NMVN - Buoi 2

HỌC PHẦN
NHẬP MÔN VIỆT NGỮ HỌC
GIẢNG VIÊN: Nguyễn Ngọc Anh

Điện thoại: 0943.822.606
Email: anhnn@hanu.edu.vn
©Ngọc Anh Nguyễn

“Chữ quốc ngữ không phải là công
trình của phòng thí nghiệm mà có rất
nhiều người dấn thân vào với một
nhiệt tình nào đó trong hành động”
(Roland Jacques)
@Ngọc Anh Nguyễn

Christoforo Borri
Alexandre Rhodes
(1591-1660)
Pigneaux de Béhaine
Francisco de Pina (1585–1625) (1741-1799)
Jean Louis Taberd (1794-1840)
Trương Vĩnh Ký Nguyễn Văn Tố Nguyễn Văn Linh

5. Sự sáng tạo chữ Quốc ngữ
▪ Latinh hóa một số tên địa danh: Sinua

(Thuận Hóa), Cacciam (Kẻ Chàm,
Quảng Nam), Quamgua (Quảng Nghĩa,
tức Quảng Ngãi), Quignin (Quy Nhơn),
Renran (Đà Rằng, tức Phú Yên)
▪ 1 số câu ngắn: Dàdèn, Lùt (Đã đến lụt)

Christoforo Borri với Ký sự “Xứ Đàng Trong” năm 1621

“Tiếng Việt phong phú về ngữ âm, do đó ngọt

ngào và êm ái, giàu có về giọng và thanh, do đó
du dương và hài hòa. Những ai có lỗi tai âm
nhạc để phân biệt sự đa dạng của các giọng và
thanh, thì theo tôi tiếng Việt là ngôn ngữ dễ
nhất trong các ngôn ngữ.”
Christoforo Borri với Ký sự “Xứ Đàng Trong” năm 1621

▪ Người đầu tiên dùng mẫu tự La Tinh ghi âm

tiếng Việt
▪ Thầy dạy tiếng Việt cho Alexandre Rhodes
Francisco de Pina (1585–1625)

• Từ điển Việt – Bồ - La
Dictionarium Annamiticum Lusitanum et Latinum
• Báo cáo vắn tắt về tiếng An Nam hay tiếng Đông
Kinh
Linguae annamiticae seu Tunkinesis Brevis Declaratio
• Phép giảng tám ngày
Cathechismus proiuo qui voluat sulcipere baptisnum in
octo dies divisus
Alexandre Rhodes (1591-1660)

Pigneaux de Béhaine (1741-1799) với bản thảo viết tay: “Từ điển Việt-La (1772) (Tự vị An Nam La Tinh)

Jean Louis Taberd (1794-1840)

Có công trong việc quy

phạm hóa, hệ thống hóa
chữ quốc ngữ để tạo cho nó
một diện mạo thống nhất.

• Từ điển Việt – Bồ - La
Dictionarium Annamiticum Lusitanum et Latinum
• Báo cáo vắn tắt về tiếng An Nam hay tiếng Đông
Kinh
Linguae annamiticae seu Tunkinesis Brevis Declaratio
• Phép giảng tám ngày
Cathechismus proiuo qui voluat sulcipere baptisnum in
octo dies divisus
Alexandre Rhodes (1591-1660)

(1651)

▪ Cấu tạo mục từ: từ tiếng Việt, giải nghĩa bằng
tiếng BĐN(chữ in nghiêng) và tiếng Latin (chữ in
đứng)
▪ Các từ ngữ khó được giải thích tỉ mỉ, kèm ví dụ
thuyết minh.
▪ Kho lưu trữ “bỏ túi” về hàng trăm, hàng ngàn di
tích văn hóa TK XVII
(1651)

Đàn ông li dị vợ gọi là bỏ vợ,
dẫy vợ, việc cử hành li dị gọi là
để nhau, thủ tục làm là bẻ tiền
bẻ đũa

✓ từ bèn với nghĩa là nhưng
VD: bèn chữa chúng tôi = nhưng xin cứu chúng tôi
✓ từ bày với nghĩa là nhan đề
VD: bày sách = nhan đề sách

Tiếng Việt vẫn còn âm đầu là phụ
âm kép: blời (trời) blái (trái),
tlấng (trứng), tlán (trán), tlẻ (trẻ),
tlên (trên), tlước (trứớc) , tlâu
(trâu)

Pigneaux de Béhaine (1741-1799) với bản thảo viết tay: “Từ điển Việt-La (1772) (Tự vị An Nam La Tinh)

▪ 9/1772 - 6/1773
▪ Cấu tạo:
- 29 000 mục từ
- Ghi cả chữ Nôm và chữ Quốc ngữ
- ≈ 70 địa danh (50 trong nước, 20 nước
ngoài), nhiều gấp đôi so với địa danh trong
cuốn từ điển V- B- L.

▪ Chỉ ghi tiếng Đàng Trong
▪ Không còn phụ âm kép bl, ml, pl, tl
▪ Chuyển từ phương thức ghi âm ngữ âm
học sang hệ thống được cấu tạo gần với
cách ghi âm âm vị học, giữ gần như đầy
đủ cho đến ngày nay.

Nguyên Chữ viết
âm đôi Việt-Bồ-La Việt-La Hiện nay
/ie/ ia iâ ia iê yê
iê yâ iê ia ya
ie yê
/ ɯɤ/ ưa ươ ưa ưa ươ
ưâ ươ
ơâ
Nguyên âm Chữ viết
đôi Việt-Bồ-La Việt-La Hiện nay
/uo/ ua oê ua ua uô
uô ŏâ
uo uâ
üô üâ
üo ue
/ie/ uya uye uia uyê
uyê uiê uyê uya
uie uiê

CHƯƠNG 2

NỘI DUNG CHƯƠNG 2

1. Âm tiết
Là đơn vị phát âm nhỏ nhất của lời

nói được thể hiện bằng một luồng
hơi, trong đó hạt nhân là nguyên
âm, bao quanh là phụ âm hoặc bán
nguyên âm.

1. Âm tiết
Đỉnh
u a
Biên giới
Khi phát âm, ât được đặc trưng bởi 1 sự căng lên rồi chùng xuống
của cơ thịt trong bộ máy phát âm

Không chỉ là đv Tách, ngắt rõ
ngữ âm thuần túy ràng, không
nối âm
Trùng
Tính ổn
hình vị
định
Âm tiết tiếng Việt

Từ đơn Gà qué, tre pheo…
Không chỉ là
đv ngữ âm
thuần túy
Âm tiết tiếng Việt

Đủng đỉnh,
Thẹn thùng, lạnh lẽo…
bù nhìn, cà phê…

Tách ngắt rõ Cám ú
ràng, không nối
âm
Âm tiết tiếng Việt Cá mú

hình vị “s”
books
Trùng âm tiết “s”
hình vị
Âm tiết tiếng Việt 3 hình vị

những
quyển sách
3 âm tiết

(1) Thanh điệu
(2) Vần
Tính ổn định Âm (3) (4) (5)
đầu Âm đệm Âm chính Âm cuối
Âm tiết tiếng Việt Bậc 1 Bậc 2

(1) Thanh điệu
(2) Vần
Âm (3) (4) (5)
đầu Âm đệm Âm chính Âm cuối
Bậc 1 Bậc 2

5 thành phần:
Âm đầu, âm đệm, âm chính, âm cuối, thanh điệu
2 bậc:
✓Bậc 1: âm đầu, vần và thanh điệu => Quan hệ lỏng.
Minh chứng: hiện tượng láy, nói lái, hiệp vần
✓Bậc 2: Các yếu tố tạo thành bộ phận vần của âm tiết
(Âm đệm, âm chính, âm cuối)=> Quan hệ chặt.

Âm tiết Âm đầu Âm đệm Âm chính Âm cuối Thanh
u /ʔ/ /zero/ /u/ /zero/ 1
già /z/ /zero/ /a/ /zero/ 2
uể /ʔ/ /w/ /e/ /zero/ 4
oải /ʔ/ /ɔ/ /a/ /j/ 4
uống /ʔ/ /zero/ /uo/ /ŋ/ 5
rượu /ʐ/ /zero/ /ɯɤ/ /w/ 6
ngoan /ŋ/ /ɔ/ /a/ /n/ 1
2.1 Hệ thống thanh điệu
Là sự nâng cao hoặc hạ thấp “giọng nói” trong

một âm tiết, có tác dụng khu biệt vỏ âm thanh
của từ hoặc hình vị khiến cho nghĩa của các từ
này khác nhau.
Âm vị siêu đoạn tính được biểu hiện

trên toàn âm tiết.

1 Thanh ngang 4 Thanh hỏi
2 Thanh huyền 5 Thanh sắc
3 Thanh ngã 6 Thanh nặng .

Ngã
Âm vực Sắc ma - mà
Âm điệu Ngang
ma - mà
mã – má – mả
Đường nét mã - má
Hỏi
Huyền
Nặng
Xuất phát Kết thúc

Tiêu chí khu biệt thanh điệu
Âm vực Độ cao tương đối của âm thanh
Âm điệu Sự biến thiên của cao độ trong thời

gian
Sự đơn thuần / phức tạp,

Đường nét đổi hướng / không đổi,
gãy / không gãy

Ngã cao - trắc - gãy
Sắc cao - trắc - k. gãy
Ngang cao - bằng - k. gãy

Xuất
phát
Hỏi thấp - trắc - gãy
Huyền thấp - bằng - k. gãy
Nặng thấp - bằng - k. gãy
Kết thúc

Thanh Âm vực Âm điệu Đường nét
1 (ngang/không) cao bằng không gãy
2 (huyền) thấp bằng không gãy
3 (ngã) cao trắc gãy
4 (hỏi) thấp trắc gãy
5 (sắc) cao trắc không gãy
6 (nặng) thấp trắc không gãy

ma mà mã mả má mạ
moi mòi mõi mỏi mói mọi
han hàn hãn hản hán hạn
hát hạt cốp cộp cóc cọc
T1, T2, T3, T4 không phân bố trong âm tiết kết thúc bằng phụ
âm tắc vô thanh /p/, /t/, /k/

3 Thanh ngã
4 Thanh hỏi
5 Thanh sắc

Thanh ngã
TH 1: Kết thúc bằng nguyên âm (â/t
mở) hoặc bán nguyên âm (â/t nửa mở).
o Xuất phát: thấp hơn thanh ngang 1

chút, kết thúc cao hơn cao độ xuất
phát
o Đường nét: đi xuống ở giữa âm tiết
(có hiện tượng nghẽn thanh hầu nhẹ),
rồi đi lên,

Thanh ngã
TH 2: kết thúc bằng phụ âm mũi và
nguyên âm ngắn
o Xuất phát: thấp hơn thanh ngang, kết
thúc ở âm vực cao
o Đường nét: đi xuống ở cuối âm tiết
(hiện tượng nghẽn thanh hầu rõ hơn),
rồi đi lên.

Thanh hỏi
TH 1: Kết thúc bằng nguyên âm /

bán nguyên âm
o Xuất phát, kết thúc: ≈ cao độ T2
o Đường nét: đi xuống rồi đi lên

cân đối, phần thấp nhất rơi vào
giữa vần

Thanh hỏi
TH 2: Kết thúc bằng phụ âm mũi

+ nguyên âm ngắn
o Xuất phát, kết thúc: ≈ cao độT2
o Đường nét: đi xuống rồi đi lên
cân đối, phần thấp nhất rơi vào
âm cuối

Thanh sắc
TH 1: âm cuối không phải là âm

tắc vô thanh /p/, /t/, /k/.
o Xuất phát: thấp hơn T1
o Âm điệu: bằng ngang đến giữa
phần vần thì đi lên
o Kết thúc: cao hơn T1

Thanh sắc
TH 2: âm cuối là âm tắc vô thanh /p, t,

k/, âm chính là nguyên âm đôi /ie, uo,
ɯɤ/
o Xuất phát: thấp hơn T1
o Âm điệu: bằng ngang rút lại rất ngắn
(gần như mất)
o Kết thúc: cao hơn T1

Thanh sắc
TH 3: Âm cuối tắc vô thanh (p, t,

k), âm chính là nguyên âm ngắn (ɑ̆,
ɔ̆, ɛ̆, ɤ̆)
o Xuất phát: cao hơn hẳn T1
o Âm điệu: lên rất mạnh (phần bằng
ngang gần như tiêu biến)
o Kết thúc: ở khoảng cách rất nhỏ

Thanh nặng
TH 1: Âm cuối không phải là
tắc vô thanh (p, t, k)
o Xuất phát: cao độ ≈ T2
o Đường nét: bằng ngang gần
hết vần, rồi đi xuống với độ
dốc lớn;
o Âm cuối là âm mũi: âm điệu
đi xuống ở âm cuối.

Thanh nặng
TH 2: Âm cuối tắc vô thanh (p, t,
k), + nguyên âm ngắn (ɑ̆, ɔ̆, ɛ̆, ɤ̆)
o Xuất phát: cao độ ≈ T2
o Đường nét: âm điệu bằng ngang
ngắn lại, đi xuống ngay cuối của
âm chính
o Kết thúc: xuất hiện nghẽn thanh
hầu

2.2 Hệ thống âm đầu
▪ Âm ở vị trí đầu tiên trong cấu trúc âm

tiết, có chức năng mở đầu âm tiết
▪ Luôn luôn do phụ âm đảm nhiệm
/b/, /m/, /f/, /v/, /t/, /t’/, /d/, /n/, /z/, /ʐ/, /s/, /ş/, /c/, /ʈ/, /ɲ/,
/l/, /k/, /χ/, /ŋ/, /ɣ/, /h/, /ʔ/

Tiêu chí phân loại phụ âm đầu

Tiêu chí phân loại phụ âm đầu
Vị trí cấu âm Bộ phận gây ra sự cản trở luồng hơi
Cách thức cản trở luồng hơi và

Phương thức cấu âm
cách khắc phục cản trở
Sự hoạt động của dây thanh (rung/

Tính thanh
không rung)

Bẹt
STT Âm vị Chữ viết Quy luật Ví dụ
1 /z/ d/gi chưa rõ giầy da, bánh dầy
k + âm chính: /i/, /e/, /ɛ/, /ie/ kim, kê, kẻ, kiếm

2 /k/ q + âm đệm /u̯/ quả, quýt, quê
c còn lại con, cà, cuống
ngh + âm chính: /i/, /e/, /ɛ/, /ie/ nghĩ, nghèo, nghiền
3 /ŋ/ ng còn lại ngố, ngáo, ngõ
gh + âm chính: /i/, /e/, /ɛ/, /ie/ ghi, ghẻ, ghê
4 /ɣ/ g còn lại gà, gỗ, gụ
5 /ʔ/ không thể hiện ăn, uống, uể, oải
2.3 Hệ thống âm đệm
▪ Âm đứng sau âm đầu, trước âm chính, có

chức năng tu chỉnh âm sắc của âm tiết.
▪ Làm âm tiết có tính tròn môi, làm trầm hóa âm

tiết.
- Bán nguyên âm: /w/ hay /u̯/

- Âm zêrô
2.3 Hệ thống âm đệm
▪ Bán nguyên âm /w/ hay /u̯/: ghi = 2 con chữ “u” và “o”:
✓ Ghi bằng chữ “u”: sau phụ âm /k/ (được thể hiện bằng
con chữ “q”). Ví dụ: quê, quả, quán
✓ Ghi bằng chữ “o”: trước nguyên âm rộng, hơi rộng: /a,
ă, ɛ/: hoa, hoe, họa hoằn
▪ Âm /zêrô/: vắng mặt của con chữ. Ví dụ: hể hả, hiền,
hương

Âm Chữ viết
STT Ví dụ
vị (+ bối cảnh sử dụng)
u khi:
- Âm đầu /k/ (ghi = chữ ‘q’)
/w/ quê, quê, quyên, quăn, quận, quốc
- Hoặc âm chính /i/, /e/, /ɤ/,
1 hoặc huy, huế, huơ, huân, huyền
/ɤ/̆, /ie /
/u̯/
o
(các trường hợp còn lại) hoa, hoe, hoác, họa hoằn
2 /zero/ không thể hiện hể hả, hiền, hương

NMVN - Buoi 2

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

NMVN - Buoi 2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

HỌC PHẦN

NHẬP MÔN VIỆT NGỮ HỌC

GIẢNG VIÊN: Nguyễn Ngọc Anh

©Ngọc Anh Nguyễn

@Ngọc Anh Nguyễn

@Ngọc Anh Nguyễn

▪ Latinh hóa một số tên địa danh: Sinua

▪ 1 số câu ngắn: Dàdèn, Lùt (Đã đến lụt)

@Ngọc Anh Nguyễn

“Tiếng Việt phong phú về ngữ âm, do đó ngọt

Christoforo Borri với Ký sự “Xứ Đàng Trong” năm 1621

@Ngọc Anh Nguyễn

▪ Người đầu tiên dùng mẫu tự La Tinh ghi âm

Francisco de Pina (1585–1625)

@Ngọc Anh Nguyễn

@Ngọc Anh Nguyễn

@Ngọc Anh Nguyễn

@Ngọc Anh Nguyễn

Có công trong việc quy

@Ngọc Anh Nguyễn

@Ngọc Anh Nguyễn

@Ngọc Anh Nguyễn

@Ngọc Anh Nguyễn

@Ngọc Anh Nguyễn

@Ngọc Anh Nguyễn

@Ngọc Anh Nguyễn

@Ngọc Anh Nguyễn

@Ngọc Anh Nguyễn

@Ngọc Anh Nguyễn

@Ngọc Anh Nguyễn

@Ngọc Anh Nguyễn

@Ngọc Anh Nguyễn

Là đơn vị phát âm nhỏ nhất của lời

@Ngọc Anh Nguyễn

@Ngọc Anh Nguyễn

Âm tiết tiếng Việt

@Ngọc Anh Nguyễn

Âm tiết tiếng Việt

@Ngọc Anh Nguyễn

Âm tiết tiếng Việt Cá mú

@Ngọc Anh Nguyễn

Âm tiết tiếng Việt 3 hình vị

@Ngọc Anh Nguyễn

Âm tiết tiếng Việt Bậc 1 Bậc 2

@Ngọc Anh Nguyễn

@Ngọc Anh Nguyễn

@Ngọc Anh Nguyễn

Là sự nâng cao hoặc hạ thấp “giọng nói” trong

Âm vị siêu đoạn tính được biểu hiện

@Ngọc Anh Nguyễn

2 Thanh huyền 5 Thanh sắc

3 Thanh ngã 6 Thanh nặng .

@Ngọc Anh Nguyễn

Âm vực Độ cao tương đối của âm thanh

Âm điệu Sự biến thiên của cao độ trong thời

Sự đơn thuần / phức tạp,

@Ngọc Anh Nguyễn

Ngang cao - bằng - k. gãy

@Ngọc Anh Nguyễn

@Ngọc Anh Nguyễn

@Ngọc Anh Nguyễn

@Ngọc Anh Nguyễn

o Xuất phát: thấp hơn thanh ngang 1