‫ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ در ﮐﺎﻣﻦﻻ و ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ‬

‫**‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﯿﻦ ﺻﻔﺎﯾﯽ* ‪ -‬ﻣﺤﻤﺪﮐﺎﻇﻢ ﻧﻈﺎرت ﻣﻘﺪم‬

‫)درﯾﺎﻓﺖ‪ - 1393/11/21:‬ﭘﺬﯾﺮش ‪(1394/7/7‬‬

‫ﭼﮑﯿﺪه‬
‫اﻣﺪاد و ﻧﺠﺎت ﻣﻘﻮﻟﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺴﯿﺎري از ﺳﻔﺮﻫﺎي درﯾﺎﯾﯽ رخ ﻣﯽدﻫـﺪ‪ ،‬در اﯾـﻦ ﻋﻤﻠﯿـﺎت‬
‫ﺧﻄﯿﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﻨﯽ و ﺣﻘﻮﻗﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺷﻨﺎورﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺟﻬﺖ اﻧﺠـﺎم اﯾـﻦ ﻋﻤﻠﯿـﺎت ﻋـﺎزم‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺧﻮد در ﺣﺎل اﻧﺠﺎم ﮐﺎر دﯾﮕﺮي ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐـﺎر ﺑﺎﻋـﺚ ﻧﻘـﺾ ﻗﺮاردادﻫـﺎي‬
‫ﮐﺎري ﺧﻮد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﮐﺸﺘﯽﻫﺎي اﻣﺪادﮔﺮ از اﯾﻦ ﺑﺎﺑﺖ و ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﮐﺎر اﻣﺪاد و ﻧﺠـﺎت ﻣﻌﻤـﻮﻻً‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪ زﯾﺎدي را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺧﺴﺎرات ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﮐﻪ اﯾﺸﺎن ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻣﯽﺷـﻮﻧﺪ ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﺧﺴـﺎراﺗﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﯾﺸﺎن ﺑﻪ اﻣﺪاد ﺟﻮ وارد ﮐﻨﻨﺪ ﻫﻤﻮاره ﻣﻮرد ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪ .‬اﻣﺪادرﺳـﺎﻧﯽ وﻇﯿﻔـﻪ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﮐﺸﺘﯽﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﻫﺰﯾﻨـﻪﻫـﺎ و ﺧﺴـﺎرات وارده ﻧﯿـﺰ ﺑﺎﯾـﺪ راه ﻣﻨﻄﻘـﯽ و‬
‫ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪاي در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﻮد اﻗﺘﺼﺎدي و ﯾﺎ ﯾـﮏ ﻋﻤـﻞ‬
‫اﺧﻼﻗﯽ از روي اﺣﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻧﻮﺷـﺘﺎر ﻧﺨﺴـﺖ ﻣﺒﺤـﺚ اﻣـﺪاد و ﻧﺠـﺎت و اﻟﺰاﻣـﺎت ﻗـﺎﻧﻮﻧﯽ آن‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮنﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و ﺣﻘﻮق ﮐﺎﻣﻦﻻ و ﺣﻘﻮق ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ و ﻗـﻮاﻧﯿﻦ ﺟﻤﻬـﻮري اﺳـﻼﻣﯽ‬
‫اﯾﺮان ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺷﺪه و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ راهﻫﺎي ﺟﺒﺮان ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ از دﯾـﺪﮔﺎه ﺳﯿﺴـﺘﻢﻫـﺎي ذﮐـﺮ ﺷـﺪه‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫واژﮔﺎن ﮐﻠﯿﺪي‪ :‬ﻧﺠﺎت‪ ،‬اﺣﺴﺎن‪ ،‬اﺿﻄﺮار‪ ،‬ﻏﺮاﻣﺖ وﯾﮋه‪ ،‬ﺗﻘﺼﯿﺮ‬

‫‪safaee85@yahoo.com‬‬ ‫* اﺳﺘﺎدﯾﺎرﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ داﻧﺸﮕﺎه آزاد ﺑﻮﺷﻬﺮ‬

‫‪mknm11@chmail.cir‬‬ ‫** ﮐﺎرﺷﻨﺎس ارﺷﺪ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ )ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﻣﺴﺌﻮل(‬
‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﯽ‪ ،‬ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺷﻤﺎره دوازدﻫﻢ‪ ،‬ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪1394‬‬
‫‪38‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﺳﻔﺮﻫﺎي درﯾﺎﯾﯽ ﻫﻤﻮاره ﺳﻔﺮﻫﺎي ﭘﺮﺧﻄﺮي ﺑـﻮده و ﺧﻄﺮﻫـﺎي ﺑﻌﻀـﺎً ﻏﯿـﺮ ﻗﺎﺑـﻞ ﭘـﯿﺶﺑﯿﻨـﯽ را‬
‫ﺑﻪﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻮدن ﯾﺎ دور از دﺳﺘﺮس ﺑﻮدن ﺷـﻨﺎورﻫﺎ در درﯾـﺎ وﺟـﻪ ﻣﻤﯿـﺰه‬
‫ﺧﺎص اﯾﻦ ﺳﻔﺮﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﮔﺬﺷﺘﻪﻫﺎي دور ﺑﺮاي ﺣﻞ اﯾﻦ ﻣﺸـﮑﻞ ﺷـﻨﺎورﻫﺎﯾﯽ ﮐـﻪ در اﻃـﺮاف‬
‫ﮐﺸﺘﯽ ﺣﺎدﺛﻪ دﯾﺪه در ﺣﺎل ﺳﯿﺮ ﺑﻮده اﻧﺪ ﺑﺎ ﮔﺴﯿﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺷـﻨﺎور ﺣﺎدﺛـﻪ دﯾـﺪه در ﮐﻤﺘـﺮﯾﻦ زﻣـﺎن‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﻗﺪام ﺑﻪ ﻧﺠﺎت آﻧﻬﺎ ﻣﯽﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺪادرﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﮐﺸﺘﯽ ﺣﺎدﺛﻪ دﯾﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻨﺎورﻫﺎي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎﯾﯽ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ دارد‪ .‬ﺷـﻨﺎوري‬
‫ﮐﻪ از ﮐﺎر ﻣﻌﻤﻮل ﺧﻮد دﺳﺖ ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ و ﻣﺴـﯿﺮ ﺧـﻮد را ﻋـﻮض ﻣـﯽﮐﻨـﺪ ﺗـﺎ ﺑـﻪ ﮐﻤـﮏ دﯾﮕـﺮي‬
‫ﺑﺸﺘﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ دﭼﺎر ﺧﺴﺎرت ﻫـﺎي ﻣـﺎﻟﯽ ﺷـﻮد ﯾـﺎ ﺧـﻮد ﺑﺎﻋـﺚ اﯾﺠـﺎد ﺧﺴـﺎرت ﺑـﻪ ﺣﺎدﺛـﻪ‬
‫دﯾﺪﮔﺎن ﺷﻮد‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺳﻌﯽ ﮐﺮدهاﯾﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﭘﺎرهاي از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ و ﮐـﺎﻣﻦﻻ‬
‫در ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﺳﺎﻟﻮﯾﺞ ‪ 1989‬ﺑﭙﺮدازﯾﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﻣﺪاد و ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ‬

‫ﺑﺮﺧﯽ از ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮاي ﻣﻔﻬﻮم ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت در درﯾﺎ ﻗﺪﻣﺘﯽ ﺳﻪ ﻫـﺰار ﺳـﺎﻟﻪ ﻗﺎﺋﻠﻨـﺪ و رﯾﺸـﻪ‬
‫ﻣﻘﺮرات ﻧﺠﺎت در درﯾﺎ را در ﺣﻘﻮق روم و ﯾﻮﻧـﺎن ﺑﺎﺳـﺘﺎن ﯾﺎﻓﺘـﻪاﻧـﺪ‪ (Anderson, 1993, p,206).‬از‬
‫ﻗﺪﯾﻤﯽﺗﺮﯾﻦ ﻗﻮاﻧﯿﻦ راﺟﻊ ﺑﻪ اﻣﺪاد و ﻧﺠﺎت‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن درﯾﺎﯾﯽ رودﯾﺎن‪ 1‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾـﻦ ﻗـﺎﻧﻮن در زﻣـﺎن‬
‫اﻣﭙﺮاﻃﻮري ﺑﯿﺰاﻧﺲ )روم ﺷﺮﻗﯽ( ﻫﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﺑﺮ درﯾﺎي ﻣﺪﯾﺘﺮاﻧﻪ و درﯾﺎﻫﺎي اﻃﺮاف آن ﺗﺴﻠﻂ ﯾﺎﻓﺘـﻪ‬
‫ﺑﻮد ﺟﻬﺖ ﻧﻈﻢ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﺗﺠﺎرت درﯾﺎﯾﯽ ﺗﻬﯿـﻪ ﺷـﺪ‪ .‬ﻣﻬـﻢﺗـﺮﯾﻦ ﻗـﺎﻧﻮن در آن ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﺿـﺮر ﺑـﯿﻦ‬
‫ﻣﺎﻟﮏ ﮐﺸﺘﯽ و ﺻﺎﺣﺒﺎن ﮐﺎﻻ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ ﻧﯿـﺰ آﻣـﺪه ﮐـﻪ ﺑﻌـﺪﻫﺎ‬
‫ﻧﯿﺰ در ﮐﺎﻣﻦﻻ و ﻣﻌﺎﻫﺪات ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﻣﺘﺒﻠﻮر ﺷﺪه اﺳﺖ‪(Burstein, 2002, p,307).‬‬
‫اﻣﺪاد درﯾﺎﯾﯽ و ﻧﺠﺎت را اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ :‬ﻧﺠﺎت ﮐﺸﺘﯽ‪ ،‬ﺑﺎر ﯾﺎ ﻫﺮ ﭼﯿﺰ ﻣﻮﺿﻮع اﻣـﺪاد‬
‫و ﻧﺠﺎت )ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﻮال‪ ،‬ﺟـﺎن اﻓـﺮاد و ﺣﺘـﯽ ﮔـﻨﺞ( از ﺧﻄـﺮ در درﯾـﺎ‪ (Bowman, 2005, p,4).‬اﺻـﻞ‬
‫ﺑﻨﯿﺎدي ﻣﺒﻨـﺎي ﻗـﻮاﻧﯿﻦ ﻧﺠـﺎت درﯾـﺎﯾﯽ و ﺷـﯿﻮهﻫـﺎي ﺟﺒـﺮان ﺗـﻼشﻫـﺎي اﻣـﺪاد و ﻧﺠـﺎت‪ ،‬ﺗﺸـﻮﯾﻖ‬
‫درﯾﺎﻧﻮردان ﺑﺮاي اراﺋﻪ ﮐﻤﮏ ﻓﻮري ﺑﻪ ﮐﺸﺘﯽﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﮐﻤﮏ دارﻧـﺪ‪(Parent, 2006, .‬‬
‫)‪ p,90‬ﺑﻪﻋﻠﺖ ﻣﺸﮑﻞاﻟﻮﺻﻮل ﺑﻮدن ﮐﺸﺘﯽﻫﺎ در درﯾﺎ ﻫﻤﻮاره ﺗﻼش ﻣﯽﺷﺪه ﮐﻪ درﯾﺎﻧﻮردان ﻧﺴـﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻫﻤﮑﺎران ﺧﻮد در درﯾﺎ ﺑﯽﺗﻔﺎوت ﻧﺒﺎﺷـﻨﺪ و ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﮐـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﺧﻄـﺮ‬
‫‪1. Rhodian Sea Law.‬‬
 ‫ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ در ﮐﺎﻣﻦﻻ و ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ‬
‫‪39‬‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ روزي ﮔﺮﯾﺒﺎن آﻧﻬﺎ را ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاران ﺳﻌﯽ ﮐﺮدهاﻧﺪ اﻧﮕﯿـﺰهﻫـﺎي ﻣـﺎدي را‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي اراﺋﻪ ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﺣﺎدﺛﻪ دﯾﺪﮔﺎن در درﯾﺎ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫دﯾﻮانﻋﺎﻟﯽ اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﯾﮑﺎ درﺑﺎره ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺣﻖ ﻣﻤﮑـﻦ اﺳـﺖ‬
‫ﻧﺎﺷﯽ از ﯾﮏ ﻗﺮارداد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻟﺰاﻣﺎً اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽﮐـﻪ ﻣـﺎﻟﯽ از ﮐﺴـﯽ ﻧﺠـﺎت داده‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪﻋﻠﺖ ﻧﻔﻌﯽ ﮐﻪ وي ﺣﺎﺻ ﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧـﺎﺟﯽ و ﮐﺴـﺎﻧﯽ ﮐـﻪ اﯾـﻦ ﻧﻔـﻊ را ﺑـﻪ او‬
‫رﺳﺎﻧﺪهاﻧﺪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺣﻘﻮﻗﯽ دارد ﮐﻪ ﺑﺎ اﺟﺮت ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﮐﺎر آﻧﻬﺎ را ﺟﺒﺮان ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ 1.‬ﻗﺎﺿـﯽ آﯾـﺮ‬
‫– ‪ ،Nicholson‬ﻣﺒﻨﺎي ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ را ﭼﻨﯿﻦ ﺑﯿﺎن ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ :‬اﺻـﻮل ﺳﯿﺎﺳـﺖ‬ ‫در ﭘﺮوﻧﺪه ‪Chapman‬‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽ )ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺘﻤﺪن و ﺗﺠﺎري( ﺣﮑﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺮاي ﺗﺸﻮﯾﻖ ﮐﺴـﺎﻧﯽ ﮐـﻪ ﺧـﻮد را درﮔﯿـﺮ‬
‫ﭼﻨﺎن ﮐﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺣﻖ ﻣﺎﻟﮑﺎﻧﻪ ﺑﻠﮑﻪ ﺿﺮورت ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺮاي ﻏﺮاﻣﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﯾﺠـﺎد‬
‫ﮐﻨﻨﺪ و اﯾﻦ ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪(Hodges, 1996, p,426).‬‬
‫اﻣﺮوزه ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺗﺠﺎرت ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺷﺮﮐﺖﻫﺎﯾﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑـﺎﻻ‪ ،‬وﺳـﺎﯾﻞ‬
‫و اﺑـﺰارآﻻت ﻣﺨﺼـﻮص‪ ،‬ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﮐـﺎر ﻣﺒـﺎدرت ﻣـﯽورزﻧـﺪ‪ (Parent, op.cit, p,91).‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ اﻧﺠـﺎم‬
‫ﻋﻤﻠﯿﺎت ﮐﻤﮏ و ﻧﺠﺎت در درﯾﺎ ﺟﻨﺒﻪ ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﮐـﻪ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ‬
‫ﺑﻮدن ﺻﻨﻌﺖ درﯾﺎﻧﻮردي ﻻزم ﺑﻮد روﯾﻪ ﯾﮑﺴﺎن ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ در اﯾـﻦ زﻣﯿﻨـﻪ اﯾﺠـﺎد ﺷـﻮد‪ .‬ﻓﻠـﺬا ﺟﻬـﺖ‬
‫ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﻘﺮرات ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ درﺑـﺎره ﻋﻤﻠﯿـﺎت ﻧﺠـﺎت‪ ،‬ﻣﻌﺎﻫـﺪه ﯾﮑﺴـﺎن ﮐـﺮدن ﭘـﺎرهاي از‬
‫ﻣﻘﺮرات ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﮐﻤـﮏ و ﻧﺠـﺎت در درﯾـﺎ در ﺗـﺎرﯾﺦ ‪ 23‬ﺳـﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 1910‬در ﺑﺮوﮐﺴـﻞ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺐ رﺳﯿﺪ )ﻃﺎﻟﺐ اﺣﻤﺪي‪ ،1392 ،‬ص‪ .(166‬ﭘﺲ از ﭘـﺬﯾﺮش ﺿـﺮورت اﺻـﻼح ﻣﻌﺎﻫـﺪه ‪1910‬‬
‫ﺑﺮوﮐﺴﻞ‪ ،‬اﺑﺘﺪا در ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ درﯾﺎﯾﯽ ﻣـﻮﻧﺘﺮال در ﺳـﺎل ‪ 1981‬ﭘـﯿﺶﻧـﻮﯾﺲ ﻣﻌﺎﻫـﺪه ﺟﺪﯾـﺪ‬
‫ﺗﻬﯿﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ در ﮐﻤﯿﺘﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ درﯾﺎﻧﻮردي‪ 2‬ﻣﻮرد ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً ﺳـﺎل‬
‫‪3‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺐ رﺳﯿﺪ‪(Allen, 1991, p,119).‬‬ ‫‪ 1989‬در ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻟﻨﺪن‪ ،‬ﻣﻌﺎﻫﺪه ﺟﺪﯾﺪ ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ‬
‫در ﺣﻘﻮق اﯾﺮان ﻣﻮﺿﻮع اﻣﺪاد و ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ در ﻗﺎﻧﻮن درﯾﺎﯾﯽ ﻣﺼـﻮب ﺳـﺎل ‪ 1343‬ﺗـﺪوﯾﻦ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن درﯾﺎﯾﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ درﯾﺎﯾﯽ ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ در ﺳـﺎل‬
‫‪ 1344‬ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺎﻧﻮن اﻟﺤﺎق دوﻟﺖ اﯾﺮان ﺑﻪ ﻫﻔـﺖ ﻗـﺮارداد ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ‪ ،‬ﮐﺸـﻮرﻣﺎن ﻗﺮاردادﻫـﺎي‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ درﯾﺎﯾﯽ را ﻧﯿﺰ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻫﺪه ‪ 1910‬ﺑﺮوﮐﺴﻞ ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ در ﺳـﺎل ‪1373‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻗﺎﻧﻮن اﺟﺎزه دوﻟﺖ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻫﺪه ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ‪ ،4‬اﯾـﺮان‬

‫‪1. US. v. Cornell Steamboat Co., 202 US. 184 (1906).‬‬

‫‪2. International Maritime Organization (IMO).‬‬
‫‪3. International Convention on Salvage 1989 (London Salvage Convention 1989).‬‬
‫‪4. International Search and Rescue (SRA) convention.‬‬
‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﯽ‪ ،‬ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺷﻤﺎره دوازدﻫﻢ‪ ،‬ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪1394‬‬
‫‪40‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻣﻌﺎﻫﺪه ‪ 1989‬ﻟﻨﺪن )ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﺳﺎﻟﻮﯾﺞ ‪ (1989‬درآﻣﺪ ) ﻃﺎﻟﺐ اﺣﻤﺪي‪ ،‬ﻫﻤﺎن(‪.‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺳﺎﻟﻮﯾﺞ ‪ 1989‬ﻟﻨﺪن‪ ،‬ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ‪ 1‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﯾـﺎ‬
‫ﮐﺎري ﮐﻪ در ﺟﻬﺖ ﮐﻤﮏ رﺳـﺎﻧﯽ ﺑـﻪ ﺷـﻨﺎور ﯾـﺎ اﻣـﻮال در ﻣﻌـﺮض ﺧﻄـﺮ ﮐـﻪ در آبﻫـﺎي ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫درﯾــﺎﻧﻮردي ﯾــﺎ دﯾﮕــﺮ آبﻫــﺎ ﺻــﻮرت ﻣــﯽﮔﯿــﺮد را ﺷــﺎﻣﻞ ﻣــﯽﺷــﻮد‪ 2.‬ﻣﻨﻈــﻮر از ﺷــﻨﺎور در اﯾــﻦ‬
‫ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﻫﺮ ﮐﺸﺘﯽ ﯾﺎ وﺳﯿﻠﻪ آبرو ﯾﺎ ﺳـﺎزهاي اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻗﺎﺑﻠﯿـﺖ درﯾـﺎﻧﻮردي دارد‪ 3.‬ﻣﻨﻈـﻮر از‬
‫اﻣﻮال ﻧﯿﺰ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ داﺋﻢ و ﯾﺎ از ﻗﺼﺪ ﺑﻪ ﺧﻂ ﺳﺎﺣﻠﯽ ﻣﺘﺼﻞ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺷـﺎﻣﻞ‬
‫‪4‬‬
‫اﺟﺎره ﺑﻬﺎي ﮐﺸﺘﯽ ﮐﻪ در ﺧﻄﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ‬

‫ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ از دو ﺟﻨﺒﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬از ﺟﻨﺒﻪ ﺣﻘﻮق ﮐﺎﻣﻦﻻ؛‬
‫‪ -2‬از ﺟﻨﺒﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ‪(Maclachlan, 2004, p,670) .‬‬

‫اﻟﻒ‪ .‬ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻧﺠﺎت از دﯾﺪﮔﺎه ﺣﻘﻮق ﮐﺎﻣﻦﻻ‬

‫‪ -‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺿﺮوري در ﺧﺪﻣﺎت اﻣﺪاد و ﻧﺠﺎت‬
‫در ﺣﻘﻮق ﮐﺎﻣﻦﻻ ﻫﺮ ﻋﻤﻠﯿﺎت اﻣﺪاد و ﻧﺠﺎﺗﯽ ﻣﺴﺘﺤﻖ درﯾﺎﻓﺖ ﭘﺎداش ﻧﻤـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي اﯾﻨﮑـﻪ‬
‫ﯾﮏ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻧﺠﺎت ﻣﺴﺘﺤﻖ درﯾﺎﻓﺖ ﭘﺎداش ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻢزﻣﺎن ﺷﺮوط زﯾﺮ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺧﺪﻣﺎت ﮐﻤﮏرﺳﺎﻧﯽ داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ‪ 5‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬اﯾﻦ ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻪ اﻣﻮر ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‪ 6‬ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻣﻮﺿﻮع ﻧﺠﺎت واﻗﻌﺎً در ﺧﻄﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻧﺠﺎت ﻣﻮﻓﻘﯿﺖآﻣﯿﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪(Ibid.).‬‬
‫ﺷﺮوط ذﮐﺮ ﺷﺪه ﻓﻮق‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽﮐﻪ ﻗﺮارداد روﺷﻨﯽ ﺑﺮاي ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻧﺠـﺎت وﺟـﻮد ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺸﺨﯿﺺ دادﮔﺎه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﺣﻘﻮقداﻧﺎن اﯾﻦ ﺷﺮوط را ﻣﺨﺘﺼﺮﺗﺮ ﺑﯿﺎن ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ :‬اول ﺣـﻖ‬
‫ﭘﺎداش ﻧﺠﺎت ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ ﺧـﺪﻣﺎت ﻧﺠـﺎت ﺑـﺮاي اﻣـﻮال درﯾـﺎﯾﯽ از ﻗﺒﯿـﻞ ﮐﺸـﺘﯽ‪،‬‬
‫ﺟﻬﺎزﺑﺎر ﯾﺎ ﻣﻐﺮوﻗﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬دوم ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻪﺻﻮرت داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ اراﺋﻪ ﺷـﻮد؛ ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﻣﻔﻬـﻮم‬
‫‪1. (Salvage Operation).‬‬
‫‪2. International Convention on Salvage, 1989, article 1(a).‬‬
‫‪3. Ibid. article 1(b).‬‬
‫‪4. Ibid, article 1(c).‬‬
‫‪5. Voluntary.‬‬
‫‪6. Recognized Subject of Salvage.‬‬
 ‫ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ در ﮐﺎﻣﻦﻻ و ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ‬
‫‪41‬‬
‫ﮐﻪ ﻧﺠﺎت دﻫﻨﺪه ﺗﺤﺖ ﻗﺮارداد ﺳﺎﺑﻖ ﺟﻬﺖ ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﺷﻨﺎور در وﺿﻌﯿﺖ ﺧﻄـﺮ ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ 1.‬ﺳـﻮم اﯾﻨﮑـﻪ‬
‫اﻣﻮال درﯾﺎﯾﯽ ﯾﺎ ﺟﺎن اﻓﺮاد ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖآﻣﯿﺰي از ﺧﻄﺮ ﻧﺠﺎت ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﯾﻦ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳـﺖ‬
‫ﮐﻪ اﻣﺪادﮔﺮ زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺴﺘﺤﻖ درﯾﺎﻓﺖ ﭘﺎداش ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻧﺠﺎت ﻣﻮﻓﻘﯿﺖآﻣﯿﺰ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺧﺪﻣﺎت داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻧﺠﺎت را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﮐﺎر را داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﯾﻌﻨـﯽ ﻧﺒﺎﯾـﺪ ﺑـﺮ‬
‫اﺳﺎس ﯾﮏ ﻗﺮارداد ﺳﺎﺑﻖ ﯾﺎ وﻇﯿﻔﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺧﻮد اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﮐﺎرﮐﻨﺎن ﯾﮏ ﺷﻨﺎور ﻧﻤـﯽﺗﻮاﻧﻨـﺪ‬
‫ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت ﮐﺸﺘﯽ ﺧﻮد ﺗﻘﺎﺿﺎي ﭘﺎداش ﻧﺠﺎت ﮐﻨﻨﺪ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻗﺮارداد اﺳﺘﺨﺪاﻣﯽ آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬
‫ﺿﻤﻨﯽ ﯾﺎ ﺻﺮﯾﺢ اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎرﻫـﺎﯾﯽ را ﺧـﺎرج از وﻇﯿﻔـﻪ اﺳـﺘﺨﺪاﻣﯽ آﻧـﺎن ﺑﺪاﻧـﺪ‪ 2.‬راﻫﻨﻤـﺎ و ﯾـﺪك‬
‫ﮐﺶﻫﺎ ﻧﯿـﺰ ﻫﻤـﯿﻦ وﺿـﻌﯿﺖ را دارﻧـﺪ‪ .‬ﯾـﺪك ﮐـﺶﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ در وﺿـﻌﯿﺖ اﺿـﻄﺮاري ﺑـﻪ ﮐﻤـﮏ‪،‬‬
‫ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮﻧﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺷﺎﻣﻞ ﮐﺎر داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﮐﻪ درﮔﯿﺮ ﺧﺪﻣﺖ ﺗﺤﺖ ﻗـﺮارداد‬
‫ﯾﺪك ﮐﺸﯽ ﺳﺎﺑﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭼﻨﯿﻦ ادﻋﺎﯾﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘـﯽ اﮔـﺮ در وﺿـﻌﯿﺖ اﺿـﻄﺮاري ﺑـﺎ ﯾـﮏ‬
‫ﯾﺪك ﮐﺶ‪ ،‬ﻗﺮارداد ﯾﺪك ﮐﺸﯽ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ )ﻣﺜﻼً اﺟﺎره ﺳﺎﻋﺘﯽ ﯾﺎ روزي( ﺑﺴﺘﻪ ﺷﻮد وي ﻓﻘﻂ ﻣﺴـﺘﺤﻖ‬
‫درﯾﺎﻓﺖ ﻫﻤﺎن اﺟﺎرهﺑﻬـﺎ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ و ادﻋـﺎي ﻧﺠـﺎت از او ﭘﺬﯾﺮﻓﺘـﻪ ﻧﯿﺴـﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ اﺳـﺖ وﺿـﻌﯿﺖ‬
‫ﺷﻨﺎورﻫﺎي ﻧﺎﺟﯽ اﻣﺪاد و ﻧﺠﺎت ﮐﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻃﺒﻖ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن اﻣﺪاد و ﻧﺠﺎت )‪ (SAR‬و ﯾﺎ ﻗـﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻠـﯽ‬
‫اﻣﺪاد و ﻧﺠﺎت ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت ﺣﺎدﺛﻪ دﯾﺪﮔﺎن )ﺑﻪ ﺷﮑﻞ داﺋﻢ( ﺑﮑﺎر ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬اﻣﻮر ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ‬

‫ﺧﺪﻣﺎت ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي اﻣﻮال درﯾﺎﯾﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﻣﻮاﻟﯽ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺧﺪﻣﺎت ﻧﺠـﺎت‬
‫‪ .1‬ﻣﻨﻈﻮر اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺜﻼ ﺷﻨﺎوري ﮐﻪ ﺑﺮاي ﭘﻬﻠﻮﮔﯿﺮي ﺑﻪ ﺑﻨﺪر ﯾﺎ ﺟﺪاﺳﺎزي از آن از ﯾﺪك ﮐﺶ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﺪ اﮔﺮ دﭼﺎر‬
‫ﺣﺎدﺛﻪ ﺷﺪ و ﻣﺜﻼً ﺳﮑﺎن ﯾﺎ ﻣﻮﺗﻮر را از دﺳﺖ داد و اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ ﮐﻤﮏ داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻞ ﻧﺰﻧﺪ ﯾﺪك ﮐﺶ ﻣﺬﮐﻮر ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ادﻋﺎي ﺳﺎﻟﻮﯾﺞ ﮐﻨﺪ زﯾﺮا از ﻗﺒﻞ ﺑﺎ ﮐﺸﺘﯽ ﻗﺮارداد داﺷﺘﻪ و ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺘﺨﺪام ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .2‬در ﻧﻮاﻣﺒﺮ ﺳﺎل ‪ 1940‬در ﺣﯿﻦ ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ دوم ﯾﮏ ﮐﺸﺘﯽ ﻧﻔﺘﮑﺶ ﺑﻪ ﻧﺎم ‪ San Demetrio‬ﮐﻪ داراي ﺑﺎر ﺑﻨﺰﯾﻦ ﺑﻮد‬
‫ﺗﻮﺳﻂ آﺗﺶﺑﺎر دﺷﻤﻦ ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و آﺗﺶ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه آن اﻋﻼم ﺗﺮك ﮐﺸﺘﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻫﻤﻪ ﻧﻔﺮات ﺑﺎ ﻗﺎﯾﻖ‬
‫ﻧﺠﺎت‪ ،‬ﮐﺸﺘﯽ را ﺗﺮك ﮐﺮده و در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﺰدﯾﮏ از آن ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﮐﻤﮏ ﺗﻮﻗﻒ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬روز ﺑﻌﺪ دو ﻧﻔﺮ از اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻗﺼﺪ‬
‫ﺧﺎﻣﻮش ﮐﺮدن آﺗﺶ ﺑﻪ ﮐﺸﺘﯽ ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و آﺗﺶ را ﺧﺎﻣﻮش ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎ زﺣﻤﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﺸﺘﯽ را ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ در ﻣﯽآورﻧﺪ و‬
‫ﻧﺠﺎت ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ دو ﻧﻔﺮ ﺑﻪ دادﮔﺎه ﺷﮑﺎﯾﺖ ﮐﺮده و درﺧﻮاﺳﺖ درﯾﺎﻓﺖ ﭘﺎداش ﺳﺎﻟﻮﯾﺞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬دادﮔﺎه ﻧﯿﺰ اﻇﻬﺎر‬
‫ﻣﯽدارد ﺑﻪ ﻋﻠﺖ دﺳﺘﻮر ﺗﺮك ﮐﺸﺘﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬از زﻣﺎن ﺗﺮك ﮐﺸﺘﯽ ﻗﺮارداد اﺳﺘﺨﺪاﻣﯽ ﻣﻨﻔﺴﺦ ﺷﺪه و ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺻﻮرت‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﻮﺳﻂ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت ﮐﺸﺘﯽ داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﺑﻮده و ﻣﺴﺘﺤﻖ ﭘﺎداش ﺳﺎﻟﻮﯾﺞ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪) .‬درﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه دﺳﺘﻮر‬
‫ﻓﻮق را ﺻﺎدر ﻧﮑﺮده ﺑﻮد و اﻓﺮاد روي ﮐﺸﺘﯽ ﻣﯽ اﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ ﺧﺎﻣﻮش ﮐﺮدن آﺗﺶ و ﻧﺠﺎت ﮐﺸﺘﯽ ﺟﺰء وﻇﯿﻔﻪ ﮐﺎري آﻧﻬﺎ ﺑﻮده و‬
‫ﻣﺘﺴﺤﻖ درﯾﺎﻓﺖ ﭘﺎداش ﺳﺎﻟﻮﯾﺞ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪(.‬‬
‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﯽ‪ ،‬ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺷﻤﺎره دوازدﻫﻢ‪ ،‬ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪1394‬‬
‫‪42‬‬
‫درﻣﻮرد آﻧﻬﺎ ﺻﻮرت ﻧﮕﯿﺮد در ﻣﻌـﺮض از ﺑـﯿﻦ رﻓـﺘﻦ ﻗـﺮار ﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬اﻣـﻮال درﯾـﺎﯾﯽ ﺷـﺎﻣﻞ‪:‬‬
‫ﺷﻨﺎورﻫﺎ‪ ،‬وﺳﺎﯾﻞ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺎر‪ ،‬ﺳﻮﺧﺖ‪ ،‬ﻣﻐﺮوﻗﻪ و اﺟﺎرهﺑﻬﺎي ﺷﻨﺎور ﮐﻪ اﮔـﺮ ﺳـﻔﺮ درﯾـﺎﯾﯽ ﮐﺎﻣـﻞ ﻧﺸـﻮد‬
‫ﻧﺎﺑﻮد ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺠﺎت آذوﻗﻪ ﺷﻨﺎور و ﻟﻮازم ﺷﺨﺼﯽ ﮐﺎرﮐﻨﺎن و ﻣﺴﺎﻓﺮان ﮐﺸـﺘﯽ و دﯾﮕـﺮ‬
‫اﻣﻮال درﯾﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻮﯾﻪﻫﺎي درﯾﺎﻧﻮردي ﺷﺎﻣﻞ ﭘﺎداش ﻧﺠـﺎت ﻧﻤـﯽﺷـﻮد‪ .‬ﻧﺠـﺎت ﺟـﺎن اﻓـﺮاد ﻧﯿـﺰ در‬
‫ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ اﻣﻮاﻟﯽ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻧﺠﺎت داده ﺷﻮد ﺷﺎﻣﻞ ﭘﺎداش ﻧﺠﺎت ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﺎداش ﻧﺠـﺎت ﺷـﺎﻣﻞ‬
‫ﻫﻮاﭘﯿﻤﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در درﯾﺎ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮود ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺷﻮد)‪. ( Maclachlan, op.cit., p, 671‬‬

‫‪ -3‬در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫ﺧﻄﺮ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﺑﺎﺷﺪ ﮐـﻪ اﮔـﺮ ﻫـﺮ ﻧﺎﺧـﺪاي ﻗـﺎﺑﻠﯽ در آن ﺷـﺮاﯾﻂ ﻗـﺮار ﮔﯿـﺮد‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺧﺪﻣﺎت ﻧﺠﺎت ﮐﻨﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻄﺮ واﻗﻌﯽ ﺑﺎﺷـﺪ و در ﺑـﺪو ﺷـﺮوع ﺧـﺪﻣﺎت ﻧﺠـﺎت‪،‬‬
‫اﻣﻮال ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺑﮑﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺧﻄـﺮ ﻓـﻮري ﯾـﺎ ﺣﺎﺿـﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑـﻪﻋﻨـﻮان ﻣﺜـﺎل‬
‫ﺷﻨﺎوري ﮐﻪ ﺗﻮان راﻧﺶ ﺧﻮد را از دﺳﺖ داده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﯾﮏ ﺧﻄﺮ واﻗﻌـﯽ ﻗـﺮار دارد زﯾـﺮا ﻣﻤﮑـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﻞ ﺑﺰﻧﺪ ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻏﺮق ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺧﻄﺮ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﻮري ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑـﺎز ﻣـﯽﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻤﮏ و ﻧﺠﺎت را ﺿﺮوري ﮐﻨﺪ‪(Ibid.).‬‬

‫‪ -4‬ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ آﻣﯿﺰ ﺑﻮدن‬

‫ﺑﻪﻋﻠﺖ اﯾﻨﮑﻪ ﭘﺎداش ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ ﻧﺴﺒﺘﯽ از ارزش اﻣﻮال ﻧﺠﺎت ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ ﺗـﺎ زﻣـﺎﻧﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﭼﯿﺰي ﻧﺠﺎت ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺎداﺷﯽ ﻧﯿﺰ وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﯿﺎزي ﻧﯿﺴـﺖ ﮐـﻪ ﻋﻤﻠﯿـﺎت ﮐـﺎﻣﻼً‬
‫ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ آﻣﯿﺰ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺎ ﺣﺪي ﮐﻪ ﭼﯿﺰي ﻧﺠﺎت ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺘﻮان از آن ﭘﺎداش ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻤﻮد‬
‫ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ‪ No cure no pay‬ﺑﯿﺎنﮔﺮ ﻫﻤـﯿﻦ اﻣـﺮ اﺳـﺖ؛ ﮐـﻪ در‬
‫واﻗﻊ ﻣﺒﻨﺎي ﻗﺮارداد ﻣﻌﺮوف )‪ Lloyd's Open Form (LOF‬ﻣﻬـﻢﺗـﺮﯾﻦ ﻗـﺮارداد ﻧﺠـﺎت درﯾـﺎﯾﯽ ﻧﯿـﺰ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺎداش ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ‬

‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﭘﺎداش ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ درﺻﺪي از ارزش اﻣﻮال ﻧﺠﺎت ﯾﺎﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫ﻣﻘﺪار آن ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ زﯾﺎدي از ﻗﺒﯿﻞ درﺟﻪ ﺧﻄﺮ‪ ،‬ﻣﻬﺎرت و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺠـﺎت دﻫﻨـﺪﮔﺎن‪ ،‬درﺟـﻪ‬
‫ﺧﻄﺮي ﮐﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﮐﻤﮏ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻘـﺪار ﻧﻔـﺮ ﺳـﺎﻋﺘﯽ ﮐـﻪ اﺳـﺘﻔﺎده ﺷـﺪه‪ ،‬ﺧﻄـﺮي ﮐـﻪ‬
 ‫ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ در ﮐﺎﻣﻦﻻ و ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ‬
‫‪43‬‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻣﻮال ﻧﺠﺎت دﻫﻨﺪه ﺑﻮده‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺧﺴـﺎراﺗﯽ ﮐـﻪ ﻧﺠـﺎت دﻫﻨـﺪه ﺑـﻪ اﻣـﻮال اﻣـﺪادﺟﻮ وارد‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﺣﻘﻮق ﮐﺎﻣﻦﻻ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﺧـﺪﻣﺎت ﻧﺠـﺎت ﻣﻨﺘﻔـﻊ ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ ﻣﺴـﺌﻮل ﭘﺮداﺧـﺖ‬
‫ﭘﺎداش ﻧﺠﺎت ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻣﺎﻟﮏ ﮐﺸﺘﯽ ﻧﺠﺎت داده ﺷﺪه‬
‫‪ -2‬ﻣﺎﻟﮏ وﺳﺎﯾﻞ و اﺑﺰارآﻻﺗﯽ ﮐﻪ روي ﮐﺸﺘﯽ ﻧﺼﺐ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﻣﺎﻧﻨـﺪ وﺳـﺎﯾﻞ ﻏﻮاﺻـﯽ و‬
‫اﺑﺰارآﻻت ﺗﻌﻤﯿﺮ و ﻧﮕﻬﺪاري ﮐﺎﺑﻞﻫﺎي زﯾﺮ درﯾﺎﯾﯽ ﮐﻪ روي ﮐﺸﺘﯽ اﺟﺎره ﺷﺪه ﻗﺮار دارﻧﺪ‬
‫‪ -3‬اﺟﺎره ﮐﻨﻨﺪه ﮐﺸﺘﯽ ﻧﺠﺎت ﯾﺎﻓﺘﻪ‬
‫‪ -4‬ﻣﺎﻟﮑﺎن ﮐﺎﻻي ﻧﺠﺎت ﯾﺎﻓﺘﻪ روي ﮐﺸﺘﯽ ﯾﺎ از درﯾﺎ‬
‫‪ -5‬ﻣﺎﻟﮏ ﺳﻮﺧﺖ ﮐﺸﺘﯽ )در اﺟﺎره زﻣﺎﻧﯽ ﯾﺎ )‪((Time Charterer‬‬
‫‪ -6‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻋﺪم ﭘﺮداﺧﺖ اﺟﺎرهﺑﻬﺎي ﮐﺸﺘﯽ او را ﻣﺘﻀﺮر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ (Ibid.).‬اﻟﺒﺘﻪ ﻫﺮ ﮐـﺪام از‬
‫اﯾﻦ ﻃﺮفﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺧﻮد را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻌﻬﺪات اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ آﺗﯽ ﺑﯿﻤﻪ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑـﻪﻃـﻮرﮐﻠﯽ‬
‫‪1‬‬
‫ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺑﯿﻤﻪ ﺑﺪﻧﻪ و ﻣﺎﺷﯿﻦ آﻻت‪ ،‬ﮐﺎﻻ و اﺟﺎرهﺑﻬﺎ‪ ،‬اﯾﻦ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ را ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻖ ﺣﺒﺲ درﯾﺎﯾﯽ‪ 2‬ﻧﺠﺎت دﻫﻨﺪه‬

‫ﭘﺎداش ﻧﺠﺎت ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺎهﻫﺎ ﭘﺲ از ﭘﺎﯾﺎن ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻧﺠﺎت ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﺸـﻮد در اﯾـﻦ ﺣﺎﻟـﺖ‬
‫ﺣﻘﻮق ﻧﺠﺎت دﻫﻨﺪه ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ ﺣﺒﺴﯽ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻣﻮال ﻧﺠﺎت ﯾﺎﻓﺘﻪ دارد ﺗـﺄﻣﯿﻦ ﻣـﯽﺷـﻮد‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ ﻗﺮارداد ﻧﺠﺎﺗﯽ در ﺑﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ اﯾﻦ ﺣﻖ ﻧﺎﺷﯽ از ﻗـﺮارداد ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد‪ .‬اﻣـﺎ ﻋﻤـﻼً ﻧﻤـﯽﺗـﻮان‬
‫ﮐﺸﺘﯽ ﻧﺠﺎت ﯾﺎﻓﺘﻪ ﯾﺎ اﻣﻮال آن را ﺑﺮاي ﻣﺎهﻫﺎ ﻣﺤﺒﻮس ﻧﻤﻮد ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺎﻟﮑﺎن اﯾﻦ اﻣﻮال‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺬاﺷـﺘﻦ‬
‫ﺿﻤﺎﻧﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﻣﻮال ﺧﻮد را آزاد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ درﺻﻮرت ﻋﺪم وﺟـﻮد وﺛﯿﻘـﻪ ﻣﻨﺎﺳـﺐ‪،‬‬
‫ﻧﺠﺎت دﻫﻨﺪه ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﺟﺮاي ﺣﻖ ﺣﺒﺲ ﺧﻮد را از دادﮔﺎه ﺗﻘﺎﺿـﺎ ﮐﻨـﺪ و ﻧﻬﺎﯾﺘـﺎً ﺑـﺎ ﻓـﺮوش اﻣـﻮال‬
‫ﻧﺠﺎت ﯾﺎﻓﺘﻪ ﭘﺎداش و اﺟﺮت ﺧﻮد را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪.‬‬

‫ب‪ .‬ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ از ﺟﻨﺒﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ‬

‫ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﺳﺎﻟﻮﯾﺞ ‪ 1989‬ﻟﻨﺪن در دادﮔﺎهﻫﺎي ﮐﺸـﻮرﻫﺎي ﻋﻀـﻮ ﮐﻨﻮاﻧﺴـﯿﻮن ﻗﺎﺑـﻞ اﻋﻤـﺎل‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﺑﻪ ﺳﮑﻮﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ و ﮔـﺎزي ﮐـﻪ در ﻣﺤـﻞ ﺧـﻮد ﻧﺼـﺐ ﻧﺸـﺪهاﻧـﺪ اﻋﻤـﺎل‬

‫‪1. Ibid.‬‬
‫‪2. Right of Lien.‬‬
‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﯽ‪ ،‬ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺷﻤﺎره دوازدﻫﻢ‪ ،‬ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪1394‬‬
‫‪44‬‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬درﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﺑﻪﻫﻤﯿﻦ ﺳﮑﻮﻫﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﺣﺎل ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ اﻋﻤﺎل ﻣﯽﺷـﻮد‪ 1.‬ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ‬
‫اﯾﻦ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﺑﻪ ﮐﺸﺘﯽﻫﺎي ﺟﻨﮕﯽ و ﮐﺸﺘﯽﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﺗﺠﺎري ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﻗـﻮاﻧﯿﻦ ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ داراي‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﯿﺰ اﻋﻤﺎل ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ دوﻟﺖ ﺗﺼﻤﯿﻢ دﯾﮕﺮي ﺑﮕﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻃﺒﻖ اﯾﻦ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺷﻨﺎور اﻣـﺪادﺟﻮ ﺣـﻖ دارد از ﺟﺎﻧـﺐ ﻣﺎﻟـﮏ ﺷـﻨﺎور ﯾـﺎ دﯾﮕـﺮ‬
‫اﻣﻮال‪ ،‬ﻗﺮارداد ﻧﺠﺎت را ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮐﻨﺪ‪ 3.‬در ﺷﺮاﯾﻂ زﯾﺮ ﮐﻞ ﻗـﺮارداد و ﯾـﺎ ﺷـﺮاﯾﻂ آن ﺑﺎﻃـﻞ ﯾـﺎ ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫اﺻﻼح ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬اﻟﻒ‪ .‬ﻗﺮارداد ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﯾﻂ ﻧﺎروا و ﯾﺎ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺧﻄﺮ‪ ،‬ﻣﻨﻌﻘـﺪ ﺷـﺪه و ﯾـﺎ ﺷـﺮوط‬
‫آن ﻏﯿﺮ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ب‪ .‬وﺟﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐـﺎر اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪه ﺑﺴـﯿﺎر ﮔـﺰاف و ﯾـﺎ ﻧـﺎﭼﯿﺰ‬
‫‪4‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫وﻇﺎﯾﻒ ﻧﺠﺎت دﻫﻨﺪه‪ ،‬ﻣﺎﻟﮏ اﻣﻮال و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺷﻨﺎور‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺎده ‪ 8 -1‬ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﺳﺎﻟﻮﯾﺞ ‪ 1989‬وﻇﺎﯾﻒ زﯾﺮ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻧﺎﺟﯽ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻋﻤﻠﯿﺎت اﻣﺪاد و ﻧﺠﺎت را ﺑﺎ دﻗﺖ ﮐﺎﻓﯽ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‬
‫‪ -2‬در ﺣﯿﻦ اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻠﯿﺎت‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﻻزم ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﻣﺤـﯿﻂزﯾﺴـﺖ و ﺟﻠـﻮﮔﯿﺮي از ﺗﺨﺮﯾـﺐ آن‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‬
‫‪ -3‬درﺻﻮرت ﻧﯿﺎز ﺑﻪ دﯾﮕﺮ ﻧﺎﺟﯿﺎن‪ ،‬از آﻧﻬﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻤﮏ ﮐﻨﺪ‬
‫‪ -4‬وﻗﺘﯽ از ﻃﺮف ﻣﺎﻟﮏ اﻣﻮال ﯾﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺷﻨﺎور ﻣﺪاﺧﻠـﻪ ﻧﺎﺟﯿـﺎن دﯾﮕـﺮ ﭘﯿﺸـﻨﻬﺎد ﺷـﺪ آن را‬
‫ﺑﭙﺬﯾﺮد اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﻌﺪاً ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﮐﻪ آن درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﻧﺒـﻮده اﺳـﺖ ﺣـﻖ ﭘـﺎداش او ﺗﺤـﺖ ﺗـﺎﺛﯿﺮ‬
‫ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺎده ‪ 8-2‬ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن وﻇﺎﯾﻒ زﯾﺮ ﺑﻪﻋﻬﺪه ﻣﺎﻟﮏ اﻣﻮال و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺷﻨﺎور اﻣـﺪادﺟﻮ‬
‫در ﻗﺒﺎل اﻣﺪادﮔﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬در ﻃﯽ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻧﺠﺎت ﮐﺎﻣﻼً ﻫﻤﮑﺎري ﮐﻨﺪ‬
‫‪ -2‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺎﻓﯽ در ﺟﻬﺖ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ رﺳﺎﻧﺪن ﺻﺪﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﺤـﯿﻂ زﯾﺴـﺖ اﻧﺠـﺎم‬
‫دﻫﺪ‬
‫‪ -3‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺷﻨﺎور ﯾﺎ اﻣﻮال در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﺑﻪ ﯾـﮏ ﻣﺤـﻞ اﻣـﻦ آورده ﺷـﺪ اﮔـﺮ ﻧـﺎﺟﯽ‬
‫اﻣﻮال را ﺑﻪ وي واﮔﺬار ﮐﺮد آنرا ﺑﭙﺬﯾﺮد‪.‬‬

‫‪1. Int. Conv. On Salvage 1989, article 3.‬‬

‫‪2. Article 4.1.‬‬
‫‪3. Article 6.2.‬‬
‫‪4. Article 7.‬‬
 ‫ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ در ﮐﺎﻣﻦﻻ و ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ‬
‫‪45‬‬

‫ﺣﻘﻮق ﻧﺎﺟﯽ درﯾﺎﯾﯽ‬

‫ﻋﻤﻠﯿــﺎت ﻧﺠــﺎﺗﯽ ﮐــﻪ داراي ﯾــﮏ ﻧﺘﯿﺠــﻪ ﻣﻔﯿــﺪ ﺑــﻮده ﻣﺴــﺘﺤﻖ ﭘــﺎداش ﺑــﻮده و ﺑﺠــﺰ در ﻣــﻮارد‬
‫ﻏﺮاﻣﺖﻫﺎي وﯾﮋه اﮔﺮ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺎداﺷﯽ ﻧﯿﺰ در ﮐﺎر ﻧﺨﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد‪1.‬ﺣﻘـﻮق ﻧـﺎﺟﯽ‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﺸﺘﯽ ﻧﺎﺟﯽ و ﻧﺠﺎت ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻫﺮ دو ﯾﮏ ﻣﺎﻟﮏ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤـﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬ﻣـﺎده ‪ 13‬اﯾـﻦ‬
‫ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﭘﺎداش ﻧﺎﺟﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺎداش ﻧﺎﺟﯽ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﺷـﻮد‬
‫ﮐﻪ اﻧﮕﯿﺰه ﻻزم ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ اﯾﺠﺎد ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺎداش ﻧﺠﺎت ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫـﺎي دادرﺳـﯽ‬
‫و دﯾﮕﺮ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ ﻧﺒﺎﯾﺪ از ارزش ﺷﻨﺎور ﯾﺎ اﻣﻮال ﻧﺠﺎت ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻏﺮاﻣﺖ وﯾﮋه‬
‫ﻃﺒﻖ ﻣﺎده ‪ 14-1‬اﮔﺮ ﻧﺎﺟﯽ‪ ،‬ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻧﺠﺎت را ﺑﺮاي ﺷﻨﺎوري ﮐﻪ ﺧﻮد ﯾﺎ ﻣﺤﻤﻮﻟـﻪ آن ﺗﻬﺪﯾـﺪي‬
‫ﻋﻠﯿﻪ ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺖ ﺑﺎﺷﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ اﻣﺎ ﭘﺎداﺷﯽ ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎﯾﺶ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﮑﻨـﺪ )ﻣـﺜﻼً ﺑـﻪ دﻟﯿـﻞ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ارزش ﮐﺸﺘﯽ ﯾﺎ ﺑﺎر آن ﮐﻢ ﺑﺎﺷﺪ( ﻣﺴﺘﺤﻖ درﯾﺎﻓﺖ ﻏﺮاﻣﺖ وﯾﮋه ﺑـﻮده ﮐـﻪ از ﻣﺎﻟـﮏ ﮐﺸـﺘﯽ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي وي )ﻧﺎﺟﯽ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻏﺮاﻣﺖ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺨﺎرج اﺿﺎﻓﯽ و اﺟﺮهاﻟﻤﺜﻞ‬
‫ﻣﺘﻌﺎرف ﮐﺎرﮐﻨﺎن و اﺑﺰاري ﮐﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ ﺗﻼشﻫﺎي ﻧﺎﺟﯽ ﺑﺎﻋـﺚ ﮐـﺎﻫﺶ‬
‫آﺳﯿﺐ و ﯾﺎ ﻣﺎﻧﻊ از ﺻﺪﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ اﯾـﻦ ﻏﺮاﻣـﺖ ﮐـﻪ از ﻃـﺮف ﻣﺎﻟـﮏ ﭘﺮداﺧـﺖ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺗﺎ‪ % 30‬ﻧﯿﺰ ﻗﺎﺑﻞ اﻓﺰاﯾﺶ اﺳﺖ‪ 2.‬در ﻫﺮﺻـﻮرت ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﺗﺸـﺨﯿﺺ دادﮔـﺎه اﮔـﺮ‬
‫ﻋﺎدﻻﻧﻪ و ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﺑﺪاﻧﺪ ﺗﺎ ‪ % 100‬ﻧﯿﺰ ﻗﺎﺑﻞ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ 3.‬اﮔﺮ ﻧﺎﺟﯽ ﺑﺎ ﺳﻬﻞاﻧﮕﺎري ﺧﻮد ﻧﺘﻮاﻧﺪ‬
‫ﻣﺎﻧﻊ از اﯾﺠﺎد آﻟﻮدﮔﯽ ﺷﻮد ﯾﺎ آنرا ﮐﺎﻫﺶ دﻫﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ از ﻫﻤﻪ ﯾﺎ ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﻏﺮاﻣﺖ ﻣﺤـﺮوم‬
‫‪4‬‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﻣﺎده ‪ 16 -2‬اﯾﻦ ﮐﻨﻮاﻧﺴـﯿﻮن آﻣـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﻫـﯿﭻ ﻏﺮاﻣﺘـﯽ از ﮐﺴـﯽ ﮐـﻪ ﺟـﺎﻧﺶ ﻧﺠـﺎت داده‬
‫ﻣﯽﺷﻮد اﺧﺬ ﻧﻤﯽﮔﺮدد ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻠﯽ ﺑﻪﻧﺤﻮ دﯾﮕﺮي ﻣﻘﺮر ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺠﺎت دﻫﻨﺪه ﺟـﺎن‬
‫اﻓﺮاد ﮐﻪ در ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻧﺠﺎت ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺴﺘﺤﻖ درﯾﺎﻓﺖ ﺳﻬﻢ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ از ﭘﺎداش ﻧﺠﺎت و‬
‫ﯾﺎ ﻏﺮاﻣﺖ وﯾﮋه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷـﺪ ﺑـﻪﻧﻈـﺮ ﻣـﯽرﺳـﺪ ﻣـﻮاد ‪ 12‬و ‪ 16‬ﮐﻨﻮاﻧﺴـﯿﻮن‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ در ﺗﻌﺎرض ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﺑﺘﺪا ﻣﺎده ‪ 16‬در ﻧﻘﺶ دﻓـﺎع از ﺣﻘـﻮق ﻣـﺪﻧﯽ ﻧﺠـﺎت ﺟـﺎن اﻓـﺮاد‬
‫ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه‪ ،‬اﻣﺎ در دﻧﺒﺎﻟﻪ اﻋـﻼم ﻣـﯽﮐﻨـﺪ از ﺷﺨﺼـﯽ ﮐـﻪ ﺟـﺎﻧﺶ ﻧﺠـﺎت داده ﺷـﺪه ﻏﺮاﻣـﺖ اﺧـﺬ‬
‫‪1. Article 12.1, 12.2.‬‬
‫‪2. Article 14.2.‬‬
‫‪ .3‬در ﺻﻮرت ﺗﻼش ﻧﺎﺟﯽ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﻧﺎﺟﯽ ﻣﺴﺘﺤﻖ درﯾﺎﻓﺖ ‪ %130‬ﺗﺎ ‪ %200‬ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪4. Article 14.5.‬‬
‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﯽ‪ ،‬ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺷﻤﺎره دوازدﻫﻢ‪ ،‬ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪1394‬‬
‫‪46‬‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬آﯾﺎ ﻣﻌﻨﯽ ﺣﺮف اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﺎﯾﺪ از ﻣﺤﻞ دﯾﮕﺮي ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﻮد؟‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ وﻇﯿﻔﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﮐﺸـﺘﯽ را در اراﺋـﻪ ﮐﻤـﮏ ﺑـﻪ ﮐﺴـﺎﻧﯽ ﮐـﻪ در درﯾـﺎ ﺑـﻪ ﺧﻄـﺮ‬
‫اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ ﺑﯿﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ‪ 1.‬ﻫﻤﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪﻫﺎن ﮐﺸـﺘﯽﻫـﺎﯾﯽ را ﮐـﻪ ﺗﺤـﺖ ﭘـﺮﭼﻢ آﻧﻬـﺎ ﺳـﯿﺮ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻣﻮﻇﻒ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ درﺻﻮرت ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻫﺮ ﮐﺲ در درﯾﺎ ﮐﻪ در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ آﻧﺎن ﺑﺸﺘﺎﺑﻨﺪ و در ﺻﻮرت ﺗﻘﺎﺿﺎ‪ ،‬وي را ﻧﺠﺎت دﻫﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ‬
‫ﺗــﺎ ﻗﺒــﻞ از ﮐﻨﻮاﻧﺴــﯿﻮن ‪ 1910‬ﺑﺮوﮐﺴــﻞ روﯾــﻪ واﺣــﺪ ﺑــﯿﻦاﻟﻤﻠﻠــﯽ درﺑــﺎره ﺧــﺪﻣﺎت ﻧﺠــﺎت وﺟــﻮد‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ (Bowman, op.cit) .‬اﻣﺎ ﺑﺮاي اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر ﮐﻨﻮاﻧﺴـﯿﻮن ﺑﺮوﮐﺴـﻞ وﺣـﺪت روﯾـﻪاي در ﺟﻬـﺖ‬
‫ﺧﺪﻣﺎت اﻣﺪاد و ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ اﯾﺠﺎد ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻣﺎده ‪ 11‬اﯾﻦ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﻫﻤﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﺷـﻨﺎورﻫﺎ‬
‫ﻣﻮﻇﻒاﻧﺪ ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﮑﺎن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ ﺷﻨﺎور‪ ،‬ﮐﺎرﮐﻨﺎن و ﻣﺴﺎﻓﺮان آن ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﻧﯿﺎﻓﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻫـﺮ ﮐـﺲ‬
‫ﺣﺘﯽ دﺷﻤﻨﺎن ﺧﻮد درﺻﻮرﺗﯽﮐﻪ در درﯾﺎ ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻓﺘﺎده ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻤﮏرﺳﺎﻧﯽ ﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬ﻋـﻼوهﺑـﺮ اﯾـﻦ‬
‫ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﯾﮏ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ در ﻣﻌﺎﻫـﺪه ﺣﻘـﻮق درﯾﺎﻫـﺎ ﻣﺼـﻮب ﺳـﺎل ‪ 1982‬ﺑـﺮ اﯾـﻦ‬
‫وﻇﯿﻔﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪2.‬اﯾـﻦ ﻣﺴـﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺠـﺪداً در ﮐﻨﻮاﻧﺴـﯿﻮن ﺳـﺎﻟﻮﯾﺞ ‪ 1989‬ﺑـﻪﻋﻨـﻮان‬
‫وﻇﯿﻔﻪ ﻋﻤﻠﯽ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﻣﻮرد ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ‪ ،‬در ﻣﺎده ‪ 10‬اﯾﻦ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻫﻤﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﺷﻨﺎورﻫﺎ ﻣﻮﻇﻔﻨﺪ ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﮑﺎن ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﮐﻪ ﺷﻨﺎور و ﮐﺎرﮐﻨﺎن آن ﺑﻪ ﺧﻄـﺮ‬
‫ﻧﯿﺎﻓﺘﺪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ در درﯾﺎ در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻤﮏ رﺳﺎﻧﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻘﺮراﺗﯽ وﺿﻊ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ذﮐﺮ ﺷﺪه در ﺑﻨﺪ ‪ 1‬اﺟﺮاﯾﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻫﯿﭻ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﯽ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﺎﻟﮏ ﺷﻨﺎوري ﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه آن از اﻧﺠﺎم وﻇﯿﻔﻪ ﻓﻮق ﺳـﺮﺑﺎز ﻣـﯽزﻧـﺪ‬
‫ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻨﮑﻪ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺳﺎﻟﻮﯾﺞ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ در ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠـﻞ اﻣـﺪاد و ﻧﺠـﺎت‬
‫دارد اﻣﺎ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن اﯾﻤﻨـﯽ درﯾـﺎﯾﯽ )‪ (SOLAS‬ﺳـﺎل ‪ 1974‬ﮐـﻪ ﺑـﯿﺶ از ‪ 155‬ﮐﺸـﻮر ﺟﻬـﺎن آنرا‬
‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه و ﺷﺎﯾﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ در ﻣﻘﻮﻟـﻪ اﻣـﺪاد و ﻧﺠـﺎت‬
‫درﯾﺎﯾﯽ ﻣﻬﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ )‪ (Parent, op.cit, p,94‬ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﺟﻬﺎﻧﯽ اﯾﻤﻨﯽ درﯾﺎﯾﯽ ﺳﻮﻻس ﯾـﮏ ﺳـﻨﺪ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺟﻬﺖ ارﺗﻘﺎ اﯾﻤﻨﯽ ﺷﻨﺎورﻫﺎ اﺳﺖ‪ 3.‬ﺳﻮﻻس اوﻟﯿﻦ ﺳﻨﺪي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑـﺮاي اﯾﺠـﺎد ﺧـﺪﻣﺎت‬
‫ﮔﺸﺖ و اﻣﺪاد و ﻧﺠـﺎت ﺳـﺎﺣﻠﯽ )‪ (SAR‬اﻗـﺪام ﻧﻤـﻮده اﺳـﺖ‪ .‬ﮐﻨﻮاﻧﺴـﯿﻮن ﺳـﻮﻻس وﻇﯿﻔـﻪ ﮐﻠـﯽ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﺷﻨﺎورﻫﺎ را در اراﺋﻪ ﮐﻤﮏ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﺮح ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺷﻨﺎوري ﮐـﻪ در درﯾـﺎ در‬
‫‪1.‬‬ ‫‪Clark,‬‬ ‫‪Jason,‬‬ ‫‪Shipowner‬‬ ‫‪and‬‬ ‫‪timecharter‬‬ ‫‪assess‬‬ ‫‪and‬‬ ‫‪costs,‬‬
‫)‪http://navlaw.com/shipowners-timecharterers-assess-rescue-costs (visited: 15/11/1393‬‬
‫‪2. UNCLOS, Art. 98, Dec. 1982.‬‬
‫‪3. Craig, H. Allen, The ISM Code and Ship owner Records: Shared Safety Goals,‬‬
‫‪Industry's Privacy Need, 11 U.S.F. Mar. L. J. 1,3 (1998-1999).‬‬
 ‫ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ در ﮐﺎﻣﻦﻻ و ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ‬
‫‪47‬‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﯽ ﻗﺮار دارد ﮐﻪ از ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻌﯽ ﻋﻼﺋﻢ ﮐﻤﮏ درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣـﯽﺷـﻮد ﻋـﺪهاي در‬
‫درﯾﺎ در وﺿﻌﯿﺖ ﺧﻄﺮ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﺑـﺎ ﺗﻤـﺎم ﺳـﺮﻋﺖ ﺑـﻪ ﮐﻤـﮏ آﻧﻬـﺎ ﺑﺸـﺘﺎﺑﺪ و اﮔـﺮ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ آن اﻓﺮاد ﯾﺎ ﺳﺮوﯾﺲ اﻣﺪاد و ﻧﺠﺎت اﻃﻼع دﻫﺪ ﮐﻪ در ﺣﺎل اﻧﺠﺎم ﭼﻨﯿﻦ ﮐـﺎري ﻣـﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ 1.‬ﻋﺪم اﻧﺠﺎم اﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺷﻨﺎور را ﺑـﺎ ﻣﺠـﺎزات ﻫـﺎي ﮐﯿﻔـﺮي ﯾـﺎ ﺣﻘـﻮﻗﯽ‬
‫ﻣﻮاﺟﻪ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﮐﺸﻮر ﺧﻮد دارد‪ 2.‬اﻣﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﺳﻮﻻس ﺑﺮاي اﻣـﺪاد‬
‫و ﻧﺠﺎت ﺑﻪﻋﻬﺪه دوﻟﺖﻫﺎ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﺷﻨﺎورﻫﺎ ﻣﯽﮔﺬارد راﺟﻊ ﺑـﻪ ﻫﺰﯾﻨـﻪﻫـﺎ و ﺧﺴـﺎرات ﺳـﺎﮐﺖ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎ ﺟﻤﯿﻊ ﺟﻬﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ درﺑﺎره وﻇﯿﻔﻪ ﺷﻨﺎورﻫﺎ ﺑﺮاي اراﺋﻪ ﮐﻤـﮏ ﺑـﻪ ﻧﺠـﺎت ﺟـﺎن‬
‫اﻓﺮاد در درﯾﺎ ﻫﯿﭻ ﺳﻮاﻟﯽ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ و اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺳﻨﺖ دﯾﺮﭘﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‬
‫ﻋﺮﻓﯽ در ﺣﻘﻮق درﯾﺎ وﺟـﻮد دارد‪ .‬ﻣﻄـﺎﺑﻖ ﮐﻨﻮاﻧﺴـﯿﻮنﻫـﺎي ذﮐـﺮ ﺷـﺪه‪ ،‬ﮐﺸـﻮرﻫﺎ ﻣﻮﻇﻔﻨـﺪ ﮐﻠﯿـﻪ‬
‫ﺷﻨﺎورﻫﺎي ﺗﺤﺖ ﭘﺮﭼﻢ ﺧﻮد را وادار ﺑﻪ اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﮐﺎر ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺸﻮر ﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ دو ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﺳﻮﻻس و ﺳﺎﻟﻮﯾﺞ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ و اﯾﻦ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮنﻫﺎ در ﺣﮑـﻢ ﻗـﻮاﻧﯿﻦ‬
‫ﻣﻠﯽ ﻣﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﻣﺪادرﺳـﺎﻧﯽ ﺑـﻪ اﻓـﺮادي ﮐـﻪ در درﯾـﺎ در ﻣﻌـﺮض ﺧﻄـﺮ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪاﻧـﺪ از‬
‫وﻇﺎﯾﻒ ﺷﻨﺎورﻫﺎ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ آﯾﺎ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮐﺎر ﺿـﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاﯾـﯽ ﻫـﻢ وﺟـﻮد دارد؟ آﯾـﺎ‬
‫ﺗﺮك اﯾﻦ ﻓﻌﻞ در ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺎ ﺑﺎ ﻣﺠﺎزاﺗﯽ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ؟‬

‫ﻋﺪم اﻣﺪادرﺳﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﺮﺧﻼف روﯾﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺻﺎﺣﺐ ﺻﻨﻌﺖ درﯾـﺎﻧﻮردي‪ ،‬ﻗـﻮاﻧﯿﻦ درﯾـﺎﯾﯽ ﻣـﺎ ﺿـﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاﯾـﯽ‬
‫ﺧﺎﺻﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺮك ﻓﻌﻞ اﻣﺪادرﺳﺎﻧﯽ ﻧﺪارد وﻟﯽ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺠـﺎزات اﺳـﻼﻣﯽ ﻣﺼـﻮب ﺳـﺎل‬
‫‪ 1392‬ﺑﺎ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﻣﺎده ‪ 295‬ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﻮآوري دﺳﺖ زده اﺳﺖ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺮك ﻓﻌﻠﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ‬
‫وﻗﻮع ﺟﻨﺎﯾﺖ ﺷﻮد ﻣﻘﺮر ﻣﯽدارد‪» :‬ﻫﺮﮔﺎه ﮐﺴﯽ ﻓﻌﻠﯽ ﮐـﻪ اﻧﺠـﺎم آن را ﺑـﻪﻋﻬـﺪه ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﯾـﺎ وﻇﯿﻔـﻪ‬
‫ﺧﺎﺻﯽ را ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮﻋﻬﺪه او ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮك ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﺟﻨﺎﯾﺘﯽ واﻗﻊ ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ اﻧﺠﺎم آن ﻓﻌﻞ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺟﻨﺎﯾﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺑﻪ او ﻣﺴﺘﻨﺪ ﻣﯽﺷﻮد و ﺣﺴـﺐ ﻣـﻮرد ﻋﻤـﺪي‪،‬‬
‫ﺷﺒﻪ ﻋﻤﺪي ﯾﺎ ﺧﻄﺎي ﻣﺤﺾ اﺳﺖ‪ «...،‬اﯾﻦ ﻣﺎده ﮐﻪ درﺧﺼﻮص ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺎدي ﺟﻨﺎﯾﺖ از ﻧﻮع ﺗـﺮك‬
‫ﻓﻌﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ در ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺎﺑﻖ ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ ﻗـﺎﻧﻮﻧﯽ ﺗﺤـﺖ‬
‫‪1. SOLAS 1974, chapter V, Reg. 33(1), IMO Publication,5th ed. 2009,‬‬
‫‪ .2‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻧﺮوژ و اﺳﺘﺮاﻟﯿﺎ ﺑﺮاي ﻋﺪم اﺟﺮاي اﯾﻦ ﺗﻌﻬﺪ ﻣﺠﺎزاتﻫﺎﯾﯽ را در ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻠﯽ ﺧﻮد در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺎﻟﻮﯾﺞ اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﯾﮑﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ ‪1000‬دوﻻر ﺟﺮﯾﻤﻪ ﻧﻘﺪي و ﺗﺎ ‪ 2‬ﺳﺎل ﺣﺒﺲ ﻣﺤﮑﻮم ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﯽ‪ ،‬ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺷﻤﺎره دوازدﻫﻢ‪ ،‬ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪1394‬‬
‫‪48‬‬
‫ﻋﻨﻮان » ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات ﺧﻮدداري از ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﻣﺼﺪوﻣﯿﻦ و رﻓﻊ ﻣﺨـﺎﻃﺮات ﺟـﺎﻧﯽ« ﻣﺼـﻮب ﺳـﺎل‬
‫‪ 1354‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺎده واﺣﺪه ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺐ رﺳﯿﺪه ﺑﻮد ﮐـﻪ ﺑﺮﺧـﯽ از ﻧﻮﯾﺴـﻨﺪﮔﺎن ﻋﻘﯿـﺪه دارﻧـﺪ اﯾـﻦ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺗﮑﻠﯿﻒ اﺷﺨﺎﺻﯽ ﻏﯿﺮ از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در وﻗﻮع ﺧﻄﺮ ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎده ‪ 2‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات ﺧﻮدداري از ﮐﻤـﮏ ﺑـﻪ ﻣﺼـﺪوﻣﯿﻦ و رﻓـﻊ ﻣﺨـﺎﻃﺮات ﺟـﺎﻧﯽ‬
‫»ﻫﺮﮔﺎه ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺣﺴﺐ وﻇﯿﻔﻪ ﯾﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﮑﻠﻒاﻧﺪ ﺑﻪ اﺷﺨﺎص آﺳﯿﺐ دﯾﺪه ﯾـﺎ اﺷﺨﺎﺻـﯽ ﮐـﻪ در‬
‫ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﺟﺎﻧﯽ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﮐﻤﮏ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ از اﻗﺪام ﻻزم و ﮐﻤﮏ ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ ﺧـﻮدداري ﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺒﺲ ﺟﻨﺤﻪاي از ﺷﺶ ﻣﺎه ﺗﺎ ﺳﻪ ﺳﺎل ﻣﺤﮑﻮم ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ «.‬ﻓﻠﺬا ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ روﺷﻦ ﺷـﺪ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺷﻨﺎوري ﮐﻪ دﯾﮕﺮان را در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﻣﯽﺑﯿﻨـﺪ و ﺑـﺪون اﯾﻨﮑـﻪ ﺧﻄـﺮي ﻣﺘﻮﺟـﻪ ﺷـﻨﺎور و‬
‫ﭘﺮﺳﻨﻞ ﺧﻮد ﺷﻮد ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻣﺪادرﺳﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ رﺳﺎﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﻣﻄـﺎﺑﻖ‬
‫اﯾﻦ ﻣﺎده ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻋﺪم اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﮐﺎر وي را ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﺎ ﻣﺠﺎزات ﺣﺒﺲ ﺟﻨﺤـﻪاي از ﺷـﺶ ﻣـﺎه ﺗـﺎ ﺳـﻪ‬
‫ﺳﺎل ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺳﻮال دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ اﻣﺪادﺟﻮﯾﺎن دﭼﺎر ﻣـﺮگ ﺷـﺪﻧﺪ‬
‫آﯾﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺷﻨﺎور ﺑﺎز ﻫﻢ ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺠﺎزات ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﯾﺎ وﺿﻌﯿﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ؟‬
‫ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﻣﺎده ‪ 2‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات ﺧﻮدداري‪ ...‬ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗـﺮك ﻓﻌـﻞ اﻣﺪادرﺳـﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و وﻗﻮع آﺳﯿﺐ ﺟﺎﻧﯽ ﯾﺎ ﻋﺪم وﻗﻮع ﺗﺄﺛﯿﺮي در آن ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﺒـﺎرت دﯾﮕـﺮ اﯾـﻦ اﻣـﺮ‬
‫ﺟﺮﻣﯽ ﻣﻄﻠﻖ ﺑﻮده و ﻧﯿﺎزي ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺧﺎص ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ در اﺛﺮ ﭼﻨﺎن ﺗﺮك ﻓﻌﻠـﯽ‪ ،‬ﺟﻨﺎﯾـﺖ‬
‫ﺻﻮرت ﺑﮕﯿﺮد و اﻣﺪاد ﺟﻮﯾﺎن ﺗﻠـﻒ ﺷـﻮﻧﺪ ﻗـﺎﻧﻮن ﻣﺠـﺎزات اﺳـﻼﻣﯽ ﻧـﺎﻇﺮ ﺑـﺮ آن ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ دارد ﮐﻪ در زﯾﺮ ﺑﻪ آن ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪.‬‬

‫اﻧﻮاع ﺗﺮك ﻓﻌﻞ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮك ﻓﻌﻠﯽ ﮐﻪ ﻋﻠﺖ و ﺳﺒﺐ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪن ﻗﺘﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺮك ﻓﻌﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺷﺮاﯾﻂ دﯾﮕﺮ ﺳﺒﺐ ﻣﺮگ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﺷﺪه و اﻧﺠﺎم آن وﻇﯿﻔﻪ ﺗﺎرك‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪) .‬ﺷﺎﺗﺮي‪ ،‬ﻣﺮادي ﮐﻨﺪﻻﺗﯽ‪ ،1388 ،‬ص ‪.(109‬‬

‫اﻟﻒ‪ .‬ﺗﺮك ﻓﻌﻠﯽ ﮐﻪ ﻋﻠﺖ و ﺳﺒﺐ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪن ﻗﺘﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻗﺘﻞ ﺑﻪ دﻟﯿﻠﯽ در ﺣﺎل رخ دادن ﺑﻮده اﻣﺎ ﺗﺎرك ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻨﮑﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺟﻠـﻮﮔﯿﺮي‬
‫از آن اﺳﺖ ﭼﻮن ﺗﮑﻠﯿﻒ و ﺗﻌﻬﺪي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﺷﺨﺺ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﯽﺗﻔـﺎوت ﺑـﻪ ﻣﻮﺿـﻮع‪،‬‬
‫اﻗﺪاﻣﯽ در ﻧﺠﺎت او اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻣﺜﻞ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯽ در ﺣﺎل ﻏـﺮق ﺷـﺪن در درﯾـﺎ ﺑﺎﺷـﺪ و‬
 ‫ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ در ﮐﺎﻣﻦﻻ و ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ‬
‫‪49‬‬
‫ﻧﺎﻇﺮي در ﺳﺎﺣﻞ ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻨﮑﻪ ﻣـﯽﺗﻮاﻧـﺪ او را ﻧﺠـﺎت دﻫـﺪ‪ ،‬اﻗـﺪاﻣﯽ ﻧﻤـﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬در اﯾـﻦ ﺣﺎﻟـﺖ‬
‫اﺧﺘﻼﻓﯽ ﺑﯿﻦ ﻓﻘﻬﺎ و ﺣﻘﻮقداﻧﺎن دﯾﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد و اﮐﺜﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﺎرك را از ﺑﺎب ﻣﺮگ ﻗﺮﺑـﺎﻧﯽ ﻣﺴـﺌﻮل‬
‫ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ )ﻣﻮﺳﻮي ﺑﺠﻨﻮردي‪ ،1393،‬ص‪ .(6‬ﺑﺮﺧﯽ ﻋﻠﻤﺎ اﻇﻬﺎر ﻣﯽدارﻧـﺪ‪ ،‬ﺣﺘـﯽ اﮔـﺮ ﺷـﺨﺺ ﺑـﺎ‬
‫ﻗﺼﺪ ﻗﺘﻞ از ﻧﺠﺎت وي ﺧﻮدداري ﮐﻨﺪ ﺑﺎز ﻫﻢ در ﻗﺒﺎل ﻣـﺮگ وي ﻣﺴـﺌﻮل ﻧﯿﺴـﺖ‪ ،‬ﭼـﻮن از ﯾـﮏ‬
‫ﻃﺮف وﻇﯿﻔﻪ اي ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت وي ﻧـﺪارد و از ﻃـﺮف دﯾﮕـﺮ در وﻗـﻮع ﺣﺎدﺛـﻪ ﻧﻘﺸـﯽ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‬
‫ﮔﺮﭼﻪ وي ﮔﻨﻬﮑﺎر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ )ﻫﻤﺎن(‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از ﺣﻘﻮقداﻧﺎن ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ ﻓـﺮض ﺑـﻪ ﻣﺠـﺎزات ﺗـﺎرك‬
‫ﻗﺎﺋﻠﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻋﻤﻞ وي اﺻﻮﻻً ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ اﺧﻼﻗﯽ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻀﺮ ﻣﺼـﺎﻟﺢ ﻋﻤـﻮﻣﯽ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‬
‫)ﭘﺎد‪ ،1381 ،‬ص ‪ .(32‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﭼﻨـﺪان ﻣﻨﻄﺒـﻖ ﺑـﺮ ﻋـﺪاﻟﺖ ﮐﯿﻔـﺮي ﻧﯿﺴـﺖ‪ ،‬زﯾـﺮا در ﻋـﺪاﻟﺖ‬
‫ﮐﯿﻔﺮي اﺻﻞ‪ ،‬ﺑﺮاﺋﺖ اﺳﺖ و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽﮐﻪ اﻣﺮي ﻏﯿﺮ اﺧﻼﻗﯽ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺟﺮم ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﺸﻮد وﻟـﻮ اﯾﻨﮑـﻪ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺰﻣﻮم ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻋﺪه ﻗﺒﺢ ﻋﻘﺎب ﺑﻼﺑﯿﺎن ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات ﮐﺴﯽ ﺻﺎدر ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ وﻗﺘﯽ ﻓﻌﻠﯽ ﻏﯿﺮ اﺧﻼﻗﯽ اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ را ﺟﺮﯾﺤﻪدار ﮐﻨﺪ و ﺗﺒﻌﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺰرﮔﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬار ﻧﯿﺰ در ﺻﺪد وﺿﻊ ﻗﺎﻧﻮن در ﺟﻬﺖ ﻣﻨﻊ آن ﻋﻤﻞ ﺑﺮﺧﻮاﻫﺪ آﻣـﺪ و ﻣـﺎده واﺣـﺪه ﻗـﺎﻧﻮﻧﯽ‬
‫»ﻣﺠﺎزات ﺧﻮدداري از ﮐﻤﮏ‪ «...‬ﻣﺼﻮب ﺳﺎل ‪ 1354‬در ﻫﻤﯿﻦ راﺳﺘﺎ وﺿـﻊ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬در ﻣـﺎده‬
‫ﯾﮏ اﯾﻦ ﻣﺎده واﺣﺪه آﻣﺪه‪» :‬ﻫﺮ ﮐﺲ ﺷﺨﺺ ﯾﺎ اﺷﺨﺎﺻﯽ را در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﺟﺎﻧﯽ ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﮐﻨـﺪ‬
‫و ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﻗﺪام ﻓـﻮري ﺧـﻮد‪ ،‬ﮐﻤـﮏ ﻃﻠﺒﯿـﺪن از دﯾﮕـﺮان‪ ،‬اﻋـﻼم ﻓـﻮري ﺑـﻪ ﻣﺮاﺟـﻊ ﯾـﺎ ﻣﻘﺎﻣـﺎت‬
‫ﺻﻼﺣﯿﺖ دار از وﻗﻮع ﺧﻄﺮ ﯾﺎ ﺗﺸﺪﯾﺪ ﻧﺘﯿﺠﻪ آن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ اﯾـﻦ اﻗـﺪام ﺧﻄـﺮي‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺧﻮد او ﯾﺎ دﯾﮕﺮان ﺷﻮد و ﺑﺎ وﺟﻮد اﺳﺘﻤﺪاد ﯾﺎ دﻻﻟﺖ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﺑﺮ ﺿـﺮورت ﮐﻤـﮏ‬
‫از اﻗﺪام ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺧﻮدداري ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺣﺒﺲ ﺟﻨﺤﻪاي ﺗﺎ ﯾﮏ ﺳﺎل و ﯾﺎ ﺟﺰاي ﻧﻘﺪي ﺗﺎ ﭘﻨﺠﺎه ﻫـﺰار‬
‫رﯾﺎل ﻣﺤﮑﻮم ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ «...‬ﻓﻠﺬا ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﺗﺎرك ﭼﻨﯿﻦ ﻓﻌﻠﯽ ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ ﺣﺒﺲ ﻧﯿﺰ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ اﻣـﺎ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎً ﻓﻌﻞ ﻗﺘﻞ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ او ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﻫﯿﭻﮔﻮﻧﻪ ﺿﻤﺎﻧﯽ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ )ﻣﻮﺳﻮي ﺑﺠﻨـﻮردي‪،‬‬
‫ﻫﻤﺎن(‪.‬‬

‫ب‪ .‬ﺗﺮك ﻓﻌﻠﯽ ﮐﻪ ﺗﺎرك ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫در اﯾﻦ ﻧﻮع ﺗﺮك ﻓﻌﻞ‪ ،‬ﺗﺎرك ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻓﻌﻞ ﺑﻮده و ﻋﺪم اﻧﺠﺎم آن‪ ،‬ﻓﺮد را ﺑـﻪ ورﻃـﻪ‬
‫ﻣﺮگ ﮐﺸﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﺗﮑﻠﯿﻒ ﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻗﺮاردادي ﯾﺎ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺗﮑﻠﯿـﻒ ﻗـﺮاردادي‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺎﺟﯽ ﻏﺮﯾﻖ در اﺳﺘﺨﺮ ﯾﺎ ﻣﺮﺑﯽ ﻣﻬﺪﮐﻮدك‪ ،‬وﻇﯿﻔﻪ دارد ﺑﺎ ﻓﻌﻞ ﺧﻮد ﻣﺎﻧﻊ آﺳﯿﺐ ﺑـﻪ ﺷـﺨﺺ‬
‫ﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪ ﻧﺎﺷﯽ از ﻗﺮارداد اﺳﺘﺨﺪاﻣﯽ وي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ وي را ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑـﻪ اﻧﺠـﺎم آن ﮐـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﺻﻮرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬار ﻓﺮد را ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﮐﺎري ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ وﻇﯿﻔـﻪ آﺗـﺶ‬
‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﯽ‪ ،‬ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺷﻤﺎره دوازدﻫﻢ‪ ،‬ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪1394‬‬
‫‪50‬‬
‫ﻧﺸﺎﻧﺎن در ﺧﺎﻣﻮش ﮐﺮدن آﺗﺶ ﯾﺎ وﻇﯿﻔﻪ ﺷﻨﺎورﻫﺎي ﻧﺎﺟﯽ ﻣﺨﺼﻮﺻﯽ ﮐﻪ در ﺑﻨﺎدر وﺟﻮد دارﻧـﺪ و‬
‫ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ ﻧﺠﺎت ﺣﺎدﺛﻪ دﯾﺪﮔﺎن در درﯾﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﺑﻨﺪ پ ﻣـﺎده ‪ 290‬ﻗـﺎﻧﻮن ﻣﺠـﺎزات اﺳـﻼﻣﯽ‬
‫ﻣﺼﻮب ﺳﺎل ‪ 1392‬آﻣﺪه‪» :‬ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺮﺗﮑﺐ‪ ،‬ﻗﺼﺪ ارﺗﮑﺎب ﺟﻨﺎﯾﺖ واﻗﻊ ﺷﺪه ﯾﺎ ﻧﻈﯿﺮ آن را ﻧﺪاﺷـﺘﻪ‬
‫و ﮐﺎري را ﻫﻢ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم داده‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻣﺘﻌﺎرف ﻧﻮﻋﺎً ﻣﻮﺟﺐ ﺟﻨﺎﯾﺖ واﻗﻊ ﺷـﺪه ﯾـﺎ ﻧﻈﯿـﺮ آن‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ در ﺧﺼﻮص ﻣﺠﻨﯽﻋﻠﯿﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺑﯿﻤﺎري‪ ،‬ﺿﻌﻒ‪ ،‬ﭘﯿﺮي ﯾﺎ ﻫﺮ وﺿـﻌﯿﺖ دﯾﮕـﺮ و ﯾـﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻠﺖ وﺿﻌﯿﺖ ﺧﺎص ﻣﮑﺎﻧﯽ ﯾﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﻧﻮﻋﺎً ﻣﻮﺟﺐ آن ﺟﻨﺎﯾﺖ ﯾﺎ ﻧﻈﯿﺮ آن ﻣـﯽﺷـﻮد ﻣﺸـﺮوط ﺑـﺮ‬
‫آﻧﮑﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺑﻪ وﺿﻌﯿﺖ ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف ﯾﺎ وﺿﻌﯿﺖ ﺧﺎص ﻣﮑﺎﻧﯽ ﯾﺎ زﻣـﺎﻧﯽ آﮔـﺎه و ﻣﺘﻮﺟـﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ «.‬ﺑـﺎ‬
‫ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺑﻪ وﺿﻌﯿﺖ ﺧﺎص درﯾﺎ و ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﻄﯿﺮي ﮐﻪ اﻣﺪادﺟﻮ دﭼﺎر آن ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﭘﯿﺪاﺳـﺖ ﮐـﻪ در‬
‫وﺿﻌﯿﺖ ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرﻓﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﻣﺎده ‪ 295‬ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺪﯾﺪ راﺟﻊ ﺑﻪ وﻗـﻮع ﺟﻨﺎﯾـﺖ‬
‫ﻗﺘﻞ ﺑﺎ ﺗﺮك ﻓﻌﻞ ﻣﻘﺮر ﻣﯽدارد‪» :‬ﻫﺮﮔﺎه ﮐﺴﯽ ﻓﻌﻠـﯽ ﮐـﻪ اﻧﺠـﺎم آن را ﺑـﻪ ﻋﻬـﺪه ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﯾـﺎ وﻇﯿﻔـﻪ‬
‫ﺧﺎﺻﯽ را ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮﻋﻬﺪه او ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺗـﺮك ﮐﻨـﺪ و ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ آن ﺟﻨـﺎﯾﺘﯽ واﻗـﻊ ﺷـﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ اﻧﺠﺎم آن ﻓﻌﻞ را داﺷﺘﻪ ﺟﻨﺎﯾﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺑﻪ او ﻣﺴﺘﻨﺪ ﻣﯽﺷـﻮد و ﺣﺴـﺐ ﻣـﻮرد ﻋﻤـﺪي‪ ،‬ﺷـﺒﻪ‬
‫ﻋﻤﺪي ﯾﺎ ﺧﻄﺎي ﻣﺤﺾ اﺳﺖ‪ «...،‬ﻃﺒﻖ اﯾﻦ ﻣﺎده ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﻗـﺎﻧﻮن ﮔﺬﺷـﺘﻪ از ﻧـﻮآوري و‬
‫اﺑﺘﮑﺎر ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ﻫﺮ ﻧﻮع ﺗﺮك ﻓﻌﻞ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد و از ﻋﻤﻮﻣﯿﺖ ﺑﺮﺧﻮدار ﺑﻮده ﺟﻨﺎﯾـﺖ را‬
‫ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﺗﺎرك ﻓﻌﻞ ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬اﻣﺮي ﮐﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺎن در ﻗـﺎﻧﻮن ﻗﺒﻠـﯽ ﻧﯿـﺰ ﻣﻮﺿـﻮع را از ﺑـﺎب ﺗﺴـﺒﯿﺐ‬
‫ﭘﯿﮕﯿﺮي ﮐﺮده و ﻋﻘﯿﺪه داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﺮك ﻓﻌﻞ ﺳﺒﺐ وﻗﻮع ﻣﺮگ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺑﺮ ﺗﺎرك ﻓﻌﻞ را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪:‬‬
‫‪ -1‬وﺟﻮد راﺑﻄﻪ و وﻇﯿﻔﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﯾﺎ ﻗﺮاردادي‪ ،‬ﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎً اﺧﻼﻗﯽ‬
‫‪ -2‬وﺟﻮد راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﯿﺖ ﺑﯿﻦ ﻣﺮگ ﯾﺎ ﺻﺪﻣﻪ ﺟﺎﻧﯽ و ﺗﺮك ﻓﻌﻞ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‪) .‬در اﯾﻦ ﻣﺎده ﺑﻪ‬
‫ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﯿﻦ ﺟﻨﺎﯾﺖ واﻗﻊ ﺷﺪه و ﺗﺮك ﻓﻌﻞ ﺗﺴﺒﯿﺐ وﺟﻮد د اﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﻓﻠـﺬا‬
‫اﮔﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺴﺘﻘﻞ دﯾﮕﺮي ﺑﺎﻋﺚ ﺟﻨﺎﯾﺖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و راﺑﻄﻪ ﺳﺒﺒﯿﺖ ﺑﯿﻦ ﺗﺮك ﻓﻌـﻞ و ﺟﻨﺎﯾـﺖ ﻗﻄـﻊ‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎرك ﻓﻌﻞ را ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻣﺴﺌﻮل داﻧﺴﺖ‪(.‬‬
‫‪ -3‬ﻗﺪرت داﺷﺘﻦ و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺗﺎرك ﻓﻌﻞ ﺑﺮ اﻧﺠﺎم ﮐﺎر ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑـﺪﯾﻬﯽ اﺳـﺖ ﺑﻨـﺎﺑﺮ ﻧـﺺ ﺻـﺮﯾﺢ‬
‫ﻣﺎده ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﮔﺮ اﯾﺸﺎن ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻓﻌﻞ ﻧﺒﻮده ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﯽ ﻫﻢ ﮔﺮﯾﺒﺎن او را ﻧﺨﻮاﻫـﺪ ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ ﻧﺎﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺎده ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ درﺑﺎره اﯾﻨﮑﻪ اﻧﺠﺎم ﻓﻌﻞ ﺧﻄﺮي را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧـﺎﻇﺮ ﮐﻨـﺪ ﺳـﺎﮐﺖ اﺳـﺖ ﮔﺮﭼـﻪ در‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺷﻨﺎور ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮنﻫﺎي ﺳﻮﻻس و ﺳﺎﻟﻮﯾﺞ ﻫﺮ دو ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ اذﻋﺎن دارﻧﺪ ﮐـﻪ ﺧﻄـﺮي‬
‫ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺧﻮد اﻣﺪادﮔﺮ را ﺗﻬﺪﯾﺪ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦﻃﻮر در ﻣﺎده واﺣﺪه ﻧﯿﺰ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ در ﮐﺎﻣﻦﻻ و ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ‬
‫‪51‬‬
‫‪ -4‬داﺷﺘﻦ ﻋﻨﺼﺮ رواﻧـﯽ ﺑـﺮاي ﺗﺤﻘـﻖ ﺟﻨﺎﯾـﺖ ﯾﮑـﯽ دﯾﮕـﺮ از ﺷـﺮاﯾﻂ ﻻزم ﺟﻬـﺖ اﻧﺘﺴـﺎب‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺑﺮ ﺗﺎرك ﻓﻌﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﺎده ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه »ﺣﺴـﺐ ﻣـﻮرد ﻋﻤـﺪي‪ ،‬ﺷـﺒﻪ ﻋﻤـﺪي ﯾـﺎ‬
‫ﺧﻄﺎي ﻣﺤﺾ اﺳﺖ« ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﮐﺸﻒ ﻧﯿﺖ ﺗﺎرك ﻓﻌﻞ در وﻗﻮع ﺟﻨﺎﯾﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣـﻮاد ‪ 291‬و ‪292‬‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻨﺎﯾﺖ وي را ﻋﻤﺪي ﯾﺎ ﺷﺒﻪ ﻋﻤﺪ و ﯾﺎ ﺧﻄﺎي ﻣﺤﺾ ﻣﺤﺴﻮب ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ ﺑﺤﺚ را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻـﻪ در ﻣـﻮرد ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪه ﺷـﻨﺎوري ﮐـﻪ ﻗـﺎدر ﺑـﻪ اﻣـﺪاد‬
‫رﺳﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ و از اﯾﻦ ﮐﺎر اﺳﺘﻨﮑﺎف ورزد اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪:‬‬
‫‪ -1‬اﮔﺮ اﻣﺪادﺟﻮﯾﺎن ﻧﺠﺎت ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻨﮑﻒ ﺑﺎز ﻣﺠﺮم اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺣﺒﺲ ﺟﻨﺤـﻪاي از‬
‫‪ 6‬ﻣﺎه ﺗﺎ ‪ 3‬ﺳﺎل ﻣﺤﮑﻮم ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -2‬اﮔﺮ اﻣﺪادﺟﻮﯾﺎن دﭼﺎر ﻣﺮگ ﯾﺎ آﺳـﯿﺐ ﺟﺴـﻤﺎﻧﯽ ﺷـﺪﻧﺪ در ﺻـﻮرﺗﯽ ﮐـﻪ ﺷـﻨﺎور ﻧـﺎﺟﯽ‬
‫ﺟﻬﺖ اﻣﺪاد و ﻧﺠﺎت ﺑﻪ اﺳـﺘﺨﺪام در آﻣـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺟﻨﺎﯾـﺖ ﺑـﻪ وي ﻣﻨﺘﺴـﺐ ﺷـﺪه و ﺣﺴـﺐ ﻣـﻮرد‬
‫ﻋﻤﺪي‪ ،‬ﺷﺒﻪ ﻋﻤﺪي ﯾﺎ ﺧﻄﺎي ﻣﺤﺾ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و اﮔﺮ ﺷﻨﺎور ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﺑﻮد ﺟﻨﺎﯾﺖ ﺑـﻪ وي ﻣﻨﺘﺴـﺐ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﺿﻤﺎن ﻧﯿﺰ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺷﺮط ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺧﻄﺮ ﺑﺮاي ﻧﺎﻇﺮ از اﺑﻬﺎم ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده و ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ ﮐـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر از ﺧﻄـﺮ‬
‫ﭼﻪ ﻧﻮع ﺧﻄﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﺧﻄﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻄﺮ ﺟﺎﻧﯽ و ﺷﺮاﻓﺘﯽ و ﻣـﺎﻟﯽ ﻗﺎﺑـﻞ ﻣﻼﺣﻈـﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫اﻣﺎ ﭼﻮن ﻣﺮﺟﻊ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺧﻄﺮ ﺧﻮد ﺷﺨﺺ در ﺣﯿﻦ ﺣﺎدﺛﻪ اﺳﺖ ﻇﺎﻫﺮاً ﺑﺎ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ اﺣﺴـﺎس ﺧﻄـﺮ‬
‫اﻗـﺪام ﻧﺨﻮاﻫـﺪ ﻧﻤـﻮد‪ .‬ﻇــﺎﻫﺮ ﻣـﺎده واﺣـﺪه ﻫــﻢ ﻫﺮﮔﻮﻧـﻪ ﺧﻄـﺮ ﻣـﺎﻟﯽ و ﺟــﺎﻧﯽ را در ﺑـﺮ ﻣـﯽﮔﯿــﺮد‬
‫)ﻗﺎﺳﻢزاده‪،1378 ،‬ص ‪.(58‬‬

‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻧﺎﺟﯽ در اﯾﺠﺎد ﺧﺴﺎرت ﺑﻪ اﻣﺪادﺟﻮ‬

‫ﻋﻤﻠﯿﺎت اﻣﺪاد و ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﻏﯿـﺮ ﻗﺎﺑـﻞ ﭘـﯿﺶﺑﯿﻨـﯽ اﺳـﺖ‪ ،‬زﻣـﺎﻧﯽﮐـﻪ اﻣـﺪادﺟﻮ در‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ اﺿﻄﺮاري ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻌﻀﺎً اﻣﺪادﮔﺮ در آن زﻣﯿﻨـﻪ ﺗﺠﺮﺑـﻪ ﮐـﺎﻓﯽ ﻧـﺪارد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ اﯾﺠـﺎد‬
‫ﺧﺴﺎرت اﻣﺮي دور از اﻧﺘﻈﺎر ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﺳﺎﻟﻮﯾﺞ ﺳﺎل ‪ 1989‬اﮔـﺮ اﻣـﺪادﮔﺮ ﺑـﺎ ﻋﻤﻠﯿـﺎت‬
‫ﺧﻮد ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد ﺧﺴﺎرت ﺷﻮد ﺧﺴﺎرت وارده را از ﻣﺒﻠﻎ ﭘﺎداش ﮐﺴﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻮاﻓﻖ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﻗﺮاردادي وﻟﻮ ﺷﻔﺎﻫﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﺳﺎﻟﻮﯾﺞ ﺑـﺮ آن ﺣـﺎﮐﻢ‬
‫اﺳﺖ و ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ ‪ No cure No pay‬در آن ﺻﺎدق ﺑﻮده ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺗﺠﺎري ﺑﺤـﺚ از‬
‫ﺳﻮد و زﯾﺎن اﺳﺖ و ﺷﻨﺎوري ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻧﺠﺎت اﻗﺪام ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﻌﻞ ﺧـﻮد ﻣﺴـﺌﻮﻟﯿﺖ‬
‫ﻗﺮاردادي دارد‪.‬‬
‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﯽ‪ ،‬ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺷﻤﺎره دوازدﻫﻢ‪ ،‬ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪1394‬‬
‫‪52‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻞ ‪ 40‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان »ﻫﯿﭻ ﮐﺲ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ اﻋﻤـﺎل ﺧـﻮﯾﺶ‬
‫را وﺳﯿﻠﻪ اﺿﺮار ﺑﻪ ﻏﯿﺮ ﯾﺎ ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ «.‬و در ﺑﻨﺪ ‪ 5‬اﺻﻞ ‪ 43‬اﺿﺮار ﺑﻪ دﯾﮕﺮان‬
‫ﻣﻤﻨﻮع ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻮاد ‪ 328‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﻫﺮ ﮔﺎه ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺎﻋﺚ اﺗﻼف‬
‫ﻣﺎل ﻏﯿﺮ ﺷﻮد ﺿﺎﻣﻦ ﺑﻮده و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺪﻧﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺎﻟﮏ آن دارد‪ .‬ﺣﺘﯽ اﺿﺮار ﻋﻤﺪي ﻋﻼوهﺑـﺮ‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺪﻧﯽ ﻣﺴﺒﺐ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﮐﯿﻔﺮي ﻧﯿﺰ اﯾﺠﺎدﮐﻨﺪ )ﻗﺎﺳﻢزاده‪،1386 ،‬ص ‪.(20‬‬
‫در ﻋﻤﻠﯿﺎت اﻣﺪاد و ﻧﺠﺎت‪ ،‬ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﻗـﺮاردادي وﺟـﻮد ﻧـﺪارد و ﺣـﯿﻦ ﻋﻤﻠﯿـﺎت ﻣﻤﮑـﻦ اﺳـﺖ‬
‫ﺧﺴﺎراﺗﯽ اﯾﺠﺎد ﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻣﺴـﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣـﺪﻧﯽ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﯽ ﺧـﺎص آن اﯾﺠـﺎد ﻣـﯽﺷـﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻘﺼﻮد از ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺪﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺧﺎص آن ﺑﻮده ﮐـﻪ ﺷـﺨﺺ ﻣﺴـﺒﺐ ورود زﯾـﺎن ﺑـﻪ دﯾﮕـﺮي‪،‬‬
‫ﺑﺪون آﻧﮑﻪ ﺑﯿﻦ آن دو ﻗﺮاردادي ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺴﺌﻮل واﻗﻊ ﺷﻮد )ﻫﻤﺎن(‪.‬‬
‫در ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻗﺮاردادي‪ ،‬ﺗﻌﻬﺪ اﺻﻠﯽ از ﺧﻮد ﻗﺮارداد اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷـﻮد و ﻣﺴـﺌﻮﻟﯿﺖ ﻗـﺮاردادي از‬
‫ﻋﺪم اﺟﺮاي ﻗﺮارداد ﯾﺎ ﺗﻌﻬﺪات ﻗﺮاردادي ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽﺷـﻮد و ﻫﺮﮔﻮﻧـﻪ ﺿـﺮر ﯾـﺎ ﺧﺴـﺎرﺗﯽ در ﻗﺎﻟـﺐ‬
‫ﻗﺮارداد ﻗﺎﺑﻞ ﭘﯿﮕﯿﺮي ﺑﻮده اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ اﻗﺪام اﻣﺮي ﮐﺮده‪ ،‬ﯾﺎ ﺗﻌﻬﺪ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐـﻪ از اﻧﺠـﺎم اﻣـﺮي‬
‫ﺧﻮدداري ﮐﻨﺪ درﺻﻮرت ﺗﺨﻠﻒ ﻣﺴﺌﻮل ﺧﺴﺎرت ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﯾﻨﮑـﻪ ﺟﺒـﺮان‬
‫ﺧﺴﺎرت ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺷﺪه و ﺗﻌﻬﺪ ﻋﺮﻓﺎً ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺗﺼـﺮﯾﺢ ﺑـﻮده و ﯾـﺎ ﺑـﺮ ﺣﺴـﺐ ﻗـﺎﻧﻮن ﻣﻮﺟـﺐ ﺿـﻤﺎن‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪1.‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎ ﺷﺎﻗﻮل ﻗﺮارداد ﻣﻨﻌﻘﺪه ﻣﯽﺗﻮان ﺗﻘﺼﯿﺮ ﻗﺮاردادي ﯾﺎ ﻧﻘﺾ ﻗﺮارداد و ﺗﻌﻬﺪات ﻧﺎﺷﯽ‬
‫از آن را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺮده و ﻣﻘﺼـﺮ را ﺑـﻪ ﺟﺒـﺮان ﻣﺠﺒـﻮر ﻧﻤـﻮد‪ .‬اﻣـﺎ در ﺣـﻮزه ﻣﺴـﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣـﺪﻧﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﻗﺮاردادي وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻣﺴﺄﻟﻪ ﭘﯿﭽﯿﺪهﺗﺮ ﻣﯽﺷﻮد و آن رﺟﻮع ﺑﻪ ﻋﺮف و ﻧﻈﺎﻣـﺎت دوﻟﺘـﯽ و اﺻـﻮل‬
‫ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ اﻧﺠﺎم آن ﮐﺎر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻘﺼﯿﺮ‬
‫ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺪﻧﯽ در ﺣﻘﻮق اﯾـﺮان ﺗﻘﺼـﯿﺮ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺗﻘﺼـﯿﺮ در ﺣﻘـﻮق اﻋـﻢ اﺳـﺖ از‬
‫ﺗﻔﺮﯾﻂ و ﺗﻌﺪي‪ 2‬و ﺗﻌﺪي‪ ،‬ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻮدن از ﺣﺪود اذن ﯾﺎ ﻣﺘﻌﺎرف اﺳﺖ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﻣـﺎل ﯾـﺎ ﺣـﻖ‬
‫دﯾﮕﺮي‪ 3‬و ﺗﻔﺮﯾﻂ ﻋﺒﺎرت از ﺗﺮك ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺮار داد ﯾﺎ ﻣﺘﻌﺎرف ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻣﺎل ﻏﯿـﺮ‬
‫ﻻزم اﺳــﺖ‪ 4.‬در ﺣﻘــﻮق اﯾــﺮان ﺗﻘﺼــﯿﺮ ﺑــﻪ ﻫــﺮ درﺟــﻪ اي ﮐــﻪ ﺑﺎﺷــﺪ اﯾﺠــﺎد ﻣﺴــﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣــﯽﮐﻨــﺪ‬

‫‪ .1‬ﻣﺎده ‪ 221‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﻣﺎده ‪ 953‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻣﺎده ‪ 951‬ﻗﺎون ﻣﺪﻧﯽ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﻣﺎده ‪ 952‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ‪.‬‬
 ‫ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ در ﮐﺎﻣﻦﻻ و ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ‬
‫‪53‬‬
‫)ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن‪ ،1369،‬ص‪ .(310‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ اراﺋﻪ ﺷـﺪه از ﺗﻘﺼـﯿﺮ ﻫـﻢ اﻧﺠـﺎم ﻓﻌـﻞ ﺧـﺎرج از‬
‫ﺣﺪود اذن و ﻋﺮف و ﻫﻢ اﻧﺠﺎم ﻧﺪادن ﻓﻌﻞ در ﺣـﺪود ﻗـﺮارداد و ﻋـﺮف‪ ،‬ﺗﻘﺼـﯿﺮ ﺑـﻮده و اﯾﺠـﺎد‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪ اي ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﯽ ﺳﺎﺑﻖ در ﻣﺎده ‪ 336‬ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ »ﺗﻘﺼـﯿﺮ‬
‫اﻋﻢ اﺳﺖ از ﺑﯽ اﺣﺘﯿﺎﻃﯽ‪ ،‬ﺑﯽ ﻣﺒﺎﻻﺗﯽ‪ ،‬ﻋﺪم ﻣﻬﺎرت‪ ،‬ﻋﺪم رﻋﺎﯾﺖ ﻧﻈﺎﻣﺎت دوﻟﺘﯽ« ﭘـﺲ رﻋﺎﯾـﺖ‬
‫اﺣﺘﯿﺎط‪ ،‬اﺻﻮل ﮐﺎر و ﻧﻈﺎﻣﺎت دوﻟﺘﯽ ﺑﺮ ﻫﻤﮕﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ و ﻫـﺮ ﺟـﺎ ﮐـﻪ اﯾـﻦ ﺗﮑﻠﯿـﻒ ﮐﻠـﯽ‬
‫رﻋﺎﯾﺖ ﻧﺸﻮد و ﺑﻪ ﮐﺴﯽ زﯾﺎﻧﯽ وارد ﺷﻮد ﻓﺎﻋﻞ ﻣﻘﺼﺮ و ﻣﺴﺌﻮل ﻓﺮض ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪ »در‬
‫ﺣﻘﻮق ﻣﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اﺻﻮﻻً ﻣﺒﺘﻨﯿﺒﺮ ﺗﻘﺼﯿﺮ اﺳﺖ وﻟﯽ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ اﯾﻦ اﺻﻞ ﻣﺎﻧﻊ از آن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﮔـﺎه‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺑﺪون ﺗﻘﺼﯿﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد آﯾﺪ و ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ادﻋﺎ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺗﻘﺼـﯿﺮ ﻣﺒﻨـﺎي ﻣﻨﺤﺼـﺮ ﻣﺴـﺌﻮﻟﯿﺖ‬
‫اﺳﺖ« )ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.(186‬‬
‫ﻣﺼﺪاق ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺑﺪون ﺗﻘﺼﯿﺮ ﻣﺎده ‪ 328‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ )اﺗـﻼف( ﻣـﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬
‫ﻣﻄﻠﻖ ﺗﻠﻒ ﮐﻨﻨﺪه ﻣﺎل ﻏﯿﺮ را اﻋﻢ از اﯾﻨﮑﻪ از روي ﻋﻤﺪ ﺗﻠﻒ ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﺑـﺪون ﻋﻤـﺪ و اﻋـﻢ از‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﻋﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺣﺘﯽ اﮔﺮ آن را ﻧﺎﻗﺺ ﯾﺎ ﻣﻌﯿﻮب ﻫﻢ ﮐـﺮده ﺑﺎﺷـﺪ ﺿـﺎﻣﻦ ﻣـﯽ داﻧـﺪ‪ .‬در‬
‫ﻣﺎده ‪ 331‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﻣﺴﺒﺐ ﺗﻠﻒ ﻣﺎل را ﻫﻢ ﺿﺎﻣﻦ ﻣﯽ داﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺷـﻨﺎوري ﮐـﻪ ﺑﺎﻋـﺚ اﯾﺠـﺎد‬
‫ﺧﺴﺎرت ﺟﺰﺋﯽ ﯾﺎ ﮐﻠﯽ ﺑﻪ ﺷﻨﺎور دﯾﮕﺮ ﺷﺪه ﺑﺎﺷـﺪ ﭼـﻪ اﯾﻨﮑـﻪ ﺗﻘﺼـﯿﺮ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﯾﻌﻨـﯽ ﺗﻌـﺪي و‬
‫ﺗﻔﺮﯾﻂ ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ اﺗﻼف ﺷـﺪه و ﯾـﺎ ﻣﺴـﺒﺐ ﺗﻠـﻒ ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ داراي ﺿـﻤﺎن‬
‫ﻣـﯽﺑﺎﺷــﺪ‪ .‬ﻣﻀــﺎﻓﺎً اﮔـﺮ وي ﻣﺮﺗﮑــﺐ ﺑــﯽاﺣﺘﯿـﺎﻃﯽ‪ ،‬ﺑــﯽﻣﺒــﺎﻻﺗﯽ‪ ،‬ﻋـﺪم رﻋﺎﯾــﺖ ﻧﻈﺎﻣــﺎت دوﻟﺘــﯽ و‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرف ﮐﺎر ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺿﺎﻣﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﺿﻄﺮار‬
‫اﺿﻄﺮار ﺣﺎﻟﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺮاي ﻣﺼﻮن ﻧﮕـﻪ داﺷـﺘﻦ ﺧـﻮد ﯾـﺎ دﯾﮕـﺮي از ﺧﻄـﺮ زﯾﺎﻧﺒـﺎر‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﯾﺎ ﻗﺮﯾﺐاﻟﻮﻗﻮع ﺑﻪﻧﺎﭼﺎر ﺿﺮر ﮐﻤﺘﺮي را ﺑﻪ دﯾﮕﺮي ﮐﻪ در اﯾﺠﺎد ﺧﻄﺮ زﯾﺎﻧﺒﺎر ﻧﻘﺸﯽ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ )ﺷﺨﺺ ﺛﺎﻟﺚ( وارد ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺮ ﻣﯽآﯾﺪ اﯾﺮاد زﯾﺎن در ﺣﺎﻟﺖ اﺿـﻄﺮاري‬
‫ﺑﻪﺻﻮرت ﻋﻤﺪي و ﺑﺮاي اﺣﺘﺮاز از زﯾﺎن ﺑﺰرگﺗـﺮ ﺻـﻮرت ﻣـﯽﮔﯿـﺮد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺷـﺨﺺ ﻣﻀـﻄﺮ‪،‬‬
‫ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﻗﺼﺪ‪ ،‬ﮐﺎر ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ و ﭼﻮن ﻋﻤﻞ او ﯾﮏ ﻋﻤﻞ ﺿﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺗﺤﻘـﻖ‬
‫ﺗﻘﺼﯿﺮ ﻣﻨﺘﻔﯽ اﺳﺖ )ﻗﺎﺳـﻢزاده‪ ،‬ﻫﻤـﺎن‪ ،‬ص‪ .(140‬ﻣﺸـﺮوﻋﯿﺖ ﻋﻤـﻞ اﺿـﻄﺮاري از آﯾـﺎت ﺷـﺮﯾﻔﻪ‬
‫ﻗﺮآن و اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﺘﻌﺪد اﺛﺒﺎت ﻣـﯽﺷـﻮد‪ 1.‬در ﺑـﯿﻦ ﻓﻘﻬـﺎ و داﻧﺸـﻤﻨﺪان اﺳـﻼﻣﯽ ﻧﯿـﺰ ﻗﺎﻋـﺪه ﻣﺸـﻬﻮر‬

‫‪ .1‬ﺳﻮره ﺑﻘﺮه آﯾﻪ ‪ ،173‬ﺳﻮره ﻧﺤﻞ آﯾﻪ ‪ ،115‬ﺳﻮره اﻧﻌﺎم آﯾﻪ ‪119‬و‪...‬‬
‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﯽ‪ ،‬ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺷﻤﺎره دوازدﻫﻢ‪ ،‬ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪1394‬‬
‫‪54‬‬
‫اﻟﻀﺮورات ﺗﺒﯿﺢ اﻟﻤﺤﻈﻮرات وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﯾﻌﻨﯽ ﺣﺎﻟﺖ ﺿﺮورت‪ ،‬اﻣﻮر ﻣﻤﻨﻮع را ﻣﺒﺎح ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﮐﻪ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ اﯾﻦ ﮐﻪ وﺿﻌﯿﺖ اﺿﻄﺮاري ﺣﺮام و ﻣﻤﻨﻮع ﺑﻮدن ﻓﻌﻠﯽ را از ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑـﺮد و‬
‫آن را ﻣﺠﺎز ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ اﻣﺎ آﯾﺎ ﺿﺮر و زﯾﺎنﻫﺎي ﻧﺎﺷﯽ از آن ﻋﻤـﻞ ﻫـﻢ ﺑـﺪون ﭘﺎﺳـﺦ ﻣـﯽﻣﺎﻧـﺪ و آﯾـﺎ‬
‫ﻣﻀﻄﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﻌﻞ زﯾﺎﻧﺒﺎر ﺧﻮد ﺿﻤﺎن ﻧﺪارد؟ ﻣﺸﻬﻮر ﻓﻘﻬﺎي ﺷﯿﻌﻪ اﺿﻄﺮار را ﺳـﺒﺐ ﻣﺒـﺎح ﺷـﺪن‬
‫ﻓﻌﻞ ﺣﺮام ﻣﯽداﻧﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺿﺎﯾﻊ ﺷـﺪن ﺣﻘـﻮق دﯾﮕـﺮان ﻧﻤـﯽداﻧﻨـﺪ و ﺗﻨﻬـﺎ وي را‬
‫ﻣﻌﺎف از ﻋﻘﻮﺑﺖ اﻟﻬﯽ و ﮔﻨﺎه ﻣﯽﭘﻨﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﺣﻘﻮقداﻧﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ اﻧﺘﻘﺎد ﮐﺮده و ﮔﻔﺘﻪاﻧـﺪ‬
‫» ﻣﻌﯿﺎر ﺗﻘﺼﯿﺮ ﺗﺠﺎوز از رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﺘﻌﺎرف و ﻣﻌﻘﻮل اﺳﺖ ﮐـﻪ در ﻫﻤـﺎن ﺷـﺮاﯾﻂ ﺧـﺎرﺟﯽ ﻗـﺮار‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﯽ در ﻣﻮرد اﺿﻄﺮار ﺑﻪ ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ دﺳﺖ ﻣﯽزﻧﺪ ﮐﻪ از ﺿﺮر ﻣﻬﻢﺗﺮ اﺣﺘﺮاز ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﭼﺮا ﺑﺎﯾﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎري را ﺗﻘﺼـﯿﺮ ﺷـﻤﺮد و ﻓﺎﻋـﻞ آن را ﻣﺴـﺌﻮل ﻗـﺮار داد؟ ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل ﻫﺮﮔـﺎه‬
‫ﺟﻬﺖ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﻏﺮق ﺷﺪن ﮐﺸﺘﯽ ﮐﺎﻻي ﻣﻮﺟـﻮد در آن ﺑـﻪ درﯾـﺎ رﯾﺨﺘـﻪ ﺷـﻮد آﯾـﺎ ﻣـﯽﺗـﻮان‬
‫ﻣﺮﺗﮑﺐ را ﻣﻘﺼﺮ داﻧﺴﺖ؟« )ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪ .(117‬اﻣﺎ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻀﯿﯿﻊ ﺣﻘـﻮق‬
‫ﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮي ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﺣﯿﺎﻧﺎً در ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪن آن ﺷﺮاﯾﻂ ﻫﯿﭻ ﻧﻘﺸﯽ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬در ﻣﺜـﺎل‬
‫ذﮐﺮ ﺷﺪه ﺿﺮر اﯾﺠﺎد ﺷﺪه ﺑﺮ ﺻﺎﺣﺐ آن ﮐﺎﻻ را ﭼـﻪ ﮐﺴـﯽ ﺑﺎﯾـﺪ ﺟﺒـﺮان ﮐﻨـﺪ؟ در ﺣﻘـﻮق ﺑﯿﻤـﻪ‬
‫‪ General‬و ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﺿـﺮر‬ ‫درﯾﺎﯾﯽ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع راه ﺣﻞ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﺑﺎ اﯾﺠﺎد ﻧﻬﺎد ‪Average‬‬
‫ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﻣﻨﺘﻔﻌﺎن ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻧﻔﻊ ﺧﻮد ﻣﺴﺄﻟﻪ را ﺣﻞ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮔﺮﭼﻪ ﻣﺎﻟﮏ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﮐﺸـﺘﯽ ﺗﻘﺼـﯿﺮي‬
‫ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺿﺮر ﺻﺎﺣﺐ ﮐﺎﻻﯾﯽ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﻧﻘﺸﯽ در اﯾﺠﺎد آﺳﯿﺐ ﺣﺎﺻـﻞ ﺷـﺪه‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ را ﺑﯽ ﭘﺎﺳﺦ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣـﯽرﺳـﺪ در وﺿـﻌﯿﺖ اﺿـﻄﺮاري ﮐـﻪ از ﻣﻀـﻄﺮ رﻓـﻊ‬
‫ﺗﻘﺼﯿﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد ﻣﻨﺘﻔﻊ ﯾـﺎ ﻣﻨﺘﻔﻌـﺎن ﺑﺮﻣﺒﻨـﺎي ﻗﺎﻋـﺪه ﺣﻘـﻮﻗﯽ اﺳـﺘﻔﺎده ﺑـﺪون ﺟﻬـﺖ‪ ،‬ﻣﺴـﺌﻮل ﺟﺒـﺮان‬
‫ﺧﺴﺎرات وارده ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﺻـﺮﻓﺎً ﺑﺮاﺳـﺎس ﻣﺴـﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣـﺪﻧﯽ‪ ،‬ﻓﺎﻋـﻞ زﯾـﺎن را ﺑـﻪ ﺟﺒـﺮان‬
‫ﺧﺴﺎرت ﻣﺠﺒﻮر ﻧﻤﻮد زﯾﺮا ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺪﻧﯽ ﺗﻘﺼﯿﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺣﺴﺎن‬
‫از ﻣﻮاردي ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺳﻘﻮط ﺿﻤﺎن و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣـﯽﺷـﻮد اﺣﺴـﺎن و ﻧﯿﮑـﻮ ﮐـﺎري اﺳـﺖ‪ .‬ﻋـﺪم‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺤﺴﻦ و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر ﻫﻢ از آﯾﺎت و ﻫﻢ از اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﮐـﻪ ﻣﺸـﻬﻮرﺗﺮﯾﻦ آن آﯾـﻪ‬
‫‪ 91‬ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣـﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ »ﻣـﺎ ﻋﻠـﯽ اﻟﻤﺤﺴـﻨﯿﻦ ﻣـﻦ ﺳـﺒﯿﻞ«‪ .‬از ﺳـﻮي دﯾﮕـﺮ وﺟـﺪان‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻤﯽ ﭘﺬﯾﺮد ﺷﺨﺺ ﻣﺤﺴﻦ را ﮐﻪ ﺑﺎ ﻗﺼـﺪ و ﻧﯿـﺖ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎراﻧـﻪ دﺳـﺖ ﺑـﻪ ﻋﻤﻠـﯽ زده‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻘﺼﺮ و ﻣﺴﺌﻮل ﺗﻠﻘﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻫﺮﮔﺎه ﻓﻌﻠﯽ ﺑﻪﻋﻨﻮان اﺣﺴﺎن از ﮐﺴﯽ ﺻﺎدر ﺷﻮد و واﻗﻌـﺎً‬
 ‫ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ در ﮐﺎﻣﻦﻻ و ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ‬
‫‪55‬‬
‫ﻫﻢ اﺣﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ از ﺑﺎب اﺗﻔﺎق ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﻣﻮﺟـﺐ ﺿـﻤﺎن و ﻣﺴـﺌﻮﻟﯿﺖ اﺳـﺖ ﺑـﺮ آن ﻣﺘﺮﺗـﺐ‬
‫‪1‬‬
‫ﮔﺮدد‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر ﻣﺴﺌﻮل ﻧﯿﺴﺖ و ﺧﺴﺎرت ﻧﻤﯽﭘﺮدازد زﯾﺮا ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻧﯿﮑﻮﮐـﺎري ﻫـﻢ ﺣـﺪود و ﺛﻐـﻮري دارد و ﺿـﺮرﻫﺎﯾﯽ ﮐـﻪ از ﺑـﺎب ﻧﯿﮑﻮﮐـﺎري ﺑـﻪ دﯾﮕـﺮي‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻤﺘﺮ از ﺿﺮري ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮﻃﺮف ﮐﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﺿـﺮرﻫﺎ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎري ﺻﺪق ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و در ﺻﻮرت ﺗﺴﺎوي )دو ﺿﺮر( ﻫﻢ ﮐﺎري ﻟﻐﻮ ﮐﺮده اﺳـﺖ‬
‫ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻏﯿﺮ از ﺟﻬﺎت ﻣﺎﻟﯽ ﺟﻬﺖﻫﺎ و ﻣﻨﺎﻓﻊ دﯾﮕﺮي ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر ﺑﺎﺷﺪ )ﻗﺎﺳﻢزاده‪ ،‬ﻫﻤﺎن‪،‬‬
‫ص‪.(158‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺗﻌﺪي و ﺗﻔـﺮﯾﻂ از ﻣﻘـﺮرات ﻋﺮﻓـﯽ ﻣﻮﺟـﺐ ﻣﺴـﺌﻮﻟﯿﺖ اﺳـﺖ و ﻋـﺪم‬
‫ﺗﻌﺪي و ﺗﻔﺮﯾﻂ )ﺗﻘﺼﯿﺮ( ﻫﯿﭻﮔﻮﻧﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﯽ ﻧـﺪارد‪ ،‬ﺗﺠـﺎوز ﻧﻤـﻮدن از ﻣﻘـﺮرات ﺷـﺮﻋﯽ ﻧﯿـﺰ ﻣﺴـﺌﻮﻟﯿﺘﯽ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ ﺣﺴﺐ ﻣﻮرد ﻣﻨﺘﻔﻊ از ﻋﻤﻞ ﺷـﺨﺺ‪ ،‬ﺿـﺎﻣﻦ اﺳـﺖ و در ﭘـﺎرهاي از ﻣـﻮارد‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ اداره ﻣﺎل ﻏﯿﺮ و اﺿﻄﺮار ﻫﻢ اﺳﺘﻨﺎد ﮐﺮد وﻟﯽ ﺑﻪﻃﻮر ﻗﻄﻊ در ﻋﺪم ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺷـﺨﺺ ﻧﯿﮑﻮﮐـﺎر‬
‫ﺗﺮدﯾﺪي ﻧﯿﺴﺖ زﯾﺮا ﻋﺮﻓﺎً ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺗﻘﺼﯿﺮي ﻧﺸﺪه اﺳﺖ )ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﺻﺺ‪.(158 - 159‬‬

‫اﺳﺘﯿﻔﺎء‬
‫ﺑﺤﺚ اﻣﺪاد و ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ را ﻣﯽ ﺗﻮان از ﺟﻨﺒﻪ اﺳﺘﯿﻔﺎء ﻧﯿـﺰ ﻣـﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ ﻗـﺮار داد‪ .‬ﻣـﺎده ‪336‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻫﺮ ﮔﺎه ﮐﺴﯽ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﻣﺮ دﯾﮕﺮي اﻗﺪام ﺑﻪ ﻋﻤﻠﯽ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻋﺮﻓﺎً ﺑﺮاي آن ﻋﻤﻞ اﺟﺮﺗﯽ ﺑﻮده و ﯾﺎ آن ﺷﺨﺺ ﻋﺎدﺗـﺎً ﻣﻬﯿـﺎي آن ﻋﻤـﻞ ﺑﺎﺷـﺪ ﻋﺎﻣـﻞ ﻣﺴـﺘﺤﻖ‬
‫اﺟﺮت ﻋﻤﻞ ﺧﻮد ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﮐﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﺒﺮع داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ «.‬از اﯾﻦ رو اﮔﺮ در‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﺎﺟﯽ از ﺳﻮي اﻣﺪادﺟﻮ اﻣﺮ ﺑﻪ اﻣﺪاد ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺴﺘﺤﻖ اﺟـﺮتاﻟﻤﺜـﻞ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد‪ .‬ﺣﺘـﯽ‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از ﻓﻘﻬﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ اﮔﺮ اذن ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮاي اﺳـﺘﺤﻘﺎق اﺟـﺮت ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪) .‬ﺻـﻔﺎﯾﯽ ‪،1391‬‬
‫ص‪ .(41‬اﻣﺎ ﺷﺮط دﯾﮕﺮ در اﺳﺘﯿﻔﺎء ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﻗﺼﺪ ﺗﺒﺮع ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎً در اﻣﺮ اﻣـﺪاد و ﻧﺠـﺎت اﮔـﺮ‬
‫ﻃﺮف ﻗﺼﺪ ﺗﺒﺮع ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺎ ﻋﻘﺪ ﺷﻔﺎﻫﯽ ﻧﯿـﺰ ﺑـﻪ ﻣﻨـﺎﻓﻌﺶ ﺧﻮاﻫـﺪ رﺳـﯿﺪ‪ .‬ﻟـﯿﮑﻦ ﻣﺴـﺌﻠﻪ‪،‬‬
‫زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﺒﺮع وﺟﻮد دارد و ﻧﺎﺟﯽ از ﻗﺒﻞ اﯾﻦ ﮐﺎر را از روي ﻧﻮع دوﺳﺘﯽ ﯾﺎ ﻓﯽ ﺳـﺒﯿﻞ‬
‫اﷲ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ و ﻣﺘﻀﺮر ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻦﺻﻮرت ﺑﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از اﺳـﺘﯿﻔﺎء ﻧﻤـﯽﺗـﻮان ﺧﺴـﺎرات‬
‫‪General Average‬‬ ‫وي را ﺟﺒﺮان ﻧﻤﻮد و ﺗﻨﻬﺎ از ﻗﺎﻋﺪه اﺳـﺘﻔﺎده از ﻣـﺎل ﻏﯿـﺮ ﺑـﺪون ﺟﻬـﺖ و ﻧﻬـﺎد‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﺧﺴﺎرت وي را ﺟﺒﺮان ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫‪ .1‬ﻣﯿﺮزا ﺣﺴﻦ ﺑﺠﻨﻮردي‪ ،‬اﻟﻘﻮاﻋﺪ اﻟﻔﻘﻬﯿﻪ‪ ،‬ج ‪ 4‬ص ‪12‬و‪ ،13‬ﺑﻨﻘﻞ از ﻗﺎﺳﻢزاده ﻫﻤﺎن ص ‪.157‬‬
‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﯽ‪ ،‬ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺷﻤﺎره دوازدﻫﻢ‪ ،‬ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪1394‬‬
‫‪56‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي‬
‫در ﻋﻤﻠﯿﺎت اﻣﺪاد و ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ وﺟﻮد دارد‪:‬‬
‫‪ -1‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﻧﺎﺟﯽ ﺑﺎ ﻗﺮارداد ﻧﺠﺎت ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺷـﻔﺎﻫﯽ ﯾـﺎ ﮐﺘﺒـﯽ ﺑﺎﺷـﺪ اﻗـﺪام ﺑـﻪ‬
‫اﻣﺪادرﺳﺎﻧﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ در اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ ﺷﺮاﯾﻂ ﻗﺮارداد ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ آﯾﻨﺪه اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺧﺴـﺎرﺗﯽ‬
‫ﻫﻢ ﺑﻪ اﻣﺪادﺟﻮ وارد ﺷﻮد ﯾﺎ ﺷﺮاﯾﻂ ﻗﺮارداد ﻧﻘﺾ ﺷﻮد و ﯾﺎ ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ ﺗﻘﺼـﯿﺮ )ﺗﻌـﺪي ﯾـﺎ ﺗﻔـﺮﯾﻂ(‪،‬‬
‫ﻧﺎﺟﯽ ﺿﺎﻣﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺑﺎﯾﺪ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ در ﮐﻨﻮاﻧﺴـﯿﻮن ﺳـﺎﻟﻮﯾﺞ ﺳـﺎل ‪ 1989‬ﻧﯿـﺰ‬
‫ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺴﺎرات اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ از ﭘﺎداش ﻧـﺎﺟﯽ ﮐﺴـﺮ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ‪ .‬در ﺣـﺎﻟﺘﯽ ﻫـﻢ ﮐـﻪ‬
‫ﺷــﻨﺎور ﻣﺨﺼــﻮص اﻣــﺪاد و ﻧﺠــﺎت ﺑﻨــﺎدر ﻣﺒــﺎدرت ﺑــﻪ اﯾــﻦ ﮐــﺎر ﻣــﯽﮐﻨــﺪ‪ ،‬ﭼــﻮن ﺗﺤــﺖ ﻗــﺮارداد‬
‫اﺳﺘﺨﺪاﻣﯽ‪ ،‬ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺧﺴﺎرت ﻧﺎﺷﯽ از ﺗﻌﺪي و ﺗﻔﺮﯾﻂ را ﺑﺎﯾﺪ ﺟﻮاﺑﮕـﻮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬زﻣﺎﻧﯽﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﻗﺮارداد ﻧﺠﺎﺗﯽ ﭼـﻪ ﺷـﻔﺎﻫﯽ و ﭼـﻪ ﮐﺘﺒـﯽ وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪ ،‬ﻧـﺎﺟﯽ ﻣﺤﺴـﻦ و‬
‫ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر اﺳﺖ و ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺤﺴﻦ از ﺿﻤﺎﻧﺖ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺑـﺮي ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ اﻣـﺎ ﻧﺒﺎﯾـﺪ از اﺻـﻮل‬
‫ﻣﺘﻌﺎرف ﮐﺎر‪ ،‬ﺗﺠﺎوز ﮐﻨـﺪ و اﻓـﺮادي ﮐـﻪ اﺣﯿﺎﻧـﺎً از ﻋﻤـﻞ ﺷـﺨﺺ ﻧﯿﮑﻮﮐـﺎر ﻣﻨﺘﻔـﻊ ﺷـﺪهاﻧـﺪ ﺑﺎﯾـﺪ‬
‫ﺧﺴﺎرات وارده را ﻧﯿﺰ ﺟﺒﺮان ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬در ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻧﺠﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺪون ﻗﺮارداد ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد ﭼﻮن ﺑﺪون ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ اﺗﻔﺎق اﻓﺘـﺎده‬
‫اﺳﺖ ﺧﺎرج از ﮐﺎر ﻣﻌﻤﻮل ﮐﺸﺘﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﮐﺸﺘﯽ در ﺣﺎل اﻧﺠﺎم ﻗﺮارداد ﮐﺎري دﯾﮕـﺮي‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﻟﺰام ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺷﻨﺎور ﺑﻪ ﮐﻤﮏرﺳﺎﻧﯽ‪ ،‬او ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻧﺠـﺎم‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﮐﺸﺘﯽ از ﻣﺴـﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌـﯽ ﺧـﻮد ﺑـﺮاي اﻧﺠـﺎم ﻗـﺮاردادش )‪(charter party‬‬
‫ﺧﺎرج ﺷﻮد و اﯾﻦ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﻘﺾ ﻗﺮارداد و از اﯾﻦ ﺑﺎﺑـﺖ دﭼـﺎر ﺧﺴـﺎرت زﯾـﺎدي ﻣـﯽ ﺷـﻮد‪ .‬از ﺳـﻮي‬
‫دﯾﮕﺮ وي ﺳﻮﺧﺖ و ﻧﯿﺮوي اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺧﺎرج از ﻗﺮار داد ﻣﺼﺮف ﻣﯽﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ آن ﻫـﻢ ﻫﺰﯾﻨـﻪ اﺿـﺎﻓﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﭘﺲ از ﭘﺎﯾﺎن ﻣﻮﻓﻘﯿﺖآﻣﯿﺰ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻧﺠﺎت آﯾﺎ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺰﯾﻨـﻪﻫـﺎي وي ﺑـﺪون‬
‫ﺟﺒﺮان ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ در ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ‪ SAR‬و ‪ SOLAS‬راﺟﻊ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺳﺨﻨﯽ ﺑﻪ ﻣﯿـﺎن ﻧﯿﺎﻣـﺪه‬
‫اﻣﺎ ﻫﻞ ﺟﺰااﻻﺣﺴﺎن اﻻ اﻻﺣﺴﺎن ﭘﺲ ﭼـﻪ ﮐﺴـﯽ ﺑﺎﯾـﺪ ﺧﺴـﺎرات ﻧـﺎﺟﯽ را ﺟﺒـﺮان ﻧﻤﺎﯾـﺪ؟ ﺑـﻪﻧﻈـﺮ‬
‫ﻣﯽ رﺳﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﺎﻋﺪه ﺣﻘﻮﻗﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺪون ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ اﻓـﺮادي ﮐـﻪ از ﺑﺎﺑـﺖ اﯾـﻦ ﻋﻤﻠﯿـﺎت‬
‫ﻧﺠﺎت ﻧﻔﻊ ﺑﺮدهاﻧﺪ ﺿﺎﻣﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺠﺎت ﺟﺎن اﻓﺮاد ﺑﻪ آب اﻓﺘﺎده اول ﺧﻮد ﻓﺮد‪ ،‬ﺑﻌـﺪ ﺷـﺮﮐﺖ‬
‫ﺑﯿﻤﻪاي ﮐﻪ وي را ﺑﯿﻤﻪ ﻋﻤﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﮐﺎرﻓﺮﻣـﺎ و ﻣﺎﻟـﮏ ﮐﺸـﺘﯽ ﮐـﻪ ﻓـﺮد روي آن ﮐـﺎر‬
‫ﻣﯽ ﮐـﺮده و ﯾـﺎ ﻣﺴـﺎﻓﺮ آن ﺑـﻮده و ﺣﺘـﯽ اﺟـﺎره ﮐﻨﻨـﺪه ﮐﺸـﺘﯽ و ﻣﺎﻟـﮏ ﺑـﺎر و ﻣﺎﻟـﮏ ﺳـﻮﺧﺖ و‬
 ‫ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ در ﮐﺎﻣﻦﻻ و ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ‬
‫‪57‬‬
‫ﺑﯿﻤﻪﮔﺬاران آﻧﻬﺎ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺿﺎﻣﻦ داﻧﺴﺖ و ﺧﺴﺎرات ﻧﺎﺟﯽ را ﺟﺒـﺮان ﻧﻤـﻮد‪ .‬ﮔﺮﭼـﻪ ﮐﻨﻮاﻧﺴـﯿﻮن‬
‫ﺳﺎﻟﻮﯾﺞ و ﺳﻮﻻس از ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻓﺮد ﻧﺠﺎت ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻣﻨﻊ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻧﺎﺟﯽ ‪-‬‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﯾﮏ ﮐﺸﺘﯽ ﺑﺰرگ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﺟﺎره آن ﺳﺎﻋﺘﯽ ﭼﻨﺪ ﻫﺰار دﻻر ﺑﺎﺷﺪ‪ -‬از ﻋﻬﺪه ﺷﺨﺺ‬
‫ﺑﺮ ﻧﻤﯽ آﯾﺪ اﻣﺎ ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺘﻔﻌﺎن دﯾﮕﺮ ﮐﻪ ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪ ﻫﻢ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻧـﺎﺟﯽ ﺟﺒـﺮان ﻣـﯽﺷـﻮد و‬
‫ﻫﻢ آﻧﻬﺎ ﻓﺸﺎر زﯾﺎدي را ﺗﺤﻤﻞ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ General Average‬ﻋﻤﻞ ﮐﺮد‪ .‬در ﺣـﺎﻟﺘﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺷﺨﺺ و ﺷﻨﺎور ﻧﺠﺎت ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﯽارزشﺗﺮ از اﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺣﺎﻣﯽ ﭘـﺮ ﻗـﺪرﺗﯽ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﻗﺎﯾﻖﻫﺎي ﻣﺎﻫﯽﮔﯿﺮي ﯾﺎ ﻗﺎﯾﻖﻫﺎي ﭘﻨﺎهﺟﻮﯾﺎن‪ ،‬دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﺎﯾـﺪ ﺻـﻨﺪوﻗﯽ ﺗﺄﺳـﯿﺲ ﮐﻨﻨـﺪ ﮐـﻪ اﯾﻨﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ را ﺟﺒﺮان ﮐﻨﺪ‪ .‬ﮐﺎري ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﮐﺸﻮﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨـﺪ اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن اﻧﺠـﺎم داده و ﮐﻤﯿﺴـﺮﯾﺎي ﻋـﺎﻟﯽ‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﯽ‪ ،‬ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺷﻤﺎره دوازدﻫﻢ‪ ،‬ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪1394‬‬
‫‪58‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫‪ -‬ﺣﺒﯿﺐ ﻃﺎﻟـﺐ اﺣﻤـﺪي‪» ،(1392) ،‬ﺣﻘـﻮق ﻧﺠـﺎت دﻫﻨـﺪه در ﻣﻌﺎﻫـﺪات ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ ﻧﺠـﺎت‬
‫درﯾﺎﯾﯽ و ﻗﺎﻧﻮن درﯾﺎﯾﯽ اﯾﺮان«‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺣﻘﻮﻗﯽ داﻧﺸﮕﺎه ﺷﯿﺮاز‪ ،‬دوره ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪.‬‬
‫‪ -‬ﭘﺎد‪ ،‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪ ،(1381) ،‬ﺣﻘﻮق ﮐﯿﻔﺮي اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات رﻫﺎم‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷﺎﺗﺮي‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ‪ ،‬ﻣـﺮادي ﮐﻨـﺪﻻﺗﯽ‪ ،‬اﺳـﻔﻨﺪﯾﺎر‪» ،(1388) ،‬ﺑﺮرﺳـﯽ اﻣﮑـﺎن ارﺗﮑـﺎب ﻗﺘـﻞ‬
‫ﻋﻤﺪي از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺮك ﻓﻌﻞ در ﻓﻘﻪ و ﺣﻘﻮق ﮐﯿﻔﺮي اﯾـﺮان«‪ ،‬ﻣﺠﻠـﻪ ﻓﻘـﻪ و ﻣﺒـﺎﻧﯽ ﺣﻘـﻮق اﺳـﻼﻣﯽ‪،‬‬
‫دﻓﺘﺮ ‪.1‬‬
‫‪ -‬ﺻﻔﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺪ ﺣﺴﯿﻦ و رﺣﯿﻤـﯽ‪ ،‬ﺣﺒﯿـﺐ اﷲ‪ ،(1391) ،‬ﻣﺴـﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣـﺪﻧﯽ‪ ،‬ﺳـﺎزﻣﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ و‬
‫ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺘﺐ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ داﻧﺸـﮕﺎهﻫـﺎ )ﺳـﻤﺖ( ﻣﺮﮐـﺰ ﺗﺤﻘﯿـﻖ و ﺗﻮﺳـﻌﻪ ي ﻋﻠـﻮم اﻧﺴـﺎﻧﯽ‪ ،‬ﭼـﺎپ‬
‫ﭼﻬﺎرم‪.‬‬
‫‪ -‬ﻗﺎﺳﻢزاده‪ ،‬ﺳﯿﺪ ﻣﺮﺗﻀﯽ‪» ،(1378) ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺪﻧﯽ ﺷﺨﺺ ﺧﻮددار )ﺗﻘﺼﯿﺮ از ﻧﻮع ﺳﻠﺒﯽ ﯾـﺎ‬
‫ﺗﺮك ﻓﻌﻞ(«‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ داﻧﺸﮑﺪه ﺣﻘﻮق و ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬دوره ‪ ،44‬ﺷﻤﺎره ‪.5‬‬
‫‪ ،(1386) ،____________ -‬ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺪﻧﯽ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻣﯿﺰان‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن‪ ،‬ﻧﺎﺻﺮ‪ ،(1369) ،‬ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ‪ ،‬ﺿﻤﺎن ﻗﻬﺮي‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺪﻧﯽ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻮﺳﻮي ﺑﺠﻨـﻮردي‪ ،‬ﺳـﯿﺪ ﻣﺤﻤـﺪ‪» ،(1393) ،‬اﺗﺎﻧـﺎزي در ﻓﻘـﻪ و ﺣﻘـﻮق اﺳـﻼﻣﯽ«‪ ،‬روزﻧﺎﻣـﻪ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ 26032‬ﺳﺎل ﻫﺸﺘﺎد و ﻧﻬﻢ‪.‬‬

‫ﻻﺗﯿﻦ‬
‫‪- Anderson, Andrew, (1993)," Salvage & Recreational Vessels: Modern‬‬
‫‪Concepts & Misconceptions", U.S.F Maritime Law Journal, 6 (1).‬‬
‫‪- Allen, Michael, (1991), "The International Convention on Salvage and‬‬
‫‪LOF 1990", Journal of Maritime Law & Commerce, 22(1).‬‬
‫‪- Bowman, Liza J., ( Aug 23, 2005), "Ocean Apart Over Sunken Ships: Is‬‬
‫"?‪the Underwater Cultural Heritage convention Really working Admiralty Law‬‬
‫‪US and International Law: Admiralty and Maritime Law; Salvage.‬‬
‫‪- Burstein, Susanne M., ((winter), 2002.), "Saving Steel Over Souls: The‬‬
‫‪Human Cost of U.S. Salvage Law", Tulane Maritime Law Journal 27.‬‬
‫‪- Clark , Peter D., (Mar. 1995), "Ship owners, Time Charterers' Assess‬‬
‫‪Costs", Journal of Commerce.‬‬
‫‪- Craig, H. Allen, (1998-1999), "The ISM Code and Ship owner Records:‬‬
‫‪Shared Safety Goals", Industry's Privacy Need, 11 U.S.F. Mar. L. J. 1,3.‬‬
‫‪- Hodges, Susan, (1996), Law of Insurance, Cavendish Publishing limited,‬‬
 ‫ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ در ﮐﺎﻣﻦﻻ و ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﻧﺠﺎت درﯾﺎﯾﯽ‬
59
1st ed.
- Maclachlan, Malcolm, (2004),The Shipmaster's Business Companion, The
Nautical Institute, 4th ed.
- Parent, Jason, (2006)," No Duty to Save Lives, No Reward for Rescuer",
Annual Survey of International & Comparative Law, vol 12.