კლიმატოლოგია და მეტეოროლოგია

Მეგი ლომსინაიძე
Პრეზენტაცია

ატმოსფერული წნევა და ქარები

ატმოსფერული წნევა განისაზღვრება, როგორც ძალა ერთეულ ფართობზე, რომელიც მოქმედებს

ზედაპირზე ჰაერის მოლეკულების მასით დედამიწის ზედაპირზე. ქვემოთ მოცემულ სურათზე
(სურათი 1), წნევა "X" წერტილში იზრდება ჰაერის წონის მატებასთან ერთად. ატმოსფერული წნევა
დედამიწაზე ერთნაირად არ ნაწილდება. წნევის რაოდენობა იზრდება ან მცირდება, მოლეკულების
რაოდენობის მიხედვით, რომლებიც ახორციელებენ ძალას ზედაპირზე.
როდესაც ჰაერის ტემპერატურა იზრდება, ჰაერი ფართოვდება და ამცირებს მოლეკულების
რაოდენობას ერთეულ ფართობზე. ეს იწვევს წნევის შემცირებას. ანალოგიურად, როდესაც
ტემპერატურა ეცემა, ჰაერი იკუმშება და წნევა იზრდება. აქედან გამომდინარე, ტემპერატურა და
ატმოსფერული წნევა საპირისპიროდ არის დაკავშირებული.

ატმოსფერული წნევა იზომება ინსტრუმენტებით, სახელწოდებით "ბარომეტრი". (სურათი 2)

ატმოსფერული წნევის ვერტიკალური განაწილება

კავშირის ანალიზი სიმაღლესა და ატმოსფერულ წნევას შორის ძალიან თავისებურია. ზედა

ატმოსფერო თხელი და ნაკლებად მკვრივია. წნევა ზღვის დონეზე ყველაზე მაღალია და სიმაღლის
მატებასთან ერთად სწრაფად იკლებს მასის პროგრესირებადი შემცირების გამო იმ წერტილზე,
სადაც ის იზომება (სურათი 3).

კავშირი სტანდარტულ წნევასა და სიმაღლეს შორის

ატმოსფერული წნევის ჰორიზონტალური განაწილება

როდესაც ჰაერი თბება, ის ფართოვდება, ხდება მსუბუქი და ვერტიკალურად ადის. ჰაერის

აწევასთან ერთად, წნევა, რომელსაც იგი ახდენს დედამიწის ზედაპირზე, მცირდება, რაც იწვევს
დაბალი წნევის ფართობს (სურათი 4).

მეორეს მხრივ, გრილი ჰაერი მკვრივი და მძიმეა. შედეგად ის ვერტიკალურად იძირება. ეს იწვევს
დამატებით წონას და წნევას, რაც იწვევს მაღალი წნევის ზონას ადგილზე.

კორიოლისის ეფექტი

დედამიწის ბრუნვა გავლენას ახდენს დედამიწის ზედაპირზე მოძრავ ობიექტებზე. თავისუფლად

მოძრავი ობიექტები, რომლებიც გავლენას ახდენენ დედამიწის ბრუნვით, არ მიჰყვებიან სწორ ხაზს.
ჩრდილოეთ ნახევარსფეროში ისინი მოძრაობენ მარჯვნივ და მარცხნივ სამხრეთ ნახევარსფეროში.
მანქანა, რომელიც მიემართება სწორ გზაზე 95 კმ/სთ სიჩქარით ჩრდილოეთ ნახევარსფეროში,
მოძრაობს ბილიკის მარჯვნივ, თუ ზედაპირსა და საბურავს შორის ხახუნი არ არის. ტენდენციას
უწოდებენ კორიოლის ეფექტს, როგორც ეს აღმოაჩინა კორიოლისმა. ეს არის მიზეზი იმისა, რომ
კლიმატოლოგია და მეტეოროლოგია
Მეგი ლომსინაიძე
Პრეზენტაცია

რაკეტების გამშვები სადგურები განლაგებულია აღმოსავლეთ სანაპირო რაიონებში. მაგალითი:

შრიჰარიჰოტა, საფრანგეთის გაიანა.

დედამიწის წნევის სარტყლები

ატმოსფერული წნევის სარტყლები დედამიწის ზედაპირზეა. ეს არის ეკვატორული დაბალი წნევის

სარტყელი, სუბტროპიკული მაღალი წნევის სარტყელი, სუბპოლარული დაბალი წნევის სარტყელი
და პოლარული მაღალი წნევის სარტყელი (სურათი 4).

ქარის სისტემები

ქარი არის ჰაერის მოლეკულების ჰორიზონტალური მოძრაობა მაღალი წნევის უბნებიდან დაბალი
წნევის ადგილებში ატმოსფერული წონასწორობის შესანარჩუნებლად. ქარი ყოველთვის მოძრაობს
იზობარების პერპენდიკულარულად. დედამიწა რომ არ ბრუნავდეს, ქარები სწორ გზაზე
დაუბერავს. შემდეგ დედამიწის ბრუნვა იწვევს კორიოლისის ეფექტს და ის არღვევს ქარის
მიმართულებას. ქარის მიმართულება იდენტიფიცირებულია ხელსაწყოს მიერ, სახელწოდებით Wind
Vane და ქარის სიჩქარე იზომება ანემომეტრით.

ქარის სახეები

ქარები ბუნებისა და გავლენის არეალის მიხედვით კლასიფიცირდება შემდეგნაირად

ზოგადი ატმოსფერული ცირკულაცია, წნევის სარტყლები და პირველადი ქარის სისტემა

ეკვატორიდან პოლუსებამდე, თითოეულ ნახევარსფეროს აქვს ოთხი წნევის სარტყელი და

მთლიანად დედამიწაზე შვიდი სარტყელია. წნევის სარტყლები იწვევს პირველადი ქარის სისტემის
ჩამოყალიბებას შემდეგნაირად (სურათი 5):

ა. ეკვატორული დაბალი წნევის სარტყელი (58oN-დან 58oS-მდე):

ეს არის მშვიდი, სუსტი და ცვალებადი ქარის რეგიონი. ამ რეგიონში მაღალი ტემპერატურის გამო,
ჰაერი თბება, ფართოვდება და მსუბუქდება, მაღლა ადის და დაბალ წნევას ქმნის რეგიონზე. ეს
რეგიონი სიმშვიდის სარტყელია და მოიხსენიება როგორც "დოლდრმები". ქარები უბერავს
სუბტროპიკული მაღალი წნევის სარტყლიდან ეკვატორული დაბალი წნევის სარტყლისკენ.
კორიოლისის ეფექტის გამო ეს ქარები გადახრილია მარჯვნივ ჩრდილოეთ ნახევარსფეროში და
მარცხნივ სამხრეთ ნახევარსფეროში. რადგან ქარებს დაარქვეს მიმართულების მიხედვით, საიდანაც
ისინი წარმოიქმნება, მათ უწოდებენ ჩრდილო-აღმოსავლეთის და
სამხრეთ-აღმოსავლეთის სავაჭრო ქარებს. რადგან ქარები ხელს უწყობდნენ სავაჭრო გემებს, მათ
უწოდებენ "სავაჭრო ქარებს".

ბ. სუბტროპიკული მაღალი წნევის სარტყელი (25o-დან 35o-მდე N და S):

კლიმატოლოგია და მეტეოროლოგია
Მეგი ლომსინაიძე
Პრეზენტაცია

ჰაერი იწყებს გაციებას, როდესაც ის მიაღწევს მაღალ სიმაღლეს ეკვატორულ რეგიონზე და

მიედინება პოლუსებისკენ. ეს ქარი ეჯახება პოლარული რეგიონიდან მოსულ ქარს უფრო მაღალ
სიმაღლეზე და მცირდება სუბტროპიკულ განედებზე. ეს იწვევს სუბტროპიკულ რეგიონში მაღალი
წნევის სარტყლის ფორმირებას. ამბობენ, რომ მაღალი წნევის გამო გემის შენელების თავიდან
ასაცილებლად ცხენები ზღვაში ჩაყარეს. ასე რომ, ამ სარტყელს უწოდებენ "ცხენის გრძედი".
ჩაძირული ჰაერი ორ ტოტად იყოფა ეკვატორისა და პოლუსებისკენ, მათ უწოდებენ სავაჭრო
ქარებს და დასავლეთს შესაბამისად. დასავლეთის ჯიშები პოლუსზე მიედინება სუბტროპიკებიდან
და უხვევენ მარჯვნივ და მარცხნივ ჩრდილოეთ ნახევარსფეროში და სამხრეთ ნახევარსფეროში
შესაბამისად.

გ. სუბპოლარული დაბალი წნევის სარტყელი (50o-დან 60o-მდე ჩრდილო და სამხრეთ):

დასავლეთის თბილი ქარი სუბტროპიკული რეგიონიდან მოძრაობს პოლუსისკენ და ეჯახება ცივ
პოლარულ აღმოსავლეთის ქარს პოლარული მაღალი წნევის რეგიონიდან და იზრდება
ქვეპოლარული დაბალი წნევის სარტყლის შესაქმნელად. .

დ. პოლარული მაღალი წნევის სარტყელი (80o N და S პოლუსამდე): მუდმივი დაბალი

ტემპერატურა პოლუსებზე დახრილი მზის გამოსხივებისა და შემცირებული ინსოლაციის გამო
იწვევს პოლარული მაღალი წნევის სარტყლის წარმოქმნას ორივე პოლუსზე.

ზედაპირზე მაღალი წნევა ყოველთვის ემთხვევა დაბალ წნევას მაღალ სიმაღლეზე, ხოლო დაბალი
წნევა ზედაპირზე ყოველთვის ემთხვევა მაღალ წნევას მაღალ სიმაღლეზე. მაღალ წნევას
ყოველთვის აქვს ჰაერის მასების განსხვავებები ცენტრიდან, მაგრამ დაბალ წნევას აქვს ჰაერის
კონვერგენცია.

მესამეული ქარები

მესამეული ქარები წარმოიქმნება წნევის გრადიენტების გამო, რომელიც შეიძლება განვითარდეს

ლოკალური მასშტაბით დედამიწის ზედაპირის გათბობასა და გაგრილებაში განსხვავებების გამო.

ზღვისა და მიწის ნიავი

დღისით მიწა გაცილებით სწრაფად თბება, ვიდრე წყალი. ჰაერი ხმელეთზე თბება და ფართოვდება,
რაც იწვევს დაბალ წნევას. ამავდროულად, ჰაერი ოკეანის თავზე გრილი ხდება წყლის უფრო ნელი
გაცხელების გამო და იწვევს მაღალი წნევის ფორმირებას. ჰაერი იწყებს აფეთქებას მაღალი წნევით
ოკეანეში დაბალ წნევამდე ხმელეთზე. ამას "ზღვის ნიავი" ეწოდება. ღამის საათებში ქარი უბერავს
ხმელეთიდან ზღვაში და მას "ხმელეთის ნიავი" ეწოდება (სურათი 6).

მთის და ველის ნიავი

ხეობის ნიავი ვითარდება დღის განმავლობაში, რადგან მზე ათბობს მიწის ზედაპირს და ჰაერს
ხეობის ფსკერზე და გვერდებზე. როგორც ჰაერი გაცხელდება, ის ნაკლებად მკვრივი ხდება და
კლიმატოლოგია და მეტეოროლოგია
Მეგი ლომსინაიძე
Პრეზენტაცია

იწყებს ნაზად აფეთქებას ხეობის გვერდებზე. ამას "ველის ქარს" უწოდებენ. ეს პროცესი უკუღმა
ხდება ღამით, რაც იწვევს ქარის დაბერვას მთის ზემოდან ხეობის ფსკერზე, რომელსაც ეწოდება
"მთის ქარი" (სურათი 7).