Bài thí nghiệm Nguyên lý máy 5

PHÂN TÍCH ĐỘNG HỌC HỆ THỐNG BÁNH RĂNG

I.Mục đích
Tim hiểu cấu tao của các hệ thống bánh răng (thường và vi sai) và ứng dụng
của chúng, biết vẽ lược đồ động và phân tích động học cho hệ thống bánh răng
thực tế. Hiểu rõ về chuyển động của các hệ thống bánh răng phẳng, biết cách tính
tỉ số truyền và phân tích chuyển động quay thực tế của một hệ thống bánh răng
phức tap.
II.Thí nghiệm
2.1. Lược đồ động của mô hình hệ thống bánh răng:

Hình 2.1. Mô hình thí nghiệm trong thực tế

Hình 2.2. Lược đồ động thể hiện mô hình hệ thống bánh răng

Tieu luan
 Đặc tính:
- Tao 3 tốc độ
- Bánh răng trung tâm Z1 = 21
- Bánh răng hành tinh Z2 = 21
- Bánh răng ngoài Z3 = 63
2.2. Lược đồ động của từng chế độ vận hành của mô hình hệ thống bánh
răng:
• Chế độ 1: Ly hợp C1 nhả, ly hợp C2 đóng
- Ở trường hợp này, cần c được cố định, chuyển động quay của trục đầu vào sẽ
truyền vào cặp bánh răng trung tâm Z1 và Z1ʹ, từ đó tác động lên các bánh răng
hành tinh Z2.
- Các bánh răng Z2 chuyển động quay quanh trục riêng của minh đồng thời
truyền chuyển động ra vòng răng ngoài Z3 với tỉ số truyền nhất định phụ thuộc
vào số răng của các loai bánh răng. Vòng răng ngoài Z3 (được nối cứng với cần cʹ)
chuyển động làm cho các bánh răng hành tinh Z2ʹ quay xung quanh bánh răng
trung tâm Z1ʹ và cũng sẽ kéo theo bánh răng ngoài Z3ʹ (được nối với trục đầu ra)
quay.

Hình 2.3. Lược đồ động thể hiện mô hình ở chế độ 1

• Chế độ 2: Ly hợp C1 và C2 đều đóng
- Ở chế độ này, chuyển động quay của trục đầu vào sẽ truyền đồng thời vào cả
cần c và cặp bánh răng Z1-Z1ʹ. Khi đó, cần c và cặp bánh răng Z1-Z1ʹ không có
chuyển động tương đối với nhau và đều tác động vào các bánh răng hành tinh,
làm cho các bánh răng hành tinh Z2 chỉ chuyển động quay xung quanh bánh răng
Z1 chứ từng bánh răng hành tinh Z2 không có chuyển động quay quanh trục của

Tieu luan
minh. Các bánh răng hành tinh Z2 kéo theo vòng răng ngoài Z3 quay. Từ đó,
chuyển động quay của bánh răng trung tâm Z1 sẽ được truyền trực tiếp ra vòng
răng Z3 với tỉ số truyền 1:1.
- Vòng răng Z3 nối cứng với cần cʹ nên vận tốc của cần cʹ và bánh răng Z1ʹ bằng
nhau. Khi đó, cụm các bánh răng Z1ʹ-Z2ʹ-Z3ʹ với cần cʹ chuyển động tương tự như
cụm các bánh răng Z1-Z2-Z3 với cần c. Hai cụm này coi như đã được nối cúng với
trục đầu vào, từ đó, vận tốc của trục đầu vào sẽ truyền thẳng đến trục đầu ra.

Hình 2.4. Lược đồ động thể hiện mô hình ở chế độ 2

• Chế độ 3: Ly hợp C1 đóng, ly hợp C2 nhả
- Ở chế độ này, cặp bánh răng Z1-Z1ʹ được cố định, chuyển động quay của trục
đầu vào được truyền vào cần c, cần c truyền chuyển động vào các bánh răng hành
tinh Z2. Từng bánh răng hành tinh Z2 vừa quay xung quanh bánh răng trung tâm
Z1, vừa có chuyển động quay quanh tâm của chính nó; và chúng cũng truyền
chuyển động lên vòng răng ngoài Z3.
- Vòng răng ngoài Z3 được nối với cần cʹ khi quay sẽ tác động lên các bánh
răng hành tinh Z2ʹ. Các bánh răng hành tinh Z2ʹ truyền chuyển động cho vòng răng
Z3ʹ nối với trục đầu ra với tỉ số truyền nhất định.

Tieu luan
 Hình 2.5. Lược đồ động thể hiện mô hình ở chế độ 3
III.Kết luận:
3.1.Số bậc tự do của hệ thống bánh răng thường và vi sai tổng quát, liên hệ
với mô hình hệ thống bánh răng trong thí nghiệm và các ứng dụng của hệ
thống bánh răng trong thực tế như hộp tốc độ, bộ vi sai và hộp số trên ô tô.
Trả lời
- Công thức tổng quát tính số bậc tự do cho hệ thống bánh răng thường và vi
sai:
Xuất phát từ công thức tính bậc tự do cho cơ cấu phẳng:
W = 3n – 2p5 – p4
Trong đó:
W: số bậc tự do
n: số khâu động
p5: số khớp loai 5
p4: số khớp loai 4
- Trong hệ các bánh răng hành tinh, p5 chính là số khâu động: p5 = n. Nên ta có:
W = 3n – 2n – p4 = n – p4
Lai có:
n = n0 + k
trong đó n0 là số khâu cơ bản, còn k là số cụm bánh vệ tinh. Còn p4 = 2k
Từ đó, ta có công thức tổng quát xác định bậc tự do cho hệ thống bánh răng
hành tinh:
W = n0 – k
- Đối với mô hinh hệ thống bánh răng trong thí nghiệm:

Tieu luan
 • Số khâu cơ bản: n0 = 4 (cặp bánh răng trung tâm Z1-Z1ʹ; cần c; bánh răng Z3
nối với cần cʹ; bánh răng Z3ʹ nối với trục ra)
• Số cụm bánh vệ tinh: k = 2 (cụm vệ tinh chứa bánh vệ tinh Z2 và cụm vệ tinh
chứa bánh vệ tinh Z2ʹ)
Vậy bậc tự do của mô hinh:
W = n0 – k = 4 – 2 = 2
- Các ứng dụng của hệ thống bánh răng trong thực tế: Hệ thống bánh răng hành
tinh trong hộp số có tác dụng tao tỷ số truyền, điều khiển việc giảm tốc, đảo chiều,
nối trực tiếp hay tăng tốc. Trong bộ vi sai, hệ thống bánh răng hành tinh có tác
dụng kết nối và điều khiển tốc độ của các bánh răng bán trục.
3.2. Mô hình hệ thống bánh răng trong bài thí nghiệm có bao nhiêu hệ vi
sai bên trong? Có thể tạo ra tối đa bao nhiêu tỉ số truyền với hệ thống này?
Tính cụ thể từng tỉ số truyền theo lược đồ động tương ứng đã dựng ở câu 2.2.
Trả lời
- Mô hinh hệ thống bánh răng trong bài thí nghiệm có 2 hệ vi sai (các bánh
răng hành tinh Z2 và các bánh răng hành tinh Z2ʹ có trục quay là cần c di động)
- Có thể tao ra tối đa 3 tỉ số truyền với hệ thống này:
• Trường hợp 1: Ly hợp C1 nhả, ly hợp C2 đóng
Xét hệ bánh răng vi sai thứ nhất:
�1 − ��
��13 =
�3 − ��
Vi cần c được cố định nên nc = 0; trục đầu vào truyền chuyển động cho
cặp bánh răng Z1-Z1ʹ nên n1 = nin, suy ra:
�1 − �� ��� �3 63
��13 = = =− =− =− 3
�3 − �� �3 �1 21
1
→ �3 =− ��� (1)
3
Xét hệ bánh răng vi sai thứ hai:
�ʹ
�1ʹ − ��ʹ
�1ʹ3ʹ =
�3ʹ − ��ʹ
Vi cần cʹ được nối với bánh răng Z3, nên ncʹ = n3, suy ra:

Tieu luan
 �ʹ
�1ʹ − ��ʹ ��� − �3 �3ʹ 63
�1ʹ3ʹ = = =− =− =− 3 (2)
�3ʹ − ��ʹ ���� − �3 �1ʹ 21
Từ (1) và (2), suy ra:
7
���� =− ���
9
Nhận xét: Ở trường hợp này, hệ thống bánh răng đang thực hiện chức năng
giảm tốc.
• Trường hợp 2: Ly hợp C1 và C2 đều đóng
Xét hệ bánh răng vi sai thứ nhất:
Trục đầu vào đều truyền chuyển động cho cả cần c lẫn cặp bánh răng Z1-Z1ʹ
nên vận tốc của bánh răng Z1 và cần c là như nhau. Bánh răng Z1 và cần c không
có chuyển động tương đối với nhau. Lúc này từng bánh răng hành tinh cũng
không thể có chuyển động quanh tâm của minh, nó chỉ còn có thể chuyển động
theo cần c quay quanh bánh răng Z1. Khi các bánh răng hành tinh không còn có
thể tự quay quanh tâm của chúng thi bánh răng Z3 cũng sẽ bị kéo theo chuyển
động xung quanh bánh răng trung tâm Z1 với cùng vận tốc (có thể nói tỉ số truyền
ở hệ bánh răng này là 1). Kết quả là cụm bánh răng này coi như khóa cứng và có
vai trò như một khâu động.
Xét hệ bánh răng vi sai thứ hai:
Vòng răng ngoài Z3 nối với cần cʹ nên cần cʹ có vận tốc bằng với vòng răng Z3
và cũng bằng vận tốc của bánh răng Z1ʹ. Hệ bánh răng thứ hai được giải thích như
hệ bánh răng thứ nhất, vận tốc vòng răng Z3ʹ nối với trục ra có vận tốc như cần cʹ
và bánh răng Z1ʹ , tỉ số truyền ở hệ bánh răng này cũng là 1.
Khi đó, tỉ số truyền của của cả hệ bánh răng này là 1, tức là:
���� = ���
Nhận xét: Ở trường hợp này, các phần tử trong hệ thống bánh răng không có
chuyển động tương đối với nhau. Hệ thống bánh răng trở thành một khối dẫn đến
tốc độ trục đầu vào và trục đầu ra bằng nhau.
• Trường hợp 3: Ly hợp C1 đóng, ly hợp C2 nhả
Xét hệ bánh răng hành tinh thứ nhất:
�1 − ��
��13 =
�3 − ��
Vi cặp bánh răng Z1-Z1ʹ cố định nên n1 = 0; trục đầu vào truyền chuyển động
cho cần c nên nc = nin, suy ra:
�1 − �� 0 − �� �3 63
��13 = = =− =− =− 3
�3 − �� �3 − �� �1 21
4
→ �3 = ��� (1)
3
Xét hệ bánh răng hành tinh thứ hai:
Vi cần cʹ được nối với bánh răng Z3, nên ncʹ = n3, suy ra:
�ʹ
�1ʹ − ��ʹ 0 − �3 �3ʹ 63
�1ʹ3ʹ = = =− =− =− 3 (2)
�3ʹ − ��ʹ ���� − �3 �1ʹ 21
Từ (1) và (2), suy ra:
16
���� = �
9 ��

Tieu luan
 Nhận xét: Ở trường hợp này, hệ thống bánh răng đang thực hiện chức năng
tăng tốc.
3.3. Đối với hệ thống bánh răng gồm 3 hệ vi sai bên trong, có thể tạo ra tối
đa bao nhiêu tỉ số truyền khác nhau? Giải thích
Trả lời
Đối với hệ thống bánh răng gồm 3 hệ vi sai bên trong (trong trường hợp có các
ly hợp), ta có thể tao ra 4 tỉ số truyền khác nhau:
Trường hợp 1, ta đóng ly hợp thứ nhất và nhả các ly hợp còn lai, cố định được
vòng răng ngoài của bộ vi sai thứ nhất, khi đó tỉ số truyền của hệ phụ thuộc vào
bộ vi sai thứ hai và thứ ba. Trường hợp 2, ta đóng ly hợp thứ hai và nhả các ly hợp
còn lai, cố định được vòng răng ngoài của bộ vi sai thứ hai, khi đó tỉ số truyền của
hệ phụ thuộc vào bộ vi sai thứ nhất và thứ ba. Trường hợp 3, ta đóng ly hợp thứ
ba và nhả các ly hợp còn lai, cố định được vòng răng ngoài của bộ vi sai thứ ba,
khi đó tỉ số truyền của hệ phụ thuộc vào bộ vi sai thứ nhất và thứ hai. Trường hợp
4, ta đóng tất cả các ly hợp, khi đó các hệ vi sai thành một khối và tỉ số truyền sẽ
là 1.

Tieu luan