4. Sa kushton shqiptari?

Miku im,

Sot, gjithçka e ka një çmim. Përsa kohë edhe pulsi i zemrës

mund të komandohet, nuk ka më asgjë të prekshme dhe
frymore që nuk mund të jetë epiqendër e një lloj ankandi.
Sot, unë blej ty, blej mendimin tënd, blej ndjenjën tënde,
blej dëshirën tënde, blej konformizimin tënd, blej frymën
tënde dhe e kthej atë në instrument të egos sime, të qëllimit
tim, të mënyrës se si dua të të programoj. Unë të blej ty,
dhe ky fakt ka vetëm një arsye: Ti e ke një çmim.
Do punoj fort derisa të mund të të paguaj. Do zvarritem deri
në pikën e fundit të forcës derisa logjika jote të funksionojë
sipas stilit tim. Do kapërcej çdo barrierë që mendon se ty të
bën të paçmueshëm derisa të të dëshmoj se ka diçka për të
cilën ti shitesh. Do shes dhe veten, derisa të kem në duar
shumën që të blen ty me gjithçka ke. Do t'i bindem çmimit
tënd, do të të paguaj në kohën kur dëshpërimi yt ka kapur
majat, sepse e di që në atë orë nuk do më kushtosh shumë .
Në atë orë do më jepesh për çfarëdolloj shume, do harrosh të
nesërmen, do harrosh paragjykimet, do jesh rob i mendimit
se asgjë s'ka vlerë përveçse atij momenti glorifikues kur të
paguaj. E pasi të të blej, pa pikë mëshire do të të bëj të
ndihesh as më shumë e as më pak se sa një meskin që u
shite fare lirë. Pavarësisht se luftova me gjithë qënien time
për të blerë qënien tënde, prapë do të të bëj të ndihesh prè e
lehtë, viktimë mediokre, marionetë e paaftë për të menduar
thellësisht … dhe gjithçka për një arsye të vetme, sepse ti u
shite.
Ti, zhduke si pluhur i së kaluarës të vetmen legjendë që të
jepte një grimcë dinjiteti.
Ti u shite!
U shite tek unë edhe kur s'me njihje, u shite kur s'më doje, u
shite kur më urreje, u shite kur më dëshiroje vdekjen, derisa
erdhi një pikë ku u shite se s'kishe më asgjë për të humbur.
Të bleva, të përdora, të shijova dhe pastaj si relike e
përdorur të hodha diku në skutat e harresës. Më dukeshe aq i
panjohur, as që më interesonte për ty … fundja kush ishe, një
vegël më shumë në mekanizmin që do më çonte drejt që
llimit.

E kisha menduar se pasi të arrija kulmin e kënaqësisë, do të

të hidhja si leckë të vjetër e të përlyer nga llumi i
prostituimit. Aty do të të bëja të kuptoje se çfarë më ndan
nga ty. Edhe unë vetë shita diçka për të të blerë! Shita
premtimin, shita betimin, i shita frymën djallit, por ndryshimi
mes ne të dyve është një hendek i thellë, i pakapërcyeshëm.
Unë u shita për të fituar, për të shijuar qëllimin, për të jetuar
ëndrrën e delirit, për të vdekur si triumfuese. Ti u shite në
këmbim të lëmoshës, u shite për të humbur, për t'u
përçmuar, për t'u quajtur prostitutë e dëshpëruar që kërkon
të rekuperojë në pak ditë fluksin e punës që nuk do ketë në
katër vite.
Ah , miku im sa lirë u shite!
Veç sikur ta dije sa të lehtë ma ke bërë të të blej për të dytën
herë. Tani e di se ti ke uri ... ke uri për kothere, ke uri për
lëmoshë, ke uri për mëshirë, ke uri për përçmim të kamufluar
si solidarizim. Tashmë e di mirë se ty të ka shtegtuar
dinjiteti, ty të ka vdekur ëndrra, të është errësuar e
nesërmja, të është flijuar e ardhmja. Ti jeton sot për sot. E
ç'të duhet fundi fundit legjenda e së djeshmes, drita e së
nesërmes!
Ah, sikur ta dije miku im sa gabove kur më rrëfeve sa
kushton!
Që nga sot je i shpëtuar, unë do jem klientja jote, ndërsa
ti ... një relike e lirë që ndonjëherë hyn në punë...!

Jo e jotja, përsa kohë të jesh verbërisht i imi,

Kandidatja.

Kjo, letër vjen sot nga një dërgues i guximshëm dhe jo

anonim në adresë të çdo shqiptari që nuk mundet, nuk
dëshiron dhe thjesht nuk beson në forcën që vota e lirë, e
pavarur dhe e arsyetuar mund të ketë në ndërtimin e së
ardhmes. Kjo letër është bypass akut për këdo që në kafen e
mëngjesit, pas makinës, nën tavolinë apo diku te një cep
godine, lyp as më shumë e as më pak se njëzetë mijë lekë të
vjetra, apo ndoshta ndoshta edhe pesëdhjetë. I merr aq
turpërisht, aq idiotësisht, me besimin e palëkundur se dalin e
teprojnë për katër vite. Kjo është një letër që lëkund
rëndshëm themelet e dinjitetit njerëzor, që trondit
ndërgjegjen qytetare dhe shkërrmoq në copëza shpresën për
një dritë pozitive. Ashtu si drita nuk mund të lindë nga
errësira, ashtu edhe emancipimi, zhvillimi dhe progresi nuk
mund të vijë nga mendjet e mbrapshta, nga qëllimet pa
standarde, nga dinjiteti i përdhosur deri në detaje.
Kisha dëgjuar dhe lexuar shumë për vlerat dhe identitetin që
ky komb ka shkruar në letrat e zverdhura të bibliotekës
kombëtare. E kisha imazhin e tij në atë kulm të piedestalit sa
mendoja se pasuria jonë kishte një taban të hekurt, prandaj
dhe sfidat e së nesërmes do të ishin jo sfida, por detyra
lehtësisht të realizueshme. Dhe kjo për një arsye të vetme:
më kishin mësuar të besoja në virtytet e arbrit, në besën e
shqiptarit, në atdhetarizmin e kombit tim të shprehur shpesh
herë në mënyrë dëshpëruese. Fishta, Frashëri, Migjeni,
Konica, Noli, Agolli, Kadare, më kishin bërë të besoja se si
vlerat kulturore nuk kanë nevojë për terren gjeografik. Ato
dinë të ndërthuren aq mjeshtërisht edhe në një katund të
ngushtë, ku gjithkush dashuron dhunshëm dhe urren ëmbël
gjithkënd.
Më trondiste fakti se nga një shkrimtar shqiptar mund të
lexoja diçka që kundërshtonte hapur tezat e legjendave që në
mënyrë të tërthortë dhe artistike, ashtu si vetëm letërsia di,
na kishin njohur me vlerat dhe virtytet e karakterit ta
shqiptarit. Kisha frikë të besoja se mbrapshtësia dhe regresi i
vazhdueshëm duhet ta kishin një shpjegim bindës. Nuk doja
të bija dakort me një mendimsolid dhe përmbyllës. Ishte një
frazë e tij që zeronte qindra analiza historike, thyente në copa
qindra statuja nderi, trondiste themelet e krenarisë sime si
shqiptare dhe mbillte dyshimin mbi vlerat dhe virtytet e
bashkëkombësave të mi. Kadare, diku shkroi shkurt dhe pa
shumë shpjegime justifikuese: “shqiptari shkroi për besën se
besa i mungonte”.
Ajo fjali më shkarraviste krejtësisht tablonë që i kisha thurur
vendit tim. Ajo fjali i fshinte legjendat e arbrit nga fletët e
letërsisë shqipe, i kthente në pluhur të zi të mjerimit a thua
se kishin qenë literaturë e frikshme ekzorcizmi. Ajo fjali e
thyente në copa piedestalin mbi të cilën kishin ngritur
statujën e arbrit. Ajo fjali e bënte patriotizmin qesharak,
atdhedashurinë e kthente në komedi dhe nacionalizmin në një
skenar mjeran të pështirë. Ajo fjali nuk i linte më asnjë
grimcë fryme krenarisë.
Sa më shumë të kapërcesh pragun mes letërsisë dhe realitetit
aq më shumë të oshëtijnë në vesh fjalët e Kadaresë, mendimi
i tij, ai mendim që vetë Kadaresë i dhemb më shumë se
shqiptarit që ulëret në kulmin e skizofrenisë absurde
dashurinë e pashpjegueshme për Shqipërinë. Që e ulëret këtë
dashuri edhe kur në dorë ka letrën për të cilën ju fola, edhe
kur kujton se si të nesërmen ia shiti djallit, edhe kur e di mirë
se kontribuoi sado pak në marrjen zvarrë të zhvillimit të kësaj
copë toke. E do Shqipërinë ky atdhetar, por e do kaq
çuditshëm sa ndoshta ndjenjat e tij të kthyera në regjizurë do
të sillnin historinë më paradoksale të dashurisë.
E do patrioti me shpirt këtë vend, por truri nuk preket nga
kimia e dashurisë. Truri është mpirë nga inercia, nga
konformizmi, nga indiferenca. Truri është kthyer në
marionetë që drogohet me mbeturina, me propagandë, me
me ëndrra në diell. Truri nuk ka oksigjen tjetër veç kotheres.

Të shitesh i dashur bashkëatdhetari im, nuk do të thotë të

kesh kontratë në bordellon e pushtetit. Të shitesh miku im,
do të thotë ta zerosh të nesërmen me egoizmin mediokër të
të sotmes, do të thotë t'i japësh fëmijës një të ardhme të
projektuar mbi lëmoshat e të sotmes. Të shitesh miku im, do
të thotë të heshtësh si gur i një varri të lashtë, kur mikja jote
hidhet në ankand nga pseudo kyetari që nuk i frenon dot
impulset shtazërore edhe në zyrën e punës. Të shitesh miku
im, do të thotë të verbohesh përballë një realiteti ku
landfillet kthehen në varreza të rinjsh, ku droga kthehet në
monopol mazhoritar, ku banka zbrazet me dhe pa orar. Të
heshtësh miku im do të thotë të jesh memec në një vend ku
shoqëria civile kthehet në trampolinë drejt pushtetit e ku
universitetet shesin doktrina të filozofive primitive që mbjellin
urrejtjen dhe parazitizmin në vend të dëshirës për punë dhe
ecuri drejt së ardhmes. Të shitesh miku im, do të thotë të
heqësh dorë nga ai akt, të cilin njëzetë e shtatë vite më parë
e kërkoje më qiri në tunelin e skëterrës, të flakësh tutje të
drejtën e votës së lirë. Të shitesh do të thotë t'i mbyllësh
derën demokracisë, të çmontosh dhe të dorëzosh armën që të
ktheu në lider të vendit tënd. Më beso nuk ka sëmundje më
fatale sesa kur harron se forca nis nga vetëdija për zotërimin
e forcës. Forcën e rrënon mosbesimi në vetvete, e rrënon
përulja, e rrënon pangopësia për lëmoshë.
E ndërsa çdo katër vite vdesim dhe ringjallemi të kapur pas
shpresës që prapë nuk shteron, ti, unë, miku ynë që këmbeu
të drejtën sublime të votës me të hollat mëshiruese,
tradhton. Tradhton kultin e individit, tradhton titullin e
qytetarit, tradhton idealin për vendin, tradhton ëndrrën për të
nesërmen, tradhton dëshirën për ta parë këtë copëz Shqipërie
të denjë. Të gjithë tradhtojmë nga pak. Tradhëton ti që
shitesh, tradhëton ai që xhelozon pse nuk pati të njëjtën
ofertë si ti, tradhëtoj unë që hesht dhe strukem në
individualizmin meskin të së përditshmes.

Ajo letër që sot erdhi në adresën tënde, më bëri të kuptoj se

ndër gjithë krizat që Shqipëria po jeton sot, njëra ka
supremacinë mbi të tjerat. Kriza e legjendës së shqiptarit!
Kriza e profilit që letërsia, historia, arti i kishin ndërtuar në
detaje shqiptarit. Të shesësh dashurinë dhe të drejtën tënde
për ta parë vendin demokratik, të zhvilluar, të suksesshëm, të
denjë, të mundur për të të ofruar diçka, do të thotë se egoja,
krenaria dhe burrëria që i kanë njohur vetes bijtë e kësaj
toke, s'paskan qenë aq të shndritshme, aq të hekurta, aq
solide sa i pretendonim.
Kush tha se shqiptari nuk duron? Kush shkroi se shqiptarit i
vlon gjaku kur e fyen, kur i nëpërkëmb nderin, kur i shkel me
këmbë virtytin dhe intelektin? Me siguri ata që i kanë
gdhendur këto cilësi në fletët e legjendave, nuk e kanë ditur
se do të vinte një ditë kur shqiptari do të vihej në provë me
historinë e do të rilindte aq fuqishëm sa të duronte kur nënat
dhe motrat të kalonin filtra perversë për t'u punësuar, kur të
braktisurit nga fati të ktheheshin në objekte loje të
përbindëshave të jetimoreve, kur gratë të vriteshin në
praninë e fëmijëve pasi autoriteti policor i kishte mohuar
sigurinë, ku varfëria të zbonte të rinjtë në emigrim, ku frika
për mungesën e meritokracisë të zgjonte te studentët të
vetmen ëndërr, atë të ikjes diku në botë. E mbi gjithçka, edhe
shqiptari më vizionar e intelektual do të duronte pa iu ndjerë
zëri se si ëndrra për Evropën sfidohej nga një parlament që
strehonte për shumë kohë këlysha të krimit.
Ajo që legjendat me siguri nuk kanë mundur të parashikojnë,
është se do të vinte një kohë kur nderi i shqiptarit do të ishte
fare i papërfillshëm ndaj aftësisë dhe shkathtësisë për të
vrarë, për të trafikuar, për të përdhunuar e për të kamufluar
krimet njerëzore me të vetmin destinacion final: pushtetin.
Pushtetin! Këtë emblemë të fuqisë që për fat të keq nga
mjet i ndërtimit të së ardhmes kthehet në vegël një
përdorimshe të horrit.
Peripecitë që historia vendos përballë shteteve janë barriera
të detyrueshme për t'u kapërcyer si e vetmja më nyrë për të
shkuar drejt progresit individual, shoqëror, politik dhe
kulturor. Por, nuk besoj se ka shtet në historinë politike
globale që krimit t'i ketë dhënë çelësin e drejtësisë, apo
vrasësit t'i ketë veshur xhaketën e ligjit. Nuk besoj që në
politikën botërore të ketë ndonjë shoqëri që e ka vendosur
veten përballë një muri të pakapërcyeshëm regresi që
demoralizon dhe sfidon lirinë, dinjitetin dhe zhvillimin.
Të reagosh nuk do të thotë ta kthesh vendin tënd në arenë të
një lufte civile e as të nisësh betejat revolucionare të
kohërave politikisht primitive. Demokracia njeh vetëm një
revolucion, triumfi i së cilit është përherë i sigurt përsa kohë
gjithkush është besnik ndaj detyrës si qytetar i një vendi,
përsa kohë patriotizmi të nënkuptojë dëshirën për t'i dhënë
vendit më të mirën tënde. Demokracia njeh vetëm votën e
lirë dhe të pakorruptueshme. Demokracia nuk është tifoze e
luftës politike, është nxitëse e emancipimit shoqëror dhe
politik ku çdo nënshtetas ka mundësinë dhe të drejtën të
delegojë lirisht drejtimin e vendit.
Do të ishte ideale sikur të mund të besonim se nuk jemi një
shoqëri jetime, infantile, e përulur ndaj të paaftit, ndaj
oratorit bosh, ndaj atyre që në mënyrën si veprojnë
dëshmojnë se e urrejnë këtë vend. Edhe pse varfëria është
ulur këmbëkryq dhe mjerimi i Migjenit është kthyer në
monstër që përpin gjithë forcat, bashkimi dhe ulërima për
dinjitet duhet të na zgjojë nga kllapia, të na nxjerrë nga
paradhoma e vdekjes e të na bëjnë ta kthejmë krimin nga
pushtues, në kalimtar të një makthi të errët.
Përpos gjithçkaje vazhdoj të besoj se ajo letër duhet kthyer
mbrapsht. I mëshoj bindjes se legjendat nuk mund të kenë
qenë vetëm fryt i fantazisë. Dikush, diçka ka ditur për ne
shqiptarët...! Me siguri kemi ende shpresë, përsa kohë
mundësia për reflektim ka mbetur ende gjallë. Ndryshimi
fillon nga rimarrja e nderit, nga përbuzja e së keqes, nga uria
për dinjitet. Të treja janë koncepte të paçmueshme. Le të
fillojmë të besojmë se ka disa lloj fuqish që as lëmosha e as e
majmja nuk mund t'i blejë.