თავი 2.

ეკონომიკური პოლიტიკა კომპლექსურ

სამყაროში
2.1 ცხოვრება შეზღუდვებით

2.1.1 ცოდნის საზღვრები

2.1.2 წარმოდგენის შეზღუდვები

2.1.3 ნდობის ფარგლები

2.1.4 ინფორმაციის შეზღუდვები

2.1.5 ფილანტროპიის შეზღუდვები

2.1.6 პოლიტიკური პასუხები

2.2 ცხოვრება ურთიერთდამოკიდებულებაში

2.2.1 ურთიერთდამოკიდებულების ზრდა

2.2.2 საერთაშორისო პოლიტიკის კოორდინაცია

2.2.3 ფედერალიზმი
 2.1 ცხოვრება შეზღუდვებით

არსებობს ეკონომიკური პოლიტიკის ტრადიციული მიდგომის ხუთი შეზღუდვა:

1. მთავრობებს აქვთ ეკონომიკური სტრუქტურისა და სამომავლო რისკების შესახებ
არასრულყოფილი ინფორმაცია;
2. ფირმები და საოჯახო მეურნეობები არ გვანან ჭიანჭველებს, რომლებსაც შეიძლება
გამადიდებელი შუშით დავაკვირდეთ. მათ აქვთ მოქმედების სტრატეგია და ისინი
რეაგირებენ ეკონომიკური პოლიტიკის ღონისძიებებზე;
3. პოლიტიკოსებმა შეიძლება ვერ მოახერხონ კერძო აგენტების დარწმუნება იმაში,
რომ გააკეთებენ იმას, რასაც აცხადებენ, ეს კი კერძო აგენტების ქცევაზე ახდენს
გავლენას;
4. პოლიტიკოსებს შეიძლება არ ჰქონდეთ ის ინფორმაცია, რომელიც ჭირდებათ
გადაწყვეტილების მისაღებად;
5. პოლიტიკოსებმა შეიძლება უგულებელჰყონ საყოველთაო(ნაციონალური)
ინტერესი.
 2.1.1 ცოდნის საზღვრები
არსებობს დაშვება, რომ მთავრობა ფლობს ცოდნას ეკონომიკური აგენტების
უპირატესობებისა და ეკონომიკური სტრუქტურის შესახებ. ასევე სახელმწიფო და კერძო
ეკონომიკური აგენტები იძენენ ინფორმაციას და შემდეგ იყენებენ მას.
ინფორმაციასთან დაკავშირებით არსებობს 4 პოზიცია, რომლებიც ერთმანეთს არ
გამორიცხავს:
1. ეკონომისტებისა და გადაწყვეტილების მიმღები პირების მიერ გამოყენებული
მოდელების პარამეტრები სავსეა გაურკვევლობით(ა);

2. გადაწყვეტილების მიმღები პირები, ძირითადად, გადაწყვეტილებებს მხოლოდ

მოსალოდნელ შედეგებზე დაყრდნობით იღებენ და იშვიათად ითვალისწინებენ
რისკების სრულ განაწილებას(ბ);

3. იშვიათი, მაგრამ დიდი ზიანის მომტანი მოვლენები პოლიტიკოსებისათვის

მნიშვნელოვანი სირთულეა, მაგრამ რისკების განაწილება, როგორც წესი, არ არის კარგად
ცნობილი და ზოგიერთ შემთხვევაში ტრადიციული თეორიულად-სავარაუდო
მეთოდების გამოყენებით მათი რაოდენობრივად გამოსახვა შეუძლებელია(გ);
4. უცნობ გარემოში, წარმოიქმნება სიტუაციები, რომლის დროსაც უმჯობესია ლოდინი,
სანამ მოქმედებას დავიწყებთ: ამასთან, არსებობს ეკონომიკური პოლიტიკის
„გამაფრთხილებელი პრინციპი“ (თუმცა, ამავე პრინციპით შეიძლება გარკვეულ
შემთხვევებში გამართლდეს დაუყოვნებელი ქმედება ლოდინის ნაცვლად. ქართული
სოციალური ტექნოლოგია:ზოგჯერ თქმა სჯობს არა თქმასა, ზოგჯერ თქმითაც
დაშავდების)(დ).
 (ა) გაურკვევლობა მოდელებსა და პარამეტრებში
მაგალითად, გვაქვს ეკონომიკის მარტივი მოდელი: 𝒀𝒕 = H(𝑿𝒕 , 𝒀𝒕−𝟏 , 𝒀𝒕−𝟐 ….,𝞱,𝜺 𝒕 ) სადაც X, Y, θ
და ε არის მრავალგანზომილებიანი ვექტორები, ისინი შესაბამისი მიმდევრობით აჯამებენ
მთავრობის კონტროლს გარეთ არსებულ პარამეტრებს და შემთხვევით შოკებს, პოლიტიკის
მიზნებსა და მთავრობის ქცევას. ხოლო θ – მოხმარების ელასტიკურობას შემოსავლის, სიმდიდრის
და საპროცენტო განაკვეთის მიმართ. H არის ცვლადებს შორის არსებული რაოდენობრივი და
ქცევითი კავშირი, ხოლო εt არის შემთხვევითი ვექტორი, რომლის მნიშვნელობაც უცნობია εt
პერიოდის დადგომამდე. θ-ზე, პირდაპირი დაკვირვება ვერ ხერხდება. არსებობს θ-თან
დაკავშირებით გაურკვევლობის ორი წყარო:
1. პირველი, გაურკვევლობა მოდელში რომლის მიზეზიც ჩვეულებრივ თეორეტიკოსისა და
ეკონომეტრიკოსის მიერ განსხვავებული არჩევანის გაკეთების შედეგია. კითხვები,
მაგალითად, შეიძლება იყოს: უნდა შეიცავდეს თუ არა მოხმარების ფუნქცია საპროცენტო
განაკვეთს? ან, არის თუ არა მოხმარების, ინვესტირების და ექსპორტის ფუნქციები წრფივი?
მოცემული თეორიული ვარაუდებიდან გამომდინარე მოდელების ამგებ პირებს ბევრი
არჩევანი აქვთ. პოლიტიკოსებმა ყოველთვის არ იციან, რომ მათთვის წარდგენილი ანალიზები
და რეკომენდაციები მნიშვნელოვნად ეყრდნობა ეკონომეტრიკოსების მიერ გაკეთებულ
არჩევანს.

2. მეორე, მოცემული მოდელისთვის, გაურკვევლობა პარამეტრებში* წარმოიქმნება

ეკონომეტრიკოსისათვის ხელმისაწვდომი მონაცემების შეზღუდული რაოდენობიდან. ის, რაც
ხელმისაწვდომია პოლიტიკური ანალიზისათვის, არ არის θ-ის რეალური მნიშვნელობა, ეს
არის მიახლოებითი θˆ, რომელიც მიღებულია ინდივიდუალური ან დროის მანძილზე
წარმოებული დაკვირვებებიდან მეტნაკლებად დახვეწილი ეკონომეტრიკული ტექნიკების
გამოყენებით .

პოლიტიკოსებმა, ძირითადად, არ იციან, თუ რამდენად გაურკვეველია θˆ-ის რეალური

მნიშვნელობა. მაგალითად, მთავრობა, რომელიც რეცესიების წინაშე დგას, თავს კომფორტულად
იგ-რძნობს, თუკი მოახდენს წარმოების სტიმულირებას გაზრდილი სახელმწიფო დანახარჯების
მეშვეობით, თუკი კეინზის კოეფიცი-ენტი (ე.ი. წარმოების რეაგირება სახელმწიფო დანახარჯების
მო-ცემულ ზრდაზე) იქნება 1-ზე მეტი. ეკონომეტრიკული გათვლებით ვარაუდი არსებობს, რომ
კოეფიციენტი იქნება 1-თან ახლოს, მაგ-რამ ამ ვარაუდის ფარგლებში არსებობს არსებითი შანსები
იმისა, რომ კოეფიციენტი იყოს ნულზე ნაკლები.
 ბ. რისკი
▪ კერძო კომპანიები, სახელმწიფო სექტორთან შედარებით, უკეთესად ართმევენ თავს
რისკების შეფასებას გადაწყვეტილებების მიღების დროს;
▪ ისინი არ იღებენ გადაწყვეტილებებს მხოლოდ მოსალოდნელი მოგების
გათვალისწინებით(შედეგების მიხედვით);
▪ ისინი აღიარებენ იმ ალბათობას, რომ პროექტი შეიძლება ჩავარდეს ან კრედიტი შეიძლება
ვერ დაიფაროს, ასე რომ ისინი ემზადებიან რისკისათვის.

რისკის ფასი ზომავს სანდოობის მოცემულ დონეზე მოსალოდნელ დანაკარგს(Car).

რისკის ღირებულება არის საფინანსო ბაზრებზე, დროის მოცემულ პერიოდში აქტივების

ღირებულების მაქსიმალური დანაკარგი(VaR).

სარგებლიანობის სამომავლო ღირებულების მაქსიმიზაცია(საშუალო სარგებლიანობა/მისი

ალბათობა).

რისკისთვის თავის არიდება არის რისკისადმი დამოკიდებულების ამსახველი

მოდელები(დაკავშირებულია სარგებლიანობის ფუნქციის მეორე წარმოებულთან.
ბოლო პერიოდში მსოფლიოში ყურადღება ექცევა ბუნებრივ კატაკლიზმებს, რაც ქვეყნების
მთავრობებს რისკის გათვალისწინებას აიძულებს. ამასთან დაკავშირებულია პოლიტიკოსების
გულგრილი დამოკიდებულება პოლიტიკის საპროგნოზო შედეგების მიმართ, რაც მეორე
უკიდურესობაა.
 უკიდურესი და არაგაზომვადი რისკები

რისკის თავიდან აცილება დაკავშირებულია რისკის განაწილებასთან. ეკონომიკური

მოდელების უმეტესობაში შოკები ნორმალურად ნაწილდება(მათ აქვთ „ზარის
მრუდის“ ფორმა), მოცემული საშუალო არითმეტიკულით და სტანდარტული
გადახრით. თუმცა, არსებობს ცალკეული მაგალითები, სადაც ეს მიდგომა არ
გამოდგება:
2007-09 წლების საფინანსო კრიზისმა უკიდურესი საფინანსო რისკის ძალიან მყარი
მტკიცებულებები მოგვცა;
ბენუა მანდელბროტმა აღნიშნა, 1916-2003 წლების პერიოდში 48 დღე არ-სებობდა
ისეთი, როდესაც დოუ ჯონსის ინდუსტრიული საშუალო მაჩვე-ნებელი, აშშ-ს ბირჟის
ინდექსი, ერთ დღეში 7%-ზე მეტით შეიცვალა, ეს არის მოვლენა, რომელიც
ნორმალური განაწილების პირობებში 300,000 წელიწადში ერთხელ უნდა მოხდეს
(Mandelbrot and Hudson, 2004);
მანდელბროტმა რეკომენდაცია გაუწია განაწილების უფრო ზოგადი კლასის
გამოყენებას, ეს არის პარეტო-ლევის განაწილება, რომელსაც ახასიათებს განაწილების
მნიშვნელობათა განფენა და ხშირად არა აქვს შემოსაზღვრული ვარიაცია.
 პოლიტიკის რეკომენდაციები უკიდურესი და
არაგაზომვადი რისკების შემთხვევებში
იშვიათი მოვლენები უფრო მეტად მნიშვნელოვანი ხდება, როდესაც ეკონომიკის თამაშში არა
წრფივი მექანიზმები ერთვება.
მაგალითად, ზედმიწევნით განსაზღვრულმა რეცესიამ შეიძლება ეკონომიკა დეფლაციის
მდგომარეობაში ჩააგდოს, სადაც ტრადიციული მონეტარული პოლიტიკის ინსტრუმენტები
არაეფექტიანი იქნება და უმუშევრობის დრო ისეთ წერტილამდე გაიზრდება, სადაც ბევრი
დროებით გათავისუფლებული დასაქმებული დაკარგავს უნარებს და ვერასდროს დაიწყებს
მუშაობას.
საპირისპიროდ კი, ძალიან მაღალი ინფლაციის დონე წარმოშობს ხელფასების ინდექსირების
სქემებს, რომელთა გაუქმება ძალიან რთული იქნება.
პოლიტიკის რეკომენდაციაა: ცენტრალურმა ბანკებმა შეიძლება დაუშვან ინფლაციის ზომიერი
მერყეობა სამიზნე მაჩვენებლის სიახლოვეს, მაგრამ ისინი ძალიან ყურადღებით უნდა იყვნენ
უკიდურესი რისკების თავიდან აცილებისას (Svensson, 2004). მათ განსაკუთრებული ყურადღება
უნდა დაუთმონ მოვლენებს, რომელთა ალბათობაც დაბალია, მაგრამ დიდი დამანგრეველი ეფექტი
აქვს ან წარმოადგენს ე.წ გაფანტულ რისკს.
მაგალითად, ისეთი დაავადებები როგორებიცაა HIV/შიდსი, BSE (ბოვინ სპონგი-ფორმის
ენცეფალოპათია) ან ფრინველის გრიპი – იმ რადიკალური რისკების მაგალითია, რომლებიც
ურთულეს ამოცანას უსახავს მთავრობებს პოლიტიკური რეაგირების მოფიქრებისა და
კოორდინაციის მიმართულებით.
1921 წელს, ფრენკ ნაითმა ერთმანეთისგან განასხვავა რისკი*, როდესაც შემთხვევითობა შეიძლება
გამოისახოს ალბათობის საზომით, და გაურკვევლობა, როდესაც ამის გაკეთება შეუძლებელია.
გაურკვევლობის დროს ტრადიციული ეკონომიკური მოდელები უსარგებლოა. ეკონომისტთა
უმეტესობა დღემდე არ გამოარჩევს ერთმანეთისგან „რისკს“ და „გაურკვევლობას“.
(დ) ლოდინის ღირებულება
ეკონომიკური პოლიტიკის კრიტიკის მთავარ საკითხს, გაურკვევლობით სავსე გარემოში
წარმოადგენს გადაწყვეტილებათა შეუქცევადობის საკითხი.
ყველა პოლიტიკური გადაწყვეტილება მზარდი და შექცევადი რომ ყოფილიყო, ეკონომიკური
პოლიტიკა გარემოსთან შესაბამისობაში იქნებოდა. ის დროის ნებისმიერ მონაკვეთში არსებულ
ეკონომიკურ მდგომარეობასთან ადაპტაციას მოახერხებდა. თუმცა, იქ, სადაც გადაწყვეტილებებს
შეუქცევადი ხასიათი აქვს, ოპტიმალურია დალოდება მანამდე, სანამ დანახარჯისა და სარგებლის
შესახებ ახალი ინფორმაცია ხელმისაწვდომი გახდება.
გაურკვევლობის დროს ინვესტირების თეორიის კარგად ნაცნობი შედეგი მდგომარეობს
შემდეგში: ინვესტირების გადაწყვეტილება შეუქცევადია, მაშინ როდესაც ინვესტიციის გადადების
გადაწყვეტილება შექცევადია, ამიტომ სწორი ეკონომიკური გათვლები დღევანდელი ინვესტირების
ღირებულებასა და მომავალში ნებისმიერ შესაძლო დროს ინვესტირების ღირებულებას შორის
შედარებას გულისხმობს (Arrow, 1968, McDonald and Siegel, 1986).
ეს იმას ნიშნავს, რომ როგორც წესი, ინვესტიცია მხოლოდ მაშინ უნდა განხორციელდეს, თუკი
სარგებელი გარკვეული რაოდენობით დანახარჯებს აჭარბებს, რაც არის პროექტის ამონაგების
ვარიაციის მზარდი ფუნქცია. სხვა სიტყვებით რომ ითქვას, პროექტის შეჩერების გადაწყვეტილებას
აქვს ღირებულება, საფინანსო აქტივის ანალოგიურად. საუბარია პროექტთან დაკავშირებული
ალტერნატივის ღირებულებაზე.
ამ კონცეფციას საკმაოდ ფართო საზღვრები გააჩნია და მიესადაგება ყველა გადაწყვეტილებას,
სადაც არსებობს შეუქცევადობა, ფიქსირებული დანახარჯები ან განცალკევებული გადაწყვეტილება
გაურკვეველ გარემოში. ინვესტიციები ინფრასტრუქტურაში არის პირდაპირი მაგალითი, მაგრამ
იგივე დასაბუთება შეიძლება გამოყენებულ იქნას მაკროეკონომიკურ დონეზეც. 1997 წელს,
როდესაც უნდა გადაეწყვიტათ ევროს ადაპტირება, ტიპურად შეუქცევადი გადაწყვეტილება,
გაერთიანებულმა სამეფომ და შვედეთმა დალოდება ამჯობინეს, რათა ენახათ, თუ როგორ
იფუნქციონირებდა ევროზონა (გაერთიანებული სამეფოს მთავრობამ ჩაატარა 5 ტესტი რის შედეგი
საბოლოოდ ბრექსიტი აღმოჩნდა).
კლოდ ჰენრიმ (Calude Henry, 1974) შენიშნა, რომ ეს მიდგომა განსაკუთრებით შეესაბამება ისეთი
პროექტების შეფასებას, რომლებიც გარემოს შეუქცევად ზიანს აყენებს, როგორიცაა გზების გაყვანა
ტყეებში, ბირთვული ნარჩენების დამარხვა მიწაში ან ნავთობის მოსაპოვებლად ბურღვა ბუნებრივ
ნაკრძალში.
 ე)პოლიტიკის შედეგები
გაურკვევლობას და რისკს პოტენციურად ძლიერი პოლიტიკური შედეგების მოტანა
შეუძლია. ბევრი შეცდომა მოხდა იმის გამო, რომ მთავრობები პოლიტიკას ამყარებდნენ
არასწორ პარამეტრებზე და/ან სათანადოდ არ ითვალისწინებდნენ რისკსა და
გაურკვევლობას. პოლიტიკური აზროვნება ამ საკითხებს სულ უფრო მეტ ყურადღებას
აქცევს.

ელემენტარული მაგალითი:
ფისკალური პოლიტიკის ანალიზი გვიჩვენებს თუ როგორ მარტივად შეიძლება
არაეფექტიანი პოლიტიკის გატარება უმცირესი გაურკვევლობის არსებობის გამოც კი.
ევროკავშირის წევრი ქვეყნები ვალდებულნი არიან გამოსცენ წლიური შუალედური
საბიუჯეტო გეგმები, რომლებსაც სტაბილურობის პროგრამები ეწოდება. ევროკო-მისიამ
(2007) გამოიყენა ეს ინფორმაცია იმისათვის, რომ გამოევლინა 3 წლის წინ დასახული
მიზნებისგან ფისკალური დეფიციტის გადახვევის მასშტაბები. შეფასების შედეგებმა
ცხადყო, რომ 1998-2006 წლებში ევროკავშირის წევრ თხუთმეტ ქვეყნაში, ლოგიკურად,
საბიუჯეტო გეგმები გონივრულ პროგნოზებს უნდა დაყრდნობოდა, მაგრამ ასე არ გაკეთდა.
მიუხედავად მოსალოდნელზე მაღალი შემოსავლებისა, დანახარჯების სიჭარბემ გამოიწვია
დეფიციტი, რომელიც შემთხვევათა 2/3-ში გეგმას აჭარბებდა. აქედან გამომდინარე ნათელია,
რომ, საშუალოდ, ევროპული მთავრობები არ მართავენ სახელმწიფო ფინანსებს
გონივრულად, რათა მოახდინონ დანახარჯებისა და შემოსავლების რისკების
გათვალისწინება.
ზოგიერთი მთავრობა დანახარჯებისა და შემოსავლების რისკებს ითვალისწინებს.
მაგალითად, ჰოლანდიის მთავრობა, სპეციალურად იყენებს დაბალ მშპ-ის პროგნოზებს
ფისკალური გეგმების აგებისას, რაც გაურკვევლობის გათვალისწინების საკმაოდ მკაცრი გზა
არის.
 2.1.2 წარმოდგენის შეზღუდვები
პოლიტიკოსებს უნდა გააჩნდეთ უნარი, რომ მოიპოვონ მიუკერძოებელი პროგნოზები
პარამეტრებისთვის. სახელმწიფოს მართვაში ჩარევა მეტად საეჭვო ხდება, თუკი ის სისტემატურად
ეყრდნობა პარამეტრების არაზუსტ მნიშვნელობებს.

1960-იან წლებში კეინზიანიზმისადმი მხარდაჭერა ყველაზე მაღალი იყო, მაგრამ მე-20

საუკუნის ბოლო სამი ათწლეულის განმავლობაში გაჩაღდა დებატები სახელმწიფოს ჩარევის
გონივრულ განმარტებებზე, მეთოდებსა და შეზღუდვებზე.
მათი განხილვა 1970-იანი წლების დასაწყისში, ეკონომიკური პოლიტიკის მიზნებისა და
მეთოდების მწვავე კრიტიკის პასუხად დაიწყო. კრიტიკა, უმთავრესად, მოდიოდა
ეკონომისტებისგან, რომლებიც მთავრობის ჩარევის პრინციპებს დაუპირისპირდნენ, მათ
არგუმენტად მაკროეკონომიკური პოლიტიკის ჩავარდნა მოყავდათ, როდესაც ვერ მოხერხდა
წარმოებისა და ფასების სტაბილურობის მიღწევა(განსაკუთრებით პირველი სანავთობო შოკის
შემდეგ). ეკონომისტები სათავეში ჩაუდგნენ პროექტს, რომელიც ტრადიციული მიდგომების
არათანმიმდევრულობის მხილებას ისახავდა მიზნად.
1970-იან წლებში დომინირებდა ეკონომიკური პოლიტიკის მარტივი გამოსახულება,
მაკროეკონომიკური მოდელირების განვითარების საფუძველზე. ადამიანთა ქცევის მოდელირებამ
შესაძლებელი გახადა შედარებით სანდო გამოსახვა იმისა, თუ როგორ მოახდენდა გავლენას
პოლიტიკის ცვლილება ეკონომიკურ ცვლადებზე. ამ სქემაში, ეკონომიკური პოლიტიკა
გულისხმობდა X-ის ისეთი მნიშვნელობის შერჩევას, რომელიც მოახდენდა დანაკარგის ფუნქციის
L(Y) მინიმიზაციას (როგორც წესი, გარკვეული შეზღუდვებით) სხვადასხვა პოლიტიკურ მიზანზე
შესაბამისი წონის მინიჭებით.
პოლიტიკოსისა და ეკონომისტის როლები ნათელი გახდა: პოლიტიკოსის ვალდებულება იყო
L(y)-ის შერჩევა, ეკონომისტს კი უნდა განესაზღვრა H(არის ცვლადებს შორის არსებული
რაოდენობრივი და ქცევითი კავშირი) და θ (მოხმარების ელასტიკურობა შემოსავლის, სიმდიდრის
და საპროცენტო განაკვეთის მიმართ, დაახლოებითი θ)– ოპტიმალური ეკონომკური პოლიტიკა კი
ამის შემდეგ იქმნებოდა.
 ა) რაციონალური მოლოდინი
1961 წელს ეკონომეტრიკაში გამოქვეყნებულ სტატიაში მეცნიერმა მუთმა გამოთქვა
რაციონალური მოლოდინის იდეა.
იმ დროისთვის გამოყენებულ მოდელებში ხშირად უგულვებელყოფილი იყო საოჯახო მეურნე-
ობებისა და კომპანიის მენეჯერთა მოლოდინი ეკონომიკური ცვლადების სამომავლო
ღირებულებასთან დაკავშირებით. მუთმა აჩვენა, რომ ეს დაშვება უტოლდება იმის ვარაუდს, რომ
აგენტები მათ ხელთ არსებულ ყველა ინფორმაციას არ იყენებენ გადაწყვეტილების მიღების
პროცესში და, შესაბამისად, არ არიან რაციონალურები, რაც შორს არის რეალობიდან.
რაციონალური აგენტები, პირიქით, გამოიყენებდნენ ყველა ხელმისაწვდომ ინფორმაციას, მათ
შორის მიმდინარე და მოსალოდნელ პოლიტიკურ ქმედებებსაც, და პროგნოზირების შეცდომები
მხოლოდ იმ შემთხვევაში იქნებოდა სახეზე, როდესაც მოხდებოდა ისეთი მოვლენები, რომელთა
წინასწარ განსაზღვრაც შეუძლებელია
რაციონალური მოლოდინი მისი სტატიკური მოლოდინის ტოლია. ზუსტად რომ ითქვას, ეს
ნიშნავს იმას, რომ Z-ის საუკეთესო პროგნოზი, ხელმისაწვდომი ინფორმაციის პირობებში, არის
მისი დაკვირვების ბოლო მნიშვნელობა. ასეთი მოდელი ემპირიულად შეესაბამება აქტივების
ფასებს, როგორიცაა, მაგალითად, ვალუტის გაცვლის კურსი. თუმცა, ზოგადად, ეკონომიკის
„ნამდვილი მოდელი“ ბევრად უფრო რთულია.

ეფექტიანი ე.პ-ის თვალსაზრისით იმისათვის, რომ შეაფასონ თავიანთი გადაწყვეტილებების

გავლენა, მთავრობებმა უნდა გაითვალისწინონ ეკონომიკური აგენტების მოსალოდნელი რეაქცია.
ეკონომიკური პოლიტიკა აღარ არის ინჟინრის საქმიანობა: ეს არის ერთი რიგის სტრატეგების სხვა
რიგის სტრატეგებთან ურთიერთქმედების ხელოვნება. ეს ბევრად უფრო მომთხოვნი განსაზღვრებაა.
 ბ) არის თუ არა მოლოდინი რაციონალური?

აგენტებისთვის, რაციონალური მოლოდინის თეორია ბუნებრივი მოვლენაა. ბანკები და

აქტივების მენეჯერები, რომლებიც საფინანსო ბაზრებზე მუშაობენ, დიდ ინვესტიციებს დებენ
ეკონომიკურ კვლევებში, ძირითადად იმისათვის, რომ წინასწარ განსაზღვრონ ფასები, საპროცენ-
ტო განაკვეთები და ვალუტის გაცვლის კურსები. ფედერალურ სარეზერვო სისტემასა და ევროპის
ცენტრალურ ბანკზე დამკვირვებლები იმისათვის იღებენ ხელფასს, რომ განჭვრიტონ
ცენტრალური ბანკის შემდგომი გადაწყვეტილებები და სამომავლო საპროცენტო განაკვეთები,
ისინი მონეტარული პოლიტიკის გადაწყვეტილებებს ზედმიწევნით ადევნებენ თვალყურს.
არარეალური იქნებოდა იმის თქმა, რომ მათი მოლოდინი მხოლოდ წარსულიდან
გამომდინარეობს.

მეთოდოლოგიური კუთხით, რაციონალური მოლოდინი უბრალოდ აკისრებს

თანმიმდევრულობის შეზღუდვებს მოდელების ამგებ ადამიანებს: ვერ ვიტყვით, რომ ინდივიდები
აყალიბებენ ვარაუდებს, რომლებიც მოდელს ეწინააღმდეგება. რაციონალური მოლოდინი ასევე
შეიძლება განვიხილოთ, როგორც ზღვარი, სადაც მოლოდინები ერთად იყრის თავს, როდესაც
ადაპტირებული მოლოდინების მქონე ინდივიდები ეკონომიკის ფუნქციონირების შესახებ ცოდნას
აგროვებენ.
რომ შევაჯამოთ, რაციონალური მოლოდინი უნდა განვიხილოთ, როგორც რეკომენდირებული
მოდელი, რომელზე დაყრდნობითაც რეალობის უფრო ზუსტი დახასიათებაა შესაძლებელი, რაც
ერთის მხრივ, გვეხმარება იმის გაცნობიერებაში, რომ ეკონომიკური აგენტებისთვის
ხელმისაწვდომი ინფორმაცია და რესურსები, რომელთა ინვესტირებაც მათ შეუძლიათ ამ
ინფორმაციის შეძენასა და გამოყენებაში, არაერთგვაროვანია. მეორეს მხრივ, რაციონალური
მოლოდინის ჰიპოთეზას თავი უნდა დავანებოთ და უფრო დეტალურად შევისწავლოთ, თუ როგორ
იღებენ აგენტები გადაწყვეტილებებს.
კვლევის ამ მიმართულებას გზა დანიელ კანემანმა და ამოს ტვერსკიმ გაუხსნეს – ეკონომიქსისა
და კოგნიტიური მეცნიერებების გაერთიანების მეშვეობით (იხ. კანემანის ნობელის პრემიის ლექცია,
2002). ექსპერიმენტული ეკონომიქსი დღეისათვის საკმაოდ აქტიური სამეცნიერო კვლევების სფეროს
ქმნის.
 გ) ლუკასის კრიტიკა

რობერტ ლუკასმა 1976 წლის ნაშრომში აჩვენა, რომ მიზეზების უფრო ღრმად ძიებისას,
არასწორია მაკროეკონომიკური მოდელის გამოყენება ეკონომიკური პოლიტიკის სისტემატური
ცვლილებების შესაფასებლად.
მაგალითად, ასეთი მოდელის გამოყენებით სტანდარტულ სიმულაციაზე დაყრდნობა
არასწორია, როდესაც მონეტარული მიზნების მქონე წესებიდან ინფლაციური მიზნების მქონე
წესებზე გადასვლის ან ფიქსირებულიდან ცვალებად სავალუტო კურსებზე გადასვლის შედეგებს
ვაფასებთ. ეს იმიტომ, რომ მოდელის პარამეტრები გათვლილია წარსული პერიოდის მონაცემების
მიხედვით: სისტემატური პოლიტიკური ცვლილებები აისახება აგენტების მოლოდინებში და
გავლენას მოახდენს მათ ქცევაზე, რისი გამოსახულებაც არის მოდელი.
ლუკასის მოსაზრებებმა საბაზისო მეთოდოლგიურ მიდგომებში მნიშვნელოვანი ცვლილებები
მოიტანა. ეკონომიკური პოლიტიკა აღარ ეყრდნობა ეკონომიკური აგენტების ქცევის მარტივ გა-
მოსახულებას.
ლუკასის კრიტიკა ეკონომიკური პოლიტიკის ყველა ემპირიულ შეფასებას ეჭქვეშ არ აყენებს.
მაკროეკონომეტრიკული მოდელები შესაფერისია დროებითი ან წარსულში მიღებული
პოლიტიკური გადაწყვეტილებების შესწავლისთვის.
მაგალითად, ეს შეეხება სახელმწიფო დანახარჯებში მცირემასშტაბიან ცვლილებებს,
საგადასახადო განაკვეთებს ან საპროცენტო განაკვეთს. თუმცა, ამ მოდელებს ვერ გამოვიყენებთ
პოლიტიკური რეჟიმის ცვლილების შედეგების, ანუ, ეკონომიკური პოლიტიკის განმსაზღვრელი
წესებისა და პრინციპების შესაფასებლად. მაგალითად, ვალუტის გაცვლის მცურავი კურსის
კონტექსტში შეფასებულ მოდელს ვერ გამოვიყენებთ 2009 წლის 1 იანვარს ევროპულ მონეტარულ
კავშირში სლოვაკეთის გაწევრიანების შესაფასებლად, რადგან ეს მიდგომა არ გაითვალისწინებდა,
თუ რა გავლენას მოახდენდა ახალი მონეტარული რეჟიმი აგენტების ინფლაციის მოლოდინზე,
აქედან გამომდინარე, ხელფასების დაბეგვრაზე და ევროზონასთან ინტეგრირებულ საფინანსო
ბაზრებზე.
დ) განმარტებები პოლიტიკისთვის

ლუკასის კრიტიკის დამსახურება იმაშია, რომ მთავრობებმა და ცენტრალურმა

ბანკებმა გააცნობიერეს ის საფრთხეები, რომლებიც პოლიტიკის რაოდენობრივ
შეფასებას ახლავს. ლუკასის კრიტიკამ ამგვარი შეფასებებისადმი ნდობა შეამცირა,
რითიც, თავის მხრივ, პოლიტიკური არჩევანისადმი ტექნოკრატიული მიდგომა
შესუსტდა, რომელიც 1970-იან წლებში იყო გაბატონებული.
მართალია, შეფასებები ფართომასშტაბიანი მოდელების გამოყენებით კვლავაც
წარმოებს, მათ მეტი სიფრთხილით იყენებენ, განსაკუთრებით სუბსტანციური
პოლიტიკური ცვლილებების შემთხვევაში. მათ პოლიტიკური პროცესში გარკვეულ
წვლილად განიხილავენ, ისეთ მოდელებთან ერთად, როგორებიცაა, ხარისხობრივი შე-
ფასებები, ან ლუკასის კრიტიკისადმი მდგრად ინსტრუმენტებზე დაფუძნებული
შეფასებები, მაგალითად, VAR ან მიკრო მოდელები.

2.1.3 ნდობის ფარგლები

როგორც აღვნიშნეთ, რაციონალური მოლოდინი ეკონომიკისა და მისი
პოლიტიკასთან კავშირის გამოსახვას კიდევ უფრო რთულს ხდის. თუმცა, ეს გავლენა
ტექნიკურ სირთულეზე ბევრად უფრო შორს მიდის.
ეს შეიძლება პირდაპირი დაბრკოლება იყოს სახელმწიფო საქმიანობაში ჩარევის
ეფექტიანობისათვის.
 ა) სანდოობა

შესაფერისი მაგალითი, რომელსაც მყარი ისტორიული საფუძვლები აქვს, ინფლაციის

მოლოდინს ეხება. ეს არის მთავრობის მისწრაფება, რომ შეცდომაში შეიყვანოს კერძო აგენტები
სახელმწიფო ინტერესების სახელით. იმის გაცხადებით, რომ ინფლაცია იქნება 2%, შემდეგ კი მისი
4%-მდე აწევით, პოლიტიკოსები მიზნად ისახავენ უმუშევრობის შემცირებას. მაგრამ ეს ვითომდა
ვირტუოზული ტყუილი მათ საწინააღმდეგოდ მოქმედებს.

მთავრობას შეიძლება სურდეს კერძო აგენტებით მანიპულირება, მაგრამ რეალურად ისინი

(აგენტები) საკუთარი მოლოდინის ტყვეები არიან.

რობერტ ბაროსა და დევიდ გორდონის მიერ 1983 წელს ჩამოყალიბებულმა არგუმენტმა, მისი
სიმარტივის წყალობით, მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა მონეტარული პოლიტიკის აღქმაზე
1980-1990-იან წლებში. ყველა ამ მაგალითში, პრობლემას იწვევს სახელმწიფოს მიერ საზო-
გადოებრივ საქმიანობაში ჩარევის სანდოობის ნაკლებობა, ე.ი. მთავრობები ვერ ახერხებენ კერძო
აგენტების დარწმუნებას, რომ ისინი ნამდვილად ისე მოიქცევიან, როგორც აცხადებენ. ამის
მსგავსად, სანდო პოლიტიკა უფრო მეტად ეფექტიანია, რადგანაც ის არა მხოლოდ მექანიკურ
გავლენას ახდენს კერძო ქმედებებზე, არამედ მოლოდინებსაც წარმართავს. სანდო
ცენტრალური ბანკით „აღჭურვილი“ ეკონომიკა უკეთესად პასუხობს იმ ინფლაციურ შოკებს,
რომლებიც წარმოიქმნება ფასის საერთო დონის ზრდისგან, საშუალოვადიანი მიზნების
საფრთხეში ჩაყენების გარეშე. ეს მონეტარულ პოლიტიკას უფრო ეფექტიანს ხდის.
რადიკალურ შემთხვევებში, მოლოდინის არხი შეიძლება იყოს ერთადერთი ფაქტორი.
მაგალითად, შეიძლება მოვიყვანოთ იაპონიის მონეტარული პოლიტიკა 1990-იანი წლების
ბოლოს და 2000-იანი წლების დასაწყისში. ეს ამართლებს კეინზის (1936) ინტუიციას, რომ
„დარწმუნების დონე“ არის მთავარი ცვლადი არასტაბილურობისკენ მიდრეკილ ეკონომიკაში.
სანდოობის გაზრდის მიზნით, ბევრმა ქვეყანამ ცენტრალურ ბანკებს დამოუკიდებლობა
მიანიჭა და მათი ინფლაციასთან ბრძოლის მანდატი გააფართოვა, თუმცა, პოლიტიკურ
ლიდერებს არ განუხილავთ სანდოობის საკითხის ყველა შედეგი.
 ბ) მორალური საფრთხე

ჩვენ ვნახეთ, რომ როდესაც მოლოდინი რაციონალურია, ეკონომიკური პოლიტიკა

შეიძლება არაეფექტიანი იყოს, თუკი მთავრობა კერძო აგენტების შეცდომაში შეყვანას
შეეცდება. მაგრამ პრობლემა შეიძლება ასევე ძალიან სერიოზული იყოს, თუკი
მთავრობა მათ დახმარებას ეცდება. მორალური საფრთხე(კორუბცია, თაღლითობა)
არის კარგად ნაცნობი პრობლემა სადაზღვევო თეორიაში. სამომავლო ზიანის
მოსალოდნელი დანახარჯების შემცირებისას, დაზღვევა მეტი რისკის გაწევის
სტიმულს იძლევა. ეკონომიკური პოლიტიკა ხშირად გვთავაზობს დაზღვევას:
პირდაპირ, როდესაც ცენტრალური ბანკი ლიკვიდურობის ნაკლებობის წინაშე მდგარ
ბანკებს ეხმარება ან როდესაც მთავრობა დაზარალებულ ფირმას გადაარჩენს;
არაპირდაპირ, როდესაც სტაბილიზაციის პოლიტიკა ხელს უშლის რეცესიას. არსებობს
გარკვეული დაძაბულობა გადაჭარბებული რისკიანობის წაქეზებასა და
შემთხვევითობის მსხვერპლთა დახმარებას შორის.

მორალური საფრთხე არ არის თეორიული ცნობისმოყვარეობა. წყალდიდობის

მსხვერპლთა კომპენსირებამ, სავარაუდო დატბორვის არეში, შეიძლება მშენებლობის
იდეა წაახალისოს. ფაქტის დადგომის შემდეგ, მას შემდეგ რაც წყალდიდობა მოხდება,
მთავრობას უამრავი მიზეზი აქვს, რომ დაეხმაროს უსახლკაროდ დარჩენილ
მოსახლეობას. მაგრამ შემთხვევის დადგომამდე, მან არ უნდა მიანიჭოს მათ დაზღვევა.
ან მთავრობამ უნდა აკრძალოს მშენებლობები სავარაუდო დატბორვის არეებში, ან
სანდოდ განაცხადოს, რომ ვინც იქ დასახლდება საკუთარ თავზე უნდა აიღოს რისკი.
 გ) არათანმიმდევრულობა

სანდოობის ნაკლებობა და მორალური საფრთხე მაგალითია იმისა, რასაც ეკონომისტები

არათანმიმდევრულობას უწოდებენ: ორივე შემთხვევაში, პოლიტიკური გადაწყვეტილებების
მიმდევრობა, რომლებიც არის ოპტიმიზაციის შედეგი, არ ემსახურება ოპტიმალური პოლიტიკის
შექმნას. სხვა სიტყვებით რომ ითქვას, ფაქტის დადგომამდე არსებული და ფაქტის შემდგომ
დამდგარი ოპტიმუმი ერთმანეთს არ ემთხვევა. ინფლაციისკენ მისწრაფების შემთხვევაში, ფაქტის
დადგომამდე ოპტიმალურია დაბალი ინფლაციის გამოცხადება, მაგრამ ფაქტის დადგომის შემდეგ
ოპტიმალურია ინფლაციური შოკის მოლოდინზე რეაგირების მექანიზმის შემუშავება.
წყალდიდობის მაგალითზე, ფაქტის დადგომამდე ოპტიმალურია იმის გაცხადება, რომ
დატბორვის მსხვერპლებს არ აუნაზღაურებენ ზარალს, თუმცა ფაქტის დადგომის შემდეგ
ოპტიმალურია დატბორვის შედეგად მიყენებული ზარალის მინიმუმამდე შემცირება.
ფინ კიდლანდისა და ედვარდ პრესკოტის მიერ 1977 წელს გამოცემულ ცნობილ ნაშრომში: ისინი
აჩვენებენ, რომ, განსაკუთრებული შემთხვევების გამოკლებით, ოპტიმალური პოლიტიკა არ არის
თანმიმდევრული დროსთან მიმართებაში. კიდლანდი და პრესკოტი ვარაუდობდნენ, რომ
არათანმიმდევრულობაზე კარგი პასუხი იქნებოდა იმ კონტროლირებადი პოლიტიკის აღმოფხვრა,
რომლებიც პოლიტიკოსებს საშუალებას აძლევს თავისუფლად აირჩიონ, თუ რომელ პოლიტიკას
მიემხრონ დროის თითოეულ მონაკვეთში. მათი აზრით, ეკონომიკური პოლიტიკა უნდა
მიყვებოდეს ფიქსირებულ პოლიტიკურ წესებს* და პოლიტიკოსს კონტროლის საშუალებას ან არ
უნდა აძლევდეს, ან გარკვეული შეზღუდვებით ანიჭებდეს კონტროლის საშუალებას, ხოლო
ეკონომიკური პოლიტიკის შეფასება უნდა შედგებოდეს გადაწყვეტილებების არსებულ წესებთან
შედარებებისგან და არა ინდივიდუალური გადაწყვეტილებებისგან. ეს შეხედულება ეკონომიკურ
პოლიტიკაზე, როგორც ალტერნატიულ წესებს შორის არჩევანზე, და არა კონტროლირებადი
გადაწყვეტილების მიმდევრობაზე, საკმაოდ გავლენიანი აღმოჩნდა.
 დ) განმარტებები პოლიტიკისათვის

სანდოობასა და მორალურ საფრთხეზე დაფუძნებული კრიტიკა ასახავს პოლიტიკურ

გადაწყვეტილებათა შუალედურ განზომილებას და მოჩვენებითად, ოპტიმალური მოკლევადიანი
გადაწყვეტილებების გრძელვადიანი ეფექტების რისკს. ერთობლივად ეს ყველაფერი კითხვის
ნიშნის ქვეშ აყენებს ტრადიციულ მიდგომას კონტროლირებადი პოლიტიკოსებისა და მათი
მეთოდების შესახებ, ასევე კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს დაშვებას პოლიტიკოსების ხელში
მნიშვნელოვანი ძალაუფლების აუცილებლობის შესახებ.
რადგანაც 1970-იან წლებში ამ საკითხის სიმწვავე უკვე ცნობილი გახდა, შემოთავაზებულ იქნა
და განხორციელდა პოლიტიკური რეაგირების რამდენიმე მიმდევრობა.
პირველი რეაგირება იყო წესებზე დაყრდნობილი პოლიტიკა, მიდგომა, რომელიც 1979 წელს აშშ-
ში წარმოადგინა ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ, როდესაც განახორციელა მონეტარული
სტრატეგია, რომელიც ფოკუსირებული იყო წინასწარ გაცხადებულ რაოდენობრივ მიზნებზე. ეს
მექანისტური მიდგომა 1987 წელს უარყვეს, რადგანაც ინფლაცია ხშირად იჩენდა თავს და ნათელი
გახდა, რომ მონეტარული აგრეგატები მონეტარულ პოლიტიკას ვერ აძლევდა ძლიერ
მიმართულებას, მაგრამ ეს მიდგომა სულ უფრო მეტად პოპულარული ხდებოდა საბიუჯეტო
სფეროში.
მეორე, 1980-იან 1990-იან წლებში ევროპისა და გარდამავალი ეკონომიკის მქონე ქვეყნების
ბევრმა მთავრობამ მოახდინა სანდოობის „იმპორტირება“– ისინი სავალუტო კურსს სტაბილურად
უტოლებდნენ უფრო სანდო ან მყარ ვალუტებს ან ერთად კრავდნენ სავალუტო კალათაში. თუმცა,
ეს მიდგომა რისკიანი სტრატეგია აღმოჩნდა, როგორც უცხოური სავალუტო კურსების
ცვლილებებშია გამოსახული.
მესამე, 1980-იანი წლებიდან დაიწყო ცენტრალური ბანკებისთვის დამოუკიდებლობის მინიჭების
ტენდენცია, უფრო მეტი სანდოობის მოპოვების მიზნით. ეს მიდგომა საკმარისად წარმატებული
აღმოჩნდა იმისათვის, რომ დამოუკიდებელი სააგენტოს სქემა ყოფილიყო შეთავაზებული, როგორც
გამოსავალი კონტროლირებადი ფისკალური პოლიტიკის მახეებისგან. საბოლოოდ, თავად
ცენტრალურმა ბანკებმა შემოგვთავაზეს თავიანთი მიზნებისა და გადაწყვეტილების მიღების
პროცედურების გამჭვირვალობა, რათა დაერწმუნებინათ საზოგადოება, რომ მათი ქმედებები მათ
სიტყვებს ემთხვეოდა.
 2.1.4 ინფორმაციის შეზღუდვები
ა)ასიმეტრიული ინფორმაცია
ინფორმაციული ასიმეტრიის შედეგი კერძო და სახელმწიფო ქცევაზე დიდი ხნის
განმავლობაში არ იყო სათანადოდ შეფასებული, სანამ ეკონომიკურმა თეორიამ არ
დაიწყო მათი სისტემატური შესწავლა მეოცე საუკუნის ბოლოს. ჯოზეფ შტიგლიცი
ამტკიცებდა, რომ „იმის გაცნობიერება, რომ:
• ინფორმაცია არასრულყოფილია;
• ინფორმაციის მოპოვება შეიძლება ხარჯებთან იყოს დაკავშირებული;
• არსებობს ინფორმაციის მნიშვნელოვანი ასიმეტრიები; და
• ინფორმაციული ასიმეტრიის ოდენობაზე გავლენას ახდენს ფირმებისა და
ინდივიდების ქცევები.
ეს ალბათ, მე-20 საუკუნის ეკონომიქსის ყველაზე მნიშვნელოვანი ინოვაციაა“.
იგივე შეიძლება ითქვას ეკონომიკურ პოლიტიკაზეც.
1930-ან წლებში ლიბერალებსა და მგეგმავებს შორის გამართულ დებატებზე:
დაგეგმვის საწინააღმდეგო მთავარი არგუმენტი იმაში მდგომარეობდა, რომ
ცენტრალიზებული გადაწყვეტილების მისაღებად აუცილებელი მთელი ინფორმაციის
შეგროვება შეუძლებელია, სწორედ ეს იდეა გამოიყენა ფრიდრიხ ჰაიეკმა ცენტრალური
დაგეგმვის კრიტიკის მთავარ მოტივად (Hayek, 1944).
ეკონომისტებმა თამაშში შემოიყვანეს არასრულყოფილი ინფორმაცია და
სამთავრობო აგენტებისა და ინდივიდუალური ბიუროკრატების სტრატეგიული ქცევა
და მთავრობის შესახებ თავიანთი მოსაზრება მკაფიოდ გამოხატეს. მართლაც, როდესაც
სახელმწიფო ან კერძო აგენტები პრივილეგირებულად ფლობენ ინფორმაციას და მისი
სტრატეგიული გამოყენება შეუძლიათ, ცენტრალური გადაწყვეტილების მიმღები
დაქვემდებარებულ მდგომარეობაშია და მისი გადაწყვეტილებები არაოპტიმალურია.
 ბ) მასტიმულირებელი კონტრაქტები ინფორმაციის ასიმეტრიასთან
მიმართებაში
კონტრაქტის თეორია ხსნის, რომ მოგებით წახალისებული კერძო აგენტები –
გარკვეულ კომპანიებში თანხმდებიან იმაზე, რომ თავიანთი ინფორმაციული
უპირატესობა ფულად მოგებაზე გაცვალონ. საპასუხოდ, მთავრობები ადგენენ
კონტრაქტებს, რომლებიც მათ აძლევს ინფორმაციის გაცემის სტიმულს.
 გ) პოლიტიკის გამოყენება

წახალისებისა და შეზღუდვის მეთოდს ფართო გამოყენება აქვს სახელმწიფო

მენეჯმენტის ისეთ სფეროებში, როგორებიცაა სახელმწიფო სერვისების
უფლებამოსილების დელეგირება ინფრასტრუქტურის მომსახურების სფეროში, ნარჩე-
ნების გატანა ან წყალმომარაგება, სახელმწიფო და კერძო სექტორის თანამშრომლობა
საავადმყოფოების, სკოლების ან ციხეების ასაშენებლად, ან ბუნებრივი მონოპოლიების
რეგულირება, როგორიცაა სარკინიგზო ინფრასტრუქტურა.
ეს მიდგომა შეიძლება იყოს გამოყენებული მთავრობის შიგნითაც. სახელმწიფო
მოხელეების პატიოსნების შესახებ მკითხაობის ნაცვლად, მასტიმულირებელი
კონტრაქტები ისეთი სახით უნდა შედგეს, რომ სახელმწიფო მოხელეები მთავრობის
მიზნების უკეთ მისაღწევად წაახალისონ. ამის გაკეთება შესაძლებელია საქმის
წარმატებით შესრულების შემთხვევაში ინდივიდების, განყოფილებების და
დეპარტამენტების დონეზე ანაზღაურებითა და დაწინაურებით.
ამგვარი მიდგომის ცნობილი მაგალითია ე.წ. ვოლშის კონტრაქტი ცენტრალური
ბანკის მეთაურებისათვის, თუმცა მას იშვიათად მიმართავენ. კონტრაქტის თანახმად
ხელფასი ნეგატიურად არის დამოკიდებული ინფლაციის რეალურ და სამიზნე
დონეებს შორის განსხვავებაზე.
 2.1.5 ფილანტროპიის შეზღუდვები

მთავრობის მიზნები უნდა იყოს საზოგადოებრივი ინტერესების რეალიზება სოციალური

კეთილდღეობის ფუნქციის მეშვეობით.
მოყვანილი არგუმენტები ხაზს უსვამს მთავრობის შესაძლებლობის შეზღუდვებს –
მოიქცეს ეფექტიანად, როდესაც კერძო აგენტები მოქმედებენ სტრატეგიულად, ან როდესაც
სახეზეა გაურკვევლობა.
თანამედროვე კვლევამ კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენა ძალიან მიამიტური შეხედულება
კარგად ინფორმირებული და ხელგაშლილი მთავრობის შესახებ, რომელიც ქმნის
ნორმატიულ ეკონომიქსს და ბევრ ქვეყანაში სახელმწიფო მომსახურების ინტელექტუალურ
ხერხემლად რჩება.
საფრანგეთის ცნობილი ცენტრალიზებული სისტემა ამის მაგალითს წარმოადგენს.
როგორც ერთხელ ჟან-ჟაკ ლაფონტმა თქვა: „ოფიციალური და ადმინისტრაციული სისტემა
ეყრდნობა პოლიტიკური ძალისა და დემოკრატიული ცხოვრების გაიდეალებულ ხედვას,
პოლიტიკოსების, ადმინისტრაციის და მთელი მთავრობის ოფიციალური პირებისა და
მათთან ასოცირებული ადამიანების ხელგაშლილობის ზოგად პოსტულატს“. ლაფონტის
შეხედულებით, პოლიტიკოსთა ქცევა შეიძლება დახასიათდეს როგორც სოციალური
კეთილდღეობის ფუნქციის მაქსიმიზაცია.
ჟან-ჟაკ რუსოს აზრით, მთავრობა არის „უცვეთი მექანიზმი“ და მხოლოდ „ხალხის ნების
აღმასრულებელი ინსტრუმენტი“(მიამიტური შეხედულება).
დღევანდელმა წარმომადგენლობითმა ხელისუფლებამ, რომელიც პოლიტიკის
განხორციელებას ბიუროკრატებს ავალებს, გადაუხვია ამ იდეალს და არის ნამდვილად
„ტექნიკური გამოგონება, რომელიც წმინდა მატერიალური ზემოქმედებისგან წარმოიშვა.“
 ა) რატომ შეიძლება გადაუხვიონ პოლიტიკოსებმა საზოგადოებრივ
ინტერესებს
რუსოს პარადიგმის წინააღმდეგ არსებობს ხუთი, არგუმენტი:
➢ პირველი, პოლიტიკურად ანგარიშვალდებული მთავრობები ხშირად განიცდიან სანდოობისა და
თანმიმდევრულობის ნაკლებობას, რადგან მათ ააშკარავებს გამოკითხვები, მანდატების ან პარლამენტში
უმრავლესობის დაკარგვის შიში, რაც რეპუტაციის შექმნაში ინვესტირებას ართულებს;
➢ მეორე, მთავრობები განიცდიან ზეწოლას ინტერესთა ჯგუფების მხრიდან. ქვეყნების უმეტესობაში, სოფლის
მეურნეობის მინისტრი ისევე არის ფერმერთა წარმომადგენელი მთავრობაში, როგორც
თანაბარმნიშვნელოვნად არის მთავრობის წარმომადგენელი ფერმერებში. რჩევა, რომელსაც ის აძლევს
პრეზიდენტს ან პრემიერ მინისტრს, მიკერძოებულია სექტორის ინტერესების მიხედვით დასაქმების მინისტრი
იგივენაირად არის დამოკიდებული პროფკავშირების არგუმენტების მიმართ და ა.შ. აქ პრობლემა
მოქალაქეების არჩევანის არაერთგვაროვნებაშია; კოლექტიური გადაწყვეტილების, მიღწევა პოლიტიკოსებისა
და სახელმწიფო მოხელეების ლობირების* გზით უფრო ადვილია, ვიდრე ხმების უმრავლესობის მოპოვებით.
➢ მესამე, მთავრობებს უწევთ ხელახალი არჩევნები და ბუნებრივად მოტივირებულები არიან ამ ფაქტით.
მთავრობა შეიძლება იქცეოდეს ოპორტუნისტულად და ცდილობდეს ხელახლა არჩევნების მოგებას
გადასახადების შემცირებით ზუსტად არჩევნებამდე (იმ რისკით, რომ შემდეგ გადასახადების გაზრდა ისევ
მოუწევთ), საკუთარი დანა-ხარჯების გაზრდის გზით ან რთული გადაწყვეტილებების სამომავლოდ
გადადებით. ასეთი სახის ქცევა ზრდის პოლიტიკური ბიზნესის ციკლს.მაგალითად, საფრანგეთში
მუნიციპალური საარჩევნო ციკლის გავლენა (ექვსწლიანი ციკლი) ასეთია: ყველა თანაბარი პირობით,
ინვესტიცია იზრდება საშუალოდ 6%-ით მუნიციპალურ არჩევნებამდე დაახლოებით 2 წლიან პერიოდში და
ეცემა თითქმის 5%-ით არჩევნების შემდგომ 2 წელიწადში;
➢ მეოთხე, მთავრობებმა შეიძლება ცალმხრივად(საზოგადოებრივი ინტერესების მხარდაჭერის ნაცვლად)
მიიღონ ზომები, რომლებიც შეესაბამება მათ ცრუ შეხედულებებს, ან, რომლებიც უპირატესობას ანიჭებს მათ
მხარდამჭერებს. ასეთი ქცევის მიზეზი არის პოლიტიკოსები(მაქს ვებერის (1919,1978) მიერ შემოთავაზებული
ორ არჩევანის არსებობის მიზეზი: „პასუხისმგებლობის ეთიკა“ და „ზრახვების ეთიკა“), არიან
ანგარიშვალდებულნი მთელი საზოგადოების, მხარდამჭერებისა და თანამოაზრეების წინაშე;
➢ მეხუთე, დაყოფამ რეგიონებს, ეთნიკურ ან სოციალურ ჯგუფებს შორის, შეიძლება გამოიწვიოს სახსრების
არაეფექტიანი ხარჯვა. ასეთ სიტუაციებში (რომლებიც ხშირად ხდება ახლად ჩამოყალიბებულ ქვეყნებში,
მაგრამ ასევე შეიძლება განვითარებულ ქვეყნებშიც შეგვხვდეს), თითოეული ფრაქცია ცდილობს მთავრობას
გამოსძალოს მატერიალური სარგებელი, რომლის მაკროეკონომიკური ხარჯები (უფრო დიდი სახელმწიფო
ვალი ან ინფლაცია) განაწილებული იქნება მთელ მოსახლეობაზე. ამ შემთხვევაში, თეორიის მიხედვით
სახელმწიფო დანახარჯები, ისევე როგორც სახელმწიფო ვალი (ვალის დაფინანსების შემთხვევაში) ან
ინფლაცია (მონეტიზაციის შემთხვევაში) ძალზე დიდი იქნება.
 ბ) პოლიტიკოსთა ქცევის მოდელირება

მარტივ თეორიულ მოდელებში პოლიტიკოსებს არ გააჩნიათ საკუთარი პრიორიტეტები,

მათი ერთადერთი მიზანი ძალაუფლებაა. არჩევნებში გამარჯვების შემდეგ ისინი ხელახალი
გამარჯვებისკენ ისწრაფვიან.

შეიძლება მოგვეჩვენოს, რომ თუ პოლიტიკოსები მოტივირებულნი არიან (ხელახალი)

არჩევნებით და ამომრჩევლები ამის შესახებ კარგად არიან ინფორმირებულნი, მაშინ
პოლიტიკურად მოტივირებული მთავრობების მიერ მიღებული გადაწყვეტილებები
დაემთხვევა სოციალური კეთილდღეობის მაქსიმიზაციას ან პირველ თავში მოცემული
ხელგაშლილი დიქტატორის მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებას. რეალურად, ასე არ ხდება.

მიზეზი შემდეგია:
• ხმების უმრავლესობა მოწინავე როლს ანიჭებს საშუალო სტატისტიკურ ამომრჩეველს.
მაგალითად, თუ მემარცხენე და მემარჯვენე პარტიები სამთავრობო ტრანსფერების
დონეზე ვერ თანხმდებიან, ამომრჩევლები ტრანსფერების საშუალო დონეს აირჩევენ, ე.ი.,
ამომრჩეველთა ერთი ნახევარი აირჩევს დაბალ დონეს, მეორე კი – მაღალს. ეს საკმაოდ
ლოგიკური შედეგია დემოკრატიის პირობებში. თუმცა, განსაკუთრებული შემთხვევების
გარდა, ეს არ ემთხვევა სოციალური არჩევანის არც ერთ მიზანს;
• „ბენთამის“ არჩევანი დანახარჯების ისეთი განაწილება იქნებოდა, რომ კეთილდღეობის
საშუალო მაჩვენებლის მაქსიმიზაცია მომხდარიყო;
• „როლსის“ არჩევანი კი ტრანსფერებს მიმართავდა ყველა გაჭირვებულისკენ.
 გაგრძელება......
მოდელი ასევე შეიძლება გამოყენებული იყოს გადაწყვეტილების მიღების
პროცესის გასაანალიზებლად ისეთ უწყებებში, სადაც თითოეული გადაწყვეტილება
ხმის მიცემის საგანი ხდება და რასაც არ აქვს ადგილი მთავრობაში, სადაც საბოლოოდ
ყველაფერი პრეზიდენტსა და პრემიერ მინისტრზე არის დამოკიდებული. ასეთი
შემთხვევები გვხვდება საერთაშორისო სავალუტო ფონდში (IMF), ევროკავშირში და
ევროპის ცენტრალურ ბანკში (ECB).
IMF-ის დირექტორები წარმოადგენენ ქვეყნების ჯგუფებს, რომელთა ხმებიც
საფონდო კაპიტალში მათი კვოტის მიხედვით განისაზღვრება. ევროკავშირის
მინისტრთა საბჭოს ხმის მიცემის წესებიც იგივეა.
სიტუაცია კიდევ უფრო რთულდება, როდესაც არსებობს შერჩევის რამდენიმე
კრიტერიუმი. სოციალური არჩევანის თეორიამ აჩვენა, რომ ასეთ მდგომარეობაში,
ინდივიდუალური პრიორიტეტების გაერთიანება შეიძლება შეუძლებელი გახდეს.
მაშინაც კი, თუ თითოეული ამომრჩეველი კარგად იცნობს თითოეულ კანდიდატს,
შესაძლებელია, რომ მათმა უმრავლესობამ B-ს ამჯობინოს A, სხვა უმრავლესობამ B ამ-
ჯობინოს C-ს, და მესამე უმრავლესობამ კი C ამჯობინოს A-ს: ეს კონდორსეს
პარადოქსია. ეს დაკვირვება ფორმალურად დაამტკიცა კენეტ ეროუმ (1951).
ეროუს თეორემა ამბობს, რომ მინიმუმ სამი გადაწყვეტილების კრიტერიუმის
არსებობის შემთხვევაში სახეზეა ხმის მიცემის მხოლოდ ერთი მექანიზმი, რომელიც
ორი კრიტერიუმის შედარებით განლაგებას ხდის დამოკიდებულს მესამე
კრიტერიუმის განლაგებაზე. ეს მექანიზმი დიქტატურაა.
 (გ) სტიმულები პოლიტიკისთვის

წმინდა პოლიტიკური ფაქტორების არსებობის აღიარებამ არ უნდა გამოიწვიოს

სრული სკეპტიციზმი ეკონომიკური პოლიტიკის მიმართ. ის უბრალოდ გვამცნობს, რომ
პოლიტიკური ინსტიტუციები ახდენენ ეკონომიკური შედეგების ფორმირებას და
ისინი ისე უნდა დაიგეგმოს, რომ პოლიტიკური პროცესების შედეგები სოციალურ
ინტერესებს შეესაბამებოდეს.
პოლიტიკოსებისგან განსხვავებით:
➢ სახელმწიფო მოხელეები არ არიან მოტივირებულნი არჩევნების ხელახალი მოგების
სურვილით, მაგრამ მათ კარიერა აღელვებთ;
➢ სახელმწიფო მოხელეების სტიმულები არ უკავშირდება ამომრჩეველთა
პრიორიტეტებს, თუკი მათი მანდატი ნათელი და კონტროლირებადი არ არის;
➢ ისინი შეიძლება დაინტერესებულნი იყვნენ კერძო სექტორში სამომავლო
დასაქმების პერსპექტივით და კორუფციის ინტერესიც ჰქონდეთ;
➢ ყველა განვითარებულ ქვეყანას აქვს სახელმწიფო შესყიდვებში არსებული
კორუფციის გამოცდილება, მათ გამოიყენეს ეთიკის კოდექსები, რათა
დაერეგულირებინათ სახელმწიფო მოხელეების კავშირი კერძო სექტორთან;
➢ კორუფციის რისკი კიდევ უფრო მაღალია დაბალი შემოსავლების მქონე ქვეყნებში,
სადაც სახელმწიფო მოხელეებს ცოტას უხდიან;
➢ სამთავრობო ინსტიტუციებისა და პოლიტიკური პროცესების სტრუქტურა
კორუფციის განმსაზღვრელი მნიშვნელოვანი ფაქტორებია (Schleifer and Vishny,
1993).
 2.1.6 პოლიტიკური პასუხები
როგორ ხდება ეკონომიკური პოლიტიკის გადაწყვეტილებათა მიღება პრაქტიკაში.

XX საუკუნის უკანასკნელ მეოთხედში ორი მთავარი ტექნოლოგია გამოიკვეთა:

❖ პირველი, სპეციალიზებული სააგენტოების ან ინსტიტუტების შექმნა და განვითარება, რომლებსაც
დამოუკიდებელი პოლიტიკური ან მაკონტროლებელი ძალაუფლება გააჩნიათ;
❖ მეორე, წინა პერიოდებთან შედარებით, გაცილებით მეტი ხარისხით დაიწყო პოლიტიკური უწყებების
ქცევის მაკონტროლებელი წესებისა და კანონების დაცვა.
ა) დამოუკიდებელი სააგენტოებისათვის უფლებების დელეგირება
შექმნილი შთაბეჭდილების საპირისპიროდ, ეკონომიკური თეორია არ გვირჩევს მოვალეობების
არაარჩევით უწყებებს შორის განაწილებას, არც იმის რეკომენდაციას იძლევა, რომ გამკაცრდეს
დემოკრატიული არჩევანის საზღვრები.
შეიძლება ვინმემ ფედერალური სარეზერვო სისტემის ყოფილი ვიცე მმართველის, პროფესორ ალან
ბლაინდერის მსგავსად წუხილი გამოთქვას, რომ მთავრობა „ზედმეტად პოლიტიკურია“, მაგრამ მაინც
დაეთანხმოს მის ყოფილ კოლეგას ჯოზეფ შტიგლიცს, რომ ტექნოკრატიული ერთეულები არ არიან
საკმარისად პოლიტიკურები. არჩევნებში მონაწილეობის გარეშე დელეგირებული ერთეულები ისევე
განიცდიან მარცხს, როგორც მთავრობები: ქცევითი სიხისტე, საზოგადოებრივი მოლოდინის
უგულებელყოფა, მიზნებს შორის არჩევანის გაკეთების შეუძლებლობა, ლეგიტიმაციის ნაკლებობა ისეთ
გადაწყვეტილებებთან გასამკლავებლად, რომლებიც განაწილების განზომილებასაც მოიცავს..
დამოუკიდებელი სააგენტოებისთვის პოლიტიკური ძალაუფლების მინიჭება მნიშვნელოვნად გაიზარდა
მეოცე საუკუნის უკანასკნელ მეოთხედში, განსაკუთრებით ევროპაში და მოგვიანებით განვითარებად
ქვეყნებში. ინდივიდუალური ძალის დელეგირება დომინანტური მოდელი გახდა ცენტრალური
ბანკებისთვის, კონკურენციისთვის და სექტორული რეგულირებისთვის. გილარდის მიხედვით (Giraldi,
2005), იმ ევროპული ქვეყნების პროპორცია, რომლებმაც ინდივიდუალურ სააგენტოებს მიანიჭეს
დამოუკიდებლობა კონკურენციის, საფინანსო რეგულირებისა და ტელეკომუნიკაციის რეგულირებისთვის,
1960 წელს 10%-ზე ნაკლე-ბი იყო, 1980 წელს 20%-ზე ნაკლები, მაგრამ 2000 წელს ამ მაჩვენებელმა 90%-ს
მიაღწია.
 გაგრძელება....
დელეგირება არ ხდება მხოლოდ ქვეყნებს შიგნით. ევროკავშირი გვაძლევს მსგავსი უწყებების
არსებობის მაგალითს (როგორიცაა ევროპის ცენტრალური ბანკი ან ევროპის კომისია, როგორც
კონკურენციის მარეგულირებელი), ან სულაც რეგულატორების მიერ შექმნილი საერთაშორისო
კომიტეტები (როგორიცაა, ევროპის ფასიანი ქაღალდების რეგულატორთა კომიტეტი – CESR). კერძო
მარეგულირებელი ერთეულ-ებიც საერთაშორისო დონეზე გავიდნენ, როგორიცაა საერთაშორისო
ბუღალტრული სტანდარტების საბჭო, რომელიც ბუღალტერიის საერთა-შორისო სტანდარტებს
ადგენს. დამოუკიდებელი უწყებების გავრცელება ბევრმა მემარჯვენე და მემარცხენე
პოლიტიკოსმა გააკრიტიკა. რეალურად, ჩნდება ორი ძირითადი კითხვა:
• პირველი – რატომ და როდის არის უმჯობესი, რომ სახელმწიფო გადაწყვეტილებების მიღებაზე
პირდაპირ პოლიტიკურ გავლენას გამოეყოს(დემოკრატიაში, ასეთი ინსტიტუციები მოქმედებენ
კანონმდებლობის მიერ მინიჭებული მანდატით, სახელმწიფოს ვალდებულებაა განსაზღვროს
და მონიტორინგი გაუწიოს მანდატს ან უარი თქვას დელეგირებაზე);
• მეორე – როგორ უნდა გატარდეს ეკონომიკური პოლიტიკა სისტემაში, სადაც პოლიტიკური
ინსტრუმენტები დამოუკიდებელი უწყებების ხელშია, რომლებიც შეიძლება სულაც არ ახდენენ
ერთმანეთთან კოორდინირებას. მაგალითად, 2007 წელს გაერთიანებულ სამეფოში ფინანსურ
სტაბილურობაზე პასუხისმგებლობას იყოფდნენ ხაზინა, ინგლისის ბანკი და ფინანსური
სერვისების უწყება, რაც ცხადია არაეფექტიანი აღმოჩნდა.
ალესინამ და ტაბელინიმ აღნიშნეს (Alesina, Tabellini 2007), საგარეო პოლიტიკაც კი დგას
სანდოობისა და თანმიმდევრულობის პრობლემების წინაშე, თუმცა არავინ ამბობს, რომ ის
დამოუკიდებელ სააგენტოს უნდა გადაეცეს, რადგანაც მუდმივად უნდა ხდებოდეს მიზნებისა და
ქმედებების ხელახალი შეფასება და არ შეიძლება მისი მოქცევა თანმიმდევრული და სტაბილური
მანდატის ქვეშ.
ამგვარად, მმართველობის პოლიტიკური და ტექნოკრატული მეთოდები არასრულყოფილია.
საჭიროა კრიტერიუმი, რომელიც დააწესებს დებატებს ტექნოკრატულ ერთეულებზე
პასუხისმგებლობის განაწილების შესახებ(რა თქმა უნდა, კანონმდებლის მიერ განსაზღვრული და
კონტროლირებული მანდატის ქვეშ).
 ტექნოკრატული(მრჩეველი ეკონომისტის მიერ მიღებული) გადაწყვეტილება

ტექნოკრატული(მრჩეველი ეკონომისტის მიერ მიღებული) გადაწყვეტილება

უპირატესია, როდესაც:

1. საკითხი ძალიან ტექნიკურია. ალან ბლაინდერი(კლინტონის

პრეზიდენტობის დროს იყო ეკონომიკურ მრჩეველთა საბჭოს წევრი და შემდეგ
ფედერალური სარეზერვო სისტემის თავმჯდომარე): „თუკი, როგორც ვამტკიცებდით,
არსებობს ალტერნატიული ეკონომიკური პოლიტიკა, და თუკი ეს ალტერნატივა
სხვადასხვა ჯგუფზე სხვადასხვაგვარად მოქმედებს, მაშინ დიდი მნიშვნელობა აქვს ვინ
იღებს გადაწყვეტილებას და როგორ ხდება ამ გადაწყვეტილებების მიღება. თუკი
არჩევანი უნდა გაკეთდეს უმუშევრობასა და ინფლაციას შორის, და თუკი
დასაქმებულები უფრო მეტად უმუშევრობაზე ღელავენ, ამ დროს კი ფინანსურ
ბაზრებს, ინფლაციის გამო, უფრო მეტად თავიანთი ნომინალური აქტივების ეროზია
აღელვებთ, მაშინ დასაქმებულები და ფინანსური ბაზრები სწორედ ამ არჩევანს
დაინახავენ.
მონეტარული პოლიტიკის დამოუკიდებელ ცენტრალურ ბანკზე გადაცემით ან
ცენტრალური ბანკისთვის უშუალოდ ინფლაციის კონტროლის დავალებით,
სავარაუდოდ, მოხდება ის, რომ შედეგები ფინანსური ინტერესების შესაბამისი იქნება
უფრო მეტად, ვიდრე უბრალო დასაქმებულების ინტერესებისა Stiglitz (2003, გვ.27);
2. სოციალური პრიორიტეტები სტაბილურია და მოქმედების კრიტერიუმები
კარგად არის ჩამოყალიბებული;
 გაგრძელება.....

3. გადასაწყვეტ საკითხებს და მათ ეფექტებს ამომრჩეველი მარტივად ვერ

დააკვირდება;
4. გადაწყვეტილებები უაღრესად მგრძნობიარეა თანმიმდევრულობის მხრივ;
5. გადაწყვეტილებებს შეზღუდული გავლენა აქვს თაობებში შემოსავლის
განაწილებაზე;
6. გადაწყვეტილებები მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს თაობებს შორის შემოსავლის
განაწილებაზე;
7. გადაწყვეტილება არ მოითხოვს კომპრომისზე წასვლას შეუსაბამო მიზნებს შორის;
8. გადაწყვეტილებები გამოიწვევს სარგებელს (ან დანახარჯს) იმ ჯგუფებისთვის,
რომლებიც სავარაუდოდ ჩართულები იქნებიან პოლიტიკურ ლობირებაში.
რა თქმა უნდა, ეკონომიკური პოლიტიკის ვერც ერთი საკითხი ვერ აკმაყოფილებს
ყველა ამ კრიტერიუმს, მაგრამ ეს კარგი ანალიტიკური მიდგომაა.
მაგალითად, მონეტარული პოლიტიკა ყველა კრიტერიუმს აკმაყოფილებს მე-7-ს
(საპროცენტო განაკვეთის ზრდა, მოკლევადიან პერსპექტივაში, ინფლაციას შეანელებს
და იმავდროულად უმუშევრობას გაზრდის) და, შესაძლოა, მე-5-ს გარდა (საპროცენტო
განაკვეთის კლება ხელახლა ანაწილებს საპროცენტო შემოსავალს მევალესა და მოვალე
საოჯახო მეურნეობებსა და ფირმებს შორის). ფისკალურ პოლიტიკას რაც შეეხება, ის 2,
3, 5, 7 კრიტერიუმებს ვერ აკმაყოფილებს. ეს მყარი არგუმენტებია იმისათვის, რომ
ფისკალური სტრატეგიის შემუშავება პოლიტიკური გადაწყვეტილებების სფეროში
დარჩეს.
 გაგრძელება......

ზოგადი მოსაზრებებისა და პოლიტიკით იმედგაცრუების გარდა, დამოუკიდებელი სააგენტოებისათვის

გარკვეული სახის გადაწყვეტილებათა დელეგირება შესაძლებელია ასახავდეს:

• გადაწყვეტილებათა გაზრდილ ტექნიკურ სირთულეს, მაგალითად სექტორული ან საფინანსო რეგულაციების

სფეროში და ისეთ სექტორებში (მაგ. რისკის პრევენცია), სადაც საჯარო გადაწყვეტილება ეყრდნობა მეცნიერულ
ექსპერტიზას;

• ზოგიერთი გადაწყვეტილების იურიდიულ შინაარსს, მაგალითად, გაერთიანებათა კონტროლს, კონკურენციის

რეგულირებას, ან სანიტარული სტანდარტების დაკმაყოფილებას;

• პოლიტიკოსის მიზანთან დაკავშირებული ფუნქციის შეზღუდვისა და სხვა მიზნებში კომპრომისზე წასვლის

აუცილებლობის ლიკვიდაციის სურვილს. მაგალითად, ისეთ გადაწყვეტილებებში, რომლებიც სახელმწიფო
ჯანდაცვასა და უსაფრთხოებას ეხება, სადაც საზოგადოებრივი აზრით ეკონომიკურ ან საფინანსო მიზნებთან
დაკავშირებით კომპრომისი მიუღებელია. ამავე დროს ზოგჯერ კომპრომისებზე წასვლის აუცილებლობა ჩნდება,
მონეტარულ პოლიტიკაში, სადაც ზოგიერთმა ქვეყანამ ინფლაციასა და უმუშევრობას შორის არჩევანის შეზღუდვა
გადაწყვიტა;

• შუალედური საკითხების მნიშვნელობის ზრდას. სუსტი საწარმოო შედეგებისა და დემოგრაფიული კლების

კონტექსტში, მომავლისადმი მოლოდინი უფრო ნაკლებად ხდება დამოკიდებული ზრდის პერსპექტივაზე და
ეყრდნობა ინფლაციას. ცენტრალური ბანკების დამოუკიდებლობა ან სუვერენული ფონდების წარმატება შეიძლება
აიხსნას, როგორც მეანაბრეებისადმი მიცემული გარანტია, რომ მათ მიერ დაგროვილი ღირებულება დაცული
იქნება;

• ინტეგრირებულ გლობალურ ეკონომიკას გლობალური მთავრობის გარეშე. ფაქტის დადგომამდე პოლიტიკური

ლეგიტიმურობის არ არსებობის პირობებში, საერთაშორისო მმართველობა უფრო მეტად ტექნოკრატიულ
ინსტიტუციებს ეფუძნება, რათა საკუთარი ეფექტიანობის დემონსტრირებით ლეგიტიმურობის პირობები შექმნას
ფაქტის დადგომის შემდეგ.

არჩევანი (ეკონომიკურ ინტერესთა საფუძველზე) და ტექნოკრატიულ(წესებისა და აპრობირებული

რეგულაციების საფუძველზე) მმართველობას შორის ნაკლებადაა ცხადი, ვიდრე შეიძლება მოგეჩვენოთ. არსებობს
შუალედური ვარიანტებიც.
 პოლიტიკის წესები

დიდი ხნის განმავლობაში მიმდინარეობდა დებატები სახელმწიფო პოლიტიკის შესახებ –

მთავრობის გადაწყვეტილებები წესების გათვალისწინების საფუძველზე უნდა მიიღონ, თუ
სიტუაციიდან გამომდინარე, ოპტიმალურ შედეგზე ორიენტირებით. დადგენილებები არის
მითითება პოლიტიკოსებისა და სხვა ეკონომიკური აგენტებისთვის.
მარეგულირებელი წესები ხშირად რთულია და, შესაბამისად, მათი განხორციელების
მონიტორინგიც ძნელდება, ამ წესების არ გათვალისწინება კი ადვილია. და პირიქით, პრინციპებზე
დაფუძნებული(რისკზე-ფოკუსირებული) რეგულაციები მეტი წინდახედულობის საშუალებას
იძლევა, მტკიცეა, თუმცა ნაკლებად გამჭვირვალე. დამოუკიდებელ რეგულატორს შეუძლია მიიღოს
შედეგები, რომლებიც მეტად შეესაბამება იმ სოციალურ პრიორიტეტებს, რომლებიც ჩადებულია
ასეთ პრინციპებში.
რობერტ ლუკასი ტრადიციული პოლიტიკის კრიტიკით მხარს უჭერდა პოლიტიკის წესების და
არა პოლიტიკის ქმედებათა შედარებას: მისი მთავარი მიდგომის თანახმად შესაძლებელია მხოლოდ
წესების შედეგების შედარება (Lucas, 1976). ფინ კიდლანდისა და ედვარდ პრესკოტის მიერ
წესებისათვის უპირატესობის მინიჭება სულ სხვა არგუმენტს ეყრდნობოდა: „საუკეთესო
გადაწყვეტილების შერჩევა, მოცემულ სიტუაციაში, [...] იწვევს ან თანმიმდევრულ, მაგრამ
არაოპტიმალურ დაგეგმვას, ან ეკონომიკურ არასტაბილურობას“ (Kydland and Prescott, 1977, გვ.487).
წესები დღეს ნაკლებად ხისტია, ვიდრე ეს ადრეულ მონეტარისტულ ნაშრომებშია აღწერილი. ამ
წესების მიზანია საშუალოვადიანი დისციპლინა კეთილგონიერებასთან იყოს შეთავსებული. ამ
შემთხვევაში ხდება ზუსტი პოლიტიკური სტრატეგიის განსაზღვრა, რომელიც დაცული იქნება
სანამ არ გაჩნდება მისგან გადახვევის აუცილებლობა. საბოლოოდ, პოლიტიკოსებმა უნდა
განმარტონ თუ რატომ მიიღეს მსგავსი გადაწყვეტილება.
 2.2 ცხოვრება ურთიერთდამოკიდებულებაში

ცხოვრება ურთიერთდამოკიდებულებაში კითხვის ნიშნის ქვეშ არის პოლიტიკოსის უნარი –

მოემზადოს თავისი ქვეყნისთვის მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებების მისაღებად. რეალობა შორს
არის ერთი ქვეყნის მიხედვით გაკეთებული დასკვნებისგან. პოლიტიკოსებმა უნდა
გაითვალისწინონ თავიანთი გადაწყვეტილებების საერთაშორისო შედეგები და მათი
ურთიერთობები სხვა მთავრობებთან. წესების უმეტესობა, რომლებიც ზღუდავს ეროვნულ
პოლიტიკურ გადაწყვეტილებებს, დადგენილია საერთაშორისო დონეზე.
რამდენიმე მაგალითი გვიჩვენებს, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია
ურთიერთდამოკიდებულება:

• 2007 წლის 22 ოქტომბერს სიეტლში დაფუძნებულმა მაიკროსოფტის კორპორაციამ

განაცხადა, რომ ის შეეწინააღმდეგებოდა ევროკომისიის მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებას,
რომელიც მისგან მოითხოვდა, რომ კონკურენტი ქსელური პროგრამული უზრუნველყოფის
კომპანიებისთვის მიეწოდებინა საჭირო ინფორმაცია, რათა მოეხდინათ სრული კავშირი
მაიკროსოფტზე ინტეგრირებულ კომპიუტერებთან და სერვერებთან. ეს იყო 1990-იანი წლების
ბოლოს ინიცირებული პროცედურის დასკვნა, რომელმაც გამოიწვია მაიკროსოფტის დაჯარიმება
და რომლის წინააღმდეგაც აშშ-ს პროგრამული უზრუნველყოფის გიგანტმა შეიტანა სარჩელი. რამ-
დენიმე დღის შემდეგ, 26 ოქტომბერს, Wall Street Journal-მა გამოაქვეყნა სარედაქციო მიმართვა,
რომელიც ევროკავშირს „მარეგულირებელ იმპერიალიზმში“ ადანაშაულებდა;
• 2007 წლის 12 დეკემბერს ევროპის ცენტრალურმა ბანკმა განაცხადა, რომ აშშ-ს
ფედერალურ სარეზერვო სისტემასთან შეთანხმებით, ის დაიწყებდა ევროზონაში არსებული
ბანკებისთვის, აშშ დოლარში, მოკლევადიანი დაფინანსებების შეთავაზებას. ეს უპრეცენდენტო
შეთანხმება იყო პასუხი ფულის ბაზრებზე ლიკვიდურობის მზარდი ნაკლებობისა და ევროპული
ბანკების აშშ დოლარისადმი ნაკლები წვდომისათვის.
 გაგრძელება.....

• კეთილგონივრული წესების ნაკრები, რომელიც საერთაშორისო ბანკებს წარუდგინეს, პირველად

განისაზღვრა 1988 წელს ბაზელის კომიტეტზე მიღებული გადაწყვეტილებით, რომელიც აერთიანებს
მთავარი განვითარებული ქვეყნების ცენტრალური ბანკების მმართველებს. შეთანხმება, რომელიც
ცნობილია კაპიტალის საკმარისობის კოეფიციენტით („კუკის თანაფარდობა“), ჩაიწერა ეროვნულ
კანონმდებლობებში და პრაქტიკაში, თითოეული ქვეყნის მიხედვით და ეროვნული
კოორდინატორების მიერ დაინერგა. აღნიშნულ წესებში შესწორებების შეტანა მოხდა 2006 და 2010
წლებში.

• მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციას (WTO), რომელიც 1995 წელს შეიქმნა, აკისრია

პასუხისმგებლობა, მოაგვაროს დავები ქვეყნებს შორის მრავალმხრივი სავაჭრო შეთანხმებების
მეშვეობით. თავდაპირველად, WTO-ს დავების მართვის უწყება ქმნის დავის შესწავლის საბჭოს.
შემდეგ, სააპელაციო უწყებამ შეიძლება მიიღოს გადაწყვეტილება იმ შემთხვევებისთვის,
რომლებიც საბჭოს შემდეგ გადაუჭრელი დარჩა. 2007 წლის ბოლოს საბჭოს შემოწმებული ჰქონდა
132 ორმხრივი უთანხმოება და სააპელაციო უწყებამ მიიღო გადაწყვეტილება მხარეების მიერ
შემოტანილ 84 საჩივარზე.

• ლისაბონის ხელშეკრულების* მიხედვით, რომელსაც ხელი მოეწერა 2007 წელს ევროპული

მთავრობების მიერ და ძალაში შევიდა 2009 წლის 1 დეკემბერს, ევროკავშირს აქვს ექსკლუზიური
უფლებამოსილება (რაც ნიშნავს, რომ მას მიენიჭა რამდენიმე ქვეყნის უფლებამოსილება) საბაჟო
კავშირის, საერთო სავაჭრო პოლიტიკისა და მონეტარული პოლიტიკის სფეროებში(ევრო ზონის
წევრი ქვეყნებისთვის). ევროკავშირსა და წევრ ქვეყნებს შორის ბევრ სხვა სფეროში
უფლებამოსილებები განაწილებულია. როდესაც ხდება კანონმდებლების კონფლიქტი, ლისაბონის
ხელშეკრულება ადგენს, რომ ევროკავშირის კანონი ეროვნულ კანონზე მაღლა დგას.
 2.2.1 ურთიერთდამოკიდებულების ზრდა

ქვეყნებს შორის ურთიერთდამოკიდებულების გაზომვა არ არის მარტივი საკითხი.

დღესდღეობით, ურთიერთდამოკიდებულების ერთ-ერთი ყველაზე ძლიერი ფორმა ყალიბდება
თითოეული ინდივიდუალური ქვეყნის მიერ დამოუკიდებლად მიღებული იმ გადაწყვეტილებით,
რომელიც გავლენას გლობალურ კლიმატურ მდგომარეობაზე ახდენს. თანაც, დამოკიდებულების
ეს ზრდა ხდება ყოველგვარი საერთაშორისო ვაჭრობისა ან ინვესტიციის გარეშე. ამასთან,
პროდუქტების, კაპიტალის, სამუშაო ძალის და ტექნოლოგიების საერთაშორისო მოძრაობა, ისევე
როგორც საწარმოო და ფინანსური კაპიტალის საერთაშორისო ფლობა, საერთაშორისო
ეკონომიკური ინტეგრაციის მიახლოებითი საზომია.
უფრო მეტიც, კვლევებით დადგინდა საზღვრის ეფექტის დომინანტური როლი: პროდუქტისა
და კაპიტალის ბაზრები ბევრად ნაკლებად ინტეგრირებულია სხვადასხვა ქვეყნებს შორის, ვიდრე
თავად ქვეყნებს შიგნით. ეს ეფექტი იყო პირველი და ვრცლად დოკუმენტირებული შემთხვევა აშშ-
სა და კანადას შორის არსებული ვაჭრობის შესახებ, სადაც, ჩრდილო ამერიკული თავისუფალი
სავაჭრო ზონის (NAFTA) მეშვეობით საერთაშორისო ინტეგრაციის მიუხედავად, მაკკალუმმა (1995)
აღმოაჩინა, რომ ვაჭრობა ორ კანადურ პროვინციას შორის, როგორც წესი, 22-ჯერ აღემატებოდა
იმავე კანადური პროვინციის ვაჭრობას მის მოსაზღვრე აშშ-ს შტატთან. ამ ადრეული ნაშრომების
შეფასებისას, ახალი ნაშრომიც მიუთითებს საზღვრის ეფექტის არსებობაზე. ასეთი აღმოჩენები
მხოლოდ კანადასა და აშშ-ს შორის არსებულ ვაჭრობას არ ეხება. მაგალითად, ნორვეგიაში
ფირმების მხოლოდ 39% ყიდის პროდუქტს უცხოურ ბაზრებზე და მხოლოდ 18% ახდენს
საკუთარი მთლიანი ბრუნვის 5%-ზე მეტის ექსპორტირებას (Mayer and Ottaviano, 2007).
ევროკავშირშიც კი, სადაც ყველა საგარეო ტარიფი გაუქმებულია და ვაჭრობის ყველა
ადმინისტრაციული დაბრკოლება არალეგალურად მიიჩნევა, ორი ქალაქი ან რეგიონი ერთ
ქვეყანაში ერთმანეთს შორის ვაჭრობს იმაზე 10-ჯერ მეტს, ვიდრე სხვადასხვა ქვეყნებში არსებული
ორი ქალაქი (Mayer and Zignago, 2005).
 2.2.2 საერთაშორისო პოლიტიკის კოორდინაცია

პოლიტიკურად დამოუკიდებელ სახელმწიფოებს შორის ეკონომიკური

ურთიერთდამოკიდებულების მართვა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი მე-20 საუკუნეში გახდა,
რამაც თავის მხრივ, რიგი საერთაშორისო უწყებების შექმნა განაპირობა. 1945 წელს საერთაშორისო
სავალუტო ფონდით დაწყებული, შეიქმნა ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების
ორგანიზაცია (OECD) 1961 წელს(ის ჩამოყალიბდა 1947 წელს შექმნილი OEEC-დან, რომლის მიზანიც
იყო მარშალის გეგმის ფარგლებში ამერიკის მიერ ევროპისთვის გამოყოფილი დახმარების
ადმინისტრირება), არაფორმალური მაგრამ ძლიერი დიდი შვიდეული*(G7) 1975 წელს (რომელიც
თავიდან იყო G6), შემდეგ ის იქცა დიდ რვიანად (G8, რუსეთის ჩათვლით) და დიდ ოცეულად (G20)
1999 წელს მზარდი საბაზრო კრიზისის შემდეგ, მის შემადგენლობაში შედის არგენტინა,
ბრაზილია, ჩინეთი, ინდოეთი, ინდონეზია, რუსეთი, საუდის არაბეთი, სამხრეთ აფრიკა და
თურქეთი.
G20 დასახელდა საერთაშორისო ეკონომიკური თანამშრომლობის „მთავარ ფორუმად“. ამ
ჯგუფებისა და სხვადასხვა სექტორული და ვიწრო სპეციალობის დაჯგუფებების შექმნა არის
საერთაშორისო ეკონომიკური თანამშრომლობის მნიშვნელობის ზრდის მაჩვენებელი.
თანამშრომლობას ორი მთავარი მოტივი აქვს. პირველი არის ე.წ. გლობალური
საზოგადოებრივი საქონლის უზრუნველყოფა, როგორებიცაა გლობალური კლიმატის
პრევენციული ღონისძიებები, საერთაშორისო ფინანსური სტაბილურობა. ხოლო მეორე არის
პოლიტიკური შედეგების ოპტიმიზაცია, როდესაც ქვეყნის გადაწყვეტილება მნიშვნელოვან
გავლენას ახდენს მის მეზობელ ქვეყნებზე.
 ა) გლობალური საზოგადოებრივი საქონელი

საზოგადოებრივი საქონლის ზემოთ მოყვანილი განმარტება გამოიყენება გლობალური

მმართველობითი გადაწყვეტილებების შემუშავებისთვის. კლიმატის ცვლილების წინააღმდეგ
პრევენციული ღონისძიებები, ამოწურვადი ბუნებრივი რესურსების მდგრადი მენეჯმენტი და
ფინანსური სტაბილურობა არის ყველაზე ხშირად გამოყენებადი გლობალური საზოგადოებრივი
საქონელი.
საერთაშორისო თანამშრომლობა გამოიხატება და ხორციელდება სხვადასხვა გზით. ყველაზე
ეფექტიანი ხერხი არის ერთხელ და სამუდამოდ შეთანხმება თამაშის წესებზე და მათი
განხორციელება. მას შემდეგ რაც წესები განისაზღვრება და მიიღება, თითოეულ მოთამაშეს აქვს გა-
დაწყვეტილების მიღების თავისუფლება, თუკი ისინი რჩებიან ამ წესების ფარგლებში.
საერთაშორისო ვაჭრობა არის ასეთი წესებზე დაფუძნებული თანამშრომლობის (ან
კოორდინაციის) მაგალითი:
თანამშრომლობის ნაკლებად მომთხოვნი ფორმა ეყრდნობა რბილ კანონებს. ბანკის
მმართველების კოორდინაციაც ემორჩილება ზოგად წესებს (ე.წ. ბაზელის თანაფარდობებს), მაგრამ
მათ არ აქვთ სამართლებრივი ღირებულება, სანამ ეროვნულ კანონმდებლობაში არ გატარდება.
კიდევ ერთი მაგალითი არის საერთაშორისო სავალუტო ფონდისა და მსოფლიო ბანკის მიერ
შემოღებული სტანდარტები და კოდექსები.
არ არსებობს ერთი სქემა გლობალური მმართველობისთვის, არსებობს სხვადასხვა მიდგომისა
და ინსტიტუციური განვითარების კომბინაციები.
 ბ) საერთაშორისო გავრცელება

საერთაშორისო პოლიტიკის კოორდინაციის კიდევ ერთი, და ფაქტიურად ყველაზე

ტრადიციული, მოტივი არის ეკონომიკური პოლიტიკის საერთაშორისო გავრცელება.

მაგალითად, აშშ-ს საპროცენტო განაკვეთის ზრდამ შეიძლება მთელს მსოფლიოში გამოიწვიოს

აქტივების ფასების ვარდნა, განვითარებადი ქვეყნების ვალების დეფოლტი, ან დოლარის
უპირატესობა სხვა ძირითად ვალუტებთან შედარებით. ეს არის გარე ფაქტორების ტიპური
მაგალითი, რომელსაც არ გაითვალისწინებს აშშ-ს მთავრობა, თუკი არ მოხდა კოორდინაცია სხვა
ქვეყნებთან, მაგალითად, G20-ის ფორმატში.

ბოლო მაგალითი ეხება 1990-იანი წლების აღმოსავლეთ აზიას, სადაც ქვეყნები

ინდივიდუალურად ახდენდნენ ადგილობრივი ვალუტების დოლარზე მიბმას იმის ნაცვლად, რომ
ერთობლივად შეექმნათ ერთიანი კალათა.

კოორდინაციის ნაკლებობამ მათ შეუშალა ხელი ისეთი გადაწყვეტილების მიღებაში, რომელიც

მათ საერთო ინტერესებში შედიოდა.
 გ) კოორდინაციის შეზღუდვები და ნაკლი
არსებობს ასევე ძლიერი არგუმენტები კოორდინაციის წინააღმდეგ და ზოგიერთმა ავტორმა
აჩვენა, რომ ზოგჯერ კოორდინაცია საზიანოც კი შეიძლება იყოს.
პირველი არგუმენტი არის ის, რომ მთავრობებმა შეიძლება მოიტყუონ და თავი აარიდონ
შეთანხმებული პოლიტიკის განხორციელებას. ეს განსაკუთრებით შეესაბამება სიტუაციას,
როდესაც არსებობს მოთამაშეთა პოლიტიკის შესახებ არასრულყოფილი ინფორმაცია. ევროპის
რბილი კოორდინაციის პროცესები გვთავაზობს რამდენიმე მაგალითს, როდესაც შეთანხმებები არ
შეესაბამებოდა მათ შემდგომ განხორციელებულ პოლიტიკურ გადაწყვეტილებებს.
მეორე, როდესაც არსებობს გაურკვევლობა ეკონომიკის რეალური მოდელის შესახებ,
შეცდომებმა ან უთანხმოებებმა მოდელებს შორის ასევე შეიძლება გამოიწვიოს
კონტრპროდუქტიული კოორდინაცია (Frankel and Rockkett, 1988).
მესამე, კოორდინაცია შეიძლება ჩაითვალოს, როგორც შეთანხმების ფორმა, რომელიც ხელს
უშლის ადექვატური პოლიტიკის განვითარებას პოლიტიკური კონკურენციის პროცესში. მარტინ
ფელდშტაინი (1988) გამოთქვამდა აზრს, რომ არაადექვატური ეკონომიკური პოლიტიკის
კოორდინაცია გამოიწვევდა იმაზე ნაკლებად სასურველ შედეგს, რაც შეიძლება მიღებულიყო
არაკოორდინირებული ინდივიდუალური პოლიტიკის შედეგად. ის გამოეხმაურა გერმანიის მიერ
მუდმივად გაჟღერებულ შიშს გლობალური ან ევროპული კოორდინაციის შესახებ. კენეტ როგოფმა
(1984) შემოგვთავაზა ამ არგუმენტის ფორმალური გამოსახულება იმ ვითარებისათვის, სადაც
კოორდინაცია ასუსტებს ცენტრალური ბანკების ვალდებულებებს არაინფლაციური პოლიტიკის
წინაშე.
მეოთხე, მაგრამ მნიშვნელოვანი არგუმენტი, ნაწილობრივმა კოორდინაციამ შეიძლება
გაუმჯობესების ნაცვლად გააუარესოს პოლიტიკის შედეგი (ეს არის პირველ თავში განხილული
მეორე საუკეთესო გადაწყვეტილების განსაკუთრებული შემთხვევა). მაგალითად, მონეტარულ
კავშირში საბიუჯეტო უწყებებს შორის კოორდინაცია, რომლებიც არ მოიცავს ცენტრალურ ბანკს,
შეიძლება გახდეს გაუარესებული შედეგების მიზეზი.
 დ) გლობალური ინსტიტუციები და მმართველობა

ყველა ქვეყანაში ეკონომიკურ პოლიტიკაზე გავლენას ახდენს ლოკალური, ეროვნული,

რეგიონული და გლობალური ინსტიტუციები ან შეთანხმებები.
გამოთქმა მსოფლიო ან გლობალური მმართველობა, რომელიც დროთა განმავლობაში ფართოდ
გამოყენებად კონცეფციად ჩამოყალიბდა, არის პრობლემა, რომლის ირგვლივაც მრავალი დებატი
იმართება: როგორ უნდა იმართებოდეს გლობალიზებული მსოფლიო მთავრობის გარეშე?
ამ მხრივ, არსებობს მაგალითი – ევროკავშირი, რომელიც შესაძლებელია გლობალური
მმართველობის ინსტიტუციებისა და საყოველთაოდ შეთანხმებული წესების პრაქტიკულ
განხოცრიელებად შეიძლება მივიჩნიოთ.
საერთაშორისო ინსტიტუციების მიერ განხორციელებული მმართველობა ეყრდნობა
დამოუკიდებელი უწყების მოდელს. აღსანიშნავია, რომ მათი გადაწყვეტილება მოითხოვს წევრი
ქვეყნების უმრავლესობის თანხმობას (IMF-ისა და მსოფლიო ბანკის შემთხვევაში) ან მათ მიერ
ანონიმურად შერჩეულ ტექსტს შეესაბამება (WTO), მაგრამ თითოეული მათგანი ერევა კონკრეტულ
სფეროში, რომლებიც სპეციალური მანდატით არის განსაზღვრული, მათი ლეგიტიმურობა მოდის
არა გადაწყვეტილების მიღების მეთოდიდან, არამედ მათი სპეციალიზაციიდან და იმ მანერიდან,
რომლითაც ისინი საკუთარ მანდატს ასრულებენ (სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მათი არსი უფრო
მეტად მათი საქმიანობაა და არა გადაწყვეტილების მიღების პროცესის ხარისხი).
მსოფლიოს ერთიანობის წარმოდგენის გარეშე არ არსებობს მსოფლიოს სოციალური
უზრუნველყოფის ფუნქცია. ერთადერთი ლეგიტიმური სათათბირო უწყება საერთაშორისო
დონეზე არის გაეროს გენერალური ასამბლეა, მაგრამ გლობალური ეკონომიკის საკითხების
განხილვა ამ ფორმატში რთულია, რადგანაც მასში შედის მრავალი ერთმანეთისგან განსხვავებული
ქვეყანა. მსოფლიო მმართველობა, შესაბამისად, მოიცავს რამდენიმე სპეციალიზებულ
მრავალმხრივ ორგანიზაციას.
 2.2.3 ფედერალიზმი
სიტყვა ფედერალიზმი გაერთიანებული სამეფოს პოლიტიკურ ლექსიკონში აკრძალულია, მაგრამ
არსებობს დაახლოებით 30 ქვეყანა, რომლებიც მსოფლიოს მოსახლეობის 40%-ს წარმოადგენს და
რომლებიც ოფიციალურად კლასიფიცირებულია, როგორც ფედერაციები (ან კონფედერაციები). ეს,
ძირითადად, დიდი ქვეყნებია: ბრაზილია, ავსტრალია, გერმანია, ინდოეთი და აშშ, მაგრამ
შვეიცარიაც კონფედერაციაა. ამ ქვეყნებში პოლიტიკური გადაწყვეტილებების უმეტესობა
სახელმწიფო დონეზე მიიღება.
უნიტარულ ქვეყნებშიც კი, ზოგიერთი გადაწყვეტილება დეცენტრალიზებულია ადგილობრივი
მთავრობების დონეზე, მაგალითად, რეგიონულ ან კომუნალურ დონეზე. დეცენტრალიზაციის
დონე მნიშვნელოვნად განსხვავებულია ქვეყნებს შორის. მაგალითად, დანიასა და საბერძნეთში,
რომელთაგან არც ერთი არ არის ფედერალური ქვეყანა, ადგილობრივი დანახარჯების წილი
მთლიან სახელმწიფო დანახარჯებში არის 38% და 5%. რასაც ევროკომისიის ყოფილმა
პრეზიდენტმა ჟაკ დელორმა უწოდა „ნაციონალური სახელმწიფოების ფედერალიზმი“.
ევროკავშირში ეკონომიკური პოლიტიკის ზოგიერთი კომპეტენცია, როგორიცაა სავაჭრო
პოლიტიკა, კონკურენციის პოლიტიკა ან ევრო ზონის წევრებისთვის, მონეტარული პოლიტიკა,
გადაეცა ევროკავშირს. ნახსენები მიდგომის მსგავსად, მაგრამ უფრო ნაკლებად ამბიციური
მცდელობებით, საერთაშორისო კავშირებისა და გაერთიანებების მშენებლობა დაიწყო მსოფლიოს
უმეტეს რეგიონებში.
ფედერალიზმის ეკონომიკური თეორია შესაძლებელს ხდის, რომ ეს დისკუსიები ნათელი
გახდეს და მოხდეს კრიტერიუმის შეთავაზება ფედერაციაში ეკონომიკური პოლიტიკის
კომპეტენციების განაწილების შესახებ ან საერთაშორისო გაერთიანებაში მონაწილეობის მიღების
შესახებ.
 ცენტრალიზაციასა და დეცენტრალიზაციას შორის არსებულ არჩევანი
ცენტრალიზაციასა და დეცენტრალიზაციას შორის არსებულ არჩევანთან დაკავშირებით,
ეკონომიკური მოტივები, უპირატესობას ანიჭებს დეცენტრალიზაციას. ოატის (1972)
დეცენტრალიზაციის თეორია ამტკიცებს, რომ გარეგანი ეფექტების და მასშტაბის ეკონომიის არ
არსებობის პირობებში, დეცენტრალიზაცია ყოველთვის უპირატესია, ან უკიდურეს შემთხვევაში
უტოლდება მაინც, ცენტრალიზაციას.
ეს იმიტომ, რომ:
1. სხვადასხვა ადგილები თავიანთ სამომხმარებლო კალათებში კერძო საქონლისა და
საზოგადოებრივი საქონლის განსხვავებულ ფარდობას მოგვცემს. შესაბამისად, ლოკალური
გადაწყვეტილება უკეთესად შეესაბამება გადასახადების გადამხდელთა ინტერესებს;

2. თუ ერთ ადგილზე წარმოებული საზოგადოებრივი საქონელი არ იქონიებს გავლენას მეზობელი

ადგილების კეთილდღეობაზე (გარეგანი ეფექტები არ არსებობს) და თუკი ცენტრალიზებულ
დონეზე საზოგადოებრივი საქონელის მიწოდება უფრო ეფექტიანად არ
ხორციელდება(მასშტაბის ეკონომია არ არსებობს), მაშინ ყველაზე მეტად
დეცენტრალიზებული დონის გატარებაა უმჯობესი;

3. გარკვეული საქონლისათვის ცენტრალიზაცია სარგებელის მომცველია რადგან მათი

წარმოებიდან მიღებული სარგებელი ვერ იქნება შეზღუდული ერთი კონკრეტული ქვეყნის
მოსახლეობისათვის, აგრეთვე იმიტომ, რომ ის მოიცავს მზარდ შემოსავლებს. მაგალითად, ეს არის
თავდაცვის, კვლევისა და გარემოს დაცვის პოლიტიკის შემთხვევები.

დეცენტრალიზაცია საშუალებას გვაძლევს აქცენტი ლოკალურ პრიორიტეტებზე გავამახვი-

ლოთ, მაგრამ ცენტრალიზაცია საშუალებას აძლევს გარეგან ეფექტებს, რომ იქცეს შინაგან
ეფექტებად.
ასევე არსებობს კომპრომისები
 კომპრომისი
კომპრომისი არის ალესინას და სხვების მიერ (2005) საერთაშორისო გაერთიანებების შესახებ შექმნილი
თეორიის ბირთვი. მათ მოდელში ცენტრალიზაცია, ეფექტიანობის მხრივ, იძლევა მოგებას მასშტაბის
ეკონომიისა, ან ქვეყნებს (ან რეგიონებს) შორის არსებული პოზიტიური გარეგანი ეფექტების გამო;
დეცენტრალიზაცია თითოეულ მთავრობას საშუალებას აძლევს უპირატესობა მიანიჭოს ეროვნულ
პრიორიტეტებს სახელმწიფო და კერძო საქონელს შორის. ავტორები გვიჩვენებენ, რომ უწყებებს, რომლებიც
ხასიათდებიან სხვადასხვა პრიორიტეტებით.
მაგალითად სახელმწიფო საქონლის წარმოების არსი და მოცულობა, შეუძლიათ მიიღონ მოგება
კოლექტიური ქმედებით, რადგან უფრო მაღალი ეფექტიანობიდან მიღებული კეთილდღეობა
აჭარბებს ავტონომიის დაკარგვით გამოწვეულ კეთილდღეობის დანაკარგს.
მთავარი პოლიტიკური არგუმენტი დეცენტრალიზაციის სასარგებლოდ არის გარანტია
ცენტრალური მთავრობის მიერ სიმდიდრის კონფისკაციის შეუძლებლობა. ამ შეხედულების
მიხედვით, მხოლოდ ძირითადი ეკონომიკური ფუნქციები უნდა იყოს მინიჭებული ცენტრალურ
დონეზე – პირდაპირ, საერთო ბაზრის მართვა – ხოლო პოლიტიკა, რომელსაც განაწილების ეფექტი
გააჩნია, დეცენტრალიზებული უნდა იყოს სამთავრობო დონეებზე. კონკურენცია
დეცენტრალიზებულ იურისდიქციებს შორის უზრუნველყოფს იმას, რომ არც ერთი მათგანი არ
მიმართავს კონფისკაციას. დეცენტრალიზაციას შეიძლება დამოუკიდებლად მივანიჭოთ
უპირატესობა ნებისმიერი კეთილდღეობის სარგებელთან შედარებით, თუკი იარსებებს მასშტაბის
ეკონომია, გარეგანი ეფექტები, ან პრიორიტეტების ჰეტეროგენულობა.
 ევროპის კავშირი
ევროპის კავშირი ჩამოყალიბდა 1957 წელს, როგორც ევროპული თანამეგობრობა ექვსი ქვეყნის მიერ,
ხოლო 2007 წლიდან მასში 27 ქვეყანა შედის.
ევროკავშირის ახლანდელი მმართველობის სტრუქტურაში გვაქვს კომპეტენციების ხუთი კატეგორია:

• „ექსკლუზიური“ კომპეტენციები: „მხოლოდ კავშირს შეუძლია დააკანონოს“ და ქვეყნებს შეუძლიათ

მიიღონ კანონმდებლობა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, „თუკი კავშირის მიერ აქვთ მინიჭებული
უფლებამოსილება ან თუკი საჭიროა კავშირის აქტების შესრულება“. ეს მოიცავს პირდაპირ ვაჭრობას,
კონკურენციას, თევზჭერის პოლიტიკას და, ევრო ზონის წევრებისთვის მონეტარულ პოლიტიკას.
•საერთო კომპეტენციები, სადაც ინიციატივა ეკუთვნის ევროკავშირს. წევრმა ქვეყნებმა „უნდა გამოიყენონ
თავიანთი კომპეტენციები იმ დონემდე, რომელიც კავშირს არ გამოუყენებია“.

ეს პირდაპირ მოიცავს შიდა ბაზრის მართვას, რეგიონულ და გარემოს პოლიტიკას, საერთო სასოფლო-
სამეურნეო პოლიტიკას, მომხმარებელთა დაცვას, ტრანსპორტს და ენერგიას. უფრო მეტიც, კავშირსა და
წევრ ქვეყნებს შეუძლიათ იმოქმედონ ერთობლივად ისეთ სფეროებში როგორებიცაა კვლევა, განვითარება
და ჰუმანიტარული დახმარება.
1. წევრი ქვეყნების ეკონომიკური და დასაქმების პოლიტიკის კოორდინირება.
2.საერთო საგარეო და უსაფრთხოების პოლიტიკის განსაზღვრა და განხორციელება.
3.ქვეყნების ქმედებებისათვის დახმარება, მათი კოორდინირება და შევსება ისეთ სფეროებში,
როგორებიცაა: ჯანდაცვა, წარმოება, კულტურა ან განათლება.
ორი რამ იკვეთება ამ ჩამონათვალში:
პირველი, კავშირის ნამდვილად ფედერალური ხასიათი, რადგანაც მისი კომპეტენციები ზოგიერთ
სფეროში უფრო მაღალია, ვიდრე წევრი ქვეყნებისა;
მეორე, ევროპული გადაწყვეტილების მიღების სისტემის სირთულე, რადგანაც კომპეტენციების ხუთი
კატეგორია თანაარსებობს, რომელთა განსხვავებაც ყოველთვის მარტივი არ არის და ისინი კვეთენ
ერთმანეთს, ასევე, სფეროებს შორის პოლიტიკური გადანაწილების ლოგიკა არც ისე ნათელია.
 ევროინტეგრაციის ეკონომიკური ლოგიკის 5 ჰიპოთეზა

1. საქონელი და კაპიტალი მობილურია კავშირის ქვეყნებს შორის, მაგრამ სამუშაო ძალა თითქმის
არა. ეს ამართლებს იმას, რომ კავშირს მინიჭებული აქვს საქონლის, მომსახურების და
კაპიტალის ბაზრის რეგულირება, ხოლო წევრ ქვეყნებს შენარჩუნებული აქვთ პირდაპირი
პასუხისმგებლობა სამუშაო ძალის ბაზრის რეგულაციაზე;
2. საერთო ბაზრის მართვა კავშირის პასუხისმგებლობაა, მაგრამ ამ შეჯიბრში ცალკეულ ქვეყნებსაც
რჩებათ განაწილების სხვა სახის პოლიტიკის გატარების უფლებამოსილება. კავშირის
ექსკლუზიური და პრინციპული კომპეტენციები უმეტესწილად საერთო ბაზრიდან
გამომდინარეობს;
3. საერთო ბაზარი მოითხოვს საერთო ვალუტას;
4. საერთო ვალუტა არ გულისხმობს ფედერალურ ბიუჯეტს, არამედ გულისხმობს ეროვნული
ფისკალური პოლიტიკის ერთობლივ მეთვალყურეობას. ეს შეხედულება საკმაოდ აქტიური
დებატების საგანი გახდა;
5. კავშირი არ ერევა ინდივიდებს შორის რესურსების გადანაწილებაში, ის იღებს მონაწილეობას
მხოლოდ რეგიონულ და საერთაშორისო გადანაწილებაში. ადრეულ წლებში, კავშირს თითქმის
არ გააჩნდა როლი გადანაწილებაში, გარდა სოფლის-მეურნეობისა – საერთო სასოფლო-
სამეურნეო პოლიტიკის (CAP) მეშვეობით. დანახარჯები რეგიონულ განვითარებაზე 1970 წელს
შეადგენდა ევროკავშირის ბიუჯეტის მხოლოდ 3%-ს, ხოლო 1980 წელს 10%-ს. სტრუქტურული
ფონდები, აფინანსებს ინვესტიციებს ნაკლებად განვითარებულ რეგიონებსა და ქვეყნებში. ამ
ფონდების ბიუჯეტმა 2000-06 წლებში ევროკავშირის საერთო დანახარჯების 30% შეადგინა
არის თუ არა ამჟამად ევროკავშირის მოდელი სტაბილური? 2005 წელს საკონსტიტუციო
პროექტის ჩავარდნა, რომელიც ფრანგმა და ჰოლანდიელმა ამომრჩევლებმა უარყვეს, მტკიცე
ნიშანია იმისა, რომ მოქალაქეებს შორის ჯერ კიდევ დიდი ეჭვია შემორჩენილი. მაგრამ, 2007 წელს,
საკონსტიტუციო გეგმის ნაცვლად მიღებული ლისაბონის ხელშეკრულება მაინც მოიცავს იქ
არსებულ ბევრ მიმართულებას და ევროკავშირის პოლიტიკას საკანონმდებლო ჩანართებში სვამს.