შესავალი: მონეტარული პოლიტიკის ანალიზი

ნულოვანი საპოცენტო განაკვეთის ზღვართან დაკავშირებული პრობლემის თავიდან

ასაცილებლად ყველაზე კარგი გზა არის თავიდანვე ისეთი მონეტარული პოლიტიკის
გატარება, რომ საერთოდ აცილებულ იქნეს ნულოვან ზღვართან მიახლოება. ეს გულისხმობს
ბუმებისა და ვარდნების თავიდან აცილებას, რომლებიც იწვევენ კრიზისებს. ეს იქნება
მომდევნო რამოდენიმე ლექციის თემა.

უკანასკნელი კრიზისის დროს, მაგალითად, იყო საცხოვრებელი სახლების ბაზარზე ბუმი და

ვარდნა, რამაც თავის მხრივ, გამოიწვია ფინანსური არეულობა აშშ-სა და სხვა ქვეყნებში.
ზოგიერთი ეკონომისტი ამტკიცებს, რომ გადაჭარბებული მონეტარული პოლიტიკა იყო
ძირითადი გამომწვევი მიზეზი საბინაო ბაზრის ბუმისა და შედეგად გამოწვეული
დაცემის/სწრაფი ვარდნის. დაბალი საპროცენტო განაკვეთების პერიოდში, გადაჭარბებული
რისკის აღება უფრო სასურველია. ეს მაგალითი გვიჩვენებს, თუ როგორ შეიძლება
გაუთვალისწინებელი შედეგების მიღება, როდესაც პოლიტიკა ნორმიდან გადაიხრება.

ძირითადი საკითხები - მონეტარული პოლიტიკა - წესები წინდახედულობის

წინააღმდეგ

 მონეტარული პოლიტიკა არის მუდმივი ბრძოლა, რათა თავიდან აცილებული იქნას

ბუმები და დაცემები. ფედი ახორციელებს პოლიტიკას იმ მიზნით, რომ ერთობლივი
მოთხოვნის მრუდი შეინარჩუნოს ისეთ პოზიციაში, რომლის დროსაც რეალური მშპ არის
პოტენციური მშპ-ს ტოლი და ინფლაციის განაკვეთი არის ინფლაციის მიზნობრივი
მაჩვენებლის ტოლი.

 ფედი და სხვა ცენტრალური ბანკები ზრდიან რეალურ საპროცენტო განაკვეთს, როცა

რეალური მშპ აჭარბებს პოტენციურ მშპ-ს და ამცირებს საპროცენტო განაკვეთს, როდესაც
რეალური მშპ ჩამორჩება პოტენციურ მშპ-ს.

 რეალური საპროცენტო განაკვეთის პასუხი რეალური და პოტენციური მშპ-ს დაშორებაზე

შეიძლება გაერთიანებული იქნას ინფლაციის საპასუხო ქმედებასთან რათა მივიღოთ
მონეტარული პოლიტიკის წესი, რომელიც ზუსტად აღწერს ცენტრალური ბანკის ქცევას.

 თუ ფედი ადგენს საპროცენტო განაკვეთს მონეტარული პოლიტიკის წესის მიხედვით,

მაშინ ის გაზრდის საპროცენტო განაკვეთს ინფლაციის ზრდის საპასუხოდ და საბოლოოდ
ინფლაცია დაუბრუნდება საწყის ნიშნულს.

 მაგრამ რაღაც მომენტში, საპროცენტო განაკვეთმა შეიძლება მიაღწიოს ნულს. მაშინ,

ცენტრალურ ბანკს შეუძლია 1) გადაერთოს ფულის მიწოდების ზრდის წესზე, 2)
გამოიყენოს რაოდენობრივი შერბილების მექანიზმები ან 3) დანერგოს მომავლის
პროგნოზზე დაფუძნებული მონეტარული პოლიტიკა.
 ფულის მიწოდების ზრდის წესის მაგალითია მილტონ ფრიდმანის მუდმივი ზრდის წესი.
ჩვენ განვიხილეთ რაოდენობრივი მექანიზმები წინა ლექციებში. მომავლის პროგნოზზე
დაფუძნებული მონეტარული პოლიტიკა გულისხმობს, რომ ფედი მიუთითებს
(აგრძნობინებს) ბაზარს თუ რა საპროცენტო განაკვეთებს უნდა ელოდოს ის მომავალში.

დასკვნა: მონეტალური პოლიტიკის ანალიზი

რა უნდა გააკეთოს ცენტრალურმა ბანკმა, როდესაც საპროცენტო განაკვეთი აღწევს ნულს?
ზოგიერთი ეკონომისტი, როგორიც იყო მიტლონ ფრიდმანი, ამტკიცებდა, რომ ფედმა
უბრალოდ უნდა შეინარჩუნოს ფულის მიწოდების მუდმივი ზრდა, პოლიტიკა, რომელსაც
ეწოდება ფულის მუდმივი ზრდის წესი. თუმცა, ცენტრალური ბანკები ფიქრობენ, რომ ფულზე
მოთხოვნა ძალიან მერყევია იმისათვის, რომ ფულის მუდმივი ზრდის წესმა კარგად იმუშაოს.
ცენტრალურ ბანკებს ასევე შეუძლიათ განახორციელონ რაოდენობრივი შერბილება
(შემსუბუქება) და გააგრძელონ ფულის მიწოდების ზრდა რეზერვების ზრდის მეშვეობით;
მიუხედავად იმისა, რომ შედეგად არ შემცირდება საპროცენტო განაკვეთი, სამაგიეროდ,
მოხდება ეკონომიკის სტიმულირება. ამას ეწოდება რაოდენობრივი შემსუბუქება, რადგანაც
ხაზს უსვამს რეზერვების ან ფულის ოდენობის ზრდას და არა საპროცენტო განაკვეთის
შემცირებას. ცენტრალურ ბანკებს ასევე შეუძლიათ მიყვნენ მომავლის პროგნოზზე
დაფუძნებულ მონეტარულ პოლიტიკას და განსაზღვრონ გრძელვადიანი საპროცენტო
განაკვეთები მომავალი მოკლევადიანი განაკვეთების მოლოდინებზე დაყრდნობით.

ძირითადი საკითხები: მონეტარული პოლიტიკის ანალიზი

 მომავლის პროგნოზზე დაფუძნებული მონეტარული პოლიტიკა - პოლიტიკა, რომლის

მეშვეობითაც ფედი მიუთითებს ბაზრებს რა პოლიტიკა განხორციელდება მომავალში.

 ფულის მუდმივი ზრდის წესი - პოლიტიკა, რომლის დროსაც ფედი ინარჩუნებს ფულის
მიწოდების ზრდის მუდმივ ტემპს.
შესავალი: მონეტარული პოლიტიკა

წინა ლექციებში, განვსაზღვრეთ მონეტარული პოლიტიკის როლი ინფლაციის დაბალ დონეზე

შენარჩუნებასა და ეკონომიკის სტაბილური ზრდის მიღწევაში, დიდი ბუმებისა და ვარდნების
თავიდან ასარიდებლად. მაგალითად, თუ ინფლაცია იწყებს ზრდას, ფედერალური
სარეზერვო სისტემა (ფედი), როგორც წესი, ზრდის საპროცენტო განაკვეთს, რათა ინფლაცია
დააბრუნოს საწყის ნიშნულზე. თუ ინფლაცია იწყებს კლებას, ფედი ამცირებს საპროცენტო
განაკვეთს რომ არ დაუშვას ინფლაციის მკვეთრი შემცირება და თავიდან აიცილოს დეფლაცია.

ჩვენ ასევე ვნახეთ, რომ ზოგ შემთხვევაში მონეტარულმა პოლიტიკამ მიგვიყვანა

ინფლაციამდე ან არასტაბილურ მდგომარეობამდე, როგორც მაგალითად 1970 წელს, როცა
ფედმა საპროცენტო განაკვეთები შეინარჩუნა ძალიან დაბალ ნიშნულზე, რამაც, შესაძლოა,
გამოიწვია კიდეც დიდი დეპრესია; ან 2003-დან 2005 წლამდე პერიოდი, როცა ფედი
ინარჩუნებდა ძალიან დაბალ საპროცენტო განაკვეთებს, რასაც შეეძლო გამოეწვია სახლების
ფასების ზრდის დაჩქარება და შედეგად საბინაო ბაზრის ჩავარდნამდე მისვლა, რაც იყო 2007-
2008 წლების ფინანსური კრიზისის განმსაზღვრელი ფაქტორი.

ამ ლექციაზე, სიღრმისეულად შევისწავლით მონეტარული პოლიტიკის ქმედებებს,

პოლიტიკის 5 ძირითადი საკითხის გათვალისწინებით. უპირველეს ყოვლისა,
დავაკვირდებით როგორ გამოეხმაურა ფედერალური სარეზერვო სისტემა ფინანსურ კრიზისს
თავისი საბალანსო უწყისის მოცულობის გაზრდით. მეორე, განვსაზღვრავთ ფულზე
მოთხოვნას საპროცენტო განაკვეთის პირობებში და რა ხდება მაშინ, როდესაც საპროცენტო
განაკვეთები უახლოვდება ქვედა ნულოვან საზღვარს, რაც მოხდა უკანასკნელი ფინანსური
კრიზისის დროს. მესამე, შევისწავლით, როგორ შეუძლია ფედს ასეთი სიტუაციების თავიდან
არიდება და სისტემური გზით რეაგირება როგორც ინფლაციის, ასევე რეალური მთლიანი
შიდა პროდუქტის (მშპ)-ს დინამიკის საპასუხოდ. მეოთხე, დავასაბუთებთ თუ რატომ უნდა
იყოს ცენტრალური ბანკი დამოუკიდებელი. და ბოლოს, ჩვენ შევისწავლით მონეტარული
პოლიტიკის საერთაშორისო როლს და მის გავლენას გაცვლით კურსზე.

ძირითადი საკითხები: მონეტარული პოლიტიკა 1

 ფედის უპრეცედენტო ქმედებებმა კრიზისის დროს, გააჩინა კითხვები მის

დამოუკიდებლობასთან დაკავშირებით.

 ცენტრალური ბანკის დამოუკიდებლობა იცავს ცენტრალურ ბანკს მოკლევადიანი

პოლიტიკური ზეწოლებისგან, რომ მოახდინოს ეკონომიკის ზედმეტად სტიმულირება,
რაც საბოლოო ჯამში იწვევს ინფლაციის ზრდას.

 „ჯერ სარგებელი - შემდგომ ტკივილი“ სცენარი გვიჩვენებს რომ ცენტრალურ ბანკს

შეუძლია უმუშევრობის შემცირება უმუშევრობის ბუნებრივ დონეზე ქვემოთ
 მოკლევადიან პერიოდში, მაგრამ ამის გაკეთებით, გაიზრდება ინფლაცია გრძელვადიან
პერიოდში.

 ფილიპსის მრუდი არის უარყოფითი კორელაცია ინფლაციასა და უმუშევრობას შორის.

თუმცა ეს შეიძლება იყოს მხოლო მოკლევადიანი დამოკიდებულება, რადგან
გრძელვადიანი კავშირი ინფლაციასა და უმუშევრობას შორის არ არსებობს. ანუ ეს
დამოკიდებულება მართებულია მხოლოდ მოკლევადიან პერიოდში.

 ქვეყნებში, რომლებშიც ცენტრალური ბანკები უფრო დამოუკიდებელნი არიან,

შედარებით დაბალი ინფლაციაა, ვიდრე იმ ქვეყნებში, სადაც ცენტრალური ბანკები უფრო
ნაკლებად დამოუკიდებელნი არიან.

ძირითადი საკითხები: მონეტარული პოლიტიკა 2

 ფედი მოკლევადიან ნომინალურ საპროცენტო განაკვეთზე ზემოქმედებას ახდენს ღია

ბაზრის ოპერაციების მეშვეობით რეზერვების ცვლილების გზით.

 ფულზე მოთხოვნა უარყოფითადაა დამოკიდებული ნომინალურ საპროცენტო

განაკვეთზე.

 როდესაც ფედი ცვლის საპროცენტო განაკვეთს, ეკონომიკაში ფულის მიწოდება იცვლება.

 ფულის მიწოდების რაოდენობაში ცვლილება იწვევს საპროცენტო განაკვეთების

ცვლილებას. რეზერვების ცვლილება იწვევს ფულის მიწოდების ცვლილებას.

 რაღაც მომენტში, საპროცენტო განაკვეთი უახლოვდება ნულს (თითქმის ნულდება). მაშინ,

ცენტრალური ბანკი იყენებს რაოდენობრივ ან საკრედიტო შერბილების პოლიტიკას.

ძირითადი საკითხები: მონეტარული პოლიტიკა 3

 ფედის საბალანსო უწყისის მიხედვით შეგვიძლია წარმოდგენა შევიქმნათ ფედის ძირითად

ქმედებებზე ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში.

 საბალანსო უწყისის ზომა მკვეთრად გაიზარდა 2009-დან 2013 წლამდე.

 ფედმა წარადგინა რაოდენობრივი შერბილების პოლიტიკა (QE) რეცესიის პერიოდში,

რომელსაც მოჰყვა 2008 წლის შემოდგომის განგაში.

 რაოდენობრივი შერბილება 1 (QE1) შედგებოდა სახაზინო ვალდებულებების დიდი

ოდენობით და იპოთეკით უზრუნველყოფილი ფასიანი ქაღალდების შეძენისაგან,
ძირითადად 2009 წელს. QE1-ს მოჰყვა QE2 და QE3.

 QE-ს ძირითადი მიზანი იყო გრძელვადიანი საპროცენტო განაკვეთების შემცირება,

რადგან მოკლევადიან საპროცენტო განაკვეთს უკვე მიღწეული ჰქონდა ნულოვან ქვედა
ზღვრამდე.
დასკვნა: მონეტარული პოლიტიკა
მონეტარული პოლიტიკის გატარება რთულია. ცენტრალური ბანკის თანამშრომლები
ამბობენ, რომ მათი საქმე ძალიან ჰგავს მანქანის მართვას მხოლოდ უკანა ხედვის სარკის
გამოყენებით. ისინი იძულებულნი არიან მიიღონ ისეთი გადაწყვეტილებები, რომლებიც დიდ
გავლენას ახდენენ ეკონომიკაზე, მხოლოდ იმის ცოდნით თუ სად იყო ეკონომიკა წარსულში
და ნაწილობრივ სადაა ის აწმყოში. მათ არ აქვთ ზუსტი ცოდნა იმის შესახებ, თუ საით მიდის
ეკონომიკა.

ამ ლექციაზე, ჩვენ ვნახეთ, თუ რატომ არის ეს სამუშაო რთული. უპრეცედენტო ფინანსური

კრიზისის დროს, შესაძლოა საჭირო გახდეს უპრეცედენტო, მანამდე გამოუცდელი
ინსტრუმენტების გამოყენება. ძნელია წინააღმდეგობა გაუწიო პოლიტიკურ ზეწოლას
მოკლევადიანი სარგებლის მისაღებად გრძელვადიანი გასავლის ხარჯზე. ნორმალურ
პერიოდებშიც კი, რთულია შეინარჩუნო ერთობლივი მოთხოვნა პოტენციურ მშპ-სთან ახლოს
იმ სამყაროში, რომელშიც პოტენციური მშპ-ს გაზომვაც კი რთულია და პოლიტიკის გავლენა
ერთობლივ მოთხოვნაზე გაურკვეველია.

ჩვენ ასევე ვისწავლეთ, რომ მიუხედავად იმისა, რომ მონეტარულ პოლიტიკას აქვს მძლავრი
ეფექტი, მას არ შეუძლია გააკეთოს ყველაფერი. მას არ შეუძლია უმუშევრობის შემცირება
მუდმივად, რადგან ამის მცდელობა გამოიწვევს ინფლაციის ზრდას.

ყველა ეს იდეა სასარგებლოა იმისთვის, რომ გაიგოთ ფედის შესახებ ხშირი სათაურებისა და
სიახლეების არსი. ეს იდეები დაგეხმარებათ, საზოგადოების აზრით მსოფლიოში ყველაზე
მისტიური ინსტიტუტის, ქმედებების გააზრებაში.

ძირითადი ცნებები: მონეტარული პოლიტიკა

 ცენტრალური ბანკის დამოუკიდებლობა - ცენტრალური ბანკების იურიდიული

უფლებამოსილება გაატაროს მონეტარული პოლიტიკა სახელმწიფოსგან მინიმალური
ჩარევის პირობებში.

 რეფინანსირების განაკვეთი - საპროცენტო განაკვეთი, რომელსაც ფედი აკისრებს

კომერციულ ბანკებს, რომლებიც ფულს სესხულობენ ცენტრალური ბანკისგან.

 ლიკვიდურობის ხაფანგი - სიტუაცია, რომლის დროსაც ფულის მიწოდების

(ლიკვიდურობის) ზრდა ვერ ამცირებს საპროცენტო განაკვეთს უფრო მეტად, რადგან
საპროცენტო განაკვეთი ნული ან ნულს ქვემოთაა.

 მონეტარული ბაზა - ნაღდი ფული მიმოქცევაში + რეზერვები

 ფულზე მოთხოვნა - დამოკიდებულება ნომინალურ საპროცენტო განაკვეთსა და ფულის
რაოდენობას შორის, რომლის ფლობაც სურს საზოგადოებას ნებისმიერი საპროცენტო
განაკვეთის პირობებში.

 პოლიტიკური ბიზნეს ციკლი - ბიზნეს ციკლი, რომელიც გამოწვეულია პოლიტიკოსების

მიერ ეკონომიკის ზედმეტად მასტიმულირებელი ეკონომიკური პოლიტიკის გატარებით
წინასაარჩევნო პერიოდში.
!"#$%$&': ('#)$&*+' ,-&'.')$
+"/"#''# #$,$#*0-1, +-2"&'/ 2007 3&'# 1")"24"+!' 1$'35- 1$ 2009 3&'#
'%6'#!' 1$#+*&1$, ,+"7'1"6."42$, 8-+8 4*!2$ 1$ 4$+$) -4$2$2, -+'%"2,
")-6-2')'# #.'2*&'+"4'# 2'76'9 3$+$1:'6"# - 1$ 1$$+32*6"# )-6:+"#' 2'#
$2-;2"1"4$!' - )-6.+/')&*+' ('#)$&*+' ,-&'.')'# )$6-621"4&-4$. 2008
3&'# 9"4"+%$&!', ,+"7'1"6.2$ 4*!2$ 0"&' 2-$3"+$ $152 2'&'$+1'$6
")-6-2')*+' #.'2*&'+"4'# $;.#, +-2"&'/ 2-'/$%1$ ,'+1$,'+ .+$6#("+"4#
'61'%'1"4'# 1$ -8$0"4'# 2'2$+9; !"1":$1, '#'6' !"<&"416"6 2-02$+"4'#
:$7+1$#, +$/ 9$%'# 20+'% :$01"4-1$ ")-6-2')'# :$2-/-/0&"4'#,
:$+)%"*&3'&$1 ")-6-2')*+' 6$0.-2'#, :$62$,'+-4"4"&'. "+9' 3&'# !"21":
,+"7'1"6. 4$+$) -4$2$2 0"&' 2-$3"+$ *(+- 2$#!.$4*+, $787 2'&'$+1'$6, 2009
3&'# $2"+')'# :$8$6#$="4'# 1$ +"'6%"#.'+"4'# $;.#, +-2"&'/ 2-'/$%1$ $+$
20-&-1 .+$6#("+"4# '6'1'%'1"4'#$ 1$ ('+2"4'# 2'2$+9, $+$2"1 :+$6."4#
!.$."4'# 1$ #0%$ $1:'&-4+'%' 29$%+-4"4'# 2'2$+9, +$9$ 2-201$+'5-
:$7+1'&' '6(+$#.+*;.*+*&' ,+-";."4'#$ 1$ #0%$ 2'2$+9*&"4"4'#
1$('6$6#"4$.

2'*0"1$%$1 '2'#$, +-2 "# ;2"1"4"4' 9'9;-# 2'76$1 '#$0$%1$ +"/"#''1$6

")-6-2')'# :$2-5%$6$#, $=6'!6*&2$ ('#)$&*+2$ ,-&'.')"42$ 3$+2-!%$
$+#"4'9' ,-&'.')*+' *9$602-"4"4' 1$ 1$,'+'#,'+"4"4'. 2008 3&'#
#.'2*&'+"4'# )$6-6,+-";.'# )+'.')-#"4' $2.)'/"416"6, +-2 $1$2'$6"42$,
2'="4*&' 9$60"4'#, *)"9"# !"290%"%$!', 20-&-1 2/'+" 6$3'&' 2'2$+9"#
2-02$+"4'# :$7+1'#)"6. 2009 3&'# #.'2*&'+"4'# )$6-6,+-";.'# )+'.')-#"4'
$2.)'/"416"6, +-2 !.$."4'#9%'# 2'3-1"4*&' (-61"4' $+ '5- :$2-5"6"4*&'
'6(+$#.+*;.*+*&' 1$6$0$+8"4'# 7+1'#9%'#, +$2$/, 9$%'# 20+'%, $+ :$2-'3%'$
#$29$%+-4- !"#5'1%"4'# 7+1$ #$;-6&'#$ 1$ 2-2#$0*+"4'# 2'2$+9*&"4'9.
#$,'+'#,'+-1, )$6-6,+-";.'# 20$+1$2>"+"4' )' $2.)'/"416"6, +-2
2$#.'2*&'+"4"&' ('#)$&*+' ,-&'.')'# :$.$+"4'# :$+"!", +"/"#'$ )'1"%
*(+- =+2$ ';6"4-1$.

2$&"%", $2 2-)&"%$1'$6' #.'2*&'+"4'# ,$)"."4'# !"21":, #0%$ ('#)$&*+'

,-&'.')'# #$)'90' 2-";/$ 5*+$1="4'# /"6.+!': #$29$%+-4- 4'*8".'# 1'1'
1"('/'.' 1$ ("1"+$&*+' #$0"&23'(- %$&'# 7+1$. '2'# :$2-, +-2
'61'%'1"47" 2'2$+9*&' .+$6#("+"4' 1$ !.$."4'#9%'# 2'/"2*&' :+$6."4'
('6$6#1"4-1$ <'+'9$1$1 2".' %$&'# $="4'9, %$&'# 7+1$, 6$3'&-4+'%,
#3-+"1 #.'2*&'+"4'# ,$)"."4# *)$%!'+1"4-1$. 9*2/$, %$&'# ,+-4&"2$
$+#"4-41$ +"/"#'$21"/, +-1"#$/ 2'="4*&' )$6-6"4' :$9%&'&' '5-
#$2-2$%$&-1 1$6$0$+8"4'# 7+1$7".

%$&9$6 1$)$%!'+"4'9$/ $+#"4-4# :$6#0%$%"4*&' 2-#$7+"4"4': 7-:' $2.)'/"4#,

+-2 %$&'# $+#"4*&' 2-/*&-4$ $+ 3$+2-$1:"6# 1'1 ,+-4&"2$# 1$ $+ $+'#
2$#7" +"$:'+"4$ $*/'&"4"&'. 7-:'"+9# )' 2'$?6'$, +-2 #$4'*8".- 1"('/'.'#
1$, !"#$4$2'#$1, %$&'# !"2/'+"4$ *61$ 2-01"# $+$ 1$6$0$+8"4'# !"2/'+"4'#,
$+$2"1 :$1$#$0$1"4'# 7+1'# 0$+87".

"# &";/'$ 1$"92-4$ ")-6-2')*+ 9"-+'"4#$ 1$ ($;."4#, +-2&"4'/ 1$:%"02$+"4$

2-)&"%$1'$6' )-6.+/')&*+' ,-&'.')'#$ 1$ :+<"&%$1'$6' %$&'# ,+-4&"2'#
!"#$0"4 :$6#0%$%"4*&' 2-#$7+"4"4'# !"($#"4$!'. ?%"6 1$%'35"49 2'2-0'&%'9,
+-:-+ 2''="4$ ("1"+$&*+' 29$%+-4'# :$1$35%".'&"4"4' 1$6$0$+8"4'#,
:$1$#$0$1"4'1$6 2'="4*&' !"2-#$%&"4'#, 1"('/'.'# $6 %$&'# !"#$0"4.

<'+'9$1' #$)'90"4': 29$%+-4'# 4'*8".', %$&' 1$ 1"('/'.'

•   $2"+')'# !""+9"4*& !.$."4!', ,+"7'1"6.' 3$+*1:"6# 4'*8".# )-6:+"##,

#$1$/ $)"9"4# !"9$%$7"4$# 1$6$0$+8"47", :$1$#$0$1"47", 4'*8".' 1"('/'.#$
9* #'>$+4"7". #$4-&--1 :$60-+/'"&"4*&' 4'*8".', +-:-+/ 3"#',
:$6#0%$%"4*&'$ !"9$%$7"4*&' 4'*8".'# 1-)*2"6.'#:$6, )-6:+"#'#
2-1'(')$/'"4'#$ 1$ :$*9%$&'#3'6"4"&' !"290%"%"4'# :$2-, +-:-+"4'/$$,
2$:$&'9$1, !"1$+"4'9 #3+$(' $6 6"&' ")-6-2')*+' 7+1$.
•   4'*8".'# 1"('/'.' 3$+2-'!%"4$ 2$!'6, +-1"#$/ 1$6$0$+8"4' 2".'$
:$1$#$0$1"4'1$6 2'="4*& !"2-#$%$&7".
•   +-1"#$/ 29$%+-4$ $6 '61'%'1' :$6'/1'# 1"('/'.#, %$&' '7+1"4$. #'>$+4",
,'+';'9, $2/'+"4# %$&#. 1"('/'.'/#'>$+4" 3$+2-$1:"6# 3&'*+ /%&'&"4$#
%$&'# 2-/*&-4$!'.
•   +-2 1$%$:1'6-9 %$&'# ")-6-2')'# 29&'$6 2-/*&-4$#9$6 )$%!'+', *61$
1$%$1:'6-9/:$%7-2-9 2!,-# +$21"6 ,+-/"6.# !"$1:"6# '#.

<'+'9$1' #$)'90"4': )-6.+/')&*+' ('#)$&*+' ,-&'.')$

•   /%&'&"4"4# :$1$#$0$1"4#$ 1$ #$29$%+-4- !"#5'1%"4!' !"*<&'$

:$$6"'.+$&-# +"$&*+ 2!,-7" 2-#*&' !-)"4'. !"#$4$2'#$1, 1'#)+"/'*&
('#)$&*+ ,-&'.')$# !"*<&'$ 2-$01'6-# ")-6-2')'# #.$4'&'7"4$.
•   ")-6-2')$!' $+#"4*& :$*+)%"%&-4$# 1$ $+$,+-:6-7'+"4$1-4$# !"*<&'$
:$$+9*&-# 1'#)+"/'*&' ('#)$&*+' ,-&'.')'# :$.$+"4$ +"$&-4$!'.
")-6-2'#."4# $;%9 +$1')$&*+$1 :$6#0%$%"4*&' 2-#$7+"4"4' $#"9'
,-&'.')'# "(";.*+-4$#9$6 1$)$%!'+"4'9.
•   $%.-2$.*+' #.$4'&'7$.-+"4', +-2&"4'/ $+ $+'$6 1$2-)'1"4*&'
1'#)+"/'$7", 26'!%6"&-%$6 +-&# $#+*&"4"6 ('#)$&*+ ,-&'.')$!'.
:$1$#$0$1"4'1$6 2'="4*&' !"2-#$%&"4' $%.-2$.*+$1 ')&"4# +"/"#'"4'#
1+-#. .+$6#("+*&' :$1$#$0$1"4' )' 2-<+$-4# #$,'+'#,'+-
2'2$+9*&"4'9.
1$#)%6$: ('#)$&*+' ,-&'.')$
'2'# :$2-, +-2 29$%+-4$ $#"9' 1'1' 2-9$2$!"$ ")-6-2')$!', 2'#' ('#)$&*+'
;2"1"4"4' (1$6$0$+8"4', :$1$#$0$1"4' 1$ #"#0"4') $01"6# 26'!%6"&-%$6 :$%&"6$#
+"$&*+ 2!,-#$ 1$ *2*!"%+-4$7". $#"9 ;2"1"4"4# !"*<&'$9 :$2-'3%'-6
+"$&*+' 2!,-# :$1$0%"%$ ,-."6/'*+' 2!,-#:$6 1$ :$%&"6$ 2-$01'6-6 2!,-#
,-."6/'*+' 1-6'# :+<"&%$1'$6' 7+1'# :$6$)%"97".

('#)$&*+' ,-&'.')'# ,'+%"&' ,+'6/','$ '#, +-2 29$%+-4$2 $+ *61$

:$6$0-+/'"&-# ")-6-2')'#9%'# 7'$6'# 2-2.$6' ;2"1"4"4'. ('#)$&*+
,-&'.')$!' /%&'&"4"4'# 9$%'1$6 $/'&"4$ 1$ *7+*6%"&5-($ '2'#$, +-2
+"/"#'"4'# 1+-# :$1$#$0$1"4' $+ ';6"4$ :$7+1'&', $+'# $2 ,'+%"&' ,+'6/','#
6$3'&'.

2"-+" ,+'6/',' '#$$, +-2 ('#)$&*+ ,-&'.')$# !"*<&'$ !"$+4'&-#

")-6-2')*+' 2"+5"-4"4'. :$1$#$0$1"4'# !"2/'+"4$#$ 1$ #$0"&23'(-
1$6$0$+8"4'# 7+1$#, +"/"#'"4'# ,"+'-1!', !"*<&'$ :$$6"'.+$&-#
!"2/'+"4*&' 2-90-%6'9 :$2-3%"*&' !"1":"4'.

")-6-2'#."4' )$2$9-4"6 '2'# !"#$0"4, 29$%+-4$# <$&*<# 9* $+$ '#"9'

1'#)+"/'*&' ;2"1"4"4'# :$.$+"4$, +-2&"4#$/ 2-@5%"4$9 "#"9' !"1":"4'.
,-&'.')'# 6$4'8"4'# 1$:%'6"4'9 :$1$1:2$ 1$ ")-6-2')$!' $+#"4*&'
:$*+)%"%&-4$ $+9*&"4# 1'#)+"/'*&' ,-&'.')'# :$.$+"4$#. $2$%1+-*&$1,
")-6-2'#."4' 9'9;2'# !"9$602"4*&"4' $+'$6 $%.-2$.*+' #.$4'&'7$.-+"4'#
26'!%6"&-%6-4$7", +-2&'# ,'+-4"4!'/ :$1$#$0$1"4'# 1$ 1$6$0$+8"4'#
1'6$2')$ 9$%'#9$%$1 %'9$+1"4$, )$6-621"4&-4'# :$+"!". $%.-2$.*+'
#.$4'&'7$.-+"4' '3%"%"6 1"('/'.'# 7+1$# +"/"#''# 1+-# 1$ !"2/'+"4$
*)"9"#' ")-6-2')*+' 21:-2$+"-4'# ,"+'-1!'.

<'+'9$1' /6"4"4': ('#)$&*+' ,-&'.')$

•   !"#$%!#&'( )#!*(+(,!#$'-*( - :$1$#$0$1"4'#$ 1$ 1$6$0$+8"4'#

$%.-2$.*+' /%&'&"4$ ()-+";.'+"4$) 01"4$ 4'76"# /')&"4'# 1+-#, +$/
2'2$+9*&'$ '2'#)"6, +-2 1$#.$4'&*+1"# /%&'&"4$ 2!,-!'.
•   .!*!+!/)-*&+( *(&0-#( - 4'*8".', +-2"&!'/ :$1$#$0$1"4'1$6 2'="4*&'
!"2-#$%$&' .-&'$ :$3"*&' 0$+8"4'#.
•   *(&0-#() .-1(2(#( - +$-1"6-4$, +-2&'9$/ 29$%+-4'# 1$6$0$+8"4'
$>$+4"4# :$1$#$0$1"4'1$6 2'="4*& !"2-#$%$&#.
•   *(&0-#() /!%!#(/)(3!'*- - +$-1"6-4$, +-2&'9$/ :$1$#$0$1"4'1$6
2'="4*&' !"2-#$%$&' $>$+4"4# 29$%+-4'# 1$6$0$+8"4#.
•   4$/#'2(4+&'( 5$+(#(4! - ,-&'.')$, +-2"&'/ !"2*!$%"4*&'$
2"+5"-4"4'# :$#$6"'.+$&"4&$1 4'76"#/')&"4'# ,"+'-1!'.
•   "!+() %65-)7!/ 1!'.$*! - 29$%+-4'# 29&'$6' :$1$*01"&' %$&' :$5-('&'
2!,-7".
•   .()4'-2(&+( 1()4!+&'( 5$+(#(4! - /%&'&"4$ #$:$1$#$0$1- $6 0$+8%'9
,-&'.')$!', +-2"&'/ 2-'90-%# )$6-6'9 1$2.)'/"4$# )-6:+"#'# 20+'1$6.
•   )#'&8#&'&+( /!%!#( - 29$%+-4'# 4'*8".'# 6$2$.'# 1-6" '2 #/"6$+'#
2'0"1%'9, +-/$ +"$&*+' 2!, ,-."6/'*+' 2!,-# .-&'$; ":+"93-1"4*&'
6$2$.' 29&'$6' 1$#$;2"4'# ,'+-4"4!'.
 შესავალი მაკროეკონომიკურ პოლიტიკაში

შესავალი
2009 წლის თებერვალში, ახალარჩეულმა პრეზიდენტმა, ბარაკ ობამამ ხელი მოაწერა
კანონს $787 მლრდ სტიმულირების პაკეტთან დაკავშირებით. აღნიშნული
სტიმულირების პაკეტით მიზნად ისახავდნენ დაუყოვნებლად ინვესტიციების
განხორციელებას, რათა შეემცირებინათ უმუშევრობის დონე - აშშ-ს ისტორიაში
ყველაზე მნიშვნელოვანი ფისკალური ინტერვენცია გახლდათ. დემოკრატების და
რესპუბლიკელების აზრი ორად გაიყო. დემოკრატები ამტკიცებდნენ, რომ ეს
ფისკალური ინტერვენცია შექმნიდა მილიონობით სამუშაო ადგილს, აღადგენდა
ქვეყნის ინფრასტრუქტურას, და ,,უმკურნალებდა’’ ეკონომიკას. რესპუბლიკელები კი
ამტკიცებდნენ, რომ ეს თანხა გაიფლანგებოდა და ძალიან მცირე სტიმულირების
ეფექტი თუ ექნებოდა ეკონომიკაზე.

18 თვის შემდეგ, შუალედურ კონგრესის არჩევნებზე, ამ საკითხთან მიმართებაში

დებატები გაიმართა. ეკონომიკურ მრჩეველთა საკონსულომ გამოაქვეყნა ანგარიში,
რომელიც აფასებდა ამერიკის გაჯანსაღების და რეინვესტირების აქტს (ARRA - ეს არის
სტიმულირების პაკეტის ოფიციალური დასახელება). მასში აღნიშნული იყო, რომ აშშ-
ს მშპ გაიზარდა 2010 წლის მე-3 კვარტალში 2.7% - ით, ვიდრე იქნებოდა ამ აქტის
გამოცემის გარეშე. სტიმულირების პაკეტმა ასევე გაზარდა დასაქმება 2.7 დან 3.7
მილიონამდე, იმ დონესთან შედარებით, რაც იქნებოდა გაჯანსაღების და
რეინვესტირების აქტის გამოცემის გარეშე. ზოგიერთი ეკონომისტი შეეწინააღმდეგა ამ
დასკვნას. Wall Street Journal - ის სტატიაში, ეკონომისტები ტეილორი და კოგანი
(Cogan), ამტკიცებდნენ, რომ აღნიშნული აქტის გამოცემას არ ჰქონია ასეთი დიდი
ეფექტი, რადგან მას არ მოჰყოლია საქონლისა და მომსახურების შესყიდვების ზრდა.
მათ დაასკვნეს, რომ ფეერალურმა მთავრობამ ისესხა ფული საზოგადოებისგან, ეს
სახსრები მიაწოდა შტატის და ლოკალურ მთავრობას, მათ კი ეს თანხა ძირითადად
გამოიყენს, რათა შეემცირებინათ ვალი (საზოგადოებისგან აღებული). მათი აზრით,
აგრეგირებულ ეკონომიკურ აქტივობაზე წმინდა გავლენა ნულის ტოლი იყო.

როგორც ამ დებატების დამკვირვებელნი, თქვენ უნდა შეძლოთ შეაფასოთ თითოეული

მოდებატე მხარის არგუმენტების ვალიდურობა და თავად დაასკვნათ, რომელს უნდა
დაეყრდნოთ. ეს შეფასება კი მოითხოვს, გქონდეთ რაღაც შაბლონი, რომ გაიგოთ ეს
საინტერესო, დინამიკური პროცესი, რომლითაც რეცესია მთავრდება და იწყება ახალი
ეკონომიკური გაფართოება. ასევე იმისთვის, რომ გადავწყვიტოთ, მთავრობის რომელი
ქმედება შეამცირებს რეცესიის პერიოდს და ააჩქარებს გაფართოებას. ახლა კი
ვაჩვენებთ, ეკონომიკური რყევების მოდელი როგორ გვაწოდებს ასეთ შაბლონს.

მაკროეკონომიკური პოლიტიკის ანალიზი

წინა ორ ლექციაში გამოვიყენეთ ეკონომიკური რყევების მოდელი, რათა ანალიზი
გაგვეკეთებინა რეცესიებისა და გაჯანსაღებებისთვის, რომელიც ბოლო რამდენიმე
ათწლეულში აშშ-ში განვითარდა. ჩვენ სწორად უნდა განვსაზღვროთ კონკრეტული
ცვლილება ეკონომიკაში, აგრეგირებული მოთხოვნის თუ ინფლაციის კორექციის
მრუდს გადაადგილებს, ასევე მნიშვნელოვანია სწორად განვსაზღვროთ ამ მრუდების
გადაადგილებების მიმართულებები.

მონეტარული პოლიტიკის ცვლილებები (დისინფლაციისკენ ან რეინფლაციისკენ

მიზანმიმართული მცდელობები) იწვევს რეალური მშპ-ს პოტენციური მშპ-სგან
გადახრებს. საბოლოოდ რეალური მშპ უბრუნდება პოტენციურ მშპ-ს, თუმცა
ინფლაციის დონე იცვლება.

თუ ფედი აწესებს საპროცენტო განაკვეთს მონეტარული პოლიტიკის წესის თანახმად,

როცა ინფლაცია იზრდება უნდა გაიზარდოს საპროცენტო განაკვეთი, რაც საბოლოო
ჯამში შეამცირებს ინფლაციის დონეს.

აგრეგირებული, ერთობლივი მოთხოვნის მრუდის და ინფლაციის კორექციის

მრუდის გადაადგილებების შედეგები, საკმაოდ უახლოვდება რეალურ დაკვირვებებს.
რაც ნიშნავს იმას, რომ მოდელი კარგად მუშაობს, თუმცა სრულყოფილი ნამდვილად
არ არის.

დასკვნა
რამდენიმე უმნიშვნელოვანესი კითხვა არსებობს ეკონომიკაში, მათ შორისაა: რა ქმნის
რეცესიებს, როგორ პასუხობს მთავრობა ამ რეცესეიბს და რა უნდა მოიმოქმედოს
მთავრობამ, რომ აღკვეთოს ის. ამ გაკვეთილებში ავხსენით რეცესიისა და
გაჯანსაღების პროცესი მონეტარული პოლიტიკის ცვლილების მეშვეობით. ამ
გაკვეთილებმა ასევე ნათელი მოჰფინა, როგორ უნდა გამოვიყენოთ მოდელი
პრაქტიკაში. შემდეგ გაკვეთილებში კი უფრო შორს წავალთ და ღრმად განვიხილავთ
მაკროეკონომიკურ პოლიტიკას: როგორ უნდა დააწესოს ფედმა საპროცენტო
განაკვეთები? რა მოყვება როდესაც მთავრობა და ეკონომიკური პოლიტიკის
,,მწარმოებლები’’ გადაუხვევენ დამტკიცებული წესებისგან?
 ADIA მოდელის გამოყენება

შესავალი
ამ ლექციის მიზანია გაჩვენოთ, როგორ შეუძლია ეკონომიკური მერყეობების მოდელს
ახსნას, თუ რა იწვევს რეცესიებს, ეკონომიკურ გაფართოებებს, და სხვა მნიშვნელოვან
მოვლენებს თანამედროვე, დინამიკურ ეკონომიკაში. ეკონომისტები სწორედ, რომ
ასეთ მოდელს იყენებენ, რათა ახსნან სხვადასხვა ქვეყნებში მიმდინარე მოვლენები. ეს
მოდელი არის განსაკუთრებით გამოსადეგი ეკონომიკური პოლიტიკის
განსასაზღვრად, იქნება ეს გადასახადების შემცირება, ახალი დანახარჯების პროგრამა,
თუ საპროცენტო განაკვეთების შემცირება ეკონომიკის სტიმულირებისთვის.

თავდაპირველად გავაანალიზებთ, თუ რა გზას გადის ეკონომიკა მას შემდეგ, რაც

აგრეგირებული მოთხოვნა გადაადგილდება, რომელიც, თავის მხრივ, გამოწვეული
იქნება სახელმწიფო შესყიდვების მკვეთრი შემცირებით. ჩვენ გავივლით რეალური
მშპ-ს გადახრებს პოტენციური მშპ-სგან და შევხედავთ გზას რეცესიიდან
გაჯანსაღებამდე. ჩვენ ასევე ავსხნით, რატომ ხდება გაჯანსაღება და რა დრო სჭირდება
მას. შემდეგ განვაგრძობთ, ADIA მოდელის გამოყენებას, რომ ვნახოთ ის ეფექტები,
რომელიც თან ახლავს მონეტარული პოლიტიკის ცვლილებას.

მოდელის გამოყენება
ქეისი 1 - ცვლილება სახელმწიფო შესყიდვებში
ამ ლექციაში ჩვენ გამოვიყენეთ ADIA მოდელი, რათა განგვესაზღვრა მოკლევადიანი
და გრძელვადიანი გავლენა, რომელიც თან ახლავს სახელმწიფო შესყიდვების
შემცირებას. ამ ანალიზს კი ახლა ნაბიჯ-ნაბიჯ გავივლით.
სახელმწიფო შესყიდვების შემცირება აგრეგირებული მოთხოვნის (AD) მრუდს
გადაადგილებს მარცხნივ. მოკლევადიან პერიოდში ეს გამოიწვევს რეალური მშპ-ს
შემცირებას, როგორც ეს დიაგრამაზეა ნაჩვენები.
ინფლაცია მოკლევადიან პერიოდში არ იცვლება, ასე რომ IA მრუდი რჩება ძველ
დონეზე.

დროთა განმავლობაში ფასებზე და ხელფასებზე დაღმავალი (კლებისკენ) ზეწოლა1

გამოიწვევს ინფლაციის დონის შემცირებას.

1
შეგახსენებთ, რომ როდესაც რეალური მშპ ჩამორჩება პოტენციურ მშპ-ს, ინფლაციაზე ჩნდება
ზეწოლა კლების მიმართულებით.
მონეტარული პოლიტიკის წესის მიხედვით, ფედერალური სარეზერვო სისტემა
შეამცირებს საპროცენტო განაკვეთს, როგორც კი ინფლაციის დონე შემცირდება. თავის
მხრივ, საპროცენტო განაკვეთის შემცირება გაზრდის მოხმარებას, ინვესტიციებს, და
წმინდა ექსპორტს სანამ რეალური მშპ არ დაუბრუნდება მის პოტენციურ დონეს.

მას შემდეგ, რაც შემცირდა სახელმწიფო შესყიდვები, უნდა მომხდარიყო

დანახარჯების სხვა კომპონენტების ცვლილება, ეკონომიკა ხომ უბრუნდება მის
გრძელვადიანი ზრდის ტრენდს. განვიხილოთ მოკლევადიანი (SR) და გრძელვადიანი
(LR) ეფექტები.

მოკლევადიან პერიოდში:

 ინფლაცია უცვლელია. მისი კორექტირება ხდება საშუალოვადიან და

გრძელვადიან პერიოდებში.
 საპროცენტო განაკვეთი უცვლელია, რადგან მისი ცვლილება ინფლაციის
ცვლილებაზეა ,,მიბმული’’.
 სახელმწიფო შესყიდვები მცირდება, რაც იწვევს რეალური მშპ-ს შემცირებას.
როგორც გვახსოვს, რეალური მშპ-ს გამოთვლა შეგვიძლია შემოსავლების და
დანახარჯების მეთოდების გამოყენებით. შედეგად, როდესაც რეალური მშპ
 მცირდება, შემოსავალი და დანახარჯები უნდა შემცირდეს, განმარტების
თანახმად.
 მოხმარება დადებითადაა დამოკიდებული შემოსავალზე, ასე, რომ მოხმარებაც
მცირდება.
 იმპორტი ასევე დადებითადაა დამოკიდებული შემოსავალზე (ის ხომ უცხოური
საქონლის მოხმარებაა), შედეგად წმინდა ექსპორტი იზრდება. როგორც
გვახსოვს, წმინდა ექსპორტი = ექსპორტი - იმპორტი.

გრძელვადიან პერიოდში:

 სახელმწიფო შესყიდვები, შედარებით თავდაპირველ დონესთან, ისევ მცირეა.

 რეალური მშპ უბრუნდება მის პოტენციურ დონეს და აგრეგირებული
შემოსავალი მის ნორმალურ დონეს.
 რადგანაც ერთობლივი შემოსავალი უბრუნდება მის ნორმალურ დონეს,
შემოსავლის ეფექტი მოხმარებაზე და წმინდა ექსპორტზე იგივეა, რაც
სახელმწიფო შესყიდვების ცვლილებამდე იყო.
 თუმცა, რეალური მშპ-ს თავდაპირველი შემცირება, შედეგად, ფასების და
ხელფასების შემცირება, ინფლაციის დონის კლებას იწვევს.
 როდესაც ინფლაციის დონე მცირდება ფედერალური სარეზერვო სისტემა
ემორჩილება მონეტარული პოლიტიკის წესს და შესაბამისად, ამცირებს
საპროცენტო განაკვეთს.
 მოხმარება და საპროცენტო განაკვეთი უკუპროპორციულ
დამოკიდებულებაშია, ასე, რომ მოხმარება იზრდება.
 წმინდა ექსპორტი იზრდება. რატომ?
o როგორც აღვნიშნეთ, შემოსავალი უბრუნდება თავის ნორმალურ დონეს.
შესაბამისად იმპორტიც ასევე უნდა დაუბრუნდეს იმ დონეს, რაც
სახელმწიფო შესყიდვების კლებამდე იყო.
o თუმცა, შემცირებული საპროცენტო განაკვეთი ამცირებს აშშ დოლარის
გაცვლით კურსს. ნაკლები საპროცენტო განაკვეთი ამერიკულ დოლარში
დენომინირებულ აქტივებს ნაკლებად მიმზიდველად აქცევს, უცხოურ
აქტივებთან შედარებით, რაც აუფასურებს დოლარს. იაფი დოლარი კი
ნიშნავს იმას, რომ აშშ-ს პროდუქცია უცხოელებისთვის გაიაფდა,
შესაბამისად ექსპორტი გაიზრდება.
o წმინდა ექსპორტი ხომ ექსპორტს გამოკლებილი იმპორტია, ვინაიდან
იმპორტი დაუბრუნდა მის ნორმალურ დონეს და ექსპორტი გაიზარდა,
საბოლოო ჯამში წმინდა ექსპორტი გაიზრდება.
 ინვესტიციებიც უკუპროპორციულ დამოკიდებულებაშია რეალურ
საპროცენტო განაკვეთთან, ამიტომ ინვესტიციებიც გაიზრდება.
საბოლოოდ, ჩვენ შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ეკონომიკის გრძელვადიანი ზრდის
ტრენდი შეიცვლება, რადგანაც ეკონომიკის გაზრდილი წილი მოდის ინვესტიციებზე.
ინვესტიციის ეს ზრდა, კაპიტალს ზრდის, რომელიც უფრო გრძელვადიან პერიოდში
პოტენციურ მშპ-ს ზრდის, როგორც ეს მოცემულია ქვევით გრაფიკზე.

ჩვენ ასევე შევამჩნევთ, რომ გრძელვადიანი ეფექტები შესაბამისობაშია დანახარჯების

განაწილების მოდელის ვარაუდებთან. დანახარჯების განაწილების მოდელი კარგი
საშუალებაა გადავამოწმოთ ADIA მოდელი და დავრწმუნდეთ ჩვენი ვარაუდების
მართებულობაში.

ქეისი 2 - ცვლილება მონეტარულ პოლიტიკაში

ამ ლექციაში ADIA მოდელის გამოყენებით დავადგენთ, რა ეფექტი აქვს მონეტარული
პოლიტიკის ცვლილებას ეკონომიკაზე.
პირველ რიგში დავუშვათ, რომ ფედმა მიზნად დაისახა უფრო მაღალი ინფლაცია,
როცა რეალური მშპ უდრიდა პოტენციურ მშპ-ს:

 შედარებით მაღალი მიზნობრივი ინფლაციის მისაღწევად მონეტარული

პოლიტიკის წესის შესაბამისი მრუდი უნდა გადაადგილდეს მარჯვნივ.
 რადგანაც ინფლაცია მოკლევადიან პერიოდში არ იცვლება, ფედერალური
სარეზერვო სისტემა, თავისი ახალი წესის მიხედვით, შეამცირებს საპროცენტო
განაკვეთს.
 დაბალი საპროცენტო განაკვეთი გაზრდის მოხმარებას, ინვესტიციებს და
წმინდა ექსპორტს. შედეგად AD მრუდი გადაადგილდება მარჯვნივ და
 რეალური მშპ გაიზრდება. საშუალოვადიან და გრძელვადიან პერიოდებში
რეალური მშპ-ს ზრდა უბიძგებს ფასებს და ხელფასებს ზრდისკენ.
 შედეგად, ინფლაციის დონე იზრდება და ფედი მიჰყვება თავის ახალ
მონეტარული პოლიტიკის წესს, ზრდის საპროცენტო განაკვეთს, მანამ, სანამ
რეალური მშპ არ დაუბრუნდება პოტენციურ მშპ-ს.
 შევნიშნოთ, რომ გრძელვადიან პერიოდში ეკონომიკა უბრუნდება მის
პოტენციურ დონეს, თუმცა ინფლაციის დონე ახლა უფრო მაღალია.

ჩვენ ასევე განვიხილეთ, უფრო დაბალი ინფლაციის ნიშნულისკენ გადაადგილება,

ანუ დისინფლაცია. ლექციაში გამოყენებულია რეალური მაგალითი, ე.წ. ვოლკერის
დისინფლაცია, ცვლილება მონეტარულ პოლიტიკაში.

 ეს ეფექტები იმის საწინააღმდეგოა, რაც ზევით განვიხილეთ.

 მოკლევადიან პერიოდში AD-IA მოდელის გამოყენებით ვვარაუდობთ, რომ
მოხმარება, ინვესტიციები, და წმინდა ექსპორტი შემცირდება საპროცენტი
განაკვეთის ზრდის შედეგად.
 გრძელვადიან პერიოდში დანახარჯების კომპონენტები დაუბრუნდებიან
თავდაპირველ დონეს საპროცენტო განაკვეთის შემცირების შედეგად,
დისინფალციის წნეხის პირობებში.
 შევნიშნოთ, რომ გრძელვადიან პერიოდში ეკონომიკა უბრუნდება მის
პოტენციურ დონეს, თუმცა ინფლაციის დონე უფრო დაბალ ნიშნულზეა.
 ქვევით მოცემული გრაფიკი აჩვენებს მონეტარული პოლიტიკის, უფრო
ნაკლები ინფლაციისკენ გადაადგილების ეფექტებს.
დასკვნა
ADIA მოდელი გვეხმარება, ავხსნათ ეკონომიკური რყევები და ის, ასევე გამოსადეგია
მაკროეკონომიკური პოლიტიკის გასაანალიზებლად.

მოდელიდან გამომდინარეობს, რომ რეალური მშპ უბრუნდება პოტენციურ მშპ-ს

გრძელვადიან პერიოდში. ეს არის საკმაოდ მიმზიდველი მახასიათებელი, რადგან
რეალობაში ყველა რეცესია მთავრდება. რეალურ მშპ-ს ახასიათებს მერყეობა
პოტენციური მშპ-ს გარშემო და არა სამუდამოდ ჩარჩენა რეცესიაში. მართალია,
ეკონომიკა მერყეობს, მაგრამ პოტენციური მშპ თანდათან იზრდება დროთა
განმავლობაში.

ახლა კი ამ მოდელის გამოყენებით თავისუფლად უნდა შეძლოთ განსაზღვროთ

მონეტარული ან ფისკალური პოლიტიკის ცვლილებების გავლენა ეკონომიკაზე.

ძირითადი საკითხები, რომელიც უნდა გვახსოვდეს:

 ეკონომიკური რყევების მოდელი მსგავსია მიწოდება და მოთხოვნის
მოდელის, რასაც მიკროეკონომიკაში ვიყენებდით. აქაც უნდა გავიგოთ,
კონკრეტულ ცვლილებას მოყვება, თუ, არა აგრეგირებული მოთხოვნის ან
ინფლაციის კორექციის მრუდების გადაადგილება. და თუ მოყვება, მაშინ რა
მიმართულებით ხდება გადაადგილდება.
 სახელმწიფო შესყიდვების ზრდა დროებითად ზრდის რეალურ მშპ-ს,
მაგრამ საბოლოოდ რეალური მშპ უბრუნდება მის პოტენციურ დონეს.
 სახელმწიფო შესყიდვების შემცირება დროებით ამცირებს რეალური მშპ-ს,
თუმცა დროთა განმავლობში, ეკონომიკა გაჯანსაღდება.
 მონეტარული პოლიტიკის გადაადგილებები, მიზნობრივი ინფლაციის
შემცირება ან ზრდა, დროებით გადახრის რეალური მშპ-ს პოტენციური მშპ-
სგან. საბოლოოდ, რეალური მშპ დაუბრუნდება მის პოტენციურ დონეს,
მხოლოდ ინფლაციის დონის ცვლილება მოხდება.
 თუ ფედი აწესებს საპროცენტო განაკვეთებს მონეტარული პოლიტიკის
წესის მიხედვით, ის, ინფლაციის ზრდის საპასუხოდ, ზრდის საპროცენტო
განაკვეთს, რაც საბოლოოდ გამოიწვევს ინფლაციის დონის უკან
დაბრუნებას.
 ADIA მოდელი რეალურ მაჩვენებლებს კარგად სხნის, რაც ნიშნავს იმას, რომ
მოდელი კარგად მუშაობს. თუმცა, ისევე როგორც სხვა ეკონომიკური
მოდელები, ის სრულყოფილი ნამდვილად არ არის.
 ეკონომიკური რყევების მოდელი

შესავალი
ეს და მომდევნო რამოდენიმე ლექცია ეხება იმ საინტერესო, დინამიკური პროცესის ახსნას,
რომელიც აღწერს რეცესიის დასასრულს და გაჯანსაღების დასაწყისს. ჩვენ ასევე ვეცდებით
გავიაზროთ, მთავრობის რომელმა ქმედებამ შეიძლება შეამციროს რეცესიის პერიოდი და
დააჩქაროს გაჯანსაღების პროცესი (თუ ასეთი ქმედება საერთოდ არსებობს). ეკონომიკური
რყევების მოდელი მარტივად წარმოადგენს, თუ როგორ უბრუნდება ეკონომიკა პოტენციურ
მშპ-ს რეცესიის შემდეგ.

ეკონომიკური რყევების მოდელი, ფედის და სხვა ცენტრალური ბანკების მიერ, გამოიყენება

მონეტარულ პოლიტიკასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებების მისაღებად. კერძო
ბიზნესები ამ მოდელის ლოგიკას და იდეებს იყენებენ ცენტრალური ბანკების
გადაწყვეტილებების განსაჭვრეტად. ეს მოდელი, კლასიკური მიწოდებისა და მოთხოვნის
მოდელთან შედარებით, რომელიც უკვე 150 წელია არსებობს, შედარებით ახალია. ეს ახალი
მოდელი აერთიანებს 1950-60იან წლებში დაბადებულ იდეას, რომ აგრეგირებული მოთხოვნა
არის გამომწვევი რეალური მშპ-ს გადახრებისა პოტენციური მშპ-დან, და 1980-90იან წლებში
ჩამოყალიბებულ წარმოდგენას იმის შესახებ, თუ როგორ კორექტირდება მოლოდინები და
ინფლაციის დონე დროთა განმავლობაში.

მართალია ის შედარებით ახალია, თუმცა ეკონომიკური რყევების მოდელი ანალოგიურია

მიწოდება-მოთხოვნის მოდელისა. როგორც ვიცით, მიწოდება-მოთხოვნის მოდელი შეიძლება
დატანილ იქნას დიაგრამაზე სამი ძირითადი ელემენტის გამოყენებით; ესენია:

1) მოთხოვნის მრუდი

2) მიწოდების მრუდი

3) წონასწორობა, რომელიც წარმოდგენილია ამ ორი მრუდის გადაკვეთის წერტილით

ეკონომიკური რყევების მოდელიც, თუ მას გრაფიკულად გამოვსახავთ, მოიცავს ასევე სამ

ძირითად ელემენტს:

1
 1) აგრეგირებული, ერთობლივი მოთხოვნის მრუდს - AD

2) ინფლაციის კორექციის მრუდს - IA

3) წონასწორობას, როდესაც ეს ორი მრუდი კვეთს ერთმანეთს

ეკონომიკური რყევების მოდელით ჩვენ ავხსნით რეალური მშპ-ს რყევებსა და ინფლაციის

დონეს, დაახლოებით ისე, როგორც კლასიკური მიწოდება-მოთხოვნის მრუდების
გამოყენებით ვხსნიდით, მაგალითად, მიწისთხილის ბაზარზე ფასსა და რაოდენობას.
მიკროეკონომიკის ამ კლასიკურ მოდელში მოთხოვნისა და მიწოდების მრუდების გადაკვეთა
იყო წონასწორობა და მისი მეშვეობით ჩვენ ვვარაუდობდით ფასსა და რაოდენობას
კონკრეტულ ბაზარზე. ეკონომიკური რყევების მოდელში კი, აგრეგირებული, ერთობლივი
მოთხოვნისა და ინფლაციის კორექციის მრუდების გადაკვეთის წერტილით ჩვენ ვვარაუდობთ
რეალურ მშპ-სა და ინფლაციის მაჩვენებლებს.

ინფლაციასა და რეალურ მშპ-ს შორის დამოკიდებულების ასახსნელად ჩვენ ავაგებთ

ეკონომიკური რყევების მოდელს. ამისთვის გამოვიყვანთ აგრეგირებული, ერთობლივი
მოთხოვნის (AD) და ინფლაციის კორექციის (IA) მრუდებს და მათი გადაკვეთის წერტილით,
ანუ წონასწორობით, ვივარაუდებთ რეალური მშპ-სა და ინფლაციის დონეს.

ეკონომიკური რყევების მოდელი I

ამ ლექციაში ჩვენ დავიწყეთ ეკონომიკური რყევების მოდელის გამოყვანა, რომელიც ახსნის იმ
დინამიკას, რომლითაც რეალური მშპ უბრუნდება პოტენციურ მშპ-ს. ეს დაბრუნება
ხორციელდება საპროცენტო განაკვეთისა თუ სხვა ეკონომიკური ცვლადების ცვლილებით.

როგორც გვახსოვს, ეკონომიკური რყევები არის რეალური მშპ-ს პოტენციური მშპ-სგან

გადახრები, რომელიც გამოწვეულია აგრეგირებული, ერთობლივი მოთხოვნის ცვლილებით.

შევნიშნოთ, რომ რეალურ მშპ-სა და ინფლაციას შორის არსებობს შემდეგი დამოკიდებულება:

1) როდესაც რეალური მშპ პოტენციურ მშპ-ზე მაღალია, ინფლაციის დონე იზრდება

2) როდესაც რეალური მშპ პოტენციურ მშპ-ზე დაბალია, ინფლაციის დონე მცირდება

2
ახლა კი დავიწყებთ ეკონომიკური რყევების მოდელის გამოყვანას იმით, რომ გამოვიყვანთ
აგრეგირებული, ერთობლივი მოთხოვნის და ინფლაციის კორექციის მრუდებს.

ეკონომიკური რყევების მოდელი II

ამ ლექციაზე ჩვენ გამოვიყვანთ ერთობლივი მოთხოვნის მრუდს. ერთობლივი მოთხოვნის
მრუდი აჩვენებს უარყოფით დამოკიდებულებას ინფლაციის დონესა და საქონლისა და
მომსახურების ერთობლივ ოდენობას შორის. შევნიშნოთ, რომ ქვედა გრაფიკზე, ინფლაციის
დონე გადაზომილია ვერტიკალურ ღერძზე, ხოლო რეალური მშპ - ჰორიზონტალურ ღერძზე.

3
ჩვენ ერთობლივ მოთხოვნას გამოვიყვანთ ანალიზის სამი ეტაპის გამოყენებით, რომლებიც
აღწერილია შემდეგ დიაგრამაზე

ანალიზის პირველი ეტაპი: რეალური მშპ უარყოფითადაა დამოკიდებული რეალურ

საპროცენტო განაკვეთზე.

როგორც გვახსოვს, Y=C+I+X+G. წინა ლექციებში ჩვენ ვნახეთ, დანახარჯების განაწილების

მოდელში, რომ G არ არის დამოკიდებული რეალურ საპროცენტო განაკვეთზე. მისი ოდენობა
ძირითადად განპირობებულია ქვეყანაში თავდაცვაზე გაწეული ხარჯებით, განათლების
მნიშვნელობით და სხვა საკითხებით, რომლებიც მჭიდრო კავშირში არაა საპროცენტო
განაკვეთებთან. ხოლო C, I, და X უარყოფითადაა დამოკიდებული რეალურ საპროცენტო
განაკვეთზე. მოხმარება უარყოფითადაა დამოკიდებული რეალურ საპროცენტო განაკვეთზე,
რადგან როდესაც დაზოგილ თანხაზე ამონაგები უფრო მაღალია, კონკრეტული მოხმარება
მომავალში შეგვიძლია უზრუნველვყოთ უფრო ნაკლები თანხის დაზოგვით დღეს.
ინვესტიციებზე გავლენის შესწავლისას ვიფიქროთ ფირმებზე: ისინი ახორციელებენ
ინვესტიციებს უმეტესწილად ბანკისგან ნასესხები თანხით. შესაბამისად, თუ ბიზნესებს

4
მოუწევთ უფრო მაღალი საპროცენტო განაკვეთის გადახდა, ისინი შეამცირებენ ინვესტიციებს.
ასე რომ, მაღალი საპროცენტო განაკვეთი უბიძგებს ფირმებს ნაკლები ინვესტიციებისკენ. და
ბოლოს, წმინდა ექსპორტი, რომელიც არის ექსპორტს გამოკლებული იმპორტი. როდესაც
საპროცენტო განაკვეთები მატულობს, მაგალითად, ამერიკის შეერთებულ შტატებში,
ინვესტორები სხვადასხვა ქვეყნებიდან ზრდიან მოთხოვნას ამერიკულ დოლარზე, რადგან
მათთვის ამერიკაში თანხების დაბანდება უფრო მიმზიდველი ხდება. გაზრდილი მოთხოვნა
ამერიკულ ფასიან ქაღალდებზე, და შესაბამისად დოლარზე, იწვევს დოლარის გამყარებას.
შედეგად ამერიკული ექსპორტი მსოფლიოს მასშტაბით ძვირდება და ბუნებრივია -
კლებულობს. გამყარებული დოლარი დამატებით გამოიწვევს იმპორტის გაიაფებასაც და
შესაბამისად მასზე მოთხოვნის ზრდას. ასე, რომ საპროცენტო განაკვეთების ზრდა იწვევს
ექსპორტის კლებას, იმპორტის ზრდას და, შესაბამისად, წმინდა ექსპორტის კლებას. შედეგად,
ჩვენ შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ მთლიანი შიდა პროდუქტიც უარყოფითად იქნება
დამოკიდებული რეალურ საპროცენტო განაკვეთზე.

ჰორიზონტალურ ღერძზე გადაზომილია შემოსავალი, ანუ მშპ, ხოლო ვერტიკალურ ღერძზე

დანახარჯები. დიაგრამაზე გამოსახული 45 გრადუსიანი წრფე, რომელზეც შემოსავალი და

5
დანახარჯები ერთმანეთის ტოლია. აქვე მოცემულია დანახარჯების ფუნქცია, რომელიც საწყის
ეტაპზე შეესაბამება ზედა ღია მწვანე ხაზს. დავუშვათ, რომ საპროცენტო განაკვეთები
გაიზარდა ეკონომიკაში. საპროცენტო განაკვეთების მატება გამოიწვევს დანახარჯების
მრუდის ქვევით გადაადგილებას, რადგან, მაღალი საპროცენტო განაკვეთი იწვევს
დანახარჯების კლებას მოხმარებაზე, ინვესტიციებსა და წმინდა ექსპორტზე. მათი
ერთდროული კლება კი, ბუნებრივია, აისახება ჯამური დანახარჯების კლებაზეც.

ანალიზის მეორე ეტაპი: რეალური საპროცენტო განაკვეთი დადებითადაა დამოკიდებული

ინფლაციაზე.

ამისთვის ჩვენ გამოვიყენებთ ფედერალური სარეზერვო სისტემის პოლიტიკას, რომელიც,

როგორც წესი, ზრდის საპროცენტო განაკვეთს, როდესაც ინფლაცია მატულობს და ამცირებს
საპროცენტო განაკვეთს, როდესაც ინფლაცია კლებულობს.

ფედის ერთ-ერთ პასუხისმგებლობას წარმოადგენს ინფლაციის მაღალი მერყეობების თავიდან

აცილება და მისი სამიზნე ნიშნულთან ახლოს შენარჩუნება. ფედი საპროცენტო განაკვეთის
ცვლილებას აღწევს ღია საბაზრო ოპერაციების მეშვეობით, რომელიც გულისხმობს
ობლიგაციების ყიდვა-გაყიდვას ღია ბაზარზე. როგორც გახსოვთ, ობლიგაციის ფასი და
საპროცენტო განაკვეთი უკუპროპორციულ დამოკიდებულებაშია ერთმანეთთან. თუ ფედს
სურს საპროცენტო განაკვეთის შემცირება, ის შეისყიდის ობლიგაციებს, რაც გამოიწვევს
ობლიგაციების ფასის ზრდას და შესაბამისად საპროცენტო განაკვეთების კლებას. ხოლო, თუ,
ფედის მიზანია საპროცენტო განაკვეთების ზრდა ქვეყანაში, ფედი ბაზარზე გასაყიდად
გამოიტანს ობლიგაციებს, მათი ფასი დაიკლებს და შესაბამისად, საპროცენტო განაკვეთი
მოიმატებს. რეალურ საპროცენტო განაკვეთსა და ინფლაციას შორის ამ დადებით
დამოკიდებულებას უწოდებენ მონეტარული პოლიტიკის წესს (monetay policy rule - MPR).

6
ანალიზის მესამე ეტაპი: ორი ეტაპის შედეგების გაერთიანებით ვიღებთ, რომ რეალური მშპ
უკუპროპორციულ დამოკიდებულებაშია ინფლაციის დონესთან.

მაგალითად, როდესაც ინფლაცია იზრდება, ფედი ზრდის რეალურ საპროცენტო განაკვეთს და

ეს იწვევს მოხმარების, ინვესტიციების და წმინდა ექსპორტის კლებას, და შესაბამისად
რეალური მშპ-ს კლებასაც. ამის საპირისპიროდ, როცა ინფლაციის დონე მცირდება ფედი
ამცირებს რეალურ საპროცენტო განაკვეთს და ამით ასტიმულირებს რეალური მშპ-ს ზრდას. ამ
დამოკიდებულებას გამოსახავს დაღმავალი ერთობლივი მოთხოვნის მრუდი, რომელიც
წარმოადგენს უკუპროპორციულ დამოკიდებულებას ინფლაციასა და რეალურ მშპ-ს შორის.

ქვევით მოცემული ნახაზი გვიჩვენებს ანალიზის სამივე ეტაპს ერთად. ეს საკითხი

მნიშვნელოვანია, რათა გავაანალიზოთ საჯარო პოლიტიკის გავლენა ეკონომიკაზე.

7
ჩვენ ასევე უნდა განვასხვავოთ ერთმანეთისგან AD მრუდის გასწვრივ მოძრაობა და მრუდის
გადაადგილება. ინფლაციის ცვლილება იწვევს რეალური მშპ-ს ცვლილებას, შესაბამისად
ხდება მრუდის გასწვრივ მოძრაობა. ყველაფერი სხვა, რაც იწვევს რეალური მშპ-ს ცვლილებას,
გადაადგილებს AD მრუდს, მაგალითად, სახელმწიფო შესყიდვებში ცვლილებები,
ცვლილებები წმინდა ექსპორტში, ცვლილებები მონეტარული პოლიტიკის წესში და ა.შ.

ეკონომიკური რყევების მოდელი III

ჩვენ დავასრულებთ ეკონომიკური რყევების მოდელის გამოყვანას ინფლაციის კორექციის
მრუდის (IA) მრუდის გამოყვანით.

ინფლაციის კორექციის (IA) მრუდი ასახავს დამოკიდებულებას რეალურ მშპ-ს და ინფლაციის

დონეს შორის დროთა განმავლობაში. როგოც გვახსოვს, ფასები და ხელფასები არის თითქმის
უცვლელი, ხისტი (sticky) მოკლევადიან პერიოდში. შესაბამისად ინფლაციაც არ იცვლება

8
მყისიერად და ინფლაციის კორექციის წრფე არის ჰორიზონტალური. თუმცა ინფლაცია
იცვლება დროთა განმავლობაში. როდესაც რეალური მშპ პოტენციურ მშპ-ზე მეტია, მაშინ
ინფლაცია იზრდება, ანუ ინფლაციის კორექციის მრუდი გადაადგილდება ზევით. როდესაც
რეალური მშპ პოტენციურ მშპ-ზე დაბლაა, მაშინ ინფლაცია იკლებას, შესაბამისად ინფლაციის
კორექციის მრუდი ქვევით გადაინაცვლებს. ამ დინამიკას ასახავს შემდეგი გრაფიკი:

ახლა კი ერთობლივი მოთხოვნის და ინფლაციის კორექციის მრუდები დავიტანოთ ერთად

საკოორდინატო სიბრტყეზე. ერთობლივი მოთხოვნის და ინფლაციის კორექციის მრუდების
გადაკვეთის წერტილში არის წონასწორობა, რომელიც საშუალებას გვაძლევს ვივარაუდოთ
რეალური მშპ და ინფლაციის დონე.

9
ამ მოდელის დახმარებით ჩვენ ავხსნით ინფლაციის და რეალური მშპ-ს მოძრაობებს ბიზნეს
ციკლების განმავლობაში. შემდეგ ლექციებში კი ამ მოდელის დახმარებით გავაანალიზებთ, რა
გავლენას ახდენს სამთავრობო პოლიტიკა ან ეგზოგენური შოკები ეკონომიკაზე.

ასევე მნიშვნელოვანია შევნიშნოთ, რომ გრძელვადიან პერიოდში რეალური მშპ უბრუნდება

პოტენციურ მშპ-ს. შუაში მდებარე დიაგრამა კი ასახავს სიტუაციას, როდესაც ეკონომიკა
მოძრაობს პოტენციური მშპ-ს ,,ბილიკებზე’’.

დასკვნა
ჩვენ განვიხილეთ ეკონომიკური რყევების მოდელის სამი უმნიშვნელოვანესი ელემენტი -
აგრეგირებული, ერთობლივი მოთხოვნის მრუდი, ინფლაციის კორექციის მრუდი, და მათი
ერთ სიბრტყეზე გადატანით წონასწორობა - ახლა კი შეგვიძლია, მათი მეშვეობით ავხსნათ
რეალური მშპ-ს და ინფლაციის დონის მერყეობები.

ეს მოდელი მაკრატელს ჰგავს, მაკრატელი ხომ ორი პირისგან შედგება. პირველი პირი არის
ერთობლივი მოთხოვნის მრუდი, ხოლო მეორე პირი ინფლაციის კორექციის მრუდი. ცალ-
ცალკე თითოეული პირი არასაკმარისია ეკონომიკური რყევების ასახსნელად. მაგრამ თუ მათ
ერთად გამოვიყენებთ, ისინი გახდებიან პრაქტიკული საშუალებები ეკონომიკური
აღმასვლებისა და დაღმასვლების შესასწავლად. თუ გავითვალისწონებთ იმას, რომ ეკონომიკა
არის კომპლექსური და უსაზღვრო, რომელიც შედგება მილიონობით ფირმისგან და
მომხმარებლისგან, ეს მოდელი, რომელიც მაკრატელს შევადარეთ, საოცრად მარტივია.

და ბოლოს, რამდენიმე საკვანძო საკითხი:

1) ინვესტიციები, წმინდა ექსპორტი და მოხმარება უკუპროპორციულ

დამოკიდებულებაშია რეალურ საპროცენტო განაკვეთთან. შედეგად, რეალური მშპ,
რომელიც მოიცავს ამ სამ ელემენტს, უარყოფითადაა დამოკიდებული რეალურ
საპროცენტო განაკვეთზე.

2) ცენტრალური ბანკების ქცევა მიმართულია იქითკენ, რომ შეინარჩუნონ დაბალი

ინფლაციის დონე. ამას კი რეალური საპროცენტო განაკვეთის მეშვეობით ახდენენ.
როცა ინფლაცია იზრდება, ასევე იზრდება რეალური საპროცენტო განაკვეთი. როცა
ინფლაცია მცირდება, რეალური საპროცენტო განაკვეთიც მცირდება.

10
3) თუ გავაერთიანებთ პირველ და მეორე პუნქტს მივიღებთ უკუპროპორციულ
დამოკიდებულებას რეალური მშპ-სა და ინფლაციას შორის.

4) ინფლაციის ცვლილება იწვევს რეალური მშპ-ს შეცვლას, შესაბამისად მრუდის

გასწვრივ ხდება მოძრაობა.

5) ბევრი რამ შეიძლება იყოს მიზეზი აგრეგირებული მოთხოვნის მრუდის

გადაადგილებისა. მაგალითად, სახელმწიფო შესყიდვებში ცვლილებები, ცვლილებები
წმინდა ექსპორტში, ცვლილებები მონეტარული პოლიტიკის წესში და ა.შ

6) ფასის კორექცია - ფირმები მოთხოვნის ცვლილებებზე ნელა რეაგირებენ და ასევე

ითვალისწინებენ მოლოდინებს ინფლაციის დონესთან დაკავშირებით. ასევე ხდება
მშრომელების შემთხვევაშიც, ხელფასების კორექციის დროს. შედეგად, ინფლაცია
მიისწრაფის ზრდისკენ როცა რეალური მშპ პოტენციურ მშპ-ზე მეტია და ინფლაცია
მიისწრაფის პირიქით, კლებისკენ, როცა რეალური მშპ პოტენციურ მშპ-ზე ნაკლებია.

7) როცა ერთ სიბრტყეზე გადავიტანთ აგრეგირებულ მოთხოვნის მრუდს და ინფლაციის

კორექციის მრუდს, შეგვეძლება ვივარაუდოთ რეალური მშპ და ინფლაციის დონე.

11
შესავალი: ეკონომიკური რყევები

ეკონომიკური რყევების შესწავლა მნიშვნელოვანია, რადგან რეცესიას ხშირად მოყვება

უმუშევრობა და ,,რთული დრო’’ ბევრი ადამიანისთვის. გრძელვადიანი ეკონომიკური
ზრდის მნიშვნელობა არ უნდა იყოს გადაჭარბებული, რადგან მერყეობები ზრდის
ტრენდის გარშემო მილიონობით ადამიანზე ახდენს გავლენას. მაგალითად, 2007-2009
წლის დიდი დეპრესიის მიზეზებისა და შედეგების შესასწავლად მრავალი
ეკონომისტი კვლავ აგრძელებს მუშაობას. ეკონომიკური რყევების სწავლა, თავის
მხრივ, უმნიშვნელოვანესია ეკონომიკის ფუნქციონირების გასაგებად.

ამ ლექციაში ჩვენ გამოვიკვლევთ ეკონომიკურ რყევებს და განვავითარებთ მოდელს,

რომელიც ახსნის ამ შედეგებს. ეს მოდელი ასევე გამოსადეგია, საჯარო პოლიტიკის
გასაანალიზებლადაც.
ეკონომიკური რყევების ბუნება
1) ეკონომიკური რყევები არის რეალური მშპ-ს დროებითი გადახრა პოტენციური მშპ-
დან.
2) ქვემოთ მოცემული გრაფიკი ასახავს აშშ-ს რეალურ და პოტენციურ მშპ-ს 1960 - 2010
წლებში, თუმცა განსაკუთრებული ყურადღება გამახვილებულია 2001 და 2007
წლების რეცესიებზე.
3) გვახსოვდეს, რომ პოტენციური მშპ არის რეალური მშპ-ს გრძელვადიანი ზრდის
ტრენდი. პოტენციური მშპ-ს ცვლილება გრძელვადიან პერიოდში ხდება.
4) შევნიშნოთ, რომ რეალური მშპ-ს რყევები პოტენციური მშპ-ს ზევით და ქვევით,
მოკლევადიან პერიოდისთვისაა დამახასიათებელი.
ქვემოთ მოცემული გრაფიკი აჩევენებს, რომ რეალური მშპ-ს გადახრები პოტენციური
მშპ-დან დიდწილად გამოწვეულია აგრეგირებული მოთხოვნის ზრდითა თუ
შემცირებით ეკონომიკაში.

აგრეგირებულ მოთხოვნაში ცვლილებები მაშინ ხდება, როცა მომხმარებლები,

ფირმები, სახელმწიფო, ან უცხოელები ზრდიან ან ამცირებენ თავიანთ დანახარჯებს.
ეს ცვლილებები მოთხოვნაში არის თვალშისაცემი, რადგან მოკლევადიან პერიოდში
ფასები არის ხისტი, ანუ როგორც წესი, არ იცვლება.

ზევითა გრაფიკის მარცხენა ნაწილი აჩვენებს, რომ რეალური მშპ შემცირდა

პოტენციურთან შედარებით მესამე წელს, რაც გამოწვეულია აგრეგირებული
მოთხოვნის შემცირებით.

ზევითა გრაფიკის მარჯვენა მხარე წარმოადგენს იმის ილუსტრაციას, რომ რეალური

მშპ გაიზარდა პოტენციურთან შედარებით მესამე წელს. ეს კი გამოწვეულია
აგრეგირებული მოთხოვნის ზრდით.
საბოლოოდ, ქვევით არსებული გრაფიკი აჩვენებს, უმუშევრობის დონისა და რეალური
მშპ-ს პოტენციური მშპ-სგან გადახრების დამოკიდებულებას.

როდესაც ეკონომიკა ოპერირებს მის პოტენციურ მშპ-ზე მაღლა, უმუშევრობის დონე

მცირდება, იმიტომ, რომ ფირმები ითხოვენ მეტ თანამშრომელს უფრო მეტი
პროდუქციის საწარმოებლად.

როდესაც ეკონომიკა მის პოტენციურ მშპ-ზე დაბლაა, მაშინ უმუშევრობის დონე

იზრდება, რაც გამოიხატება იმით, რომ ფირმები უფრო ნაკლები პროდუქციის
საწარმოებლად ქირაობენ ნაკლებ თანამშრომელს.
მოხმარების ფუნქცია და მისი შედეგები
იმისთვის, რომ გადავდგათ პირველი ნაბიჯი რეალური მშპ-ს პოტენციური მშპ-სგან
გადახრების შესასწავლად, დავაკვირდეთ მოხმარების ფუნქციას, ანუ როგორ
რეაგირებს მოხმარება შემოსავალზე.

ქვევით მოცემული ცხრილი წარმოადგენს მოხმარების ფუნქციის მაგალითს.

შევნიშნოთ, რომ შემოსავლის ზრდა შედეგად გაზრდილ მოხმარებას გვაძლევს, თუმცა
შემოსავლის ზრდის ტემპი უფრო მაღალია.

მთლიანი ეკონომიკისთვის მოხმარება არის აგრეგირებული შემოსავლის ფუნქცია.

აგრეგირებული შემოსავალი ყოველთვის უდრის მშპ-ს.

შევნიშნოთ, რომ რეალური მშპ (Y) გამოისახება შემდეგნაირად: Y = C + I + X + G

მოხმარებისკენ ზღვრულო მიდრეკილება (MPC) არის მოხმარების ფუნქციის

დახრილობა. ის აჩვენებს რამდენად შეიცვლება მოხმარება, როდესაც შემოსავალი
შეიცვლება.
ქვედა გრაფიკი წარმოადგენს ამის ილუსტრაციას.

მოხმარების ფუნქციის წრფე გარკვეულწილად შეცვალეს ეკონომისტებმა, რადგან

დაამატეს ინვესტიციები, წმინდა ექსპორტი და სახელმწიფო შესყიდვები, და შექმნეს
დანახარჯების წრფე. ქვევით მოცემული გრაფიკი აღნიშნულის დემონსტრაციაა.
შევნიშნოთ, რომ ამ წრფეების დახრილობა კვლავ MPC-ის ტოლია.
ჩვენ ასევე უნდა შევნიშნოთ, რომ მოდელის მიხედვით დანახარჯების წრფე
გადაადგილდება ზევით ან ქვევით იმის მიხედვით, სახელმწიფო დანახარჯები,
ინვესტიციები, წმინდა ექსპორტი ან გადასახადები გაიზრდება თუ შემცირდება.

ქვევით მოცემულ გრაფიკზე 45 გრადუსიანი წრფის (დახრილობა=1) და დანახარჯების

წრფის გადაკვეთის წერტილი აჩვენებს მოსალოდნელ რეალურ მშპ-ს, მოცემულ
დანახარჯების დონეზე. (ამ გრაფიკს ხშირად კეინზის კვეთას უწოდებენ).
ქვევით არსებული გრაფიკი ასახავს, როგორ უნდა ვიპოვოთ რეალური მშპ
დანახარჯების ბალანსის მეშვეობით, მას ასევე შეუძლია ახსნას რეცესიის ან
გაჯანსაღების პირველი ნაბიჯები.

თუ ეკონომიკა რეცესიაშია, ეკონომიკაში ნაკლები დანახარჯების დონეა. შედეგად,

ეკონომიკა გადავა b წერტილიდან d წერტილში. მარჯვენა გრაფიკში წერტილი d
მიიღება 45 - გრადუსიანი წრფის და დანახარჯების წრფის გადაკვეთით.

პირიქით, ეკონომიკური გაჯანსაღების დროს ეკონომიკაში დანახარჯების დონე

მაღალია და ეკონომიკა გადადის b წერტილიდან e წერტილში.

მნიშვნელოვანია შევნიშნოთ, რომ ეს რეალური მშპ-ს გადანაცვლებები გამოწვეულია

დანახარჯების მრუდის გადაადგილებით.

ეს მხოლოდ პირველი ნაბიჯებია, რადგან მომავალ ლექციებში ჩვენ ვნახავთ, რომ

არსებობენ რაღაც ძალები, რაც უბიძგებს რეალურ მშპ-ს იმოძრაოს პოტენციური მშპ-
სკენ.
დასკვნა: ეკონომიკური რყევები
ამ ლექციაში ჩვენ დავიწყეთ ეკონომიკური რყევების შესწავლა. ზოგი ეკონომისტი
რეალური მშპ-ს გადახრას პოტენციური მშპ-სგან ხსნის იმით, რომ აგრეგირებულ
მოთხოვნაში არის ცვლილებები და რყევები სწორედ ამით არის გამოწვეული. რეცესია
მაშინ ხდება, როდესაც აგრეგირებული მოთხოვნა მცირდება, რაც უბიძგებს რეალურ
მშპ-ს პოტენციური მშპ-ს დაბლა.

ეს მსჯელობა გამოგვადგება რეალური მშპ-ს პროგნოზირებისთვის. დანახარჯების

წრფე, რომელიც გვიჩვენებს როგორაა დამოკიდებული მოხმარება, ინვესტიციები, და
წმინდა ექსპორტი შემოსავალზე, არის პროგნოზირების მნიშვნელოვანი ნაწილი, (45
გრადუსიან წრფესთან ერთად).

ძირითადი საკითხები:

 ეკონომიკური რყევები არის რეალური მშპ-ს მოკლევადიანი გადახრები

პოტენციური მშპ-დან.

 დასაქმება და უმუშევრობა რეალურ მშპ-სთან ერთად მერყეობენ. უმუშევრობა

იზდება რეცესიის დროს და მცირდება ეკონომიკური გაჯანსაღების დროს.

 რეალური მშპ-ს გადახრები პოტენციური მშპ-სგან ძირითადად გამოწვეულია

აგრეგირებული მოთხოვნის ცვლილებით.

 როდესაც მოკლევადიან პროგნოზს ვაკეთებთ, იმის გათვალისწინება რომ

რეალური მშპ-ს რყევები გამოწვეულია აგრეგირებული მოთხოვნით,
გამოყენებულია რეალური მშპ-ს საპოვნელად.

 რეალური მშპ შესაძლებელია ვივარაუდოთ მოხმარების, ინვესტიციების,

წმინდა ექსპორტის და სახელმწიფო შესყიდვების პროგნოგნოზით, ეს
უკანასკნელნი კი დამოკიდებულია შემოსავალზე, და შედეგად, ასევე რეალური
მშპ-ს პროგნოზიც.

 მოხმარების ფუნქცია აღწერს როგორაა მოხმარება შემოსავალზე

დამოკიდებული.

 დანახარჯების წრფე აგებულია თავად მოხმარების ფუნქციიდან

 დანახარჯების და 45 გრადუსიანი წრფეები საშუალებას გვაძლევს,
განვსაზღვროთ რეალური მშპ.

 რეალური მშპ მცირდება მოკლევადიან პერიოდში, როცა სახელმწიფო

დანახარჯები მცირდება.

 მომავალ ლექციებში ჩვენ ვაჩვენებთ, რომ მოხმარება, ინვესტიციები და წმინდა

ექსპორტი რეაგირებს საპროცენტო განაკვეთსა და ინფლაციაზე. ეს
დამოკიდებულება კი განსაზღვრავს იმას, რომ რეალური მშპ უბრუნდება
პოტენციურ მშპ-ს გრძელვადიან პერიოდში.
შესავალი: ფული, ინფლაცია და ფედერალური სარეზერვო
სისტემა
ამ გაკვეთილის მთავარი მიზანია გავეცნოთ რა როლი აქვს ფულს ეკონომიკაში. ფულის
განმარტების შემდეგ ჩვენ ვაჩვენებთ, რომ ძირითად როლს ფულის მიწოდებაში

თანამედროვე ეკონომიკაში კომერციული ბანკები თამაშობენ. შემდეგ კი შევისწავლით

როგორ აკონტროლებენ ფულის მიწოდებას ცენტრალური ბანკები, მათ შორის

ფედერალური სარეზერვო სისტემა აშშ-ში, ევროპის ცენტრალური ბანკი - ევროპაში და

საქართველოს ეროვნული (ცენტრალური) ბანკი - საქართველოში. ჩვენ ასევე ვაჩვენებთ,

რომ ფულის ჭარბად მიწოდება იწვევს ინფლაციას - ეს არის ერთ-ერთი ყველაზე
მნიშვნელოვანი პრინციპი მაკროეკონომიკაში.

ფული და ინფლაცია
ფული არის პიროვნების სიმდიდრის ნაწილი, რომელიც ტრანზაქციების
განსახორციელებლად გამოიყენება. ფული ვალუტაა, რომელსაც თან ატარებთ და იყენებთ

სურსათის საყიდლად, ან იღებთ კომპენსაციის სახით დამსაქმებელისგან. ფული მოიცავს

ბანკში არსებულ დეპოზიტებსაც. მაგალითად, საჩეკო დეპოზიტის ფლობის შემთხვევაში

ჩეკის გამოწერით შესაძლებელია სურსათის ან სხვა რაიმეს შეძენა. ასევე შესაძლებელია
ჩეკის მიღება ანაზღაურების სახით და შემდეგ მისი ბანკში დეპოზიტზე განთავსება.
სიმდიდრე გაცილებით უფრო ფართო ცნებაა და შეიძლება მოიცავდეს, როგორც ფულს,
ასევე თქვენს საკუთრებაში არსებულ აქციებს, მანქანას ან სახლს.

რაც შეეხება ფულის ფუნქციებს, ზოგადად, მას აქვს სამი ფუნქცია:

1) გაცვლის საშუალება

2) დაგროვების საშუალება
3) ღირებულების საზომი
ფული როგორც გაცვლის საშუალება - იდეა მდგომარეობს შემდეგში: რაიმეს გაყიდვის
შემთხვევაში სანაცვლოდ იღებთ ფულს, რომელიც შემდგომ სხვა რამის საყიდლად
შეგიძლიათ გამოიყენოთ.
ფული, როგორც დაგროვების საშუალება - ფულის საშუალებით შესაძლებელია

დღევანდელი შემოსავლის გარკვეული ნაწილის შენახვა მომავლისთვის. მნიშვნელობა არ

აქვს ფულს ბანკში შეინახავთ თუ ლეიბის ქვეშ, იგი უზრუნველყოფს თქვენი სიმდიდრის
შენახვას, რომელსაც მომავალში გამოიყენებთ. არსებობს დაგროვების სხვა საშუალებებიც,

მაგალითად დაგროვების საშუალებად შეგვიძლია ჩავთვალოთ მანქანა, რომელიც დღეს

გყავთ და რამდენიმე წელიწადში შეგიძლიათ გაყიდოთ. ის გარკვეული ღირებულების

მატარებელია თქვენთვის. ფული დაგროვების ერთადერთი საშუალება არაა, თუმცა ის

ყველაზე გავრცელებულია მათ შორის რასაც ვიყენებთ.

ფული, როგორც ღირებულების საზომი - საშუალებას გვაძლევს გავიგოთ, თუ რამდენი

ფული უნდა გადავიხადოთ რამეში: ერთი დოლარი, ერთნახევარი, ოთხი თუ მილიონი.
ესაა იმის საზომი, თუ, რამდენი ღირს ესა თუ ის საგანი.

ეკონომისტები ფულის მიწოდებაში გულისხმობენ ჯამს, რომელიც მიიღება ვალუტის

(ქაღალდის ფული და მონეტები) და ბანკებში არსებული დეპოზიტების შეკრებით.
ეკონომიკის ერთ-ერთი ძირითადი პრინციპი გვეუბნება: სხვა თანაბარ პირობებში, ფულის

მიწოდების ზრდა იწვევს ინფლაციას. უკეთ რომ გავიგოთ დამოკიდებულება ფულის

მიწოდებას, ინფლაციას და რეალურ მთლიან შიდა პროდუქტს შორის, ეკონომისტები

იყენებენ ფულის რაოდენობრივ განტოლებას:

M*V=P*Y

ეს განტოლება, დიდი ხნის წინ, ცნობილმა ეკონომისტმა, მილტონ ფრიდმანმა, ჩაწერა. M

აღნიშნავს ფულის მასას, P - ფასების დონეს, Y - რეალურ მშპ-ს, ხოლო V - ფულის ბრუნვის
სიჩქარეს. ფულის ბრუნვის სიჩქარე გვიჩვენებს, თუ, რა სიჩქარით იცვლის ფული
მფლობელს. ტერმინი სიჩქარე გამოხატავს იმას თუ რამდენად სწრაფად გადაადგილდება

ფული დროთა განმავლობაში, რამდენად სწრაფად იცვლის ის მფლობელს, ან რამდენად

სწრაფად იცვლება თქვენი ნაშთი საბანკო ანგარიშზე თვის ან წლის განმავლობაში ფულის
შემოდინებისა და გადინებების შედეგად.
განმარტების თანახმად, ფულის ბრუნვის სიჩქარე უდრის P-ისა და Y-ის ნამრავლის
შეფარდებას M-თან.
გახსოვდეთ, რომ P-სა და Y-ის ნამრავლი არის ნომინალური მშპ, რეალური მშპ

გამრავლებული ფასების დონეზე.

ეს განტოლება შეგვიძლია განვიხილოთ ზრდის ტემპების კუთხითაც. ჩვენ გამოვიყენებთ

საკმაოდ მნიშვნელოვან აპროქსიმაციას, რომლის მიხედვითაც ორი ცვლადის ნამრავლის

ზრდის ტემპი უდრის ამ ორი ცვლადის ინდივიდუალური ზრდის ტემპების ჯამს.

მაგალითად M-სა და V-ის ნამრავლის ზრდის ტემპი უდრის ფულის მასისა და ფულის
ბრუნვის სიჩქარის ზრდის ტემპების ჯამს. ფასების დონისა და მშპ-ს ნამრავლის ზრდის
ტემპი უდრის ფასების დონის ზრდის ტემპს დამატებული რეალური მშპ-ს ზრდის ტემპი.

ანუ, ინფლაციას დამატებული რეალური მშპ-ს ზრდა.

ფულის მასის ზრდის ტემპი + ფულის ბრუნვის სიჩქარის ზრდის ტემპი =

ფასების დონის ზრდის ტემპი + რეალური მშპ-ს ზრდის ტემპი

განვიხილოთ მაგალითი: დავუშვათ ფულის მიწოდების ზრდის ტემპი არის 5%

წელიწადში, ფულის ბრუნვის სიჩქარის ზრდის ტემპია 0%, რეალური მშპ-ს ზრდის ტემპი
არის 3% წელიწადში, განტოლებიდან გამომდინარეობს, რომ ინფლაცია არის 2%

წელიწადში. ახლა კი დავუშვათ, რომ ფულის ბრუნვის სიჩქარე არ იზრდება, რეალური

მშპ-ს ზრდის ტემპი გახლავთ ისევ 3%, ფულის მიწოდების ზრდის ტემპი გაიზარდა 10% -
მდე. შედეგად ინფლაციაც გაიზრდება და იქნება 7%.

მსოფლიო მაგალითებიდანაც ჩანს, რომ ფულის მიწოდების ზრდა იწვევს უფრო დიდ

ინფლაციას: გერმანიის 1923 წლის და ზიმბაბვეს 2009 წლის ჰიპერინფლაციები.

გერმანიაში 1923 წლის ოქტომბერში ინფლაციის დონემ გადააჭარბა 250%-ს კვირაში,

ხოლო 2009 წლის დასასრულს ზიმბებვეში ინფლაციის დონე აჭარბებდა 90%-ს დღეში.
ფედერალური სარეზერვო სისტემა და ფულის მიწოდება

ფედერალური სარეზერვო სისტემა აშშ-ს ცენტრალური ბანკია, რომელიც ქმნის ფულს და

მოღვაწეობს, როგორც ,,ბანკთა ბანკი’’. ფედერალური სარეზერვო სისტემას მართავს
ფედერალური სარეზერვო საბჭო, ან მმართველთა საბჭო, რომელიც შედგება 7 წევრისგან
და მათ ირჩევენ 14 წლის ვადით. მათ ირჩევს აშშ-ს პრეზიდენტი, ხოლო ამტკიცებს

კონგრესი. ამ საბჭოს წევრებისგან ერთ-ერთი აირჩევა საბჭოს პრეზიდენტად, რომელსაც

ირჩევს ასევე ქვეყნის პრეზიდენტი, და ამტკიცებს კონგრესი. ფედერალური სარეზერვო

სისტემა მოიცავს არამარტო ფედერალურ სარეზერვო საბჭოს ვაშინგტონში, არამედ

თორმეტ სხვა ფედერალურ სარეზერვო ბანკსაც მთელი ქვეყნის მასშტაბით. ამ თორმეტი
რეგიონალური ფედერალური სარეზერვო ბანკის პრეზიდენტებს ირჩევენ კომერციული
ბანკები და სხვა ხალხი, ხოლო ამტკიცებს ფედერალური სარეზერვო საბჭო.
გადაწყვეტილებას, თუ რამდენი ფული მიაწოდონ, იღებს ფედერალური ღია საბაზრო
ოპერაციების კომიტეტი (Federal Open Market Committee - FOMC). აღნიშნული კომიტეტის

წევრები არიან მმართველი საბჭოს ყველა წევრი და თორმეტი რეგიონული ფედერალური

ბანკის პრეზიდენტი, რომელთაგან მხოლოდ ხუთს აქვს ხმის მიცემის უფლება, დროის
გარკვეულ პერიოდში.

აშშ-ს კანონმდებლობით კომერციული ბანკები ვალდებულნი არიან ხალხის

დეპოზიტების გარკვეული ნაწილი განათავსონ ფედერალური სარეზერვო სისტემის

დეპოზიტზე, რეზერვის სახით. დეპოზიტის ამ წილს ეწოდება მოთხოვნილი სარეზერვო

განაკვეთი. ცენტრალური ბანკი ხომ კომერციული ბანკების ბანკია, სადაც კომერციული
ბანკები ათავსებენ დეპოზიტების გარკვეულ ნაწილს.

როგორც გვახსოვს, ფული მოიცავს დეპოზიტებსაც, ამიტომ, დეპოზიტების კონტროლით,

ფედერალურ სარეზერვო სისტემას შეუძლია აკონტროლოს ფულის მიწოდებაც.

დეპოზიტების ოდენობას კი აკონტროლებს ღია ბაზრის ოპერაციებით, როგორიცაა

კომერციული ბანკებისგან ობლიგაციების ყიდვა და გაყიდვა. როდესაც ფედერალური

სარეზერვო სისტემა ყიდულობს $10 მლნ ღირებულების ობლიგაციებს კომერციული
ბანკებისგან, ის ზრდის ბანკების რეზერვებს ამავე ოდენობით. დეპოზიტები,
რასაკვირველია, უფრო მეტად იზრდება, ვიდრე $10 მლნ - ია, ამ ზრდას აჩვენებს შემდეგი
ფორმულა:

1
დეპოზიტები = რეზერვები *
სარეზერვო განაკვეთი

თუ სარეზერვო განაკვეთი არის 10%, მაშინ დეპოზიტები გაიზრდება 10 * (1/0.1), ანუ $ 100
მლნ-ით. როდესაც ფედერალური სარეზერვო სისტემა ყიდულობს $10 მლნ ღირებულების
ობლიგაციებს კომერციული ბანკებიდან. ეს იმიტომ ხდება, რომ როდესაც იზრდება ბანკის

რეზერვები, მათ ამ გაზრდილი ნაწილით შეუძლიათ უფრო მეტი სესხი გასცენ და როგორც

წესი, გასცემენ კიდეც. როდესაც მსესხებლები ახორციელებენ ამ ნასესხები თანხით

ტრანზაქციებს, ეს ფული ისევ დეპოზიტზე ხვდება, შედეგად დეპოზიტები კიდევ უფრო
მეტად იზრდება. ეს პროცესი გრძელდება მანამ, სანამ დეპოზიტები არ მიაღწევს ზევით
ფორმულაში დეპოზიტების მოსალოდნელ ოდენობას. ასე ხდება ობლიგაციების ყიდვა-
გაყიდვით ფულის მიწოდების ზრდა.

2008 წელს რეზერვების ოდენობა ფედერალურ სარეზერვო სისტემაში მნიშვნელოვნად

გაიზარდა, ბანკები ფლობდნენ ჭარბ რეზერვებს, ანუ იმაზე მეტს ვიდრე მოთხოვნილი
იყო. 2008 წლის აგვისტოდან 2009 წლის იანვრამდე მათი ოდენობა გაიზარდა $44 მლრ-
დან 58 მლრდ-მდე. ბანკებმა არ გაასესხეს ყველა რეზერვი, რადგან სესხებზე მოთხოვნა
იყო არასაკმარისი და ასევე რისკებზე ,,დარდობდნენ’’.

დასკვნა: ფული, ინფლაცია და ფედერალური სარეზერვო

სისტემა
ჩვენ შევისწალეთ თუ რა როლს თამაშობს ფული ეკონომიკაში, და ამავდროულად, რა
კავშირია ფულს, ინფლაციასა და რეალურ მშპ-ს შორის.
ფულის სამი ფუნქცია, დეპოზიტების გაფართოების (გამრავლების) პროცესი,
ცენტრალური ბანკების მიერ ფულის მიწოდების ტექნიკური უნარი და ის, რომ ფული
არის ინფლაციის გამომწვევი მიზეზი, არის საკითხები, რომლებზეც ეკონომისტები
ამჟამად თანხმდებიან.
შესავალი: პროდუქტიულობა, ეკონომიკური ზრდა და მათი
განმსაზღვრელი ფაქტორები
რატომ იზრდება სამუშაო საათში წარმოებული რეალური მთლიანი შიდა პროდუქტი
მე-18 საუკუნიდან მოყოლებული? რატომ არის პროდუქტიულობის ზრდა ზოგ
ქვეყანაში მაღალი, და ზოგ ქვეყანაში დაბალი? ამ გაკვეთილის მიზანია, გასცეს პასუხი
ამ და სხვა მრავალ კითხვას.

ეკონომიკური ზრდის თეორია გვეუბნება, რომ მხოლოდ გაზრდილმა სამუშაო

საათებმა შესაძლოა გაზარდონ რეალური მშპ, მაგრამ არა - რეალური მშპ თითოეულ
სამუშაო საათზე გადაანგარიშებული.

პროდუქტიულობის ზრდის ახსნისთვის ვკონცენტრირდებით ორ ფაქტორზე:

კაპიტალსა და ტექნოლოგიებზე. კაპიტალი ზრდის რეალურ მშპ-ს თითოეულ სამუშაო
საათში, რადგან მუშახელს საშუალება აქვს გამოიყენოს მეტი ხელსაწყო და
აღჭურვილობა სამუშაოს დროს. თუმცა იმასაც შევხედავთ, რომ მხოლოდ კაპიტალი
არ არის საკმარისი იმ ზრდის მისაღწევად, რომელიც ვნახეთ ბოლო 200 წლის
განმავლობაში. ტექნოლოგია - ცოდნა და მეთოდები, რომელიც ახლავს წარმოებას -
ასევე თამაშობს დიდ როლს ასეთი ზრდის მიღწევაში.

წარმოებლურობა (პროდუქტიულობა) და ეკონომიკური ზრდა

პროდუქტიულობა განისაზღვრება, როგორც ერთ საათში გამოშვებული პროდუქციის
ოდენობა, და მისი ზრდა იზომება წლიდან წლამდე. პროდუქტიულობის ზრდა რომ
გავიგოთ, ჩვენ განვიხილავთ მარტივ მოდელს, რომელშიც პროდუქტიულობის ზრდა
დამოკიდებულია მხოლოდ შრომაზე, რაც ნიშნავს, რომ წარმოების ფუნქცია
გამოიყურება შემდეგნაირად: Y=F(L). ქვემოთ მოცემულ გრაფიკზე გამოსახულია
საწარმოო ფუნქცია.
შევნიშნოთ, რომ გამოშვებული პროდუქციის ზრდა (ზრდის ტემპი) უფრო მაღალია
მაშინ, როცა დაქირავებულია ნაკლები მუშახელი, ვიდრე როდესაც დაქირავებულია
უფრო მეტი მუშახელი. სხვა სიტყვებით, საწარმოო ფუნქციის ზრდის ტემპი არის
კლებადი, რადგან სამუშაო ძალის ზღვრული პროდუქტიულობა არის კლებადი. რაც
უფრო მცირე ოდენობის მუშახელია დაქირავებული, პროდუქციის ზრდა ყოველი
დამატებითი მუშახელის მიერ უფრო მეტია.

საწარმოო ფუნქციას, რომელიც ეყრდნობა მხოლოდ მუშახელს, მივყავართ მალთუსის

წონასწორობაში, როდესაც გამოშვება არის საარსებო მინიმუმის დონეზე. ქვემოთ
მოცემული გრაფიკი გამოხავს ამ წონასწორობას.
ყვითელი მრუდი შეესაბამება საარსებო მინიმუმის დონეს კონკრეტული რაოდენობის
მუშახელისთვის. ლურჯი მრუდი აღწერს კონკრეტული რაოდენობის მუშახელის
მიერ ნაწარმოები პროდუქციის რაოდენობას (იგივე საწარმოო ფუნქცია). როდესაც
ეკონომიკა აწარმოებს უფრო ნაკლებ პროდუქციას ვიდრე მას საარსებოდ სჭირდება,
წარმოიშვება შიმშილის პრობლემა და შესაბამისად მოსახლეობის რაოდენობა
მცირდება (მანამ, სანამ ის არ დაუბრუნდება საარსებოდ აუცილებელ დონეს).
პირიქით, როდესაც წარმოების დონე აღემატება საარსებოდ აუცილებელ ოდენობას,
ოჯახები თამამად აჩენენ შვილებს, შესაბამისად იზრდება მოსახლეობა (მანამ, სანამ
ოჯახები დარწმუნებულები არიან, რომ მათ მიერ ნაწარმოები პროდუქცია საკმარისია
თავის შესანახად). რომ შევაჯამოთ, თუ ეკონომიკაში პროდუქციის წარმოება მხოლოდ
მუშახელის (შრომის ფაქტორის) ფუნქციაა, ამ ეკონომიკას აქვს ბუნებრივი
წონასწორობა, რომელშიც ზუსტად იმ ოდენობით პროდუქტის წარმოება ხდება, რაც
აუცილებელია მოსახლეობის მინიმალური საარსებო მოთხოვნილებების
დასაკმაყოფილებლად.

ახლა კი საწარმოო ფუნქციაში დავამატოთ კაპიტალი. კაპიტალის მთლიანი ოდენობა

ყოველ წელს იზრდება მოცემულ წელს განხორციელებული წმინდა ინვესტიციის
ოდენობით. უფრო კონკრეტულად, წლის ბოლოს კაპიტალის ოდენობა უდრის წლის
დასაწყისში არსებული კაპიტალის ოდენობას დამატებული წლის განმავლობაში
განხორციელებული წმინდა ინვესტიციები. წმინდა ინვესტიციები, თავის მხრივ,
უდრის მთლიან ინვესტიციებს გამოკლებული არსებული კაპიტალის ცვეთა.

საწარმოო ფუნქცია გამოიყურება შემდეგნაირად: Y=F(L,K), სადაც K არის კაპიტალი.

წარმოება შესაძლოა გაიზარდოს მეტი კაპიტალის გამოყენებით, მაშინაც კი, თუ,
შრომის ოდენობა იგივეა. კაპიტალის დამატება საწარმოო ფუნციას გადაანაცვლებს
მარცხნივ (ზევით), როგორც ქვევით ნახაზზეა გამოსახული.

შევნიშნოთ, რომ საწარმოო ფუნქციას, Y=F(L,K), ახასიათებს კლებადი უკუგება

კაპიტალის ზრდასთან მიმართებაში. ყოველი დამატებითი ერთი ერთეული კაპიტალი
უფრო მცირედით ზრდის გამოშვებას (უფრო მცირედით ანაცვლებს წარმოების მრუდს
ზევით). კაპიტალის დამატებას ყოველ მშრომელზე არ შეუძლია რეალური მშპ-ს ზრდა
რაღაც დონეზე მაღლა, და ამ ლიმიტთან ახლოს მისვლაც კი მოითხოვს უამრავ
კაპიტალს. საბოლოოდ, გამოშვების ზრდა შეწყდება. შედეგად, მხოლოდ კაპიტალი და
შრომა ვერ ხსნის რეალური მშპ-ს ზრდის ფენომენს ბოლო 200 წლის განმავლობაში.
პროდუქტიულობის ზრდის გამოსათვლელი ფორმულები
ზრდის დასათვლელი ფორმულა: პროდუქტიულობის ზრდის დონე უდრის
კაპიტალზე შემოსავლების წილი აგრეგირებულ შემოსავალში გამრავლებული
კაპიტალის ზრდის ტემპზე, დამატებული ტექნოლოგიის ზრდის ტემპი.

ჩვენ შეგვიძლია გამოვიყვანოთ ზრდის გამოსათვლელი ფორმულა თუ დავშლით

პროდუქტიულობის პროცენტულ ცვლილებას შემდეგ კომპონენტებად:
პროდუქტიულობის მრუდზე მოძრაობად და თავად მრუდის გადაადგილებად.

ზევით გრაფიკზე, საწყისი პროდუქტიულობა არის A წერტილში, ხოლო საბოლოო C

წერტილში. პროდუქტიულობის ზრდა შეიძლება ჩაიწეროს შემდეგნაირად

ფორმულა ამბობს, რომ პროდუქტიულობის ზრდა A დონიდან C დონემდე უდრის

პროდუქტიულობას ზრდას A დონიდან B დონემდე, დამატებული
პროდუქტიულობის ზრდა B-დან C-მდე. პროდუქტიულობის ზრდა A დონიდან B
დონემდე გამოწვეულია მხოლოდ ტექნოლოგიების ზრდით, ხოლო
პროდუქტიულობის ზრდა B-დან C დონემდე - კაპიტალის ზრდით. ცვლილება B-დან
C-მდე უდრის კაპიტალის ოდენობის ცვლილებას, რომელიც მოდის თითოეულ
სამუშაო საათზე გამრავლებულს პროდუქტიულობის მრუდის დახრილობაზე,
რომელიც ზომავს თუ როგორ ზრდის დამატებითი კაპიტალი გამოშვებულ
პროდუქციას. შედეგად ჩვენ შეგვიძლია ჩავწეროთ:

წევრი r(K/Y) არის კაპიტალის წილი აგრეგირებულ შემოსავალში, რომელიც

მონაცემების (მრავალწლიანი ეკონომიკური ანალიზის) მიხედვით არის 1/3. შედეგად,
პროდუქტიულობის ზრდა B-დან C წერტილამდე უდრის კაპიტალის პროცენტულ
ზრდას თითოეულ სამუშაო საათზე გამრავლებული 1/3-ზე, მივყავართ შემდეგ
ფორმულამდე:

პროდუქტიულობის ზრდა =

1/3 (კაპიტალის ზრდა თითოეულ სამუშაო საათზე) + ტექნოლოგიის ზრდა

დასკვნა: პროდუქტიულობა, ეკონომიკური ზრდა და მისი

განმსაზღვრელი ფაქტორები
ამ გაკვეთილში ჩვენ განვსაზღვრეთ პროდუქტიულობის ზრდა და წარმოვადგინეთ
კაპიტალი და ტექნოლოგია, როგორც ამ ზრდის განმსაზღვრელი დეტერმინანტები.
ჩვენ ასევე აღვნიშნეთ, რომ კაპიტალს, ისევე როგორც შრომას, ახასიათებს კლებადი
უკუგება, ასე, რომ ტექნოლოგიური პროგრესი უნდა იყოს აუცილებელი ნაწილი
პროდუქტიულობის ზრდისა გრძელვადიან პერიოდში.

თუ ეკონომისტებს უნდათ გაზარდონ ადამიანების შემოსავალი და შეამცირენ

სიღარიბე - ისინი უნდა კონცენტრირდნენ, გაზარდონ და შეინარჩუნონ
პროდუქტიულობის ზრდა. ამ მიზნის მიღწევისთვის კი ეკონომისტები სხვადასხვა
გზებს ასახელებენ, მათ შორის, ეკონომიკური პოლიტიკა უნდა იყოს მიმართული
ტექნოლოგიების სტიმულირებაზე (კველევების სუბსიდირებით) ან გაზარდონ
ინვესტიციები, იმით, რომ შეინარჩუნონ დაბალი გადასახადები მასზე. ზრდის
გამოსათვლელი ფორმულა გვეხმარება ერთმანეთისგან განვაცალკევოთ
პროდუქტიულობის ზრდის ორი განმაპირობებელი ფაქტორი, კაპიტალის ზრდა და
ტექნოლოგიური პროგრესი, და გავზომოთ მათი შესაბამისი წვლილები. აშშ-ში ამ
წლებში, ორივემ, კაპიტალმა და ტექნოლოგიებმა, შეასრულეს მნიშვნელოვანი როლი
პროდუქტიულობის ზრდაში, და ეკონომიკუირი პოლიტიკა არ იყო რომელიმე,
მხოლოდ ერთ ფაქტორზე ფოკუსირებული.
 მოხმარების, ინვესტიციების და მთავრობის წილების
კალკულაცია
შესავალი
ამ გაკვეთილში ჩვენ განვიხილავთ დანახარჯების განაწილების მოდელს (SAM), რომლის
მეშვეობით განვსაზღვრავთ, როგორაა მთლიანი შიდა პროდუქტი (მშპ) განაწილებული თავის
ძირითად კომპონენტებს შორის: მოხმარება, ინვესტიციები, სახელმწიფო შესყიდვები და
წმინდა ექსპორტი. აღნიშნული მოდელი რელევანტურია გრძელვადანი პერიოდის
გასაანალიზებლად, რომელიც მოიცავს 5 - დან 10 წელს, ან მეტს. ვინაიდან დანახარჯების
წილების ჯამი ერთს უნდა შეადგენდეს, ერთი რომელიმე კომპონენტის წილის ზრდა,
გამოიწვევს სხვა კომპონენტების წილის შემცირებას. ჩვენი მოდელი აჩვენებს, რომ რეალური
საპროცენტო განაკვეთი (ნომინალურ საპროცენტო განაკვეთს გამოკლებული მოსალოდნელი
ინფლაციის დონე) გავლენას ახდენს დანახარჯებზე და თავის მხრივ, დანახარჯები გავლენას
ახდენს რეალურ საპროცენტო განაკვეთზე. იმის დადგენა, თუ, როგორ განისაზღვრება
რეალური საპროცენტო განაკვეთი გრძელვადიან პერიოდში, დაგვეხმარება ვივარაუდოთ
ოთხი ძირითადი კომპონენტის წილი მთლიან შიდა პროდუქტში.

საკვანძო საკითხები: დანახარჯების განაწილების მოდელი

როგორც ვიცით მთლიანი შიდა პროდუქტი მოიცავს ოთხ ძირითად კომპონენტს. მოხმარების
წილი განისაზღვრება როგორც მოხმარების (C) შეფარდება მთლიან შიდა პროდუქტთან (Y),
ან მარტივად, C/Y. ანალოგიურად ინვესტიციის წილი განისაზღვრება, როგორც ინვესტიციის
(I) შეფარდება მშპ-სთან, ან I/Y. წმინდა ექსპორტის (X) წილი განვსაზღვროთ, როგორც X/Y,
სახელმწიფო შესყიდვების (G) წილი კი, როგორც G/Y.

გავიხსენოთ მშპ-ს გამოსათვლელი შემდეგი ფორმულა:

Y = C + I + G +X

თუ ორივე მხარეს გავყოფთ Y-ზე, მივიღებთ:

𝐶 𝐼 𝐺 𝑋
1= + + +
𝑌 𝑌 𝑌 𝑌
რაც მივიღეთ, არის ის, რომ დანახარჯების წილების ჯამი უდრის ერთს.

ახლა კი შევისწავლით დამოკიდებულებას რეალურ საპროცენტო განაკვეთსა და მოხმარების,

ინვესტიციების, სახელმწიფო შესყიდვების და წმინდა ექსპორტის წილებს შორის. ვინაიდან
საპროცენტო განაკვეთი არის დღევანდელი მოხმარების ფასი მომავალ მოხმარებასთან
შედარებით, უფრო მაღალი საპროცენტო განაკვეთი აძვირებს მოხმარებას დღეს მომავალთან
შედარებით. შედეგად, როდესაც რეალური საპროცენტო განაკვეთი იზრდება, მოხმარების
წილი მშპ-ში უნდა შემცირდეს.

მსგავსად, ფირმების საინვესტიციო გადაწყვეტილებებიც უკავშირდება რეალურ საპროცენტო

განაკვეთს, რადგან ისინი ძირითადად თავიანთ საინვესტიციო საქმიანობას ახორციელებენ
ბანკიდან სესხის გამოტანით. როდესაც რეალური საპროცენტო განაკვეთი მაღალია, ფირმები
უარს ამბობენ სესხის აღებაზე, შედეგად ინვესტიციის წილი მშპ-ში უნდა შემცირდეს.

რეალური საპროცენტო განაკვეთის და წმინდა ექსპორტის დამოკიდებულება

დაკავშირებულია სხვა ეკონომიკურ მაჩვენებელთან, როგორიცაა გაცვლითი კურსი. როდესაც
რეალური საპროცენტო განაკვეთი მაღალია აშშ-ში იაპონიასთან შედარებით, ინდივიდები
ირჩევენ იყიდონ მეტი ობლიგაცია აშშ-ში, რაც გამოიწვევს დოლარზე მოთხოვნის ზრდას
იენთან შედარებით. შედეგად, დოლარის ღირებულება იმატებს, ანუ დოლარის კურსი
მყარდება. როდესაც დოლარის ღირებულება იმატებს, აშშ-ს პროდუქცია ხდება უფრო ძვირი
უცხოურ პროდუქციასთან შედარებით. ამიტომ იმპორტის წილი იზრდება, რაც იწვევს წმინდა
ექსპორტის წილის შემცირებას მთლიან მშპ-ში.

ჩვენ ასევე ვუშვებთ, რომ რეალური საპროცენტო განაკვეთი არ ახდენს გავლენას სახელმწიფო
შესყიდვებზე.

ქვემოთ მოცემული გრაფიკები აჩვენებენ რეალური საპროცენტო განაკვეთის და სხვადასხვა

დანახარჯების წილების დამოკიდებულებას (გარდა სახელმწიფო შესყიდვებისა).

არასახელმწიფო დანახარჯების წილი მიიღება მოხმარების, ინვესტიციების და წმინდა

ექსპორტის ჰორიზონტალური დაჯამებით. მაგალითად, როდესაც რეალური საპროცენტო
განაკვეთი არის 4 პროცენტი, ჩვენ ვიღებთ მოხმარების წილს 65 პროცენტს, ინვესტიციის წილს
15 პროცენტს, ხოლო წმინდა ექსპორტის წილია 0 პროცენტი. ამ სამი კომპონენტის წილების
ჯამი უარყოფითად არის დამოკიდებული რეალურ საპროცენტო განაკვეთთან.
საკვანძო საკითხები: დანახარჯების განაწილების მოდელის გამოყენება
როგორც ვნახეთ არასახელმწიფო დანახარჯების წილის დამოკიდებულება რეალურ
საპროცენტო განაკვეთთან არის უარყოფითი. ახლა კი განვსაზღვროთ წონასწორული
რეალური საპროცენტო განაკვეთი. წონასწორობაში არასახელმწიფო დანახარჯების წილი
უნდა უდრიდეს მშპ-ს იმ წილს, რომელიც სახელმწიფო დანახარჯების შემდეგ რჩება
არასახელმწიფო დანახარჯებისთვის. დაღმავალი მრუდი შეიძლება ჩაითვალოს მოთხოვნის
მრუდად, რომელიც გვიჩვენებს არასამთავრობო დანახარჯების წილსა და რეალურ
საპროცენტო განაკვეთს შორის დამოკიდებულებას, ხოლო მიწოდების მრუდად შეიძლება
ჩაითვალოს მშპ-ს ის წილი, რომელიც ხელმისაწვდომია არასახელმწიფო დანახარჯებისთვის
(სახელმწიფო დანახარჯების გამოკლების შემდეგ).

მიწოდების მრუდის განსაზღვრისთვის ვუშვებთ, რომ სახელმწიფო შესყიდვები არ არის

დამოკიდებული რეალურ საპროცენტო განაკვეთზე. შესაბისად, სახელმწოფო შესყიდვების
წილიც (G/Y) ასევე არ არის დამოკიდებული რეალური საპროცენტო განაკვეთის მერყეობაზე,
აქედან გამომდინარე არასახელმწიფო დანახარჯების წილი (1-G/Y) არ იქნება დამოკიდებული
რეალურ საპროცენტო განაკვეთზე. შედეგად ვიღებთ, რომ მიწოდების მრუდი არის
ვერტიკალური, როგორც ქვევით გრაფიკზეა ნაჩვენები.

წონასწორული საპროცენტო განაკვეთი არის ის რეალური საპროცენტო განაკვეთი,

რომლისთვისაც მშპ-ს ის წილი, რომელიც ხელმისაწვდომია არასახელმწიფო
დანახარჯებისთვის უდრის არასახელმწიფო დანახარჯების წილს. ზემოთ მოცემული
(d) გრაფიკი აჩვენებს, რომ მშპ-ს 78 პროცენტი მოდის არასახელმწიფო დანახარჯებზე,
საიდანაც გამომდინარეობს, რომ რეალური საპროცენტო განაკვეთი უდრის 5
პროცენტს. (a), (b), (c) გრაფიკები აჩვენებს მოხმარების, ინვესტიციების და წმინდა
ექსპორტის წილებს წონასწორული საპროცენტო განაკვეთის, 5 პროცენტის,
შემთხვევაში.

ახლა კი განვიხილოთ ის შემთხვევა, როდესაც სახელმწიფო შესყიდვების წილი

მცირდება მშპ-ში. ასეთი პოლიტიკის შედეგად ის წილი მშპ-ში, რომელიც
არასახელმწიფო დანახარჯებისთვის არის ხელმისაწვდომი, იზრდება, რაც იწვევს
მიწოდების მრუდის მარჯვნივ გადაადგილებას. შედეგად, მცირდება რეალური
საპროცენტო განაკვეთი, რომელიც იწვევს მოხმარების, ინვესტიციების და წმინდა
ექსპორტის წილის ზრდას. ქვემოთ მოცემული გრაფიკი ასახავს ამ ეფექტს.

დასკვნა
განხილული მოდელით ჩვენ განვსაზღვრეთ წონასწორული რეალური საპროცენტო
განაკვეთი და ავხსენით როგორ არის დანახარჯები განაწილებული მთლიან
ეკონომიკაში. მოდელი შესაძლოა იმის საანალიზოდ იყოს გამოყენებული, თუ რა
მოყვება სახელმწიფო შესყიდვების ზრდას ან კლებას, ან ცვლილებებს მოხმარებისა თუ
დაზოგვის ქცევაში.
შესავალი: დასაქმება და უმუშევრობა
უმუშევრობა არის მაკროეკონომიკური მაჩვენებელი. როდესაც ეკონომიკაში არის
,,ბუმი’’, ინდივიდუალს უმარტივდება იმ სამსახურის პოვნა, რომელიც ყველაზე
მეტად აკმაყოფილებს მას და სადაც კარგ ხელფასსაც უხდიან. შესაბამისად, ამ დროს
უმუშევრობა არის დაბალი. საწინააღმდეგოდ, როდესაც ეკონომიკა რეცესიაშია,
უმუშევრობის დონე მაღალია და ადამიანები იმ სამსახურს თანხმდებიან, რომელიც
მათ უნარებს არ შეესაბამება და კარგ ხელფასსაც არ უხდის. კურსის ამ ნაწილში ჩვენ
განვიხილავთ დასაქმების დონის მაკროეკონომიკურ ტრენდს და ვეცდებით, პასუხი
გავცეთ კითხვას, თუ, რატომ არის უმუშევრობის დონე ყოველთვის ნულზე მაღალი,
თუნდაც იმ შემთხვევაში, როცა ეკონომიკა არ არის რეცესიაში.

მაკროეკონომიკური წონასწორობა შრომის ბაზარზე

გავიხსენოთ, რომ უმუშევრად ითვლება ის ადამიანი, რომელსაც არ აქვს სამსახური და
ეძებს მას. დასაქმებულად ითვლება ადამიანი, რომელსაც აქვს სამსახური სახლს
გარეთ ან სახლში და ის იღებს ხელფასს. ადამიანი, რომელსაც სახლში აქვს სამსახური,
სადაც ხელფასს არ უხდიან, არ ითვლება დასაქმებულად. სამუშაო ძალა მოიცავს
ყველა 16 და მეტი წლის ადამიანს, რომელიც ან მუშაობს ან არის უმუშევარი. სამუშაო
ასაკის პოპულაცია მოიცავს 16 და მეტი წლის ინდივიდებს, რომლებიც არ არიან
მოთავსებული ისეთ დაწესებულებებში, როგორიაა ციხე ან საავადმყოფო.

შრომის ბაზრის ძირითადი ინდიკატორები:

1) უმუშევრობის დონე გამოითვლება, როგორც უმუშევრების შეფარდება სამუშაო

ძალასთან, გამოსახული პროცენტებში.
2) სამუშაო ძალაში მონაწილეობის დონე განისაზღვრება, როგორც სამუშაო ძალის
შეფარდება სამუშაო ასაკის პოპულაციასთან.
3) დასაქმების დონე გამოითვლება, როგორც დასაქმებულთა ფარდობა სამუშაო
ასაკის პოპულაციასთან.

ქვემოთ მოცემული გრაფიკი წარმოადგენს იმის ილუსტრაციას, თუ როგორ

იცვლება უმუშევრობის დონე დროთა განმავლობაში, ზოგჯერ მკვეთრადაც.
რეცესიების დროს უმუშევრობის დონე იზრდება, ხოლო ეკონომიკური
ექსპანსიების დროს უმუშევრობის დონე მცირდება.
 ეკონომისტები იყენებენ ტერმინს უმუშევრობის ბუნებრივი დონე, რომელიც
მაშინაც არსებობს როცა ეკონომიკა არ არის რეცესიაში ან არ ფართოვდება. როდესაც
ეკონომიკაში უმუშევრობის დონე მის ბუნებრივ დონეზეა, ფაქტიური მშპ უდრის მის
პოტენციურ დონეს (პოტენციურ მშპ-ს). კონგრესის საბუჯეტო ოფისის ბოლო
შეფასებით უმუშევრობის ბუნებრივი დონე არის 5.3%. როცა ეკონომისტები იყენებენ
უმუშევრობის ბუნებრივ დონეს, ისინი არ გულისხმობენ რომ ის კარგია, მათთვის ის
უბრალოდ მაჩვენებლია იმისა, რომ მთლიანი მაკროეკონომიკა ფუნქციონირებს
ნორმალურად, რაც თავის მხრივ გულისხმობს, რომ რეალური მშპ ახლოსაა
პოტენციურ მშპ-სთან. სხვა თანაბარ პირობებში, უმუშევრობის დაბალი დონე უფრო
სასურველია, რადგან ნაკლები ადამიანი ეძებს სამსახურს, რომელსაც ვერ პოულობს.

ეკონომისტებს აინტერესებთ რატომ არის უმუშევრობის ბუნებრივი დონე

ნულზე მეტი. ამის ახსნის ორი გზა არსებობს:

1) შრომის ბაზრის რეგულაციები

2) სამსახურის ძებნის პროცესი

შრომის ბაზრის რეგულაციების ერთ-ერთი მაგალითია კანონი მინიმალური

ხელფასის შესახებ. მინიმუმალური ხელფასი, რომელიც უფრო მაღალია, ვიდრე
წონასწორული ხელფასი (წონასწორობაა, როცა შრომის მიწოდება უდრის შრომაზე
მოთხოვნას) იწვევს უმუშევრობას, რადგან უფრო მეტი ადამიანი ეძებს სამსახურს,
ვიდრე მათზე არის მოთხოვნა ფირმების მიერ. ქვემოთ მოცემული გრაფიკი
წარმოადგენს აღნიშნულის დემონსტრირებას.

რა ოდენობითაც შრომის მიწოდება აჭარბებს შრომაზე მოთხოვნას, ის ოდენობა

ითვლება სწორედ უმუშევრობად ეკონომიკაში.

სამსახურის ძებნის პროცესი გულისხმობს, რომ დროის ნებისმიერ მონაკვეთში

ადამიანები ეძებენ სამსახურს. ბევრი, ვინც ამას აკეთებს, იქნება უმუშევარი რაღაც
დროის მანძილზე. ისინი კარგავენ სამსახურს, ტოვებენ სამსახურს, ან უბრუნდებიან
შრომის ბაზარს, რაც მათ დატოვებული ჰქონდათ გარკვეული პერიოდით.
უმუშევრობის ერთ-ერთი მიზეზი არის ის, რომ ადამიანები არ თანხმდებიან
პირველივე სამსახურს, რაც გზაზე ხვდებათ. უფრო მეტად, ისინი ელოდებიან
შესაძლო უფრო მაღალანაზღაურებად სამსახურს. ამ დროის განმავლობაში კი ისინი
ითვლებიან უმუშევრებად. ქვემოთ მოცემული გრაფიკი ახდენს სხვადასხვა ტიპის
ადამიანების მოძრაობას დასაქმებულთა რიცხვში, და მის გარეთ.

დასკვნა: დასაქმება და უმუშევრობა

ჩვენ ვისაუბრეთ უმუშევრობის დონის ტრენდზე და ავხსენით რატომ არის
უმუშევრობის დონე ნულზე მეტი, მაშინაც კი, როცა ეკონომიკა რეცესიაში არ არის და
რეალური მშპ უდრის პოტენციურ მშპ-ს. არსებობს სამსახურებს შორის გადასვლები
და ასევე სამუშაო ძალის შიგნით და გარეთ მოძრაობები. უმუშევრობა ბუნებრივად
ხდება, როცა ადამიანები იწყებენ სამსახურის ძებნას, ან როცა ხდებიან სამუშაო ძალის
ნაწილი.
შესავალი: ქვეყნების წარმოების, შემოსავლების და დანახარჯების გაზომვა 
წინა ლექციაზე, ჩვენ ვისაუბრეთ დანახარჯების მეთოდზე, როგორც მშპ-ს ერთ-ერთ საზომზე. ახლა
წარმოგიდგენთ ეკონომიკის გასაზომ ორ ახალ მეთოდს, რომლისთვისაც გამოვიყენებთ შემოსავალს
და წარმოებას. ჩვენ ვნახავთ, რომ ეს ორი საზომიც მიგვიყვანს მშპ-ს ზუსტად იგივე დონემდე,
რომელთანაც მიგვიყვანა დანახარჯების მეთოდმა. დანახარჯების და შემოსავლების მეთოდების
შედარება დაგვანახებს მჭიდრო დამოკიდებულებას დანაზოგებს, წმინდა ექსპორტსა და ინვესტიციებს
შორის.

და ბოლოს, ჩვენ გავამახვილებთ ყურადღებას რეალური მშპ-ს გაზომვაზე, რომელიც არის

ნომინალური მშპ დაკორექტირებული ფასების ცვლილებით და შემდეგ, განვმარტავთ ფასების დონის
ცვლილებას კონკრეტულ დროის მონაკვეთში, იგივე ინფლაციას.

საკვანძო საკითხები: ეროვნული შემოსავლის შემადგენელი ელემენტები და 
პროდუქციის აღრიცხვა 
წინა ლექციაზე ჩვენ ვნახეთ, რომ ეკონომიკის ზომის, იგივე მთლიანი შიდა პროდუქტის შეფასება
შესაძლებელია დანახარჯების მეთოდით. ჩვენ დავაჯამეთ მოხმარება (C), ინვესტიციები (I), წმინდა
ექსპორტი (X) და სამთავრობო დანახარჯები (G) იმისთვის, რომ გამოგვეთვალა მთლიანი
დანახარჯები და ამრიგად, გაგვეზომა მთლიანი წარმოება ეკონომიკაში.

ამ ლექციაზე ჩვენ განვიხილავთ დამატებით ორ გზას ეკონომიკის გასაზომად - შემოსავლების და

წარმოების მეთოდებს. ეს ორი მეთოდი არამარტო ახალ ხედვებს გვთავაზობს, არამედ, ასევე გვაძლევს
საშუალებას შევამოწმოთ რამდენად მუშაობს დანახარჯების მეთოდი.

მშპ-ს შემოსავლების და დანახარჯების მეთოდებით გაანგარიშება დამატებით შესაძლებლობას

გვაძლევს შევიმუშავოთ ეროვნული დანაზოგის საზომი.

შემოსავლის მეთოდი
იმისათვის, რომ გავაანალიზოთ შემოსავლების მეთოდის სპეციფიკა, ზემოთ მოცემულ ცხრილში,
შევხედოთ შემოსავლის შემადგენელ ყველა კომპონენტს. ისინი აღწერენ აგრეგირებულ შემოსავალსა და
მთლიან შიდა პროდუქტს ამერიკის შეერთებული შტატებისთვის (2010 წლის მონაცემები).
თავდაპირველად, ჩვენ აღვწერთ ყველა ამ კომპონენტს და შემდეგ ვაჩვენებთ, რომ მათი შეკრებით
მივიღებთ მშპ-ს.

მუშახელის შემოსავალი 
ეკონომისტები მუშახელის შემოსავალში აერთიანებენ როგორც მათ ხელფასს, ასევე დამატებით
შეღავათებსა და ბენეფიტებს, რასაც დაქირავებულები იღებენ თავიანთი მუშაობის სანაცვლოდ
დამატებითი შეღავათებსა და ბენეფიტებში იგულისხმება საპენსიო შენატანები, ჯანმრთელობის
დაზღვევა და სხვა.

შემოსავალი კაპიტალიდან
ეკონომისტები კაპიტალიდან შემოსავალში გულისხმობენ მოგებას, ქირის გადასახადს და მიღებულ
საპროცენტო სარგებელს. მოგება მიიღება როგორც პატარა, ისე დიდი ფირმებისგან. ქირის გადასახადი
წარმოადგენს შემოსავალს ინდივიდებისთვის, რომლებიც ფლობენ შენობებს და აქირავებენ მათ.
საპროცენტო გადასახდელი წარმოადგენს შემოსავალს, რასაც ინდივიდები ღებულობენ თანხის
გასესხებით.

ცვეთა
ცვეთა ამცირებს აქტივების ღირებულებას დროთა განმავლობაში. კაპიტალისთვის ეს არის ის
ღირებულება, რომელსაც ქარხნები და მანქანა-დანადგარები, დაძველების გამო, კარგავენ ყოველ წელს.
მშპ-ში შემავალი ინვესტიციების მნიშვნელოვნად დიდი ნაწილი, ყოველ წელს მიმართულია
მწყობრიდან გამოსული მანქანა-დანადგარების ახლით ჩანაცვლებაზე. ბიზნესს სჭირდება გაცვეთილი
აღჭურვილობის ჩანაცვლება და შესაბამისად, ახალ აღჭურვილობებში ინვესტიციების
განხორციელება, რათა შეინარჩუნოს საწარმოო შესაძლებლობა - ქარხნებისა და მანქანების შესაბამისი
რაოდენობა რომლებსაც გამოიყენებს წარმოებისთვის.

როდესაც ფირმები მოგებას და კაპიტალიდან შემოსავალს აწვდიან სახელმწიფო სტატისტიკის

სამსახურს, მათ ცვეთა უკვე გამოკლებული აქვთ. ამასთან, ძველი აღჭურვილობა ჩანაცვლებულია
ახლით, რომელიც ვინმეს მიერ არის წარმოებული. შესაბამისად, როდესაც გვინდა მშპ-ს შემოსავლის
მეთოდით დათვლა, ცვეთა ჩვენ უკან უნდა დავუმატოთ.
გადასახადები, სუბსიდიები და  ტრანსფერები
როდესაც გამოვსახავთ წარმოებას მომხმარებლების შემოსავლის და ფირმების მოგების დაჯამებით,
ფირმის მოგებაში არ შედის მოგების გადასახადი. ამგვარად, კაპიტალიდან მიღებული შემოსავალი არ
მოიცავს მოგების გადასახადს, რომელსაც ბიზნესები უხდიან მთავრობას. მაგრამ, ეს გადასახადები
წარმოადგენს მთლიანი შიდა პროდუქტის წარმოებიდან მიღებული შემოსავლის ნაწილს. ეს
შემოსავალი მიდის მთავრობისკენ. ამიტომაც, ჩვენ სახელმწიფო გადასახადები უნდა დავამატოთ
კაპიტალის და მუშახელის შემოსავალს.  

ანალოგიურად, მთავრობის მიერ ფირმებისთვის გაცემული სუბსიდიები შედის მათ შემოსავალში და

შესაბამისად, მოგებაში, მაგრამ არ წარმოადგენს მშპ-ს წარმოებიდან მიღებულ შემოსავალს.
აუცილებელია ჩვენ ეს სუბსიდიები გამოვაკლოთ.

ჩვენი გათვლები ასევე უნდა დავაკორექტიროთ ტრანსფერებით, რაც წარმოადგენს თანხების

გადანაწილებას მხარეებს შორის, მაგრამ თავის თავში არ გულისხმობს საქონლის და მომსახურების
გაცვლას (მაგალითად, კორპორაციის მიერ მუზეუმისთვის გაწეულის ქველმოქმედება), რადგან ეს არ
წარმოადგენს შემოსავალს, რომელიც მიღებულია მშპ-ს წარმოებიდან. ტრანსფერები და სუბსიდიები,
გადასახადებთან შედარებით, მნიშვნელოვნად მცირე ზომისაა.

უცხოელების წმინდა შემოსავალი
მშპ-ს ნაწილს ამერიკის შეერთებულ შტატებში აწარმოებენ უცხოელები. თუმცა, მათი შემოსავალი არ
არის გათვალისწინებული არც მუშახელის შემოსავალში და არც კაპიტალიდან მიღებულ
შემოსავალში. მაგრამ, ეს შემოსავალი წარმოადგენს საფასურს აშშ-ში გაწეული მომსახურებისთვის და
შესაბამისად, წარმოადგენს ამერიკის შეერთებული შტატების მშპ-ს ნაწილს. ჩვენ უნდა დავამატოთ
ასეთი შემოსავლის გადახდა უცხოელებისთვის აშშ-ს წარმოებაში, რადგან მათი ნაწარმოები
მომსახურება წარმოადგენს აშშ-ს მშპ-ს ნაწილს.  
უფრო მეტიც, ზოგიერთი ამერიკელი საკუთარი მუშაობის სანაცვლოდ ან კაპიტალიდან შემოსავალს
გამოიმუშავებს სხვა ქვეყანაში, იქაური მშპ-ს წარმოებაში წვლილის შეტანით. შესაბამისად, რომ
გავზომოთ აშშ-ში მშპ-ს წარმოებიდან მიღებული შემოსავალი, ჩვენ უნდა გამოვაკლოთ მსგავსი
შემოსავლები.
სხვაობას, უცხოელების მიერ აშშ-ში გამომუშავებულ შემოსავალსა და ამერიკელების მიერ უცხოეთში
მიღებული შემოსავალს შორის, ეწოდება უცხოელების წმინდა შემოსავალი.
რომ შევაჯამოთ: ზემოთ აღწერილი ორივე ეფექტის გათვალისწინებით, მივიღებთ, რომ მშპ-ს
შემოსავლების მეთოდით დაანგარიშებისას ჩვენ ვამატებთ უცხოელების წმინდა შემოსავალს.
სტატისტიკური ცდომილება
ზედა ცხრილი გვიჩვენებს ხუთივე ეფექტის ჯამს. ჯამი არის დანახარჯების მეთოდით დათვლილ მშპ-
ს მაჩვენებელთან ახლოს, თუმცა არ არის ზუსტად ამ რიცხვის ტოლი. ცდომილება ასახავს შეცდომებს,
რომლებიც დაშვებულია მონაცემების შეგროვების დროს, შემოსავლის ან დანახარჯების დათვლისას.
ამ ცდომილებას აქვს ოფიციალური სახელი: სტატისტიკური ცდომილება. ეს ცდომილება,
პროცენტებში გამოსახული, მშპ-ს 1 პროცენტზე ნაკლებია და არის ძალიან მცირე იმის
გათვალისწინებით, რომ მონაცემები შემოსავლებზე და დანახარჯებზე მოპოვებულია სრულიად
განსხვავებული გზებით.  

თუ ჩვენ უკვე არსებულ გათვლებს დავამატებთ სტატისტიკურ ცდომილებას, მივიღებთ აგრეგირებული

შემოსავლის საზომს, რომელიც მშპ-ს ტოლია. აქედან მოყოლებული, შეგვიძლია გამოვიყენოთ Y
სიმბოლო მშპ-ს და აგრეგირებული შემოსავლის აღსანიშნად, რადგან მშპ და აგრეგირებული
შემოსავალი, როგორც უკვე განვიხილეთ, ერთი და იგივეა.

წარმოების მეთოდი

მთლიანი  შიდა  პროდუქტის  მესამე  საზომი  აჯამებს  ყველა  ფირმის  თუ  ინდუსტრიის  წარმოებას 
ეკონომიკაში.  იმისათვის,  რომ  ამ  მეთოდმა  იმუშაოს,  თავიდან  უნდა  ავირიდოთ  ორმაგი  დათვლა. 
მაგალითად, თუ თქვენ ცდილობთ მშპ‐ს დათვლას ახალი ავტომობილების, ახალი ფოლადის და ახალი 
საბურავების შეკრებით, ფოლადს და საბურავებს, რომლებიც ახალი ავტომობილების წარმოებისთვის 
გამოიყენება,  აღრიცხავთ  ორჯერ.  ასე  რომ,  როდესაც  მშპ‐ს  ვზომავთ  წარმოების  მეთოდით,  საჭიროა 
მხოლოდ თითოეული მწარმოებლის მიერ დამატებული ღირებულების დათვლა.

დამატებითი ღირებულება არის ფირმის წარმოების ღირებულებას გამოკლებული წარმოებაში

გამოყენებული შუალედური პროდუქტის ღირებულება. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ეს არის
ღირებულება, რასაც ფირმა ამატებს შუალედურ პროდუქტს რათა მიიღოს საბოლოო პროდუქტი.
ავტომობილის მწარმოებელი ყიდულობს ფოლადს, საბურავებს და სხვა მასალებს და ქმნის დამატებულ
ღირებულებას მანქანის აწყობით. როდესაც ვზომავთ მშპ-ს, ჩვენ ვაჯამებთ მხოლოდ წარმოების
თითოეულ საფეხურზე შექმნილ დამატებულ ღირებულებებს. ქვემოთ მოცემული დიაგრამა
გვიჩვენებს, დამატებული ღირებულებების დაჯამება თითოეული ფირმისთვის, რომელიც ჩართულია
ეკონომიკაში ერთი ჭიქა ესპრესოს წარმოებაში, რაც გამორიცხავს ორმაგ აღრიცხვას და გვაძლევს ერთი
ჭიქა ესპრესოს საბოლოო ღირებულების საზომს, როდესაც ის უკვე იყიდება ყავის სახლსა თუ კაფეში.
ანალოგიურად ხდება დამატებული ღირებულებების დაჯამება მთელი ეკონომიკისთვის.
დანაზოგები

ჩვენ შეგვიძლია ვიფიქროთ დანაზოგებზე, როგორც ქვეყნის ეკონომიკის ჯამურ ზომას გამოკლებულ
მოხმარებაზე. კერძო მოხმარებასთან ერთად, ჩვენ ვაკლებთ საქონელსა და მომსახურებაზე გაწეულ
სამთავრობო დანახარჯებს/შესყიდვებს. ეროვნული დანაზოგი, ანუ, ყველა დანაზოგის ჯამი
ეკონომიკაში, განსაზღვრულია როგორც შემოსავალს გამოკლებული მოხმარება და სამთავრობო
დანახარჯები/შესყიდვები.

ეროვნული დანაზოგი = შემოსავალი - მოხმარება - სამთავრობო დანახარჯები/შესყიდვები

გამოვიყენოთ სიმბოლო S ეროვნული დანაზოგის აღნიშვნისთვის და სიმბოლოები, რომლებიც უკვე

გამოვიყენეთ შემოსავლისთვის (Y), მოხმარემბისთვის (C), და სამთავრობო

დანახარჯებისთვის/შესყიდვებისთვის (G). ჩვენ განვსაზღვრავთ შემოსავალს, როგორც:

S=Y−C–G

გახსოვდეთ, რომ ჩვენ უკვე განვსაზღვრეთ Y დანახარჯების მეთოდით:

Y=C+I+X+G

აქედან გამომდინარეობს, რომ ჩვენ შეგვიძლია ვიფიქროთ დანაზოგებზე, როგორც ინვესტიციებისა და

წმინდა ექსპორტის ჯამზე.

S=I+X
ასე რომ, ქვეყნის ეროვნული დანაზოგი უნდა იყოს ქვეყანაში განხორციელებული ინვესტიციებისა და
წმინდა ექსპორტის ჯამი. ეს არის ძლიერი ინსტრუმენტი, რომელიც გვეხმარება სავაჭრო დეფიციტის და
პროფიციტის ცნებების შემოტანაში.

განვიხილოთ აშშ-ს და ჩინეთის მაგალითი.

ამჟამად, აშშ-ს აქვს სავაჭრო დეფიციტი, ანუ, მას იმპორტით შემოაქვს უფრო მეტი ღირებულების
საქონელი, ვიდრე გააქვს ექსპორტზე. ე.ი. ამერიკის შემთხვევაში X < 0. რადგან S = I + X, ვიღებთ,
რომ ამერიკისთვის S < I. ეს ნიშნავს, რომ ამერიკელები ახორციელებნ უფრო მეტ ინვესტიციებს, ვიდრე
თავად ზოგავენ. შესაბამისად მივიღეთ, რომ ამერიკელები ღებულობენ დამატებით კაპიტალის
ნაკადებს დანარჩენი მსოფლიოდან ამერიკის შიგნით ინვესტიციების განსახორციელებლად.

ჩინეთის შემთხვევა განსხვავებულია: მას ბოლო პერიოდში აქვს სავაჭრო პროფიციტი, ანუ X > 0 და
შესაბამისად S > I. ეს ნიშნავს, რომ ჩინელები ზოგავენ უფრო მეტს, ვიდრე ახორციელებენ
ინვესტიციებს. ე.ი. ჩინელების მიერ გაკეთებული დანაზოგების ნაწილით ინვესტიციები ხორციელდება
ჩინეთის გარეთ.

საკვანძო საკითხები: რეალური მშპ, ფასების დონე და ინფლაცია 

რეალური მშპ-ს ზრდის გამოთვლა

რეალური მშპ არის წარმოების საზომი, რომელიც დაკორექტირებულია ინფლაციით. იმისათვის, რომ
განვასხვავოთ მშპ და რეალური მშპ, ჩვენ გამოვიყენებთ ტერმინს „ნომინალური მშპ“, რომელიც არის
მშპ, როგორც მას აქამდე განვიხილავდით .

იმისათვის, რომ ვნახოთ როგორ ითვლიან რეალურ მშპ-ს, განვიხილოთ შემდეგი მაგალითი. დავუშვათ,
რომ მთლიანი წარმოება შედგება აუდიო CD-ებისგან და DVD-სგან და გვინდა, რომ შევადაროთ ორი
განსხვავებული წლის მთლიანი წარმოება ერთმანეთს.

დავაკვირდეთ, რომ DVD-ის წარმოება გაიზარდა 20%-ით (1000-დან მოიმატა 1200-მდე) და CD-ების
წარმოება გაიზარდა 10%-ით (2000-დან 2200-მდე) 2008 წლიდან 2009-მდე. ყურადღება მიაქციეთ ასევე
იმ ფაქტს, რომ DVD-ის ფასი მეტია CD-ის ფასზე, მაგრამ ორივეს ფასი გაიზარდა ამ ორი წლის
შუალედში ინფლაციის გამო (ფასების დონე გაიზარდა).

ნომინალური მშპ 2008 წელს = $15 × 1,000 + $10 × 2,000 = $35,000

ნომინალური მშპ 2009 წელს = $20 × 1,200 + $15 × 2,200 = $57,000

ცხადია, რომ ნომინალური მშპ არ არის წარმოების ზრდის კარგი საზომი: ნომინალური მშპ იზრდება
63%-ით, ბევრად უფრო მეტად, ვიდრე DVD-ის წარმოება (20%-ით) ან CD-ების წარმოება (10%-ით). ასე
რომ, ინფლაციის დაკორექტირების გარეშე მივდივართ მცდარ შეფასებამდე.

რეალური მშპ-ს დასათვლელად ვიყენებთ ერთსა და იმავე ფასებს ორივე წლისთვის და ამ გზით
გამოვრიცხავთ ინფლაციის ეფექტს.

2008 წლის ფასებში 2008 წლის წარმოება = $15 × 1,000 + $10 × 2,000 = $35,000

2008 წლის ფასებში 2009 წლის წარმოება = $15 × 1,200 + $10 × 2,200 = $40,000

ფასების დონის 2008 წლის დონეზე დაფიქსირებით, ჩვენ ვხედავთ, რომ წარმოება გაიზარდა 2008 წელს
$35 000-დან 2009 წელს $40 000-მდე, ანუ გაიზარდა 14.3%-ით.

აღნიშნულ წლებში წარმოება ასევე შეგვიძლია გამოვთვალოთ 2009 წლის ფასებში, რაც მოგვცემს:

2009 წლის ფასებში 2008 წლის წარმოება = $20 × 1,000 + $15 × 2,000 = $50,000

2009 წლის ფასებში 2009 წლის წარმოება = $20 × 1,200 + $15 × 2,200 = $57,000

ფასების 2009 წლის დონეზე დაფიქსირებით, ჩვენ ვხედავთ რომ წარმოების 2008 წელს $50 000-დან
გაიზარდა $57 000-მდე 2009 წელს, ე.ი. წარმოების ზრდამ შეადგინა 14%.

ეკონომისტები წარმოების ზრდას ითვლიან ამ ორი პროცენტული მაჩვენებლის გასაშუალოებით. ამ

მაგალითში, ისინი დაასკვნიდნენ, რომ რეალური მშპს ზრდა 2008 წლიდან 2009 წლამდე არის 14.15%,
რაც მიიღება 14.3%-ისა და 14%-ის საშუალო არითმეტიკულის გამოთვლით.

გავიმეოროთ პროცესი ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში:

იმისათვის, რომ ინფლაციით დავაკორექტიროთ მშპ ორ წელზე მეტი პერიოდისთვის, ეკონომისტები

უბრალოდ ამ ორწლიანი კორექციის სერიებს აკეთებენ და შემდეგ ქმნიან ე.წ. „ჯაჭვს“. ყოველი წელი
წარმოადგენს ბმულს ამ ჯაჭვში. მაგალითად, თუ 2007 წლიდან 2008 წლამდე ზრდამ 12.15% შეადგინა,
ამ მაჩვენებლის 2008 წლიდან 2009 წლამდე არსებულ 14.15 პროცენტიან ზრდასთან გადაჯაჭვით,
საშუალო წლიური ზრდის მაჩვენებელი 2007 წლიდან 2009 წლამდე შეადგენს 13.15%-ს.

მშპ დეფლატორის გამოთვლა

როგორც ქვემოთ მოცემული გრაფიკიდან ვხედავთ, ნომინალური მშპ იზრდება რეალურ მშპ-ზე
სწრაფად ინფლაციის გამო. რაც უფრო დიდია განსხვავება ნომინალურ მშპ-სა და რეალურ მშპ-ს ზრდას
შორის, მით უფრო მეტია ინფლაციის მაჩვენებელი. დეფლაციის შემთხვევაში, ფასების კლებასთან
ერთად, ნომინალური მშპ გაიზრდებოდა უფრო ნაკლებად ვიდრე რეალური მშპ.
რომ დავაზუსტოთ, თუ ჩვენ გავყოფთ ნომინალურ მშპ-ს რეალურ მშპ-ზე, ჩვენ მივიღებთ ფასების
დონის საზომს, რაც მთლიან შიდა პროდუქტში შემავალი ყველა საქონლის და მომსახურების ფასების
საერთო დონეს ზომავს:

მშპ დეფლატორი = ნომინალური მშპ/რეალური მშპ

სამომხმარებლო ფასების ინფლაცია

მშპ დეფლატორის პროცენტული ცვლილება არ არის ინფლაციის ყველაზე გავრცელებული საზომი.

ინფლაციის უფრო გავრცელებულ საზომად გამოიყენება პროცენტული ცვლილება სამომხმარებლო
ფასების ინდექსში (სფი).

სამომხმარებლო ფასების ინდექსი გამოითვლება ფიქსირებულ „საბაზრო კალათაში“ შემავალი

სამომხმარებლო საქონლისა და მომსახურების კონკრეტული წლის ფასის გაყოფით რომელიმე საბაზო
წელს იმავე კალათის ფასზე. მაგალითად, თუ საბაზრო კალათა შედგება 1 DVD და 2 CD-სგან, მაშინ 2009
წლის სფი საბაზო 2008 წლის სფი-ისთან შედარებით, იქნება:

ინფლაციის მაჩვენებელი არის პროცენტული ცვლილება სამომხმარებლო ფასების ინდექსში. ის ზომავს,

თუ რამდენად სწრაფად იზრდება (ან მცირდება) სამომხმარებლო კალათაში შემავალი საქონლისა და
მომსახურების ფასები.
ინფლაციის სხვადასხვა საზომების შედარება

ქვემოთ მოცემული გრაფიკი გვიჩვენებს მშპ დეფლატორით და სამომხმარებლო ფასების ინდექსით

გაზომილი ინფლაციის მაჩვენებლების შედარებას. ინფლაციის მაჩვენებლის მოძრაობა ორივე
შემთხვევაში მსგავსია, მაგრამ სფი არის უფრო მერყევი. ორივეს, მშპ დეფლატორსაც და სამომხმარებლო
ფასების ინდექსსაც გააჩნია თავისი ძლიერი და სუსტი მხარეები ერთმანეთთან შედარებით. თქვენ უნდა
იფიქროთ მათზე, როგორც ალტერნატიულ გზებზე ფასების დონისა და ინფლაციის გამოსათვლელად,
და არა როგორც კონკურენტ საზომებზე.

დასკვნა: წარმოების, შემოსავლის და დანახარჯების გაზომვა
ამ ლექციაში ჩვენ ვნახეთ თუ როგორ უნდა გავზომოთ მთლიანი ეკონომიკა მშპ-ს გამოყენებით. ამ
პროცესში ჩვენ ავხსენით, რომ ქვეყანაში არსებული შემოსავალი, დანახარჯები და წარმოება არის ყველა
ერთმანეთის ტოლი. ასევე ვისაუბრეთ თუ როგორ შეიძლება დავაკორექტიროთ მშპ-ს მაჩვენებელი ისე,
რომ წლების მიხედვით უფრო შესადარი იყოს.

ჩვენ ასევე განვსაზღვრეთ ეროვნული დანაზოგი, როგორც შემოსავალს გამოკლებული მოხმარება და

გამოკლებული სამთავრობო დანახარჯები/შესყიდვები. ქვეყნებს, რომელთაც გააჩნიათ ეროვნული
შემოსავლის მაღალი დონე, აქვთ რესურსი რომ განახორციელონ ინვესტიციები თავიანთ ეკონომიკაში
ან საზღვარგარეთ. ქვეყნები, რომელთა ეროვნული შემოსავლის დონე დაბალია, ინვესტიციების მაღალი
დონის შესანარჩუნებლად დამოკიდებული არიან სხვა ქვეყნებზე, რომლებმაც შეიძლება ასესხონ მათ
ფინანსური სახსრები ან თავად განახორციელონ პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები.

ჩვენ ვნახეთ, რომ რეალური მშპ წარმოადგენს წარმოების ინფლაციით დაკორექტირებულ საზომს. ის
არის საუკეთესო საზომი საქონლისა და მომსახურების წარმოებაში ცვლილების დასაანგარიშებლად
დროთა განმავლობაში. ჩვენ ასევე განვსაზღვრეთ მშპ დეფლატორი, იგივე ნომინალური მშპ გაყოფილი
რეალურ მშპ-ზე, რომელიც არის ფასების დონის საზომი ეკონომიკაში. მშპ დეფლატორში პროცენტული
ცვლილება არის ინფლაციის საზომი. ბოლოს, ჩვენ განვიხილეთ ფასების დონის ალტერნატული საზომი
- სამომხმარებლო ფასის ინდექსი (სფი). სფი-ში ცვლილება წარმოადგენს ინფლაციის საზომს
ეკონომიკაში.
!"#$%$&': !"#$%&#%'%!(#)$( !"##$!

!"#$%&#%'%!(#" !"#$%&'! !"#"$%& !"#$#%&"'( !"#$%&. !"#$#%&"&' !"#$

!"!#$%&'()()"* !"#$%"$&, !"#$%&#%'%!(#" !"#$%!&' !"#$%&'(% !"#$%, !"#

!"!#$!%&'$ !"#$#% !"#$%!"!$&'() !"#"$%&'()*'+'+, !"#$%&%'( !"#$!#"%&#

!"#$%&%'". !"#$% !"#$%&#%'%!(#" !"# !"#!$%&'( !"#"$#%, !"#$%& !" !"#"$ !"#$#%,
!" !"#$%&'"(")&% !"#"$%, !"#$%&'()&% !"#$%"&, !!"!#$%&'( !"#$%& !"#$#%&"'(.
!"#$%&#%'%!(#" !"!#$%& !"#$% !"#$%! !" !"#$%&'()*+ !"#$ !"#$%&'()',
!"#"!$%&& !"#$#%&"'(& !"#$, !"#"$%"&%, !"!#$%&'(), !"#$%&!% !" !.!.

!"#$%&#%'%!(#() !"#$%&'() !"#$% !"#$"%& !"#$ !"#"$%&' !"#$#%&"'(& !"!#"$%&'

!"#$#%&%&$, !"#$#%&' !"#$#%&"'(& !"#$%$&$' !"#$ !"#$#%&"'(& !"#$%
!"#"$%&'("&" !" !"!#$%&'()* !"#$%&"'(!% !" !"#$%& !"#$ !"#$%&!%'()*! !"
!"#"$%&'(%) !"#$%$#&. !"#$!%, !"#$% !"#$%&'&(!&)#* !"#$%&#%'%!(#() !"#$%&'()
!" !"#$"%& !"#$%& !"#$#$ !"#$%&'( !"#$%# !"#$#%&"'(& !"#$% !"#$%&'(", !"#

!"#$% !"#$%, !"#$ !"#$"%&'" !"#$%"&"! !"#"$%&'"!, !"#$!#"%&# !"#$%"&'()*+,-'%

!"#$%&' !"#"$%&'()#)(*"+ !" !"!#$#%& !"#$%$&'!(&' !"#$ !"#$%& !"!#$%&'
!"#$%&'"($).

!"#$"%&' !"##$!: !"#$%$&' !"#$%&#%'%!(#")( I

!"#$%&'" !"#$ !"!#$"%"&'( !"#$%&'#% !"#$%& !"#$%&$, !"#$%&' !"#$%&'"(%)"

!"#$%&#%'%!(#() !"#$%&'(# !"#$%&"'(. !"# !"#$% !"#$ !"#$%&'&(, !" !"#$% !"#$
!"#$%&#%'%!(#" !"#$%"&'(%)"#.

!"#$%&#%'%!(#" !"#$%&'#(& !"#$%&'#()*:

• !"#$#%&"'(& !"#$
• !"#$#%&"'(& !"#$#%&

!"#$#%&"'(& !"#$%&# !"#$%&"' !"#$%&:

• !"#$%& !"#"$%&'()*'+'+,'

• !"#$% !"#$%&!'!$()$

• !"#$%&% !"#"$#% !"#$%&' !"#"$%&'()*'+'+,'

• !"#$%&%'( !"#"$%&'( !"#$%$&'()

• !"#$%#&'(&'

!"#$ !"#$# !"#$%& !"#"$"% !" !"#$%&'(, !"#$%&'( !"#$%&'#(& !"#$%&#%'%!(#")(

!"!#"$%&' !"#$#%&%&$' !"#$%&'%!(:

• !"#$%&$ !"#$ !"#$%&'( (!"#)

• !"!#$%&'()

• !"#$%&!%

• !"#$%&'()% !"#"$%&'&()

• !"#$%&'& !"#$%

!"#$"%&' !"##$!: !"#$%$&' !"#$%&#%'%!(#")( II

!" !"#$%&'" !"#$ !"#$%&%'() !"#$#%&"&' !"#$%&!, !"#$%&$ !"#$ !"#$%&'() (!"#),
!""#$"%&'()&* !"#$%&, !"#$%&' !"#$%!&' !"#$#%&"'(& !"#$%& !"#"$"%&'(). !"#$
!"#$# !"#$%&%' !"#$%&"&'(" !"#$#%&"'( !"#$%$ !" !"#$#%&"'( !"#$#%& !"#$% !"

!"!#$"%"&'( !"#$#%&"&' !"#$#%& !"#" !"#$%&'()'*) !"#$%&' !"#$%&': !"#"$%"&%,

!"#"$%"&'('() !" !"#$%&#'!('.

!"#

!"# !"#$ !"#$% !"#$!%& !"#$%&'()* !"#$%&%'( !"#!$ !"#$%&'& !"#$%$$ !"#$%&'!"
!" !"!#$%&'()*# !"#"$%& !"#$%&'$%(.

• !"#$#% !"#!$ !"#$%&'& !"#$%&'( !" !"!#$%&'()$ !"#$%"&#'(#)*+" !"#-!

!"#$%&'"'. !"#"$%&"', 10 !"#$ !"#"$%$& !"#$, !"#$%&' !"#$%"&' !"#$%&'
!"#$%&'(() !"#"$#% !"#$%$&'(, !" !"#$%"&#'(#)*+" !"#$%&'#" !"#-!"; !"
!"#$%"&" !" !"#$ !"#-!", !"#$%&' !"#" !"#$%&'" !"#$%.

• !"#!$%&'() !"#$%&' !"#-!" !"#$% !" !"#$%&'( !" !"!#$%&'()$, !"#$%&'

!"#$%&'"( !" !"#$%&' !"#$%&'(! !"#$"% !"#$%&'()*+". !"#$%&%' !""#$"%&'
!"#"$%!& (!"") !"#$%&%'() !"#$ !"#$%&'()* !"#$%&'( !" !"#$%&'()"
!"!#$%&'()$ !"#$%"&#'(#)*+" !""-! !"#-!", !"#" !"#$%&#'#(%) !"#$, !"#$ !"#$%&%'(
!"#"$%&'() !"#$%&'( !" !"!#$%&'()$ !"#$%"&#'(#)*+" !"#$%$&'#' !"#$ !"#$%&' !"#-
!"
• !"#$%"&'(%)"#) !"#$%&#'( !"#$%"%&% !"#$%&$, !"#$%&'(%&)* !"#$ !"#!$"#
!"#-!. !"#"$%&"', 2010 !"#$ !"# !"#$%& 2010 !"#$ !"#$%&'"(, !"#" 2010 !"#$
!"#$!" !"#$%&'( !"# !"!#$ !"#$#% 2010 !"#$ 1 !"#!$!%&' 30 !"#$"%&'%("
!"#$%&'()*)+,* !"#$%&'"(.

!"#$%!& !"#

!"#$%!& !"# !"#$ !"#$% !"#$!%& !"#$%&'()* !"#$%&%'( !"#!$ !"#$%&'& !"#$%$$

!"#$%&'!" !" !"!#$%&'()*# !"#"$%& !"#$%&'$%( !"#$%&'()%&*+,) !"#$%

!"#$"%&'(")* !"!#$%&' !"#$%&# !"#$#%&$'.

• !"#$ !"#$%&% !"#$"% !"#$%&%' !"#$#%&"&' !"#"#$ !"#, !"# !" !" !"#$
!"#$%&!'()*& !"#$%&# !"#$%& !"#$% !"#$#%&'(%. !"#"$%&"', !" 2014 !"#$
!"# !"#$"%&" 2 !"#$%&'() !" !"#$%&"' 2 !"#$%&'() !"#!$%$, !.!. !"#-! !"#$
!"#$%&%' !"#$%&# !"#$#%&$' !"# !"#$%&'()(*+%, !" !"! !"#$%&'() !"#$%.
!"#$%&# !"#$% !"#$!%& !"#$%&!% !" !"#$ !"# !"!#$#% !"#$%"&'% !"#$%&$'!(%)*.

• !"#$#%&"&' !"#$!%&'$()* !"#$%$#"&'$( !"#$%!& !"# !"#$ !"#$%&#

!"#$%&'"'(#)$% !"#$%&. !"#$% !" !" !"#$ !"#$%&'"()$* !"#$%&'($( !"#$%&,
!"#$"% !"#$#% !"#$%& !"#$%&'() !"#$%"&'( !"#$%&.

!"#"$"%&'()* !"#$%&' !"#$"%&' !"##$!

!"#"$"%&'()* !"#$%& !"#$%&'(')" !"#$%&$ !"#$ !"#$%&'() !"#""$%"&'()*+"!; !"

!"#$%& !"#$#%&"'(& !"#$%&'!" !" !"!#$%&'()$*( !"#"$%&' !"#$% !"#$!%&'.

!"#$%&$ !"#$!%&'( !""-! !"#$%&$ !"#$ !"#$%&'() !"#$%&

!"#"!$ !"#$%&, !"#$%& !"#"$"%&'() !"#$%&'&" !"# !"#$%&'("):

• !"#!$%&'$ Consumption (C) - !"#"$%&" !"#$%"&, !"#!$!#%&!' !"#$ !"#"$%&%
!"#$%$$ !"#$%&'() !" !"!#$%&'()$. !"#"$%&"', !"!#$ !"#$%$&'(', !"#$%&%'"
!"#"$-!"#$%&, !"#$% !"#$%&'" !"#$%!&!'!() !"#$%&'(.

• !"#$%&!'!$(! Investment (I) - !"#$%&"' (!"#$%&'()'*) !"#$ !"#"$%&% !"#$%$$

!"#$%&'( !" !"!#$%&'()$ !" !"#!$!#%&!' !"#$ !"#"$%&% !"#!$ !"#$#%&'(
!"#$%&'()(*+ !"#$%&'. !"#"$%&"' !"#$%&'%( !"#$%#&'"( !"#$%&#$ !"#$%&''(
!"#$ !"#"$"%& !"!#$ !"#$!%&$'()$* !"#$%$&'(', !" !"#!$ !"#$#%&'( !"#$"%".

• !"#$"%&'(' !"#$%&' Government Spending (G) - !"#$%&'(%) !" !"#$%&'($)$

!"#$%&'(')* !"#$ !"#$%&% !"#$%$$ !"#$%&'( !" !"!#$%&'()$. !"#$ !"#!$%&$!'$%!,
!"# !"#$%&'()* !" !"#$%&'($) !"#$%&%!'" !"#$%&'& !"#$% !"#"$"%&' !"
!"#$% !"#$"%&'(' !"#$%&'(, !"#"$%&"' !"#$%&'($ !"#$"%&'&'( !" !"#$%"&%.
• !"#$%& !"#$%&'( Net Exports (X) - !"#$%&'(# !"#$%&'$%() !"#$%&'()&*
!"#$%&!' !"#$%&'$%(.

!"#$%&'( !"#$ !"#$%&'!" !" !"!#$%&'()*# !"#$%& !"#$%&'$%(, !"#$%&'( !"#$

!"#$%&' !"#$%&'"($ !"#"$ !"#$" !"#$%&' !"#$%&'"($)', !"#" !"#$%&! !"#$ !"
!"#$%&'!" !" !"!#$%&'()*# !"#$%& !"#$%&'$%(, !"#$%&'( !"#$!%&' !"#$%&'
!"#$%&'"($ !"#$%&'( !"#$ !"#$%&'()%.

!" !"#$%& !"#$%&'( !"!#$%&%", !.!. !"#$%&%' !"#$ !"#"$%& !"#$%&', !"#" !" !"#$%&

!"#$%&'( !"#$%&'('", !"#$%&%' !"#$ !"#"$%& !"#$%$&$.

!"#$%&%' !""#$"%&'( !"#"$%&' !"#$%&"&'!(, 2010 !"#$ !"#$%&'() !"#$%&'# 1,838

!"#"$%&" !"#$%&, !"#" !"#$%&"' 2,354 !"#"$%&". !"#$%$&'#$(, !"#$%&!' 2010
!"#$ !"#$%& !"#"$%& !"#$%$&$ 516 !"#"$%&"' !"#$!%&'.

• Y=C+I+G+X

!""-! 2010 !"#$ !"#$%&!&'( (!"#"$%&" !"#$%&)

C = 10,349

I = 1,827

X = 3,000

X = -516

!"#$%$&'#$(, C + I + G + X = 14,660

!"#$#%&"'(& !"#$ !" !"#$#%&"'(& !"#$#%&

!"#$% !"#$"%&'(")* !"#-!" !"#$%&$'(%) !"#$ !"#$%&'()" !"#$%&#'( !"#$#%&"'(

!"#$!% !" !"#$# !"#$%!& !"#$%&'( !"#$#%&"'( !"#$#%&. !"#$%& !"#$!%&
!"#$%#&#'( !"#$%&'&! !"#$%&%' !""#$"%&'( !"#"$%&' !"# 1960 - 2010 !"#$%&. !"
!"#$%#&#'( !"#$%&" !"#$%&' !"#$%#&'$( !"#$#%&"'(& !"#"$%"&%$ !"#$%&"'$,
!"#$%&' !"#$#%&"'(& !"#$%!& !"#$%&$ !"#$ !"#$%&'( !"#$%&'(. !"#$%&'('& !"
!"#"$%"&%$ !"#$%&'"!%, !""-! !"#$#%&"' 1960 !"#$%& !"#$%&'(#) !"#$%&' !"
!"#$#%&"'(& !"#$% !"#$%&'(#) !"#"$%&' !"#$%"&'()*.

• !"#$#%&"'(& !"#$ !"#$ !"#!$!%& !"#$%& !"#$%! !"#-!", !"#$%&' !"#"$"%&'(')$

!"#$#%&"&' !"#$%&#'%# !"#$% !"#$"%&'(")*.

• !"#$#%&"'(& !"#$#%& !" !"#$ !"#"$%&'( !" !"#$%&'()'*) !"#$%&%'$.

!"#"$%"&% !" !"#"$%"&'('()

!" !"#$#%&"'( !"#$#%& !"#$ !"#$%&'$! !"#"$#%&!'(%), !"#$ !"#$%"&"#' !"#$,

!"#"$ !"#$#%&'(!)& "!"#$%& !"#$%&'" !"#$%&%'.
• !"#$% !"#$"%&'(")* !"#"$%&' !"#$%$!"#$ !"#$%"&'&(# !" !"#$%&'()*+(,
!"#"$%"&%. !"#"$%&"' 1929-1933 !"#$% !"#"$%&, !.!. "!"!" !"#$"%&'", 43 !"#
!"!#$%&'", !"#" !"#$%&# !"#$% !"#"$%& !""-!" 1990 !"#$ !"#!$%! !"#$%& !"
1991 !"#$ !"#$%& !"#$%&!".

!"#$"%&' !"##$!: 4 !"#$#%& !"#$%&#%'%!(#)$( !"#$%&

!" !"#$%&'% !"#$%&'()*+ !"#$ !"#$ !"#$%&, !"#$%&'( !"!#"$%! !"#"$%&'()()#

!"#$ !"#$%&'()"*, !" !"#"! !"#$%&'#&()*+ !"#$%&#%'%!(#". !"#$%! !"#-!"#$
!"#$%, !"#$% !"#$"%&'(")*, !"#$#%&'( !"#$%&$"# !"#$ !"#$#%&"'(& !"#$%&'(!,
!"#"!$%&& !"!#$%&'(), !"#$%&!% !" !"#$%&'()% !"#"$%&'&(). !" !"#$%&'(
!"#$"%&#' !"#"$%&'( !"#$%&'(!') !"#$#%&"&' !"#$!%&'$(%)'.

• !"!#$%&'()* !"#$

!"!#$%&'()* !"#$ !"#$%& !"!#$%&' !"!#$!%&! !"#$%&'() !"#$ !"#$%"& !"#"$%.

!"#$%"& !"#", !"#$% !"#$%, !"#$"%& !"!#$!%&'$()!%, !"#$%&'( !" !"#$%&'( !" !"!#!$
!"#!"$%&!. !"#$%&#'(, !"#$%&' !"#$#%&"' !"#$% !"#"$%&'%, !"!#$%&'()* !"#$
!"#$%&', !"#$"% !"!#$!%&'$ !"#$"%&' !"#!"$%&!, !"#" !"!#$ !"#$%"&! !"#$%&'
!"#$%"&'( !"#$%&'(%&)". !"#$%&'& !"!#$%&'()* !"#$ !"#$%!"# !"#$%&'()*#
!"#!$%&'() !"!#$!%&'$( !"#$%&'()*+$,, !"#$%$"&'(") !" !"#$!!.

!"#$%& !"#$!%& !"#$%#&#'( !"#$%&'&! !"!#$%&'()* !"#$ !"#$#%&"'(& !"#"$%"&%$'

!" !"#"$%"&'('()% !"#$%&"'($. !"#$ !"#$%!&, !"# !"#"$%"&%$ !"#$ !"!#$%&'()*
!"#$ !"#$%&'(, !"#" !"#"$%"&'()% !"#$ - !"#$%"&$'. !"#"$%&"', !""#$%&!%'
!" !" !"#$%$& !"#!$%$ !"!#$%&'()* !"#$% 2008 !"#$ !"#"$%%$ !"#$, !"#$%&'
!"!#$%&'()* !"#$%&%'%() 2.5 !"#$%&'() !"#$"%&". !"!#$%&'(& !"#$%&' !"!#$%&'(

!"#$#!$"%& 1973-1975 !" 1981-1982 !"#$%& !"#"$%"&%$ !"#$%&.

• !"#$%&!!' !"#$

!"#$%&'"(" !" !"!#$%&'()*+), !"#$%, !"#$% !"#$"%&'(")*, !"#$#%&'( !"#$%&$'

!"#$%&!!' !"#$%&%'%()*. !"#$%&!!' !"#$ !"#$%"&'()", !"#"!$ !"#$%& !"#$%&#

!"#$% !"#$#%&' !"#!$%&'( !"#$% !"#$%&'()*, !"#"!$ !"#$ !"# !"#$!%&'$.
!"#$%#&#'( !"#$!%&'( !"#$%&!!' !"#$ !"#$% 40 !"#$ !"#$"%&'(")*, !"#$%&'(%&)*
!"#$ !"#!$%&'()&$* !"#$%! !"#-!" !" !"!#$%&'()*. !"#$%&", !"# !"" !" !"#$%&'$
!" !"#$%&'($)" !"#"$% !" !"#$%&'(% !"#$%&!!'. !"#$"%&'()*&+ !"#$%&'($)

!"#$%&'()# !"#$%&'#% !"#$%"&'(%)"# !"#$%, !"#$%&' !"!#$!%&'# !"#$%&!!' !"#$%& !"

!"#$%&'$.
1. !"#$%& !"#$" !"#!$%&$!'%!, !"# !"#$%&!% !"#$%&$ !"#$%&#$'( !"#$%!& !"#-!"
!" !"#"$%&'(# !"#$%&%'(%')* !"#$%&#'(&#)*#+: !"#$%&!%' !"#!$%$ !"#$% !"#"$%%$ !"#
(!"#" 40 !"#$ !"#$"%&'(")*) !" !"#$"% !"#$%& !"#"$%%$ !"!#"$%&'()"*%* !" !"#

!"#$%&#. !"#$ !"#$"%&' !"#"$%#&'(, !"#$%&"$ !"#$%&'! !"#$#%&"'(& !"#$#%&' !"

!"#$%&'(().

2. !"#$%&!%' !"#$# !"!#$!%&'# !"#$%&'()'*) !"#$%#&'. !"#"$%&"', !"#$%&!%, 70-!"#

!"#$%& !"#$"%&" !"#$"%& !"#"$% !"#!$%"&'! !"#$%#& !"#$%&%'("!)% !" !"#$ 1980
!"#$ !"#$%"#. !" !"#$%&'(#) !"#"$% !"#$%&!!' !"#$%&' (1980 !"#$%&) "!"!

!"#$%!$&" !"#$%&%'. "!"!" !"#$%&!%" !"#$%&!" 80-!"#! !"#$%& !"#"$%&#'&,

!"#$%&' !"#$%&!!' !"#$% !"#$%&'()"* !"#$%&. !"#$%&!!' !"#$ !"#$%&
!"#"$%&'("'# !"#$%&%'. !"#$%&'$( !"#$ !"#!$%! !"#$%&'' !"#$%&'%, !"#$%&'
!"#$%&'()*# !"#$%&'(' !"#$%&!!' !"#$%&', !"#$%&' !"#$#%&"'(& !"#$"%& !"#$%&#
!"#$ !"#$%"&$'. !""-! !"#$#%&"'% !"#$%&'% !"#$%"&" 2009 !"#$ !"#$%$&' !" !"

!"# !"#$%&" !"#$%"& !"#$%&"&' !""-!", !"#" 50 !"#$ !"#$"%&'(")*.

3. 1990 !"#$%& !""-!" !"#$%&!!' !"#$"%& !"#$%&%'%() 2-!"# 3 !"#$%&'()*% !"#$"%&'

!" !"#$ !" !"#$"% !"!#!$"$ !"#$#" !"!#$#%&'(, !"# !"#$%&!!' !"#$ !"#$"%&'
!"#$ !"#$ !"#$.

• !"#$%&'()% !"#"$%&'( (!"#$%&'()'*))

!"#$%&'()% !"#"$%&'&() !"#$%&"' !"#$%& !"!#$!%&'$( !"#$#%&"'( !"#"$%&'()*'+'+,',
!"# !"#$%&#. !"#"$%&"', !"#$%&' !"#$%&'()% !"#"$%&'&() !"#$%&'(, !"#$%&'(
!"!#"$% !"#$%! !" !"#$%$&'(') !"#$%"&$' !", !"#$%$&'#$(, !"#$#%& !"!#$!%$ !"#$%

!"!#$%& !"#$%" !"#$%"#&. !"#$%&'( !"#$!%&'( !"#$%&%' !""#$"%&'( !"#"$%&'

!"#$%&'()* !"#$"% !"#"$%&'(& !"#$%&'( !"#$%&'()% !"#"$%&'&() !"#" 40 !"#$
!"#$"%&'(")*.

!"#$%& !"#$", !"#!$%&$!'%!, !" !"#$%&"$ !"#$%&#$'(%&) !"#$%&'()% !"#"$%&'&()*

!"#$#%& !"#$#%&"&' !"#!$%&'()!* !" !"#$"%&'()*"$. !"#$%&'()% !"#"$%&'&()

!"#$%&' !"#$% !"#"$%%$ !"# !" !"#$"% !"#$%"&$' !"#"$%%$ !"#$"%&'(")* !" !"#
!"#$%&#. !"#$# !""#$%&!%', !"# !"#$%&!!' !"#$%"$&, !"#$%&'()% !"#"$%&'&()"*
!"!#$!%&'# !"#$%&'()'*) !"#$%#&'. !"#$%&'()% !"#"$%&'&() !"#$"%&" 1970-!"#
!"#$%& !" 80-!"#$%!& !"#"$%&#'&. !" !"#$%&'$, !"#$%&'()% !"#"$%&'&()* !"!#$%&"

!"#$% !"#$%&'()*+(# !"!#, !"#$% !"#$ !"#"$, !"#$. !"#$%$$&, 1980!"# !"#$%&,
!"#$#!$"%& !"#$ !"#$"%"&' !"#$%& !" !"#$%!&, !"#$%& !"!#$ !"#" !"#$ !" !"#$
!"#"$ !"#!$%&'(.

• !"#$%&'& !"#$%

!" !"#"$, !"#$%&'& !"#$% !"#$ !"#$ !"#$%&' !"#$ !"#$%"&'() !"#$" !"#$%"&'.
!"#$%&'& !"#$% !"#$%&"'()" !"#$!%& !"#$%&' !"#$%! !"#!$%&#, !"#$%&'(
!"#"$%&%% !"#$%&"'"&( !"#$ !"#!$%& !"#$%&'($)$ !"#$%&'. !"#$%& !"#$!%&
!"#$%#&#'( !"#"$%&%" 1 !"" !"#$%& !"#$ !"#$%"&'() !"#$!%&' 1999-2010 !"#$%&. Y
!"#$%" !"#"$%&'('" !"#$!%&' !"#$%&#'", !"#$%&' !"#$%& !"# !"#!$%&'(
!"!#$%&' !"#$ !"" !"#$%&' !"#$%"&$'.