საქართველოს ფულად საკრედიტო პოლიტიკა

ეროვნული ბანკის ძირითად ამოცანას ფასების სტაბილურობის უზრუნველყოფა

წარმოადგენს31. ფასების სტაბილურობა საშუალოვადიან პერიოდში ინფლაციის
ისეთი დონის არსებობას გულისხმობს, რაც გრძელვადიან პერიოდში სტაბილური
ეკონომიკური ზრდისთვის ოპტიმალურია. ფასების სტაბილურობის
უზრუნველსაყოფად ეროვნული ბანკი მონეტარულ (ფულად-საკრედიტო) პოლიტიკას
ინფლაციის თარგეთირების რეჟიმით ახორციელებს, რომელიც დღეს საუკეთესო
საერთაშორისო პრაქტიკად არის აღიარებული. ინფლაციის თარგეთირების რეჟიმის
პირობებში, ინფლაციის მიზნობრივი მაჩვენებელი, რაც ქვეყნისათვის ინფლაციის
ოპტიმალური დონეა, წინასწარ განისაზღვრება. შემდეგ კი მონეტარული პოლიტიკა
ისე წარიმართება, რომ საშუალოვადიანი პერიოდისთვის ყოველთვის იყოს ინფლაციის
მის მიზნობრივ მაჩვენებელთან დაბრუნების მოლოდინი, მათ შორის, კერძო სექტორის
მხრიდან. შესაბამისად, მაშინ როდესაც აღნიშნული რეჟიმი უზრუნველყოფს
საშუალოვადიან პერიოდში ინფლაციის მის მიზნობრივ მაჩვენებელთან ახლოს
ყოფნას, ამავე დროს ინფლაციას, ეგზოგენურ შოკებზე32 საპასუხოდ, მიზნობრივი
დონისაგან დროებით გადახრის საშუალებას აძლევს, რათა ჯამურად
მაკროეკონომიკური მერყეობის მინიმიზაცია მოხდეს.
ინფლაციის თარგეთირების რეჟიმის პირობებში, ინფლაციის მიზნობრივი მაჩვენებლის
მისაღწევად ეროვნული ბანკის მონეტარული პოლიტიკის ძირითადი ინსტრუმენტი -
მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთია (რეფინანსირების განაკვეთი). მონეტარული
პოლიტიკის განაკვეთი ინფლაციის პროგნოზის შესაბამისად იცვლება.

თუ ინფლაციის პროგნოზირებული მაჩვენებელი მიზნობრივ დონეზე მაღალია,

საქართველოს ეროვნული ბანკი მონეტარულ პოლიტიკას ამკაცრებს და პირიქით, თუ
ინფლაციის პროგნოზირებული მაჩვენებელი მიზნობრივ დონეზე დაბალია,
ეროვნული ბანკი მონეტარულ პოლიტიკას არბილებს. ეს მიდგომა ფასების
სტაბილურობას და, სხვა ალტერნატივებთან შედარებით, ყველაზე დაბალ
გრძელვადიან საპროცენტო განაკვეთებს უზრუნველყოფს.
2022 წლის 30 მარტის მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტის სხდომაზე მონეტარული
პოლიტიკის განაკვეთი 10.5 პროცენტიდან 11.0 პროცენტამდე გაიზარდა და წლის
მანძილზე გამკაცრებული პოლიტიკა ამ დონეზე შენარჩუნდა. რაც შეეხება
საქართველოს მეზობელ ქვეყნებს რომ გადავხედოთ და შედარება მოვახდინოთ:
რუსეთის ცენტრალურმა ბანკმა 27 ოქტომბერს საკვანძო განაკვეთი 2 პროცენტული
პუნქტით წლიურ 15%-მდე გაზარდა, რაც გასული წლის მაისიდან მაქსიმუმია.
თურქეთის ცენტრალურმა ბანკმა 26 ოქტომბრის სხდომაზე რეფინანსირების განაკვეთი
30%-დან 35%-მდე გაზარდა. თურქეთის ეროვნულმა ვალუტამ ადრე, ოქტომბერში,
დოლართან მიმართებით ისტორიული დაბალი მაჩვენებელი განაახლა და დოლართან
მიმართებით 28 ლირას გადააჭარბა.
31 ოქტომბერს სომხეთის ცენტრალურმა ბანკმა ბოლო ორი თვის განმავლობაში
მეორედ შეამცირა რეფინანსირების განაკვეთი 0,25%-ით 9,5%-მდე.
1 ნოემბერს აზერბაიჯანის ცენტრალური ბანკმა მიიღო გადაწყვეტილება საკვანძო
განაკვეთის 0,5 პროცენტული პუნქტით - 9-დან 8,5%-მდე შემცირების შესახებ.
საქართველოში ინფლაცია უკვე რამდენიმე თვეა მიზნობრივ 3 პროცენტიან
მაჩვენებელზე დაბალია და მიმდინარე წლის სექტემბერში მთლიანი ინფლაცია 0.7
პროცენტს, ხოლო საბაზო - 2.5 პროცენტს გაუტოლდა. დაბალ ინფლაციას, ერთი მხრივ,
პანდემიისა და რუსეთ-უკრაინის ომიდან მომდინარე ფასებზე ზეწოლის შესუსტება
განაპირობებს. მეორე მხრივ, ადგილობრივად წარმოებული პროდუქტების ინფლაციაც
იკლებს, რომელიც სექტემბერში 5.3 პროცენტს გაუტოლდა. ამის საპირისპიროდ
საყურადღებოა გლობალურად კვლავ მაღალი გაურკვევლობა, რაც ახლო
აღმოსვალეთში მიმდინარე კონფლიქტმა დამატებით გაზარდა. ბოლო პერიოდში,
საწვავის ბაზარზე ტენდენციებიც გარკვეულწილად გაუარესდა, როგორც ფასების, ისე
მიწოდების არასტაბილურობის თვალსაზრისით. ინფლაციურ რისკებს ადგილობრივი
ეკონომიკური ტენდენციებიც შეიცავს. არსებული რისკების გათვალისწინებით,
მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთი, უცვლელად 10%-ზე შენარჩუნდა.
მთლიანმა ინფლაციამ მესამე კვარტალში 0.6% შეადგინა. დაბალი ინფლაცია,
მეტწილად, საგარეო ფაქტორების შედეგია, რაც წლიურ ჭრილში გამყარებულ ლარის
გაცვლით კურსში, სასაქონლო პროდუქციის შემცირებულ ფასებსა და
ტრანსპორტირების კლებად ხარჯებში აისახა. აღნიშნული აბალანსებს მკაცრი
მონეტარული პოლიტიკით შებოჭილი, მაგრამ მაინც ძლიერი, ადგილობრივი ხარჯვით
განპირობებულ ინფლაციურ წნეხსაც. მოკლევადიან პერიოდში ეს ტენდენცია
გაგრძელდება და, მიმდინარე საბაზო პროგნოზით, სხვა თანაბარ პირობებში,
ინფლაცია წლის ბოლომდე საშუალოდ 1%-ის ფარგლებში შენარჩუნდება. თუმცა 2024
წელს, ძირითადად, საბაზო ეფექტის გამო, ის მიზნობრივ მაჩვენებელს დროებით
გადააჭარბებს და საშუალოდ 3.6%-ს შეადგენს. საბოლოოდ, საშუალოვადიან
პერიოდში, ინფლაცია 3%-იანი მიზნობრივი მაჩვენებლის ირგვლივ დასტაბილურდება
(იხ. დიაგრამა 1). საგარეო შემოდინებებს ეკონომიკურ აქტივობაში კვლავ
მნიშვნელოვანი წვლილი შეაქვს, როგორც მომსახურების ექსპორტის, ისე
ადგილობრივი ხარჯვის კუთხით. თუმცა, გაუმჯობესებული საწარმოო ფაქტორების
პროდუქტიულობისა და ინვესტიციების ფონზე, მიმდინარე პერიოდში ეკონომიკის
პოტენციური ზრდაც დაჩქარებულია. ყოველივე ზემოაღნიშნული, არსებული საბაზო
პროგნოზით (იხ. დიაგრამა 2), 2023 წელს რეალური მშპ-ის 6%-იან ზრდას
განაპირობებს, მომავალ წელს კი ეკონომიკის 5%-იანი ზრდაა მოსალოდნელი, მშპ-ის
პოტენციური ზრდის მის გრძელვადიან დონეზე დასტაბილურების პარალელურად.
ეკონომიკური აქტივობის კუთხით დადებითი ტენდენციები, თავის მხრივ,
ინფლაციური ზეწოლის გაძლიერების გარკვეულ საფრთხესაც შეიცავს. შრომის
მჭიდრო ბაზრის პირობებში, მუშახელის მოკლე მიმოხილვა საქართველოს ეროვნული
ბანკი · მონეტარული პოლიტიკის ანგარიში · ოქტომბერი 2023 6 მაღალი დატვირთვის
გამო ხელფასებზე წნეხის ფასებზე გადაცემის რისკი საყურადღებო რჩება. ამასთან,
როგორც რეგიონში, ისე გლობალურად მაღალი გაურკვევლობის ფონზე, მომატებულია
იმპორტირებული ნავთობპროდუქტების ფასების მერყეობა. რამდენადაც საწვავი
საქართველოში სამომხმარებლო კალათის მსხვილი კომპონენტია, მას მნიშვნელოვანი
მეორადი ეფექტის გამოწვევა შეუძლია, რაც ინფლაციური მოლოდინების
გაუარესებაში აისახება. ამგვარი რისკების მიმართ კი, საქართველოს ეროვნული ბანკი
განსაკუთრებულ სიფრთხილეს იჩენს, გასული წლების მაღალი ინფლაციის
ხანგრძლივი ეპიზოდის გამო. დამატებითი შოკის რეალიზების შემთხვევაში,
მაღალინფლაციურ გარემოში დაბრუნებით, მნიშვნელოვანი საფრთხე შეექმნება
გრძელვადიან მოლოდინებს და შეფერხდება ინფლაციის მის მიზნობრივ
მაჩვენებელთან დაახლოება. აღნიშნულის გათვალისწინებით, საქართველოს
ეროვნული ბანკი, წინა სხდომაზე 0.25 პროცენტული პუნქტით (პპ) შემცირების
შემდეგ, მიმდინარე ეტაპზე მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთს უცვლელად, 10%-ზე
ტოვებს. გადაწყვეტილება თავსებადია მკაცრი პოზიციიდან გამოსვლის ეტაპობრივ
ხასიათთან და მიანიშნებს, რომ ნორმალიზაცია მხოლოდ ზომიერი ბიჯებით
გაგრძელდება (იხ. დიაგრამა 3). მოსალოდნელია, რომ განაკვეთი მის ნეიტრალურ
დონეს (არსებული შეფასებით, 7%) რისკების შემცირების პარალელურად
დაუბრუნდება
უფრო მაღალი ინფლაციის მაჩვენებლები უფრო მეტად არის ნაკლებად
განვითარებულ ეკონომიკებში, რადგან მათ ხშირად არ აქვთ საკმარისი ცენტრალური
საბანკო სისტემა, რაც თავის მხრივ იწვევს ვალუტის მანიპულირებას მოკლევადიანი
ეკონომიკური მიზნების მისაღწევად. ამრიგად, საპროცენტო განაკვეთები იზრდება,
ხოლო ზოგადი ეკონომიკური მდგომარეობა მუდმივი რჩება. უფრო განვითარებულ
ეკონომიკებში და პრემიერ განვითარებად ბაზრებზე ინფლაციის მაჩვენებელი არ
იცვლება სპორადულად.
გარდა ამისა, ქვეყნების უმრავლესობა, რომლებმაც შეინარჩუნეს ინფლაციის ყველაზე
დაბალი მაჩვენებელი წინა წლებთან შედარებით, ძირითადად ნავთობის
მწარმოებლები არიან ან მცირე კუნძულოვანი დამოუკიდებელი სახელმწიფოები. ამ
ქვეყნებში განიცადა დეფლაცია, რაც ხდება მაშინ, როდესაც ინფლაციის მაჩვენებელი
ნულის ქვემოთ ეცემა; ეს შეიძლება მოხდეს სხვადასხვა ფაქტორების გამო, როგორიცაა
საქონლისა და მომსახურების მიწოდების ან მოთხოვნის ცვლილება, ან კაპიტალის
გადინება.
2022 წლის ივლისში ევროპის ცენტრალურმა ბანკმა (ECB) ფიქსირებული
საპროცენტო განაკვეთი 0,5 პროცენტამდე გაზარდა. ეს იყო პირველი ზრდა 2016
წლის მარტის შემდეგ. 2022 წლის ივლისის შემდეგ, ECB–მ ფიქსირებული
საპროცენტო განაკვეთი თითქმის ყოველთვიურად გაზარდა. 2023 წლის
ოქტომბრისთვის ეს მაჩვენებელი იყო 4,5 პროცენტი, რაც ყველაზე მაღალი იყო 2007
და 2008 წლების გლობალური ფინანსური კრიზისის შემდეგ. ECB-ის საპროცენტო
განაკვეთი არის ის განაკვეთი, რომელსაც ECB სთავაზობს ბანკებს ერთდღიანი
სესხებისთვის. კომერციული ბანკები იყენებენ ამ სესხებს მოკლევადიან პერიოდში
ლიკვიდობის უზრუნველსაყოფად.
მონეტარული პოლიტიკის ეფექტიანობისათვის მნიშვნელოვანია, რომ პოლიტიკის
განაკვეთის ცვლილება ბანკთაშორის საპროცენტო განაკვეთზე აისახოს და,
საბოლოოდ, რეალურ ეკონომიკაზე მოახდინოს გავლენა. საბანკო სისტემა ამჟამად
ლარის მოკლევადიანი ლიკვიდობის დეფიციტის პირობებში ოპერირებს. შესაბამისად,
საქართველოს ეროვნული ბანკი ლიკვიდობის მიწოდების ინსტრუმენტებით საბანკო
სექტორს საჭირო ლიკვიდობას აწვდის. კერძოდ, კომერციული ბანკები მათთვის
საჭირო დამატებით ლიკვიდობას, ძირითადად, ეროვნული ბანკის მთავარი
ინსტრუმენტის - რეფინანსირების სესხების საშუალებით ავსებენ. იმ შემთხვევაში,
როცა ფინანსურ სექტორში ჭარბი ლიკვიდობაა, ეროვნული ბანკი ლიკვიდობის
ამოღების ინსტრუმენტებს მიმართავს. ინფლაციის თარგეთირების რეჟიმზე
გადასვლის საწყის ეტაპზე, 2010-იანი წლების პირველ ნახევარში, საქართველოს
ეროვნული ბანკი ბაზრიდან ლიკვიდობის ამოსაღებად ძირითადად სადეპოზიტო
სერტიფიკატებს იყენებდა. ეროვნული ბანკის მიერ ლიკვიდობის მიწოდება
ლიკვიდობაზე მოთხოვნას უტოლდება. შედეგად სებ-ი უზრუნველყოფს, რომ
ბანკთაშორის ფულად ბაზარზე მოკლევადიანი საპროცენტო განაკვეთები პოლიტიკის
განაკვეთის გარშემო მერყეობდეს.

2022 წელს სახაზინო ფასიანი ქაღალდების 54 აუქციონი ჩატარდა, რომელთა

მეშვეობით 2.8 მლრდ ლარის ნომინალური ღირებულების ფასიანი ქაღალდები
განთავსდა. 2022 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით, მიმოქცევაში არსებული 6.8
მლრდ ლარის ნომინალური ღირებულების სახაზინო ფასიანი ქაღალდების
მფლობელი 14 კომერციული ბანკი, ეროვნული ბანკი, ასევე არასაბანკო ინვესტორები
იყვნენ. არასაბანკო ინვესტორთა მფლობელობაში 882.0 მლნ ლარის ნომინალური
ღირებულების სახაზინო ფასიანი ქაღალდები იყო. აღსანიშნავია, რომ ბაზარზე
მიმოქცევაში მყოფი სახაზინო ფასიანი ქაღალდების მოცულობა, ეკონომიკის ზომასთან
შედარებით, ჯერ კიდევ მცირეა. ბაზრის ლიკვიდობის გასაზრდელად საქართველოს
მთავრობამ 2 წლიანი, 5 წლიანი და 10 წლიანი „ბენჩმარკ“ ობლიგაციების გამოშვება
2018 წლიდან დაიწყო. ამან სახაზინო ფასიანი ქაღალდების ემისიის გაზრდა
განაპირობა, რაც დეფიციტის დაფინანსებისთვის აღებული საგარეო ვალით
წარმოშობილი სავალუტო რისკების შემცირებას უწყობს ხელს

2023 წლის მესამე კვარტალში გაცვლითი კურსი კვლავ განაგრძობდა გამყარებას;

თუმცა ლარის ნომინალური გაცვლითი კურსი წინა კვარტალთან შედარებით აშშ
დოლარის მიმართ 2.5%-თ, ხოლო ევროს მიმართ 2.4%-ით გაუფასურდა. ლარი
განაგრძობდა გამყარებას თურქულ ლირასთან (20.9%) და რუსულ რუბლთან (11.8%).
ამავე პერიოდში, ლარის ნომინალური ეფექტური გაცვლითი კურსი კვარტალურად
5.6%-ით, ხოლო წლიურად კი 24.0%-ით გამყარდა. რაც შეეხება ფასების დონის
დიფერენციალით დაკორექტირებულ გაცვლით კურსს, 2023 წლის მესამე კვარტალში
რეალური ეფექტური გაცვლითი კურსი კვარტალურად 1.8%- ით და წლიურად 10.6%-
ით გამყარდა (იხ. დიაგრამა 1.4.7.). წლიურ გამყარებაში ძირითადი წვლილი ლარის
ნომინალური ეფექტური გაცვლითი კურსის გამყარებამ შეიტანა. თუმცა, ნომინალური
გამყარებით შემცირებულ კონკურენტუნარიანობას ნაწილობრივ აბალანსებდა
საქართველოში სამომხმარებლო ფასების უფრო ნაკლები ზრდა, ვიდრე სავაჭრო
პარტნიორებში (იხ. დიაგრამა 1.4.8). აღსანიშნავია, რომ მიმდინარე კვარტალში
რეალური გაცვლითი კურსი გამყარდა ძირითადი სავაჭრო პარტნიორი ქვეყნის
უმეტესობის მიმარტ