CHUYÊN ĐỀ AI ĐÃ ĐẶT TÊN CHO DÒNG SÔNG

A.MỘT SỐ NHẬN XÉT VỀ TÁC GIẢ,TÁC PHẨM.(Học để đưa vào bài làm)
1.Hoàng Phủ Ngọc Tường là 1 người ham sống đến mê mải,sống và đi,đi để được
sống,với đất nước,với nhân dân,với con người,đi say mê và say mê viết.(Sách giáo khoa
12).
2.Sông Hương của Hoàng Phủ Ngọc Tường không chỉ mang vẻ đẹp trời phú mà còn ánh
lên vẻ đẹp con người,những tài nữ đánh đàn ,những người dân Châu Hóa lái thuyền xuôi
ngược, những người con anh dũng đã hi sinh,những Nguyễn Du,những bà huyện Thanh
Quan,Tố Hữu… đã viết thơ trên dòng chảy long lanh in bóng mây trời.Cũng tình yêu với
sông Hương,với Huế,tình yêu của Hoàng Phủ Ngọc Tường với sông Hương cũng là quá
trình dâng tặng,khám phá và hoàn thiện chính mình.(Lê Uyển Văn).
3.Kí của Hoàng Phủ Ngọc Tường rất nhiều ánh lửa (Nguyễn Tuân)
4.Hoàng Phủ Ngọc Tường có 1 phong cách viết bút kí văn học của riêng mình.Thế mạnh
của ông là tri thức văn học,triết học,lịch sử,địa lí sâu và rộng như đụng đến vấn đề gì,ở
thời điểm nào và ở đâu thì ông vẫn có thể tung hoành thoải mái ngòi bút (Hoàng Cát).
4.Dòng sông ai đã đặt tên
Để người đi nhớ Huế không quên
Xa con sông mang theo nỗi nhớ
Người ở lại tháng năm đợi chờ”.(Trần Hữu Pháp)
5. “Dòng sông ai đã đặt tên
Là dòng sông Hương nước êm trôi lững lờ
Dòng sông ai đã đặt tên
Để người đi…nhớ,nhớ mãi không quên.”
6. “Con sông dung dằng con sông không chảy
Sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu”.(Thu Bồn).
7.Bút kí của Hoàng Phủ Ngọc Tường hấp dẫn người đọc ở tấm lòng nhân văn sâu sắc,trí
tuệ uyên bác và chất Huế thơ huyền hoặc,quyến rũ.Đó là những trang viết tài hoa,tài
tử,tài tình…Bút kí của Hoàng Phủ Ngọc Tường chính là những áng thơ văn xuôi cuốn hút
người đọc” (Ngô Minh).

B.TÁC GIẢ,TÁC PHẨM☹( Học thuộc đưa vào phần khái quát chung).
-Hoàng Phủ Ngọc Tường là nhà văn chuyên về bút kí.Nét đặc sắc trong bút kí của ông là
sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và trữ tình,giữa nghị luận sắc bén với tư duy đa
chiều được tổng hợp từ vốn kiến thức phong phú về triết học,địa lí,lịch sử…Tất cả được
thể hiện qua lối hành văn hướng nội,súc tích và tài hoa …Sáng tác của ông gắn liền với
tình yêu quê hương,đất nước,con người đặc biệt là văn hóa Huế.Bút kí “Ai đã đặt tên cho
dòng sông” là bút kí hay nhất của nhà văn viết về xứ Huế mộng mơ và con sông Hương
xinh đẹp .
-Bút kí ai đã đặt tên cho dòng sông được viết ở Huế vào năm 1981,in trong tập sách cùng
tên.Bài kí có 3 phần, sách giáo khoa trích phần đầu.Với bút kí này,tác giả mang đến cho
người đọc những cảm nhận đầy chất thơ về dòng sông Hương theo dòng chảy của nó từ
Trường Sơn cho đến khi chảy qua thành phố Huế và xuôi về biển.
C. PHÂN TÍCH: Mỗi đoạn là 1 đề.
I. Vẻ đẹp của sông Hương dưới góc nhìn của cảnh quan địa lí.
1.Vẻ đẹp của sông Hương ở thượng nguồn : “Trong những dòng sông đẹp …chân núi
Kim Phụng”.
1.1. Mở đầu tác giả khẳng định: “Trong những dòng sông đẹp ở các nước mà tôi từng
nghe nói đến,hình như chỉ sông Hương là thuộc về 1 thành phố duy nhất”.Nhận xét này
vừa đem đến cảm giác sở hữu đầy thương mến cho dòng sông quê hương,vừa thể hiện
niềm tự hào sâu sắc khi mặc nhiên đặt sông Hương ngang hàng với những dòng sông
đẹp trên thế giới.Nhà văn còn kiêu hãnh khẳng định sự độc đáo cùa dòng sông ở phẩm
chất thủy chung“sông Hương là thuộc về 1 thành phố duy nhất”.Cái nét độc đáo,cá tính
ấy của SH cũng là nét tính cách riêng của người Huế từ muôn đời nay.
1.2.Ở những câu văn tiếp theo,SH ở thượng nguồn hiện lên với vẻ đẹp hùng vĩ,tráng
lệ.
-Dòng sông nơi thượng nguồn có mối quan hệ sâu sắc với dãy Trường Sơn. Với cấu
trúc địa lí hiểm trở,Trường Sơn đã tạo ra 1 sông Hương với dòng chảy bạo liệt ,mãnh liệt:
“Trước khi về đến vùng châu thổ êm đềm, nó là một bản trường ca của rừng già, rầm rộ
giữa bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những ghềnh thác, cuộn xoáy như cơn lốc vào
những đáy vực bí ẩn, và cũng có lúc nó trở nên dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài
chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng”.
+Ít ai biết được rằng trước khi về với đồng bằng,sông Hương phải trải qua 1 hành trình
gian lao khó nhọc với bao dốc thẳm, vực sâu,qua bao ghềnh thác.Hình ảnh ấy được tác
giả so sánh với bản trường ca của rừng già“Sông Hương như một bản trường ca của
rừng già”.Bản trường ca là 1 liên tưởng độc đáo.Bản trường ca là 1 áng thơ có dung
lượng lớn,thường viết với cảm hứng ngợi ca.Bản trường ca thường có nhiều đoạn,nhiều
tiết tấu,lúc trầm lúc bỗng,lúc thiết tha, bi ai,khi sử thi hùng tráng.Liên tưởng như vậy kết
hợp với so sánh “như một cơn lốc”,nhà văn đã mang đến một dòng sông vừa hùng vĩ,
tráng lệ,vừa thơ mộng,trữ tình .
+Để tả hành trình gian lao ấy của dòng sông,tác giả đã dùng 1 câu văn dài,chia làm
nhiều vế ,huy động 1 loạt những động từ , tính từ , so sánh,nhân hóa “rầm rộ giữa bóng
cây đại ngàn”, “mãnh liệt qua những ghềnh thác”; “cuộn xoáy như những cơn lốc vào
những đáy vực bí ẩn”vừa để gợi dậy cái dư vang của Trường Sơn,vừa để gợi dậy cái dư
vang của trường ca,vừa tạo nên âm hưởng hùng tráng,mạnh mẽ của con sông giữa rừng
già làm dòng sông sinh động hẳn lên.Ta có thể hình dung âm thanh cuồng nộ ,tiếng nước
thác gào thét ,hung hãn , rầm rộ giữa rừng già Trường Sơn.Đến địa hình dốc cao ,vực
thẳm sông Hương trở nên mãnh liệt,mạnh mẽ bang qua bao thác ghềnh.Có lúc nó dữ
dội,xoáy trào ,ào ạt,cuộn xoáy như lốc dữ vào những đáy vực bí ẩn.
+Trong cái nhìn của nhà văn, sông Hương còn hiện lên như một “ cô gái Di-gan phóng
khoáng và man dại”.Cô gái Di Gan là biểu tượng của vẻ đẹp phương Tây với lối mạnh
mẽ,sống phóng khoáng,yêu tự do nay đây mai đó ,xinh đẹp và bí ẩn,thích ca hát,nhảy
múa. Hai tính từ “phóng khoáng” và “man dại” gợi liên tưởng thú vị ,độc đáo về cuộc
sống tự do của cô thiếu nữ Di-gan đang nhảy múa phô diễn vẻ đẹp quyến rũ toát ra từ
thân hình bốc lửa ,tràn trề nhựa sống.Sông Hương ở thượng nguồn giống như cô gái Di
Gan tức là dòng chảy của nó cũng tự do,phóng khoáng ,mãnh liệt mà dào dạt sức sống.
1.3. Bên cạnh vẽ đẹp hùng tráng, mãnh liệt, sông Hương ở thượng nguồn còn là một
dòng sông rất đỗi thơ mộng,trữ tình .
-Đang trong một cánh rừng ngôn từ mạnh mẽ, nhà văn chợt rẽ bút và lắng đọng lại
ở hình ảnh“có lúc nó trở nên dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ
của hoa đỗ quyên”.Câu văn giúp ta thấy được lối hành văn uyển chuyển và vốn từ phong
phú của nhà văn tài hoa.Tính từ “dịu dàng”gợi ra vẻ đẹp hiền dịu ,nữ tính ,thùy mị.Hai
chữ “say đắm”gợi ra dòng chảy êm đềm,nhẹ nhàng,mê hoặc.Hai bên bờ sông,hoa đỗ
quyên rừng nở ra màu đỏ chói lọi soi bóng xuống dòng sông làm cho con sông ấy thêm
phần quyến rũ,gợi bao nhớ thương. Đấy là tính cách hiền hòa, trong sáng mà kiêu sa lộng
lẫy của dòng sông khi chảy giữa rừng già.
1.4.SH nơi thượng nguồn còn được nhà văn so sánh giống như một người mẹ phù sa
của vùng văn hóa,xứ sở.
“Sông Hương giống như 1 người mẹ phù sa của 1 vùng văn hóa xứ sở”bởi vì dòng sông
ở đoạn chảy này nó mang vẻ dịu dàng và trí tuệ.Dịu dàng vì sông Hương ở đoạn chảy
này không còn ghềnh thác , không còn độ dốc cho nên dòng chảy của sông Hương ở
đoạn này bỗng nhiên trở nên hiền lành,êm đềm,dịu dàng. Và trí tuệ là bởi hằng ngày nó
êm đềm vươn mình chảy ra cửa biển Thuận An cũng là hằng ngày nó đang bồi đắp phù sa
cho hai bên bờ.Trong sự liên tưởng và cảm nhận riêng của tác giả thì nó không chỉ bồi
đắp phù sa cho hai bên bờ sông mà nó chỉ bồi đắp nên cả một nền văn hóa xứ sở cho
mảnh đất Huế này , tạo nên lối sống và cách ứng xử của người dân hai bên bờ với dòng
sông và với nhau. Nó trí tuệ là vì vậy. Sông Hương giống như một người mẹ phù sa
của 1 vùng văn hóa xứ sở cũng là bởi sự lặng lẽ và âm thầm cống hiến.Nếu người mẹ
âm thầm,nhẫn nại,hi sinh cả một đời vì con thì dòng sông cũng lặng lẽ bồi đắp phù sa,bồi
đắp văn hóa cho vùng đất xứ Huế này mà không kể lể công lao.Đây là một phát hiện độc
đáo về sông Hương chỉ có thể có ở một nhà văn gắn bó sâu nặng với mảnh đất cố đô.
1.5.Đoạn trích sông Hương ở thượng nguồn khép lại bằng lời nhận xét:“Nếu chỉ mải
mê ngắm nhìn khuôn mặt của kinh thành ,tôi nghĩ rằng người ta sẽ không hiểu đầy đủ
bản chất của sông Hương với cuộc hành trình mà nó vượt qua”.Lời nhận xét ấy như 1 lời
nhắn nhủ,giải bày .Đến Huế nếu như chỉ ngắm nhìn sông Hương ở đoạn chảy qua thành
phố với vẻ đẹp thơ mộng,trữ tình thì chúng ta sẽ không hiểu hết được bản chất của sông
Hương.SH cũng là dòng sông đầy cá tính.Khi ra khỏi Trường Sơn dòng sông đã “đóng
kín lại ở cửa rừng và ném chìa khóa trong những hang đá dưới chân núi Kim
Phụng”.Nàng đã giấu đi quá khứ của mình,đã vĩnh viễn ở lại giữa cánh rừng đại ngàn
kia.Đó là vẻ đẹp kín đáo,thâm trầm mà sâu sắc ,là chiều sâu vẻ đẹp tâm hồn sông
Hương.Cách suy tưởng đậm chất triết học này cũng khiến ta liên tưởng tới những lời thơ
của Nguyễn Trọng Tạo:
“Con sông đám cưới Huyền Trân
Bỏ quên dải lụa phù vân trên nguồn
Hèn chi thơm thảo nỗi buồn
Niềm riêng nhuộm tím hoàng hôn đến giờ
Con sông nửa thực,nửa mơ
Nửa mong Lí Bạch, nửa chờ Khuất Nguyên”.
1.6.Nhận xét về cái nhìn mang tính phát hiện: (Quan trọng)
-HPNT đã phát hiện và nhìn dòng sông từ những điểm nhìn khác nhau trên cái thủy trình
dòng chảy của nó.SH êm đềm là thế,dịu dàng tình tứ là thế,ấy vậy mà dưới con mắt xanh
non biếc rờn của tác giả nó trở nên thật đặc biệt.SH như 1 sinh thể sống động,lạ thường
với những đường nét cuốn hút và vẻ đẹp tâm hồn sâu thẳm,đầy nữ tính.Sông Hương như
mang một mãnh lực phi thường,phóng khoáng khiến bất cứ ai khi đọc những dòng này
cũng như một kẻ mê muội trước vẻ đẹp của dòng sông.
- Cách nhìn độc đáo, mang tính phát hiện về dòng sông cho thấy vốn hiểu biết uyên bác,
phong cách kí đậm chất trí tuệ và trữ tình của nhà văn.Đặc biệt,nếu không có một bầu
máu nóng và một trái tim với tình yêu quê hương sâu nặng thì HPNT không thể viết nên
một áng văn hay đến vậy.Và như Ilya Erenbua đã nói “Lòng yêu nhà,yêu làng xóm,yêu
miền quê trở thành lòng yêu tổ quốc”.
*Đánh giá:
-Nội dung: Qua hình tượng sông Hương, tác giả đã ca ngợi vẻ đẹp thơ mộng của mảnh
đất cố đô , ca ngợi lịch sử vẻ vang của xứ Huế, ca ngợi vẻ đẹp văn hóa và vẻ đẹp tâm hồn
của con người Huế .Sông Hương trong cái nhìn của Hoàng Phủ Ngọc Tường đã trở thành
biểu tượng đẹp đẽ nhất của đất Huế và người Huế.Qua hình tượng sông Hương, chúng ta
còn thấy được vẻ đẹp tâm hồn của người cầm bút. Tác giả là người có tình yêu tha thiết
với quê hương mình đặc biệt là với dòng sông quê hương.HPNT thực sự là một cây bút
tài hoa giàu trí tuệ,rất am hiểu về địa lí, lịch sử, văn hóa của xứ Huế,có sức liên tưởng và
tưởng tượng phong phú,sáng tạo…Đây chính là nét đẹp của ngườ cầm bút mà chúng ta
cảm nhận được từ hình tượng sông Hương.
-Nghệ thuật:Thành công của đoạn trích nói riêng và bút kí “Ai đã đặt tên cho dòng
sông”là nhờ các yếu tố nghệ thuật đã được Hoàng Phủ Ngọc Tường vận dụng nhuần
nhuyễn,sáng tạo.Ngôn ngữ phong phú,trong sáng,uyển chuyển,giàu chất thơ. Sử dụng
nhiều biện pháp tu từ như so sánh,nhân hóa,ẩn dụ…Bút kí có sức liên tưởng kì diệu cùng
với sự hiểu biết phong phú của nhà văn về kiến thức địa lí,lịch sử,văn hóa…Giọng văn
nhẹ nhàng pha lẫn hoài niệm làm bài kí toát lên nỗi niềm thương nhớ bang khuâng.
2.Đoạn 2:Vẻ đẹp của sông Hương khi về với đồng bằng (ngoại vi thành phố Huế). Từ
“ Phải qua nhiều thế kỉ…xóm làng trung du bát ngát tiếng gà”.
Dẫn dắt: Nhà văn Nga Pautopxki từng khẳng định “Nhà văn chân chính là người dẫn
đường đến cái đẹp”,trang văn của HPNT không chỉ hấp dẫn người đọc bởi vẻ đẹp cá
tính,man dại của dòng sông nơi thượng nguồn mà còn hấp dẫn người đọc bởi những vẻ
đẹp dịu dàng, đa dạng của người con gái Hương Giang khi về với đồng bằng.
2.1.Mở đầu đoạn trích là hình ảnh sông Hương chảy qua cánh đồng Châu Hóa đầy
hoa dại, được tác giả so sánh giống như là một người gái đẹp:
- “Phải nhiều thế kỉ qua đi,người tình mong đợi mới đến đánh thức người gái đẹp
nằm ngủ mơ màng dưới cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại”.Câu văn như một thảm lụa
ngôn từ dệt nên một huyền thoại đẹp ,gợi liên tưởng đến nàng công chúa ngủ trong rừng
trong câu chuyện cổ tích.Hai chữ “mơ màng”gợi tả một giấc ngủ đẹp và đầy quyến rũ của
dòng sông,dòng sông như tỉnh như mơ,như thực như mộng.Hình ảnh cánh đồng hoa dại
gợi tả một không gian trong trẻo,thơ mộng ,nhuốm màu cổ tích.Chỉ bằng 1 câu văn
ngắn,HPNT đã làm toát lên vẻ đẹp trong sáng,hồn nhiên của dòng sông,dẫn lối người đọc
đi vào thủy trình mê hoặc của dòng sông.

2.2.Dưới góc nhìn địa lí,hội họa,sông Hương hiện lên với dòng chảy quanh co,dưới
góc nhìn nhân hóa hành trình chảy về xuôi của sông Hương như một cuộc tìm kiếm
có ý thức:
-Người con gái Hương Giang vừa bừng tỉnh sau một giấc ngủ dài cho nên cô ấy mang
trong mình một vóc dáng mới, sức sống mới.Điệu chảy của sông Hương ở đoạn chảy này
là “chuyển dòng 1cách liên tục,vòng giữa những khúc quanh đột ngột rồi uốn mình
theo những đường cong thật mềm”. Sông Hương sau vài thế kỉ nằm ngủ quên giữa cánh
đồng Châu Hóa đã được người tình mong đợi đến đánh thức,nhưng đánh thức rồi người
tình bỏ đi đâu nên nàng ngơ ngác đi tìm,vô tình cuộc tìm kiếm ấy đã làm cho dòng sông
trở nên đẹp đẽ. Những từ ngữ “khúc quanh đột ngột”, “uốn mình”, “đường cong thật
mềm”cùng phép so sánh “như một cuộc tìm kiếm có ý thức đã gợi ra hình ảnh một dòng
sông mềm mại, nữ tính,quyến rũ.Nét đẹp ấy khiến nét “ngoằn ngoèo” hay “áng tóc trữ
tình tuôn dài tuôn dài”của sông Đà dưới nét bút tài hoa của Nguyễn Tuân.Non sông đất
nước mình thật xinh đẹp biết bao!
-Không chỉ dừng lại ở đó,men theo thủy trình của dòng sông,men theo đường cong mềm
mại,thướt tha ấy của cô gái Hương Giang nhà văn còn phát hiện ra “Từ ngã ba
Tuần,sông Hương theo hướng Nam -Bắc qua điện Hòn Chén,Vấp Ngọc Trản,nó
chuyển hướng sang Tây Bắc ,vòng qua thềm đất bãi Nguyệt Biều,Lương Quán rồi đột
ngột vẽ một hình cung thật tròn về phía Đông Bắc ,ôm lấy chân đồi Thiên Mụ ,xuôi
dần về Huế”.Câu văn với phép liệt kê “điện Hòn Chén” , “vấp ngọc Chản”, “thềm đất
bãi”, “Nguyệt Biều”, “Lương Quán”đã mang đến cho người đọc những danh lam thắng
cảnh của xứ Huế cũng như vốn kiến thức địa lí sâu rộng,phong phú của nhà văn.Tác giả
sử dụng rất nhiều động từ chỉ đường nét khiến ta hình dung được dòng chảy của con sông
rất sống động như “vấp -chuyển hướng- vòng qua-vẽ một hình cung-ôm lấy-xuôi
dần”.Hệ thống động từ đặc tả này khiến dòng sông hiện lên thật chân thực,sắc nét,có
hồn,sống động như một sinh thể.
2.3.Sông Hương ở đoạn chảy này không chỉ mang vẻ đẹp của người con gái mà sông
Hương ở đoạn chảy này còn mang vẻ đẹp rất đa dạng.
Hành trình về xuôi của sông Hương chảy qua nhiều địa danh khác nhau.Mỗi địa danh
ấy,giúp cho sông Hương có được 1 vẻ đẹp mới lạ, tuyệt mĩ.
-SH đẹp ở sắc nước xanh thẳm “Từ Tuần về đây ,sông Hương vẫn đi trong dư vang của
Trường Sơn,vượt qua một lòng vực sâu dưới chân núi Ngọc trản sắc nước trở nên xanh
thẳm”.“Đi trong dư vang” là đi trong sự vang vọng của đại ngàn Trường Sơn. Khi đi
trong dư vang của Trường Sơn,nó in bóng cây đại ngàn tạo nên màu xanh của dòng
sông.Không chỉ vậy, SH còn phải “vượt qua một lòng vực sâu dưới chân núi Ngọc trản”.
Lòng vực sâu giống như một cái bể lọc của tự nhiên làm cho sắc nước xanh rồi xanh
thẳm. Đây là nét đẹp riêng của sông Hương khi đi trong dư vang của TRường Sơn.
-SH mang vẻ đẹp của một tấm lụa mềm mại “Từ đó nó trôi đi giữa hai dãy đồi sừng
sững như thành quách với những điểm cao đột ngột như Vọng Cảnh,Tam Thai,Lưụ
Bảo,mà từ đó người ta luôn nhìn thấy dòng sông mềm như tấm lụa”. Khi chảy qua Vọng
Cảnh, Tam Thai , Lựu Bảo, Sông Hương mềm như một tấm lụa bởi dòng chảy ở đây có
độ rộng và độ êm.Bằng phép so sánh liên tưởng độc đáo,nhà văn đã mang đến cho dòng
sông xứ Huế một vẻ đẹp mượt mà,thi vị.
-Sông Hương còn ánh lên rực rỡ bởi những phản quang nhiều màu sắc “sớm xanh, trưa
vàng, chiều tím” khi nó đi qua những dãy đồi núi phía Tây Nam của thành phố. Sông
Hương giống như bức tranh biến màu, mỗi thời điểm là mỗi màu sắc khác nhau.Phải
chăng sắc nước hòa vào sắc núi,sắc đồi cộng với ánh mặt trời chiếu dọi đã đem đến cho
sắc nước sông Hương có một sự biến màu tuyệt vời như thế. Cái màu sắc không trộn lẫn
ấy đã có lần đã đi vào thơ của Đoàn Thạch Biền “Đã bốn lần đến Huế/Vẫn lạ như lần
đầu/Sông Hương lơ đãng chảy/Nắng tím vương chân cầu”.
+Khi đi qua những lăng tẩm - nơi yên nghỉ của các triều vua,SH như trầm mặc hẳn
đi bởi nàng đi qua một “giấc ngủ nghìn năm của những vua chúa được phong kín trong
lòng những rừng thông u tịch và niềm kiêu hãnh âm u của những lăng tẩm đồ sộ toả lan
khắp cả một vùng thượng lưu “Bốn bề núi phủ mây phong - Mảnh trăng thiên cổ bóng
tùng Vạn Niên”.Các từ “ u tịch, âm u, thiên cổ,vạn niên” gợi lên không khí cổ kính,thiêng
liêng,cũng phẩn nào giải thích cho vẻ đẹp trầm mặc của SH. Các vua chúa ngày xưa đã
chọn nơi yên nghỉ của mình là nằm giữa những rừng thông u tịch .Dòng chảy của sông
Hương khi qua đây bỗng nhiên nó có cảnh sắc .Cảnh sắc của đôi bờ ấy nó soi chiếu cho
nên sông Hương tới đây nó không còn mang vẻ rực rỡ , bằng phẳng nữa mà tự nhiên nó
có 1 vẻ rất khác “ Đó là vẻ đẹp trầm mặc nhất của sông Hương, như triết lí, như cổ
thi”.Vẻ đẹp trầm mặc là vẻ đẹp trầm tư,gợi ra vẻ im lìm ,dáng đứng thâm nghiêm sâu
lắng,mang nặng nỗi niềm tâm sự,hoài niệm quá khứ.Nét đẹp ấy làm cho đất trời,con
người cũng thấy nặng lòng.Tác giả so sánh vẻ đẹp ấy như “Triết lí”- triết lí là sự trải
nghiệm,qua trải nghiệm người ta sẽ có được chân lí.Còn cổ thi là vẻ đẹp cổ kính giàu chất
thơ,chất họa mang âm hưởng của hoài niệm.Dòng sông hội tụ dấu ấn của hội họa,thi
ca,triết học đây là sự hội tụ của cái tôi tài hoa trong thơ văn HPNT.
+ Đang từ vẻ đẹp trầm mặc ấy, sông Hương lại mang một dáng vẻ hoàn toàn mới đó là
sự bừng sáng, tươi tắn, trẻ trung khi nó bắt đầu nghe thấy những dấu hiệu đầu tiên của
thành phố. Âm thanh ấy là“kéo dài mãi đến lúc mặt nước phẳng lặng của nó gặp tiếng
chuông chùa Thiên Mụ ngân nga tận bờ bên kia, giữa những sớm làng trung du bát
ngát tiếng gà...”Hai chữ phẳng lặng gợi ra hình ảnh mặt nước trong trẻo,yên bình không
gợn sóng.Hai chữ “ngân nga”gợi âm thanh ngân vang ,luyến láy như kéo dài ra mênh
mang giữa cõi vô thường.Từ láy “bát ngát”đặt giữa “những xóm làng trung du bát ngát
tiếng gà” gợi không gian bao la mang vẻ đẹp bình dị,hiền hòa ,lắng đọng như đưa người
đọc trôi mênh mang vào một cõi ảo huyền đến nỗi thèm 1 cái giật mình để thoát ra khỏi
cảm giác ấy mà ko được cho đến khi bừng tỉnh bởi tiếng chuông chùa Thiên Mụ .Tiến sĩ
Trịnh Thu Tuyết đã nhận xét “cái hư vô tịch mịch của tiếng chuông chùa,hòa quyện với
chất thơ ấm áp của tiếng gà nơi thô dã đã đưa dòng sông trôi đi giữa mộng và thực ,giữa
đạo và đời ,như thực như mơ”. Bởi thế cho nên mới có hình ảnh “Con sông dùng dằng
con sông không chảy/Sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu”.
2.4.Nhận xét về cái nhìn mang tính phát hiện:
-HPNT đã phát hiện và nhìn dòng sông từ những điểm nhìn khác nhau trên cái thủy trình
dòng chảy của nó.SH êm đềm là thế,dịu dàng tình tứ là thế,ấy vậy mà dưới con mắt xanh
non biếc rờn của tác giả nó trở nên thật đặc biệt.SH như 1 sinh thể sống động,lạ thường
với những đường nét cuốn hút và vẻ đẹp tâm hồn sâu thẳm,đầy nữ tính.Sông Hương như
mang một mãnh lực phi thường,phóng khoáng khiến bất cứ ai khi đọc những dòng này
cũng như một kẻ mê muội trước vẻ đẹp của dòng sông.
- Cách nhìn độc đáo, mang tính phát hiện về dòng sông cho thấy vốn hiểu biết uyên bác,
phong cách kí đậm chất trí tuệ và trữ tình của nhà văn.Đặc biệt,nếu không có một bầu
máu nóng và một trái tim với tình yêu quê hương sâu nặng thì HPNT không thể viết nên
một áng văn hay đến vậy.Và như Ilya Erenbua đã nói “Lòng yêu nhà,yêu làng xóm,yêu
miền quê trở thành lòng yêu tổ quốc”.
2.5.Đánh giá:
-Nội dung: Sông Hương trong hành trình chảy về xuôi nó đã thực sự trở thành hành trình
đi tìm người yêu của một người gái đẹp và là hành trình đi tìm người yêu cho nên người
gái đẹp này đang cố gắng hoàn thiện mình, đang cố gắng để phô khoe tất cả vẻ đẹp của
mình để dâng tặng cho người yêu của mình.Đây là tất cả những vẻ đẹp mà nó phô khoe ra
và đồng thời nó cũng đang dần dần hoàn thiện hơn vẻ đẹp của mình trong hành trình đến
với người yêu.
-Nghệ thuật: Toàn bộ đoạn này tác giả đã dùng bút pháp kể và tả. Kết hợp nhuần
nhuyễn giữa kể và tả, đây cũng là một cách kết hợp tài hoa nhờ đó chúng ta không chỉ
thấy được vẻ đẹp của sông Hương trên bản đồ địa lí, không chỉ thấy được vẻ đẹp kì thú
của sông Hương trong sự đối sánh với cảnh quan hai bên bờ mà dường như đang được đi
theo hành trình với 1 cô gái đẹp đi tìm người yêu của mình trong hành trình tìm kiếm thú
vị ,lãng mạn.
3.Vẻ đẹp của sông Hương trong không gian kinh thành Huế.
“Từ đây, như tìm đúng đường về… Đó chính là tứ đại cảnh”.
Dẫn dắt: Nhà phê bình Lê Ngọc Trà nhận định “Nghệ thuật bao giờ cũng là tiếng nói
của tình cảm con người,là sự tự giải bày và gửi gắm tâm tư”,đến với vẻ đẹp của sông
Hương trong không gian kinh thành Huế ta sẽ thấy vẻ đẹp của dòng sông và những tâm
tư sâu kín của nhà văn.
3.1.Mở đầu đoạn văn dưới cái nhìn nhân hóa SH hiện lên với tâm trạng vui tươi bởi
nàng đã nhìn thấy tín hiệu của người yêu.
-Tiếng chuông chùa Thiên Mụ đã đánh thức dòng chảy của sông Hương làm nàng như
bừng tỉnh “Từ đây, như đã tìm đúng đường về, sông Hương vui tươi hẳn lên giữa những
miền bãi xanh biếc của những vùng ngoại ô Kim Long, kéo một nét thẳng thực yên tâm
theo hướng tân nam - đông bắc, phía đó, nơi cuối đường, nó đã nhìn thấy chiếc cầu
trắng của thành phố in ngần trên nền trời, nhỏ nhắn như những vành trăng non”.Mấy
chữ “Từ đây, như tìm đúng đường về” như một tiếng reo vui của cô gái khi tìm thấy
người yêu sau vài thế kỉ chờ đợi.Bỏ đi tâm trạng trầm mặc, Hương Giang khoác lên
mình tâm trạng “vui tươi hẳn lên” bởi nàng đã nhận ra tín hiệu của người tình mong
đợi.Đó là những miền bãi biển xanh biếc của miền ngoại ô Kim Long; đó là thành phố
Huế nơi có chiếc cầu Tràng Tiền- điểm hẹn lí tưởng của tình yêu “chiếc cầu trắng in
ngần lên nền trời, nhỏ nhắn như những vành trăng non.”Câu văn với sắc màu tươi
tắn,liên tưởng thú vị đã gợi tả vẻ đẹp thơ mộng,trữ tình cùa xứ Huế mộng mơ.Phải chăng
chính cuộc tình đẹp đã làm cho khung cảnh gặp gỡ của lứa đôi cũng thật nên thơ.Thấy
người tình rồi ,nàng kéo một nét thẳng theo hướng Tây Nam -Đông Bắc.(thấy người tình
rồi nên nàng yên tâm mà đến đích).Con sông vì thế mà trở nên có hồn,có tâm trạng ,con
sông mang cái náo nức ,rạo rực ,nôn nao,khao khát của một cô gái chuẩn bị gặp người
mình yêu.
3.2.Sông Hương chảy vào thành phố nàng như cô gái Huế tình tứ ,dịu dàng biết bao
“ Giáp thành phố ở cồn Gĩa Viên Sông Hương uốn 1 cánh cung rất nhẹ sang đến cồn
Hến ,đường cong ấy làm cho sông Hương như mềm hẳn đi như một tiếng vâng không
nói nên lời của tình yêu”.Nếu trước đó người con gái Hương Giang mang nỗi niềm háo
khi gặp lại người mình yêu sau hàng thế kỉ chờ đợi thì đến đoạn chảy này nàng lại mang
một nét tâm lí khác.Nàng không vồ vập,không vồn vã mà kìm nén cảm xúc,giấu tất cả
những khao khát mong đợi vào bên trong và trở nên nữ tính,e lệ“Nàng uốn một cánh
cung rất nhẹ sang đến Cồn Hến”tạo nên một đường cong mĩ miều,mềm mại đó cũng là
“tiếng vâng không nói ra lời của tình yêu”.Đây là phép so sánh mới lạ,độc đáo lấy cái
hữu hình của cảnh vật so sánh với cái vô hình của tâm trạng để lột tả được cái e thẹn,cái
ngượng ngùng,xấu hổ của người con gái Hương Giang khi gặp người yêu.Ngòi bút của
Hoàng Phủ Ngọc Tường thật tài hoa và lãng mạn biết bao ! Dưới ngòi bút ấy,sông Hương
hiện lên như một thiếu nữ Huế.
3.3.Giữa lòng thành phố,sông Hương mang đến cho Huế một vẻ đẹp cổ kính,dân dã
và dưới góc nhìn địa lí sông Hương là dòng sông chỉ chảy qua một thành phố,dưới
góc nhìn của tình yêu thì sông Hương là dòng sông thủy chung chỉ có 1 người tình.
-Bằng sự hiểu biết về địa lí,lịch sử,văn hóa nhà văn khẳng định “Và như vậy giống như
sông Xen của Pari,sông Đa-nuyp của pudapet SH nằm ngay giữa lòng thành phố yêu quý
của mình”.Mở đầu đoạn trích tác giả khẳng định “SH chỉ thuộc về một thành phố duy
nhât”đến đoạn này tác giả khẳng định “SH nằm ngay giữa lòng thành phố yêu quý của
mình”Hai lần khẳng định này là để làm nổi bật vẻ đẹp sâu thẳm của dòng sông.Dòng
sông ấy giống như 1 người con gái chung tình với quê hương xứ sở.Vẻ đẹp chung tình ấy
còn được gợi lên từ hình ảnh“những nhánh sông đào mang nước SH tỏa đi khắp phố
thị”.Từ góc nhìn tình yêu,nhà văn thấy giữa lòng thành phố,SH tỏa thành nhiều nhánh
sông đào như những cánh tay mềm mại ôm lấy người tình.Như vậy,SH giữa lòng thành
phố giống như một người con gái đắm say, chung tình,trân trọng và nâng niu từng phút
giây hạnh phúc ngắn ngủi khi ở bên cạnh người mình yêu.
-Ở cái nhìn tổng thể ,sông Hương vẫn còn giữ nguyên dạng “một đô thị cổ,trải dọc hai
bờ sông”mà đầu và cuối ngõ là những nhanh sông đào tỏa lan khắp phố thị .
-Trong cái nhìn hoài cổ ,nhà văn lại thấy SH mang vẻ đẹp cổ thi đầy lãng mạn với hình
ảnh “SH tỏa đi khắp các phố thị với những cây đa,cây cổ thụ tỏa vầng lá u sầm xuống
những xóm thuyền xúm xít ;từ những nơi ấy vẫn lập lòe trong đêm sương những ánh lửa
thuyền chài của một linh hồn mô tê xưa cũ”.Từ láy “xúm xít” gợi hình ảnh ngư dân với
cuộc sống tập trung trên những thuyền chài.Những xóm làng này lại nằm nép dưới những
vầng lá u sầm của “cây đa cây cổ thụ”tạo nên vẻ đẹp cổ sơ,bình dị.Từ láy “lập lòe” gợi
ánh lửa thuyền chài khi tỏa khi mờ.Cụm từ “linh hồn mô tê xưa cũ”làm sông Hương hiện
lên gần mà xa ,hiện đại cổ kính mà trầm mặc.Qủa thực không có một thành phố hiện đại
nào còn giữ được nét đẹp ấy như con sông xinh đẹp của xứ Huế mộng mơ.
3.4.Giữa lòng thành phố,sông Hương có điệu chảy thực chậm,êm trôi lững lờ như
một “điệu slow tình cảm giành riêng cho Huế” tức là so sánh với điệu nhảy của bản nhạc
rất chậm.
-Vì sao SH lại có điệu chảy chậm đến thế?Nhà văn đã lí giải theo góc nhìn của địa lí tự
nhiên “Những chi lưu ấy cùng với hai hòn đảo nhỏ trên sông đã làm giảm hẳn lưu tốc
của dòng nước ,khiến cho sông khi qua thành phố trôi đi thực chậm,thực chậm cơ hồ chỉ
còn là mặt hồ yên tĩnh”.Sông Hương khi đến giữa lòng thành phố Huế thì có rất nhiều chi
lưu tức là những nhánh nhỏ, nó đã san bớt nước của dòng chính.Mặt khác,hai hòn đảo
nhỏ ở giữa sông đã ngăn cản dòng chảy,làm giảm hẳn lưu tốc của dòng sông.Còn theo
góc nhìn của trái tim thì điệu chảy lặng lờ, ngập ngừng muốn đi muốn ở của dòng sông
có lẽ là do sông Hương đã giành tình cảm quá nhiều cho thành phố thân yêu.Nó phải trải
qua 1 hành trình gian lao mới gặp được người yêu của nó nên cứ“trôi đi thực chậm,thực
chậm” không muốn rời xa để được nhìn ngắm nhiều hơn gương mặt người yêu .Vì vậy
điệu chảy của nó ở đây là chảy mà như không chảy.
-Trong liên tưởng tới dòng chảy của sông Nê-va với hình ảnh tráng lệ “Sông Nê-va
cuốn trôi những đám băng lô xô ,nhấp nháy trăm màu dưới ánh sáng của mặt trời
mùa xuân”hay sự liên tưởng tới nhà triết học “Hê-ra clit đã khóc suốt đời vì những dòng
sông trôi đi nhanh quá”,HPNT đã đưa ta trở lại sông Hương trong nỗi nhớ da diết cháy
bỏng “tôi nhớ lại con sông của tôi,chợt thấy quý điệu chảy lặng lờ của nó khi qua thành
phố”.Rõ ràng dù có đi trăm phương nghìn hướng thì cũng không có nơi nào đẹp bằng quê
hương mình,không có dòng sông nào đẹp bằng dòng sông của quê nhà.
Trong cảm nhận của tác giả , “SH giống như một điệu slow tình cảm dành cho Huế, có
thể cảm nhận bằng thị giác qua tram nghìn ánh hoa đăng đang bồng bềnh từ những đêm
hội rằm tháng bảy từ điện Hòn Chén trôi về qua Huế bỗng ngập ngừng như muốn đi
muốn ở chao nhẹ trên mặt nước như những vấn vương của một nỗi lòng” .Vì dòng nước
trôi đi thực chậm nên mới mang đến những cảm nhận thị giác tuyệt đẹp đó.Từ láy “bồng
bềnh:gợi hình ảnh sông nước mênh mang,chan hòa.Nhân hóa “ngập ngừng,vấn vương”
cùng hình ảnh so sánh “như muốn đi muốn ở”gợi hình ảnh dòng chảy dùng dằng,quyến
luyến .Điệu chảy rất chậm, chảy mà như không chảy ấy không chỉ đi vào trang văn của
HPNT mà còn xuất hiện trong thơ của các thi nhân.Đó là một “Hương giang ơi!Dòng
sông êm/ Qua tim ta vẫn ngày đêm tự tình” trong thơ Tố Hữu; “Con sông dùng ằng con
sông không chảy/Sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu” trong thơ Thu Bồn.Chính điệu
slow trữ tình như bản tình ca dành cho Huế,đã làm cho tấm chung tình của sông Hương
với Huế trở nên da diết,đắm say.Tình yêu với Huế của SH càng trở nên thiết tha,sâu
nặng.
3.5.Trong cảm nhận của tác giả, sông Hương chính là dòng sông của âm nhạc.
Ngắm nhìn Huế qua điệu Slow trữ tình của dòng sông cùng với tram ngàn ánh hoa đăng
đang bồng bềnh,nhà văn như phát hiện ra điều kì thú nhất :SH chính là dòng sông gắn
liền với nền văn hóa Huế.
- Hoàng Phủ Ngọc Tường đã nhìn dòng sông một cách đắm say và nhận ra “Hình như
trong khoảnh khắc sông nước ấy,SH đã trở thành một tài nữ đánh đàn lúc đêm
khuya.”.Câu văn nhân hóa,liên tưởng độc đáo,sáng tạo khiến SH hiện lên như một nghệ
sĩ.Nàng đẹp yêu kiều,diễm lệ,kiêu sa,quý phái mà vẫn đằm thắm dịu dàng.Cách gọi
“người tài nữ đánh đàn” xuất hiện từ cách gọi của sông Hương.SH là nơi sinh thành nên
âm nhạc Huế với dòng nhạc cung đình và dòng nhạc dân gian.
- Chính vì sinh thành từ sông Hương cho nên nó cũng là nơi vang lên hay nhất những bản
nhạc này.Tác giả đã so sánh rằng: “Đã có lần tôi từng nghe nhạc ban ngày hoặc trên 1
sân khấu lớn nào đó và khi nghe âm nhạc Huế như vậy cảm thấy rất thất vọng bởi vì cả
hai dòng nhạc Huế chỉ vang lên hay nhất trong 1 khoang thuyền nào đó , giữa tiếng nước
rơi bán âm của mái chèo khuya”.”Tiếng nước rơi bán âm” là tiếng nước rơi trong trẻo
gợi hình dung về 1 đêm khuya thanh vắng trên dòng sông. Âm nhạc vang lên hay nhất
trong một khoang thuyền nào đó xuất phát từ điệu chảy của SH.Điêu chảy của SH vốn
rất chậm,ngập ngừng như muốn đi muốn ở “Cơ hồ chỉ còn là mặt hồ yên tĩnh” rất phù
hợp với việc tổ chức các đêm nhạc trên sông .Dòng chảy chậm, con thuyền trôi trên sông
cũng chậm,người ta vừa được ngắm cảnh sắc đôi bờ vừa được thưởng thức những bản
nhạc rất hay của Huế.Mặt khác, dòng chảy chậm và yên tĩnh như vậy nên không hề có tạp
âm xen vào cho nên âm nhạc ở đây vang lên hay nhất, thuần khiết nhất. Đây có lẽ là đặc
điểm khiến cho sông Hương được gọi là người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya.
-Cũng chính từ đặc điểm này mà tác giả đã kể một câu chuyện giúp người đọc thấy rõ
âm nhạc trên sông Hương rất hay“Tôi đã chứng kiến một nghệ nhân già đã từng chơi
đàn suốt nửa thế kỉ , một hôm ngồi nghe con gái đọc Kiều nghe đến câu “Trăm tiếng hạc
bay qua /Đục như tiếng suối mới xa nửa vời”…Đến câu ấy ,người nghệ nhân chợt nhỏm
dậy vỗ đùi chỉ vào trang sách của Nguyễn Du mà thốt lên “ đó chính là tứ đại cảnh”-
một bản nhạc cổ của Huế tương truyền là do vua Tự Đức sáng tác. Với tác giả HPNT thì
những bản đàn đi suốt đời Kiều sở dĩ hay đến thế là vì Nguyễn Du đã từng lênh đênh ở
quãng sông này với một phiến chân sầu tức là Nguyễn Du đã có khoảng thời gian 10 năm
gió bụi lang thang trên quãng sông này để cảm nhận cái hay của âm nhạc Huế.Chính
những trải nghiệm ấy đã giúp Nguyễn Du tái hiện được âm thanh của tiếng đàn Thúy
Kiều hay đến thế .
Với đặc điểm âm nhạc sinh thành ở đây, âm nhạc được biểu diễn hay nhất ở đây, và
với câu chuyện người nghệ nhân già nhận ra được âm thanh của tiếng đàn Thúy Kiều là
âm thanh của tứ đại cảnh, chúng ta có thể khẳng định rằng sông Hương chính là dòng
sông của âm nhạc.
3.6.Nhận xét về cái nhìn mang tính phát hiện
-HPNT đã phát hiện và nhìn dòng sông từ những điểm nhìn khác nhau trên cái thủy trình
dòng chảy của nó.SH êm đềm là thế,dịu dàng tình tứ là thế,ấy vậy mà dưới con mắt xanh
non biếc rờn của tác giả nó trở nên thật đặc biệt.SH như 1 sinh thể sống động,lạ thường
với những đường nét cuốn hút và vẻ đẹp tâm hồn sâu thẳm,đầy nữ tính.Sông Hương như
mang một mãnh lực phi thường,phóng khoáng khiến bất cứ ai khi đọc những dòng này
cũng như một kẻ mê muội trước vẻ đẹp của dòng sông.
- Cách nhìn độc đáo, mang tính phát hiện về dòng sông cho thấy vốn hiểu biết uyên bác,
phong cách kí đậm chất trí tuệ và trữ tình của nhà văn.Đặc biệt,nếu không có một bầu
máu nóng và một trái tim với tình yêu quê hương sâu nặng thì HPNT không thể viết nên
một áng văn hay đến vậy.Và như Ilya Erenbua đã nói “Lòng yêu nhà,yêu làng xóm,yêu
miền quê trở thành lòng yêu tổ quốc”.
3.7.Đánh giá:
-Nội dung: Qua hình tượng sông Hương, tác giả đã ca ngợi vẻ đẹp thơ mộng của mảnh
đất cố đô , ca ngợi lịch sử vẻ vang của xứ Huế, ca ngợi vẻ đẹp văn hóa và vẻ đẹp tâm hồn
của con người Huế .Sông Hương trong cái nhìn của Hoàng Phủ Ngọc Tường đã trở thành
biểu tượng đẹp đẽ nhất của đất Huế và người Huế.Qua hình tượng sông Hương, chúng ta
còn thấy được vẻ đẹp tâm hồn của người cầm bút. Tác giả là người có tình yêu tha thiết
với quê hương mình đặc biệt là với dòng sông quê hương.HPNT thực sự là một cây bút
tài hoa giàu trí tuệ,rất am hiểu về địa lí, lịch sử, văn hóa của xứ Huế,có sức liên tưởng và
tưởng tượng phong phú,sáng tạo…Đây chính là nét đẹp của ngườ cầm bút mà chúng ta
cảm nhận được từ hình tượng sông Hương.
-Nghệ thuật:Thành công của đoạn trích nói riêng và bút kí “Ai đã đặt tên cho dòng
sông”là nhờ các yếu tố nghệ thuật đã được Hoàng Phủ Ngọc Tường vận dụng nhuần
nhuyễn,sáng tạo.Ngôn ngữ phong phú,trong sáng,uyển chuyển,giàu chất thơ. Sử dụng
nhiều biện pháp tu từ như so sánh,nhân hóa,ẩn dụ…Bút kí có sức liên tưởng kì diệu cùng
với sự hiểu biết phong phú của nhà văn về kiến thức địa lí,lịch sử,văn hóa…Giọng văn
nhẹ nhàng pha lẫn hoài niệm làm bài kí toát lên nỗi niềm thương nhớ bang khuâng.
4.Sông Hương khi rời kinh thành Huế “Rời khỏi kinh thành…quê hương xứ sở”.
4.1.Bằng ngòi bút nhân hóa,tác giả hình dung SH là cô gái lưu luyến chia tay với
người tình mong đợi để về với biển cả.
“Rời khỏi kinh thành,sông Hương chếch về hướng chính Bắc ôm lấy đảo cồn Hến,quanh
năm năm mơ màng trong sương khói,đang xa dần thành phố để lưu luyến ra đi giữa màu
xanh biếc của tre trúc vả của những vườn cau vùng ngoại ô thôn Vỹ”.Vĩ Dạ trong thơ
Hàn Mặc Tử đẹp bời “Nhìn nắng hang cau nắng mới lên/Vườn ai mướt quá xanh như
ngọc”, nay đi vào trang văn của HPNT nó càng đẹp hơn bởi “màu xanh biếc của tre trúc
và của những hang cau”.Đó là một thiên nhiên trong sáng,dào dạt sức sống.Chính vẻ đẹp
ấy càng làm cho dòng sông nặng lòng với Huế.Các từ “ôm lấy”, “xa dần”, “lưu luyến”
như diễn tả được cái tình của dòng sông dành cho quê hương xứ sở .Nếu khi chảy qua
kinh thành Huế,SH “cơ hồ chỉ còn là một mặt hồ yên tĩnh”, có lúc ngập ngừng nửa như
muốn đi,nửa như muốn ở.Đó là nỗi lưu luyến, vấn vương với người tình mong đợi.Thì
nay khi đã đi giữa màu xanh biếc của vùng ngoại ô Vĩ Dạ ,SH vẫn không muốn rời xa
người tình.Nàng như sực nhớ ra điều gì, và rẽ ngoặt quay về ôm Huế lần cuối ở thị trấn
Bao Vinh cổ xưa.Các từ “sực nhớ lại”, “đột ngột đổi dòng”, “rẽ ngoặt”làm cho dòng
sông đong đầy cảm xúc.
4.2.Từ góc nhìn nhân hóa, SH chính là người con gái chung tình. “Riêng với SH vốn
đang xuôi chảy giữa cánh đồng phù sa êm ái của nó,khúc quanh này thực bất ngờ biết
bao .Có một cái gì rất lạ với tự nhiên và rất giống con người ở đây và để nhân hóa nó tôi
gọi đó là nỗi vấn vương và cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu”.
SH đang chảy theo hướng chính Bắc,đột ngột nắn dòng để chảy theo hướng từ Tây sang
Đông.Khúc quanh đột ngột cùa dòng sông làm cho HPNT cảm thấy lạ so với tự nhiên
nhưng lại rất giống với con người trong giây phút chia tay.Khi chia tay, người ta rất lưu
luyến và nhớ nhung cho nên đã đi rồi lại còn phải quay trở lại một lần nữa. Tác giả gọi đó
là“nỗi vương vấn vương và cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu” .Câu văn với
phép nhân hóa và các tính từ bộc lộ cảm xúc như “vương vấn,lẳng lơ” khiến dòng sông
hiện lên như một cô gái với mối tình đắm say với kinh thành Huế.
Nhà văn hình dung, sông Hương đã đi ra khỏi thành phố nhưng sực nhớ một điều gì chưa
nói giống như nàng Kiều trong đêm tự tình,ở ngã rẽ sông này,SH đã chí tình trở lại
tìm KT của nó để nói 1 lời thề trước khi về biển cả : Còn non còn nước còn dài/Còn về
còn nhớ đến người hôm nay”.Mối tình Kim – Kiều là một mối tình đẹp và đau thương
nhất trong văn học VN,là biểu tượng cho sự chung tình.Mượn câu chuyện tình ấy ,HPNT
đã nói lên mối chung tình của SH dành cho Huế “Đã nguyền hai chữ đồng tâm/Trăm
năm thề chẳng ôm cầm thuyền ai/Còn non còn nước còn dài/Còn về còn nhớ đến
người hôm nay”.Và người viết những dòng thương,dòng nhớ ấy đã kết luận “Ấy là tấm
lòng của người dân Châu Hóa xưa mãi mãi chung tình với quê hương xứ sở”.SH chung
tình với Huế như người dân Châu Hóa mãi yêu mảnh đất tình người của họ.Có thể nói
bằng phép nhân hóa,so sánh để lí giải địa hình,tác giả đã khoác cho dòng sông một tâm
trạng đầy lưu luyến,bịn rịn không nỡ rời xa.
4.3.Nhận xét về cái nhìn mang tính phát hiện:
-HPNT đã phát hiện và nhìn dòng sông từ những điểm nhìn khác nhau trên cái thủy trình
dòng chảy của nó.SH êm đềm là thế,dịu dàng tình tứ là thế,ấy vậy mà dưới con mắt xanh
non biếc rờn của tác giả nó trở nên thật đặc biệt.SH như 1 sinh thể sống động,lạ thường
với những đường nét cuốn hút và vẻ đẹp tâm hồn sâu thẳm,đầy nữ tính.Sông Hương như
mang một mãnh lực phi thường,phóng khoáng khiến bất cứ ai khi đọc những dòng này
cũng như một kẻ mê muội trước vẻ đẹp của dòng sông.
- Cách nhìn độc đáo, mang tính phát hiện về dòng sông cho thấy vốn hiểu biết uyên bác,
phong cách kí đậm chất trí tuệ và trữ tình của nhà văn.Đặc biệt,nếu không có một bầu
máu nóng và một trái tim với tình yêu quê hương sâu nặng thì HPNT không thể viết nên
một áng văn hay đến vậy.Và như Ilya Erenbua đã nói “Lòng yêu nhà,yêu làng xóm,yêu
miền quê trở thành lòng yêu tổ quốc”.
4.4.Đánh giá:
-ND: Qua hình tượng sông Hương, tác giả đã ca ngợi vẻ đẹp thơ mộng của mảnh đất cố
đô , ca ngợi lịch sử vẻ vang của xứ Huế, ca ngợi vẻ đẹp văn hóa và vẻ đẹp tâm hồn của
con người Huế .Sông Hương trong cái nhìn của Hoàng Phủ Ngọc Tường đã trở thành
biểu tượng đẹp đẽ nhất của đất Huế và người Huế.Qua hình tượng sông Hương, chúng ta
còn thấy được vẻ đẹp tâm hồn của người cầm bút. Tác giả là người có tình yêu tha thiết
với quê hương mình đặc biệt là với dòng sông quê hương.HPNT thực sự là một cây bút
tài hoa giàu trí tuệ,rất am hiểu về địa lí, lịch sử, văn hóa của xứ Huế,có sức liên tưởng và
tưởng tượng phong phú,sáng tạo…Đây chính là nét đẹp của ngườ cầm bút mà chúng ta
cảm nhận được từ hình tượng sông Hương.
-Nghệ thuật:Thành công của đoạn trích nói riêng và bút kí “Ai đã đặt tên cho dòng
sông”là nhờ các yếu tố nghệ thuật đã được Hoàng Phủ Ngọc Tường vận dụng nhuần
nhuyễn,sáng tạo.Ngôn ngữ phong phú,trong sáng,uyển chuyển,giàu chất thơ. Sử dụng
nhiều biện pháp tu từ như so sánh,nhân hóa,ẩn dụ…Bút kí có sức liên tưởng kì diệu cùng
với sự hiểu biết phong phú của nhà văn về kiến thức địa lí,lịch sử,văn hóa…Giọng văn
nhẹ nhàng pha lẫn hoài niệm làm bài kí toát lên nỗi niềm thương nhớ bang khuâng.
II.SÔNG HƯƠNG DƯỚI GÓC NHÌN CỦA LỊCH SỬ.
Dẫn dắt: Nhà văn Maksim Gorky cho rằng “Mỗi người đều mang trong mình nhiệm
vụ của người nghệ sĩ”, và Hoàng Phủ Ngọc Tường cũng không vì đam mê văn chương
mà quên đi thiên chức của mình.Ông hiểu rõ Huế với cái tên mảnh đất cố đô thì cần tô
điểm những gì nên ông đã huy động toàn bộ vốn tri thức lịch sử vào từng trang viết để tạo
nên những liên tưởng vừa rộng lại vừa sâu.SH trở thành dòng sông của những chiến
công hiển hách.
1.SH trong lịch sử thời chiến: Vẻ đẹp này sẽ được chứng tỏ qua suốt chiều dài lịch sử
của dân tộc VN. Trong bất kì thời điểm nào, trước những biến cố lớn của dân tộc VN thì
sông Hương đều góp mặt.
-Thời đại các vua Hùng: “Sông Hương là 1 dòng sông biên thùy xa xôi” tức sông Hương
là dòng sông biên giới của đất nước .Dòng sông biên thùy này có nhiệm vụ bảo vệ biên
giới phía Nam của Tổ quốc.
-Trong các thể kỉ trung đại: tức là từ TK X đến hết TK XIX thì tác giả nhìn một cách
bao quát theo cuốn sách dư địa chí của Nguyễn Trãi thì dòng sông này được gọi là dòng
sông Viễn Châu mang tên Linh giang,nó đã chiến đấu oanh liệt để bảo vệ biên giới phía
Nam của Tổ quốc Đại Việt. Trong các TK trung đại thì tác giả dừng lại nhấn mạnh những
thế kỉ mà vai trò của dòng sông bộc lộ rất rõ :
+Đó là TK XVIII, sông Hương đã vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh
hùng Nguyễn Huệ.
+Thê kỉ XIX dòng sông tuy không lập chiến công nhưng dòng sông đã sống hết lịch sử bi
tráng với máu của cuộc khởi nghĩa .Nó xuất phát từ thực tế TK XIX nổ ra với nhiều cuộc
khởi nghĩa nhưng tất cả những cuộc khởi nghĩa ấy đều bị dìm trong bể máu.
+Đến TK XX dòng sông đã đi vào Cách mạng Tháng Tám bằng những chiến công rung
chuyển, nó góp mặt trong cuộc tổng khởi nghĩa giành lại DTVN.Sau đó,SH lại tiếp tục có
mặt trong cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước . Trong cuộc kháng chiến này, tuy dòng
sông cũng như thành phố Huế cũng như cả nước Việt Nam có lúc phải chịu tổn thất rất
nặng nề nhưng vẫn giữ kiên trinh với 1 lời thề sắt đá tức là vẫn hết lòng bảo vệ tổ quốc,
vẫn chiến đấu hết mình để giữ gìn độc lập tự do cho dân tộc Việt Nam. Như vậy, SH
chính là một chứng nhân lịch sử rất kiên trì và kiên cường đã đi qua những thăng trầm
của lịch sử,SH làm nên lịch sử ,tạo nên những trang sử rất oanh liệt,rất hào hùng của dân
tộc.
b.SH trong lịch sử thời bình:
“SH là vậy,dòng sông của thời gian ngân vang ,của sử thi viết dưới màu cỏ lá xanh
biếc.Khi nghe lời gọi nó tự hiến đời mình làm 1 chiến công để rồi nó trở về cuộc sống
đời thường,làm một người con gái dịu dàng của đất nước”. Bốn chữ “thời gian ngân
vang”toàn vần bằng gợi cảm giác vang xa mãi kéo dài ko dứt.SH được gọi là dòng sông
của thời gian ngân vang bởi nó chứa đựng lịch sử bi tráng,hào hùng của DT.Vì vậy SH
mãi trường tồn với thời gian và tiếng thơm của sông Hương sẽ còn vang vọng tới muôn
đời.Dòng sông ấy còn được gọi là dòng sông của “Sử thi viết dưới màu cỏ lá xanh
biếc”.Sử thi là câu chuyện của cộng đồng,nhắc đến nó người ta hay liên hệ tới màu đỏ
của những chiến công hào hùng,còn “ cỏ lá xanh biếc” là vẻ đẹp của cuộc sống đời
thường.Khi HPNT viết “đó là sử thi viết dưới màu cỏ lá xanh biếc” chúng ta nhận ra đôi
khi cái chất anh hùng không chỉ viết lên bởi những điều phi thường mà nó còn được viết
bởi những vẻ đẹp đời thường ,bình dị .Trong cuộc sống đời thường, ngàn cỏ lúc nào cũng
xanh, cũng sống âm thầm, mãnh liệt và HPNT khi nhìn dòng sông Hương ông nhận ra nó
cũng có sức sống âm thầm ,mãnh liệt ấy.Vì vậy,ông gọi SH là 1 bản sử thi được viết dưới
màu cỏ lá xanh biếc.
-SH là người con gái dịu dàng của ĐN: Khi đất nước có biến cố nó đã hiến đời mình để
làm nên chiến công .Khi giặc giã đã qua rồi nó lại quay trở về trở thành 1 người con gái
dịu dàng.Điều này cũng là đặc điểm của người Việt đã từng in dấu trong thơ ca:
“ Đất nghèo nuôi những anh hùng
Chìm trong máu lửa lại vùng đứng lên
Đạp quân thù xuống đất đen
Súng gươm vứt bỏ lại hiền như xưa”.
(Nguyễn Đình Thi)
-Chính vì SH là người con gái dịu dàng nên tác giả đã liên tưởng đến màu áo cưới của
Huế ngày xưa “Thỉnh thoảng tôi vẫn gặp những ngày nắng đem ra phơi,một sắc áo cưới
của Huế từ xưa,rất xưa:màu áo lục điều với vải vân thưa màu xanh chàm lồng lên một
màu đỏ bên trong,tạo thành màu tím ẩn hiện,thấp thoáng bóng người,thuở ấy các cô dâu
trẻ vẫn mặc sau tiết sương giáng”.
+Câu văn kéo dài với bao hoài niệm về một miền đất Huế xưa với sắc áo cưới ảo diệu
“màu áo lục điều với vải vân thưa màu xanh chàm lồng lên một màu đỏ bên trong,tạo
thành màu tím ẩn hiện”.Các từ “ẩn hiện”, “thấp thoáng”tạo nên nét mơ màng đậm chất
Huế.Ở đây ,nhà văn không miêu tả cảnh cô dâu Huế khoác lên mình chiếc áo điều lục mà
chỉ miêu tả cảnh người Huế đem ra phơi cái áo lục điều ấy. Cái áo cưới ấy phải chăng là
một món bảo vật thể hiện sự sinh sôi của 1 dòng tộc,nó được truyền từ đời bà,đời mẹ cho
đến đời con ,đời cháu.Khi người Huế đem ra phơi có nghĩa là họ đã qua rồi cái thời bom
đạn,chiến chinh…Đã đến lúc người ta được trở lại với 1cuộc sống thời bình, được trở lại
với những giây phút được giận,được hờn,được yêu nhau, cưới nhau và sinh con đẻ
cái.Một cuộc sống mới được bắt đầu để một sự sinh tồn được tiếp nối.
+Nhìn nét đẹp ấy,một lần nữa tác giả quay lại liên tưởng tới vẻ đẹp của dòng sông “Đó
cũng chính là cái màu của sương khói trên sông,giống giống như tấm voan huyền ảo
của tự nhiên ẩn giấu khuôn mặt thực của dòng sông.”.Tác giả thấy màu tím ẩn hiện
trên chiếc áo lục điều giống như sương khói trên sông Hương đã làm ẩn giấu đi khuôn
mặt thật của dòng sông ,tạo nên nét đẹp kín đáo mà quyến rũ ,nét đẹp gợi cảm vô cùng
khiến người ta đến với SH không bao giờ có thể quên.Tất cả những liên tưởng và so sánh
độc đáo ấy đã làm hiện lên một dòng sông giàu sức sống,thanh lịch,dịu dàng.
III.VẺ ĐEP CỦA SH DƯỚI GÓC NHÌN VĂN HÓA.
1.SH là dòng sông của âm nhạc(đã phân tích ở trên).
2.SH là dòng sông của thi ca.
-SH là dòng sông của thi ca chảy qua bao thế hệ,trở thành nguồn cảm hứng mãnh liệt cho
biết bao thi sĩ .Nhưng dòng sông ấy “không bao giờ lặp lại mình trong cảm hứng của các
nghệ sĩ.Mỗi nhà thơ đều có một cảm hứng riêng về nó.
-SH mang vẻ đẹp đa dạng trong thi ca: Khi đi vào thơ của Tản Đà,từ màu xanh biếc của
ngày thường nó bỗng thay màu thực bất ngờ “Dòng sông trắng , lá cây xanh”.Đi vào thơ
của Cao Bá Quát,SH mang dáng nét hùng tráng “như kiếm dựng trời xanh”.SH đi vào
thơ của Bà Huyện Thanh Quan với nỗi quan hoài vọng cổ với bóng chiểu bảng lãng.
Khi xuất hiện trong thơ Tố Hữu nó đột khởi thành sức mạnh phục sinh của tâm hồn.Qua
cái nhìn nhân hóa,SH hiện lên quả thực rất Kiều trong cái nhìn thắm thiết tình người của
tác giả ấy.
3.SH là dòng sông của huyền thoại.
Bài kí khép lại bằng một huyền thoại đẹp về tên gọi của SH để lí giải cho câu hỏi “Ai đã
đặt tên cho dòng sông”. “Có 1 huyền thoại kể rằng vì yêu quý con sông của quê Hương
mà người dân ở đôi bờ đã nấu nước của hàng trăm loài hoa đổ xuống dòng sông để làn
nước thơm tho mãi mãi”.Từ huyền thoại ấy ,tác giả khẳng định hai phẩm chất rất đẹp ,
cũng là hai phẩm chất tồn tại mãi với thời gian của sông Hương là cái đẹp vĩnh hằng là
danh thơm muôn thuở.Từ huyền thoại này ta thấy hình như dòng sông hấp dẫn hơn.Dòng
sông ấy không còn là dòng sông bình thường nữa mà là dòng sông thần tiên.Dòng sông
chứa đựng lượng nước là những tinh túy của bao loài hoa mà người dân ở đôi bờ với tình
yêu của mình đã chưng cất, đã hòa vào làn nước này.
-Dù đã tìm hiểu về sông Hương từ rất nhiều góc nhìn phong phú, tìm hiểu rất nhiều nét
đẹp khác nhau của SH như vậy nhưng cuối cùng khép lại bài tùy bút này vẫn là một câu
hỏi bâng khuâng là “Ai đã đặt tên cho dòng sông” có nghĩa là dòng sông này vẫn còn rất
nhiều nét đẹp nữa để mời gọi người đọc thế hệ sau tiếp tục tìm hiểu. Còn nhiều vẻ đẹp
đang ẩn dấu có nghĩa là nó còn đủ sức hấp dẫn và quyến rũ với bạn đọc muôn đời.
*TỔNG HỢP ĐÁNH GIÁ.(Nhớ học thuộc phần này để đưa vào phần đánh giá
trước khi kết bài).
-Nội dung:
+Qua hình tượng sông Hương, tác giả đã ca ngợi vẻ đẹp thơ mộng của mảnh đất cố đô ,
ca ngợi lịch sử vẻ vang của xứ Huế, ca ngợi vẻ đẹp văn hóa và vẻ đẹp tâm hồn của con
người Huế .Sông Hương trong cái nhìn của Hoàng Phủ Ngọc Tường đã trở thành biểu
tượng đẹp đẽ nhất của đất Huế và người Huế.
+Qua hình tượng sông Hương, chúng ta còn thấy được vẻ đẹp tâm hồn của người cầm
bút. Tác giả là người có tình yêu tha thiết với quê hương mình đặc biệt là với dòng sông
quê hương.HPNT thực sự là một cây bút tài hoa giàu trí tuệ,rất am hiểu về địa lí, lịch sử,
văn hóa của xứ Huế,có sức liên tưởng và tưởng tượng phong phú,sáng tạo…Đây chính là
nét đẹp của ngườ cầm bút mà chúng ta cảm nhận được từ hình tượng sông Hương.
-Nghệ thuật:Thành công của đoạn trích nói riêng và bút kí “Ai đã đặt tên cho dòng
sông”là nhờ các yếu tố nghệ thuật đã được Hoàng Phủ Ngọc Tường vận dụng nhuần
nhuyễn,sáng tạo.Ngôn ngữ phong phú,trong sáng,uyển chuyển,giàu chất thơ. Sử dụng
nhiều biện pháp tu từ như so sánh,nhân hóa,ẩn dụ…Bút kí có sức liên tưởng kì diệu cùng
với sự hiểu biết phong phú của nhà văn về kiến thức địa lí,lịch sử,văn hóa…Giọng văn
nhẹ nhàng pha lẫn hoài niệm làm bài kí toát lên nỗi niềm thương nhớ bang khuâng.
-----HẾT------