FOL

Unidade Didáctica 2.1. DEREITO DO TRABALLO

1. O DEREITO DO TRABALLO............................................................................................. 1
1,1. Características da Relación Laboral ............................................................................ 1
1.2. Relacións Laborais Especiais ..................................................................................... 1
1.3. Relacións non Laborais ............................................................................................. 2
2. FONTES DO DEREITO DO TRABALLO. CLASIFICACIÓN ................................................. 3
3. PRINCIPIOS DE APLICACIÓN E INTERPRETACIÓN DO DEREITO LABORAL ................... 5
4. A ADMINISTRACIÓN LABORAL E A XURISDICIÓN SOCIAL ............................................. 6
5. DEREITOS E DEBERES DOS TRABALLADORES ............................................................. 7
ACTIVIDADES UD 2.1. O DEREITO DE L TRABALLO .......................................................... 8

1. O DEREITO DO TRABALLO

Debido a que o ser humano vive en sociedade faise necesario establecer unha serie de
normas de obrigado cumprimento que permitan un adecuado funcionamento desta convivencia.
Con esta finalidade nace o dereito.

Podemos definir do Dereito do Traballo como o conxunto de normas que regulan as

relacións que xorden da realización do traballo libre e voluntario, prestado en condicións
de dependencia e por conta allea.

O Dereito do Traballo desenvolveuse a partir da Revolución Industrial (finais S. XVIII) cando

este tipo de traballo xeneralizouse socialmente. Xurdiu para compensar a desigualdade existente
na relación laboral, limitando o poder do empresario e protexendo ao traballador como parte máis
débil da relación laboral.

Esta parte do Dereito regula unicamente o traballo feito libremente, por conta allea e en
réxime de dependencia. Así aparece recollido no artigo 1.1 do Estatuto dos Traballadores.

1,1. Características da Relación Laboral

 Persoal: o traballo debe ser realizado polo propio traballador, non pode ser levado a cabo
por outra persoa no seu nome.
 Libre e de carácter contractual: o traballo realízase de forma voluntaria en virtude dun
contrato (libre expresión de vontade).
 Retribuida: o traballo realízase co fin de obter unha retribución ou salario. A inexistencia
de salario determina a inexistencia de contrato.
 Por conta allea: o traballo realízase para un empresario. organiza o traballo, aprópiase
das ganancias obtidas con ese traballo e corre cos riscos da actividade produtiva.
 Dependente: o traballador atópase sometido ao poder de organización e dirección do
empresario.

1.2. Relacións Laborais Especiais

1
 FOL

O Estatuto dos Traballadores recolle unha serie de relacións laborais consideradas

especiais; as cales, aínda que reúnen todas as características dunha relación laboral, están
reguladas por unha normativa especial establecida por Real Decreto.

A este tipo de relacións aplícaselles a normativa laboral xeneral nos aspectos que non
aparezan recollidos na súa normativa específica.
Son relacións laborais especiais:

▪ Persoal de alta dirección.

▪ Servizo do fogar familiar.
▪ Penados en institucións penais.
▪ Deportistas profesionais.
▪ Artistas en espectáculos públicos.
▪ Representantes de comercio.
▪ Traballadores con discapacidade en centros especiais de emprego.
▪ Menores internados.
▪ Residencia para a formación de especialistas en Ciencias da Saúde (MIR).
▪ Avogados que prestan servizos en bufetes, individuais ou colectivos.
Así mesmo, calquera outro traballo declarado expresamente por Lei como relación laboral de
carácter especial.

1.3. Relacións non Laborais

Existen relacións de traballo que non se consideran de carácter laboral, quedando excluídas
da aplicación do Estatuto dos Traballadores.

Trátase daquelas nas que o traballo se realiza para outra persoa, pero:
✓ Non se efectúa voluntariamente.
✓ Non existe contraprestación.
✓ Non existe subordinación.
✓ Asumen persoalmente os riscos.
Ou ben teñen unha lexislación específica.

As relacións non laborais son:

 Funcionarios públicos e persoal ao servizo da Administración.

 Prestacións persoais obrigatorias (Ex. formar parte dunha mesa electoral).
 Conselleiros ou membros de órganos de administración de sociedades (si non realizan
outra actividade na empresa e son só socios).
 Traballos realizados por amizade, benevolencia ou boa veciñanza.
 Traballos familiares.
 Actividades mercantís por conta dun ou máis empresarios con asunción de risco.
 Traballos efectuados por conta propia (autónomos).

2
 FOL

Chequeando a túa aprendizaxe:

1. Indica o tipo de relación que se establece nas seguintes situacións (relación laboral, relación
laboral especial ou relación non laboral)

a) Traballadores voluntarios que participaron nunha xornada de concienciación limpando a

praia de Xixón.
b) Perruqueiro que traballa nunha barbaría da súa propiedade
c) Un alumno de formación profesional facendo a Formación en c entros de traballo na
empresa Leyma.
d) Recepcionista nun hotel traballando a media xornada
e) Traballo realizado por un xogador de baloncesto profesional no Obradoiro.
f) Un funcionario que traballa no Ministerio de Traballo como auxiliar administrativo.
g) Un representante dunha empresa de confección infantil que traballa a comisión.
h) Unha persoa que axuda na vendima a un familiar.
i) Unha empregada de fogar.
j) Un médico que traballa no CHUAC

2. FONTES DO DEREITO DO TRABALLO. CLASIFICACIÓN

As fontes do Dereito Laboral son o conxunto de normas que regulan a relación que existe
entre empresario e traballador.
Estas fontes son múltiples e a súa orixe variada: normas internacionais, estatais, profesionais e
consuetudinarias (é dicir, xeradas polo costume). Con todo, a peculiaridade do Dereito do Traballo
é a existencia dunha fonte que provén do acordo entre representantes dos traballadores e
empresarios e que é resultado da negociación colectiva. Esta fonte específica e exclusiva do
Dereito do Traballo é o Convenio Colectivo.

Clasificación das Fontes do Dereito do Traballo (clasificadas segundo a xerarquía normativa: de

maior a menor categoría)

A Constitución: a Constitución Española de 1978 recolle os principais dereitos laborais e é unha

importante fonte de regulación do Dereito Laboral (Ex. recolle o dereito de folga e o dereito de
liberdade sindical).
A Constitución é a norma superior que establece os dereitos e as liberdades fundamentais das
persoas. Debe ser respectada polo resto de normas.

As Normas Internacionais do Dereito do Traballo: moitas cuestións laborais transcenden ao

terreo internacional; por exemplo, a necesidade de manter un mínimo exixible de condicións de
traballo para os traballadores emigrantes a outros países.
As Normas Internacionais son aquelas que proveñen de organismos internacionais como a
Organización Internacional do Traballo (OIT) e a Unión Europea (UE) ou de acordos ou tratados
entre estados.
A OIT nace en 1919 como organismo especializado da ONU co fin de protexer e mellorar as
condicións laborais dos traballadores no marco internacional e ten como obxectivo harmonizar as
condicións de traballo.

3
 FOL

Fontes Estatais
Disposicións Legais e Regulamentarias:
1. Leis: son normas xurídicas emanadas do poder lexislativo (Cortes Xerais: Congreso dos
Deputados e Senado).
Existen 2 tipos de Leis:
▪ Lei Orgánica: a súa aprobación farase por maioría absoluta do Congreso dos
Deputados (metade máis un dos compoñentes, estean ou non). Regula dereitos
fundamentais e liberdades públicas, aproba estatutos de autonomía e o réxime
xurídico electoral xeneral. Ex. Lei Orgánica de Liberdade Sindical (LOLS) sobre o
dereito de crear sindicatos e afiliarse libremente a eles.
▪ Lei Ordinaria: a súa aprobación realizarase polas Cortes Xerais, esixíndose a maioría
simple en ambas as cámaras (metade máis un dos deputados presentes e estando a
maioría dos seus membros). Regulan materias non reservadas a leis orgánicas Ex.
Lei do Estatuto dos Traballadores e regulación do dereito á negociación colectiva.
2. Normas con rango de Lei: son normas aprobadas polo Goberno.
▪ Reais Decretos Leis: normas con categoría de Lei que emite o Goberno en caso de
situacións de extraordinaria urxencia ou necesidade. Deben ser inmediatamente
convalidadas ou rexeitadas polo Congreso dos Deputados. Ex. Real Decreto-ley
30/2020, de medidas sociais en defensa do emprego.
▪ Reais Decretos Lexislativos: son disposicións lexislativas ditadas polo Goberno en
virtude de delegación expresa dada polas Cortes. Ex. Real Decreto Lexislativo 1/1995
polo que se aproba o Texto Refundido da Lei do Estatuto dos Traballadores.
3. Regulamentos: son normas xurídicas de rango inferior ás leis, ditadas polo Goberno para
o exercicio das súas funcións de administración. Poden ser:
▪ Reais Decretos: emitidos polo Consello de Ministros. Ex. Real Decreto polo que se
aproba anualmente o Salario Mínimo Interprofesional (SMI).
▪ Ordes Ministeriais: proceden dun determinado ministerio.

Convenios Colectivos: son acordos entre representantes dos traballadores e empresarios para
regular as condicións de traballo.
Permiten adaptar a lexislación laboral ás necesidades de cada sector ou empresa. Obrigan a todos
os empresarios e traballadores incluídos dentro do seu ámbito de aplicación e durante todo o
tempo da súa vixencia.

Contrato de Traballo

Usos e Costumes locais e profesionais:

▪ O Costume: é unha repetición de accións ou condutas ao longo do tempo. Aplícase cando
non existe norma escrita, convenio ou contrato.
No Dereito Laboral para que o costume poida ser invocada esíxese que:
- Próbese a súa existencia.
- Debe ser un costume local.
- Debe existir no concreto sector profesional de que se trate.
▪ Os Usos da empresa: son prácticas determinadas que se repiten nunha empresa.

4
 FOL

Chequeando a túa aprendizaxe:

2. Ordena as seguintes fontes de Dereito do Traballo en función da xerarquía normativa: convenio

colectivo, Directiva da Unión Europea, contrato de traballo, Constitución Española, costume,
Texto refundido da Lei do Estatuto dos Traballadores e Regulamento do Ministerio de Traballo

3. PRINCIPIOS DE APLICACIÓN E INTERPRETACIÓN DO DEREITO LABORAL

Serven para saber que norma a aplicar a cada caso concreto.

Principio de norma mínima: as normas de inferior rango deben recoñecer, polo menos, os
mesmos dereitos para o traballador que a norma de rango superior.
Ex. o Estatuto dos Traballadores establece que a duración das vacacións non poderá ser inferior
a 30 días naturais. De forma, que un contrato ou un Convenio Colectivo poderá establecer máis
días de vacacións, pero non menos.

Principio prol operario: en caso de existir varias interpretacións dunha norma laboral, aplicarase
a máis favorable para o traballador.
Ex. si un traballador é despedido con dereito a indemnización de 20 días de salario por ano
traballado e existe dúbida sobre si inclúense as pagas extras ou non, incluiríanse aplicando este
principio.

Principio de norma máis favorable: en caso de conflito entre varias normas que se poidan
aplicar, tomarase a máis favorable no seu conxunto e cómputo anual para o traballador.
Ex. o SMI para o ano 2021 está establecido en 950 €/mes e o Convenio Colectivo dun determinado
sector establece para unha categoría profesional concreta un salario mínimo de 975 €/mes. O
traballador percibirá o salario establecido no Convenio por ser máis favorable.

Principio de condición máis beneficiosa: supón que o traballador pode manter os dereitos
adquiridos no seu contrato de traballo, aínda que posteriormente apróbese unha norma que
estableza, con carácter xeral, condicións menos favorables que as que viña gozando o traballador
a título individual.
Ex. un contrato de traballo establece 35 días naturais de vacacións ao ano e posteriormente
apróbase un Convenio Colectivo en xeral, máis beneficioso, pero que recolle 30 días naturais de
vacacións ao ano. Ao traballador aplicaráselle o novo Convenio, pero manteráselle a mellor
condición respecto das vacacións.

Principio de irrenunciabilidad de dereitos: o traballador non pode renunciar aos dereitos que
lle son recoñecidos polas normas.
Ex. Si un traballador asina un contrato no que consta a súa renuncia ás vacacións, esta cláusula
sería nula.

5
 FOL

Chequeando a túa aprendizaxe:

3. Indica que principio de aplicación do dereito laboral está a incumprirse nos seguintes casos:
a) Mónica renuncia por escrito a 10 días das súas vacacións a cambio de cobrar máis este ano.
b) Juan foi contratado fai 3 anos nunha empresa, no seu contrato estableceuse que cobraría
todos os meses un complemento para adquirir roupa de traballo. Negociouse un nuevou
Convenio Colectivo no seu sector onde se elimina o dereito a cobrar ese complemento
c) A un traballador correspóndenlle 10´5 días de vacacións en función do tempo que traballou
este ano. Ante a dúbida a empresa concédelle 10 días de vacacións en lugar de 11.
d) O contrato de traballo de Pedro establece un salario inferior ao que fixa como mínimo o
Convenio Colectivo do seu sector para a súa categoría profesional.

4. A ADMINISTRACIÓN LABORAL E A XURISDICIÓN SOCIAL

Administración Laboral

Está formada polos órganos especializados do Ministerio de Traballo, Migracións e

Seguridade Social e das Consellerías das distintas Comunidades Autónomas. Son a Autoridade
Laboral e interveñen nos asuntos e conflitos laborais.

• Inspección de Traballo e Seguridade Social: a súa función é informar, asesorar, vixiar

o cumprimento da normativa e propor sancións á autoridade correspondente.
• Instituto Nacional de Seguridade e Saúde no Traballo (INSST): analiza e estuda as
condicións de seguridade e saúde no traballo e promociona e apoia a súa melloría.
• Servizo Público de Emprego Estatal (SPEE): xestiona o emprego, rexistra contratos de
traballo, prestacións por desemprego e subvencións de emprego ás empresas.
• Fondo de Garantía Salarial (FOGASA): abona aos traballadores os salarios e
indemnizacións pendentes de pago por declaración de procedemento concursal nas
empresas.

Xurisdición Social

É a encargada de tutelar os dereitos laborais e resolver os conflitos que xorden nas relacións
laborais. Estrutúrase en:

➢ Xulgados do Social: son a primeira instancia dos procesos laborais. O seu ámbito é
provincial.
➢ Salas do Social dos Tribunais Superiores de Xustiza das CCAA: resolven sobre os
conflitos de ámbito superior ao provincial e os recursos presentados contra as resolucións
dos xulgados do social.
➢ Sala do Social da Audiencia Nacional: a súa competencia é nacional e sede en Madrid.
Resolve sobre os procesos cuxo ámbito supera o da comunidade autónoma.
➢ Sala do Social do Tribunal Supremo: con sede en Madrid e competencia nacional.
Resolve sobre as interpretacións doutros tribunais, para corrixir sentenzas ou unificar
criterios de interpretación.

6
 FOL

5. DEREITOS E DEBERES DOS TRABALLADORES

Os dereitos e deberes laborais recóllense basicamente na Constitución e no Estatuto dos

Traballadores. Todo o que sexa un dereito para o traballador constitúe un deber para o empresario
e viceversa.

Dereitos dos Traballadores

Dereitos Básicos:

1. Traballo e libre elección de oficio: liberdade para decidir o seu traballo ou profesión.
2. Libre sindicación: liberdade para afiliarse ou non ao sindicato da súa elección.
3. Negociación colectiva: os traballadores poden establecer as condicións de traballo
mediante a negociación colectiva entre os seus representantes e o empresario.
4. Adopción de medidas de conflito colectivo: os traballadores poderán defender os seus
intereses no marco das relacións laborais.
5. Folga: dereito de adoptar colectivamente esta medida de presión.
6. Reunión: dereito a reunirse en asemblea.
7. Información, consulta e participación na empresa: os traballadores poderán participar na
empresa a través dos seus órganos de representación.

Ademais, na relación de traballo, os traballadores teñen os seguintes dereitos:

 Á ocupación efectiva: o traballador ten dereito a que o empresario lle dea efectivamente
traballo e que este se corresponda ao seu posto e categoría profesional. Así como pór á
súa disposición os medios adecuados para levalo a cabo.
 Á promoción e formación profesional no traballo: os traballadores teñen dereito a
ascender na empresa conforme o establecido no Convenio de aplicación e dereito á
obtención de permisos para asistir a exames e prioridade na elección de quendas cando
realicen estudos para obter un título ou asistan a cursos de Formación Profesional.
Inclúese tamén a formación para adaptarse a cambios no seu posto de traballo e formarse
para favorecer o seu maior empleabilidad.
 A non ser discriminados no emprego, ou unha vez empregados por razón de sexo,
estado civil, pola idade dentro dos límites marcados pola Lei, raza ou etnia, condición
social, ideas relixiosas ou políticas, afiliación ou non a un sindicato, orientación sexual ou
por razón de lingua dentro do territorio español.
 Á súa integridade física e a unha adecuada política de seguridade e hixiene: o
traballador ten dereito a unha protección eficaz en materia de seguridade e hixiene. A Lei
de Prevención de Riscos Laborais impón ao empresario a obrigación de previr os riscos
que afecten á seguridade e saúde dos seus traballadores, pondo á súa disposición os
medios de protección adecuados.
 Ao respecto da súa intimidade e á consideración debida á súa dignidade,
comprendida a protección fronte a ofensas verbais ou físicas de natureza sexual e fronte
ao acoso por raza ou etnia, relixión, discapacidade, idade ou orientación sexual.
 Á percepción puntual da remuneración pactada ou legalmente establecida: o
traballador ten dereito ao cobro do seu salario nas datas establecidas ou pactadas.
 Ao exercicio individual das accións derivadas do seu contrato de traballo: o traballador ten
dereito a reclamar ante a xurisdición laboral en caso de incumprimentos por parte do
empresario.

7
 FOL

Chequeando a túa aprendizaxe:

4. Clasifica os seguintes dereitos dos traballadores en: básicos e outros dereitos

a) Dereito ao traballo
b) Negociación colectiva
c) Dereito a remuneración suficiente
d) Liberdade sindical
e) Libre elección de oficio
f) Folga
g) Liberdade de expresión
h) Non discriminación
i) Dereito a adoptar medidas de conflito colectivo
j) Ocupación efectiva

Deberes dos Traballadores

1. Deber de dilixencia: cumprir coas obrigacións concretas do seu posto de traballo,

conforme ás regras da boa fe (realizar o traballo de forma fiel, honesta e honrada) e a
dilixencia (aplicarse na realización do traballo e render o que se esixe).
2. Observar as medidas de seguridade e hixiene que se adopten.
3. Deber de obediencia: cumprir as ordes e instrucións do empresario en relación co traballo.
En xeral, as ordes do empresario deben cumprirse e reclamar posteriormente si non se
está de acordo con elas. Poderán desobedecerse cando se trate de ordes manifestamente
ilegais ou que supoñan dano, risco ou prexuízo grave para o traballador ou terceiros.
4. Deber de non concorrencia: non realizar competencia desleal cara á empresa; é dicir, non
levar a cabo actividades da mesma ou similar natureza sen autorización do empresario e
sempre que as mesmas prexudiquen a este.
5. Contribuír á mellora da produtividade: o traballador ha de pór interese e obter un
rendemento adecuado na cantidade e calidade do traballo realizado.
6. Cantos outros se deriven dos respectivos contratos de traballo. Por exemplo, o pacto de
non competencia unha vez extinguida a relación laboral.

ACTIVIDADES UD 2.1. O DEREITO DO TRABALLO

1. Pode un traballador asinar un contrato no que se inclúa unha cláusula pola que renuncia ao seu
dereito á folga? Razoa a túa resposta e indica o principio do dereito laboral que se aplicará

2. Un convenio colectivo establece para traballadores que cumpran 15 anos na empresa unha
gratificación extraordinaria que consiste nunha única paga do 100% do salario mensual. Si non se
indica nada máis sobre que salario aplicarase esta paga, o salario basee ou o salario basee máis
complementos? Razoa a túa resposta baseándoche nos principios de aplicación e interpretación
do dereito do traballo

8
 FOL

3. Sandra asinou o seu contrato fai 3 anos e nel establecíase que a empresa lle pagaría un plus
de transporte. Actualmente estase negociando un novo convenio que se aplicará no seu sector e
nel suprímese o dereito a ese plus. Indica si Sandra terá dereito a conservar o plus de transporte
unha vez que se asinou o novo convenio colectivo. Razoa a resposta.

4. Unha traballadora dunha planta embotelladora de refrescos négase a utilizar os protectores

auditivos que a empresa lle entregou para realizar as súas tarefas. Asegura que non ten por que
estar obrigada a utilizar proteccións xa que ela mesma, ao ser maior de idade, faise responsable
dos danos que lle pode ocasionar o feito de non utilizalos. Pode negarse a iso? Xustifica a súa
resposta.

5. Indica as obrigacións que incumpren os seguintes traballadores:

a) Pilar é comercial nunha empresa de deseño gráfico. Recibiu unha oferta para traballar
noutra empresa do sector e o día antes de marcharse copiou nun pendrive os datos dos
clientes actuais da súa empresa para levarllos á súa próximou emprego.
b) Manuel traballa como repartidor nunha empresa de alimentación. Aproveitando que lle
sobra sitio na furgoneta durante as reparticións, distribúe paquetes dunha empresa propia
que posúe, actividade da que non avisou á empresa de alimentación.

6. A dona dunha tenda de roupa quere colocar un sistema de vídeo vixilancia para controlar aos
dependentes xa que sospeita que non prestan a atención necesaria aos clientes que entran no
establecemento. Os dependentes quéixanse de que a propietaria non pode facer isto xa que supón
unha violación da intimidade tanto dos traballadores como dos clientes. Pódese instalar un sistema
de vídeo-vixilancia sen o consentimento dos traballadores? Responde argumentando a túa
resposta

7. Sergio leva traballando desde os 16 anos, xa que a esa idade coidaba aos seus sobriños polas
tardes, aínda que non recibía un salario establecido por iso. Aos 17 anos empezou a traballar nun
hotel como botóns e independizouse dos seus pais.

Durante o seu primeiro ano de traballo no hotel, tiña establecido no contrato de traballo que
cobraría tres pagas extraordinarias, ao segundo ano comunicáronlle de forma verbal que se
reducirían a dúas pagas extras. Ademais, rexistraron o seu despacho de billetes sen a súa
autorización e sen previo aviso porque sospeitaban que collera o móbil dunha compañeira. Por
todo isto, decidiu porse a buscar outro traballo e deixar o emprego no hotel.
Pasados tres meses, comezou a traballar nunha fábrica de plásticos con xornada a quendas e ao
seis meses despedírono alegando que chegara tarde a traballar en reiteradas ocasións. Sergio
non estaba de acordo co despedimento e presentou demanda ante o Xulgado do Social da Coruña,
posteriormente saíu a sentenza desestimándoa o tribunal. Responde ás seguintes cuestións:

a) Pódese considerar unha relación laboral o primeiro traballo de Sergio? Por que?
b) Que principio do dereito laboral aplicaríase no caso das pagas extraordinarias? Cal sería
a situación de Sergio respecto diso?
c) Pode unha empresa rexistrar os despachos de billetes ou obxectos persoais dun
traballador? Razoa a resposta
d) Podería Sergio recorrer a sentenza do xulgado do Social? En caso afirmativo indica onde
tería que facelo