თავი II.

კორუფციის ცნება და მისი ფორმები

კორუფცია- რთული სოციალური და სამართლებრივი ფენომენია, რომელიც
სახელმწიფოსთან ერთად წარმოიქმნება , მისი მახასიათებლების მიხედვით,
კორუფცია სოციალურ-სამართლებრივი ფენომენია, რომელსაც მჭიდრო კავშირი აქვს
ბევრ სხვა სოციალურ, სამართლებრივ და კულტურულ ფაქტორებთან. კორუფციის
მასობრივი ფენომენი ბოლო დროს საქართველოც გახდა, ის ჩვეულებრივი მოვლენაა
სახელმწიფო მმართველობაში, მედიცინაში და განათლებაში.კორუფციის
დანაშაულები გარკვეულ საფრთხეს უქმნის სახელმწიფოს, ვინაიდან საზოგადოებისა
და სახელმწიფოს სხვადასხვა სფეროში მაგალითად ეკონომიკაში , იწვევს მის
შემცირებას აგრეთვე, ინფლაციას, ორგანიზებული დანაშაულის ზრდას და ასე შემდეგ .
ამიტომ, გასათვალისწინებელია კატეგორია „კორუფცია“, რადგან სამეცნიერო
ლიტერატურაში არ არსებობს ერთიანი თვალსაზრისი ამ ტერმინისთვის .

და მაინც რა არის კორუფცია? კორუფციის ცნება მეცნიერებაში მრავლფეროვანია

მაგალითად ი.ა. კლეპეცკი1 ამობობს შემდეგს,რომ „კორუფცია სოციალური და
იურიდიული ფენომენია, რომლის ქვეშ ჩვეულებრივ მექრთამეობასა და
ვერცხლისმოყვარეობას ნიშნავს ისეთი სუბიექტებიდან როგორიცაა: სახელმწიფო
მოხელეები, თანამდებობის პირები, ასევე საჯარო და ზოგადად პოლიტიკოსები; ეს
სხვა არაფერია, თუ არა ძალაუფლების გამოყენება პირადი მიზნებისთვისა
სარგებლის მიღებისათვის“2.ჯოზეფ სენტურია კი წერს ,რომ კორუფცია ძალაუფლების
გამოყენებაა თავისი მიზნებისათის“ ეს ცნება ისტორიაში ყველაზე მოკლედ არის
ცნობილი.

ქცევის კოდექსი უფრო ფართოდ განმარტავს კორუფციას გენერალის მიერ

მიღებული სამართალდამცავი პირები გაეროს ასამბლეა 1979 წლის 17 დეკემბერს :
„ მართლწესრიგის დამცველი თანამდებობის პირები არ უნდა ჩაერთონ
კორუფციაში.ისინი მკაცრად უნდა შეეწინააღმდეგონ და ებრძოლონ ყველა ამგვარ
ქმედებას“3. აღსანიშნავია, რომ ამ საერთაშორისო სამართლებრივ აქტში კორუბციის
ცნება შემდეგნაირადაა განხილული : „ კორუფციის ისე,როგორც ხელისუფლების
ბოროტად გამოყენების ნებისმიერი აქტი,სამართალდამცავი პირების პროფესიასთან
შეუთავსებელია.კანონი უნდა აღსრულდეს სრულად ნებისმიერი სამართალდამცავი
პირის მიმართ,რომლებიც კორუფციაში არიან ჩართულნი,რადგან არც ერთი ქვეყნის
მთავრობას არ შეუძია იმის იმედზე ყოფნა,რომ კანონს ცხოვრებაში გაატარებენ
მოქალაქეები,თუმცა თვითონ არ შეუძლიათ უზრუნველყონ კანონის განსაზღვრულ
ღონისძიებებს საკუთარი წარმომადგებლობების წინააღმდეგ და თავიანთ
ორგანოებში.

1
ავტორი და თანაავტორი 70-ზე მეტი სამეცნიერო ნაშრომის, სახელმძღვანელოს, სასწავლო
საშუალებებისა და საგანმანათლებლო განვითარების შესახებ.
2
См.: Клепецкий И.А., Резанов В.И. Получение взятки в уголовном праве. Комментарий
законодательства.М. 2001 год. С. 67; Агильдин В.В., Волков К.А. К вопросу об определении понятия
«коррупция» /Следователь. № 2, 2006 год. С. 50.
3
მართლწესრიგდა დამცველ თანამდეობობის პირთა კოდექსი მუხლი VII : „ მართლწესრიგის
დამცველი თანამდებობის პირები არ უნდა ჩაერთონ კორუფციაში.ისინი მკაცრად უნდა
შეეწინააღმდეგონ და ებრძოლონ ყველა ამგვარ ქმედებას“ ( გაერო 1997 წლის 17 დეკემბერი)
 მაშინ,როდესაც კორუფციის ცნების განსაზღვრა ეროვნული სამართლის საგანი
უნდა იყოს,იგი გაგებულ უნდა იქნეს პიროვნების ვალდებულებებთან ერთად ან მათი
შესრულებისას-ვალდებულებით აღჭურვის ან წინდახედაობის მომცველ ქმედებად
მოთხოვილი ან მიღებული საჩუქრების,დაპირისპირების ან სტიმულის საპასუხოდ ,ან
მათი კანონიერი მიღება,ვინც ასეთი ქმედებები ჩაიდინა ან გამოტოვა .

ტერმინი „კორუფციის აქტი“ ზემოაღნიშნულის გადა ,კორუფციის მცდელობასაც

მოიცავს“.4

ამ განსაზღვრებიდან გამომდინარე, მაშინ კორუფციულ დანაშაულთა სია

ფართოვდება, გარდა ქრთამისა,ის უნდა მოიცავდეს თანამდებობისა და
სამსახურებრივი უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებას. რაც ძალიან
მნიშვნელოვანია ეს განმარტება საშუალებას გვაძლევს, კორუფციის შემადგენლობაში
შევიტანოთ ასევე ლეგალური, თანამდებობის პირის კანონიერი სამსახურებრივი
ქცევა, თუ ეს იყო მიღებული ან დაპირებული საჩუქრებით განპირობებული .

პრობლემების საერთაშორისო ინტერრეგიონულ სემინარზე (ჰავანა 1990)

კორუფცია განისაზღვრა, როგორც ბოროტად გამოყენება ოფიციალური თანამდებობა
პირადი ან ჯგუფური სარგებლის მისაღწევად და ასევე საჯარო მოსამსახურის მიერ
შეღავათების უკანონო მიღებასთან დაკავშირებით.

გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია კორუფციას განიხილავს, როგორც

„კომპლექსურ სოციალურ, კულტურულ და ეკონომიკურ ფენომენს, რომელიც
გავლენას ახდენს ყველა ქვეყანაზე“5, ტერმინის უფრო დეტალური განმარტების
გარეშე. აღსანიშნავია, რომ გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის კორუფციის
წინააღმდეგ კონვენციის (UNCAC) ტექსტიც კი არ შეიცავს განმარტებას, თუ რის
საბრძოლველად მოუწოდებენ მონაწილე ქვეყნებს.თუმცა, ეს აიხსნება იმით, რომ
კორუფციის ფენომენი ძალიან რთული და მრავალმხრივია იმისათვის, რომ შევძლოთ
ყოვლისმომცველი და ამავე დროს საკმარისად დეტალური განმარტების მიცემა .
ავტორის აზრით, კორუფციის უფრო სრულყოფილი და ზუსტი სურათის მიღება
შესაძლებელია ყველა კორუფციული ფენომენის სხვადასხვა კრიტერიუმების
მიხედვით კლასიფიცირებით. კრიტერიუმები შეიძლება ჩამოყალიბდეს კითხვების
სახით – ვინ, როგორ, რატომ და რამდენად ხშირად?

განვიხილოდ სქემის მიხედვით თუ ვინ შეიძლება იყოს კორუფციონერი?

4
მართლწესრიგდა დამცველ თანამდეობობის პირთა კოდექსი მუხლი VII :“ მართლწესრიგის
დამცველი თანამდებობის პირები არ უნდა ჩაერთონ კორუფციაში.ისინი მკაცრად უნდა
შეეწინააღმდეგონ და ებრძოლონ ყველა ამგვარ ქმედებას“ ( გაერო 1997 წლის 17 დეკემბერი)
კომენატარი.
5
United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC), http://www.unodc.org
 I. მთავრობის სახელმწიფო საერთაშორისო
წარმომადგენე კორუფცია კორუფცია
ლი

II. ფირმის კომერციული

მენეჯერი კორუფცია

1)
III. უმაღლესი პოლიტიკური
პოლიტიკური ხელისუფლები
მოღვაწე ს კორუფცია 2)სასამართლო
კორუფცია

განასხვავებენ კორუფციის გამოვლენის შემდეგ ფორმებს როგორიცაა:

მექრთამეობა,სხვისი ქონების მიტაცება,თაღლითობა,გამომძალვეობა ან ფულის
გათეთრება ეს ყველა დანაშაულები სისხლის სამართალშია გათვალისწინებული.
განვიხილოდ თითოეული მათგანი.

1) მექრთამეობა- წარმოადგენს სახელმწიფო მოხელის ან პოლიტიკოსის

მხრიდან ფულის ან რაღაც საჩუქრის უკანონო მიღებას,ან კერძო მხრიდან ამის
შეთავაზებას,თანამდებობის პირის მიერ გაწეული დახმარების სანაცვლდ.ეს
დახმარება შეიძლება იყოს მატერიალური,მაგალითად მიწის ნაკვეთის საბაზრო
ფასზე უფრო იაფად გადაცემა,ან არამატერიალური,მაგალითად საიდუმლო
ინფორმაციის გადაცემა.მეგრთამეობა შეიძლება ინიცირებული იყოს,როგორც
ქრთამის ამღების ( თანამდებობის პირის),ისე ქრთამის მიმცემის ( კერძო პირის
ან ორგანიზაციის) მიერ.
2) ქონების მიტაცემა- არის თანამდეობის პირის მიერ ფულის,ქონების ან სხვა
ღირებული ნივთების უკანონოდ მითვისება,ყველაზე ხშირად ხდება
სახელმწიფო ბიუჯეტის მიტაცება მოლაპარაკება-შეთქმულების
საფუძვეზე,სახელმწიფო მოხელესა და კერძო პირის ან კამპანიას შორის .
3) თაღლითობა - წარმოადგენს თანამდებობის პირის მიერ სახელმწიფოს ან
კერძო პირის შეგნებულად შეცდომაში შეყვანას,ქონების მითვისებ ის
მიზნით.მაგალითად მიზანმიმართულად აკოტრებს სახელმწიფო
საწარმოს,რათა შემდგომში მასთან დაახლოებულ პირს საბაზრო
 ღირებულებაზე უფრო დაბალ ფასად მიჰყიდოს.მეორე მაგალითი,როდესაც
ხელოვნურად გაზრდილ ფასად სახელმწიფო ყიდულობს კერძო კომპანიისაგან
საქონელს და ამ კომპანიისაგან სახელწმიფოო მოხელე ქრთამის სახით იღებს
უკანონი წილს.
4) გამომძალვეობა - კორუფციის ფორმაა,როცა სახელმწიფო ხელისუფლების
წარმომადგენლები მუქარით,დაშინებით ან ძალის გამოყენებით აიძულებენ
პირს,გადასცეს მათ თავისი ქონება,ინფორმაცის ან გაუწიოს გარკვეული
სამსახური.გამომძალვეობის ინსტრუმენტია პოლიტიკოდებისა და მოხელეების
მიერ ადმინისტარციული რესურსების
(პოლიციის,პროკურატურის,სასამართლოს ან ადგილობრივი
თვითმმართველობის ორგანოების) გამოყენება იმ მიზნით,რომ აიძულონ
მესაკუთრეები,გააჩუქონ თავიანთი უძრავ-მოძრავი ქონება ან ბიზნესი .
5) ფულის გათეთრება- ეს არის დიდი რაოდენობით კანონოდ მიღებული შავი
ფულის ლეგალიზაცია,ანუ დაკანონება.მაგალითად, სახელმწიფო
მოხელეს,რომელმაც დიდი და მრავალი კორუფციული გარიგების გზით
მილიონები დააგრობა,ესენია ამ თანხის გამოჩენის,ვინაიდან ვერ ასაბითებს
მის წარმოშობას.პოლიციის,პროკურატურის,სასამართლოსა და ციხის შიშით
ცდილობს ნათესავების,მეგობრების ან კორუმპირებული ბიზნესმენებისა და
იურისტების მეშვეობით გადამალოს უკანონოდ მითვისებული თანხა
საზღვარგარეთის ბაკებსა და ბიზნესში ან ჩადოს ადგილობრივ ბიზნესში და
ამით გაათეთროს შავი ფული.ყველა ასეთი ქმედება წარმოადგენს სისხლის
სამართლის დანაშაულს და ისჯება თავისუფლების აღკვეით და დიდი ჯარიმით .

2.1 კორუფციის წარმოქმნის მიზეზი

თანამედროვე ეკონომიკურ მეცნიერებაში აღინიშნავენ კორუფციის წარმოქმნის
შემდეგ ფაქტორებს როგორიცაა: ეკონომიკური,ინსტიტუციური და სოციალურ-
კულტურული.

კორუფციის ეკონომიკური მიზეზები, პირველ რიგში, დაბალი საჯარო მოხელეთა

ხელფასებია, ასევე მათი მაღალი ფირმებისა და მოქალაქეების საქმიანობაზე
ზემოქმედების უფლება. კორუფცია ყვავის იქ, სადაც თანამდებობის პირებს აქვთ მწირი
საქონლის განკარგვის ფართო უფლებამოსილება. ეს განსაკუთრებით შესამჩნევია
განვითარებად და გარდამავალ ქვეყნებში, მაგრამ ასევე ვლინდება განვითარებულ
ქვეყნებში. მაგალითად, აშშ-ში პროგრამის განხორციელებისას დაფიქსირდა
კორუფციის მრავალი გამოვლინება გაჭირვებული ოჯახებისთვის საცხოვრებლით
შეღავათიანი უზრუნველყოფა.

მაღალია კორუფციის ინსტიტუციური მიზეზები სამთავრობო უწყებების მუშაობის

საიდუმლოების დონე, შრომატევადი სისტემა ანგარიშგება, საკანონმდებლო
სისტემაში გამჭვირვალობის ნაკლებობა, სუსტი სახელმწიფო საკადრო პოლიტიკა ,
რომელიც სინეკურის გავრცელების საშუალებას იძლევა და დაწინაურების
შესაძლებლობები, განურჩევლად რეალურისა თანამშრომლების მუშაობის შედეგები .
 კორუფციის სოციალურ-კულტურული მიზეზებია საზოგადოების დემორალიზება,
ინფორმირებულობის ნაკლებობა და მოქალაქეთა ორგანიზაცია, საზოგადოებრივი
პასიურობა მიმართ „ხელისუფლებაში მყოფთა“ თვითნებობა.

იმ ქვეყნებში, სადაც ფაქტორების სამივე ჯგუფი მოქმედებს (ეს არის პირველ რიგში
ტოტალური, განვითარებადი და პოსტსოციალისტური ქვეყნები), ყველაზე მეტი
კორუფციაა მაღალი. პირიქით, დასავლეთ ევროპის ცივილიზაციის ქვეყნებში ეს
ფაქტორები ისინი გაცილებით ნაკლებად არიან გამოხატული, შესაბამისად კორუფცია
იქ უფრო ზომიერია.

გამოყოფენ 5 მთავარ მიზეზს იმისა თუ რატომაა გავრცელებული

კორუფცია ,განვიხილოდ თითოეული მათგანი კერძოდ:

1) კორუფციის მზეზს შორის პირველი ადგილზე დგას პოლიტიკური გარემო.თუ

ქვეყნის პირველ პირებს-პრეზიდენტს,პრემიერ-მინისტრს,პარლამენტის
თავმჯდომარეს და მათთანან ერთ გუნდში მოღვაწე პოლიტიკოსებს აქვთ
სურვილი და კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლიდ ნება,მაშინ ქვეყანაში იწყება
ანტიკორუფციული რეფორმები და მთელი სახელმწიფო მანქანა მუშაობს
კორუფციის წინააღმდეგ.მაგრამ თუ ასეთი პოლიტიკური ნება არ
არსებობს,მაშინ საზოგადოების ანტიკორუფციულ ინიციატივებს სახელმწიფო
ხელს უშლის.ასეთ შემთხვევაში ერთადერთი ანტიკორუფციული გამოსავალი
არის მთავრობის შეცვლა არჩევნების გზით.თუ ქვეყანაში კორუფციის
წინააღმდეგ ბრზოლის პოლიტიკური ნება არ არსებობს,მაშინ იზრდება
პოლიტიკური კორუფცია,რომელიც არის პოლიტიკოსების მიერ
ადმინისტარციული რესურსების უკანონი და უზნეო გამოყენება გამდოდრებისა
და სახელწმიფო ძალაუფლების შენარჩინების მიზნით.
2) კორუფციის მეორე მიზეზი-სახელმწიფო მოხელეების დაბალი პროფესიული
ეთიკა და მორალი,მაგრამ თუ ქვეყანაში არსებობს პოლიტიკური ნება,მაშინ
სახელწმიფოს სათავეში არსებული რეფორმატორთა გუნდი,სამოქალაქო
საზოგადოებასთან ერთად,საკმაოდ სწრაფად და ეფექტურად გაუმკლავდება
კორუმპირებული მოხელეების მახინკი ეთიკასა და მორალს,ანუ
ადმინისტარციულ კორუფციას,რომელიც წარმოადგენს სახელწმიფო
მოხელეთა დანაშაულს პირადი გამორჩენის მიზნით.
3) კორუფციის მესამე მიზეზი-მავნე ჩვევები და
ტრადიციები.საზოგადოება,რომელშიც მოხელეები მიჩვეული არიან
ქრთამით,ქონების მიტაცებით ან თაღლითობით ცხოვრებას,ხალხს კი ამის
წინააღმდეგ ბრძოლის უნარ-ჩვევები და ცოდნა არ გააჩნია,კორუფცია
ადამიანების ცნობიერებასა და ქცევაში მავნე ჩვევებისა და ტრადიციებს სახით
მკვიდრდება.
4) ღარიბ საზოგადოებაში კორუფციის ერთ-ერთი მიზეზი ეკონომიკური
გარემოა.თუ სახელმწიფო მოხელეს აქვს დაბალი ხელფასი,უჭირს იჯახის
შენახვა,ამ დროს კი ვიღაც კერძო პირი შესთავაზებს ქრთამს,იმის
ალბათობა ,რომ მათ შორის გარიგება შედგება დიდია.ამ შემთხვევაში საქმე
გვაქვს იძულებით,ეკონომიკური სიდუხჭირით გამოწვეულ წვრილმან
კორუფციასთან.
5) თუ კორუფციის ბიზნესგარიგებები მაღალჩინოსნების და პოლიტიკოსების
დონეზე ხდება,მაშინ მდგომარეობა განსაკუთრებით საშიშია,რადგან
თანამდებობის პირები აკონტროლებენ მრავალმილიარდიან სახელმწიფო
ბიუჯეტს და ადმინისტარციულ რესურსებს(ანუ
პოლიციას,პროკურატურას,სასამართლოებს,ციხეებს და ასე შემდეგ).ასეთი
კორუმპირებული კლანები ცდილობენ ხელში ჩაიგდონ სახელმწიფო და
მართონ საზოგადოება მაფიის სახით,ორგანიზებული დანაშაულებრივი
დაჯგუფების გამოყენებით.ამიტომ მსხვილი კორუფცია განსაკუთრებით
სახიფათოა საზოგადოებისათვის.