1

O MOVEMENTO OBREIRO

AS PRIMEIRAS ASOCIACIÓNS OBREIRAS

Os liberais consideran que debe existir unha liberdade económica total, defenden a liberdade de
empresa, a liberdade de produción e de mercado, así como a liberdade de contratación. Consideraban
que a man de obra é unha mercadoría máis e que esta debe de ser obxecto de contratación
totalmente libre. Isto explica que nos primeiros momentos anularan todas as organizacións dos
traballadores e dos empresarios, en tanto que consideraban que atentaban contra os principios liberais.
Xurdiron nos primeiros momentos leis que converteron en ilegais calquera asociación dos
traballadores reprimindo duramente a aqueles que loitaron por conseguir melloras nas condicións
de traballo.
 Francia: en 1791 estableceuse en Francia a Lei Chapelier, que prohibía calquera organización
dos traballadores, incluídos os gremios do Antigo Réxime. O Código napoleónico mantivo as
prohibicións.
 Gran Bretaña: as Combination Acts (Leis de Asociación británicas) de 1799 e 1800
prohibían as asociacións de traballadores.

Os dereitos de asociación e reunión convertéronse en reivindicacións dos

Obreiros. Na maioría dos países organizacións seguiron prohibidas moito tempo, aínda que noutros foise
producindo paulatinamente certo aperturismo, grazas á presión exercida polos traballadores.
O recoñecemento do dereito de reunión, asociación e folga é imprescindible para que os
traballadores poidan actuar con certas garantías de éxito. Os estados do século XIX tenderon a
restrinxir estes dereitos e só os foron recoñecendo cando a presión dos traballadores foi forte. Os
estados comezaron legalizando certas asociacións obreiras pero para que os traballadores obteñan
resultados é imprescindible que estea recoñecido o seu dereito de folga, e este tardou en aceptarse en
moitos lugares.
As primeiras organizacións existentes foron case sempre clandestinas e a pesar das
dificultades de organización e da forte represión que se exerceu sobre elas, conseguiron ás veces
mellorar as condicións dos traballadores, ademais de que as súas actuacións permitiron, máis cedo o
máis tarde, que se recoñecera o dereito de asociación. A legalización das asociacións fíxose case sempre
con limitacións, de xeito que en moitos casos permitiuse a formación de mutuas pero non de verdadeiros
sindicatos. Os obreiros souberon usar estas organizacións en aras de conseguir melloras salariais e nas
condicións de traballo, de xeito que as mutuas actuaron na práctica como sindicatos.
En Gran Bretaña o movemento obreiro tivo forza xa desde principios do século XIX,
mentres que noutros países foi sobre todo na segunda parte do século XIX cando se desenvolveu
con máis forza. A importancia deste varía segundo os territorios, vinculándose co grado de
industrialización das diferentes áreas.

O MOVEMENTO LUDITA
O nome de movemento luddita ou ludita aplícase a todo movemento dos traballadores que
trata de conseguir melloras nas condicións de traballo ou no salario mediante a ameaza ou a
destrución de máquinas ou edificios.
Este movemento desenvolveuse en Gran Bretaña, a fins do século XVIII e principios do século
XIX. O nome de movemento procede do nome usado nas cartas ameazadoras que eran enviadas aos
patróns, firmadas case sempre co nome de Ned Ludd. Existía unha tradición que afirmaba que este fora o
primeiro destrutor de máquinas (ao romper o bastidor do seu tear) e este nome foi o máis frecuentemente
usado nas notas enviadas. Os xefes dos grupos luditas levaban o nome de “xeneral Ludd” ou “rei Ludd”
en honor deste personaxe lendario do que non está comprobada a súa existencia.
Algúns consideran que este movemento era espontáneo, que a violencia se desataba contra
unha maquinaria que destruía postos de traballo sen que houbera unha previa organización.
 2

Outros historiadores afirman que o ludismo supoñía tamén unha certa organización, xa que antes de
empregar a violencia os traballadores ameazaban aos empresarios con facelo. Estes historiadores
consideraban que estes obreiros tiñan como obxectivo último conseguir melloras laborais,
normalmente salariais ou manter o emprego, e que o uso da violencia ou a ameaza de empregala
era o único que podían facer para conseguir os seus obxectivos nuns momentos en que os patróns
tiñan moita forza ou incluso estaban prohibidas as organizacións de traballadores.
O movemento ludita británico foi duramente perseguido. Os acusados podían sufrir multas,
sancións, condenas de cárcere, desterro ou incluso a morte.
En Gran Bretaña o movemento ludita comezou a reducirse na década dos vinte do século XIX e
foise dando o paso cara ás reivindicacións do dereito á liberdade da asociación ou sindicación. Noutros
países tamén se coñeceron movementos similares case sempre nas primeiras fases de instalación das
fábricas.
No campo británico tamén se produciron mostras do movemento ludita, sendo dúas as
reivindicación fundamentais: acabar co paro rural e conseguir aumentos salariais. As cartas de ameaza
que eran enviadas polos labregos aos propietarios das terras e da nova maquinaria normalmente aparecían
firmadas na década de 1830 co nome de capitán Swing.

AS PRIMEIRAS ASOCIACIÓNS EN GRAN BRETAÑA

Gran Bretaña foi o primeiro país que se industrializou e polo tanto nel desenvolveuse antes a
clase obreira e as reivindicacións deste grupo.
Ante as prohibicións de asociacionismo, os primeiras organizacións foron clandestinas e os
primeiros movementos tiveron un carácter ludita, empregando a violencia contra as máquinas, os
edificios ou os patróns como forma de conseguir melloras nas condicións laborais.
As primeiras organizacións normalmente agrupaban aos traballadores dun mesmo oficio e
dunha cidade, en parte influídas polo antigos gremios. O seu obxectivo era igualar as condicións
laborais nunha cidade. Estas Sociedades ou Unións de oficios chamábanse Trade Unions en Gran
Bretaña. Ante a prohibición de calquera organización profesional as primeiras tradeunions foron
clandestinas.
En 1824 abolíronse as leis que prohibían as asociacións de traballadores. Isto fixo que
rapidamente se organizaran Trade Unions no país, moitas resultado da legalización das que xa viñan
existindo na clandestinidade. Desencadeáronse moitas folgas e ante a fortaleza dos obreiros o goberno
respondeu cunha nova lei en 1825 que prohibía o acordo entre dúas asociacións diferentes. Así a
partir de 1825 proliferaron as asociacións de oficios de carácter local, é dicir, que reunían aos
traballadores dun mesmo oficio e dunha mesma localidade. O problema era que eran organizacións
pequenas e non podían actuar unidas, o que dificultaba o seu éxito. Con frecuencia os patróns
empregaban man de obra doutros lugares ou non asociada para romper as folgas. Estas limitacións fixeron
que se comezara a falar da formación de grandes unións formadas polos traballadores dun mesmo oficio
pero de todas as cidades, ou ben que reuniran a traballadores de diferentes oficios. Os primeiros intentos
non resultaron, pero sentaron as bases do sindicalismo contemporáneo.
 John Doherty e Robert Owen promove a Unión Xeral de Fiadores (1829).
 Asociación Xeral para a Protección do Traballo (1830).
 Grand National Consolidated Trades Unions (1833 Gran Sindicato Nacional). Robert Owen
e Doherty.

Os primeiros intentos de creación de grandes organizacións nos anos trinta non

prosperaron, en parte por problemas organizativos pero basicamente pola forte represión realizada
polo estado.
En 1851 William Allam promoveu a Sociedade Unida do sector do metal, considerada o
primeiro sindicato contemporáneo porque xa agrupaba a todos os traballadores do estado e incluía
obreiros de distintos oficios.

AS SOCIEDADES DE SOCORROS MUTUOS

 3

Recibían diferentes nomes: Sociedades de Socorros Mutuos, Sociedades de Axuda Mutua e

Beneficencia, Mutualidades...
Eran asociacións que tiñan como obxectivo prestar auxilio (socorro) ao seus asociados en
caso de enfermidade, accidente ou morte, así como realizar prestacións ás viúvas e orfos. Os
afiliados tiñan que pagar unha cota que se destinaba a cubrir estas asistencias en caso necesario.
Nunha época na que nin as empresas nin os estados cubrían estas incidencias actuaban polo tanto
como un seguro para os obreiros.
En moitos países as primeiras asociacións permitidas só podían ter este carácter. Pero con
frecuencia os obreiros utilizaron estas asociacións para organizarse e defender os seus intereses contra os
patróns, é dicir, actuaron como verdadeiros sindicatos, impulsando folgas para conseguir melloras nas
condicións de traballo. Os ingresos acumulados polas cotas podían actuar como verdadeiras “caixas de
resistencia” que permitían aos obreiros manterse en caso da convocatoria de folgas que se prolongaran
moito no tempo.

En España as asociacións de carácter mutualista foron permitidas por unha lei de 1839 e a
primeira foi creada en Barcelona en 1840 (Sociedade de Tecedores ou Asociación de Mutua de
Tecedores).

OS SINDICATOS
Os sindicatos son asociacións de traballadores para a defensa dos seus intereses.
Esta palabra, de orixe francés, é utilizada desde fins do século XIX para identificar a estas
asociacións. O seu obxectivo é organizar aos traballadores e actuar para conseguir melloras nas
condicións de traballo destes. Reivindican o dereito á folga, que se converteu no século XIX no
principal instrumento de presión para conseguir melloras.
O recoñecemento dos dereitos de reunión, asociación e folga son imprescindibles para que os
traballadores poidan actuar con certas garantías de éxito. Os estados do século XIX tenderon a restrinxir
estes dereitos e só os foron recoñecendo cando a presión dos traballadores foi forte.
As centrais sindicais reúnen a traballadores de diferentes oficios e de todo o estado, co
obxectivo de garantir a consecución de melloras nas condicións de traballo.

O CARTISMO
O cartismo foi un movemento social que se propuxo como obxectivo conseguir dereitos
políticos para os traballadores. Trátase, polo tanto, dun movemento político. Os seus promotores
consideraron que só a loita política podía propiciar os cambios no ámbito do traballo, que era
necesario acceder ao poder e desde este impulsar leis para conseguir unha sociedade igualitaria e
xusta.
Os traballadores decidiron reorientar a súa loita desde o sindicalismo ao campo político
para levar a cabo as reivindicacións obreiras. Isto debeuse aos escasos avances que se estaban
producindo en Gran Bretaña mediante a loita sindical polos atrancos que establecían as institucións
políticas controladas polos máis ricos debido ao sufraxio censatario existente,
Os logros das primeiras asociacións obreira eran escasos e restrinxíase a un oficio ou unha localidade, xa
que a lei non permitía a unidade sindical. O fracaso da Great Trade Union e a represión estatal así como a actuación
empresarial que se negaba a dar traballo aos membros da organización, propiciaron o encauzamento da loita.
En 1832 produciuse unha reforma política ampliando o dereito de voto, pero este seguiu sendo un dereito
dunha minoría e a poboación obreira non tiña dereito a este. A decepción das masas populares pola insuficiente
reforma favoreceu o xurdimento do movemento.
Ademais o estado impulsou unha lexislación contra os pobres, mendigos e orfos. Estes eran obrigados a
traballar forzosamente e sen remuneración, o que supoñía unha durísima competencia para os traballadores e
fomentaba un empeoramento das condicións salariais e das laborais en xeral.

En 1836 fundouse a Asociación de Traballadores de Londres (“London Working Mens’

Association”) e en 1838 estes elaboraron a “Carta do Pobo” (People’s Charter), un documento
dirixido ao Parlamento e que contiña as súas reivindicacións. O documento foi redactado por
Willianm Lovett, Henry Htherington e Francis Place. O seu obxectivo era conseguir que os
 4

traballadores tiveran dereito ao voto para acceder ao goberno e conseguir leis que se fixeran
pensando nos seus intereses e non nos dos terratenentes e industriais que dominaban o parlamento
británico ata ese momento.
As peticións fundamentais eran as que aparecen a continuación:
 Sufraxio universal masculino. Dereito a voto para todos os maiores de 21 anos que estean
en “san xuízo e que non estean cumprindo condena penal”
 Voto secreto.
 Creación de distritos electorais equitativos. Tratábase de rematar co predominio dos
distritos rurais, xa que estes tiñan menos poboación porcentual e acababan exercendo un
importante peso nas eleccións de parlamentarios, sendo ademais distritos controlados polos
poderosos.
 Que non existiran requisitos económicos para ser candidato. Ata ese momento só os
propietarios podían presentarse ás eleccións como candidatos e con esta petición o que se
trataba era que calquera puidera ser candidato, incluído un traballador.
 Establecemento dun soldo para os deputados. O obxectivo que perseguía era que os
traballadores puideran acceder ao exercicio da política. Inmunidade parlamentaria.
 Renovación anual do parlamento. Con isto pretendíase evitar os subornos e as
intimidacións que se exercían sobre os parlamentarios, e conseguir que os parlamentarios
non traizoaran aos seus electores. Nese momento as eleccións celebrábanse cada sete anos.

Trátase dun programa claramente democrático segundo os parámetros da época,

xa que aínda non se reivindicaba o dereito a voto para as mulleres. A iniciativa contou cun amplo
respaldo e en 1839, cando se presentou ao Parlamento conseguiran xa máis dun millón de firmas
(1.200.000), aínda que os cartistas falaban de tres millóns. O apoio procedeu dos traballadores industriais
pero tamén doutros sectores populares, atopando moitos seguidores entre os artesáns dos vellos oficios e
dos talleres onde se mantiña o traballo manual.
A Cámara dos Comúns (Cámara Baixa do Parlamento) negouse a someter a petición a debate cun
ampla maioría (235 votos en contra fronte a 46 a favor). O movemento cartista mantivo o seu vigor
durante 10 anos, presentando de novo ao Parlamento as peticións da Carta en 1842 e 1848. Nas tres
ocasións o Parlamento respondeu cunha negativa, amosando que o estado liberal non tiña ningunha
intención de democratizarse. Os firmas, as manifestacións e as folgas que acompañaron ás peticións
foron sempre reprimidas e o movemento non acadou os seus obxectivos, e acabou disolvéndose, aínda
que deixou a súa semente para o futuro.

A tendencia máis radical do movemento cartista convocou mitins e folgas de carácter incluso violento. Á fronte da
tendencia radical destaca un periodista irlandés, Feargus O’Connor, que conseguiu gran apoio grazas aos seus artigos e incluso
fundou o seu propio periódico (The Northern Satar), e o demócrata O’Brien.
En 1839 produciuse unha convención cartista que se chamou “Parlamento do Pobo”. Houbo discusións entre os
moderados e radicais na estratexia a seguir. Uns propoñen retirar os cartos dos bancos, outros a folga xeral e incluso o uso da
forza física. Creouse a National Charter Association para coordinar o movemento a escala nacional. Ante a negativa do
Parlamento a someter a debate a petición a Convención convocou unha folga xeral, pero non sucedeu nada. Algún intento illado
de levantamento popular tamén foi reprimido.
Lovvet, que presentaba unha posición máis moderada e rexeitaba a violencia rompeu con O’Connor, pero este
continuou na loita.
En 1842 presentouse de novo a Carta do Pobo e nesa ocasión xa con tres millóns de firmas, pero de novo houbo
produciuse a negativa (287 votos en conta e 49 a favor).
En 1848 presentouse por última vez a petición, e de novo foi rexeitada.

O que si conseguiron estas mobilizacións foi amosar a forza dos traballadores e forzaron ao
estado británico a comezar a regular as relacións laborais, mellorando as condicións dos
traballadores. Conseguiuse reducir a xornada laboral a 12 horas para os homes e 10 horas para mulleres
e nenos, e despois reduciuse a dez horas.
A pesar do seu fracaso momentáneo o movemento cartista foi moi importante porque este foi o
primeiro movemento de traballadores que tratou de mellorar as condicións dos obreiros pola vía
política e que non se centrou simplemente en reivindicacións laborais. O seu obxectivo era acadar o
poder para impulsar os cambios, propúxose conseguir o poder político para obter melloras para a clase
traballadora, a mesma estratexia que posteriormente impulsarán a maioría dos grupos de esquerda,
tanto os revolucionarios como os reformistas. Por outro lado algunhas das súas peticións foron
 5

aceptadas posteriormente, seguramente para evitar unha maior radicalización do pobo e a posibilidade de
que a radicalización provocara a ruptura do sistema.

O SOCIALISMO
OS INICIOS
O concepto socialismo apareceu en torno a 1830 en Francia para denominar a todos aqueles
grupos que apostaban por cambiar a sociedade eliminando a desigualdade. A pesar das diferenzas
existentes entre eles todos estes teóricos consideraban inxusto o sistema capitalista, analizaban moi
criticamente as efectos do proceso industrializador e crían que era necesario crear unha sociedade máis
igualitaria, máis xusta e máis solidaria.
Os primeiros socialistas soen agruparse baixo o termo de socialistas utópicos ou socialistas
premarxistas. Algúns destes ideólogos expoñen as súas teorías xa nos primeiros anos do século XIX,
antes de que o termo socialista se estenda. En 1848 edítase o “Manifesto Comunista” e comeza a etapa de
influenza do socialismo científico, ou socialismo marxista.

OS SOCIALISTAS UTÓPICOS
Os primeiros socialistas soen agruparse baixo o termo de socialistas utópicos. A denominación de
utópicos asignóuselles porque confiaban en conseguir no futuro sociedades idílicas nas que
desaparecera a explotación e a inxustiza social, sociedades nas que reinara a harmonía e o
igualitarismo. Todos eles criticaban o modelo económico capitalista porque producía miseria e
desigualdade e consideraban imprescindible reformalo. Pero este é un movemento moi heteroxéneo e
as posibles solucións eran moi variadas, aínda que en xeral todos defenden que hai que antepoñer os
intereses colectivos aos individuais e que o progreso só pode conseguirse se se actúa solidariamente.
Case todos consideran que o cambio pode producirse pola vía reformista, que todos, incluída
a burguesía, acabarán convencéndose da necesidade da transformación e de que asumirán estas
propostas. Por iso moitos se centran en expoñer modelos de sociedade perfectas, convencidos de que
unha vez se amose que poden funcionar, estas experiencias serán copiadas. Os marxistas consideran
que estes socialistas utópicos están afastados da realidade, que non parten da experiencia obreira e que
non entenden como se producen os cambios históricos, que non se dan conta que as clases que se
benefician da existencia dun sistema non están dispostas a modificalo e loitarán por mantelo de xeito que
só os oprimidos poden conseguir a transformación a través da súa acción.

Propiedade
En xeral consideran que a raíz das desigualdades está na propiedade privada. Para eles é
necesario limitar ou anular a propiedade privada para acadar unha sociedade igualitaria, defendendo
en xeral a propiedade colectiva ou comunitaria. Algúns teóricos admiten a propiedade privada, pero
con limitacións impostas polo Estado.
Reformismo
Consideraban que había que reformar o sistema económico para facelo máis xusto e en xeral
confían nos métodos pacíficos para conseguir o cambio. O motor do cambio é o entendemento entre
os grupos sociais. Cren que os burgueses aceptarán o novo modelo económico e social.
Moitos teóricos pensaban que a reforma se faría sen necesidade de acción política, que bastaba
difundir os novos valores ou fundar comunidades exemplares que serían copiadas. Outros insistiron
tamén na necesidade de que o pobo actuara politicamente.
Moralismo
As propostas dos socialistas utópicos están en xeral cargadas de moralismo. Eles consideran que o
ser humano é bo por natureza e que valores como a xustiza ou a igualdade son compartidos por
todos, de xeito que se se ofrece á sociedade un modelo que consiga que estes principios sexan
acadados todos aceptarán esta organización. De aí a insistencia en fundar comunidades exemplares ou
no papel que conceden á educación como promotora do cambio.
 6

Charles Fourier (1772-1837)

Fourier teoriza sobre unha sociedade perfecta na que se harmonizaría capital e traballo. As súas ideas
son ás veces contraditorias.
Propón a creacións de falansterios. Estes son comunidades de produción e consumo autosuficientes.
Para constituílos eran necesarias unhas 1620 persoas de diferentes caracteres. Nestes os medios básicos de
produción eran propiedade comunitaria, pero mantíñase a propiedade privada individual e o dereito de herdanza. Os
traballos eran distribuídos alternativamente, de xeito que todos participaban nas diferentes actividades e incluso
podían cambiar de actividades varias veces ao día.
Os beneficios debían repartirse en tres partes desiguais, cinco partes para os traballadores manuais,
catro para os capitalista accionistas e tres para os que aportaran coñecementos teóricos no proceso produtivo.
É dicir, mantíñase o capital aínda que perdía a preponderancia que tiña no sistema capitalista clásico.

Saint Simon (1760-1825)

Saint Simon era un nobre francés orixinariamente liberal pero que criticará o modelo burgués que se
fundamenta na acumulación de beneficios en mans dos propietarios mentres que a maioría da poboación vive nunha
situación precaria.
Pensa que os conflitos sociais serán superados mediante os progresos técnicos e a fraternidade. Confía
en que a industrialización traerá riqueza e prosperidade, pero é necesario cambiar o modelo existente. El
considera que hai que acadar “o benestar para o maior número posible” antes que o beneficio do propietario.
Pero este nobre rexeita o igualitarismo e considera que a sociedade debe estar rexida polas elites,
científicos e técnicos que tomarán as medidas máis acertadas para difundir o progreso entre a poboación.
Aínda que tradicionalmente se inclúe dentro do socialismo utópico algúns teóricos dubidan de que poida
denominarse socialismo a un sistema que non cre na igualdade e postula o goberno dunha minoría aínda que sexa
dos máis preparados. Pero en tanto critica o modelo capitalista imperante e considera que hai que reformalo para que
o progreso acade a todo o mundo, outros cren que hai que incluílo dentro destes teóricos.

Louis Blanc (1811-1882)

Considera que hai que actuar politicamente e conseguir o sufraxio universal para promover os cambios
desde o poder político.
É un firme partidario de aumentar a intervención do estado na economía para conseguir mellorar a
sociedade.
Insiste na importancia do crédito oficial para regular a actividade económica e reducir o peso da
burguesía. É un firme defensor dos obradoiros nacionais como método para paliar o paro obreiro e cambiar o
modelo económico capitalista. Os obradoiros sería cooperativos pero dirixidos polo estado.

Louis Auguste Blanqui (1805-1881)

Considera que o cambio só pode conseguirse a través da acción política. Defende a insurrección,
para el a revolución é o único camiño para conseguir a sociedade igualitaria e esta só triunfaría se era
realizada por unha minoría, a vangarda revolucionaria que podía xurdir da mesma burguesía.
Pensaba que a revolución era inevitable. Consideraba que era necesario evolucionar desde o capitalismo
ao comunismo.

Proudhon (1809-1863)
As súas ideas considéranse un precedente do anarquismo.
Considera que toda propiedade privada é un roubo e que polo tanto esta debe ser eliminada. É defensor
da igualdade, pero concede un valor similar á liberdade, polo que ningunha das dúas pode ser sacrificada, o
cambio ten que darse harmonizando os intereses colectivos e a liberdade dos individuos.
É defensor do mutualismo. É defensor do traballo autónomo. Cre que é necesario crear un crédito
público e gratuíto para dotar aos individuos ou asociacións de traballadores dos medios de traballo
necesarios. Para el a extensión desde modelo mutualista suporía a desaparición do modelo capitalista.
Defende o federalismo desde o punto de vista político. As asociacións independentes podían unirse para
constituír unidades maiores.
 7

Robert Owen (1771-1858)

Foi un empresario que cuestionou o modelo capitalista existente, propoñendo o establecemento de
fábricas-cooperativas asentadas sobre unas novas relacións. De feito estableceunas en Escocia e posteriormente en
Indiana, aínda que finalmente fracasaron. Pero mantívose como un firme defensor do cooperativismo como medio
de eliminar a explotación do traballador.
As fábricas cooperativas constaban da fábrica, de vivendas obreiras e de economato onde os prezos dos
produtos eran taxados en función das horas de traballo investidas na súa produción. Nestas os cartos eran
substituídos por vales, estando o valor de cambio destes vinculado ás horas de traballo realizadas.
Preocupouse por mellorar as condicións de traballo. Establecéronse medidas de seguridade, reduciuse a
xornada laboral, fixándose o máximo en 10 horas e media nunha época na que a media eran moitas máis, o
salario pagábase en bonos que representaban o tempo de traballo e prohibiuse o traballo infantil.
A educación converteuse nunha prioridade, xa que se pensaba que só se conseguiría unha sociedade máis
xusta e pacífica a través dela. Insístese na formación dos nenos pero tamén na dos adultos. Para Owen a educación
era un método para cambiar a realidade.
Owen converteuse tamén en firme defensor da igualdade entre homes e mulleres.
Owen confiaba en que o cooperativismo acabaría co capitalismo mediante o exemplo e a educación, que o
modelo sería copiado cando se observaran a súas vantaxes. Confía nos traballadores organizados en cooperativas
para impulsar a transformación da economía e da sociedade, pero tamén cre que o Estado pode desenvolver un
importante papel como lexislador para impulsar os cambios.
Robert Owen realizou tamén unha labor importante como sindicalista, tratando de crear un gran
sindicato que unira a todos os oficios e aínda que este non tivo éxito si exerceu a súa influenza no movemento
sindical inglés do futuro. Ademais en Gran Bretaña produciuse un importante impulso do movemento
cooperativista e isto debeuse en gran medida á influenza das ideas de Owen.

O ANARQUISMO
O anarquismo é unha ideoloxía que considera imprescindible conseguir a liberdade do ser
humano, adquirir unha autonomía plena pero dentro do marco da solidariedade entre todos os
membros da sociedade, ademais de acadar unha sociedade baseada na igualdade de todos. Polo
tanto perseguen cambiar o mundo e son moi críticos co modelo liberal. Queren unha sociedade na
que non exista ningún tipo de autoridade, unha sociedade na que os seres humanos exerzan
directamente o poder político e na que desapareza o Estado.
Polo seu caracter antiautoritario son coñecidos tamén como socialistas antiautoritarios,
comunistas libertarios, anarcocomunistas, anarcocolectivistas, anarcosindicalistas, ácratas ou simplemente
libertarios.
Bakunin (1814-1876) é considerado o primeiro ideólogo do anarquismo, aínda que algunha das
súas ideas xa fora esbozada anteriormente. Non só foi un teórico, senón que tamén se destacou polo seu
activismo. Bakunin definíase como socialista revolucionario ou socialista antiautoritario e este será un
nome que na súa época se empregará para os seus seguidores.
Os anarquistas consideran que a revolución debe de darse espontaneamente e non
necesariamente tiña que ser realizada polo proletariado industrial, senón que podía xurdir de
calquera dos sectores oprimidos da sociedade, dos numerosos campesiños, estudantes... De feito
moitos dos seguidores anarquistas xurdiron no seo de sociedades fundamentalmente agrarias e
escasamente industrializadas. O seu número foi importante en Rusia, en Suíza, en Francia, en España,
en Arxentina, Uruguai. A principios do século XX aumentaron os seus partidarios, pero a súa influenza
reduciuse a partir dos anos 40 do século XX.

OBXECTIVO: A TRANSFORMACIÓN DO MUNDO

Para os anarquistas o obxectivo é construír unha nova realidade, asentada sobre dous valores, a
igualdade de todos os seres humanos e a liberdade do ser humano. Trátase de conseguir a autonomía
plena do individuo e para iso todos teñen que ser libres e todo organismo debe fundamentarse no
pacto libre dos que o compoñen.
Queren un mundo no que se supriman as desigualdades económicas, políticas e sociais,
porque consideran que só nese mundo o ser humano será realmente libre.
Estas ideas lévanos a cuestionar o sistema capitalista, en tanto crea desigualdades e impón
estruturas de autoridade.
 8

IGUALDADE ECONÓMICA
Para conseguila é necesario suprimir a propiedade privada e a herdanza, xa que se considera
que crea e consolida a desigualdade, perpetuándoa nas xeracións futuras. Para eles a propiedade non é un
dereito dos individuos, tal como defende o liberalismo ou outras ideoloxías, senón da sociedade no seu
conxunto, de xeito que apostan pola propiedade colectiva dos bens de produción.
A solución consiste en socializar os medios de produción, a propiedade debe residir na
colectividade no seu conxunto, e hai que orientar o traballo en función das necesidades sociais,
evitando a explotación do traballador. Neste sentido coinciden plenamente cos marxistas que
consideraban a propiedade privada dos medios de produción como a orixe da desigualdade e que
propoñían tamén colectivizala. Só a propiedade colectiva fará real a igualdade entre os individuos e esta
igualdade é imprescindible para acadar a liberdade.
Os anarquistas consideran imprescindible a autoxestión dos traballadores, é dicir, que as
decisións sexan adoptadas polos traballadores que participan no proceso produtivo. Todos deben ter
a posibilidade de traballar e participar polo tanto no reparto dos bens producidos.
.En cando á distribución dos bens producidos, existen dúas grandes opcións:
 Anarquistas colectivistas
o “A cada un segundo o seu traballo”: a distribución está relacionada co aporte de
traballo de cada individuo.

 Comunistas libertarios ou anarcocomunistas

o “A cada un segundo as súas necesidades”: a distribución basearase nas
necesidades da persoa, non está relacionada co traballo aportado. A comunidade
participa así solidariamente no traballo e no reparto dos beneficios deste, protexendo
tamén a todos aqueles que aportan menos. Trátase de construír un novo modelo de
sociedade solidaria.

A LIBERDADE E A AUTONOMÍA INDIVIDUAL

O ser humano debe ter plena capacidade para tomar as decisións sen ningún tipo de
condicionamento. Non se acepta ningunha xerarquía e preténdese suprimir todo tipo de autoridade.
Toda organización ten que resultar da libre asociación e non da imposición de ningún tipo de
autoridade. A liberdade individual non se opón aos intereses dos demais, en tanto que o individuo
só é libre cando todos os que o rodean tamén o son. Defenden a liberdade individual pero no marco
da solidariedade entre todos os membros da sociedade.

Os anarquistas consideran que a autoridade limita o exercicio da plena autonomía individual, o

seu valor fundamental, de aí que nada poda limitala. Así opóñense á autoridade dentro do marco da
familia, á autoridade relixiosa e ás relixións en tanto que establecen un código moral, á autoridade
militar, á autoridade económica, e ás institucións do Estado.
O seu antiautoritarismo lévaos a rexeitar toda acción política encamiñada a conseguir o
control do estado porque pensan que este é unha forma de autoridade e que a revolución debería de
comezar eliminando calquera institución que supuxera a imposición de poder sobre os seres
humanos. Critican aos marxistas tanto pola súa decisión de formar partidos políticos obreiros que están
dispostos a participar nas eleccións como polo seu desexo de comezar a revolución facéndose co control
do estado para impulsar os cambios. Para os anarquistas a revolución ten que comezar destruíndo
todas as institución autoritarias, incluíndo o estado e formando comunas nas que os individuos exerzan
directamente o poder (democracia directa).

OS ANARQUISTAS E O ESTADO
A sociedade debe ser organizada sen a autoridade do estado, “hai que destruír o estado” que é
considerado instrumento de opresión, tanto do individuo como da sociedade.
Os seres humanos organizaranse en pequenas células denominadas comunas, no seo das que
se tomarán as decisións que afecten á produción e a outros asuntos.
Apostan por unha democracia directa na que non se delega en representantes para tomar
decisións, estas son tomadas nas asembleas, nas que todos participan libremente e nas que é posible
 9

chegar a acordos. Todo acordo ten que ser libremente aceptado e polo tanto non pode haber
ningunha imposición. Os individuos son libres tamén para romper calquera acordo.
As comunas son o resultado do pacto libre entre os habitantes. Estas comunas poderán
unirse entre si, formando federacións.
Deste xeito o poder reside en todos e cada un dos membros da colectividade sen que existan
ningún tipo de institución autoritaria.

ORGANIZACIÓNS
Non cren no Estado, polo que non aceptan formar partidos políticos para participar nas
eleccións, non participan na vida parlamentaria e recomendan a abstención nas eleccións como un
xeito de cuestionar o sistema. Tampouco cren necesario crear ningún partido político para
impulsar a revolución nin para asumir o control do estado. Neste punto son radicalmente opostos aos
marxistas, que consideran que o control do estado é o único medio para impulsar o proceso revolucionario
e que polo tanto formarán partidos políticos. Este foi un dos principais motivos que enfrontaron aos
marxistas e anarquistas no seo da I Internacional e que acabou provocando a expulsión dos anarquistas do
organismo. Os anarquistas consideran que a revolución debe empezar cuestionando o poder estatal
e que por iso é incoherente tratar de controlalo ou participar nel, directamente hai que suprimilo.
Moitos anarquistas están de acordo en organizarse, pero doutros xeitos, e os organismo
máis frecuentes son os sindicatos, as cooperativas, as asociacións culturais...
Toda organización está baseada no principio de autonomía e na liberdade de federación. Os
anarquistas opoñeranse a calquera estrutura xerárquica dentro dos organismos, sendo moi críticos
cos marxistas por considerar que crean organizacións xerarquizadas nas que os dirixentes pretenden
impoñer aos membros as liñas a seguir. Para os anarquistas todo debe ser discutido e ningunha idea
pode resultar dunha imposición senón do libre consentimento.

ESTRATEXIAS
No seu obxectivo de cambiar o mundo poden utilizar métodos moi distintos, tanto pacíficos
como incluso violentos. Existen diferenzas importantes entre os anarquistas nestes asuntos, pero
todos teñen en común o seu rexeitamento pola acción política, néganse a crear partidos políticos e a
participar na formación de estados, en xeral confían na espontaneidade das masas.

-EDUCACIÓN: a través dela pretenden crear seres humanos novos, liberados do egoísmo e
dispostos a crear unha sociedade solidaria baseada en principios diametralmente opostos ás
sociedades tradicionais.

-PROPAGANDA POLA ACCIÓN (Atentados). Normalmente responden a

acciones individuais, aínda que ás veces son organizados, e poden obedecer a obxectivos
diversos:
 Exercer a xustiza anarquista: consideran que o sistema económico e político exerce
unha violencia estrutural sobre os individuos. O estado é un instrumento de opresión
e as leis serven para atacar os intereses dos traballadores e impedir calquera
posibilidade de cambio do sistema. Así considérase xusto usar a violencia física ante
a violencia do sistema.
 Espertar a conciencia revolucionaria
 Acelerar a caída do sistema
 Demostrar o poder do grupo
Os obxectivos dos ataques son frecuentemente aquelas persoas que representan esas
institucións que exercen a violencia estrutural: as autoridades políticas, as autoridades
militares ou os empresarios. Con eles búscase provocar a crise do sistema e favorecer o cambio.
Esta liña é seguida por algúns anarquistas a finais do século XIX.

-FOLGA XENERAL REVOLUCIONARIA

Aínda que os anarquistas consideran que a revolución debe ser espontánea, xorden tendencias
que afirman a posibilidade de acelerala e, en certa medida de dirixila, por iso defenden o papel
das organizacións no impulso da folga xeral revolucionaria.
 10

A folga supón a acción directa dos traballadores contra o sistema, mediante a folga loitan contra
os patróns e inician un proceso revolucionario que suporá un cambio total das estruturas.
Esta estratexia é a empregada polos anarcosindicalistas.

O SOCIALISMO MARXISTA
O socialismo persegue conseguir unha sociedade na que se superen as desigualdades económicas
e sociais e a xente sexa verdadeiramente libre. Pero dentro do grupo socialista existen diferentes
tendencias, converténdose o marxismo nunha das que acadará máis influenza na idade
contemporánea. A denominación de marxismo xurde como unha homenaxe a Karl Marx. Pero Marx
elaborou estas teorías en colaboración co seu amigo Friederich Engels e de feito as dúas principais
obras que condensan estas formulacións, “O Manifesto Comunista” e “O capital” foron realizadas
por ambos os dous. Os dous participaron tamén en distintas organizacións obreiras, convencidos que a
unión era necesaria para poder levar a cabo a revolución e acadar a sociedade comunista. As asociacións
obreiras convertéronse en núcleos de concienciación e difusión das novas teorías.
Marx e Engels defenderon que os obreiros crearan un partido político propio á marxe dos partidos
burgueses. Influídos polo pensamento marxista fundáronse no último terzo do século XIX os
partidos socialistas. As palabras socialista, socialdemócrata e obreiro utilizáronse na denominación
de moitos deles. No momento da súa fundación todos os partidos socialistas se definían como marxistas e
aspiraban, polo tanto, a acabar co sistema capitalista e acadar a sociedade comunista.
Tras a revolución rusa produciuse unha división dentro do socialismo. O partidarios de
levar a cabo a revolución comezaron a denominarse comunistas e os que defenderon o cambio
dentro dun contexto democrático quedáronse coa denominación de socialistas ou socialdemócratas.
De todos os xeitos con frecuencia se segue usando o termo socialista nun sentido máis radical. O
concepto socialdemócrata impúxose para denominar aos socialistas máis moderados que aceptaban o
xogo dos partidos políticos doutras tendencias e renunciaban á ditadura do proletariado. Os partidos
comunistas tamén foron evolucionando desde mediados dos anos 50 e os sectores críticos co modelo
soviético tamén apostaron por liñas de defensa de aceptar os modelos democráticos con pluralismo
ideolóxico (por exemplo os eurocomunistas).

MANIFESTO COMUNISTA (1848)

En 1848 publicouse por primeira vez o “Manifesto Comunista”, unha obra moi breve na
que xa aparecen as principais ideas do marxismo.
En 1836 en París un grupo de exiliados alemáns fundara “A Liga dos Xustos”, unha organización
obreira internacional crítica co sistema capitalista e defensora do igualitarismo. Estes cambiaron o seu
nome en 1847 denominándose “Liga dos Comunistas”. Karl Marx e Friederich Engels participaron neste
movemento e en novembro de 1847 recibiron o encargo de elaborar un escrito propagandístico no que se
especificara o programa da Liga e a teoría na que se fundamentaba. O que pretendía a Liga era difundir
as súas teorías mediante un panfleto e facer un chamamento aos obreiros para que se organizaran e
levaran a cabo a revolución. A revolución supoñía cambiar a orde social existente, modificar a
estrutura económica, política e social. O lema do manifesto “Proletarios do mundo, unídevos!
amosa con claridade o obxectivo da obra. Para Marx na revolución o proletariado non tiña nada
que perder, só as súas cadeas, e tiña “en cambio, un mundo que gañar”, de aí a necesidade de
unirse para acelerar a revolución. O Manifesto converteuse no programa fundamental dos obreiros
socialistas das últimas décadas do século XIX e mantivo a súa influenza posteriormente.
O folleto foi enviado a Londres onde se imprimiu. Publicouse en alemán en febreiro de 1848
dous ou tres días antes de que estalara en París a revolución liberal. Xa nese mesmo ano foi publicado en
francés e posteriormente noutro idiomas, reeditándose constantemente.
A palabra comunista facía referencia á altura de l848 ao movemento que consideraba que
as reformas políticas eran insuficientes e que había que levar a cabo unha revolución, unha
transformación radical da estrutura económica e da sociedade ademais de modificar o sistema
político. Marx e Engels defenderon esta posición e expuxeron o seu programa revolucionario. O
 11

comunismo xurdiu como un movemento obreiro e o seu obxectivo era acadar unha sociedade
igualitaria e xusta. A esta doutrina tamén a denominan no mesmo Manifesto como socialismo
científico, tratando de distanciarse do denominado socialismo utópico. Desde ese momento
empregouse o termo comunismo e socialismo para facer referencia a estes principios.
Marx e Engels empregan o termo socialismo científico porque consideran que é necesario partir
da realidade, analizala e intentar entender como se produce a explotación, e como e produce o
cambio para despois preparar a revolución. Os marxistas consideran que os socialistas utópicos están
afastados da realidade, que non parten da experiencia obreira e que non entenden como se producen os
cambios históricos, que non se dan conta que as clases que se benefician da existencia dun sistema non
están dispostas a modificalo e loitarán por mantelo de xeito que só os oprimidos poden conseguir a
transformación a través da súa acción. Marx leva a cabo a análise do pasado e do presente e crea un
proxecto alternativo que debe trunfar no futuro.

 Análise do pasado entendendo o cambio como resultado da loita de clases, isto é, resultado
co antagonismo entre opresores e oprimidos.
Para eles todo movemento, todo cambio histórico é producido pola loita de clases. As clases
aparecen no marco das estruturas económicas. Unha clase está formada por todos os que
ocupan o mesmo lugar no proceso de produción, por todos os que viven unha mesma
realidade material, teñen unha mesmo experiencia, e isto lévaos a desenvolver unha
identidade común, un conxunto de comportamentos e ideas que se derivan da súa realidade
material e que explican a súa actuación. As ideas nacen, polo tanto, debido á existencia de
experiencias diferenciadas que parten da realidade material. Os que saen beneficiados do
sistema son as clases dominantes ou opresoras, o resto son os dominados ou oprimidos.
Todo sistema que crea oprimidos acaba producindo o levantamento destes para liberase,
polo que a creación de desigualdades acaba finalmente provocando o fin do sistema.

 Análise do presente. Marx e Engels estudan o sistema capitalista e explican como se produce
a explotación neste sistema, como os empresarios se apropian do traballo dos obreiros mediante
a plusvalía. Esa parte do traballo que non lle pagan os empresarios aos obreiros é a que
permite a acumulación de capital. O sistema capitalista busca constantemente a acumulación de
beneficios, e polo tanto trata de aumentar a produtividade, o que leva á innovación tecnolóxica
constante. Pero isto provoca crises de sobreprodución, prodúcese máis do que se pode vender, e
estas acaban supoñendo a eliminación das empresas máis débiles e o reforzamento das más fortes,
o que provoca unha concentración de capital cada vez máis forte. Pero para eles acabarase
producindo unha crise final e o sistema será derrotado.

 Proxección do futuro: Marx e Engels fan unha proposta de futuro para acadar unha sociedade
na que non se produza ningún tipo de explotación e na que os seres humanos poidan ser
verdadeiramente libres e iguais. Nesta non pode existir a propiedade privada dos medios de
produción, senón que ten que ser substituída pola propiedade colectiva e pola autoxestión dos
traballadores. O poder político ten que ser exercido tamén directamente polos individuos.
Deste xeito desaparecerán as clases sociais e tamén o estado, establecéndose unha sociedade na
que todos serán iguais e libres. Pero antes de acadar esta fase establecerase unha etapa
transitoria na que os traballadores asumirán o control político para impulsar os cambios
desde o estado, é a denominada ditadura do proletariado.

MATERIALISMO HISTÓRICO
O ser humano ten necesidades que ten que satisfacer loitando coa natureza. Da interrelación entre os
seres humanos e a natureza e dos seres humanos entre si, xurde unha forma de obter e producir bens, de
organizar o traballo e de repartir o froito destes. É dicir, un sistema económico. Marx denomina
infraestrutura a este sistema económico.
 12

Cada infraestrutura económica necesita dunhas determinadas institucións políticas, dun sistema
legal, dunha ideoloxía que posibilite esta forma de organizarse e que ao mesmo tempo a xustifique. Para o
marxismo todo isto é a denominada superestrutura (estado, leis, relixión, arte, música, literatura...). Preséntase
como valores universalmente válidos o que en realidade son intereses dun determinado grupo para perpetuar
o seu dominio. O Estado é un instrumento empregado pola clase dominante economicamente para manter o seu
dominio. Polo tanto o estado sempre é clasista. De aí que os marxistas aspiren a conseguir un sistema no que non
exista estado.
O modo de produción estaría formado polo conxunto da infraestrutura económica e a superestrutura.
Historicamente existiron diferentes modos de produción: depredador, asiático, escravista, feudal,
capitalista...

Marx considera que as técnicas de produción evolución máis rapidamente que as superestruturas, polo
que se orixina unha loita ao agudizarse as contradicións internas. A clase dominante trata de evitar os
cambios e manter o modo de produción existente, os dominados levan a cabo a revolución para que cambie
toda a superestrutura e permita que o novo sistema económico poida desenvolverse totalmente.

A LOITA DE CLASES O MOTOR DA HISTORIA

Os cambios históricos son o resultado da loita de clases, do enfrontamento entre os dominantes e
os dominados.
A clase social está formada por todas aquelas persoas que teñen unhas condicións materiais
semellantes, que ocupan unha mesma posición no proceso de produción. As clases dominantes son as
que se benefician dese sistema e as dominadas son as que aparecen relegadas.
No modo de produción feudal os señores son a clase dominante mentres que os vasalos forman a clase
dominada. Os señores conseguiron manter durante séculos este sistema e trataron de evitar a desaparición do modo
de produción feudal pero os membros do terceiro estado encabezados pola burguesía loitaron para acabar con este
sistema, establecendo o modo de produción capitalista.
No modo de produción capitalista os burgueses, propietarios dos medios de produción,
convertéronse nos dominantes. Os dominados son os traballadores, o proletariado. Os asalariados
traballan para estes burgueses mediante un contrato, non posúen os medios de produción e non
teñen polo tanto capacidade para decidir que se produce e como se reparte o producido. O
beneficio do capitalista é o resultado do traballo que non paga ao asalariado, a plusvalía, que é
considerada como un roubo ao traballador. Ambos os dous grupos teñen intereses diferentes,
claramente enfrontados, a acumulación do capitalista está fundamentada na explotación do
traballador. Isto conducirá ao conflito entre as dúas clases. O estado liberal excluíu aos menos
poderosos do exercicio do poder político cando estableceu un sufraxio censatario. A consideración
da propiedade privada como un dereito fundamental que defende o liberalismo, así como os
mecanismos da herdanza permiten crear unha sociedade desigual e perpetuar no futuro a
desigualdade. Para Marx isto acabará provocando unha revolución que dará lugar a un novo
sistema.
Para Marx as clases sociais son o motor da historia. Non son as ideas nin os heroes o motor da
historia. A posición que os grupos ocupan dentro da estrutura produtiva xera unha forma de entender a
realidade, unha determinada identidade e polo tanto unhas ideas propias que xorden da propia
experiencia. Todos os cambios históricos obedecen ás actuacións dos grupos, ao enfrontamento entre
dominantes e dominados, todos os cambios son producidos polo levantamento dos dominados que
constrúen novos modelos que acaban cos anteriores e supoñen un progreso con respecto a estes.
Para Marx a última fase desa loita sería o establecemento dunha sociedade comunista na que non
existirían clases e polo tanto cesaría a loita, xa que o poder residirían en todos e cada un dos
membros e ninguén sería dominado.

OBXECTIVO: A TRANSFORMACIÓN DO MUNDO

Os socialistas marxistas pretenden crear unha sociedade nova, na que desaparezan as clases,
unha sociedade baseada na igualdade real económica, política e social, dos seres humanos. Tratan de
acadar a sociedade comunista.
Defenden, igual que os anarquistas, a igualdade e a liberdade dos individuos e consideran que só
nese novo modelo poderá conseguirse realmente. A liberdade non pode existir mentres se manteña a
 13

dependencia económica, por iso só podemos ser libres cando sexamos tamén independentes
economicamente.

ESTRUTURA ECONÓMICA: O NOVO MODELO ECONÓMICO

Os marxistas, igual que os anarquistas, critican os sistema capitalista e propoñen unha revolución
para acabar con el. Pensan que é necesario abolir a propiedade privada, procedendo á colectivización, é
dicir, hai que socializar os medios de produción para que o traballo redunde en beneficio de todos e
non só dos que teñen a propiedade. Ao igual que os anarquistas consideran que non debe existir
tampouco a herdanza, en tanto esta perpetúa as diferenzas económicas nas xeracións futuras. Os
traballadores deben xestionar as actividades, que deben estar deseñadas en función das necesidades
sociais. En canto ao reparto do produto do produto do traballo, existen dúas tendencias:
-“A cada un segundo a súa capacidade”: a distribución está relacionada co aporte de traballo de
cada individuo.
-“A cada uno segundo as súas necesidades”: supón a existencia dun reparto solidario, non
relacionado coa participación no proceso produtivo.

Así cuestionan o sistema capitalista, xa que consideran que se fundamenta na explotación do

home polo home e neste modelo o traballador recibe un salario inferior ao valor do traballo que
realiza. A diferenza é o beneficio co que se queda o empresario, beneficio que os marxistas
denominan plusvalía, considerando sempre esta un mecanismo de explotación. Na sociedade
comunista todos participarían do traballo, o traballo sería un deber á vez que un dereito, pero toda
a sociedade se beneficiaría do producido e participaría nas decisións económicas. Na etapa
comunista non existiría, polo tanto, ningún grupo que exercera o dominio sobre outro, todas as persoas
ocuparían a mesma posición no proceso de produción, deixarían de existir, polo tanto, as clases, os
dominantes ou dominados. Para Marx esta sería a última etapa da humanidade, na que se acadaría a
felicidade.
Pero a burguesía non está disposta a modificar o sistema económico polas boas, Marx é
consciente de que loitará para impedilo, de aí que considere imprescindible que o proletariado se
faga co control do Estado e desde este impulse os cambios.

OS MARXISTAS E O ESTADO

Os marxistas consideran que o estado é sempre un instrumento de dominio dunha clase sobre
outra, a superestrutura que defende e contribúe a manter unha estrutura económica clasista, de aí
que sexa necesaria a súa destrución. O estado liberal é para os marxistas o instrumento de dominio da
burguesía sobre o proletariado. Na sociedade comunista non existirá o estado, pero antes de acadar esta
fase o proletariado debe facerse co poder, porque segundo Marx esta é a única maneira de que se produza
a transformación.
Na fase intermedia ou fase de transición, existiría un estado caracterizado por ser un instrumento
de dominio da clase traballadora sobre a burguesía, esta fase será a ditadura del proletariado nela
debe destruírse o modelo anterior para preparar a chegada dunha nova sociedade igualitaria, libre e sen
estado. No “Manifesto Comunista” xa se indica que o primeiro paso da revolución será a “exaltación do
proletariado ao poder, a conquista da democracia”, é dicir, hai que facerse co control do estado ou
“poder” e impoñer os cambios. Para Marx a verdadeira democracia implica que o pobo exerza o
poder e para el nesta etapa xa se estaría acadando, xa que o proletariado conforma a maioría da
poboación e polo tanto nesta fase se impoñería os cambios que quere a maioría. Para Marx todas as
formas do estado liberal, supoñen unha ditadura da burguesía, que forma a minoría da poboación, xa que
o estado liberal se fundamenta nos valores que posibilitan o mantemento da supremacía do capital.
Mediante a revolución o proletariado convértese en clase dominante, establecendo polo tanto a súa
ditadura, pero ao suprimir as formas capitalistas e establecer un sistema que se sustenta na
igualdade suprime as desigualdades de clase e polo tanto desaparece a súa propia dominación como
clase. O concepto ditadura do proletariado non se emprega aínda no Manifesto, pero xa o utiliza en 1852.
Nesta fase os traballadores faríanse co control do estado, e desde o poder establecerían leis
para conseguir unha verdadeira igualdade social, así habería que acelerar os cambios económicos e
políticos e impedir que a burguesía recuperara o seu poder económico, político e ideolóxico. Para
 14

conseguir esa igualdade social e económica hai que modificar o sistema económico, establecendo a
propiedade colectiva dos medios de produción, polo que apostan por medidas tendentes a eliminar a
propiedade privada de tipo capitalista.
No “Manifesto Comunista” propóñense algunhas medidas. Insístese en colectivizar a
propiedade das terras e en abolir o dereito de herdanza para evitar que as desigualdades económicas
se perpetúen no futuro. Ademais apóstase pola constitución dun Banco Nacional do Estado que se
converta no instrumento de cambio económico, tería o control da actividade financeira, xa que se
eliminaría a outra banca e a través do mecanismo do crédito impulsaría as actividades económicas
consideradas necesarias para o conxunto da sociedade. Tamén se aposta pola nacionalización dos
transportes, que deben ser polo tanto de propiedade estatal, de xeito que a actividade que realicen se faga
en función das necesidades sociais. Por outro lado apóstase pola multiplicación de empresas nacionais,
é dicir, en mans do estado, de xeito que o peso das empresas privadas iría reducíndose. Outro
instrumento para reducir o poder da burguesía sería o establecemento de impostos fortemente
progresivos, de xeito que aqueles que teñen máis riqueza terían que pagar un porcentaxe maior de
impostos, un mecanismo a través do que tamén se iría reducindo a desigualdade económica. A burguesía
tería que aceptar os cambios e aqueles que non o fixeran serían considerados “rebeldes” e as súas
propiedades serían inmediatamente confiscadas, é dicir, pasarían a ser estatais, o mesmo que as de
aqueles que marcharan do país opoñéndose ás transformacións. É dicir, o programa marxista é
fundamentalmente un programa encamiñado a modificar as estruturas económicas porque
consideran que este é o primeiro paso para conseguir unha sociedade igualitaria e que se acade un
modelo plenamente democrático no que o poder resida en todos. O traballo convértese nun dereito
de todos pero tamén na obriga de todos os que o poden desempeñar, para colaborar no progreso da
sociedade no seu conxunto. Todos deben participar no proceso produtivos, porque os medios de
produción son colectivos e as decisións económicas teñen que estar orientadas a conseguir satisfacer
as necesidades de todos os membros da sociedade, é dicir, a conseguir o progreso de todos. Non se
xustifica, polo tanto, a existencia de desigualdades económicas, a pobreza ou a fame.
A prohibición do traballo dos nenos é outro dos puntos importantes do programa
marxista. Os nenos teñen dereito á súa infancia e nesta a única obriga debe ser a de formarse, a de estudar,
a educación debe ser pública e gratuíta, de xeito que se garanta que chegue a todos.
Para os marxistas é o conxunto da sociedade o que ten un compromiso cos membros que a
conforman, hai que garantir os mesmos dereitos a todos e hai que costear os gastos que orixinan
tamén aqueles que non poden participar no proceso produtivo, dos nenos que o farán no futuro ou
dos enfermos e vellos que o fixeron pero que xa non poden facelo. A solidariedade, a fraternidade,
convértese así nun valor fundamental do novo sistema, o individualismo do liberalismo debe ser
superado, o progreso só pode ser o progreso de todos e non só duns poucos, todos os membros da
sociedade teñen dereito a unha vida digna e a sociedade no seu conxunto debe comprometerse para
que se acade.

Unha vez o novo modelo económico estea asentado e a burguesía non supoña xa un risco
debería pasarse á seguinte fase, disolvéndose o estado e aparecendo unha verdadeira sociedade
comunista sen estado. Nese momento o poder político estaría en mans de todos os membros da
sociedade.
Os marxistas aceptan polo tanto a loita política para acceder ao Estado porque cren que só desde
este se pode crear a nova sociedade. E nesto distáncianse claramente dos anarquistas, xa que estes non
aceptan ningún tipo de autoridade e polo tanto cren que é necesario abolir o estado inmediatamente, que
non pode haber fases intermedias, que a revolución ten que comezar disolvendo o estado e dando poder
directamente ao pobo que se debe autoorganizar en comunas.

ORGANIZACIÓNS MARXISTAS
Marx considera que máis tarde ou máis cedo os sistema burgués será derrotado, pero cre
que é posible acelerar os cambios, preparar a revolución, e para isto é imprescindible a
organización dos traballadores, por iso apela á unión do proletariado. Os socialistas marxistas
aceptan participar nas eleccións para defender os intereses dos traballadores. Isto lévaos a crear
partidos políticos e outras organizacións. Para os marxistas a liberación dos traballadores só pode
darse se controlan o poder político e impulsan os cambios, por iso non é posible renunciar á loita
política.
 15

Constitúense partidos políticos pero tamén se organizan doutras formas. Entre os

organismos que constitúen, destacan os partidos políticos, os sindicatos, as asociacións culturais e
recreativas...

PARTIDOS POLÍTICOS: cren que hai que aproveitar as liberdades que ofrece o sistema
político liberal para conseguir reformas que beneficien aos traballadores. Aínda que consideran que o
estado liberal é un instrumento do que se serven os poderes económicos para dominar aos traballadores,
cren que é posible utilizalo. Así aceptan participar na vida parlamentaria e insisten na necesidade de
afondar na democratización do sistema. Pero os marxistas buscan sobre todo que o partido impulse
a revolución, que se faga co control do estado e impulse desde este os cambios económicos que irán
acompañados de cambios políticos e sociais.
O partido cumpre diversas funcións:
-Concienciar aos traballadores.
-Organizar aos traballadores.
-Conseguir reformas e democratizar o sistema.
-Preparar a revolución. Moitos consideran que o partido debe ser a vangarda
revolucionaria xa que a revolución pode ser organizada.

SINDICATOS: céntranse en conseguir mellorar as condicións laborais, pero isto supón tamén
unha forma de loita política e frecuentemente están moi ligados a determinados partidos e participan en
actividades políticas. O sindicato convértese tamén nun espazo non só de organización, senón tamén de
concienciación dos traballadores e de organización da revolución. A folga revolucionaria é unha
estratexia que se vai impulsar tamén desde os sindicatos. Consiste en paralizar as empresas e ao
mesmo tempo ir asumindo o control do poder político e iniciar a revolución.

OUTRAS AGRUPACIÓNS: asociacións culturais, recreativas... serviron tamén como centros de

concienciación e contribuíron a difundir as ideas destes grupos.

ESTRATEXIAS
O socialismo marxista insiste na necesidade de empregar todas as vías posibles para conseguir
mellorar a sociedade. Son firmes defensores da vía política pero tamén da loita sindical. En tanto o
sistema capitalista e o estado liberal implican unha situación de dominio para a maioría da poboación é
considerado un sistema violento, polo que se xustifica que os oprimidos empreguen tamén a violencia
para acabar con el.

PARTICIPACIÓN NA VIDA PARLAMENTARIA, así preséntase ás eleccións e tratan de

conseguir escanos. Con isto tratan de conseguir cotas de poder político para impulsar os cambios.
No referente ás alianzas, existen diferentes tendencias:
-Uns cren que é necesario aliarse cos partidos burgueses reformistas se isto fai posible
conseguir melloras e afondar na democracia.
-Outros cren que só se poden aliar con partidos que queiran transformar totalmente o
sistema ( cos grupos de esquerda).
O obxectivo último é facerse co control total do estado para impulsar os cambios.

LOITA SINDICAL
FOLGA REVOLUCIONARIA
USO DE LA VIOLENCIA en xeral xustifícase o seu uso dentro do marco do que sería unha
guerra revolucionaria. Pero hai grupos que tamén realizan ataques contra os símbolos do sistema ou
contra persoas que representan aos sectores dominantes, aínda que a vía do atentado é máis propia do
século XX.

O movemento marxista e máis homoxéneo que o anarquismo, pero dentro do grupo existen tamén
diferentes tendencias e durante a segunda internacional manifestaranse, aparecendo un grupo revisionista
que cuestionará moitos dos principios e estratexias dos marxistas. O grupo revisionista influirá na
aparición dun movemento socialista máis moderado no século XX.
 16

A PRIMEIRA INTERNACIONAL (A.I.T.)

A Asociación Internacional de Traballadores (A.I.T), tamén chamada I Internacional foi un
organismo que fixo un chamamento aos traballadores para que se organizaran internacionalmente.
Pretendeu acoller no seu seo ás diferentes organizacións de traballadores que xurdiran ata ese momento e
impulsar unha actividade conxunta das mesmas de cara a obter uns mellores resultados na súa
loita.
A idea xurdiu en 1863 tras uns primeiros encontros entre obreiros ingleses e franceses e
estableceuse un comité que preparou a primeira asemblea.
O 28 de setembro de 1864 reunironse no Saint-Martins Hall de Londres representantes de
organizacións obreiras de distintas tendencias e decidiron fundar a Asociación Internacional de
Traballadores, elixindo un comité provisional encargado de levar a cabo a organización.
Na primeira reunión hai representantes das distintas tendencias: tradeunionistas, cartistas,
proudhonianos, marxistas, anarquistas e socialistas de todas as tendencias.
O Comité provisional estaba formado por xente de distintas nacionalidades: 21 ingleses, 10
alemáns, 9 franceses, 6 italianos, dous suízos e dous polacos.
En outubro un subcomité no que se destacou Marx, elaborou os estatutos da Internacional. Marx
conseguiu incluír dúas ideas para el básicas: que a emancipación (a liberación) será obra dos
propios traballadores e que estes deberán participar na loita política para conquistar o poder do
Estado e así transformar a sociedade.
O obxectivo da Asociación Internacional de Traballadores era polo tanto organizalos,
coordinando as organizacións nacionais, fomentando o seu desenvolvemento e potenciando a loita
dos traballadores, co obxectivo de cambiar o mundo, facer a revolución transformando as
estruturas económicas, políticas e sociais.
Tomouse a decisión de celebrar un congreso anual en localidades diferentes.
En canto á estrutura do organismo, estaba dirixida por un Comité Central e estruturada en
seccións nacionais.
Nos congresos fóronse adoptando acordos para tratar de impulsar o movemento obreiro en
cada país e que se crearan organizacións para canalizar as protestas. No seo dos congresos tamén se
discutían as reivindicacións concretas que debían levarse a cabo. As distintas tendencias existentes no
seo da Internacional explican que algunhas propostas foran máis radicais mentres que outras eran máis
facilmente asumibles polo estado burgués. A redución da xornada laboral, a supresión do traballo infantil,
a mellora das condicións laborais da muller, a desaparición do exército permanente, a socialización dos
medios de produción... foron algunha das expostas. Nos congresos tamén se considerou que a principal
estratexia a seguir para conseguir os obxectivos era a folga.

A INFLUENZA DA COMUNA DE PARÍS NA HISTORIA DA I

INTERNACIONAL
A primeira crise importante na I Internacional produciuse como consecuencia da guerra
francoprousiana (l870). A AIT consideraba que os traballadores debían de rexeitar a guerra e que
non podían loitar en nome duns estados que defendían os intereses dunhas clases sociais opresoras
dos traballadores. Pero só o Partido Obreiro Socialdemócrata dos Traballadores (creado en 1869) se
opuxo con claridade a esta guerra, mentres que outros grupos pertencentes á AIT non se manifestaron.

A guerra trouxo unha rápida derrota dos franceses e Napoleón III, emperador de Francia, capitulou en
Sedán ante os alemáns, o que supuxo a caída do II Imperio e a proclamación da III República. Pero cando as tropas
do prusiano Bismarck chegaron a París produciuse unha insurrección espontánea de carácter obreiro e popular.
En marzo proclamouse a Comuna de París e comezou a tomar decisións. A Comuna rexeitaba o goberno
francés que se creara en Versalles e declarouse partidaria dun república que debía ser democrática e social.
Durante os 54 días que estivo en vigor iniciaron un programa de reformas radicais, pero o novo goberno francés
co apoio xermano, ordenou ao exército que ocupara a cidade e iniciou unha represión durísima (17.000 fusilados,
40.000 detencións...), con obxectivo de impedir que os cambios foran apoiados noutros lugares e no futuro.
Algunhas das medidas tomadas pola Comuna foron: nacionalización dos bens do clero, anulación dos
alugueiros de vivendas, formación de milicias populares substituíndo ao exército, control das empresas
 17

abandonadas por cooperativas obreiras, establecemento de ensino laico e gratuíto... Adoptábanse medidas que
en xeral correspondían ao pensamento de esquerdas, pero sen que existira unha perspectiva clara ideoloxicamente e
con problemas organizativos importantes.

A Comuna resultou dunha insurrección espontánea pero a Internacional apoiou o

movemento unha vez producido. Valorou que os traballadores asumiran o poder e comezaran a
introducir cambios que cuestionaban o sistema existente. Diferentes estados europeos acusaron á
Internacional de organizar a insurrección e a maioría dos países europeos ilegalizaron á
Internacional e iniciaron a persecución das súas ideas e dos seus membros dificultado a súa
actuación.

O DEBATE INTERNO NA I INTERNACIONAL

A Internacional agrupaba grupos que xurdiran dentro do movemento obreiro pero que tiñan tamén
perspectivas e estratexias diferenciadas, que se traduciron en enfrontamentos que dificultaron unha
acción conxunta do movemento obreiro, a pesar de que este era o obxectivo inicial.
Nos primeiros anos houbo un enfrontamento entre as teses de Proudhon, defensor do mutualismo,
e Marx, máis radical nos seus postulados. A partir de 1869 comezou o enfrontamento entre Marx e
Bakunin, contando ambos os dous cos seus seguidores. Marx representaba a postura oficial da AIT e
Bakunin era crítico con algunhas das ideas do marxismo ou ca mesma estrutura da AIT.
As discusións entre marxistas e anarquistas centráronse nos puntos que aparecen a continuación.

 Diferenzas ideolóxicas entre marxistas e anarquistas:

o Bakunin resalta o papel o individuo como protagonista da historia e a importancia
individual tamén nos procesos de cambio. Para Marx son as clases sociais as
protagonistas da historia e os cambios son sempre a consecuencia da loita de clases e
non de accións individuais, de aí que sexa necesario organizar a revolución e actuar
conxuntamente para ter máis posibilidades de éxito.
o Marx é defensor de que se asocien os traballadores tanto en sindicados como en
partidos políticos ou en calquera outra organización que promova a transformación da
sociedade. Marx considera fundamental a acción política, considera que é necesario
facerse co poder do estado para impulsar os cambios, xa que as clases dominantes non
van a aceptar facilmente a transformación, senón que tratarán de impedilo. Bakunin
pensa que os traballadores poden organizarse, pero sempre mantendo a súa
autonomía pero en ningún caso poden formar partidos políticos, xa que o obxectivo é
a destrución do estado e de toda autoridade, polo tanto non poden entrar no xogo político
e nos procesos electorais, hai que rexeitar esa forma de actuación.
o Marx pensa que a revolución pode ser organizada tendo un papel destacado os
partidos políticos no seu deseño e na súa realización. Bakunin considera que a
revolución será espontánea e que non é posible preparala.
o Marx considera que entre antes de acadar a sociedade comunista haberá que pasar por
unha fase transitoria, a ditadura do proletariado. Nesta fase os traballadores faranse
co control do estado para impulsar os cambios económicos que farán posible conseguir
unha sociedade igualitaria realmente, e cando isto se acade se levarán a cabo as
transformacións políticas e desaparecerá o estado. Bakunin rexeita calquera fase
intermedia, a revolución ten que comezar suprimindo o poder do estado e as persoas
teñen que autoorganizarse, non debe de existir ningún tipo de autoridade que
impoña os cambios, senón que isto debe xurdir desde a base.
o Marx pensaba que a revolución estalaría primeiro nos países máis industrializados e
que serían os obreiros os seus principais protagonistas, de aí que a AIT tratara
basicamente de organizar a estes. Bakunin, pola contra, consideraba que a revolución
podía ser protagonizada por calquera dos oprimidos, e tiña moita confianza na
actuación revolucionaria dos labregos, dos estudantes, dos mozos... por iso a súa
mensaxe se orientaba tamén cara a estes grupos.

 Diferenzas sobre a estrutura da AIT:

 18

o A AIT tiña un Consello Xeral e Bakunin consideraba que este tiña un carácter
autoritario e pretendían impoñer unha única liña a todas as organizacións que
formaban parte da Internacional, para el as distintas seccións nacionais debían
actuar con absoluta liberdade e ningún acordo adoptado podía ser considerado
vinculante. Os anarquistas reclamen a autonomía completa dos organismos federados en
aras da liberdade.

As discusións entre os marxistas e os anarquistas acabarán por provocar unha

ruptura total en 1872. A guerra francoprusiana puxera de manifesto a falta de unidade dos organizacións
integrantes da Internacional e só un partido obreiro recentemente formado se opuxera con claridade á
guerra. Marx consideraba que había que apostar pola loita política e proceder á organización de partidos
políticos obreiros nos distintos países. Na Conferencia celebrada en Londres en 1871 aceptouse esta idea.
No Congreso da Haia de 1872 os anarquistas rexeitaron a proposta e solicitaron a disolución do Consello
Xeral. Neste mesmo Congreso decidiuse expulsar aos anarquistas, que constituíron a Internacional
Antiautoritaria (esta disolveuse en 1881).
Os tradeunistas tamén se desvincularon da AIT porque non apoiaban o movemento da Comuna de
París. Así o Trade Unions Congress (constituído en 1868 como confederación nacional das Trade Unions
inglesas) renunciou á actividade política e centrouse no ámbito especificamente sindical, loitando por
conseguir melloras no ámbito laboral. En tanto as Trade Unions tiñan moitos afiliados isto significou un
golpe tamén para a Internacional.

A DISOLUCIÓN DA I INTERNACIONAL
As disensións internas favoreceron a crise da Internacional. Algúns autores consideran que o
fracaso desta debeuse principalmente á desunión. Outros insisten en que foi a forte represión
dirixida polos estados europeos os que impediron que progresara o movemento obreiro, xa que se
dificultou o funcionamento das asociacións obreiras e da mesma Internacional. De feito a decisión
da Internacional de trasladarse a Nova Iork (EEUU) debeuse á forte represión existente en Europa. En
1876 disolveuse.

O LEGADO DA I INTERNACIONAL
A Internacional converteuse nun foro de discusión do movemento obreiro. Contribuíu a
elaborar un programa reivindicativo común para todos os traballadores e a pesar das diferenzas
existentes dentro do grupo, moitos postulados foron compartidos por todos e difundidos despois nos
diferentes países a través de distintas organizacións. No marco das discusións definíronse os grandes
grupos ideolóxicos da esquerda do momento. Ademais contribuíu a crear un sentimento
supranacional de clase, a concienciar aos traballadores de que compartían unha experiencia común e que
a liberación supoñían tamén unha loita común. O internacionalismo converteuse nun signo de
identidade do movemento obreiro.

A II INTERNACIONAL
A II Internacional fundouse en París o ano 1889 no marco dos actos que conmemoraban os cen
anos do estalido da revolución francesa. En xullo convocáronse congresos dos grupos de esquerda e dun
deles saíu o acordo de recobrar o espírito da Internacional e retomar a idea de construción dunha
Asociación Internacional de Traballadores que promovera a organización internacional. O
obxectivo último era promover as actuacións políticas e conseguir a transformación das estruturas
económicas, políticas e sociais, é dicir, cambiar o mundo.
A II Internacional organizouse como unha federación de partidos nacionais autónomos e
decidiuse aceptar a plena autonomía destes e a pluralidade de tácticas, sen que existira
ningún Consello Xeral permanente que pretendera impoñer acordos aos integrantes. De todos os
xeitos nos Congresos celebrados a principios dos anos noventa decidiuse rexeitar a
participación de delegados que non recoñeceran a necesidade de empregar a vía política,
 19

polo que os anarquistas quedaron excluídos, converténdose a II Internacional nun

organismo onde só tiñan cabida as agrupacións de carácter socialista.
A Internacional aceptou posteriormente a integración das organizacións sindicais, antes as
peticións dos sindicalistas franceses e ingleses. En 1902 creouse o Secretariado Internacional da
Organizacións Sindicais. A maioría dos sindicatos estaban estreitamente vinculados aos partidos
socialistas dos seus respectivos países.
Os congresos celebrábanse cada tres anos e neles debatíanse os principais problemas que
afectaban ao movemento, fixábanse actuacións, discutíanse programas, falábase das estratexias a
seguir... En 1899 decidiuse crear o Gabinete Socialista Internacional que fixou a súa sede en Bruxelas
e que tiña como obxectivo dar continuidade aos traballos que se debían realizar no intervalo entre
os congresos.
A II Internacional conseguiu agrupar a moitos traballadores e os seus debates tiveron unha ampla
difusión pública e tamén unha importante repercusión política.

O 1º DE MAIO. O DÍA DOS TRABALLADORES

A II Internacional decidiu crear un día de reivindicación dos dereitos dos traballadores,
escollendo para este fin o 1º de maio. Escolleuse esta data en conmemoración dunha manifestación
obreira celebrada en Chicago en 1886 e na que se acusou falsamente aos anarquistas de colocar unha
bomba, sendo axustizados.
As primeira que se convocada foi a de 1890 e nela a reivindicación central foi a xornada de 8
horas. O día dos traballadores converteuse nunha mostra da solidariedade e da forza do
movemento obreiro e na actualidade segue tendo esta función.

O 8 DE MARZO. O DÍA INTERNACIONAL DA MULLER

TRABALLADORA
Clara Zetkin converteuse nunha firme defensora da emancipación da muller e considerou
que esta debía de darse no marco da loita socialista. Así impulsouse a Conferencia Internacional das
Mulleres Socialistas e un secretariado destas. Desde esta secretaría Clara Zetkin impulsou a celebración
do dun como día reivindicativo dos dereitos das mulleres e da loita pola igualdade destas
(finalmente estableceuse o 8 de marzo).

OS GRANDES DEBATES
No seo da II Internacional producíronse intensos debates que amosaron a vitalidade do
organismo. Os temas centrais foron a estratexia do movemento socialista e a posible colaboración
coas forzas burguesa, o colonialismo e a guerra.

A estratexia do movemento obreiro. A posible colaboración coas forzas

burguesas:
A pesar da aparente homoxeneidade da II Internacional xa nos primeiros anos manifestouse un
intenso debate en torno ás estratexias pero que afectaba tamén puntos doutrinais esenciais do
marxismo. Así estableceuse unha corrente denominada revisionismo encabezada por Eduard Bernstein
(1850-1932) que se enfrontou ás teses do marxismo máis ortodoxo que dominaron a Internacional.
Bernstein consideraba que o obxectivo básico era conseguir a democracia política e facerse co
poder con métodos pacíficos. A política impositiva debía converterse nun mecanismo de nivelación
social e había que impulsar tamén leis que permitiran a igualdade. O estado debe contribuír a elevar o
nivel de vida dos traballadores e non é necesario que desapareza a burguesía. Para Bernstein non é
necesario socializar todos os medios de produción, senón que é posible manter empresas privadas
xunto coas públicas. O estado ten que converterse nun regulador da vida económica, debe polo tanto
intervir para favorecer a existencia dunha sociedade igualitaria no plano económico e para que os
intereses xerais primen sobre os particulares. A política impositiva debe converterse nun mecanismo de
redistribución da riqueza e hai que impulsar tamén unha intensa política social. Os revisionistas
optan, polo tanto, por unha vía reformista máis que revolucionaria, pola colaboración fronte á loita
de clases. Estes postulados fanos acercarse a os partidos burgueses máis progresistas e consideran que se
deben producir alianzas con estes en aras de conseguir o sufraxio universal ou medidas que melloren as
condicións dos traballadores.
 20

A maioría dos socialistas seguían aceptando a necesidade da loita de clases para acabar co
sistema capitalista e establecer un novo modelo, a sociedade comunista. Consideraban que era
necesario facer a revolución e que sería necesaria a ditadura do proletariado para conseguir a
supresión do capitalismo e o asentamento da sociedade comunista. De aí que a Internacional acabase
condenando o revisionismo e apoiando o marxismo (Congreso de Amsterdam de 1904), aínda que
admitiuse a estratexia de colaboración con partidos burgueses en determinadas situacións e non se
renunciou ás melloras que se puideran conseguir por esta vía.
Á altura de 1914 dentro do socialismo aparecían varias tendencias. Uns contemplaban a vía
parlamentaria como a estratexia a seguir, outros crían que a revolución acabaría producíndose pero non
trataban e provocala confiando en que chegara o momento, mentres que os grupos máis á esquerda
confiaban na folga xeral e na vía insurreccional para acabar co sistema capitalista e trataban de organizar
polo tanto a revolución.

O colonialismo
A difusión do imperialismo no último cuarto do século XIX supuxo que se debatera no seo da
Internacional a posición que debía adoptar o movemento obreiro. En 1900 criticouse o racismo do que ía
acompañado e en 1907 considerouse que era necesario loitar contra a explotación colonial e
condenouse polo tanto o imperialismo (aínda que os resultados na votación foron apertados).

A postura ante a guerra

A tensión internacional que ameazaba con traducirse nun conflito bélico entre os estados
europeos fixo que analizara a postura que debían adoptar os traballadores en caso de que estoupase.
Os socialistas consideraron que a loita entre os estados eran en realidade resultado da loita entre os
empresarios capitalistas europeos e que o estado defendía os intereses dos burgueses e non do
conxunto do pobo. Por iso non debía apoiarse unha guerra na que morrerían miles de traballadores
para defender intereses que non eran os seus. No Congreso de Stuttgart de 1907 apostouse pola paz,
condenouse unha potencial guerra e considerouse que no caso de que estalara era necesario aproveitar
a situación para “precipitar a caída da dominación capitalista”. En 1914 estaba previsto un Congreso
que debía concretar que medidas debían tomarse, pero a guerra estalou antes e rompeuse a solidariedade
obreira. Moitos socialistas apoiaron ao seu respectivo estado e non houbo ningunha acción organizada dos
traballadores para provocar a revolución.

A DISOLUCIÓN DA II INTERNACIONAL
A guerra supuxo a desaparición da II Internacional. Tras o triunfo da Revolución Rusa o
movemento socialista dividiuse en dúas tendencias. Os soviéticos decidiron organizar unha nova
Internacional, a denominada III Internacional ou Komintern (1919), os partidos que se adhiren a ela
adoptarán os postulados fixados polo Partido Comunista da URSS e empregaran a denominación de
comunistas. Os que non se unen a este grupo crearán en 1923 a Internacional Obreira Socialista
retomando o espírito da II Internacional.

O obxectivo da tamén denominada Internacional Comunista era reactivar o movemento obreiro

en todo o mundo impulsando a revolución. Moitos comunistas crían que só podía consolidarse a
revolución nun país se se daba unha revolución proletaria mundial, de aí a necesidade de impulsala. A súa
sede quedou fixada en Moscova.
No seu II Congreso, celebrado en 1920, establecéronse as 21 condicións para integrarse nela.
Os partidos que o fixeran debían manter os principios leninistas, partidos centralizados e disciplinados
que se converteran en vangarda da revolución.
A revolución bolxevique e a creación da III Internacional supuxo a división do movemento
obreiro socialista. Uns decidiron afiliarse aos novos partidos comunistas, mentres que outros
mantivéronse dentro do grupo denominado socialista ou socialdemócrata, aínda que dentro destes
existiron posturas máis moderadas e outras más radicais. Entre 1920 e 1921 fundáronse moitos dos
partidos comunistas existentes posteriormente no mundo.