თავი 5

თავი 5.
დაზოგვა და ინვესტიციები ღია ეკონომიკაში
პრაქტიკულად, ყველა თანამედროვე ეკონომიკა ღიაა, რაც იმას ნიშნავს, რომ ისინი
მონაწილეობენ საქონლისა და მომსახურების საერთაშორისო ვაჭრობაში, საერთაშორისო
სესხების მიღებასა და შეთავაზებაში. ეკონომიკის გახსნილობა ძალიან მომგებიანია
ჩვეულებრივი საშუალო მდგომარეობის ადამიანისათვის. იმასთან დაკავშირებით, რომ
აშშ-ის ეკონომიკა ღიაა, ამერიკელი მომხმარებლებისათვის ხელმისაწვდომია საქონელი
და მომსახურება მთელი მსოფლიოდან (მაგალითად, იაპონური MP3-ფლეიერები,
იტალიური ფეხსაცმლები, მატყლისგან დამზადებული ირლანდიური ნაწარმი და სხვ.). ამის
მსგავსად, ფინანსური ბაზრების ინტერნაციონალიზაცია ნიშნავს იმას, რომ დანაზოგის
მფლობელ ამერიკელ სუბიექტებს გააჩნიათ აგრეთვე შესაძლებლობა შეიძინონ გერმანიის
სახელმწიფო ობლიგაციები ან ტაივანური კომპანიების აქციები ისევე, როგორც სამამულო
ფინანსური აქტივები, ხოლო აშშ-ის ფირმებს, რომელთაც სურთ მიიღონ თავიანთი
საინვესტიციო პროექტების დაფინანსება, შეუძლიათ მიიღონ სესხები ლონდონში ან
ტოკიოში ისევე იოლად, როგორც, ვთქვათ, ნიუ-იორკში.
ეკონომიკის დივერსიფიკაციისა და ახალი შესაძლებლობების შექმნის გარდა მის
გახსნილობას გააჩნია სხვა მნიშვნელოვანი შედეგებიც: ღია ეკონომიკაში ქვეყნის
დანახარჯები აუცილებელი არ არის უტოლდებოდეს წარმოების მოცულობას თითოეულ
პერიოდში, რაც საჭიროა დახურული ეკონომიკისათვის, სადაც არ არსებობს
საერთაშორისო ვაჭრობა და კაპიტალის მოძრაობა. კერძოდ, ექსპორტთან შედარებით
მეტის იმპორტირებით და საზღვარგარეთ სესხის მიღებით ამ სხვაობის დასაფარავად, ღია
ეკონომიკის რეზიდენტებს შეუძლიათ დროებით დახარჯონ იმაზე მეტი, ვიდრე თავათ
შეუძლიათ აწარმოონ.
ღია ეკონომიკაში იმაზე მეტის ხარჯვის შესაძლებლობის არსებობა, ვიდრე
იწარმოება, წარმოადგენს როგორც სიკეთეს, ასევე პოტენციურ პრობლემას. მაგალითად,
განახორციელა რა სესხის მიღება საზღვარგარეთიდან (და გაყიდა ამერიკული აქტივები
უცხოელ ინვესტორებზე), აშშ უნარიანი იყო დაეფინანსებინა იმპორტის მნიშვნელოვანი
მეტობა ექსპორტზე 1980-იან და 1990-იან წლებში. შედეგად, ამერიკელებმა შეძლეს
მიეღწიათ მოხმარების, ინვესტიციების და სახელმწიფო შესყიდვების უფრო მაღალი
დონისათვის, ვიდრე ეს შეიძლება ყოფილიყო სხვა შემთხვევაში. თუმცა, ამავდროულად
მათ შექმნეს მნიშვნელოვანი ვალი უცხოური სექტორის წინაშე, რომელიც მომავალში
შესაძლოა მძიმე ტვირთად დააწვეს ამერიკულ ეკონომიკას. ამის მსგავსად, მიიღეს რა
მნიშვნელოვანი ოდენობის სესხები საზღვარგარეთიდან 1970-იანი წლების განმავლობაში,
ზოგიერთმა ნაკლებად განვითარებულმა ქვეყნებმა (Less developed countries - LDC)
შეძლეს თავი დაეღწიათ ეროვნული დანახარჯების მნიშვნელოვანი შემცირებისგან,
მიუხედავად ამ ათწლეულში ნავთობზე ფასების ორი შოკური ცვლილებისა, რამაც
გამოიწვია მათი წარმოების მოცულობის მკვეთრი ვარდნა. მაგრამ, 1980-იანი წლების
განმავლობაში მრავალი ნაკლებად განვითარებული ქვეყანა უძლური აღმოჩნდა დაეძლია
თავიანთი საგრეო ვალის სიმძიმე – ამ სიტუაციამ მიიღო ნაკლებად განვითარებული
ქვეყნების, ანუ LDC-ის სავალო კრიზისის სახელწოდება – და შესაძლოა, რომ ამის
შედეგად მათ განიცადეს ეკონომიკური ზრდის გარკვეული შემცირება.
რატომ ხდება, რომ ზოგჯერ ქვეყნები ახორციელებენ სესხების მიღებას
საზღვარგარეთიდან თავიანთი იმპორტის ექსპორტზე მეტობის დასაფარავად, ხოლო
ზოგჯერ მათი ექსპორტი აჭარბებს მათ იმპორტს და ისინი აკრედიტებენ სხვა ქვეყნებს?
რატომ ხდება, რომ ყველა ქვეყანას არ შეუძლია ყოველწლიურად უზრუნველყოს საკუთარ
ექსპორტსა და იმპორტს შორის ბალანსის მიღწევა? ფუნდამენტური ფაქტორი, რომელიც
განსაზღვრავს ქვეყნის საგარეო ვაჭრობის მდგომარეობას, არის დაზოგვაზე და
ინვესტირებაზე გადაწყვეტილებები. ამიტომ, მიუხედავად იმისა, რომ სავაჭრო ბალანსისა
და საერთაშორისო სესხების პრობლემები, რომლებიც აქ განიხილება, ერთი შეხედვით,
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

1
შეიძლება მოგვეჩვენოს, რომ ის არ უკავშირდება მე–4 თავის მასალას, სინამდვილეში, ეს
თემები ერთმანეთთან მჭიდრო კავშირშია.
იმისათვის, რომ ავხსნათ, თუ როგორ გვეხმარება სასურველი ეროვნული დანაზოგები
და სასურველი ინვესტიციები განვსაზღვროთ საერთაშორისო ვაჭრობისა და სესხების
მოდელები, ჩვენ დავასრულებთ სასაქონლო ბაზარზე წონასწორობის მოდელის შექმნას,
რომელიც აღიწერება დანაზოგები–ინვესტიციის დიაგრამით, მასში საერთაშორისო
სექტორის ჩართვით. ჩვენ ვაჩვენებთ, რომ დახურული ეკონომიკის სიტუაციისაგან
განსხვავებით, ღია ეკონომიკაში სასურველი ეროვნული დაზოგვისა და სასურველი
ინვესტიციების სიდიდეები არაერთგვაროვანია. როდესაც ქვეყნის ეროვნული დანაზოგები
აჭარბებს მის სასურველ ინვესტიციებს, ის კაპიტალის საერთაშორისო ბაზარზე
კრედიტორად მოგვევლინება და ექნება მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის დადებითი
სალდო. ანალოგიურად, როდესაც ქვეყნის სასურველი ეროვნული დანაზოგები ნაკლებია
მის სასურველ ინვესტიციებზე, ქვეყანა მოგვევლინება მსესხებლის როლში კაპიტალის
საერთაშორისო ბაზარზე და მას ექნება მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის დეფიციტი.
დანაზოგებისა და ინვესტიციების გამოყენებით განვავითარებთ მნიშვნელოვან თემას
წიგნის ამ ნაწილში. მაგრამ, დანაზოგებისა და ინვესტიციების როლზე ყურადღების
გამახვილების მიზნით მოვახდენთ ზოგიერთი სხვა ფაქტორების იგნორირებას, რომლებიც
აგრეთვე ახდენენ გავლენას საერთაშორისო ვაჭრობაზე და სესხებაზე. ამ ფაქტორთაგან
ყველაზე მნიშვნელოვანია სავალუტო კურსები, ანუ პროპორცია, რომლითაც ეროვნული
ვალუტა შეიძლება გადაიცვალოს უცხოურზე. სავალუტო კურსსა და მისი როლის
განხილვას ღია ეკონომიკაში სრული მასშტაბით დავუბრუნდებით მე–13 თემაში.
5.1. საგადასახდელო ბალანსის სალდო
იმ ფაქტორთა განხილვა, რომლებიც გავლენას ახდენენ საერთაშორისო ვაჭრობასა

და სესხებაზე, მოითხოვს, უპირველეს ყოვლისა, საგადასახადელო ბალანსის
საფუძვლების ცოდნას. საგადასახდელო ბალანსი, როგორც ეროვნული ანგარიშების
სისტემის ნაწილი, განვიხილეთ მე–2 თავში. ის წარმოადგენს მოცემული ქვეყნის
საერთაშორისო ტრანსაქციების ჩანაწერს. მოცემულ პარაგრაფში ვისარგებლებთ ცხრილი
5.1–ის მონაცემებით, რომელიც წარმოგვიდგენს აშშ–ის საგადასახადელო ბალანსს 2002
წლისათვის; აქვე მივქციოთ ყურადღება იმას, რომ ზოგიერთ მაჩვენებელს გააჩნია
დადებითი, ხოლო ზოგიერთს – უარყოფითი ნიშანი.
ცხრილი 5.1
აშშ-ს საგადასახდელო ბალანსი 2002 წ. (მლრდ დოლ.)
მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიში
-
საქონლისა და მომსახურების წმინდა ექსპორტი (NX)
435,5
საქონლისა და მომსახურების ექსპორტი 971,9
საქონელი 682,6
მომსახურება 289,3
საქონლისა და მომსახურების იმპორტი -1407,4
საქონელი -1166,9
მომსახურება -240,5
საზღვარგარეთიდან წმინდა შემოსავალი (NFP) -11,9
საზღვარგარეთიდან მიღებული შემოსავლები 244,6
სხვა ქვეყნის რეზიდენტებისადმი გადახდილი
-256,5
შემოსავლები
წმინდა ცალმხრივი ტრანსფერტები -56,0
მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის ბალანსი (CA) -

2
503,4
კაპიტალის მოძრაობის ანგარიში
კაპიტალის მოძრაობის ანგარიშის წმინდა
0,7
ტრანსაქციები
ფინანსური ანგარიში 474,2
აშშ-ის კუთვნილი აქტივების ზრდა საზღვარგარეთ
-156,2
(ფინანსური საშუალებების გატანა)
აშშ-ის ოფიციალური რეზერვის ანგარიში -3,7
სხვა აქტივები საზღვარგარეთ -152,5
აშშ-ში უცხოური აქტივების ანგარიშის ზრდა
630,4
(ფინანსური საშუალებების შემოტანა)
უცხოური ოფიციალური აქტივები 96,6
სხვა უცხოური აქტივები 533,7
კაპიტალის მოძრაობის ანგარიშის ბალანსი (KFA) 474,9
სტატისტიკური ცდომილება 28,5
აშშ-ის ოფიციალური რეზერვების ანგარიშის ზრდას
გამოკლებული აშშ-ში უცხოური აქტივების ანგარიშის -92,9
ზრდა=3,7-96,6=
შენიშვნა: რიცხვების დაჯამების შედეგები შეიძლება არ
დაემთხვეს საბოლოო შედეგებს დამრგვალების გამო
იმისათვის, რომ გავიგოთ საერთაშორისო ოპერაციებს შორის განსხვავებები, რომლებიც

აისახება მონაცემების პლიუს და მინუს ნიშნებით, უნდა დავიმახსოვროთ შემდეგი წესი:
ნებისმიერი ტრანსაქცია, რომელიც ასახავს საშუალებების მოდინებას მოცემულ ქვეყანაში
(ამ შემთხვევაში, აშშ-ში), წარმოადგენს კრედიტს და მას გააჩნია დადებითი ნიშანი;
ნებისმიერი ტრანსაქცია, რომელიც ასახავს საშუალებათა გადინებას აშშ-დან,
წარმოადგენს დებეტს და გააჩნია უარყოფითი ნიშანი. ჩვენ მოვახდენთ ამ წესის
ილუსტრაციას საგადასახდელო ბალანსის სხვადასხვა შემადგენელი ნაწილის განხილვის
კვალობაზე.
მიმდინარე ანგარიში ასახავს ქვეყნის ვაჭრობას საქონლითა და მომსახურებით,

რომლებიც წარმოებულია მიმდინარე პერიოდში, აგრეთვე ქვეყნებს შორის ცალმხრივ
ტრანსფერტებს. სიმარტივისათვის, მიმდინარე ანგარიშს ვყოფთ სამ ცალკეულ
შემადგენელ ნაწილად, ესენია: 1) საქონლისა და მომსახურების წმინდა ექსპორტი, 2)
საზღვარგარეთიდან წმინდა შემოსავლები, 3) წმინდა ცალმხრივი ტრანსფერტები.
საქონლისა და მომსახურების წმინდა ექსპორტი. ჩვენ წმინდა ექსპორტის NX
ცნება (ექსპორტისა იმპორტის გამოკლებით) განვიხილეთ, როგორც მთლიანი შიდა
პროდუქტის გაანგარიშების დანახარჯების მეთოდის ნაწილი მე-2 თავში. აქ კი აღვნიშნავთ,
რომ წმინდა ექსპორტი ხშირად ნაწილდება ორ კატეგორიად: საქონლად და
მომსახურეობად.
საქონლით საერთაშორისო ვაჭრობის მაგალითად შეიძლება დავასახელოთ
ამერიკული სოიოს პარკები, ფრანგული პარფიუმერია, ბრაზილიური ყავა და იაპონური
ავტომობილები. როდესაც ამერიკელი ყიდულობს იაპონურ ავტომობილს, ეს ოპერაცია
ჩაიწერება, როგორც აშშ-ს იმპორტი (დებეტი, რადგანაც საშუალებები გადის აშშ-დან
ავტომობილის ასანაზღაურებლად) და იაპონიის ექსპორტი (კრედიტი, რადგანაც
საშუალებათა ნაკადი შემოდის იაპონიაში ავტომობილის ანაზღაურების სახით).
მომსახურებით საერთაშორისო ვაჭრობა მოიცავს სატრანსპორტო მომსახურებას,
ტურიზმს, დაზღვევას, განათლებას, ფინანსურ მომსახურებას. როდესაც ამერიკული ოჯახი
შვებულებას ატარებს, მაგალითად, მექსიკაში, მაშინ მისი დანახარჯები ბინაზე, კვებაზე,

3
ექსკურსიაზე და ა.შ. აისახება აშშ-ს მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშზე, როგორც
ტურისტული მომსახურების იმპორტი (დებეტი აშშ-სთვის, რადგანაც საშუალებათა ნაკადი
გადის აშშ-დან). ამ ოჯახის დანახარჯები აისახება აგრეთვე როგორც ტურისტული
მომსახურების ექსპორტი მექსიკისათვის (კრედიტი მექსიკის მიმდინარე ანგარიშისათვის).
ამის მსგავსად, როდესაც უცხოელი სტუდენტი სწავლობს აშშ-ს რომელიღაც კოლეჯში, მისი
სწავლების საფასური შედის აშშ-ს მომსახურების ექსპორტში და მისი მშობლიური ქვეყნის
მომსახურების იმპორტში.
საზღვარგარეთიდან წმინდა შემოსავლები. საზღვარგარეთიდან წმინდა
შემოსავალი ტოლია საზღვარგარეთიდან მიღებულ შემოსავლებსა და სხვა ქვეყნების
რეზიდენტების ანაზღაურებულ შემოსავლებს შორის სხვაობის. ეს სიდიდე ყოველთვის
ტოლია საზღვარგარეთიდან წმინდა ფაქტორული გადასახდელების, რომელიც
განვიხილეთ მე-2 თავში. ამ შემთხვევაში, მხედველობაში არ მივიღებთ NFP-სა და
საზღვარგარეთიდან წმინდა შემოსავლებს შორის განსხვავებას და მათ განვიხილავთ,
როგორც ერთნაირ ცნებებს.
შემოსავლები, რომლებიც შემოედინება მოცემულ ქვეყანაში და გაითვალისწინება
მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის კრედიტის მუხლით, შედგება საზღვარგარეთ
მომუშავეთა მიერ მიღებული საკომპენსაციო ანაზღაურებებისგან, აგრეთვე საზღვარგარეთ
განთავსებული აქტივებიდან მიღებული საინვესტიციო შემოსავლებისგან.
საზღვარგარეთული აქტივებიდან საინვესტიციო შემოსავლები მოიცავს პროცენტულ
გადასახდელებს, დივიდენდებს, როიალტებს და სხვა შემოსავლებს, რომლებსაც ქვეყნის
რეზიდენტები ღებულობენ სხვა ქვეყნებში არსებული მათი კუთვნილი აქტივებიდან
(მაგალითად, როგორიცაა ობლიგაციები, აქციები და პატენტები. მაგალითად,
პროცენტები, რომელსაც ღებულობს ამერიკელი დანაზოგის მფლობელი მის საკუთრებაში
არსებული ფრანგული სახელმწიფო ობლიგაციებიდან, ან მოგება, რომელსაც ღებულობს
ამერიკული კომპანია საზღვარგარეთ არსებული თავისი შვილობილი საწარმოდან,
განიხილება, როგორც საზღვარგარეთიდან მიღებული შემოსავლები.
შემოსავლების საზღვარგარეთ გადახდა, რომელიც გაითვალისწინება მიმდინარე
ოპერაციათა ანგარიშის დებეტით, შედგება უცხოელებისადმი საკომპენსაციო
ანაზღაურებებისგან, რომლებიც მუშაობენ მოცემულ ქვეყანაში, აგრეთვე ამ ქვეყანაში
არსებული აქტივების უცხოელი მესაკუთრეების მიერ მიღებული შემოსავლებისგან.
მაგალითად, ხელფასი, რომელიც ამერიკულმა კომპანიამ გადაუხადა შვედ ინჟინერს,
რომელიც დროებით ცხოვრობს აშშ-ში, ან დივიდენდები, რომელიც გადახდილია
ამერიკული საავტომობილო კომპანიის მიერ მის მიერ ემიტირებული აქციების მექსიკელი
მფლობელისადმი, განიხილება, როგორც სხვა ქვეყნის რეზიდენტებისადმი გადახდილი
შემოსავლები.
წმინდა ცალმხრივი ტრანსფერტები. ცალმხრივი ტრანსფერტები არის ერთი
ქვეყნიდან სხვა ქვეყნისადმი განხორციელებული ანაზღაურებები, რომლებიც არ არის
დაკავშირებული რაიმე საქონლის, მომსახურების ან აქტივის გაყიდვასთან. ამის
მაგალითია ერთი ქვეყნის მიერ მეორისადმი განხორციელებული ოფიციალური დახმარება
(ერთი მთავრობის მიერ მეორისადმი განხორციელებული გადახდები) ან ერთი ქვეყნის
მცხოვრებთა ფულადი დახმარებები სხვა ქვეყანაში მცხოვრებ ოჯახის წევრებისა და
ნათესავებისადმი. როდესაც მოცემული ქვეყანა ახორციელებს ტრანსფერტულ
გადასახდელებს სხვა ქვეყანაში, მისი სიდიდე აისახება დებეტით, რადგანაც ფულადი
საშუალებები გაედინება ამ ქვეყნიდან. ქვეყნის წმინდა ცალმხრივი ტრანსფერტები ტოლია
მის მიერ მიღებულ ცალმხრივ ტრანსფერტებსა და მის მიერ სხვა ქვეყნებისადმი გაწეულ
ცალმხრივ ტრანსფერტებს შორის სხვაობის. წმინდა ცალმხრივი ტრანსფერტების
უარყოფითი სიდიდე ცხრილი 5.1-ში გვიჩვენებს, რომ აშშ-ში სხვა ქვეყნებისათვის
წარმოადგენს წმინდა დონორს.

4
მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის ბალანსი. თუ მიმდინარე ანგარიში კრედიტის
ყველა მუხლს შევკრებთ და მიღებული სიდიდიდან გამოვრიცხავთ დებეტის ყველა მუხლის
ჯამს, მივიღებთ სიდიდეს, რომელსაც ეწოდება მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის
ბალანსი. ეს უკანასკნელი თუ დადებითია (კრედიტი აჭარბებს დებეტს), მაშინ ქვეყანას
გააჩნია დადებითი სალდო ანუ მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის პროფიციტი. თუ
ბალანსი უარყოფითია (დებეტი აჭარბებს კრედიტს), მაშინ ქვეყანას გააჩნია მოცემული
ანგარიშის დეფიციტი. როგორც ცხრილი 5.1-დან ჩანს, აშშ-ს ჰქონდა მიმდინარე
ოპერაციათა ანგარიშის დეფიციტი 503,4 მლრდ დოლარის ოდენობით, რომელიც
მიღებულია საქონლისა და მომსახურების წმინდა ექსპორტის სიდიდის (NX=-435,5$),
საზღვარგარეთიდან წმინდა შემოსავლების (NFP=-11,9$) და წმინდა ცალმხრივი
ტრანსფერტების (-56,0$) შეკრებით.
როგორც რეალური, ისე ფინანსური აქტივებით საერთაშორისო ოპერაციები აისახება

კაპიტალის მოძრაობის ანგარიშზე, რომელიც მოიცავს კაპიტალისა და ფინანსების
ანგარიშს. კაპიტალის ანგარიში ითვალისწინებს ქვეყნებს შორის აქტივების ცალმხრივ
ტრანსფერტებს, როგორიცაა მიგრანტების ტრანსფერტები (აქტივები, რომლებიც თან
მიაქვთ მიგრანტებს, როდესაც ისინი გადაადგილდებიან ერთი ქვეყნიდან მეორეში).
კაპიტალის მოძრაობის ანგარიში განსაზღვრავს ქვეყანაში აქტივების წმინდა შემოდინებას
ცალმხრივი ტრანსფერტებით. როგორც ცხრილი 1-ის მონაცემებიდან ჩანს, კაპიტალის
ანგარიშის ბალანსმა ღირებულებით გამოსახულებაში აშშ-ში 2002 წელს შეადგინა 1
მლრდ-ზე ნაკლები.
ოპერაციათა დიდი ნაწილი შედგება აქტივების ქვეყანაში გადადინებისგან ან
ქვეყნიდან გადინებისგან და აისახება ფინანსების ანგარიშით. (1999 წლამდე ამ ანგარიშს
ერქვა კაპიტალის ანგარიში, ამიტომ, მხედველობაში უნდა ვიქონიოთ შემდეგი წესი: თუ
თქვენ სარგებლობთ მონაცემებით, რომლებიც გამოქვეყნებულია 1999 წლამდე, ტერმინი
“კაპიტალის ანგარიში” ეხებოდა იმ ოპერაციებს, რომელბიც ამჟამად ჩართულია
ფინანსების ანგარიშში.) როდესაც ქვეყნის რეზიდენტები მიჰყიდიან აქტივებს სხვა
სახელმწიფოს, ეს ოპერაცია ჩაიწერება, როგორც მოცემულ ქვეყანაში ფინანსების
მოდინება ფინანსების ანგარიშის კრედიტით. მაგალითად, თუ აშშ-ში სასტუმრო მიეყიდა
იტალიელ ინვესტორს, ეს ოპერაცია გაითვალისწინება, როგორც ფინანსების მოდინება
აშშ-ში და ამ ქვეყნის ფინანსების ანგარიშის კრედიტით აისახება, რადგანაც აშშ-ში
შემოდის ფული სასტუმროს ყიდვის ასანაზღაურებლად. ამის მსგავსად, როდესაც აშშ-ს
რეზიდენტები ყიდულობენ აქტივებს საზღვარგარეთ – ვთქვათ, აშშ-ს მცხოვრები ხსნის
ანგარიშს შვეიცარიის ბანკში, - ოპერაცია განიხილება, როგორც ფინანსების გადინება აშშ-
დან და ჩაიწერება ფინანსების ანგარიშის დებეტით, რადგანაც ფულადი საშუალებები
გაედინება ამ ქვეყნიდან.
ფინანსების ანგარიშის ბალანსი განისაზღვრება, როგორც ფინანსების მოდინებისა
(კრედიტი) და ფინანსების გადინების (დებეტი) სიდიდეებს შორის სხვაობა. როდესაც
ქვეყნის რეზიდენტები ყიდიან უცხოელებზე მეტ აქტივებს, ვიდრე თავათ ყიდულობენ
უცხოელებისაგან, მაშინ ფინანსების ანგარიშის ბალანსი დადებითია და წარმოიქმნება
ფინანსების ანგარიშის დადებითი სალდო. როდესაც ქვეყნის რეზიდენტები ყიდულობენ
მეტ აქტივებს უცხოელებისაგან, ვიდრე თავათ მიჰყიდიან მათ, მაშინ ფინანსების ანგარიშის
ბალანსი უარყოფითია და წარმოიქმნება ფინანსების ანგარიშის დეფიციტი. ცხრილი 1-ში
ნაჩვენებია, რომ 2002 წელს აშშ-ის რეზიდენტებმა გაზარდეს თავიანთი უცხოური აქტივები
(ცალმხრივი ტრანსფერტული აქტივების გათვალისწინების გარეშე) 156,2 მლრდ
დოლარამდე, მაშინ, როდესაც უცხოელებმა მათ საკუთრებაში არსებული აქტივები აშშ-ში

5
გაზარდეს 630,4 მლრდ დოლარამდე. ამგვარად, აშშ-ს 2002 წელს ჰქონდა ფინანსების
ანგარიშის დადებითი სალდო 474,2 მლრდ დოლარის ოდენობით (630,4-156,2).
კაპიტალის მოძრაობის ანგარიშის ბალანსი წარმოადგენს კაპიტალის ანგარიშისა და
ფინანსების ანგარიშის ბალანსების ჯამს. რადგანაც აშშ-ს კაპიტალის ანგარიშის ბალანსის
სიდიდე ძალიან მცირეა, კაპიტალის მოძრაობის ანგარიშის ბალანსი დაახლოებით
ფინანსების ანგარიშის ბალანსის ტოლია.
ოფიციალურ ანგარიშსწორებათა ბალანსი. ცხრილი 1-ის მონაცემების მიხედვით,
ფინანსური ოპერაციების ანგარიშებიდან გამოყოფილია და ცალკეა ნაჩვენები ერთ-ერთი
ელემენტი: ოფიციალური რეზერვების ანგარიშის მიხედვით ოპერაციები. ეს ოპერაციები
განსხვავდება ფინანსური ანგარიშების მიხედვით სხვა ოპერაციებისაგან იმით, რომ ის
ტარდება ცენტრალური ბანკების მიერ, რომლებიც წარმოადგენენ სახელმწიფო
ინსტიტუტებს და განსაზღვრავენ ფულის მიწოდებას მოცემულ ქვეყანაში. ცენტრალური
ბანკის კუთვნილებაში არსებული ოფიციალური რეზერვების აქტივები – ეს არა ეროვნული
ვალუტა ან ფასიანი ქაღალდებია, არამედ სხვა აქტივები, რომლებიც გამოიყენება
საერთაშორისო ანგარიშსწორებისას. ისტორიულად ჩამოყალიბდა ისე, რომ ოფიციალური
რეზერვის ძირითადი აქტივი იყო ოქრო, მაგრამ, ახლანდელ დროში ცენტრალური
ბანკების ოფიციალური რეზერვები მოიცავს აგრეთვე მნიშვნელოვანი, განვითარებული
სამრეწველო ქვეყნების სახელმწიფო ობლიგაციებს, დეპოზიტებს უცხოურ ბანკებში და
საერთაშორისო სავალუტო ფონდის სპეციალურ აქტივებს.
ცენტრალურ ბანკებს შეუძლიათ შეცვალონ ოფიციალური რეზერვების სიდიდეები
რეზერვის აქტივების ყიდვა-გაყიდვით ღია ბაზრებზე. მაგალითად, ფედერალურ
სარეზერვო სისტემას შეუძლია გაზარდოს თავისი აქტივები, თუ დოლარებს გამოიყენებს
ოქროს საყიდლად. ცხრილი 1-ის თანახმად, აშშ-მა 2002 წელს იყიდა ფედერალურ
რეზერვში 3,7 მლრდ დოლარის აქტივები. იმავე წელს უცხოურმა ცენტრალურმა ბანკებმა
გაზარდეს თავიანთი რეზერვები, რომლებიც დენომინირებულია აშშ-ის დოლარებში 96,6
მლრდ დოლარის ოდენობით (იხ. სტრიქონი “უცხოური ოფიციალური აქტივები”).
ოფიციალურ ანგარიშსწორებათა ბალანსი, რომელსაც აგრეთვე საგადასახდელო
ბალანსი ეწოდება, - არის ქვეყნის ოფიციალური რეზერვების ანგარიშის წმინდა ზრდა
(სამამულო გადასახდელებს გამოკლებული უცხოური). ქვეყანას, რომელიც ზრდის თავისი
რეზერვის წმინდა აქტივებს წლის განმავლობაში, გააჩნია საგადასახდელო ბალანსის
დადებითი სალდო, ხოლო ქვეყანას, რომელიც ამცირებს თავისი რეზერვების წმინდა
აქტივებს, გააჩნია საგადასახდელო ბალანსის დეფიციტი. აშშ-სთვის 2002 წელს
ოფიციალურ ანგარიშსწორებათა ბალანსმა შეადგინა 92,9 მლრდ დოლარი (3,7 მლრდ
დოლარით რეზერვების ანგარიშის ზრდას გამოკლებული 96,6 მლრდ დოლარის
ოდენობით უცხოური ოფიციალური აქტივების ანგარიშების ზრდა, რომლებიც
დენომინირებულია აშშ-ს დოლარებში). ამიტომ, 2002 წელს აშშ-ს ჰქონდა
საგადასახდელო ბალანსის დეფიციტი 92,9 მლრდ დოლარის ოდენობით.
მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშსა და კაპიტალის მოძრაობის ანგარიშს შორის

ურთიერთკავშირი.
საგადასახდელო ბალანსის გაანგარიშების ლოგიკა გულისხმობს მიმდინარე

ოპერაციათა ანგარიშსა და კაპიტალის მოძრაობის ანგარიშს შორის მჭიდრო
ურთიერთკავშირს. თუ არ გავითვალისწინებთ შეცდომებს, რომლებიც უკავშირდება
გაზომვის პრობლემებს, მაშინ დროის ნებისმიერი პერიოდისათვის მიმდინარე ოპერაციათა
ანგარიშის ბალანსი და კაპიტალის მოძრაობის ანგარიშის ბალანსი ჯამში ნულის ტოლი
უნდა იყოს. მაშასადამე, თუ CA – მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის ბალანსია, ხოლო KFA
– კაპიტალის მოძრაობის ანგარიშის ბალანსი, მაშინ

6
CA+ KFA =0.
ასეთი ტოლობის მიზეზია ის, რომ ყოველი საერთაშორისო ოპერაცია მოიცავს

საქონლის, მომსახურების ან აქტივების გაცვლას ქვეყნებს შორის. ამ გაცვლის ორივე
ელემენტი ყოველთვის ახდენს ზემოქმედებას მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშისა და
კაპიტალის მოძრაობის ანგარიშის ბალანსების ჯამზე, CA+ KFA . ამიტომ, მიმდინარე
ოპერაციათა ანგარიშის ბალანსისა და კაპიტალის მოძრაობის ანგარიშის ბალანსის ჯამი
ნულის ტოლი უნდა იყოს.
ცხრილი 2 გვეხმარება ავხსნათ ეს მტკიცება. დავუშვათ, რომ ამერიკელი ყიდულობს
დიდი ბრიტანეთიდან იმპორტირებულ სვიტერს, რაშიც იხდის 75 დოლარს. ეს ოპერაცია
აშშ-ში საქონლის იმპორტია და ამიტომ, ამცირებს აშშ-ს მიმდინარე ოპერაციათა
ანგარიშის ბალანსს 75 დოლარით. მაგრამ ბრიტანელი ექსპორტიორი, რომელმაც მიიღო
ანაზღაურება სვიტერისთვის, ახლა ფლობს 75 დოლარს. როგორ განკარგავს მას?
არსებობს რამდენიმე შესაძლებლობა, საიდანაც ნებისმიერი მათგანი ზემოქმედებას
მოახდენს მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის ბალანსისა და კაპიტალის მოძრაობის
ანგარიშის ბალანსის ჯამზე.
ბრიტანელებს შეუძლიათ გამოიყენონ 75 დოლარი რომელიმე ამერიკული საქონლის
საყიდლას, მაგალითად, კომპიუტერული თამაშის. ეს ყიდვა აშშ-სთვის ნიშნავს 75
დოლარის ოდენობის ექსპორტს. თამაშის აღნიშნული ამერიკული ექსპორტი და
თავდაპირველი სვიტერის იმპორტი გამოიწვევს მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის CA
ბალანსში ნულოვან ცვლილებას. კაპიტალის მოძრაობის ანგარიშის ბალანსი KFA ასევე არ
შეიცვლება, რადგანაც არ არსებობს ნულისგან განსხვავებული ვაჭრობის შედეგი. ამიტომ,
CA და KFA რჩება იმ დონემდე, რაც იყო ადრე.
სხვა შესაძლებლობაა ბრიტანელების მიერ 75 დოლარის გამოყენება ამერიკული
აქტივების შესაძენად, ვთქვათ, რომელიღაც ამერიკული კორპორაციის ობლიგაციების. ამ
ობლიგაციების ყიდვა წარმოადგენს აშშ-ში ფინანსების მოდინებას. აღნიშნული 75
დოლარი ზრდის აშშ-ს კაპიტალის მოძრაობის ანგარიშს, რითაც ახდენს იმავე თანხით
მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის შემცირების კომპენსაციას, რაც სვიტერის
თავდაპირველი იმპორტით იყო გამოწვეული. და ისევ, მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის
და კაპიტალის მოძრაობის ანგარიშის ბალანსების ჯამი CA+ KFA ტრანსაქციების
კომბინაციის შედეგად უცვლელი რჩება.
ვარიანტი 1: აშშ ახდენს დიდი ბრიტანეთიდან სვიტერის იმპორტირებას 75 დოლარად;
დიდი ბრიტანეთი ახდენს აშშ-დან კომპიუტერული თამაშის იმპორტირებას 75 დოლარად
+75
ექსპორტი
$
-
იმპორტი
75$
მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის ბალანსი, CA 0
ოპერაციები არ არის
კაპიტალის მოძრაობის ანგარიშის ბალანსი, KFA 0
მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშისა და კაპიტალის მოძრაობის ანგარიშის ბალანსების
0
ჯამი, CA+KFA
დიდი ბრიტანეთი ყიდულობს აშშ-ში ობლიგაციას 75 დოლარად
იმპორტი -

7
75$
-
მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის ბალანსი, CA
75$
+75
კაპიტალის მოდინება
$
+75
კაპიტალის მოძრაობის ანგარიშის ბალანსი, KFA
$
0
ფედ-ი მიჰყიდის 75 დოლარს ბრიტანულ ბანკს ფუნტი სტერლინგების სანაცვლოდ
-
იმპორტი
75§
-
მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის ბალანსი, CA
75§
+75
კაპიტალის მოდინება (აშშ-ს ოფიციალური რეზერვების აქტივების შემცირება)
$
+75
კაპიტალის მოძრაობის ანგარიშის ბალანსი, KFA
$
0
და ბოლოს, ბრიტანელს შეუძლია წავიდეს ბანკში და საკუთარი დოლარები

გადაცვალოს ბრიტანულ ფუნტ სტერლინგებზე. თუ ბანკი ამ დოლარებს მიჰყიდის სხვა
ბრიტანელს, რომელიც მას გამოიყენებს აშშ-დან რაიმე საქონლის ან აქტივების საყიდლად
ან იყიდის იგივე აქტივებს თავად, მაშინ განმეორდება პირველი ორი სიტუაციიდან ერთ-
ერთი, რომელიც ზემოთ განვიხილეთ. ალტერნატიულ ვარიანტად შეიძლება განვიხილოთ
ისეთი სიტუაცია, როდესაც ბანკი მიჰყიდის ფედერალურ რეზერვს დოლარებს ფუნტ
სტერლინგებზე. მაგრამ, როდესაც ბრიტანულ ფუნტ სტერლინგებზე ფედერალური
რეზერვი გასცემს 75 დოლარს, ის ამით ამცირებს თავის აქტივებს 75 დოლარად, რაც
გაითვალისწინება, როგორც ფინანსების მოდინება. როგორც წინა შემთხვევაში, 1
კაპიტალის მოძრაობის ანგარიშის ბალანსი იზრდება 75 დოლარით, რითაც
კომპენსირდება მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის ბალანსის შემცირება, რომელიც
გამოწვეული იყო სვიტერის იმპორტით.
ეს მაგალითი გვიჩვენებს, თუ რატომ ხდება, რომ მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის
ვალანსისა და კაპიტალის მოძრაობის ანგარიშის ბალანსის ჯამი კონცეპტუალურად უნდა
იყოს ნულის ტოლი. მაგრამ, პრაქტიკაში საერთაშორისო ტრანსაქციების შედეგების
გაზომვის პრობლემები წინ ეღობება ამ ტოლობის ზუსტად შესრულებას. სიდიდემ,
რომელიც უნდა დაემატოს მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშისა და კაპიტალის მოძრაობის
ანგარიშის ბალანსების ჯამს, იმისათვის, რათა მიღწეული იქნას თეორიული მნიშვნელობა,
რომელიც ნულის ტოლია, მიიღო სტატისტიკური ცდომილების სახელწოდება. როგორც 5.2
ცხრილიდან ჩანს, 2002 წელს სტატისტიკურმა ცდომილებამ შეადგინა 28,5 მლრდ
დოლარი.
წმინდა უცხოური აქტივები და საგადასახდელო ბალანსი. მე-2 თავში ქვეყნის
წმინდა უცხოური აქტივები განვსაზღვრეთ, როგორც უცხოური აქტივები, რომლებიც
1 ამ შემთხვევაში საგადასახდელო ბალანსი მცირდება 75 დოლარით, ასახავს რა ფედერალური რეზერვის
აქტივების შემცირებას. ჩვენ არ განვიხილავთ ბრიტანელის მიერ ამ 75 დოლარის ხელზე შენახვის
შესაძლებლობას. რადგანაც დოლარები წარმოადგენს აშშ-ს ვალდებულებას (კერძოდ, ფედერალური
რეზერვის), მაშინ ბრიტანელის მიერ დოლარების შენახვა განიხილება, როგორც აშშ-ის კაპიტალის მოძრაობის
ანგარიშის დაკრედიტება, რომელიც აკომპენსირებს სვიტერის იმპორტის ზემოქმედებას აშშ-ის მიმდინარე
ანგარიშზე.

8
ეკუთვნის ამ ქვეყნის რეზიდენტებს (მაგალითად, უცხოური აქციები, ობლიგაციები ან
უძრავი ქონება), გამოკლებული უცხოური სექტორის მიმართ ამ ქვეყნის ვალდებულებები
(სამამულო ფიზიკური და ფინანსური აქტივები, რომლებიც ეკუთვნის უცხოელებს). წმინდა
უცხოური აქტივები სამამულო ფიზიკურ აქტივებთან ერთად, როგორიცაა მიწა და
კაპიტალის მარაგი, წარმოადგენს ქვეყნის ეროვნული სიმდიდრის ნაწილს. ქვეყნის წმინდა
უცხოური აქტივების საერთო ღირებულება შეიძლება შეიცვალოს ორ შემთხვევაში: 1)
არსებული უცხოური აქტივებისა და უცხოური სექტორის მიმართ ვალდებულებების
ღირებულებათა ცვლილებების დროს (მაგალითად, როდესაც იცვლება უცხოური
კომპანიების აქტივების ღირებულება, რომლებიც ეკუთვნის მოცემული ქვეყნის
მოქალაქეებს, ან ამ ქვეყნის მიწის ღირებულება, რომელიც ეკუთვნის უცხოელებს); 2)
მოცემული ქვეყნის მიერ ახალი უცხოური აქტივების ყიდვის ან უცხოური სექტორის მიმართ
ახალი ვალდებულებების შექმნის დროს.
რითი განისაზღვრება ახალი უცხოური აქტივების რაოდენობა, რომლის ყიდვაც
შეუძლია ქვეყანას? დროის თითოეული პერიოდისათვის ახალი უცხოური აქტივების წმინდა
ღირებულება, რომელსაც ყიდულობს ქვეყანა, ტოლია მისი მიმდინარე ოპერაციათა
ანგარიშის დადებითი სალდოსი. დავუშვათ, რომ ქვეყანა ახორციელებს საქონლისა და
მომსახურების ექსპორტს, რომელიც 10 მლრდ დოლარით აღემატება მისსავე იმპორტს და
შესაბამისად, მას გააჩნია მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის დადებითი სალდო ამავე
თანხის ოდენობით (იმ დაშვებით, რომ საზღვარგარეთიდან წმინდა ფაქტორული
გადასახდელები NFP და წმინდა ცალმხრივი ტრანსფერტები ნულის ტოლია). ქვეყანამ
უნდა გამოიყენოს აღნიშნული 10 მლრდ დოლარი უცხოური აქტივების საყიდლად ან
უცხოელების მიმართ საკუთარი ვალდებულებების შესამცირებლად. ამ შემთხვევაში
ვამბობთ, რომ ქვეყანამ შეამცირა თავისი საერთაშორისო ვალდებულება 10 მლრდ
დოლარის ოდენობით.
ანალოგიურად, თუ ქვეყანას გააჩნია მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის დეფიციტი
10 მლრდ დოლარის ოდენობით, მან უნდა დაფაროს ეს დეფიციტი ან უცხოელებისათვის
თავისი აქტივების მიყიდვით, ან უცხოური სექტორიდან სესხების მიღებით. ამ
მოქმედებიდან ნებისმიერი ამცირებს ქვეყნის წმინდა უცხოურ აქტივებს 10 მლრდ
დოლარით. ჩვენ აღვწერთ ამ სიტუაციას, როგორც წმინდა უცხოური სესხების 10 მლრდ
დოლარით ზრდას.
ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ხერხი, რომლითაც ხორციელდება ქვეყნის მიერ უცხოური
სექტორიდან სესხების მიღება, არის ქვეყნის ტერიტორიაზე კაპიტალური საქონლის ყიდვა
ან შექმნა უცხოური ფირმების მიერ; ამან მიიღო პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების
სახელწოდება. მაგალითად, როდესაც იაპონური Honda Motor Company ქმნის ახალ
საწარმოო სიმძლავრეებს აშშ-ს ოჰაიოს შტატში, ის ახორციელებს პირდაპირ უცხოურ
ინვესტიციებს. რადგანაც საწარმოო სიმძლავრეები იქმნება აშშ-ში, მაგრამ ფინანსდება
იაპონური ფულადი საშუალებების ხარჯზე, უცხოელთა საკუთრებაში მყოფი აშშ-ში
არსებული აქტივების სიდიდე იზრდება და, შესაბამისად, იზრდება კაპიტალის მოძრაობის
ანგარიშის ბალანსიც. პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები განსხვავდება პორტფელური
ინვესტიციებისაგან, რომლის განხორციელების დროს უცხოელები ყიდულობენ ფასიან
ქაღალდებს, რომლებიც იყიდება ამერიკული ფირმებისა და ინვესტორების მიერ.
პორტფელური ინვესტიციების მაგალითია, ვთქვათ, ფრანგი ინვესტორების მიერ General
Motors Corporation-ის აქციების ყიდვა. ეს ოპერაციაც ზრდის კაპიტალის მოძრაობის
ანგარიშის ბალანსს, რადგანაც გულისხმობს აშშ-ში უცხოელების საკუთრებაში არსებული
აქტივების ღირებულების ზრდას.
რადგანაც СA+KFA=0, მაშინ, თუ ქვეყანას გააჩნია მიმდინარე ოპერაციათა
ანგარიშის დადებითი სალდო, მას უნდა ჰქონდეს აგრეთვე იმავე სიდიდის კაპიტალის
მოძრაობის ანგარიშის დეფიციტი. და პირიქით, კაპიტალის მოძრაობის ანგარიშის
დეფიციტი ნიშნავს, რომ ქვეყანამ გაზარდა საკუთარი წმინდა უცხოური აქტივები.

9
ანალოგიურად, მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის დეფიციტი ნიშნავს კაპიტალის
მოძრაობის ანგარიშის დადებითი სალდოს არსებობას და ქვეყნის წმინდა უცხოური
აქტივების სიდიდის შემცირებას. ცხრილი 5.3-ში წარმოადგენილია ქვეყნის მიმდინარე
ოპერაციათა ანგარიშის მდგომარეობის აღწერის და მის მიერ უცხოური აქტივების ყიდვის
ზოგიერთი ტოლფასოვანი ხერხი.
ქვეყნის საერთაშორისო ვაჭრობისა და სესხების ტოლფასოვანი საზომები
თითოეული პოზიცია აღწერს ერთსა და იმავე სიტუაციას

მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის დადებითი სალდო 10 მლრდ დოლარის ოდენობით
კაპიტალის მოძრაობის ანგარიშის დეფიციტი 10 მლრდ დოლარის ოდენობით
წმინდა უცხოური აქტივების ყიდვა 10 მლრდ დოლარის ოდენობით
საზღვარგარეთ წმინდა სესხების მიღება 10 მლრდ დოლარის ოდენობით
წმინდა ექსპორტი 10 მლრდ დოლარის ოდენობით (თუ საზღვარგარეთიდან წმინდა
ფაქტორული გადასახდელები NFP და წმინდა ცალმხრივი ტრანსფერტები ნულის
ტოლია)
აშშ როგორც საერთაშორისო მოვალე
პირველი მსოფლიო ომის დასრულებიდან 1980–იან წლებამდე აშშ წმინდა

საერთაშორისო კრედიტორი ქვეყანა იყო, ე.ი. მას უფრო მეტი უცხოური აქტივები ჰქონდა,
ვიდრე ვალდებულებები. მაგრამ 1980–იანი წლების დასაწყისიდან აშშ–ს მიმდინარე
ოპერაციათა ანგარიშის სულ უფრო მზარდი დეფიციტი აქვს. ეს დეფიციტი ფინანსდება
წმინდა უცხოური სესხების ხარჯზე (რომელიც ფართო გაგებით განვმარტეთ, როგორც აშშ–
ის საკუთრებაში არსებული აქტივების გაყიდვა უცხოელებზე და საზღვარგარეთ ახალი
სესხების აღება).
უცხოელი კრედიტორების წინაშე ვალდებულებათა დაგროვებამ და ამერიკული
აქტივების უცხოელებისადმი მიყიდვამ აშშ საერთაშორისო კრედიტორიდან წმინდა
მოვალედ აქცია. ეკონომიკური ანალიზის ბიუროს შეფასებით, 2001 წლის ბოლოსათვის
აშშ–ში წმინდა უცხოური აქტივები მიმდინარე საბაზრო ფასებში –2309 მლრდ დოლარს
შეადგენდა. სხვა სიტყვებით შეიძლება ითქვას, რომ აშშ–ს უცხოელი კრედიტორების
მიმართ ჰქონდა წმინდა დავალიანება 2309 მლრდ დოლარის ოდენობით. აღნიშნული
საერთაშორისო ვალდებულება, რომელიც აჭარბებს 2 ტრილიონ დოლარს და ბევრად
მეტია, ვიდრე სხვა რომელიმე ქვეყნის ეროვნული ვალი, ამერიკას მსოფლიოს უმსხვილეს
საერთაშორისო მოვალედ აქცევს. ეს სიდიდე მოიცავს დავალიანების ზრდას 726 მლრდ
დოლარის ოდენობით 2000 წლის ბოლოდან მოყოლებული. საერთო ნაზრდიდან 393
მლრდ დოლარი მიღებულია აშშ–ში მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის დეფიციტის
შედეგად 2001 წელს; დანარჩენი თანხა ასახავს აშშ–ში აქტივების ღირებულების
ცვლილებას (როგორიცაა, აქციები და ობლიგაციები), რომლებიც ეკუთვნის უცხოელებს,
აგრეთვე უცხოური აქტივების ღირებულების ცვლილებას, რომლებიც აშშ–ის მოქალაქეთა
საკუთრებაშია.
მიუხედავად იმისა, რომ აშშ–ის საერთაშორისო დავალიანება დიდია და გრძელდება
მისი ზრდა, ეს მონაცემები უნდა განვიხილოთ პერსპექტივის თვალსაზრისით. პირველი,
ეკონომიკური ვალდებულებები, რომლებიც შექმნილია ვალის ნებისმიერი სახის მიერ,
დამოკიდებულია არა მარტო მის აბსოლუტურ სიდიდეზე, არამედ მის თანაფარდობაზე

10
მოვალის ეკონომიკური რესურსების სიდიდეზე. თვით ასეთი ვალიც კი, რომელიც გააჩნია
აშშ–ს 2309 მლრდ დოლარის ოდენობით – ეს მხოლოდ მისი წლიური მთლიანი შიდა
პროდუქტის 23 პროცენტია (2001 წელს აშშ–ის მთლიანი შიდა პროდუქტი შეადგენდა 10
082 მლრდ დოლარს. აშშ–ისგან განსხვავებით, ზოგიერთ ქვეყანას, განსაკუთრებით
განვიტარებული ქვეყნების ჯგუფიდან, გააჩნია წმინდა უცხოური დავალიანება, რომელიც
მთლიან შიდა პროდუქტის 100 პროცენტზე მეტია. მეორე, აშშ–ის წმინდა უცხოური
აქტივების დიდი უარყოფითი სიდიდე სულაც არ ნინავს იმას, რომ მისი ეკონომიკა
„ნაყიდია“ ან „კონტროლდება“ უცხოელების მიერ. თუ ჩვენ მოვახდენთ პირდაპირ უცხოურ
ინვესტიციებზე ფოკუსირებას, ე.ი. ისეთ ინვესტიციებზე, რომელთა მფლობელები
განკარგავენ საკუთრების წილს სხვა ქვეყნის ფირმებში და გავლენას ახდენენ ბიზნესის
მართვაზე, ვნახავთ, რომ აშშ ამ პოზიციიდან გამომდინარე დაახლოებით ისე გამოიყურება,
როგორც სხვა ქვეყნები. 2001 წლის ბოლოსათვის, აშშ–ის პირდაპირი უცხოური
ინვეტიციების საბაზრო ღირებულება სხვა ქვეყნებში შეადგენდა 2290 მლრდ დოლარს,
ხოლო სხვა ქვეყნების პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების საბაზრო ღირებულება აშშ–ში –
2527 მლრდ დოლარს.
ქვეყნის საგარეო ვალის ეკონომიკური მნიშვნელობის შეფასებისას აუცილებელია
აგრეთვე მივიღოთ მხედველობაში ის, რომ წმინდა უცხოური აქტივები – ეს მხოლოდ
ეროვნული სიმდიდრის ნაწილია; მისი უფრო დიდი შემადგენელია ქვეყნის ფიზიკური
კაპიტალის მარაგები და მისი ადამიანური კაპიტალი (მიუხედავად იმისა, რომ ეს
უკანასკნელი არ გაითვალისწინება ეროვნული შემოსავლების ანგარიშში), რომელსაც
ქვეყნის მოსახლეობის ცოდნის, ჩვევებისა და შესაძლებლობების ეკონომიკური
ფასეულობები გააჩნია. ამიტომ, როცა ქვეყანა ახორციელებს საზღვარგარეთ სესხის
აღებას, მაგრამ მიღებულ საშუალებებს იყენებს საკუთარი ფიზიკური და ადამიანური
კაპიტალის გასაზრდელად, ასეთი ვალი ნაკლებად საშიშია, ვიდრე ის ვალი, რომელიც
გამოიყენება მიმდინარე მოხმარების დასაფინანსებლად. სამწუხაროდ, აშშ–ის
მდგომარეობის გაუარესება წმინდა უცხოური აქტივების სფეროში არ არის თანდაყოლილი
ფიზიკურ და ადამიანურ კაპიტალში ინვესტიციების შესაბამისი ზრდის ტემპების
ამაღლებით. ამ მიმართულებით აშშ–ის მიერ საზღვარგარეთ სესხის აღების ზრდის
მაღალი ტემპების შენარჩუნება იწვევს გარკვეულ შეშფოთებას, მაგრამ არ გამოიწვევს
ახლო კრიზისის წარმოშობის საშიშროებას.
5.2. წონასწორობა სასაქონლო ბაზარზე ღია ეკონომიკაში
ამჯერად მზად ვართ გამოვიკვლიოთ ეკონომიკური ძალები, რომლებიც

ზემოქმედებენ საერთაშორისო ვაჭრობასა და სესხებაზე. მოცემული თავის განვლილი
მასალების გამყარების მიზენით ვაჩვენებთ, რომ ქვეყნის მიმდინარე ოპერაციათა
ანგარიშის ბალანსი და საზღვარგარეთ სესხება მჭიდროთაა დაკავშირებული ქვეყნაში
არსებულ დანახარჯებთან და საწარმოო გადაწყვეტილებებთან. ამ კავშირების გაგება,
უპირველეს ყოვლისა, მოითხოვს ღია ეკონომიკისათვის სასაქონლო ბაზარზე
წონასწორობის პირობების განსაზღვრას.
მე-4 თავში ჩვენ განვსაზღვრეთ სასაქონლო ბაზარზე წონასწორობის პირობები
დახურული ეკონომიკისათვის. ვაჩვენეთ, რომ ეს პირობები შეიძლება გამოისახოს
სასურველი ეროვნული დანაზოგებისა და სასურველი ინვესტიციების ტოლობით ანუ, რაც
საქონლის ერთობლივი მიწოდებისა და ერთობლივი მოთხოვნის ტოლობის ტოლფასია.
ჩვენ შეგვიძლია გამოვიყენოთ ეს ორი პირობა გარკვეული მოდიფიკაციით და ღია
ეკონომიკაში სასაქონლო ბაზარზე წონასწორობის აღწერის მიზნით.
მოდით, დავიწყოთ ღია ეკონომიკის სიტუაციის განხილვა სასურველ ეროვნულ
დანაზოგებსა და სასურველ ინვესტიციებს შორის ტოლობის პირობით. მე–2 თავში
განვიხილეთ ეროვნული შემოსავლების ანგარიშთა სისტემის იგივეობა (2.9 ტოლობა):

11
S=I +CA=I + ( NX + NFP ) (5.2)
5.2. ტოლობა არის დანაზოგების გამოყენებით იგივეობის ჩაწერის ვარიანტი. ის

განსაზღვრავს, რომ ეროვნული დანაზოგი S შეიძლება გამოყენებულ იქნას ორი
მიმართულებით: კაპიტალის ეროვნული მარაგების გასაზრდელად ინვესტიციების
განხორციელებით; 2) წმინდა უცხოური აქტივების ეროვნული მარაგების გასაზრდელად
უცხოელებისადმი სესხების შეთავაზებით (გავიხსენოთ, რომ მიმდინარე ოპერაციათა
ანგარიშის ბალანსი CA ტოლია იმ საშუალებათა სიდიდის, რომელიც გააჩნია ქვეყანას
უცხოური სექტორის წმინდა დაკრედიტებისათვის). 5.2 ტოლობა აგრეთვე გვახსენებს, რომ
(თუ დავუშვებთ წმინდა ცალმხრივი ტრანსფერტების არარსებობას) მიმდინარე
ოპერაციათა ანგარიში CA – ეს არის წმინდა ექსპორტისა NX და საზღვარგარეთიდან
წმინდა ფაქტორული გადახდების NFP ჯამი.
რადგანაც 5.2 ტოლობა წარმოადგენს იგივეობას, ის ყოველთვის უნდა
სრულდებოდეს (განსაზღვრების თანახმად). იმ ეკონომიკისათვის, რომელიც ხასიათდება
სასაქონლო ბაზარზე წონასწორობის მდგომარეობით, ეროვნული დანაზოგებისა და
ინვესტიციების ფაქტიური სიდიდეები მათი სასურველი დონეების ტოლი უნდა იყოს. თუ
ფაქტიური და სასურველი სიდიდეები ერთმანეთს ემთხვევა, მაშინ 5.2 იგივეობა მიიღებს
შემდეგ სახეს:
d d d
S =I +CA=I + ( NX+ NFP ) (5.3)
სადაც Sd და I d – შესაბამისად, სასურველი ეროვნული დანაზოგები და სასურველი

ინვესტიციებია. 5.3 განტოლება გვიჩვენებს სასაქონლო ბაზარზე წონასწორობის პირობებს
ღია ეკონომიკისათვის, რომელშიც მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის ბალანსი CA
ტოლია უცხოური სექტორისადმი წმინდა კრედიტების ან ფინანსების გადინების.
შესაბამისად, 5.3 განტოლება ადგენს, რომ ღია ეკონომიკის სასაქონლო ბაზარზე
წონასწორობის შემთხვევაში ეროვნული დანაზოგის სასურველი სიდიდე Sd ტოლი უნდა
იყოს სამამულო ინვესტიციების სასურველი სიდიდის I d და საზღვარგარეთისადმი
შეთავაზებული სესხების სიდიდის CA . აღვნიშნოთ, რომ დახურული ეკონომიკისათვის
წონასწორობის პირობა 5.3 განტოლების კერძო შემთხვევაა, როდესაც CA=0.
ზოგადად, წმინდა ფაქტორული გადახდების უმრავლესობა NFP განისაზღვრება
დროის თვალსაზრისით ბოლო ინვესტიციებით, მიმდინარე მაკროეკონომიკური სიტუაცია
მასზე სერიოზულ ზემოქმედებას არ ახდენს. თუ სიმარტივისათვის დავუშვებთ, რომ წმინდა
ფაქტორული გადახდები NFP=0, მაშინ მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიში ტოლი იქნება
წმინდა ექსპორტის, ხოლო წონასწორობის პირობა სასაქონლო ბაზრისათვის (5.3
განტოლება) მიიღებს შემდეგ სახეს:
d d
S =I + NX (5.4)
5.4 განტოლება წარმოადგენს სასაქონლო ბაზარზე წონასწორობის პირობის ჩაწერის

იმ ფორმას, რომლითაც შემდგომ ვისარგებლებთ. იმ დაშვებით, რომ წმინდა ფაქტორული
გადახდები ნულის ტოლია, ჩვენ შეგვიძლია განვიხილოთ NX აღნიშვნა, როგორც წმინდა
ექსპორტი და როგორც მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის ბალანსი.
როგორც დახურული ეკონომიკისათვის, ღია ეკონომიკისათვის შეგვიძლია აგრეთვე
ჩავწეროთ სასაქონლო ბაზარზე წონასწორობის პირობა საქონლის ერთობლივი
მიწოდებისა და ერთობლივი მოთხოვნის ცნებათა გამოყენებით. ღია ეკონომიკისათვის,
რომელშიც წმინდა ექსპორტი NX წარმოადგენს საქონელზე ერთობლივი მოთხოვნის
ნაწილს, წონასწორობის პირობის ეს ვარიანტი სასაქონლო ბაზარზე იქნება შემდეგი:

12
d d
Y =C + I + G+ NX(5.5)
სადაც Y – წარმოების მოცულობაა, C d – დანახარჯები სასურველ მოხმარებაზე, ხოლო G –

სახელმწიფო შესყიდვები. სასაქონლო ბაზარზე წონასწორობის პირობის ჩაწერის ეს ხერხი
ტოლფასია 5.4 განტოლების.
ჩვენ შეგვიძლია 5.5 განტოლება გადავწეროთ, როგორც
NX =Y − ( Cd + I d +G ) (5.6)
5.6 განტოლება ადგენს, რომ სასაქონლო ბაზარზე წონასწორობის დროს ქვეყნის

წმინდა ექსპორტის სიდიდე საზღვარგარეთ ტოლია ქვეყანაში წარმოების საერთო
მოცულობის (მთლიანი შიდა პროდუქტის) Y , რომელიც შემცირებულია ქვეყნის
რეზიდენტების სასურველი დანახარჯების საერთო სიდიდით C d + I d +G . სამამულო
რეზიდენტების საერთო დანახარჯებმა მიიღო აბსორბციის სახელწოდება. ამგვარად, 5.6
განტოლება ადგენს, რომ ეკონომიკა, რომელშიც წარმოების მოცულობა აჭარბებს
აბსორბციას, თავის საქონელს გააგზავნის საზღვარგარეთ ( NX >0 ) და მას ექნება
მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის დადებითი სალდო, ხოლო ეკონომიკა, სადაც
აბსორბცია მეტია წარმოების მოცულობაზე, იქნება წმინდა იმპორტიორი ( NX <0 ) და მას
მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის უარყოფითი სალდო ექნება.
5.3. დანაზოგები და ინვესტიციები მცირე ღია ეკონომიკაში
იმისათვის, რომ ვნახოთ, თუ როგორაა დაკავშირებული დანაზოგები და

ინვესტიციები საერთაშორისო ვაჭრობასთან და სესხებასთან, თავდაპირველად
განვიხილავთ სიტუაციას მცირე ღია ეკონომიკაში. მცირე ღია ეკონომიკა – ეს არის
ეკონომიკა, რომელიც ძალიან მცირეა, რათა ზემოქმედება მოახდინოს მსოფლიო რეალურ
საპროცენტო განაკვეთზე. მსოფლიო რეალური საპროცენტო განაკვეთი წარმოადგენს
რეალურ საპროცენტო განაკვეთს, რომელიც დომინირებს კაპიტალის საერთაშორისო
ბაზარზე (ბაზარზე, სადაც ინდივიდები, კომპანიები და სახელმწიფოები ახორციელებენ
სესხებას და კრედიტების გაცემას თავიანტი ქვეყნების სახელმწიფო საზღვრებს გარეთ).
რადგანაც მცირე ღია ეკონომიკაში დანაზოგებისა და ინვესტიციების ცვლილებები
არასაკმარისად დიდია, რათა ზემოქმედება მოახდინონ მსოფლიო რეალურ საპროცენტო
განაკვეთზე, მოცემული საპროცენტო განაკვეთი ჩვენს ანალიზში განიხილება როგორც
ფიქსირებული სიდიდე, რაც საკმაოდ მოსახერხებელი გამარტივებაა. მოგვიანებით, ამ
თავში განვიხილავთ სიტუაციას ისეთ ღია ეკონომიკაში, როგორიც აშშ–ის ეკონომიკაა,
რომელიც საკმარისად დიდია, რათა გავლენა მოახდინოს მსოფლიო რეალურ
საპროცენტო განაკვეთზე.
როგორც დახურული ეკონომიკის შემთხვევაში, ჩვენ შეგვიძლია აღვწეროთ
წონასწორობა სასაქონლო ბაზარზე მცირე ღია ეკონომიკისათვის დანაზოგები–
ინვესტიციების დიაგრამის გამოყენებით. უმნიშვნელოვანესი ახალი დაშვება, რომელსაც
ჩვენ განვახორციელებთ, არის ის, რომ მოცემული ეკონომიკის რეზიდენტებს შეუძლიათ
ისესხონ ან დააკრედიტონ კაპიტალის საერთაშორისო ბაზარზე (მოსალოდნელი)
მსოფლიო რეალური საპროცენტო განაკვეთით r w , რომელსაც მოცემულ შემთხვევაში

13
განვიხილავთ, როგორც ფიქსირებულ სიდიდეს. თუ მსოფლიო რეალური საპროცენტო
განაკვეთი არის r w , მაშინ სამამულო რეალური საპროცენტო განაკვეთიც აგრეთვე უნდა
აღვნიშნოთ r w სიმბოლოთი, რადგანაც არ არსებობს სამამულო მსესხებლები,
რომელთათვისაც ხელმისაწვდომი იქნებოდა კაპიტალის საერთაშორისო ბაზარზე
ფინანსური რესურსები r w –ზე დაბალი განაკვეთით და ასევე, არ არსებობს სამამულო
დანაზოგის მფლობელები, რომლებიც შეძლებდნენ კაპიტალის საერთაშორისო ბაზარზე r w
–ზე მაღალი განაკვეთით რესურსების შეთავაზებას. 2
ნახ. 5–1–ზე ნაჩვენებია დანაზოგებისა და ინვესტიციების გრაფიკები მცირე ღია
ეკონომიკისათვის. დახურულ ეკონომიკაში საქონლის ბაზარზე წონასწორობა
წარმოდგენილი იქნებოდა E წერტილით, რომელიც მდებარეობს ორივე მრუდის
გადაკვეთაზე. წონასწორული რეალური საპროცენტო განაკვეთი დახურულ ეკონომიკაში
მოცემულ შემთხვევაში შეადგენდა 4%–ს (წელიწადში), ხოლო ეროვნული დანაზოგები და
ინვესტიციები – 3 მლრდ დოლარს (წელიწადში). მაგრამ, ღია ეკონომიკაში სასურველი
ეროვნული დანაზოგები და სასურველი ეროვნული ინვესტიციები აუცილებლად
ერთმანეთის ტოლი არ არის. თუ მცირე ღია ეკონომიკა გადააწყდება პირობას, სადაც
მსოფლიო რეალური საპროცენტო განაკვეთი r w მაღალია 4%–ზე, მაშინ სასურველი
ეროვნული დანაზოგები გადააჭარბებს სასურველ ინვესტიციებს. მაგალითად, თუ r w
ტოლია 6%–ის, მაშინ სასურველი ეროვნული დანაზოგები შეადგენს 5 მლრდ დოლარს,
ხოლო სასურველი ინვესტიციები – 1 მლრდ დოლარს, ასე რომ, სასურველი ეროვნული
დანაზოგები გადააჭარბებს სასურველ ინვესტიციას 4 მლრდ დოლარით.
შეუძლია თუ არა ეკონომიკას წონასწორობის მდგომარეობაში ყოფნა, როდესაც
სასურველი ეროვნული დანაზოგები გადააჭარბებს სასურველ ინვესტიციებს 4 მლრდ
დოლარით? დახურულ ეკონომიკაში ასეთი სიტუაცია შეუძლებელია. დანაზოგების
ინვესტიციებზე მეტობა გამოიწვევს რეალური საპროცენტო განაკვეთის ვარდნას იმ
დონემდე, ვიდრე მათ შორის არ დამყარდება ახალი ბალანსი. მაგრამ ღია ეკონომიკაში
დანაზოგების 4 მლრდ დოლარით მეტობა შიდა ინვესტიციების სიდიდეზე შეიძლება
გამოყენებული იქნას უცხოური აქტივების საყიდლად. ფინანსების აღნიშნული გადინება
საშუალებას მოგვცემს შენარჩუნდეს საქონლის ბაზარზე წონასწორობის მდგომარეობა იმ
პირობებში, როდესაც სასურველი ეროვნული დანაზოგი შეადგენს 5 მლრდ დოლარს,
სასურველი ინვესტიციები - 1 მლრდ დოლარს, ხოლო საზღვარგარეთ შეთავაზებული
წმინდა სესხები - 4 მლრდ დოლარს (დავაკვირდეთ 5.4 განტოლებას და გავიხსენოთ, რომ
წმინდა ექსპორტი NX საზღვარგარეთისათვის შეთავაზებული წმინდა სესხები ერთი და
იგივე სიდიდეა).
2 სიტუაციის გამარტივების მიზნით, ჩვენ არ ვითვალისწინებთ ისეთ ფაქტორებს, როგორიცაა რისკებსა და

გადასახადებით დაბეგვრას შორის განსხვავებები, რომლებმაც შეიძლება გამოიწვიონ განსხვავებების
წარმოშობა სამამულო და მსოფლიო რეალური საპროცენტო განაკვეთების სიდიდეებს შორის. ჩვენ აგრეთვე
ვგულისხმობთ, რომ არ არსებობს სამართლებრივი შეზღუდვები საერთაშორისო სესხებისა და დაკრედიტების
განხორციელების თვალსაზრისით (როცა ისინი არსებობს, ასეთი შეზღუდვები განიხილება, როგორც
კაპიტალის გადაადგილებაზე კონტროლი).

14
ნახ. 5.1. მცირე ღია ეკონომიკა, რომელიც სთავაზობს სესხებს
საზღვარგარეთის ქვეყნებს
ახლა განვიხილოთ სიტუაცია, რომელიც ყალიბდება r w რეალური საპროცენტო

განაკვეთის შემთხვევაში, რომელიც შეადგენს 2 და არა 6 პროცენტს. როგორც ნახ. 5.2-ზეა
ნაჩვენებეი, ამ შემთხვევაში სასურველი ეროვნული დანაზოგი ტოლია 1 მლრდ დოლარის,
ხოლო სასურველი ინვესტიციები - 5 მლრდ დოლარის, ასე რომ, სასურველი ინვესტიციები
აჭარბებს სასურველ დანაზოგებს 4 მლრდ დოლარის ოდენობით. ახლა ფირმები,
რომელთაც სურთ ინვესტირება, ისესხებენ 4 მლრდ დოლარს კაპიტალის საერთაშორისო
ბაზარზე. მიიღწევა თუ არა ამ შემთხვევაში საქონლის ბაზარზე წონასწორობა? დიახ
მიიღწევა, რადგანაც სასურველი ეროვნული დანაზოგები (1 მლრდ) კვლავ ტოლია
სასურველი ინვესტიციების (5 მლრდ) და საზღვარგარეთ წმინდა სესხების (-4 მლრდ
დოლარი) ჯამის. სინამდვილეში, მცირე ღია ეკონომიკას შეუძლია საქონლის ბაზარზე
წონასწორობის მიღწევა მსოფლიო რეალური საპროცენტო განაკვეთის ნებისმიერი დონის
შემთხვევაში. ამისათვის აუცილებელია, რათა წმინდა უცხოური სესხები მოცემული ქვეყნის
სასურველ ეროვნულ დანაზოგებსა და სასურველ ინვესტიციებს შორის სახვაობის ტოლი
იყოს.
ნახ. 5.2. მცირე ღია ეკონომიკა, რომელიც ახორციელებს სესხის მიღებას

საზღვარგარეთ
ამ მაგალითის უფრო დაწვრილებითი ვერსია, რომელიც ნაჩვენებია ნახ. 5.1 და 5.2-

ზე, წარმოდგენილია ცხრილი 5.3-ში. როგორც ცხრილის „ამოსავალი მონაცემების“

15
ნაწილშია ნაჩვენები, ჩვენ ვგულისხმობთ, რომ ამ მცირე ღია ეკონომიკაში მთლიანი შიდა
პროდუქტი Y დაფიქსირებულია სრული დასაქმების დონეზე და შეადგენს 20 მლრდ
დოლარს, ხოლო სახელმწიფო შესყიდვები G - დაფიქსირებულია 4 მლრდ დოლარის
დონეზე. ცხრილის შუა ნაწილში ნაჩვენებია მსოფლიო რეალური საპროცენტო განაკვეთის
w
r სამი შესაძლო მნიშვნელობა და სასურველი მოხმარებისა და სასურველი ინვესტიციების
სავარაუდო დონეები რეალური საპროცენტო განაკვეთის თითოეული მნიშვნელობისათვის.
მიაქციეთ ყურადღება, რომ რეალური საპროცენტო განაკვეთის უფრო მაღალ
მნიშვნელობას შეესაბამება სასურველი მოხმარებისა და (რადგანაც ადამიანები
ამჯობინებენ მეტი დაზოგონ) და სასურველი ინვესტიციების ნაკლები სიდიდეები. ცხრილის
ქვედა ნაწილში ნაჩვენებია სხვადასხვა ეკონომიკურ მაჩვენებელთა მნიშვნელობები
ცხრილის ზედა ორ ნაწილში ნაჩვენებ სიდიდეთა არსებობის შემთხვევაში.
ცხრილი 5.3. მცირე ღია ეკონომიკაში საქონლის ბაზარზე წონასწორობის

მაგალითი, მლრდ დოლარი
ამოსავალი მონაცემები
მთლიანი შიდა პროდუქტი, Y 20
სახელმწიფო შესყიდვები, G 4
რეალური საპროცენტო განაკვეთის ზემოქმედება სასურველ მოხმარებასა და ინვესტიციებზე
(1) (2) (3)
(1) მსოფლიო რეალური საპროცენტო განაკვეთი, r w
2 4 6
(2) სასურველი მოხმარება, Cd 15 13 11
(3) სასურველი ინვესტიციები, Id 5 3 1
გამოთვლის შედეგები
(4) სასურველი აბსორბცია, C d + I d +G 24 20 16
(5) სასურველი ეროვნული დანაზოგები, Sd =Y −C d −G 1 3 5
(6) წმინდა ექსპორტი, NX =Y - სასურველი აბსორბცია -4 0 4
(7) სესხების სასურველი შეთავაზება საზღვარგარეთ, Sd −I d -4 0 4
შენიშვნა: ჩვენ ამოვდივართ დაშვებიდან, რომლის თანახმად წმინდა ფაქტორული გადახდები NFP
და წმინდა ცალმხრივი ტრანსფერტები ნულის ტოლია.
მოცემულ შემთხვევაში წონასწორობა დამოკიდებულია მსოფლიო რეალურ

საპროცენტო განაკვეთზე r w . დავუშვათ, რომ r w =6 %, როგორც ეს ნაჩვენებია ნახ. 5.1-ზე.
ცხრილი 5.3-ის სვეტი (3) გვიჩვენებს, რომ თუ r w =6 %-ს, მაშინ სასურველი მოხმარება C d
შეადგენს 11 მლრდ დოლარს (გრაფა 2), ხოლო სასურველი ინვესტიციები I d ტოლია 1
მლრდ დოლარის (გრაფა 3). C d-ს შემთხვევაში, რომელიც 11 მლრდ დოლარის ტოლია,
სასურველი ეროვნული დანაზოგი Y −C d −G შეადგენს 5 მლრდ დოლარს (გრაფა 5).
სასურველი წმინდა სესხები, რომელიც შეთავაზებულია საზღვარგარეთისათვის, Sd −I d
ტოლი იქნება 4 მლრდ დოლარის (გრაფა 7), ე.ი. იმავე სიდიდის, რომელიც ნაჩვენებია
ნახ. 5.1-ზე.
თუ r w =2 %, როგორც ეს წარმოდგენილია ნახ. 5.2-ზე, მაშინ ცხრილი 5.3-ის (1)
სვეტის მიხედვით ჩანს, რომ სასურველი ეროვნული დანაზოგი შეადგენს 1 მლრდ
დოლარს (გრაფა 5), ხოლო სასურველი ინვესტიციები - 5 მლრდ დოლარს (გრაფა 3).
ამიტომ, სასურველი უცხოური სესხები Sd −I d ტოლი იქნება -4 მლრდ დოლარის (გრაფა 7),
ე.ი. საზღვარგარეთ სესხის აღება შეადგენს 4 მლრდ დოლარს. კვლავაც ჩვენი შედეგი
ემთხვევა იმ სიდიდეს, რომელიც ნაჩვენებია ნახ. 5.2-ზე.
ცხრილი 5.3-ში წარმოდგენილი რიცხობრივი მაგალითების ღირსება ისაა, რომ ჩვენ
შეგვიძლია მისი გამოყენება აგრეთვე იმის სადემონსტრაციოდ, თუ როგორ შეიძლება
საქონლის ბაზარზე წონასწორობა, რომელსაც წარმოვადგენთ სასურველი დანაზოგებისა
16
და ინვესტიციების ტერმინებით, ინტერპრეტირებულ იქნას წარმოების მოცულობისა და
ბსორბციის ტერმინებით. მოდით, კვლავ დავუშვათ, რომ r w =6 %, სასურველი მოხმარება
d d
C შეადგენს 11 მლრდ დოლარს, ხოლო სასურველი ინვესტიციები I ტოლია 1 მლრდ
დოლარის. სახელმწიფო სესყიდვები G დაფიქსირებულია 4 მლრდ დოლარის დონეზე.
მაშინ r w =6 %-ის შემთხვევაში სასურველი აბსორბცია (ქვეყნის რეზიდენტების სასურველი
დანახარჯები) C d + I d +G შეადგენს 16 მლრდ დოლარს (გრაფა 4, სვეტი 3).
საქონლის ბაზარზე წონასწორობის შემთხვევაში ქვეყნის წმინდა ექსპორტი - ქვეყნის
ფარგლებს გარეთ გატანილი საქონლისა და მომსახურების ღირებულების მეტობა
ქვეყანაში შემოტანილი საქონლისა და მომსახურების ღირებულებაზე - ტოლია მთლიან
შიდა პროდუქტს Y გამოკლებული სასურველი აბსორბცია (5.6 განტოლება). როდესაც
w
r =6 %-ს, Y შეადგენს 20 მლრდ დოლარს, ხოლო სასურველი აბსორბცია - 16 მლრდ
დოლარს, ამიტომ, წმინდა ექსპორტი NX ტოლია 4 მლრდ დოლარის, როგორც ეს
ნაჩვენებია ნახ. 5.1-ზე. თუ მსოფლიო რეალური საპროცენტო განაკვეთი შემცირდება 2 %-
მდე, მაშინ სასურველი აბსორბცია გაიზრდება (რადგანაც ადამიანები მოინდომებენ მეტის
მოხმარებასა და ინვესტირებას) 16-დან 24 მლრდ დოლარამდე (გრაფა 4, სვეტი 1).
რადგანაც ამ შემთხვევაში აბსორბცია (24 მლრდ დოლარი) აჭარბებს სამამულო
წარმოების დონეს (20 მლრდ დოლარი), ქვეყანა მოახდენს საზღვარგარეთიდან
საქონლისა და მომსახურების იმპორტირებას (NX=-$4 მლრდ). მიაქციეთ ყურადღება,
რომ სასურველი წმინდა იმპორტი 4 მლრდ დოლარის ოდენობით უზრუნველყოფილია
საზღვარგარეთ წმინდა სესხების ხარჯზე 4 მლრდ დოლარის ოდენობით, როგორც ეს
ნაჩვენებია ნახ. 5.2-ზე.
ეკონომიკური შოკების ზემოქმედება მცირე ღია ეკონომიკაზე
დანაზოგები-ინვესტიციების დიაგრამა შეიძლება გამოყენებულ იქნას ეკონომიკური

განვითარების მსვლელობის სხვადასხვა დარღვევათა ზემოქმედების განსასაზღვრავად
მცირე ღია ეკონომიკაზე. მოკლედ რომ ვთქვათ, ნებისმიერი ცვლილება, რომელიც ზრდის
სასურველ ეროვნულ დანაზოგებს სასურველ ინვესტიციებთან შედარებით მოცემული
მსოფლიო რეალური საპროცენტო განაკვეთის შემთხვევაში, გაზრდის საზღვარგარეთის
ქვეყნებისადმი შესათავაზებელი წმინდა სესხების ოდენობას, აგრეთვე მიმდინარე
ოპერაციათა ანგარიშის სალდოს და წმინდა ექსპორტს, რომლებიც ერთმანეთის ტოლია
ჩვენი დაშვების საფუძველზე, რომლის მიხედვითაც წმინდა ფაქტორული გადახდები
საზღვარგარეთიდან და წმინდა ცალმხრივი ტრანსფერტები ნულის ტოლია. სასურველი
ეროვნული დანაზოგების შემცირება სასურველ ინვესტიციებთან შედარებით გამოიწვევს ამ
მაჩვენებლების შემცირებას. განვიხილოთ ორი მაგალითი, რომელთაგან თითოეული
შემდგომში გამოგვადგება.
მაგალითი 1: მიწოდების დროებითი არასასურველი შოკი. დავუშვათ, რომ მცირე
ღია ეკონომიკამ განიცადა ძლიერი გვალვა - მიწოდების არასასურველი შოკი - რამაც
დროებით შეამცირა წარმოების მოცულობა. გვალვის ზემოქმედება ეროვნულ
დანაზოგებზე, ინვესტიციებსა და მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშზე ნაჩვენებია ნახ. 5.3-
ზე. დანაზოგებისა და ინვესტიციების თავდაპირველი მრუდებია, შესაბამისად, S1 და I 1.
მსოფლიო რეალური საპროცენტო განაკვეთის r w შემთხვევაში, თავდაპირველი წმინდა
უცხოური სესხები (ანუ, რაც თაბარამნიშვნელოვანია წმინდა ექსპორტის ან მიმდინარე
ოპერაციათა ნაგარიშის ბალანსის) აისახება AB მონაკვეთით.
გვალვა იწვევს შემოსავლის დროებით შემცირებას. მიმდინარე სემოსავლის
შემცირებაადამიანებს აიძულებს შეამცირონ თავიანთი დანაზოგები რეალური საპროცენტო
განაკვეთის ნებისმიერი სიდიდის შემთხვევაში, ამიტომ, დანაზოგების მრუდი მარცხნივ
გადაადგილდება, S1 მდგომარეობიდან S2-მდე. თუ მიწოდების შოკი დროებითი

17
ხასიათისაა, როგორც ჩვენ ვიგულისხმებთ, კაპიტალის მომავალი მომავალი პროდუქტი
უცვლელი დარჩება. შედეგად, სასურველი ინვესტიციები რეალური საპროცენტო
განაკვეთის ნებისმიერი დონის შემთხვევაში აგრეთვე რჩება უცვლელი და ინვესტიციების
მრუდი არ გადაადგილდება. მსოფლიო რეალური საპროცენტო განაკვეთი მოცემული
სიდიდეა და არ იცვლება.
ნახ. 5.3. დროებითი არასასურველი მიწოდების შოკის ზემოქმედება მცირე ღია

ეკონომიკაზე
წონასწორობის ახალ მდგომარეობაში წმინდა უცხოური სესხები და მიმდინარე

ოპერაციათა ანგარიში შემცირდა AD მანძილამდე. მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის
სიდიდე შემცირდა იმის გამო, რომ ქვეყანამ დაიწყო ნაკლების დაზოგვა და ამიტომ, მან
დაკარგა შესაძლებლობა იმისა, გასცეს სესხები იმავე ოდენობით, როგორც ადრე
გასცემდა.
ამ მაგალითში ჩვენ გამოვედით იმ დაშვებიდან, რომ ქვეყანას პერიოდის
დასაწყისისათვის ჰქონდა მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის დადებითი სალდო,
რომელიც გვალვის შედეგად შემცირდა. თუ ვივარაუდებთ, რომ ქვეყანას პერიოდის
დასაწყისისათვის ჰქონდა მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის დეფიციტი, მაშინ ცხადია,
რომ გვალვა გამოიწვევს მის ზრდას. გვალვა ასევე შეამცირებს (არითმეტიკული
თვალსაზრისით) წმინდა უცხოურ სესხებს და მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის ბალანსს.
მაგალითი 2: კაპიტალის მოსალოდნელი ზღვრული პროდუქტის ზრდა.
დავუშვათ, რომ ტექნოლოგიური ინოვაციები კაპიტალის მიმდინარე ინვესტიციების ხარჯზე
ზრდის მომავალში მოსალოდნელ კაპიტალის ზღვრულ პროდუქტს MPK f . კვლავ
აღვნიშნოთ თავდაპირველი დანაზოგებისა და ინვესტიციების მრუდები შესაბამისად S1 და
1
I -ით, მაშინ თავდაპირველი მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის დადებითი სალდო
ტოლია AB-სი (ნახ. 5.4).
f
MPK -ის ზრდა ადიდებს კაპიტალის მარაგს, რომლის ფლობის სურვილიც აქვთ
მოცემული ქვეყნის კომპანიებს, ამიტომ, სასურველი ინვესტიციები გაიზრდება ნებისმიერი
რეალური საპროცენტო განაკვეთის შემთხვევაში. შედეგად, ადგილი აქვს ინვესტიციის
გრაფიკის მარჯვნივ გადაადგილებას, I 1-დან I 2 მდგომარეობამდე. მიმდინარე ოპერაციათა
ანგარიში დაწმინდა უცხოური სესხები მცირდება FB სიდიდით. რატომ მცირდება
მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიში? იმიტომ, რომ კაპიტალის შექმნა საკუთარ ქვეყანაში
უფრო შემოსავლიანი ხდება, ქვეყნის წარმოების მოცულობის დიდი ნაწილის შთანთქმა

18
ხდება ეროვნულ ინვესტიციებში, რაც ამცირებს მის იმ ნაწილს, რომელიც გადის
საზღვარგარეთ.
ნახ. 5.4. მოსალოდნელი MPK -ს ზრდის ზემოქმედება მცირე ღია ეკონომიკაზე
თეორია და პრაქტიკა: ნაკლებად განვითარებული ქვეყნების სავალო კრიზისი
1970-იანი წლების განმავლობაში მრავალმა ნაკლებად განვითარებულმა ქვეყანამ

(LDC)3 მნიშვნელოვნად გაზარდა თავისი სესხების აღება საზღვარგარეთ, რაც მათ
საშუალებას აძლევდა ეფუნქციონირათ მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის დიდი
დეფიციტით. 1972-1981 წლების განმავლობაში თხუთმეტი განვითარებადი ქვეყნის ჯგუფი,
რომელსაც მოგვიანებით საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მიერ ეწოდა „პრობლემური
მოვალეები“,4 ფუნქციონირებდა მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის დეფიციტით,
რომელიც შეადგენდა საშუალოდ მათი საქონლისა და მომსახურების ექსპორტის 18%-ზე
მეტს. მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის აღნიშნული დეფიციტი ფინანსდებოდა
საზღვარგარეთ სესხის მიღების ხარჯზე, უპირველეს ყოვლისა, აშშ-ის, იაპონიისა და
ევროპის კომერციული ბანკებისგან. 1986 წელს ამ ქვეყნების გადაუხდელმა ვალმა
გადააჭარბა მათივე წლიური მთლიანი შიდა პროდუქტის 60%-ს.
1982 წლის განმავლობაში იმ მიზეზიდან გამომდინარე, რომლებიც მოკლედ
მიმოვიხილეთ, კერძო ბანკები, რომლებმაც აკრედიტებდნენ LDC-ს დაეჭვდნენ, რომ
სესხად გაცემულ ფულად საშუალებებს დადგენილ ვადებში დაიბრუნებდნენ და მათ უარი
განაცხადეს ახალი კრედიტების გაცემაზე. ძველი ვალებისა და დაგეგმილი დანახარჯების
დაფინანსებისათვის ახალი კრედიტების მიღების უუნარობამ მრავალი ქვეყანა რთულ
ფინანსურ მდგომარეობაში ჩააყენა. ბანკებთან და საერთაშორისო აგენტებთან
მოლაპარაკებებმა, როგორიცაა საერთაშორისო სავალუტო ფონდი და მსოფლიო
ბანკი,გამოიწვია LDC-ის ქვეყნების მიერ გადაუხდელი ვალების უმნიშვნელო შემცირება
როგორც ზოგიერთი მევალე ქვეყნების ცალმხრივი გადაწყვეტილებების, ისე ბანკებისადმი
გადახდების გადავადების მეშვეობით. ძირითადად, ყველა მოვალე ქვეყანა, როგორც
ჩანს, ჯერ კიდევ არ იმყოფებოდა დეფოლტის (ფულადი ვალდებულებების შესრულებაზე
უარის თქმის) მდგომარეობაში თავიანთი ვალების მიხედვით და ისინი შეეცადნენ
3 LDC-ის სინონიმი, რომელმაც გავრცელება ჰპოვა უკანასკნელ წლებში, არის DC - განვითარებადი ქვეყნები.
აქ ჩვენ ვისარგებლებთ LDC-ის ძველი ცნებით, რომელიც გამოიყენებოდა კრიზისის დროს.
4 ამ თხუთმეტ ქვეყანაში, რომელთაგან ათი მდებარეობდა ლათინურ ამერიკაში, იყვნენ არგენტინა, ბოლივია,
ბრაზილია, ჩილე, კოლუმბია, კოტ-დიუვარი, ეკვადორი, მექსიკა, მაროკო, ნიგერია, პერუ, ფილიპინები,
ურუგვაი, ვენესუელა და იუგოსლავია. ამ ჯგუფის ქვეყნების შესახებ მონაცემები შეიძლება ვიპოვოთ
საერთაშორისო სავალუტო ფონდის გამოცემებში World Economic Outlook 1994 წლამდე, რომლის შემდეგ
საერთასორისო სავალუტო ფონდმა შეწყვიტა ამ ქვეყნების განხილვა როგორც ქვეყნების ერთიანი ჯგუფის.

19
სიტუაციის შენარჩუნებას შეთანხმების ფარგლებში პროცენტებისა და ძირითადი ვალის
გადახდით.
მაგრამ მომდევნო წლებში საერთაშორისო ვალების მიხედვით საპროცენტო
გადახდები უმძიმეს ტვირთად დააწვა LDC ქვეყნების ეკონომიკას. თხუთმეტი ქვეყნისთვის -
პრობლემური მოვალეებისათვის, რომელთა სიტუაციას თვალყურს ადევნებდა
საერთაშორისო სავალუტო ფონდი, საერთაშორისო სესხებზე პროცენტული გადახდები
1982-1989 წლების განმავლობაში ამ ქვეყნების ექსპორტის ღირებულების ერთი
მეოთხედიდან ერთ მესამედ ნაწილამდე გაიზარდა. მიმდინარე ოპერაციათა ბალანსში
საერთაშორისო ვალების მიხედვით პროცენტების გადახდა აისახება დებეტის მზარეს,
როგორც იმ შემოსავლის ნაწილი, რომელიც გადახდილია უცხოელების მიმართ.
რადგანაც LDC ქვეყნებმა ვერ შეძლეს ახალი კრედიტების აღება (ფინანსების მოზიდვა)
ძველი პროცენტების დაფარვის მიზნით, ამ გადახდების უზრუნველყოფის ერთადერთი
საშუალება იყო საქონლისა და მომსახურების ექსპორტის ზრდა და იმპორტის შემცირება.
საქონლისა და მომსახურების ვაჭრობის ეს დადებითი სალდო საშუალებას მისცემდა LDC
ქვეყნებს გადაეხადათ პროცენტები, რითაც დაარეგულირებდნენ მიმდინარე ოპერაციათა
ანგარიშის ბალანსს. სამწუხაროდ, იმპორტის შემცირებამ, განსაკუთრებით ეს ეხება
კაპიტალური და შუალედური საქონლის იმპორტს, გამოიწვია შენელება, ზოგჯერ კი ამ
ქვეყნების ეკონომიკური ზრდის უარყოფითი ტემპები 1980-იან წლებში და შედეგად,
ზოგიერთ მოვალე ქვეყნებში ცხოვრების დონის მკვეთრი ვარდნა.
1989 წლის მარტში აშშ-ის ხაზინის მდივანმა ნიკოლას ბრეიდიმ განაცხადა
ღონისძიებათა კომპლექსის შესახებ მოვალე ქვეყნების მიმართ, რომელმაც ბრეიდის
გეგმის სახელწოდება მიიღო. გეგმა გულისხმობდა სამმხრივ მოლაპარაკებას ვალების
რეგულირების შესახებ კომერციულ ბანკებს, საერთაშორისო სააგენტოებსა (როგორიცაა
მსოფლიო ბანკი) და მოვალე ქვეყნებს შორის. ბრეიდის გეგმა მოუწოდებდა კომერციულ
ბანკებს მნიშვნელოვნად შეემცირებინათ პროცენტებისა და ძირითადი ვალის თანხა
განვითარებადი ქვეყნებისათვის იმ გარანტიის სანაცვლოდ, რომლის მიხედვითაც ვალის
შემცირებული თანხა გადახდილი იქნებოდა LDC ქვეყნების მიერ. საერთაშორისო
სააგენტოების როლი მდგომარეობდა იმაში, რათა დახმარებოდნენ მოვალე ქვეყნებს
შემცირებული ვალდებულებების შესრულებაში, უზრუნველყოფდნენ რა მათ ახალი
კრედიტებით და უწევდნენ რა სხვადასხვა სახის მხარდაჭერას. თავის მხრივ, LDC ქვეყნებს
გარდა საპროცენტო გადახდების უზრუნველყოფის გარდა უნდა გაეტარებინათ ბრეიდის
გეგმის მიხედვით თავიანთი ეკონომიკის გაჯანსაღებისადმი მიმართული რეფორმები. ეს
რეფორმები მოიცავდა სახელმწიფო ხარჯების შემცირებას და ეკონომიკაზე თავისუფალი
ბაზრების გავლენის გაძლიერებას.
ბრეიდის გეგმამ საპროცენტო განაკვეთების სემცირებასთან ერთად გამოიწვია LDC
ქვეყნების სავალო ტვირთის შემსუბუქება 1989 წლის შემდეგ. კერძო კრედიტორებმა,
რომლებიც აღფრთოვანებულნი იყვენენ მოვლენების ასეთი განვითარებით, დაიწყეს
განვითარებადი ქვეყნებისადმი ახალი კრედიტების შეთავაზება. მაგრამ, LDC ქვეყნების
ეკონომიკური პრობლემები ამით არ დასრულებულა: 1990-იანი წლების მსოფლიო
რეცესიამ გამოიწვია იმ საქონლებზე მოთხოვნის სემცირება, რომლებიც ექსპორტირებული
იყო ამ ქვეყნების მიერ და LDC ქვეყნების სავაჭრო ბალანსებსა და მთლიანი შიდა
პროდუქტის ზრდის ტემპებს შორის თანაფარდობა კვლავ გაუარესდა. შემდეგ, ახალმამ
კრიზისმა (საუბარია 1994 წლის მექსიკურ კრიზისზე) კვლავ გაზარდა ეჭვები
განვიტარებადი ქვეყნების მიერ საკუტარი ვალების დაფარვის შესაძლებლობების
თაობაზე. მაგრამ, მიუხედავად მექსიკური კრიზისისა და განვითარებადი ქვეყნების მიერ
ვალების გადახდასთან მიმართებაში ეჭვებისა, 1999 წლის სექტემბრამდე, როდესაც
ეკვადორმა არ გადაიხადა 98 მლნ დოლარის ობლიგაციები, არ დარჩენილა ქვეყანა,
რომელსაც უარი ეთქვას ასეთი ობლიგაციების მიხედვით ვალდებულებების შესრულებაზე.
LDC ქვეყნების სავალო კრიზისმა წამოაყენა რამდენიმე მნიშვნელოვანი საკითხი:

20
1. რატომ განახორციელეს LDC ქვეყნებმა თავდაპირველად ასეთი დიდი სესხის
აღება და რატომ სურსათ კრედიტორებს მათთვის სესხების შეთავაზება? არსებობდა ორი
მთავარი მიზეზი LDC ქვეყნების ვალის ზრდის ორი მთავარი მიზეზი, რომლებიც შეიძლება
გავაანალიზოთ მცირე ღია ეკონომიკის ჩვენი მოდელის დახმარებით. ამ მიზეზთაგან
პირველი მდგომარეობს იმაში, რომ საზღვარგარეთ მსხვილი სესხების აღება
ეკონომიკური განვიტარების პროცესის ნორმალური შემადგენელია. მაგალითად, აშშ და
კანადა ზრდიდა თავიანთ და საერთაშორისო სესხებს თავიანთი ზრდის საწყის პერიოდში.
ეს მიზეზი ილუსტრირებულია ნახ. 5.5-ზე. განვითარებად ქვეყნებში კაპიტალის მარაგები
დაბალია, მაშინ, როცა სხვა სახის რესურსები (შრომა, მიწა, სასარგებლო წიაღისეული)
შეიძლება შედარებით მაღალი იყოს. ამიტომ, მომავალში მოსალოდნელი კაპიტალის
ზღვრული პროდუქტი ინვესტიციების შედეგად პოტენციურად მაღალია. მომავალში
აღნიშნული მოსალოდნელი მაღალი MPK აისახება სასურველი ინვესტიციების გრაფიკზე,
რომელიც მარჯვნივ შორს გადაადგილდება.
ნახ. 5.5. საერთაშორისო სესხება განვითარებად ქვეყნებში
ამავე დროს, ეკონომიკის განვითარების ადრეულ სტადიაზე შემოსავლები დაბალია,

ასე რომ, სასურველი ეროვნული დანაზოგებიც აგრეთვე მცირეა. ასახავს რა ამ მცირე
სასურველ დანაზოგებს, დანაზოგების მრუდი მარცხნივ შორს გადაადგილდება. მაღალი
სასურველი ინვესტიციებისა და დაბალი სასურველი ეროვნული დანაზოგების კომბინაცია
მოცემული მსოფლიო რეალური საპროცენტო განაკვეთის შემთხვევაში იწვევს ფინანსების
დიდძალ მოდინებას ანუ საზღვარგარეთ სესხების აღებას, რომელიც წარმოდგენილია AB
მონაკვეთით. ფინანსების მოდინების შესაბამისად იზრდება მიმდინარე ოპერაციათა
ანგარიშის დეფიციტი, რომელიც იზრდება იმის გამო, რომ განვითარებადი ქვეყნები
ახდენენ კაპიტალური და სხვა საქონლის დიდი რაოდენობის იმპორტირებას ისე, რომ არ
გააჩნიათ იმავე ოდენობის ღირებულების საქონლის ექპორტის შესაძლებლობა. LDC-ის
მზარდ ქვეყნებში მიმზიდველი საინვესტიციო შესაძლებლობები აჭარბებს საკუთარი
მოსახლეობის მიერ დაზოგვის შესაძლებლობებს და ამიტომ, საზღვარგარეთ სესხების
აღება მომგებიანია ინვესტიციების სამამულო მიმღებთათვის, ხოლო სესხების შეთავაზება
მომგებიანია უცხოელი კრედიტორებისათვის.
LDC-ის ქვეყნების დავალიანების ზრდის მეორე მიზეზი მდგომარეობს 1970-იანი
წლების სფეციფიკაში. 1973-1974 და 1979-1980-იანი წლების ნავთობზე ფასების შოკები
წარმოადგენდა მიწოდების სერიოზულ არასასურველ შოკებს, რომლებმაც გამოიწვიეს
LDC-ის იმ ქვეყნების შემოსავლების მკვეთრი შემცირება, რომლებიც არ ახდენდნენ

21
ნავთობის ექსპორტს. უპირატესად იმის გამო, რომ ისინი გამოდიოდნენ ამ შოკების
ზემოქმედების დროებითი ხასიათიდან, LDC-ის ქვეყნების მომხმარებლებმა, რომლებიც არ
ახდენდნენ ნავთობის ექპორტირებას, ამ შოკებზე მოახდინეს დანაზოგების დონის
შემცირებით რეაგირება ისე, რომ არ შეუმცირებიათ მიმდინარე მოხმარება წარმოების
მიმდინარე მოცულობის შემცირებასთან ერთად. სასურველი დანაზოგების დონის
შემცირებამ მსოფლიო რეალური საპროცენტო განაკვეთის მოცემული სიდიდის
შემთხვევაში გამოიწვია მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის ბალანსის დეფიციტისა და
საზღვარგარეთ სესხების აღების ზრდა. დროებითი არასასურველი მიწოდების შოკის ჩვენი
ანალიზი ნახ. 5.3-ზე გვკარნახობს ასეთ შედეგს.
ბედის ირონიით, LDC ქვეყნების მიერ ნასესხები ფულადი საშუალებების
მნიშვნელოვანი ნაწილის საბოლოო წყაროდ იქცა თვით ნავთობის ექპორტიორი ქვეყნები,
რომელთაც აუცილებლად სჭირდებოდათ ნავთობის მაღალ ფასებში გაყიდვის შემდგომ
მიღებული თავიანთი უზარმაზარი შემოსავლების საინვესტიციოდ განთავსება. პრაქტიკაში
ნავთობის ექსპორტიორი ქვეყნები ფულს აბანდებდნენ ინდუსტრიულად განვითარებული
ქვეყნების ბანკებში, რომლებიც შემდეგომ გასცემდნენ კრედიტებს LDC ქვეყნებზე. ამ
პროცესმა მიიღო „ნავთობდოლარების წრებრუნვის“ სახელმწოდება.
2. თუ LDC ქვეყნების მიერ სესხების აღება გამართლებული იყო, მაშინ რატომ იქცა ეს
კრედიტების ასე პრობლემატურად? სხვადასხვა არასასურველმა მაკროეკონომიკურმა
ფაქტორმა, რომლებიც ვერ განჭვრიტეს მოვალე LDC ქვეყნების უმრავლესობამ, მათთვის,
როგორც მოვალეებისათვის გამოიწვია პრობლემები. ამ ფაქტორთა შორის იყო
საყოვეთაო რეცესია 1979-1982 წლებში, რამაც შეამცირა LDC ქვეყნებიდან ექსპორტზე
მოთხოვნა. ექსპორტის შემცირებამ მსესხებელ LDC ქვეყნებს საშუალება არ მისცა მიეღო
საქონლისა და მომსახურების ვაჭრობის იმდენად დიდი დადებითი სალდო მიმდინარე
ოპერაციათა ანგარიშის მიხედვით, რამდენიც მათთვის აუცილებელი იყო საკუთარ
ვალებზე პროცენტების გადასახდელად. სხვა არასასურველი მაკროეკონომიკური
ფაქტორი 1980-იანი წლების დასაწყისისათვის საპროცენტო განაკვეთის მკვეთრი ზრდა
გახდა. რადგანაც LDC ქვეყნების ვალების უმრავლესობა გაფორმებული იყო, როგორც
სესხები მცურავი განაკვეთებით, რომლებზეც პროცენტებული გადახდები ავტომატურად
იზრდებოდა მიმდინარე საპროცენტო განაკვეთის ზრდის კვალობაზე, მოვალე LDC
ქვეყნების საპროცენტო ვალდებულებები მნიშვნელოვნად გაიზარდა.
მიუხედავად იმისა, რომ ეს მაკროეკონომიკური პრობლემები მოულოდნელად
წარმოიშვა, მრავალი სესხი, რომლებიც განხორციელდა LDC ქვეყნების მიერ 1970-იან
წლებში, როგორც ჩანს, არაადეკვატურად იყო შესწავლილი კრედიტორების მიერ, ხოლო
ზოგიერთმა მსესხებელმა ფირმებმა და მთავრობებმა მიღებული ფულადი საშუალებები ან
გაფლანგეს, ან უხარისხოდ მართეს. 1970-იანი წლებში სესხების აღების ზრდის
ტემპებიდან გამომდინარე შეიძლება ითქვას, რომ სესხების შეთავაზებისა და ინვესტირების
სფეროში მრავალთა მიერ მიიღებოდა არასაკმარისად მოფიქრებული და მიზანშეწონილი
გადაწყვეტილებები.
3. რატომ ვერ გადაწყდა ასე ხანგრძლივად LDC ქვეყნების სავალო კრიზისი?
იმასთან დაკავშირებით, რომ LDC ქვეყნების ვალების რეალური საბაზრო ღირებულება
მნიშვნელოვნად დაბლა დაეცა მათ ნომინალურ ღირებულებასთან შედარებით, ვიღაცას
უნდა აეღო თავის თავზე ეს დანაკარგები; სავალო მოლაპარაკებები კრიზისის
რეგულირების შესახებ შედეგი იყო ხანგრძლივი დროის განმავლობაში შეთანხმების
მიუღწევლობისა იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა გადანაწილებულიყო მოცემული
დანაკარგები. მსესხებლებს, რა თქმა უნდა, შეეძლოთ უარი ეთქვათ ვალების გადახდაზე
დეფოლტის გამოცხადებით. მაგრამ დეფოლტი სესხებლებისათვის შეიძლებოდა არსებითი
პოლიტიკური და ეკონომიკური დანაკარგებით ყოფილიყო თანდაყოლილი, რაც ამ
ქვეყნებს შემდგომი ინვესტირებისათვის არამიმზიდველს გახდიდა. ბანკებს, რომლებიც
LDC ქვეყნებს სთავაზობდა კრედიტებს, უმნიშვნელო მოტივაცია ჰქონდათ წასულიყვნენ

22
დათმობა, განსაკუთრებით მას შემდეგ, რაც მათი საკუთარი ფინანსური მდგომარეობა
სერიოზულად შეირყა ათწლეულის დასაწყისში. მხოლოდ დროის ხანგრძლივი პერიოდის
შემდეგ, როდესაც სავალო კრიზისის გაგრძელების დანაკარგები აშკარა გახდა,
პოლიტიკურმა ლიდერებმა დაიწყეს ნაბიჯების გადადგმა, რომლითაც ნაპოვნი იქნებოდა
ყველა მხარისთვის დამაკმაყოფილებელი გადაწყვეტილება ვალის პრობლემასთან
დაკავშირებით.
თეორია და პრაქტიკა: 1994 წლის მექსიკის კრიზისი

მექსიკური ეკონომიკა 1980-იანი წლების განმავლობაში სერიოზულად იყო
დაავადებული. 1982 წელს წარმოშობილმა ეჭვმა მექსიკის შესაძლებლობებზე გადაეხადა
უცხოური ვალები, მოახდინა LDC ქვეყნების სავალო კრიზისის პროვოცირება, ხოლო 1986
წელს ნავთობზე მსოფლიო ფასების მკვეთრმა ვარდნამ გამოიწვია მექსიკის ეკონომიკის
შემდგომი ვარდნა (მექსიკა ერთ-ერთი უმსხვილესი ნავთობმომპოვებელი ქვეყანაა).
შემდგომ მექსიკა მამაცურად გადავიდა შეტევაზე. დაწყებული 1987 წლიდან 1990-იანი
წლების განმავლობაში მისმა მთავრობამ მოახდინა ეკონომიკური პროგრამის
რეალიზაცია, რომელიც მოიცავდა უცხოური ვალების ღრმა რესტრუქტურიზაციას ბრეიდის
გეგმის მიხედვით, კერძოდ, ინფლაციის დონისა და სახელმწიფო ბიუჯეტის დეფიციტის
მკვეთრ შემცირებას და ბაზარზე ორიენტირებული რეფორმების გატარებას. ეს რეფორმები
ითვალისწინებდა მთავრობის მხრიდან ეკონომიკური საქმიანობის ზედმეტი რეგულირების
აღმოფხვრას, სახელმწიფო კომპანიების მიყიდვას კერძო სეტორისადმი და საგარეო
ვაჭრობაში შეზღუდვების გაუქმებას. მექსიკური ეკონომიკის აღდგენის ერთ-ერთ
საფუძვლად იქცა თავისუფალ ვაჭრობაზე ჩრდილოამერიკული შეთანხმების ხელმოწერა
(North American Free Trade Agreement, NAFTA) 1993 წელს, რამაც შეამცირა სავაჭრო
ბარიერები მექსიკას, კანადასა და აშშ-ს შორის.
წამოწყებულმა რეფორმებმა და NAFTA-ს ხელმოწერამ ოპტიმიზმი წარმოშვა მექსიკის
ეკონომიკის განვითარების პერსპექტივის მიმართ. კერძოდ, უცხოელი კერძო
ინვესტორები, რომლებიც სიფრთხილეს იჩენდნენ მექსიკაში ფინანსური ინვესტიციების
განხორციელების მიმართ სავალო კრიზისის პერიოდში, მოაწყდნენ ამ ქვეყანას. 1992-
1993 წლებში მექსიკაში ფინანსების წმინდა მოდინებამ ქვეყნის მთლიანი შიდა
პროდუქტის თითქმის 8 პროცენტი შეადგინა, რაც უკიდურესად მაღალი მაჩვენებელია. რა
თქმა უნდა, როგორც მოცემულ თავში აღვნიშნეთ, კაპიტალისა და ფინანსების ანგარიშის
მიხედვით დადებითი სალდოს სარკისებური ასახვა მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის
დეფიციტია. შესაბამისად, მექსიკა 1992 და 1993 წლებში მოქმედებდა მიმდინარე
ოპერაციათა ნაგარიშის დეფიციტით, რომლის ოდენობა მთლიანი შიდა პროდუქტის
დაახლოებით 8% იყო. არსებითად, 1992-1993 წლებში მექსიკამ მოახდინა მეტი
რაოდენობის საქონლისა და მომსახურების იმპორტი საკუთარი ეკონომიკის გარდაქმნის
მიზნით და ამ იმპორტს ანაზღაურებდა საზღვარგარეთ სესხის აღებით.
1994 წელს მექსიკა ახალი პრობლემის წინაშე აღმოჩნდა, რომელიც უპირატესად
პოლიტიკური ბუნების იყო. ქვეყნის სამხრეთ პროვინციაში შეიარაღებულმა შეტაკებებმა და
რამდენიმე პოლიტიკურმა მკვლელობამ - რომელთაგან ყველაზე გახმაურებული იყო
მმართველი პარტიიდან პრეზიდენტობის კანდიდატის, ლუის დონალდო კოლოსიოს
მკვლელობა - გაზარდა ეჭვი ქვეყნის პოლიტიკური სტაბილურობის მიმართ. გაჩნდა ეჭვები
მთავრობის მიერ რეფორმების პოლიტიკის შენარჩუნების მიმართ დამდეგი საპრეზიდენტო
არჩევნების დროს. 1994 წლის დეკემბერში ამ ეჭვებმა და საშიშროებამ გამოიწვია
ინვესტორების მხრიდან მექსიკისადმი ნდობის შემცირება და წარმოიშვა ფინანსური
კრიზისი. სიტუაცია გაამძაფრა იმან, რომ მექსიკაში მრავალი ფინანსური ინვესტიციები
ატარებდა მოკლევადიან ხასიათს და გამოირჩეოდნენ მაღალი ლიკვიდურობით. 5
5 პანიკის შედეგი იყო მექსიკური პესოს ღირებულების კოლაპსი, როდესაც ინვესტორებმა დაიწყეს პესოს და
პესოში დენომინირებული ინვესტიციების მასიურად გაყიდვა.

23
ფინანსების მოდინების უეცარმა ამოწურვამ მექსიკის მთავრობა აიძულა მკვეთრად
შეემცირებინა იმპორტი მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის დეფიციტის შესამცირებლად.
მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის დეფიციტის შემცირება, როგორც ადრე ვაჩვენეთ,
გულისხმობს დანაზოგების ზრდისა (და შესაბამისად, მოხმარების შემცირებისა) და
ინვესტიციების შემცირების პოლიტიკის განხორციელებას. აშშ ცდილობდა დახმარებოდა
მექსიკას ყველაზე სახიფათო ვალების გასტუმრებაში, მაგრამ ეს დახმარება უუნარო
აღმოჩნდა აღმოფხვრილიყო მექსიკაში სერიოზული რეცესია და ცხოვრების დონის
ვარდნა. ამ ქვეყანაში ეკონომიკური და ფინანსური პირობები ნორმალურ მდგომარეობას
ვერ დაუბრუნდა რამდენიმე წლის განმავლობაში.
მექსიკურმა კრიზისმა აჩვენა, რომ ფინანსების მნიშვნელოვანი მოდინება
განვითარებად ქვეყანაში (და შესაბამისად, მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის დიდი
დეფიციტი) ორმხრივი სამართებელივითაა. ერთი მხრივ, უცხოური კაპიტალის
განგრძობადმა მოდინებამ შეიძლება დახმარება გაუწიოს ქვეყანას უფრო სწრაფ
განვითარებაში. მეორე მხრივ, თუ უცხოელი ინვესტორები დაკარგავენ ნდობას
ეკონომიკური და პოლიტიკური სტაბილიზაციის მიმართ, მაშინ ქვეყნიდან მათ საკუთრებაში
არსებული ფულადი საშუალებების სწრაფმა გატანამ შეიძლება გამოიწვიოს ახალ
სიტუაციასთან ადაბტირების მტკივნეული პერიოდი.
ბოლო ათწლეულებში მექსიკამ აშშ-დან დიდი რაოდენობის კაპიტალი მოიზიდა,
განსაკუთრებით გადამამუშავებელ მრეწველობაში. სამრეწველო საქონელმა მექსიკის
ექსპორტის ზედა პოზიცია დაიკავა, მათგან დიდი ნაწილი მიემართება აშშ-ში. მექსიკის
მთლიანი შიდა პროდუქტი ბოლო ათწლეულში მყარად იზრდება, მაგრამ 1980 და 1990-
იანი წლების კრიზისებისაგან ზარალი იმდენად დიდი იყო, რომ თვით ბოლო ათწლეულში
ზრდის სემდეგაც კი მოსახლეობის ერთ სულზე რეალური მთლიანი შიდა პროდუქტი 2002
წლისათვის იგივე დონეზე დარჩა, რა დონეზეც ის იმყოფებოდა 1982 წელს.
5.4. დანაზოგები და ინვესტიციები დიდ ღია ეკონომიკაში
მიუხედავად იმისა, რომ მცირე ღია ეკონომიკის მოდელი, რომელიც აღწერს

სიტუაციას ფიქსირებული რეალური საპროცენტო განაკვეთის მოქმედების შემთხვევაში,
მიესადაგება მრავალი ქვეყნის მდგომარეობას, ის არ წარმოადგენს ადეკვატურ მოდელს,
რომლის გამოყენება შესაძლებელი იქნებოდა მსოფლიოს განვითარებული, უმსხვილესი
ქვეყნების ეკონომიკის გასაანალიზებლად. პრობლემა მდგომარეობს იმაში, რომ
დანაზოგებისა და ინვესტიციების არსებითმა ცვლილებებმა მსხვილ ეკონომიკაში შეიძლება
მოახდინოს (და ახდენს კიდევაც) მსოფლიო რეალურ საპროცენტო განაკვეთზე
ზემოქმედება, რაც გვაიძულებს უარი ვთქვათ იმ დაშვებებზე, რომელიც გავაკეთეთ მცირე
ღია ეკონომიკისათვის, კერძოდ, მსოფლიო რეალური საპროცენტო განაკვეთის
უცვლელობის შესახებ. საბედნიეროდ, ჩვენ შეგვიძლია მცირე ღია ეკონომიკის ანალიზი
მივუსადაგოთ დიდი ღია ეკონომიკის შემთხვევას, ე.ი. იმდენად მსხვილ ეკონომიკას,
რომელსაც შეუძლია გავლენა მოახდინოს მსოფლიო რეალურ საპროცენტო განაკვეთზე.
თავდაპირველად მოდით განვიხილოთ მსოფლიო ეკონომიკა, როგორც სისტემა,
რომელიც შედგება მხოლოდ ორი დიდი ეკონომიკისაგან: 1) აშშ-ის ეკონომიკა და 2)
უცხოური ეკონომიკა (რომელიც წარმოადგენს დანარჩენი მსოფლიოს გაერთიანებულ
ეკონომიკას). ნახ. 5.6-ზე ნაჩვენებია დანაზოგებისა და ინვესტიციების დიაგრამა ამ
შემთხვევისათვის. ნახ. 5.6-ა გვიჩვენებს დანაზოგებისა S და ინვესტიციების I მრუდებს აშშ-
ის ეკონომიკისათვის. ნახ. 5.6-ბ ასახავს დანაზოგებისა S For და ინვესტიციების IFor მრუდებს
უცხოური ეკონომიკისათვის. დანაზოგებისა და ინვესტიციების აღნიშნული მრუდები
მსგავსია იმისა, რომელიც განვიხილეთ მცირე ღია ეკონომიკის შემთხვევისათვის.
ნაცვლად იმისა, რომ მსოფლიო რეალური საპროცენტო განაკვეთი ჩავთვალოთ
მოცემულობად, რასაც ვაკეთებდით მცირე ღია ეკონომიკის მოდელის განხილვისას,

24
ამჟამად განვსაზღვრავთ მსოფლიო რეალური საპროცენტო განაკვეთის მნიშვნელობას
დიდი ღია ეკონომიკისათვის. რომელი ფაქტორებით განისაზღვრება მისი სიდიდე?
გავიხსენოთ, რომ დახურული ეკონომიკისათვის რეალური საპროცენტო განაკვეთის
მნიშვნელობა განისაზღვრებოდა იმ თანხების ტოლობის პირობით, რომლის სესხად
გაცემის სურვილი ჰქონდათ დამზოგველ სუბიექტებს და რომლის ვალად აღების სურვილი
ჰქონდათ ინვესტორებს. ანალოგიურად, დიდი ღია ეკონომიკის შემთხვევაში მსოფლიო
რეალური საპროცენტო განაკვეთი იქნება ისეთი, რომლის დროსაც სასურველი სესხები,
რომლებიც ერთი ქვეყნის მიერაა შეთავაზებული, ტოლია სხვა ქვეყნების მიერ სასურველი
საერთაშორისო სესხების.
ნახ. 5.6. მსოფლიო რეალური საპროცენტო განაკვეთის ფორმირება ორი დიდი

ღია ეკონომიკის შემთხვევაში
იმისათვის, რომ მოვახდინოთ წონასწორული მსოფლიო რეალური საპროცენტო

განაკვეთის აღნიშნული განსაზღვრების ილუსტრაცია, დავუბრუნდეთ ნახ. 5.6-ს. დავუშვათ,
რომ მსოფლიო რეალური საპროცენტო განაკვეთი r w 6%-ის ტოლია. მიგვიყვანს თუ არა
ასეთი განაკვეთი წონასწორობასთან საქონლის ბაზარზე? ნახ. 5.6-ა გვიჩვენებს, რომ 6%-
იანი რეალური საპროცენტო განაკვეთის შემთხვევაში სასურველი ეროვნული დანაზოგი
აშშ-ში შეადგენს 450 მლრდ დოლარს. რადგანაც სასურველი ეროვნული დანაზოგი
აჭარბებს სასურველ ინვესტიციებს 300 მლრდ დოლარით, სესხის მოცულობა, რომლის
საზღვარგარეთ შეთავაზების სურვილი ექნება აშშ-ს, შეადგენს 300 მლრდ დოლარს.
იმისათვის, რომ განვსაზღვროთ, თუ რამდენი სესხის აღება სურს უცხოურ
სახელმწიფოებს, მივმართოთ 5.6-ბ ნახაზს. 6%-იანი რეალური საპროცენტო განაკვეთის
შემთხვევაში საზღვარგარეთის ქვეყნების სასურველი ეროვნული დანაზოგი შეადგენს 550
მლრდ დოლარს, ხოლო სასურველი ინვესტიციები - 650 მლრდ დოლარს. ამიტომ, 6%-
იანი რეალური საპროცენტო განაკვეთის შემთხვევაში უცხოური სახელმწიფოები
მოინდომებს კაპიტალის საერთაშორისო ბაზარზე 100 მლრდ დოლარის სესხად აღებას
($650 მლრდ - $550 მლრდ). რადგანაც ეს სიდიდე ნაკლებია, ვიდრე 300 მლრდ
დოლარი, რომლის სესხად გაცემა სურს ჩვენს ქვეყანას, მაშინ 6% არ იქნება ის რეალური
საპროცენტო განაკვეთი, რომლის დროსაც კაპიტალის საერთაშორისო ბაზარზე
დაწესდება წონასწორობა.
6%-იანი რეალური საპროცენტო განაკვეთის შემთხვევაში საერთაშორისო სესხის
სახით შესათავაზებელი სასურველი თანხა აჭარბებს საზღვარგარეთ სესხად მისაღები
თანხის სასურველ რაოდენობას, ამიტომ წონასწორული მსოფლიო საპროცენტო

25
განაკვეთი 6%-ზე ნაკლები უნდა იყოს. მოდით დავუშვათ, რომ ის 5%-ის ტოლია. ნახ. 5.6-ა
გვიჩვენებს, რომ ამ რეალური საპროცენტო განაკვეთის შემთხვევაში სასურველი
ეროვნული დანაზოგი აშშ-ში შეადგენს 200 მლრდ დოლარს, ასე რომ, აშშ-ს სურს
საზღვარგარეთ სესხის შეთავაზება 200 მლრდ დოლარის ოდენობით. ნახ. 5.6-ბ-ზე ჩანს,
რომ 5%-იანი რეალური საპროცენტო განაკვეთის შემთხვევაში, უცხოურ სახელმწიფოთა
სასურველი ეროვნული დანაზოგები შეადგენს 500 მლრდ დოლარს, ხოლო სასურველი
ინვესტიციები - 700 მლრდ დოლარს, ამიტომ, უცხოურ სახელმწიფოებს სურს სესხების
აღება საზღვარგარეთ 200 მლრდ დოლარის ოდენობით. 5%-იანი რეალური საპროცენტო
განაკვეთის შემთხვევაში საერთაშორისო სესხების სასურველი თანხა და
საზღვარგარეთისათვის სესხების შეთავაზების სასურველი თანხა ერთმანეთს ემთხვევა (და
$200 მლრდ-ის ტოლია), ამიტომ, წონასწორობის მოცემული მაგალითისათვის მსოფლიო
რეალური საპროცენტო განაკვეთი 5%-ის ტოლი იქნება.
გრაფიკულად საზღვარგარეთისათვის სესხად შესათავაზებელი სასურველი თანხა
აშშ-სათვის, როცა r w =5 %, განისაზღვრება, როგორც AB მანძილი 5.6-ა ნახაზზე, ხოლო
უცხო სახელმწიფოთა სასურველი უცხოური სესხები - როგორც DE მანძილი ნახ. 5.6-ბ-ზე.
რადგანაც AB მანძილი DE მანძილის, საზღვარგარეთისათვის სესხად შესათავაზებელი
სასურველი თანხის ოდენობა და სესხად აღების სასურველი თანხის ოდენობა ერთმანეთის
ტოლია 5%-იანი მსოფლიო რეალური საპროცენტო განაკვეთის შემთხვევაში.
ჩვენ განვსაზღვრეთ წონასწორობის პირობები საერთაშორისო ბაზარზე
საზღვარგარეთისათვის სესხად შესათავაზებელი და საზღვარგარეთიდან სესხად
მისაღებადი ფულადი საშუალებების ტერმინით. იგივე შედეგებით შესაძლებელია
წონასწორობის განსაზღვრა საქონლისა და მომსახურების საერთაშორისო ნაკადების
ტერმინებით. იმ თანხის ჯამი, რომლის სესხად შეთავაზება სურს ქვეყანას
საზღვარგარეთისათვის (AB მანძილი ნახ. 5.6-ა-ზე), - ეს იგივეა, რაც მისი მიმდინარე
ოპერაციათა ანგარიშის დადებითი სალდო. საშუალებათა ჯამი, რომლის სესხად აღება
სურს ქვეყანას საზღვარგარეთ (DE მანძილი ნახ. 5.6-ბ-ზე), - ეს მისი მიმდინარე
ოპერაციათა ანგარიშის დეფიციტია. ამიტომ, დებულება იმის შესახებ, რომ
საზღვარგარეთისათვის სესხად შესათავაზებელი თანხის ოდენობა ტოლი უნდა იყოს
უცხოეთიდან მისაღები სასურველი სესხების თანხის ჯამის, ტოლფასი დებულებისა,
რომლის თანახმადაც საქონლისა და მომსახურების სასურველი წმინდა გადინება
ქვეყნიდან (მისი მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის დადებითი სალდო) ტოლი უნდა იყოს
ქვეყანაში საქონლისა და მომსახურების წმინდა მოდინების (მისი მიმდინარე ოპერაციათა
ანგარიშის უარყოფითი სალდო).
შედეგად შეიძლება დავასკვნათ, რომ დიდი ღია ეკონომიკისათვის წონასწორული
მსოფლიო რეალური საპროცენტო განაკვეთი - ეს ისეთი განაკვეთია, რომლის დროსაც
ერთი ქვეყნის მიერ საზღვარგარეთისათვის სესხის სახით შესათავაზებელი საშულებების
ჯამი ტოლია სხვა ქვეყნების მიერ სასურველი საერთაშორისო სესხების აღების ჯამის. ანუ
რაც ტოლფასია იმისა, რომ რეალური საპროცენტო განაკვეთი, რომლის დროსაც
კრედიტორი ქვეყნის მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის დადებითი სალდო ტოლია
მსესხებელი ქვეყნის მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის დეფიციტის.
მცირე ღია ეკონომიკის სიტუაციისაგან განსხვავებით, დიდი ღია ეკონომიკისათვის
მსოფლიო რეალური საპროცენტო განაკვეთი არ წარმოადგენს ფიქსირებულ სიდიდეს,
არამედ იცვლება სასურველი ეროვნული დანაზოგებისა და სასურველი ინვესტიციების
სიდიდეების ცვლილებების დროს რომელი ქვეყანაში. საერთოდ რომ ვთქვათ, ნებისმიერი
ფაქტორი, რომელიც ზრდის საზღვარგარეთისათვის სესხის სახით შესათავაზებელი თანხის
ოდენობას იმ თანხის ოდენობასთან შედარებით, რომლის სესხად მიღება სურთ
საზღვარგარეთ თავდაპირველი მსოფლიო რეალური საპროცენტო განაკვეთის
შემთხვევაში, გამოიწვევს ამ უკანასკნელის დონის შემცირებას. ანალოგიურად, ნებისმიერი
ცვლილება, ნებისმიერი ცვლილება, რომელიც ამცირებს საზღვარგარეთისათვის სესხად

26
შესათავაზებელი თანხის ოდენობას იმასთან შედარებით, რომლის სესხად აღება სურთ
საზღვარგარეთ თავდაპირველი მსოფლიო რეალური საპროცენტო განაკვეთის
შემთხვევაში, გამოიწვევს მისი დონის ზრდას.
5.5. ფისკალური პოლიტიკა და მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიში
1980-1990-იანი წლების განმავლობაში აშშ-ს ხშირად ჰქონდა როგორც სახელმწიფო

ბიუჯეტის დიდი დეფიციტი, ისე მნიშვნელოვანი მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის
დეფიციტიც. არის თუ არა ურთიერთდაკავშირებულოი ორი ეს მოვლენა? მრავალი
ეკონომისტი და სხვა კომენტატორები ამტკიცებენ, რომ ეს ასეა გამომდინარე იქედან, რომ
ფაქტიური ბიუჯეტის დეფიციტი მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის დეფიციტის პირველადი
მიზეზია. ისინი, რომლებიც ემხრობიან ამ თვალსაზრისს, ხშირად სარგებლობენ
გამოთქმით „ორმაგი დეფიციტი“, რათა ხაზი გაუსვან სახელმწიფო ბიუჯეტის დეფიციტისა
და მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის დეფიციტის მჭიდრო ურთიერთკავშირის იდეას.
თუმცა ყველა ეკონომისტი როდი ეთანხმება ამ არგუმენტაციას: ზოგიერთი მათგანი
ამტკიცებს, რომ ორმაგი დეფიციტი ხშირ შემთხვევაში არ არის ერთმანეთთან კავშირში. ამ
პარაგრაფში მოკლედ განვიხილავთ, თუ რას გვეუბნება ეკონომიკური თეორია ამ
პრობლემის შესახებ და შემდეგ მივმართავთ მტკიცებულებებს.
კრიტიკული ფაქტორი - ეროვნული დანაზოგების რეაქცია
სახელმწიფო ბიუჯეტის დეფიციტსა და მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის დეფიციტს

შორის კავშირის არსებობის თეორიული პრობლემა თავმოყრილია შემდეგი ვარაუდის
გარშემო: სახელმწიფო ბიუჯეტის დეფიციტის ზრდა ადიდებს მიმდინარე ოპერაციათა
ანგარიშის დეფიციტს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ სახელმწიფო ბიუჯეტის დეფიციტის
ზრდა ამცირებს სასურველი ეროვნული დანაზოგების სიდიდეს.
მოდით თავდაპირველად ვეცადოთ განვსაზღვროთ, თუ რატომაა ასე მნიშვნელოვანი
ეროვნულ დანაზოგებთან კავშირი. ნახ. 5.7-ზე წარმოდგენილია მცირე ღია ეკონომიკის
სიტუაციის ვარიანტი. მსოფლიო რეალური საპროცენტო განაკვეთი დაფიქსირებულია r w
დონეზე. ჩვენ ავაგებთ თავდაპირველი დანაზოგების S და ინვესტიციების I გრაფიკებს
ისეთნაირად, რომ r w მსოფლიო რელური საპროცენტო განაკვეთის შემთხვევაში ქვეყანა
ფუნქციონირებს მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის დადებითი სალდოთი, რაც
წარმოდგენილია AB მონაკვეთით. ახლა ვივარაუდოთ, რომ სახელმწიფო ბიუჯეტის
დეფიციტი იზრდება. გავაკეთოთ დაშვება, რომელსაც გამოვიყენებთ მთელი ამ
პარაგრაფის განმავლობაში იმის შესახებ, რომ ფისკალური პოლიტიკის ცვლილება
გავლენას არ ახდენს ინვესტიციებზე, ასე რომ, ინვესტიციების მრუდი არ გადაადგილდება.
შესაბამისად, როგორც ნახ. 5.7-ზეა ნაჩვენები, სახელმწიფო ბიუჯეტის დეფიციტის ზრდა
შეცვლის მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის ბალანსს, მხოლოდ მოახდენს რა გავლენას
სასურველ ეროვნულ დანაზოგებზე.

27
ნახ. 5.7. სახელმწიფო ბიუჯეტის დეფიციტი და მიმდინარე ოპერაციათა
ანგარიში მცირე ღია ეკონომიკისათვის
ორმაგი დეფიციტის იდეის მომხრეები ჩვეულებრივ ამტკიცებენ, რომ სახელმწიფო

ბიუჯეტის დეფიციტის ზრდა ამცირებს სასურველი ეროვნული დანაზოგების დონეს. თუ ეს
ასეა, მაშინ ბიუჯეტის დეფიციტის ზრდა სასურველი ეროვნული დანაზოგების მრუდს
გადააადგილებს მარცხნივ, S1-დან S2-მდე. ქვეყანა აგრძელებს შეინარჩუნოს მიმდინარე
ოპერაციათა ანგარიშის დადებითი სალდო, მაგრამ უკვე ნაკლები ოდენობით AC, ვიდრე
თავდაპირველი დონე, რომელიც AB მონაკვეთით განისაზღვრება.
ჩვენ შეგვიძლია გავაკეთოთ დასკვნა იმის შესახებ, რომ მცირე ღია ეკონომიკაში
სახელმწიფო ბიუჯეტის დეფიციტის ზრდა იწვევს მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის
ბალანსის შემცირებას იმავე სიდიდით, რა სიდიდითაც მცირდება სასურველი ეროვნული
დანაზოგები. დაზოგვის დონის შემცირებით, ბიუჯეტის დეფიციტის ზრდა ამცირებს თანხას,
რომლითაც სამამულო რეზიდენტებს სურთ სესხის შეთავაზება საზღვარგარეთ მსოფლიო
რეალური საპროცენტო განაკვეთის შემთხვევაში, ამიტომ, კაპიტალის გადინება მცირდება.
ანუ, რაც ამის ტოლფასია, ეროვნული დანაზოგების შემცირება ნიშნავს იმას, რომ იზრდება
სამამულო წარმოების მოცულობის ნაწილი, რომლის აბსორბცია ხდება ქვეყანაში და
მცირდება წარმოების მოცულობის ნაწილი, რომელიც მიემართება საზღვარგარეთ, ე.ი.
მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის ბალანსი მცირდება. ანალოგიური იქნება შედეგი დიდი
ღია ეკონომიკისათვის.
სახელმწიფო ბიუჯეტის დეფიციტი და ეროვნული დანაზოგები
მოდით, კვლავ დავუბრუნდეთ ბიუჯეტის დეფიციტსა და დანაზოგებს შორის

ურთიერთკავშირს და განვიხილოთ ორი სიტუაცია: როდესაც ბიუჯეტის დეფიციტი იზრდება
სახელმწიფო შესყიდვების მოცულობის ზრდის შედეგად და როდესაც დეფიციტი იზრდება
გადასახადების შემცირების გამო.
დეფიციტი, რომელიც გამოწვეულია სახელმწიფო შესყიდვების მოცულობის
ზრდით. დავუშვათ, რომ სახელმწიფო ბიუჯეტის დეფიციტის წყაროა სახელმწიფო
შესყიდვების მოცულობის დროებითი ზრდა, ვთქვათ, ქვეყნის თავდაცვისუნარიანობის
ზრდის გაო. ამ შემთხვევაში წინააღმდეგობა არ შეიმჩნევა: გავიხსენოთ (მე–4 თავიდან),
რომ სრული დასაქმების დონეზე არსებული წარმოების მოცულობის Y უცვლელობის
შემთხვევაში სახელმწიფო შესყიდვების მოცულობის G ზრდა პირდაპირ ამცირებს

28
სასურველი ეროვნული დანაზოგების დონეს Sd =Y −C d −G .6 რადგანაც ეკონომისტები
თანახმა არიან იმაში, რომ დეფიციტი, რომელიც წარმოიშობა სახელმწიფო შესყიდვების
მოცულობის ზრდის შედეგად, ამცირებს სასურველი ეროვნული დანაზოგების დონეს, ისინი
აგრეთვე თანხმდებიან იმაში, რომ დეფიციტი, რომელიც წარმოიშობა სახელმწიფო
შესყიდვების ზრდის შედეგად, ამცირებს ქვეყნის მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის
ბალანსს.
დეფიციტი, რომელიც გამოწვეული გადასახადების შემცირებით. ახლა
ვივარაუდოთ, რომ სახელმწიფო ბიუჯეტის დეფიციტი წარმოიშობა გადასახადების
შემცირების შედეგად მიმდინარე და მომავალ პერიოდებში სახელმწიფო შესყიდვების
მოცულობის უცვლელობის შედეგად. სახელმწიფო შესყიდვების G სტაბილური
მოცულობისა და წარმოების მოცულობის Y სრული დასაქმების დონეზე უცვლელად
შენარჩუნების შემთხვევაში გადასახადების შემცირება იწვევს სასურველი ეროვნული
დანაზოგების დონის Sd =Y −C d −G ვარდნას მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ გაიზრდება
სასურველი მოხმარება Cd.
გამოიწვევს თუ არა გადასახადების შემცირება მოხმარების ზრდას? როგორც მე–4
თავში ვნახეთ, ისინი, რომლებიც ვარაუდობენ, რომ რიკარდოს ეკვივალენტურობის
თეორემა მართებულია, ამტკიცებენ, რომ გადასახადების გადასახდელი თანხის
ერთდროული ცვლილება (სახელმწიფო შესყიდვების მიმდინარე და მომავალი
სიდიდეების უცვლელობის შემთხვევაში) ზემოქმედებას არ მოახდენს სასურველ
მოხმარებაზე ან სასურველ ეროვნულ დანაზოგებზე. ეს ეკონომისტები თვლიან, რომ დღეს
გადასახადების შემცირება მთავრობას აიძულებს აიღოს მეტი მოცულობის სესხის თავისი
მიმდინარე შესყიდვების ასანაზღაურებლად; როდესაც აღნიშნული დამატებითი სესხები
პროცენტებთან ერთად ანაზღაურდება მომავალში, მომავალი გადასახადებიც უნდა
გაიზარდოს. ამიტომ, მიუხედავად იმისა, რომ გადასახადების შემცირება ზრდის
მომხმარებელთა მიმდინარე შემოსავლებს გადასახადებით დაბეგვრის შემდეგ, ის ქმნის
მომავალში გადასახადების ზრდისთვის და გადასახადებით დაბეგვრის შემდგომა
შემოსავლების შემცირების პირობას, რომლის მიღებასაც მომხმარებლები მომავლისთვის
ელიან. შედეგად, ამ მსჯელობიდან გამომდინარე, გადასახადების შემცირება არ მოუტანს
მომხმარებლებს სარგებელს და ამიტომ, არ გაზრდის მათ სასურველ მოხმარებას.
თუ რიკარდოს ეკვივალენტობის თეორემა მართებულია, მაშინ ბიუჯეტის დეფიციტი,
რომელიც მიღებულია გადასახადების შემცირების შედეგად, ზემოქმედებას არ მოახდენს
სასურველ ეროვნულ დანაზოგებზე. მაგრამ, როგორც მე–4 თავში აღვნიშნეთ, მრავალი
ეკონომისტი ამტკიცებს, რომ მიუხედავად რიკარდოს თეორემის ლოგიკურობისა,
პრაქტიკაში მრავალი მომხმარებელი მიმდინარე გადასახადებით დაბეგვრის დონის
შემცირებაზე მოხმარების ზრდით პასუხობს. მაგალითად, მოხმარებლებს უბრალოდ
სეიძლება არ ესმოდეთ ის, რომ დეფიციტის უფრო მაღალი დონე დღეისათვის, როგორც
წესი იწვევს გადასახადების ზრდას მომავალში. თუ რაიმე მიზეზის გამო მომხმარებლები
რეაგირებენ გადასახადების შემცირებაზე მოხმარების ზრდით, მაშინ გადასახადების
შემცირებით გამოწვეული დეფიციტი შეამცირებს ეროვნული დანაზოგების დონეს და
ამიტომ, შეამცირებს აგრეთვე მიმდინარე ოპერაციათა ნაგარიშის ბალანსს.
თეორია და პრაქტიკა: ორმაგი დეფიციტი
6 რადგანაც სახელმწიფო შესყიდვების ზრდა ნიშნავს აგრეთვე იმასაც, რომ მომავალში გადასახადები
შეიძლება გაიზარდოს, რაც ამცირებს მომხმარებელთა მომავალში მისაღებ შემოსავლებს, სასურველი
მოხმარებაც Cd შეიძლება შემცირდეს. თუმცა, იმის შედეგად, რომ G–ს ზრდა ატარებს დროებით ხასიათს და
ამის გამო გადასახადების ზრდა მომავალში არ არის მოსალოდნელი, C d–ს აღნიშნული შემცირება სრული
სიდიდით არ დაემთხვევა G–ს ზრდის ზემოქმედების ხარისხს სასურველ ეროვნულ დანაზოგებზე. ზოგადად, ღია
ეკონომიკისათვის Sd=Y+NFP-Cd-G, მაგრამ ჩვენ დაშვების თანახმად NFP=0-ს, ამიტომ Sd=Y–Cd-G.

29
აშშ–ის სახელმწიფო ბიუჯეტის დეფიციტსა და მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშს
შორის ურთიერთკავშირი 1960–2002 წლებში ნაჩვენებია ნახ. 5.8–ზე. მასში
წარმოდგენილი ციფრები გვიჩვენებს სახელმწიფო შესყიდვების მოცულობას და
სახელმწიფოს წმინდა შემოსავალს (გადასახადებს ტრანსფერტებისა და პროცენტების
გადახდის შემდეგ) ფედერალური მთავრობისათვის, აგრეთვე ფედერალური მთავრობის,
შტატებისა და მუნიციპალიტეტების მთავრობების შემოვლებს ერთობლივად
პროცენტულად მთლიან შიდა პროდუტთან მიმართებაში. მიმდინარე ოპერაციათა
ანგარიშის ბალანსის ჩვენეულ მსჯელობას, რომელიც გულისხმობს ეროვნული
დანაზოგების სიდიდის მეტობას ინვესტიციებზე, მივყავართ იმის აუცილებლობასთან, რომ
ყურადღების ფოკუსირება მოვახდინოთ ფართო გაგებით სახელმწიფოზე, როგორც
ფედერალური მთავრობის, შტატებისა და მუნიციპალიტეტების მთავრობების
ერთობლიობაზე. ჩვენ აგრეთვე წარმოვადგენთ მონაცემებს ფედერალური მთავრობის
შესყიდვებსა და წმინდა შემოსავლებზე, რადგანაც ფედერალური ბიუჯეტის დეფიციტი თუ
პროფიციტი ხშირად საზოგადოების ყურადღების ცენტრში იმყოფება. გარდა ამისა,
როგორც ნახ. 5–8–ზეა ნაჩვენები, ხელისუფლების ყველაზე დონის მიხედვით შესყიდვების
მოცულობისა და წმინდა შემოსავლების ცვლილებათა უმრავლესობა ასახავს
ფედერალური ბიუჯეტის შესაბამისი შემადგენლის ცვლილებებს.
სახელმწიფო შესყიდვების მოცულობის მეტობა წმინდა შემოსავლებზე წარმოადგენს
სახელმწიფო ბიუჯეტის დეფიციტს, რაც აღნიშნულია ნათელი მუქი ფერით. 7 მიმდინარე
ოპერაციათა ანგარიშის ბალანსის უარყოფითი მნიშვნელობა გვიჩვენებს მიმდინარე
ოპერაციათა ანგარიშის დეფიციტს, რომელიც აგრეთვე აღნიშნულია ნათელი მუქი ფერით.
1960–იანი წლების განმავლობაში აშშ–ის გაერთიანებული სახელმწიფო სექტორი
ფუნქციონირებდა პროფიციტით, მიუხედავად იმისა, რომ ფედერალურ მთავრობას 1960–
იანი წლების ბოლოსათვის ჰქონდა უმნიშვნელო დეფიციტი. იმავდროულად მიმდინარე
ოპერაციათა ანგარიშის ბალანსი მცირედი დადებითი სალდოთი გამოირჩეოდა. ყველაზე
დიდი დეფიციტი – როგორ ბიუჯეტის, ისე მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის – შეიმჩნეოდა
1980–1990–იანი წლების განმავლობაში. 1981–1983 წლებში გაერთიანებული
სახელმწიფო სექტორის ბიუჯეტის დეფიციტი მთლიან შიდა პროდუქტთან მიმართებაში,
დაახლოებით 0,1%–დან 3%–მდე გაიზარდა, რომელიც ემთხვევა ფედერალური ბიუჯეტის
დეფიციტის ზრდას მთლიან შიდა პროდუქტთან მიმართებაში 2%–დან 5%–მდე იმავე
პერიოდისათვის. სახელმწიფო ბიუჯეტის დეფიციტის აღნიშნული ზრდა ასახავდა წმინდა
სახელმწიფო შემოსავლების შემცირებას (ამ მიმართებით განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი
იყო გადასახადების შემცირება, რომელიც მოჰყვა საკანონმდებლო ინიციატივას
ეკონომიკის აღორძინების თაობაზე (Economic Recovery Tax Act) 1981 წელს)
ერთდროულად სამხედრო ხარჯების ზრდასთან. მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიში,
რომლის მიხედვითაც 1981 წელს სახეზე იყო დადებითი სალდო, 1984 წლისათვის მისმა
დეფიციტმა მთლიან შიდა პროდუქტთან მიმართებაში 2,5% შეადგინა. როგორც
სახელმწიფო ბიუჯეტის, ისე მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის დეფიციტი უმნიშვნელო
რჩებოდა 1980–იანი წლებისა და 1990–იანი წლების პირველ ნახევრის განმავლობაში. 8
აშშ–ის სახელმწიფო ბიუჯეტის დეფიციტსა და მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის
დეფიციტს შორის აშკარა მჭიდრო კავშირი 1980–იანი წლების პირველ ნახევარსა და
1990–იანი წლების განმავლობაში ორმაგი დეფიციტის იდეის მტკიცებულების
სასარგებლოდ მეტყველებს, როდესაც ბიუჯეტის დეფიციტი მიმდინარე ოპერაციათა
7 სახელმწიფო შესყიდვები – ეს არის მიმდინარე დანახარჯები ტრანსფერტებისა და პროცენტების გადახდის
შემდეგ. ამიტომ, სახელმწიფო ინვესტიციები არ არის ჩართული სახელმწიფო შესყიდვების მოცულობაში.
ბიუჯეტის დეფიციტი – ეს არის მიმდინარე დეფიციტი, აღნიშნული კონცეფცია განიხილება მოგვიანებით, მე–15
თავში.
8 1991 წლის განმავლობაში მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის დეფიციტი შემცირდა მთლიანი შიდა
პროდუქტის დაახლოებით 0,1%–ის სიდიდით. ეს გაუმჯობესება დიდწილად მიღწეულ იქნა აშშ–სადმი
ერთდროული ცალმხრივი ტრანსფერტების ხარჯზე მოკავშირეების მხრიდან სპარსეთის ყურეში ომის
დანახარჯების ასანაზღაურებლად.

30
ანგარიშის დეფიციტის მიზეზად გვევლინება. რადგანაც ბიუჯეტის დეფიციტის ზრდა ასახავს
უპირატესად გადასახადების შემცირებას (ან ტრანსფერტული და პროცენტული
გადახდების ზრდას, რომელიც იწვევს სახელმწიფოს წმინდა შემოსავლის შემცირებას) და
არა სახელმწიფო შესყიდვების მოცულობის ზრდას, ორმაგი დეფიციტის აღნიშნული
გამოვლინება რიკარდოს ეკვივალენტობის თეორემის საწინააღმდეგოდ შეიძლება
მოგვეჩვენოს, რომელიც მეტყველებს იმაზე, რომ გადასახადების შემცირება ზემოქმედებას
არ ახდენს დანაზოგებსა და მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშზე.
მიუხედავად იმისა, რომ აშშ–ის გამოცდილება 1980–იანი წლების პირველი
ნახევარსა და 1990–იანი წლების განმავლობაში თითქოსდა ასაბუთებს ბიჯეტის
დეფიციტსა და მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშს შორის კავშირს, მტკიცებულება,
რომელიც მიღებულია სხვა სიტუაციების შესწავლის შედეგად, ნაკლებად ოპტიმისტურად
ჟღერს ორმაგი დეფიციტის იდეის მხარდაჭერასთან მიმართებაში. მაგალითად, პირველი
და მეორე მსოფლიო ომის განმავლობაში აშშ ფუნქციონირებდა ერთდროულად
სახელმწიფო ბიუჯეტის დიდი დეფიციტითა და მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის დიდი
დადებითი სალდოთი (შეადარეთ ნახ. 1.5 და 1.6). სხვა სიტუაცია, სადაც ორმაგი
დეფიციტის იდეა ვერ დასტურდება, არის 1975 წლის პერიოდი. ერთდროულმა
ფედერალურმა საგადასახადო შეღავათებმა გამოიწვია სახელმწიფო ბიუჯეტის
მნიშვნელოვანი დეფიციტი (თითქმის მთლიანი შიდა პროდუქტის 3%–იანი დეფიციტი აშშ–
ის გადასახადების მასშტაბით და 4,5%–იანი დეფიციტი ფედერალური გადასახადების
მასშტაბით) და იმავდროულად აშშ–ის მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის ბალანსი
საკმაოდ ძლიერად გაიზარდა, როგორც ეს ნაჩვენებია ნახ. 5.8–ზე. და გაცილებით ბოლო
პერიოდში, კერძოდ, 1990–იანი წლების ბოლოს, ფედერალური ბიუჯეტი და ერთობლივი
სახელმწიფო ბიუჯეტი პროფიციტით სრულდებოდა მაშინ, როცა აშშ–ის მიმდინარე
ოპერაციათა ანგარიშის დეფიციტი მნიშვნელოვანი იყო, რადგანაც კერძო დანაზოგები
მცირდებოდა, ხოლო ინვესტიციები იზრდებოდა მთლიან შიდა პროდუქტთან მიმართებაში.
2001 წელს გადასახადების შემცრებაზე რეაქცია აგრეთვე თანხმობაშია რიკარდოს
ეკვივალენტობის თეორემასთან, რადგანაც შინამეურნეობებმა გაზარდეს თავიანთი
დანაზოგები თითქმის გადასახადების შემცირების მასშტაბების ოდენობით (იხ. ჩანართი
„თეორია და პრაქტიკა“. რიკარდოს მიხედვით გადასახადების შემცირება? მე–4 თავში).
სახელმწიფო ბიუჯეტის დეფიციტსა და მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის დეფიციტს
შორის ურთიერთკავშირზე მტკიცებულებები, რომელიც სხვა ქვეყნების პრაქტიკის
ანალიზის შედეგადაა მიღებული, ასევე წინააღმდეგობრივია. მაგალითად, გერმანიაში
ბიუჯეტის დეფიციტი და მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის დეფიციტი ერთდროულად
იზრდებოდა 1990–იანი წლების დასაწყისში, გერმანიის გაერთიანების შემდეგ. ეს
შეესაბამება ორმაგი დეფიციტის იდეას. მაგრამ 1980–იანი წლების შუა პერიოდში კანადა
და იტალია ხასიათდებოდა სახელმწიფო ბიუჯეტის დეფიციტით, რომელიც მთლიან შიდა
პროდუქტთან მიმართებაში მნიშვნელოვნად მაღალი იყო, ვიდრე აშშ–ში, მაგრამ ამ
ქვეყნებს არ განუცდიათ რაიმე სერიოზული პრობლემა მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის
მიმართ. აშკარა მტკიცებულებების უკმარისობის გამო ეკონომისტებს შორის გრძელდება
სახელმწიფო ბიუჯეტისა და მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის დეფიციტებს შორის
ურთიერთკავშირზე უთანხმოების არსებობა. ჩვენ შეგვიძლია დაბეჯითებით ვთქვათ
(იგივეობის საფუძველზე დანაზოგების გამოყენებით, განტოლება 2.11), რომ თუ
სახელმწიფო ბიუჯეტის დეფიციტის ზრდა არ არის თანდაყოლილი თანაბარზომიერად
კერძო დანაზოგების იგივე ზრდით, მაშინ შედეგი იქნება ან სამამულო ინვესტიციების
შემცირება, ან მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის დეფიციტის ზრდა, ან ორივე ერთად.

31

თავი 5

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

თავი 5

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

თავი 5.

დაზოგვა და ინვესტიციები ღია ეკონომიკაში

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

5.1. საგადასახდელო ბალანსის სალდო

იმ ფაქტორთა განხილვა, რომლებიც გავლენას ახდენენ საერთაშორისო ვაჭრობასა

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

იმისათვის, რომ გავიგოთ საერთაშორისო ოპერაციებს შორის განსხვავებები, რომლებიც

მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიში

მიმდინარე ანგარიში ასახავს ქვეყნის ვაჭრობას საქონლითა და მომსახურებით,

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

კაპიტალის მოძრაობის ანგარიში

როგორც რეალური, ისე ფინანსური აქტივებით საერთაშორისო ოპერაციები აისახება

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშსა და კაპიტალის მოძრაობის ანგარიშს შორის

საგადასახდელო ბალანსის გაანგარიშების ლოგიკა გულისხმობს მიმდინარე

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

ასეთი ტოლობის მიზეზია ის, რომ ყოველი საერთაშორისო ოპერაცია მოიცავს

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

და ბოლოს, ბრიტანელს შეუძლია წავიდეს ბანკში და საკუთარი დოლარები

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

ქვეყნის საერთაშორისო ვაჭრობისა და სესხების ტოლფასოვანი საზომები

თითოეული პოზიცია აღწერს ერთსა და იმავე სიტუაციას

აშშ როგორც საერთაშორისო მოვალე

პირველი მსოფლიო ომის დასრულებიდან 1980–იან წლებამდე აშშ წმინდა

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

ამჯერად მზად ვართ გამოვიკვლიოთ ეკონომიკური ძალები, რომლებიც

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

5.2. ტოლობა არის დანაზოგების გამოყენებით იგივეობის ჩაწერის ვარიანტი. ის

სადაც Sd და I d – შესაბამისად, სასურველი ეროვნული დანაზოგები და სასურველი

5.4 განტოლება წარმოადგენს სასაქონლო ბაზარზე წონასწორობის პირობის ჩაწერის

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

სადაც Y – წარმოების მოცულობაა, C d – დანახარჯები სასურველ მოხმარებაზე, ხოლო G –

5.6 განტოლება ადგენს, რომ სასაქონლო ბაზარზე წონასწორობის დროს ქვეყნის

5.3. დანაზოგები და ინვესტიციები მცირე ღია ეკონომიკაში

იმისათვის, რომ ვნახოთ, თუ როგორაა დაკავშირებული დანაზოგები და

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

2 სიტუაციის გამარტივების მიზნით, ჩვენ არ ვითვალისწინებთ ისეთ ფაქტორებს, როგორიცაა რისკებსა და

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

ახლა განვიხილოთ სიტუაცია, რომელიც ყალიბდება r w რეალური საპროცენტო

ნახ. 5.2. მცირე ღია ეკონომიკა, რომელიც ახორციელებს სესხის მიღებას

ამ მაგალითის უფრო დაწვრილებითი ვერსია, რომელიც ნაჩვენებია ნახ. 5.1 და 5.2-

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

ცხრილი 5.3. მცირე ღია ეკონომიკაში საქონლის ბაზარზე წონასწორობის

მოცემულ შემთხვევაში წონასწორობა დამოკიდებულია მსოფლიო რეალურ

ეკონომიკური შოკების ზემოქმედება მცირე ღია ეკონომიკაზე

დანაზოგები-ინვესტიციების დიაგრამა შეიძლება გამოყენებულ იქნას ეკონომიკური

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

ნახ. 5.3. დროებითი არასასურველი მიწოდების შოკის ზემოქმედება მცირე ღია

წონასწორობის ახალ მდგომარეობაში წმინდა უცხოური სესხები და მიმდინარე

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

ნახ. 5.4. მოსალოდნელი MPK -ს ზრდის ზემოქმედება მცირე ღია ეკონომიკაზე

თეორია და პრაქტიკა: ნაკლებად განვითარებული ქვეყნების სავალო კრიზისი

1970-იანი წლების განმავლობაში მრავალმა ნაკლებად განვითარებულმა ქვეყანამ

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

ნახ. 5.5. საერთაშორისო სესხება განვითარებად ქვეყნებში

ამავე დროს, ეკონომიკის განვითარების ადრეულ სტადიაზე შემოსავლები დაბალია,

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

თეორია და პრაქტიკა: 1994 წლის მექსიკის კრიზისი

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

5.4. დანაზოგები და ინვესტიციები დიდ ღია ეკონომიკაში