Toan Cao Cap C-4

Quy định Các khái niệm về ma trận và các phép toán trên ma trận Biến đổi ma trận.
Hạng ma trận Ma trận khả nghịch Hệ phươn
TOÁN CAO CẤP C
PHẦN I: ĐẠI SỐ TUYẾN TÍNH
GV: Phan Thị Mỹ Duyên

Trường Đại học Khoa học Tự nhiên TP. HCM
21/02/2021
Quy định Các khái niệm về ma trận và các phép toán trên ma trận Biến đổi ma trận. Hạng ma trận Ma trận khả nghịch Hệ phươn
Outline
1 Quy định
2 Các khái niệm về ma trận và các phép toán trên ma trận
3 Biến đổi ma trận. Hạng ma trận
4 Ma trận khả nghịch
5 Hệ phương trình đại số tuyến tính
6 Định thức ma trận vuông

Quy định
Không vắng quá 30% số giờ lên lớp

Các cột điểm của môn học:
- Điểm thi GK: 30%
- Điểm thưởng: 5%
- Điểm thi cuối kì: 70%
Điều kiện hoàn tất môn học: Điểm môn học ě 5.0
Outline
1 Quy định

Định nghĩa và kí hiệu
Định nghĩa 1.1. Ma trận: Một ma trận loại m ˆ n trên K là

một bảng hình chữ nhật gồm m dòng và n cột với mn hệ số
trong K có dạng
¨ ˛
a11 a12 ¨ ¨ ¨ a1n
˚ a21 a22 ¨ ¨ ¨ a2n ‹
Am,n “ ˚˝ ¨¨¨ ¨¨¨ ¨¨¨ ¨¨¨ ‚
‹ (2.1)
am1 am2 ¨ ¨ ¨ amn
Viết tắt: A “ paij qmˆn hay A “ paij q, trong đó aij P K .

Ta gọi
¨ ˛
a1j
` ˘ ˚ a2j ‹
ai1 ai2 ¨ ¨ ¨ ain , (2.2)
˚ ‹
˚ .. ‹
˝ . ‚
amj
lần lượt là dòng thứ i và cột thứ j của ma trận A.

Ký hiệu: Mmˆn pK q là tập hợp tất cả những ma trận loại m ˆ n
trên K.
Định nghĩa 1.2. Cho hai ma trận cùng loại A “ paij qmˆn và
B “ pbij qmˆn . Ta nói A bằng B, ký hiệu A “ B, nếu
aij “ bij , @i P 1, m, j P 1, n.
- Ma trận hàng: ma trận chỉ có 1 hàng.

- Ma trận cột: ma trận chỉ có 1 cột.
- Ma trận không loại m ˆ n: mọi phần tử trong ma trận đều là số
không, ký hiệu: 0mˆn .
- Ma trận vuông cấp n: số hàng bằng số cột m “ n. Trong ma
trận vuông cấp n có một đường chéo chính (gọi tắt là đường
chéo) gồm các hệ số aii , i P 1, n. Tập các ma trận vuông cấp n
trên K được ký hiệu là Mn pK q.

- Một ma trận chéo cấp n là một ma trận vuông cấp n mà tất cả
hệ số nằm ngoài đường chéo chính đều bằng 0
¨ ˛
a11 0 ¨ ¨ ¨ 0
˚ 0 a22 ¨ ¨ ¨ 0 ‹
A“˚ . .. ‹ . (2.3)
˚ ‹
. .. . .
˝ . . . . ‚
0 0 ¨ ¨ ¨ ann
- Ma trận đơn vị cấp n, ký hiệu là In hay I, là một ma trận chéo
cấp n mà tất cả hệ số nằm trên đường chéo chính đều bằng 1
¨ ˛
1 0 ¨¨¨ 0
˚0 1 ¨ ¨ ¨ 0‹
In “ ˚ . . . .‹. (2.4)
˚ ‹
˝ .. .. . . .. ‚
0 0 ¨¨¨ 1
- Ma trận tam giác trên (tương ứng ma trận tam giác dưới) là
một ma trận vuông mà tất cả các hệ số nằm phía dưới (tương
ứng phía trên) đường chéo chính đều bằng 0.
¨ ˛ ¨ ˛
a11 a12 ¨ ¨ ¨ a1n b11 0 ¨ ¨ ¨ 0
˚ 0 a22 ¨ ¨ ¨ a2n ‹ ˚b21 b22 ¨ ¨ ¨ 0 ‹
A“˚ . .. ‹ , B“˚ .
˚ ‹ ˚ ‹
.. .. .. .. .. ‹
˝ .. . . . ‚ ˝ .. . . . ‚
0 0 ¨ ¨ ¨ ann bn1 bn2 ¨ ¨ ¨ bnn
Các phép toán trên ma trận

Phép lấy chuyển vị: Cho A “ paij q là một ma trận loại
m ˆ n. Ta gọi ma trận chuyển vị của A, ký hiệu AT , là ma
trận loại m ˆ n, có được bằng cách xếp các dòng của A
thành cột tương ứng nghĩa là nếu
¨ ˛
a11 a12 ¨ ¨ ¨ a1n
˚ a21 a22 ¨ ¨ ¨ a2n ‹
A“˚ ˝ ¨¨¨ ¨¨¨ ¨¨¨ ¨¨¨ ‚
‹ (2.5)
thì
¨ ˛
a11 a21 ¨ ¨ ¨ am1
˚ a12 a22 ¨ ¨ ¨ am2 ‹
AT “ ˚
˝¨¨¨ ¨¨¨
‹ (2.6)
¨¨¨ ¨¨¨ ‚
a1n a2n ¨ ¨ ¨ amn
- Nếu AT “ A thì ta nói A là ma trận đối xứng.

- Nếu AT “ Á – páij qmˆn thì ta nói A là ma trận phản xứng.
Phép nhân vô hướng với ma trận: Cho A “ paij q là một ma

trận loại m ˆ n và số thực α P K . Ta định nghĩa αA là ma
trận có từ A bằng cách nhân tất cả các hệ số của A với α,
αA “ pα ˆ aij qmˆn
nghĩa là nếu
¨ ˛
a11 a12 ¨ ¨ ¨ a1n
˚ a21 a22 ¨ ¨ ¨ a2n ‹
A“˚
˝ ¨¨¨ ¨¨¨
‹ (2.7)
¨¨¨ ¨¨¨ ‚
thì
¨ ˛
αa11 αa12 ¨ ¨ ¨ αa1n
˚ αa21 αa22 ¨ ¨ ¨ αa2n ‹
αA “ ˚
˝ ¨¨¨
‹ (2.8)
¨¨¨ ¨¨¨ ¨¨¨ ‚
αam1 αam2 ¨ ¨ ¨ αamn
Các tính chất của phép nhân vô hướng với ma trận:
pαβqA “ αpβAq;
pαAqT “ αAT ;
0 ˆ A “ 0 và 1 ˆ A “ A.
Phép cộng ma trận: Cho hai ma trận cùng loại m ˆ n:

A “ paij q và B “ pbij q. Ta định nghĩa tổng hai ma trận A và
B, ký hiệu là A ` B là ma trận loại m ˆ n mà các hệ số có
được bằng cách lấy tổng của các hệ số tương ứng của A
và B,
A ` B “ paij ` bij qmˆn . (2.9)
A ´ B – A ` p´Bq và được gọi là hiệu của A và B.

Một số tính chất
Với A, B, C P Mmˆn pK q và α, β P K , ta có
A ` B “ B ` A;
pA ` Bq ` C “ A ` pB ` Cq;
0mˆn ` A “ A ` 0mˆn “ A
A ` pÁq “ pÁq ` A “ 0mˆn ;
pA ` BqT “ AT ` B T ;
αpA ` Bq “ αA ` αB;
pα ` βqA “ αA ` βA;
p´αqA “ αpÁq “ ´pαAq.
Phép nhân ma trận: Cho hai ma trận A và B có tính chất:

Số cột của ma trận A bằng số dòng của ma trận B. Cụ thể,
A “ paij q loại m ˆ n và B “ pbij q loại n ˆ p. Ta định nghĩa
tích của hai ma trận A và B, ký hiệu là AB, là ma trận C loại
m ˆ p có hệ số cij ở dòng i cột j được tính bởi công thức:
n
ÿ
cij “ aik bk j . (2.10)
k “1
pm ˆ nqpn ˆ pq “ pm ˆ pq
¨ ˛
a11 a12 ¨ ¨ ¨ a1n ¨ ˛
˚ ¨¨¨ ¨¨¨ b11 ¨¨¨ b1j ¨ ¨ ¨ b1p
¨¨¨ ¨¨¨ ‹ ‹ ˚b21
˚
˚ ai1 ai2 ¨¨¨ b2j ¨ ¨ ¨ b2p ‹
¨ ¨ ¨ ain ‹ ˚
‹˝¨¨¨
‹ (2.11)
˚
˝ ¨¨¨ ¨¨¨ ¨¨¨ ¨¨¨ ¨¨¨ ¨¨¨‚
¨¨¨ ¨¨¨ ‚
bn1 ¨¨¨ bnj ¨ ¨ ¨ bnp
¨ ˛
c11 ¨ ¨ ¨ c1j ¨ ¨ ¨ c1p
˚¨¨¨ ¨¨¨ ¨¨¨ ¨¨¨ ¨¨¨‹
˚ ‹
“˚ ˚ ci1 ¨ ¨ ¨ cij ¨ ¨ ¨ cip ‹‹
˝¨¨¨ ¨¨¨ ¨¨¨ ¨¨¨ ¨¨¨‚
cm1 ¨ ¨ ¨ cmj ¨ ¨ ¨ cmp
VD
¨ ˛
ˆ ˙ 1 3 ˆ ˙
1 2 ´1 2 ´1
A“ , B “ ˝2 1 ‚, C“ . (2.12)
3 1 2 1 0
3 ´1
Tính AB, BA, BC và CA.

VD
¨ ˛
ˆ 1 3 ˙
ˆ ˙
1 2 ´1 ˝ 2 6
AB “ 2 1 “
‚ , (2.13)
3 1 2 11 8
3 ´1
¨ ˛ ¨ ˛
1 3 ˆ ˙ 10 5 5
1 2 ´1
BA “ ˝2 1 ‚ “ ˝ 5 5 0 ‚, (2.14)
3 1 2
3 ´1 0 5 ´5
¨ ˛ ¨ ˛
1 3 ˆ ˙ 5 ´1
2 ´1
BC “ ˝2 1 ‚ “ ˝5 ´2‚. (2.15)
1 0
3 ´1 5 ´3
ˆ ˙ˆ ˙ ˆ ˙
2 ´1 1 2 ´1 ´1 3 ´4
CA “ “ , (2.16)
1 0 3 1 2 1 2 ´1
AC và CB không xác định.

AB ‰ BA. (Phép nhân ma trận không có tính giao hoán)
Một số tính chất:
pABqC “ ApBCq;
ApB1 ` B2 q “ AB1 ` AB2 ;
pD1 ` D2 qA “ D1 A ` D2 A;
ˆ ˙ ˆ ˙ ˆ ˙
0 1 0 1 0 0
A“ , B“ , C“0“ . (2.17)
0 0 0 0 0 0
Dễ thấy rằng: A2 “ 0 ; AB “ 0, AB “ AC, nhưng A, B đều khác

0 và B ‰ C. (Nhiều tính chất trong phép nhân giữa các số thực
không còn đúng đối với phép nhân ma trận)
BT
¨ ˛ ¨ ˛
1 0 ´1 ´1 ´2 1
D “ ˝2 ´2 0 ‚, E “ ˝ 0 ´3 1‚. (2.18)
3 0 ´3 2 ´1 0
Tính DE ` ED và DED.
Lũy thừa của ma trận vuông
Với A P Mn pK q và k là số nguyên không âm, ta đặt

$
&In
’ , nếu k “ 0
k
A “ loomoon
A ¨ ¨ ¨ A , nếu k ‰ 0 (2.19)
’
%
k
Ma trận luỹ linh
Định nghĩa: Cho A là một ma trận vuông cấp n thoả điều

kiện Ak “ 0 với một số nguyên k nào đó thì A gọi là ma
trận luỹ linh.
Tính chất:
(i) 0rn “ 0n
(ii) Irn “ In
(iii) Ar `s “ Ar As
(iv) Ars “ pAr qs
VD
Cho
ˆ ˙
1 ´1
A“ , (2.20)
0 1
tính A2009 .
Giải:
ˆ ˙ˆ ˙ ˆ ˙
2 1 ´1 1 ´1 1 ´2
A “ “ (2.21)
0 1 0 1 0 1
ˆ ˙ˆ ˙ ˆ ˙
3 1 ´1 1 ´2 1 ´3
A “ “ (2.22)
0 1 0 1 0 1
Suy ra:
ˆ ˙
n 1 ń
A “ , @n P N˚ . (2.23)
0 1
ˆ ˙
1 ´k
Giả sử (2.23) đúng với n “ k , nghĩa là Ak “ .
0 1
Với n “ k ` 1, ta có
ˆ ˙ˆ ˙ ˆ ˙
k `1 1 ´k 1 ´1 1 ´pk ` 1q
A “ “ . (2.24)
0 1 0 1 0 1
Vậy (2.23) đúng

ˆ với n “ k ˙
` 1. Ta kết luận (2.23) đúng. Ta tính
1 ´2009
được A2009 “
0 1
VD
ˆ ˙
2 0
Cho B “ , tính pI2 ´ Bq2009
1 0
Cho A “ paij q là ma trận vuông cấp 100 có các phần tử ở
dòng thứ i là p´1qi . Tìm phần tử a36 của A2 .
Cho A “ paij q là ma trận vuông cấp 40 có các phần tử
aij “ p´1qi`j . Tìm phần tử a25 của A2 .
Outline
1 Quy định

Phép biến đổi sơ cấp (PBĐSC) trên dòng (cột) của ma

trận
Loại 1: Đổi hai dòng (t.ư. hai cột) cho nhau. Ký hiệu
di Ø dk (t.ư ci Ø ck ) chỉ phép đổi hai dòng (t.ư hai cột) thứ
i và k (i ‰ k ) cho nhau.
Loại 2: Nhân dòng (t.ư. cột) cho một số α khác 0. Ký hiệu
di – αdi (t.ư. ci – αci ) chỉ phép nhân dòng (t.ư. cột) thứ i
cho số α ‰ 0.
Loại 3: Cộng vào một dòng (t.ư. cột) một bội của dòng (t.ư.
cột) khác. Ký hiệu di – αdi ` βdk (t.ư. ci – αci ` βck ) chỉ
cộng vào dòng (t.ư. cột) thứ i bội β lần của dòng (t.ư. cột)
thứ k ‰ i.
Định nghĩa
Cho A và B là hai ma trận cùng loại. Ta nói A tương đương

dòng với B, ký hiệu A „ B, nếu B có được từ A qua hữu hạn
PBĐSC trên dòng nào đó.
Ví Dụ
¨ ˛ ¨ ˛
2 1 ´1 1 ´2 3
Cho A “ ˝1 ´2 3 ‚, B “ ˝0 1 ´7{5‚.
3 ´1 2 0 0 0
Chứng tỏ B „ A.
Ma trận dạng bậc thang
Ma trận bậc thang thoả hai tính chất sau

Các dòng khác 0 luôn luôn ở trên các dòng bằng 0 của A.
Trên hai dòng khác 0 của A, hệ số khác 0 đầu tiên của
dòng dưới bao giờ cũng ở bên phải cột chứa hệ số khác 0
đầu tiên của dòng trên.
Ma trận dạng bậc thang rút gọn
Ma trận A có dạng bậc thang rút gọn nếu các tính chất sau
được thoả
A có dạng bậc thang.
Các hệ số khác 0 đầu tiên trên các dòng khác 0 của A đều
bằng 1.
Trên các cột có chứa các số 1 là các hệ số khác 0 đầu tiên
trên các dòng khác 0, tất cả các hệ số khác đều bằng 0.
Hạng ma trận
Định lý: Cho A là một ma trận loại m ˆ n trên K . Khi đó tồn tại
duy nhất một ma trận dạng bậc thang rút gọn RA sao cho
A „ RA . Ta gọi RA là ma trận dạng bậc thang rút gọn của A và
số lượng dòng khác 0 của RA là hạng của ma trận A, được ký
hiệu là r pAq hay rankpAq.
Nhận xét
Nếu A “ paij q là ma trận loại m ˆ n thì r pAq ď mintm, nu.

Hạng của ma trận cũng bằng số lượng dòng khác 0 của
bất kỳ ma trận dạng bậc thang nào (không nhất thiết dạng
rút gọn) tương đương dòng với A.
Ví Dụ:
¨ ˛ ¨ ˛
2 1 ´1 1 ´2 3
Cho A “ ˝1 ´2 3 ‚, B “ ˝0 1 ´7{5‚.
3 ´1 2 0 0 0
Từ ví dụ trước đó ta biết B „ A. Thêm vào đó, B có dạng bậc
thang, suy ra r pAq “ 2.
Ví dụ
Tìm ma trận dạng bậc thang tương đương dòng với ma trận
¨ ˛
´2 0 1
A “ ˝´2 1 0‚. (3.1)
0 ´1 2
Xác định hạng của A.

Outline
1 Quy định

Ma trận khả nghịch
Định nghĩa: Cho A là một ma trận vuông cấp n. Ta nói A

khả nghịch nếu tồn tại ma trận B vuông cấp n sao cho
AB “ BA “ In .
Tính chất: Nếu A khả nghịch thì ma trận B vuông cấp n
thoả AB “ BA “ In là duy nhất và được gọi là ma trận
nghịch đảo của A, ký hiệu là A´1 .
Nếu A có một dòng (hay cột) bằng 0 thì A không khả
nghịch.
Ma trận đơn vị In khả nghịch và I´1
n “ In .
Nếu ma trận A khả nghịch thì ma trận nghịch đảo A´1
cũng khả nghịch và pA´1 q´1 “ A.
Tính chất
Nếu A khả nghịch thì ma trận αA, AT cũng khả nghịch và:
pαAq´1 “ α1 A´1 , pAT q´1 “ pA´1 qT .
Nếu A, B là hai ma trận khả nghịch có cùng cấp thì ma
trận tích AB cũng khả nghịch và pABq´1 “ B ´1 A´1 .
Tổng quát hơn, nếu A1 , ¨ ¨ ¨ , Ak là các ma trận khả nghịch
có cùng cấp thì ma trận tích A1 ...An cũng khả nghịch và
pA1 ¨ ¨ ¨ An q´1 “ A´1 ´1
k ¨ ¨ ¨ A1 .
Phương pháp xét tính khả nghịch và tìm ma trận

nghịch đảo (nếu có)
Để xét tính khả nghịch của ma trận A vuông cấp n và tìm A´1
(nếu có), ta làm theo các bước sau:
Xếp In bên phải ma trận A: pA|In q.
Dùng các PBĐSC trên dòng để biến đổi ma trận này theo
hướng đưa A về dạng bậc thang rút gọn R.
1 ϕ 2 ϕ ϕp
pA|In q ÝÑ pA1 |B1 q ÝÑ ¨ ¨ ¨ ÝÑ pAp |Bp q Ñ ¨ ¨ ¨
Nếu trong quá trình biến đổi tồn tại Ap có ít nhất một dòng
hay một cột bằng 0 thì A không khả nghịch.
Nếu mọi ma trận Ai trong dãy biến đổi trên không có dòng
hay cột bằng 0 thì ma trận A khả nghịch. Khi đó ma trận
cuối cùng của dãy trên có dạng pIn q|Bq. Ta có A´1 “ B.
Ví dụ
Xét tính khả nghịch và tìm ma trận nghịch đảo (nếu có) của các
ma trận sau:
¨ ˛
ˆ ˙ 1 3 5
2 3
A“ , B “ ˝2 4 4‚. (4.1)
1 4
3 7 9
Ví dụ
Xét tính khả nghịch và tìm ma trận nghịch đảo (nếu có) của các
ma trận sau:
¨ ˛ ¨ ˛
1 2 3 4 1 2 3 4
˚2 5 4 7‹ ˚2 1 1 0‹
A“˚
˝3
‹, B“˚ ‹. (4.2)
7 8 12‚ ˝3 0 2 1‚
4 8 14 19 4 ´1 0 ´3
Outline
1 Quy định

Quy định
Quy định
Quy định
Quy định
Quy định
Quy định
Outline
1 Quy định

Quy định
Quy định
Quy định
Quy định
Quy định
Quy định
Thank you for your attention!

Toan Cao Cap C-4

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Toan Cao Cap C-4

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Quy định Các khái niệm về ma trận và các phép toán trên ma trận Biến đổi ma trận.

Hạng ma trận Ma trận khả nghịch Hệ phươn

TOÁN CAO CẤP C

PHẦN I: ĐẠI SỐ TUYẾN TÍNH

GV: Phan Thị Mỹ Duyên

2 Các khái niệm về ma trận và các phép toán trên ma trận

3 Biến đổi ma trận. Hạng ma trận

4 Ma trận khả nghịch

5 Hệ phương trình đại số tuyến tính

6 Định thức ma trận vuông

Không vắng quá 30% số giờ lên lớp

2 Các khái niệm về ma trận và các phép toán trên ma trận

3 Biến đổi ma trận. Hạng ma trận

4 Ma trận khả nghịch

5 Hệ phương trình đại số tuyến tính

6 Định thức ma trận vuông

Định nghĩa và kí hiệu

Định nghĩa 1.1. Ma trận: Một ma trận loại m ˆ n trên K là

Viết tắt: A “ paij qmˆn hay A “ paij q, trong đó aij P K .

Định nghĩa và kí hiệu

lần lượt là dòng thứ i và cột thứ j của ma trận A.

Định nghĩa và kí hiệu

Định nghĩa và kí hiệu

- Ma trận hàng: ma trận chỉ có 1 hàng.

Định nghĩa và kí hiệu

Định nghĩa và kí hiệu

Các phép toán trên ma trận

- Nếu AT “ A thì ta nói A là ma trận đối xứng.

Các phép toán trên ma trận

Phép nhân vô hướng với ma trận: Cho A “ paij q là một ma

Các phép toán trên ma trận

Các tính chất của phép nhân vô hướng với ma trận:

Các phép toán trên ma trận

Phép cộng ma trận: Cho hai ma trận cùng loại m ˆ n:

A ` B “ paij ` bij qmˆn . (2.9)

A ´ B – A ` p´Bq và được gọi là hiệu của A và B.

Một số tính chất

Các phép toán trên ma trận

Phép nhân ma trận: Cho hai ma trận A và B có tính chất:

Tính AB, BA, BC và CA.

AC và CB không xác định.

Dễ thấy rằng: A2 “ 0 ; AB “ 0, AB “ AC, nhưng A, B đều khác

Lũy thừa của ma trận vuông

Với A P Mn pK q và k là số nguyên không âm, ta đặt

Ma trận luỹ linh

Định nghĩa: Cho A là một ma trận vuông cấp n thoả điều

Vậy (2.23) đúng

2 Các khái niệm về ma trận và các phép toán trên ma trận

3 Biến đổi ma trận. Hạng ma trận

4 Ma trận khả nghịch

5 Hệ phương trình đại số tuyến tính

6 Định thức ma trận vuông

Phép biến đổi sơ cấp (PBĐSC) trên dòng (cột) của ma

Cho A và B là hai ma trận cùng loại. Ta nói A tương đương

Ma trận dạng bậc thang

Ma trận bậc thang thoả hai tính chất sau

Ma trận dạng bậc thang rút gọn

Nếu A “ paij q là ma trận loại m ˆ n thì r pAq ď mintm, nu.

Xác định hạng của A.

2 Các khái niệm về ma trận và các phép toán trên ma trận

3 Biến đổi ma trận. Hạng ma trận

4 Ma trận khả nghịch

5 Hệ phương trình đại số tuyến tính