανούν χρήσιμες στους μαθητές για
τη βελτίωση στην επικοινωνία τους και τις γλωσσικές τους δεξιότητες. Οι
διαδραστικές πλατφόρμες μάθησης περιλαμβάνουν διαδραστικά βίντεο, εργασίες και
παιχνίδια που αυξάνουν την ενασχόληση των μαθητών και τους βοηθούν να μάθουν
τη γλώσσα με μια πιο ευχάριστη και αποτελεσματική μέθοδο. Ακόμη, η αξιοποίηση
της τεχνολογίας διευκολύνει την ανταλλαγή εκπαιδευτικού υλικού και εμπειριών
ανάμεσα σε εκπαιδευτικούς και μαθητές διευκολύνοντας τη συνεργασία μεταξύ τους
(Αρβανίτη, 2013).
H τεχνολογία μπορεί να βοηθήσει στη διατήρηση της επαφής με τους μαθητές και τη
συνέχιση της εκπαίδευσης ακόμη και σε περιόδους κρίσης, όπως η πανδημία του
COVID-19. Η τηλεκπαίδευση και οι διαδικτυακές πλατφόρμες μπορούν να παρέχουν
ευέλικτες λύσεις για τη διατήρηση της συνεχούς μάθησης από απόσταση, ενώ
παράλληλα δίνουν την ευκαιρία στους μαθητές να συνδέονται με τους δασκάλους
τους και μεταξύ τους μέσω διαδικτυακών πλατφορμών.
Εν κατακλείδι, η χρήση της τεχνολογίας στην εκπαίδευση μπορεί να βοηθήσει στην
ενίσχυση των μαθητικών φωνών σε διάφορους τομείς, όπως η βελτίωση της
γλωσσικής επικοινωνίας, η αύξηση της ενασχόλησης των μαθητών, η ευελιξία και η
συνέχιση της μάθησης από απόσταση και η διασφάλιση της επαφής και του διαλόγου
μεταξύ δασκάλων και μαθητών. Σε αυτήν την εποχή ταχείας εξέλιξης της
τεχνολογίας, η χρήση της στην εκπαίδευση αποτελεί μια αναγκαιότητα και μια
ευκαιρία για την αναβάθμιση της εκπαιδευτικής διαδικασίας και της ποιότητας της
μάθησης.

Επικοινωνία και συνεργασία με την κοινότητα για την προώθηση των μαθητικών
φωνών

8
Η επικοινωνία και η συνεργασία με την κοινότητα αποτελούν κρίσιμους παράγοντες
για την προώθηση των μαθητικών φωνών και την πραγματοποίηση των στόχων της
εκπαίδευσης. Οι μαθητές αποτελούν τον πυρήνα της εκπαίδευσης και έχουν το
δικαίωμα να έχουν τη φωνή τους ακουστή σε όλα τα θέματα που τους αφορούν.
Για να προωθηθούν οι μαθητικές φωνές, πρέπει να υπάρχει ανοικτή επικοινωνία με
την κοινότητα. Οι εκπαιδευτικοί, οι γονείς και οι εκπρόσωποι της τοπικής κοινότητας
πρέπει να ενημερώνονται σχετικά με τη διαδικασία λήψης αποφάσεων και να έχουν
τη δυνατότητα να παρέχουν τη γνώμη τους. Η δημιουργία ανοιχτών φόρουμ, όπως
επίσης και η πραγματοποίηση συναντήσεων και συνεδριάσεων με τη συμμετοχή των
μαθητών και των εκπαιδευτικών μπορεί να βοηθήσει στην αύξηση της διαφάνειας και
της συνεργασίας μεταξύ των διαφόρων ενδιαφερόμενων μερών.
Η συνεργασία με την κοινότητα μπορεί επίσης να προάγει τις μαθητικές φωνές μέσω
της συμμετοχής τους σε δραστηριότητες και προγράμματα που εστιάζουν στην
ανάπτυξη των δεξιοτήτων τους. Με αυτόν τον τρόπο, οι μαθητές θα αναπτύξουν την
αυτοπεποίθησή τους και θα μπορούν να αναλάβουν πρωτοβουλίες και να εκφράζουν
τις απόψεις τους με σιγουριά.
Επίσης, η δημιουργία εκπαιδευτικών προγραμμάτων και προγραμμάτων κοινοτικής
υπηρεσίας που προωθούν τη συμμετοχή των μαθητών και της κοινότητας μπορεί να
βοηθήσει στην αύξηση της επίγνωσης και της συμμετοχής τους στα θέματα που
αφορούν την εκπαίδευση. Με την υλοποίηση αυτών των προγραμμάτων, οι μαθητές
θα έχουν τη δυνατότητα να επικοινωνούν και να συνεργάζονται με άλλους μαθητές
και εκπαιδευτικούς, καθώς και με τους εκπροσώπους της κοινότητας.

VI. Συμπεράσματα
Συνοπτική ανασκόπηση των κυριότερων σημείων που αναφέρθηκαν
Η ενεργός ακρόαση των μαθητικών φωνών αποτελεί σημαντικό εργαλείο για τη
διαμόρφωση μιας διαπολιτισμικής εκπαιδευτικής εμπειρίας. Συμβάλλει στον
εκδημοκρατισμό των σχολείων ενισχύοντας το αναφαίρετο δικαίωμα των παιδιών να
παρεμβαίνουν όχι μόνο στην επίσημη εκπαιδευτική πολιτική αλλά και στη σχολική
πρακτική, αλλάζοντας τη σχολική κουλτούρα μέσω των ιδεών, των εμπειριών, των
επιλογών, των κοινωνικών σχέσεων και, τελικά, της συμπεριφοράς τους
(Χατζησωτηρίου & Αγγελίδης, 2023). Η διαπολιτισμικότητα και η κοινωνική
δικαιοσύνη αποτελούν σημαντικά ζητήματα στην εκπαίδευση και οι μαθητές μπορούν
να συμβάλλουν στην προώθηση τους μέσω των απόψεών τους.
Η μαθητική ηγεσία αποτελεί μια αποτελεσματική μέθοδο προώθησης της
διαπολιτισμικότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης στην εκπαίδευση. Η πρώτη
ενθαρρύνει τους μαθητές να αναλάβουν ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση της
εκπαιδευτικής διαδικασίας και να επιδείξουν ηγετικές ικανότητες.
Η παραπάνω διαδικασία απαιτεί την ανάπτυξη μεθοδολογικών εργαλείων και
προσεγγίσεων για τη διασφάλιση της συμμετοχής των μαθητών στη διαμόρφωση της
εκπαιδευτικής διαδικασίας και την προώθηση των αξιών της διαπολιτισμικότητας και
της κοινωνικής δικαιοσύνης στους μαθητές. Αυτά τα εργαλεία και προσεγγίσεις

9
μπορούν να περιλαμβάνουν εκπαιδευτικά προγράμματα, σεμινάρια και εργαστήρια,
προβολή καλών πρακτικών και ιστορικών περιπτώσεων, καθώς και συζητήσεις και
συνεργατικές δραστηριότητες μεταξύ των μαθητών.
Τα μέσα αυτά μπορούν να ενθαρρύνουν τους μαθητές να αναλάβουν ενεργό ρόλο
στην εκπαίδευσή τους και να αναπτύξουν τις ικανότητες τους στη διαπολιτισμική
επικοινωνία και την κοινωνική δικαιοσύνη. Μέσω αυτών των δραστηριοτήτων, οι
μαθητές μπορούν να επικοινωνήσουν με συμμαθητές από διαφορετικά πολιτιστικά
υπόβαθρα και να αναπτύξουν καλύτερη κατανόηση των διαφορετικών πολιτιστικών
αξιών και πρακτικών. Αυτό θα οδηγήσει σε πιο συνειδητές ενέργειες και αποφάσεις
στη ζωή τους και θα τους βοηθήσει να είναι πιο ανοιχτοί και σεβαστοί στις
διαφορετικές κουλτούρες και πεποιθήσεις των άλλων.

Προτάσεις για μελλοντικές έρευνες και δράσεις προώθησης των μαθητικών φωνών
Προτάσεις για μελλοντικές έρευνες:
 Μελέτη της συνεισφοράς της μαθητικής ηγεσίας στη βελτίωση της σχολικής
κουλτούρας και των ακαδημαϊκών επιδόσεων.
 Έρευνα των παραγόντων που επηρεάζουν την ανάπτυξη της μαθητικής
ηγεσίας, όπως η εκπαίδευση, η εμπειρία και οι κοινωνικές δεξιότητες.
 Μελέτη των αποτελεσμάτων της εφαρμογής προγραμμάτων που στοχεύουν
στην ανάπτυξη της μαθητικής ηγεσίας και της μαθητικής συμμετοχής στη
λήψη αποφάσεων.
Προτάσεις για μελλοντικές δράσεις:
 Δημιουργία προγραμμάτων ενίσχυσης της μαθητικής ηγεσίας και της
συμμετοχής των μαθητών στη λήψη αποφάσεων.
 Χρήση ερωτημάτων λευκών και μαύρων πινάκων: Η χρήση ερωτημάτων
λευκών και μαύρων πινάκων μπορεί να ενθαρρύνει τους μαθητές να
εκφράσουν τις απόψεις τους σε ένα ανώνυμο περιβάλλον. Στο λευκό πίνακα οι
μαθητές μπορούν να γράψουν ερωτήσεις ή ιδέες που θα θέλαν να συζητηθούν,
ενώ στο μαύρο πίνακα μπορούν να εκφράσουν ανησυχίες ή προβληματισμούς
τους. Αυτό μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές να εκφράσουν τις απόψεις τους
και να συμβάλλουν στη βελτίωση της εκπαίδευσης στο σχολείο.
 Προγράμματα αναπτυξιακής δραστηριότητας: Αυτά τα προγράμματα μπορούν
να συμπεριλαμβάνουν δραστηριότητες όπως ομαδικά παιχνίδια, εργασίες σε
ομάδες και άλλες δραστηριότητες που ενισχύουν τη συνεργατική μάθηση και
την ενεργό συμμετοχή των μαθητών.
 Ανάπτυξη εργαλείων και τεχνολογιών για τη διευκόλυνση της επικοινωνίας
και της συνεργασίας μεταξύ των μαθητών και των εκπαιδευτικών στην
επίλυση των προβλημάτων του σχολείου και της κοινότητας.

10
 Ανάπτυξη προγραμμάτων που προωθούν τη συμμετοχή των μαθητών στην
ανάπτυξη των κοινωνικών και πολιτικών τους δεξιοτήτων, ώστε να γίνουν πιο
αποτελεσματικοί ηγέτες στο μέλλον.
 Οικονομική στήριξη και ψυχολογική ενδυνάμωση από την κοινωνία για την
δημιουργία μαθητικών οργανώσεων, όπως οι μαθητικοί και φοιτητικοί
σύλλογοι, που προωθούν τη μαθητική ηγεσία και τη συμμετοχή των μαθητών
στη λήψη αποφάσεων (Κωνσταντοπούλου, 2019).

11
VII. Βιβλιογραφία
Ξενόγλωσση
Bray, B. (2012). 10 steps to encourage Student Voice and Choice. 21st Century Skills
Hajisoteriou, C. & Angelides, P. (2017). Collaborative art-making for reducing
marginalization and promoting intercultural education and inclusion. International
Journal of Inclusive Education.
Hallinger, P. (2017). Revealing a Hidden Literature: Systematic Research on
Educational Leadership and Management in Africa. Educational Management
Administration & Leadership
Ηolsten Leren, T. (2006). Multicultural education and the postcolonial turn. Policy
Futures in Education
Northhouse, P. G. (2013). Leadership: Theory and practice. Thousand Oaks
Robinson, C. & Taylor, C. (2007). Theorizing student voice: values and perspectives.
Improoving Schools

Ελληνόγλωσση
Αρβανίτη, Ε. (2013). Ελληνόγλωσση διαπολιτισμική εκπαίδευση στη διασπορά: Ένα
σύγχρονο πλαίσιο εκπαιδευτικοπολιτικού σχεδιασμού. Επιστήμες Αγωγής
Γεροσίμου, Ε. (2013). Διαπολιτισμική Εκπαίδευση και συμπερίληψη: Πρόσκληση και
πρόκληση για την εκπαίδευση. Στο: Π. Αγγελίδης & Χ. Χατζησωτηρίου
(Επιμ.) Διαπολιτισμικό Διάλογος στην Εκπαίδευση: Θεωρητικές προσεγγίσεις,
πολιτικές πεποιθήσεις και παιδαγωγικές πρακτικές. Ζεφύρι: Διάδραση.
Γόγολα, Α., Κατσής, Α. (2017). Ρόλοι και διαδικασίες λήψης απόφασης σε επίπεδο
σχολικού οργανισμού. Έρευνα στην Εκπαίδευση
Γουδήρας, Β. (2013). Η ενιαία εκπαίδευση. Από την ειδική αγωγή στη συμπεριληπτική
εκπαίδευση. Από το σχολείο σε μια κοινωνία για όλους. Θεσσαλονίκη: Γράφημα.
Κασίδης, Δ., Αποστολίδου, Ε. & Δουφεξή, Θ. (2015). Η ειδική και διαπολιτισμική
εκπαίδευση στο φάσμα της συμπεριληπτικής φιλοσοφίας. Πανελλήνιο Συνέδριο
Επιστημών Εκπαίδευσης
Καφαντάρης, Τ. (2019). Οι 10 τεχνολογικές καινοτομίες που θα αλλάξουν την
εκπαίδευση. Teachnews.gr: Preparing teachers for the future
Κεσίδου, Α. (2010). Μετανάστευση και εκπαιδευτική πολιτική: διεθνής εμπειρία.
Θεσσαλονίκη: Ελληνικό Παρατηρητήριο για τη Διαπολιτισμική Παιδεία και
Εκπαίδετση
Κωνσταντοπούλου, Σ. (2019). Στάθμιση «Κλίμακας Αποτελεσματικότητας/
Ενδυνάμωσης των Νέων - Ψυχική υγεία». Βιβλιοθήκη Επιστημών Υγείας, Εθνικό και
Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

12
Μανιάτης, Π. (2014). Επικοινωνία και αλληλεπίδραση στην πολυπολιτισμική τάξη.
Ανιχνεύοντας τα στερεότυπα και τον ρόλο τους στην εκπαιδευτική διαδικασία.
Θέματα διδασκαλίας και αγωγής στο πολυπολιτισμικό σχολείο.
Μέσσιου, Κ. (2004). Εκπαιδευτικές καινοτομίες για το σχολείο του μέλλοντος
Μοσκόβης, Β. (1989). Αριστοτέλους Πολιτικά. Ι-ΙΙ. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη
Μπάρρος, Β., Στεργίου, Λ. & Χατζηδήμου, Κ. (2014). Ζητήματα Διαπολιτισμικής
Επικοινωνίας και Εκπαίδευσης. Αθήνα: Πεδίο.
Μπέση, Μ. & Γρίβα, Ε. (2013). Συνεργασία σχολείου και γονέων από
μεταναστευτικά πλαίσια: Μια αναγκαία παράμετρος για τη σχολική ένταξη και
επίδοση. Ερευνώντας τον κόσμο του παιδιού.
Στασινός, Π. (2020). Η Ειδική Συμπεριληπτική Εκπαίδευση 2027: Η Ελκυστική
Εκδίπλωσή της στο Νέο Ψηφιακό Σχολείο με Ψηφιακούς Πρωταθλητές. Αθήνα:
Παπαζήση
Χατζησωτηρίου, Χ. & Αγγελίδης, Π. (2023). Οι μαθητικές φωνές για τη συμπερίληψη
και τη διαπολιτισμικότητα. Αθήνα: Διάδραση.
Χατζησωτηρίου, Χ. & Ξενοφώντος, Κ. (2014): Διαπολιτισμική Εκπαίδευση.
Προκλήσεις, παιδαγωγικές θεωρήσεις και εισηγήσεις. Καβάλα: Σαΐτα

13