Bài 2

NGÔN NGỮ
Kết quả học
Sau khi học xong đơn vị bài học này, bạn có thể:
Tư duy biện luận

• Hiểu được tại sao ngôn ngữ lại giữ vai trò quan
trọng trong việc đánh giá luận cứ
• Nhận diện và đánh giá các định nghĩa.
• Hiểu được tầm quan trọng của việc dùng ngôn
ngữ rõ ràng.
• Nhận diện và tránh sự hàm hồ và mơ hồ.
• Hiểu được mối liên hệ giữa ngôn ngữ và cảm
xúc.
 NHẬN DIỆN ĐỊNH NGHĨA

Không hiểu ngôn ngữ thì không

kiểm tra luận cứ được, vì không
biết tiền đề đúng hay sai
Tư duy biện luận

Biết nghĩa của từ là

chìa khóa để hiểu ngôn
ngữ của đoạn văn

Định nghĩa là phán đoán đưa ra nghĩa của từ.

 Ngoại diên và nội hàm

Ngoại diên của một thuật ngữ là tập hợp các đối tượng
thuộc cùng một loại.
Tư duy biện luận

hành tinh = {sao Thủy, sao Kim, Trái đất, sao

Hỏa, sao Mộc, v.v.}

Nội hàm của thuật ngữ là tập hợp các đặc điểm mà tất
cả các phần tử của tập hợp ấy đều có chung.

hành tinh = {vật thể không phát sáng, quay

quanh một ngôi sao}
 Định nghĩa theo Giống và Loài
Định nghĩa theo giống/loài tiến hành bằng cách đưa từ cần được
định nghĩa vào:
Tư duy biện luận

(1) giống (genus): nhóm các đối tượng mà cái được định nghĩa
là phần tử trong đó.
(2) loài (species): các đặc điểm phân biệt đối tượng này khác
với đối tượng khác trong nhóm.

Máy bay là một phương tiện giao thông bay trên trời.

Giống (genus) Loài (species)

 Định nghĩa từ điển

Định nghĩa từ điển là những định nghĩa phát biểu cách dùng thông
dụng các từ ngữ.
Tư duy biện luận

Các sách từ điển thường định

nghĩa từ theo giống và loài.

“Chó là con vật có bốn chân và một cái

đuôi, được nuôi làm thú cưng hay được
huấn luyện cho công việc như đi săn hay
giữ nhà.” (Oxford Advanced Learner’s
Dictionary)
 BÀI TẬP 2.2
Xác định xem các đoạn văn dưới đây có chứa định nghĩa không. Nếu có
chứa định nghĩa thì hãy chỉ ra ngoại diên và nội hàm của nó. Nếu định
nghĩa có dạng thức giống/loài thì hãy chỉ ra giống và loài.
Tư duy biện luận

1. Máy vi tính (computer) là cỗ máy dùng để xử lý từ ngữ và con số.

2. Mèo là động vật ăn thịt có vú được thuần dưỡng lâu đời như là con vật
cưng và để bắt chuột.
3. Cái gì đó? Đó là cái máy vi tính.
4. Vật chất là bất cứ thứ gì chiếm không gian, bộc lộ ra thuộc tính mà
người ta gọi là khối lượng, và có sự trơ ì.
5. Bộ đồ ăn là chén, đũa và muỗng.
 Định nghĩa kỹ thuật
Định nghĩa kỹ thuật mang lại cho từ ngữ nào đó một cái nghĩa không
thích hợp với cách sử dụng thông thường. Định nghĩa kỹ thuật quy
chiếu tới cái gì đó quan trọng đối với những gì đang diễn ra trong một
Tư duy biện luận

lĩnh vực đặc thù. Từ ngữ kỹ thuật là từ ngữ có định nghĩa kỹ thuật.

Nước = bản nguyên

thế giới

Lửa = bản nguyên

thế giới
 “Hình dung một cách khái quát, sự tổng hợp thuần túy
mang lại khái niệm thuần túy của giác tính. Tôi hiểu sự
Tư duy biện luận (Critical Thinking)

tổng hợp này là sự tổng hợp dựa trên cơ sở của sự

thống nhất tổng hợp tiên nghiệm: cho nên hành vi đếm
của ta (…) là một sự tổng hợp dựa theo các khái niệm,
vì sự tổng hợp này diễn ra trên một cơ sở chung của sự
thống nhất (…). Tính thống nhất trong sự tổng hợp cái
đa tạp trở thành tất yếu là nhờ vào khái niệm này.”
(Kant, Phê phán lý tính thuần túy, B104)

Hiểu chết liền! Toàn

từ vựng kỹ thuật.
Muốn hiểu chúng thì
hãy đọc cuốn bên
 Ta cần có từ ngữ kỹ thuật vì:
1. Thuận tiện. Ví dụ như từ viết tắt: ASIAN, UNESCO, …
2. Các đối tượng mới cần có tên gọi.
3. Cần có từ ngữ chính xác.
Tư duy biện luận

Bạn nghĩ sao

về từ CHẾT?

Chắc ăn nhất là chúng tôi phải ghi:

“Trong hợp đồng này, từ ‘người
chết’ dùng để chỉ người mà não,
tim và phổi đã ngừng hoạt động.”
 BÀI TẬP 2.3
Xác định xem các đoạn văn dưới đây có chứa định nghĩa không. Nếu có
chứa định nghĩa thì hãy cho biết đó là định nghĩa từ điển hay định nghĩa
kỹ thuật.
Tư duy biện luận

1. Auguste Comte và Karl Marx ở trong số những người khổng lồ của xã

hội học
2. UBND là Ủy Ban Nhân Dân.
3. “Thu nhập = tiền công hay tiền lương lao động và kiếm được từ những
khoản đầu tư.” (Macionis 2006, 478)
 ĐÁNH GIÁ ĐỊNH NGHĨA
Định nghĩa tốt là định nghĩa trong đó cả ngoại diên lẫn nội hàm đều
chuẩn xác và rõ ràng.
Ngoại diên đúng
Tư duy biện luận

Định nghĩa nào loại trừ một số phần tử của tập hợp được định nghĩa
sẽ có ngoại diên quá hẹp. Định nghĩa nào bao gồm những thực thể
không thuộc tập hợp ấy có ngoại diên quá rộng. Định nghĩa tốt là
định nghĩa có ngoại diên không quá hẹp hay quá rộng.

(a) Con người là con vật biết sử dụng công cụ. Quá rộng

(b) Con người là động vật linh trưởng hai

chân có vú có thể nói một ngôn ngữ nào đó. Quá hẹp
 Nội hàm đúng
Các định nghĩa chuẩn xác phải chỉ ra được các đặc trưng cốt lõi của
bất cứ thứ gì thuộc về từ được định nghĩa.

Để có một định nghĩa tốt, ta cần tuân thủ ít nhất ba quy tắc sau đây:
Tư duy biện luận

- Quy tắc 1: Không sử dụng ẩn dụ.

Cuộc đời chỉ là một cái bóng thoáng qua, một
thằng hề tội nghiệp
Hò hét quay cuồng trên sân khấu trong giây phút
Rồi lặng tiếng im hơi, người đời không còn nghe
thấy nữa …
Đó là câu chuyện do một thằng ngốc kể, cũng đủ
cả hò hét cuồng nộ,
Nhưng nào có nghĩa gì đâu.
(Macbeth, Hồi 5, Cảnh 5)
 - Quy tắc 2: Không định nghĩa
theo cách phủ định.
Trái táo không phải là trái cam.
Tư duy biện luận
- Quy tắc 3: Tránh sử dụng từ đồng
nghĩa.
Oxford Advanced Learner’s Dictionary
(2008) viết:

sô-pha (sofa) là ghế dài tiện lợi có

lưng tựa và tay cầm, cho hai hay
Rốt cuộc,
nhiều người ngồi.
trái táo LÀ
trái gì?
trường kỷ (cough) là ghế dài tiện
lợi cho hai hay nhiều người ngồi.

chứ không viết:

Sô-pha là trường kỷ.
 NGÔN NGỮ VÀ SỰ RÕ RÀNG
Tính hàm hồ
Đoạn văn hàm hồ khi nó không phát biểu thật tường minh nghĩa nào
trong hai hay nhiều nghĩa mà nó muốn nói.
Tư duy biện luận

(1) Vật chất tồn tại vĩnh viễn.

(2) Bánh mỳ là vật chất.
Vậy,
(3) Bánh mỳ tồn tại vĩnh viễn.
(1) Cái đối lập với tinh thần hay ý thức (nghĩa triết học)
vật chất
(2) một vật thể vật lý (nghĩa thông thường)
 Ngụy luận tính nước đôi của ngôn ngữ
Fallacy of Equivocation

Xét luận cứ sau: đảng chính trị chính thể

(1) Nhiều ứng cử viên Dân chủ tham gia ứng cử.
Tư duy biện luận

(2) Những người Cộng hòa tuyên bố họ tin vào các lý tưởng dân chủ.
Do đó,
(3) Những người Cộng hòa nên bỏ phiếu cho những người Dân chủ.

(1) Nhiều ứng cử viên đảng Dân chủ ra ứng cử.

(2) Những người Cộng hòa tuyên bố họ tin vào hình thức chính thể dân chủ.
Do đó,
(3) Những người Cộng hòa nên bỏ phiếu cho những người Dân chủ.
 Sự mơ hồ
Một từ là mơ hồ khi các ranh giới ngoại diên của nó không rõ ràng.

Xét luận cứ sau:

(1) Tăng thuế liên quan đến sự tăng trưởng kinh tế.
Tư duy biện luận

(2) Chúng ta muốn khuyến khích sự tăng trưởng kinh tế.

Do đó,
(3) Chúng ta không nên tăng thuế.

(a) là nguyên nhân của

liên quan đến (1a) Tăng thuế là nguyên nhân của sự tăng trưởng kinh tế.
(b) cản trở
(1b) Tăng thuế cản trở sự tăng trưởng kinh tế.
 NGÔN NGỮ VÀ CẢM XÚC
Nhiều từ có thể khơi dậy cảm xúc hay giảm tránh cảm xúc.
Cảm xúc tiêu cực Cảm xúc tích cực
Tư duy biện luận

xinh đẹp
tinh khôi
kiều diễm
nghẻo, ngủm, đi đời lộng lẫy
nhà ma, về chầu tổ tuyệt trần
tiên, tiêu đời, toi sắc sảo
đời…
v.v..

Ẩn sau từ ngữ đầy xúc cảm có thể là những định kiến hay thành kiến
 NGÔN NGỮ VÀ CẢM XÚC
Nhiều từ có thể khơi dậy cảm xúc hay giảm tránh cảm xúc.

Giảm tránh cảm xúc

Tư duy biện luận

thác xuống
gãy cành thiên hương
trâm gãy bình rơi
trốn nợ đoạn trường
thịt nát xương tan
nát thân bồ liễu
nát ngọc liều hoa
đắm ngọc chìm hương
hoa rụng hương bay, …
 Ngụy luận viện đến cảm xúc
Fallacy of appeal to emotions
Ngụy luận viện đến cảm xúc xảy ra khi người ta sử dụng ngôn ngữ biểu
cảm thay cho luận cứ. Nhiều loại cảm xúc khác nhau có thể được dùng:
trắc ẩn, sợ hãi, giận dữ, tâng bốc, v.v.
Tư duy biện luận

Ví dụ 1:

Quý bà Fiona Grant, người thừa kế hàng

triệu đôla của nhà Grant, đã đoạt giải trong
cuộc thi thơ toàn quốc mới đây. Điều này Ngụy luận viện
không công bằng. Có nhiều nhà thơ tham gia đến lòng trắc ẩn
cuộc thi thực sự là những người cần đến cái
giải nhất 5.000 đô-la này. Quý bà Grant thì
lại chẳng hề cần đến số tiền ấy.
 Ví dụ 2:
Nếu anh không lấy cho tôi các kế hoạch
Ngụy luận đe dọa
tên lửa mới, tôi tiếc rằng tôi sẽ phải gửi
những tấm hình này cho các báo.
Tư duy biện luận

Ví dụ 3:
Đa số mọi người đều tin không ít thì nhiều
vào những điều dị đoan như đi dưới cầu Ngụy luận viện
thang hay nếu thấy chim ác là thì sẽ gặp đến đám đông
xui. Cho nên, các mối dị đoan có phần nào
đó đúng thật.