Chuong Iii-Sv

CHƯƠNG III CÁC PHƯƠNG PHÁP THU
THẬP VÀ XỬ LÍ THÔNG TIN

3.1. Đại cương về thu thập
thông tin
3.2. Các phương pháp thu
thập thông tin
3.3. Phương pháp xử lí thông
tin
1
3.1. ĐẠI CƯƠNG VỀ THU THẬP THÔNG TIN
3.1.1. Khái niệm
Thu thập thông tin là dùng các phương pháp để tập
hợp các thông tin, tư liệu phục vụ cho NCKH
Thông tin đóng vai trò như thế nào trong NCKH?
Thông tin quan trọng:

Nhà NC biết được vấn đề đã NC
Dẫn giải cho đề tài của mình, tiết kiệm
Đóng góp mới trên cơ sở những vấn đề đã NC
2
3.1.1. Khái niệm
Thu thập thông tin là dùng các phương pháp để tập

hợp các thông tin, tư liệu phục vụ cho NCKH
Thông tin đóng vai trò như thế nào trong NCKH?
Bất lợi khi sử dụng thông tin:
3
3.1.1. Khái niệm
NCKH là quá trình thu thập và xử lí thông tin

Thông tin: “nguyên liệu” + “sản phẩm” của NCKH
Mục đích của thu thập thông tin là gì?
4
Mục đích của thu thập thông tin
Tìm hiểu
chủ đề
NC
Xác nhận
Tìm luận lí do NC
cứ
Mục đích
thu thập Tìm hiểu
Đặt giả thông tin
thuyết lịch sử
NC NC
Nhận Mục tiêu

dạng vấn NC
đề NC
5
Các phương pháp thu thập thông tin
Tài liệu,
phỏng vấn
Phương Quan sát

pháp trực tiếp
chuyên gia đối tượng
Thông tin
Thực
Trắc nghiệm nghiệm
trực tiếp
6
3.1.2. Chọn mẫu khảo sát
Khách thể NC Tại sao Mẫu phải được

lớn phải chọn chọn ngẫu nhiên,
mẫu? phải mang tính
Đối tượng
đại diện, theo
khảo sát lớn
đúng chỉ dẫn về
phương pháp
Có thông tin nhanh hơn

7
Các phương pháp chọn mẫu
Không biết xác suất xuất hiện Biết trước xác suất xuất hiện
của các phần tử. của các phần tử vào trong mẫu
Chọn các phần tử vào mẫu Quá trình chọn mẫu tuân theo quy
không theo quy luật ngẫu luật toán, không thể tự ý thay đổi.
nhiên
Chọn mẫu tùy thuộc vào nhà Các thông số của mẫu có thể dùng
nghiên cứu. để ước lượng/kiểm nghiệm các
thông số của tổng thể
8
3.1.2. Chọn mẫu khảo sát Hạn chế của mỗi
phương pháp chọn
Các phương pháp chọn mẫu mẫu là gì?
Việc chọn mẫu phải dựa vào kĩ Trong nhiều trường hợp không
năng của nhà nghiên cứu mang tính khả thi
/người chọn mẫu
Kết quả điều tra thường mang Tốn kém nhiều thời gian và
tính chủ quan của người công sức
nghiên cứu
9
Các phương pháp chọn mẫu
Lấy
ngẫu
nghiên
Lấy
Lấy hệ
từng
thống
cụm Chọn
xác
suất
Lấy
Lấy hệ
ngẫu
thống
nhiên
phân
phân
tầng
tầng
10
Xác Từ tập hợp chính (population),

suất chọn ngẫu nhiên một số lượng
nhỏ hơn cho mẫu quy định
Ngẫu
nhiên
(random
sampling
11
Từ danh sách của tập hợp chính, chọn
Xác ngẫu nhiên một cá thể đầu tiên. Các cá
suất
thể được chọn theo sau nằm cách cá
thể trước đó một giá trị xác định.
Hệ thống
(systematic
sampling)
12
Chia tập hợp chính thành nhiều tập
Xác hợp con, dựa trên các đặc điểm chung
suất
 chọn ngẫu nhiên số lượng quy định
từ các tập hợp con này.
NN phân tầng
(stratified
random
sampling)
13
Xác SV Khoa Lí-Hóa-Sinh

suất
Năm I Năm II Năm III Năm IV
NN phân tầng
(stratified
random
sampling)
14
Đối tượng gồm nhiều tập hợp không
Xác đồng nhất liên quan đến thuộc tính cần
suất
NC
Phân chia thành nhiều lớp
HT phân
tầng
Thực hiện theo lấy mẫu hệ thống
(stratified
systematic
sampling)
15
Tương tự chọn ngẫu nhiên phân tầng
Xác
suất chia tập hợp chính thành nhiều tập
hợp con, một số tập hợp con được chọn
(ngẫu nhiên) trước khi chọn ngẫu
nhiên các cá thể từ các tập hợp con đó.
Từng cụm
(cluster
sampling) Áp dụng khi không thể có đủ danh
sách của tất cả các tập hợp con
16
Một nghiên cứu cần tiến hành trên 100
Xác GV THPT của Vũng Tàu. Giả sử có 30
suất trường THPT.
Từng cụm
(cluster
sampling)
17
Chọn mẫu
thuận tiện
Ném bóng Phi xác Chọn mẫu

tuyết suất chỉ tiêu
Chọn mẫu
mục đích
18
Phi
Xác Cá thể được chọn vào mẫu
suất một cách thuận tiện, sẵn có,
dễ tiếp cận, nhanh
Chọn Thường dùng trong NC trên
mẫu lâm sàng
thuận
tiện
Hạn chế: độ biên thiên và sai số không đo lường

được; khó giải trình kết quả thống kê trên mẫu ra
của quần thể
19
Phi
Xác Mẫu đảm bảo đặc tính của
suất quần thể, đại diện ở mức độ
mà người NC mong muốn
Chọn Chi phí vừa, hay sử dụng

mẫu
Không yêu cầu danh sách cá
Chỉ tiêu
thể, có phần nào của chọn
mẫu phân tầng
Hạn chế: không đo lường và giải trình độ biên thiên
và sai số được
20
Phi
Xác Người NC xác định trước
suất nhóm quan trọng cần thu
mẫu
Chọn Các nhóm khác nhau có số
mẫu liệu khác nhau
mục
đích
Thường dùng trong điều tra
thăm dò, phỏng vấn
Hạn chế: sai số và khó giải trình việc suy luận kết
quả thống kê trên mẫu ra của quần thể
21
Phi
Xác Chọn bắt đầu từ 1 cá thể, cá
suất thể tiếp theo từ cá thể ban
đầu hay trước đó (ai trúng
thì được lựa chọn)
Chọn mẫu
Ném bóng Chi phí thấp
tuyết
Thường dùng trong xác định
quần thể hiếm
Hạn chế: sai số và khó giải trình việc suy luận kết
quả thống kê trên mẫu ra của quần thể
22
Huyền thoại con số
23
Xử lí kết quả điều tra:

Mẫu nhỏ nên xử lí tay
Mẫu lớn xử lí trên máy với phần
mềm thống kê
24
Nhà
3.1.3. Chọn phương pháp tiếp
NC
cận khảo sát
Tiếp cận = Approach (E),
Approche (F)
25
3.1.3. Chọn phương pháp tiếp cận khảo sát
TIẾP CẬN KẾT LUẬN

Các phương pháp tiếp cận
Nội quan / Ngoại quan Nội quan

Lịch sử / Logic Logic
Hệ thống / Cấu trúc Hệ thống
Phân tích / Tổng hợp Tổng hợp
Cá biệt / So sánh Cá biệt
Quan sát/thực nghiệm Thực nghiệm
Định lượng/Định tính Định tính
26
Lịch sử và logic
Thu thập
thông tin về
các sự kiện
Nhận biết và sắp xếp
được tất yếu theo trình tự
của quá trình
phát triển
Xem sự vật
qua các sự
kiện trong
quá khứ
27
Nội quan và ngoại quan
Ngoại quan: Từ
Nội quan: Từ khách quan xem
mình suy ra xét lại luận điểm
của mình
“Không có nội quan thì

không có bất cứ NC nào
được bắt đầu; nhưng chỉ
với nội quan thì không có
bất cứ NC nào được kết
thúc.” (Claude Bernard)
28
Hệ thống và cấu trúc
(Sơ đồ hình cây)

29
Hệ thống và cấu trúc
(Sơ đồ điều khiển học của hệ thống)

30
Phân tích và tổng hợp
Phân tích phân chia sự vật
Tổng hợp Mối liên hệ giữa các bộ phận
Đánh giá tổng hợp
31
Cá biệt/so sánh
Cá biệt Quan sát sự vật cô lập
So sánh Quan sát sự vật trong

tương quan
Nhận thức cái cá biệt
32
Quan sát/thực nghiệm
Thu thập thông tin Luận cứ
Quan sát Thực nghiệm

NC mô tả NC giải thích NC KHTN
NC giải thích NC giải pháp NC KHXH
NC giải pháp NC công nghệ
33
Định tính/định lượng
Đối tượng khảo sát
Định tính Định lượng Không tìm

được
34
3.1.4. Đặt giả thiết nghiên cứu
Giả thiết: điều kiện giả định của NC
Không có thật trong đối tượng khảo sát

Tình huống do người NC đặt ra
Giả thiết: không phải chứng minh
35
VD1:
Muốn chứng minh lớp A học tốt hơn lớp B
VD2:
Muốn chứng minh dùng chất A tốt hơn chất B
36
Giả thiết và giả thuyết
nhận định sơ bộ Điều kiện giả định
kết luận giả định của NC Không cần chứng minh
1 luận điểm khoa học Có thể bác bỏ
Cần chứng minh/bác bỏ
37
3.2. CÁC PHƯƠNG PHÁP THU THẬP THÔNG TIN
3.2.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu
Mục đích NC tài liệu?
Kế thừa lí thuyết và kinh

nghiệm
NC tài liệu của đồng nghiệp
NC tài liệu nội bộ của ta: Tổng
kết kinh nghiệm
Nguồn tài liệu?
38
Tổng Thu
hợp tài thập tài
liệu liệu
Phân tích
tài liệu
39
Nguồn tài liệu
Trong ngành Ngoài ngành Truyền thông
Cấp tài liệu

Cấp I (sơ Cấp II, III…
cấp) (thứ cấp)
40
Phân tích nguồn tài liệu
Theo cấp tài liệu
Tài liệu cấp I (nguyên gốc của tác giả)
Tài liệu cấp II, III… (xử lí từ tài liệu cấp trên)
Theo chuyên môn
Tài liệu chuyên môn trong/ngoài ngành
Tài liệu chuyên môn trong/ngoài nước
Tài liệu truyền thông đại chúng
41
Theo tác giả
• Tác giả trong/ngoài ngành

• Tác giả trong/ngoài cuộc
• Tác giả trong/ngoài nước
• Tác giả đương thời / hậu thế so với thời
điểm phát sinh sự kiện
42
Theo nội dung
• Đúng/Sai
• Thật/Giả
• Đủ/Thiếu
• Xác thực/Méo mó/Gian lận
• Đã xử lí/Tài liệu thô chưa qua xử lí
43
Tác giả muốn
Mạnh/yếu chứng minh
Luận điểm điều gì?
(Luận đề)
Tác giả
chứng minh
bằng cách
nào? Cấu Mạnh/yếu
trúc
Phương logic
pháp (Luận Luận cứ
chứng) (Bằng
chứng)
Mạnh/yếu Tác giả lấy cái gì

để chứng minh?
44
Tổng hợp tài liệu
Chỉnh lí tài liệu
Thiếu: bổ túc
Méo mó / Gian lận: chỉnh lí
Sai: Phân tích phương pháp
Sắp xếp tài liệu
Đồng đại: Nhận dạng tương quan
Lịch đại: Nhận dạng động thái
Nhân quả: Nhận dạng tương tác
45
Nhận dạng các liên hệ
• Liên hệ so sánh tương quan
• Liên hệ đẳng cấp
• Liên hệ động thái
• Liên hệ nhân quả
46
Xử lí kết quả phân tích cấu trúc logic
Cái mạnh Cái yếu
Luận cứ Nhận dạng vấn đề mới

Phương pháp Xây dựng luận điểm mới
chứng minh luận
cho đề tài của ta
điểm của ta
47
3.2.2. Phương pháp khảo sát thực địa
Phương pháp quan sát  lấy thông tin cho luận cứ
Chỉ quan sát cái đã và đang tồn tại, không can thiệp
Khoa học Khoa học

tự nhiên xã hội
Nghiên cứu
công nghệ
48
Phân loại quan sát
Theo quan hệ với đối tượng bị quan sát
Quan sát khách quan
Quan sát có tham dự / không tham dự
Theo tổ chức quan sát định kì
chu kì
liên tục
tự động theo chương trình
49
Theo mục đích nắm bắt bản chất đối tượng quan sát
Quan sát hình thái
Quan sát chức năng
Theo mục đích xử lí thông tin
Quan sát mô tả
Quan sát phân tích
50
Theo mức độ chuẩn bị
Quan sát có chuẩn bị trước
Quan sát ngẫu nhiên/bất chợt
Theo mục đích xử lí thông tin
Quan sát mô tả
Quan sát phân tích
51
Phương tiện quan sát
• Quan sát bằng trực tiếp nghe/nhìn
• Quan sát bằng phương tiện nghe nhìn
• Quan sát bằng phương tiện đo lường
52
3.2.3. Phương pháp phỏng vấn
Phỏng vấn là quan sát gián tiếp
Điều kiện thành công của phỏng vấn?

Thiết kế bộ câu hỏi để phỏng vấn
Lựa chọn và phân tích đối tác
53
3.2.3. Phương pháp phỏng vấn
Các hình thức phỏng vấn
54
3.2.4. Hội nghị khoa học
Bản chất
Đưa câu hỏi cho một nhóm chuyên gia thảo luận
Hình thức: Các loại hội nghị khoa học

Ưu điểm: Được nghe ý kiến tranh luận
Nhược điểm: Quan điểm cá nhân chuyên gia dễ

bị chi phối bởi người có tài hùng biện/ngụy biện;
uy tín khoa học; địa vị XH
55
Tấn công não (Brainstorming)
Khai thác triệt để “não” chuyên gia bằng cách:

Nêu câu hỏi
Hạn chế thời gian trả lời hoặc số chữ viết
Chống “nhiễu” để chuyên gia được tự do tư tưởng
56
Phương pháp Delphi
Kết quả tấn công não

nhóm này được xử lí
để nêu câu hỏi cho
nhóm sau
57
Các loại hội nghị KH
Tọa đàm 5 - 10 người; 1,5 – 2 ngày
Bàn tròn 5 - 10 người; 1,5 – 2 ngày
Seminar 15 - 20 người; 1,5 – 2 ngày
Symposium 15 - 20 người; 1,5 – 2 ngày
Workshop 20 - trăm người; tuần / tháng
Conference 50 - ngàn người; 1,5 – 5 ngày
Congress Hàng ngàn người; 1,5 – 5 ngày
58
Kỉ yếu hội nghị KH
Bìa chính / Bìa lót / Bìa phụ
Thông tin về xuất xứ hội nghị
Chương trình của hội nghị
Bài phát biểu của chính giới
Các tham luận khoa học
Biên bản và tài liệu kết thúc hội nghị
Danh sách và địa chỉ các đại biểu
59
3.2.5. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi
Thực chất là phỏng vấn
3 công việc:
Chọn mẫu
Thiết kế bảng câu hỏi
Xử lí kết quả
60
Chọn mẫu
Ngẫu nhiên + đại diện
Xác suất và phi xác suất
61
Thiết kế bảng câu hỏi
Các loại câu hỏi
Trật tự logic của các câu hỏi
62
Câu hỏi có 2 phương án trả lời sẵn
Có/không; đúng/sai
Bạn có thích tham gia NCKH không?
Hồng cầu là tế bào không nhân, đúng hay sai?
63
Câu hỏi có 4 lựa chọn
Bạn đã tham gia NCKH trong trường hợp nào?

a. Làm theo đề tài của Khoa
b. Làm theo đề tài của Trường
c. Làm theo đề tài của thầy/cô
d. Tự làm theo sở thích
64
Câu hỏi kèm phương án trả lời có trọng số
Bạn có đồng ý với việc học theo hệ tín chỉ thuận lợi
hơn học theo hệ niên chế không?
Có không
65
Câu hỏi kèm phương án trả lời có trọng số
Nếu có, thì thuận lợi đó là gì? Xin cho biết bằng việc cho điểm
vào các phương án trả lời (điểm cao nhất thể hiện mức độ
thuận lợi nhất)
Có thể học rút ngắn thời gian 1 2 3 4 5
Có thể cải thiện điểm 1 2 3 4 5
Tăng tính chủ động, sáng tạo của 1 2 3 4 5
SV
…. 1 2 3 4 5
66
Câu hỏi chọn đáp án điền vào chỗ trống
Câu hỏi điền từ vào chỗ trống
Câu hỏi mở
67
3.2.6. Phương pháp thực nghiệm
Thử và sai
Các
phương Heuristic
pháp
Mô hình
68
Thử và sai
Bản chất
Thực nghiệm đồng thời trên một hệ thống đa mục tiêu
Lặp lại một kiểu thực nghiệm: thử -̣ sai; lại thử -̣ lại
sai ...  hoàn toàn đúng/sai so với giả thuyết thực
nghiệm
69
Thử và sai
Nhược điểm
Mò mẫm lặp lại các thực nghiệm giống hệt nhau
Nhiều rủi ro; tốn kém
70
Heuristic (phân đoạn)
Bản chất:
Thử và sai theo nhiều bước
Mỗi bước chỉ thử và sai 1 mục tiêu
Thực hiện:
Phân chia hệ thực nghiệm đa mục tiêu thành các
hệ đơn mục tiêu
Xác lập thêm điều kiện để thử và sai trên các hệ
đơn mục tiêu
71
Mô hình
Bản chất
Dùng mô hình thực nghiệm thay thế việc thực

nghiệm trên đối tượng thực
72
Mô hình
Điều kiện
Giữa mô hình và đối tượng thực nghiệm phải có
Tính đẳng cấu (isomorphism): giống nhau trên

những liên hệ căn bản nhất
Đẳng cấu lí tưởng sẽ tiến tới tính đồng cấu

(homomorphism)
73
Mô hình Các loại mô hình
Mô hình toán
Mô hình vật lí
Mô hình sinh học
Mô hình sinh thái
Mô hình xã hội
74
3.2.7. Trắc nghiệm xã hội
Là phương pháp bán thực nghiệm
75
3.3. PHƯƠNG PHÁP XỬ LÍ THÔNG TIN
3.3.1. Xử lí thông tin định lượng

3.3.2. Xử lí thông tin định tính
3.3.3. Sai số quan sát
3.3.4. Phương pháp trình bày độ chính xác
các số liệu
3.3.5. Biện luận kết quả nghiên cứu
76
3.3.1. Xử lí thông tin định lượng
Con
số rời
rạc
Bảng
Định
Đồ thị số
lượng
liệu
Biểu
đồ
77
3.3.2. Xử lí thông tin định tính

Giúp người NC
mô tả dưới dạng
sơ đồ hoặc biểu
thức
Khái quát
Không quan
hóa các liên
tâm đến con
hệ của sự
số
vật
78
3.3.3. Sai số quan sát
Ngẫu
nghiên
Sai số
Hệ Kĩ thuật
thống
79
3.3.4. Phương pháp trình bày độ chính xác các số liệu

Kích thước
của hệ
thống
Độ
chính
xác
Tính nhất Phương
quán khi tiện quan
trình bày sát
80
3.3.5. Biện luận kết quả nghiên cứu
Lí tưởng
Kết quả NC
Sai lệch
81
CÂU HỎI
18. Muốn chứng minh một luận điểm khoa học, người nghiên cứu
phải căn cứ vào đâu?
19. Thu thập và xử lí thông tin có vai trò gì trong NCKH? Thông tin
cần thiết trong những trường hợp nào?
20. Mẫu là gì? Cho ví dụ về mẫu trong nghiên cứu. Có phải tất cả
các nghiên cứu đều phải chọn mẫu? Chọn mẫu có ảnh hưởng
như thế nào đến kết quả NCKH? Chọn mẫu phải đảm bảo
nguyên tắc nào?
21. Có mấy cách tiếp cận chọn mẫu? Hãy phân biệt các cách tiếp
cận chọn mẫu. Cho ví dụ thuộc lĩnh vực KHTN/SINH HỌC.
22. Tiếp cận là gì? Có bao nhiêu phương pháp tiếp cận thông
dụng?
23. Giả thiết khoa học là gì? Giả thiết khác giả thuyết như thế nào?
Cho ví dụ. Giả thiết nghiên cứu là gì? Đặt giả thiết nghiên cứu
dựa trên yếu tố nào?
24. Hãy trình bày các phương pháp thu thập thông tin trong NCKH.
82
STOP!
83

Chuong Iii-Sv

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chuong Iii-Sv

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

CHƯƠNG III CÁC PHƯƠNG PHÁP THU

THẬP VÀ XỬ LÍ THÔNG TIN

Thông tin quan trọng:

Thu thập thông tin là dùng các phương pháp để tập

Bất lợi khi sử dụng thông tin:

NCKH là quá trình thu thập và xử lí thông tin

Mục đích của thu thập thông tin là gì?

Nhận Mục tiêu

Phương Quan sát

Khách thể NC Tại sao Mẫu phải được

Có thông tin nhanh hơn

Xác Từ tập hợp chính (population),

Xác SV Khoa Lí-Hóa-Sinh

Ném bóng Phi xác Chọn mẫu

Hạn chế: độ biên thiên và sai số không đo lường

Chọn Chi phí vừa, hay sử dụng

Huyền thoại con số

Xử lí kết quả điều tra:

TIẾP CẬN KẾT LUẬN

Nội quan / Ngoại quan Nội quan

“Không có nội quan thì

(Sơ đồ hình cây)

(Sơ đồ điều khiển học của hệ thống)

Phân tích phân chia sự vật

Tổng hợp Mối liên hệ giữa các bộ phận

Đánh giá tổng hợp

Cá biệt Quan sát sự vật cô lập

So sánh Quan sát sự vật trong

Nhận thức cái cá biệt

Quan sát Thực nghiệm

Đối tượng khảo sát

Định tính Định lượng Không tìm

Giả thiết: điều kiện giả định của NC

Không có thật trong đối tượng khảo sát

Giả thiết: không phải chứng minh

Muốn chứng minh lớp A học tốt hơn lớp B

Muốn chứng minh dùng chất A tốt hơn chất B

nhận định sơ bộ Điều kiện giả định

kết luận giả định của NC Không cần chứng minh

1 luận điểm khoa học Có thể bác bỏ

Cần chứng minh/bác bỏ

Kế thừa lí thuyết và kinh

Nguồn tài liệu?

Trong ngành Ngoài ngành Truyền thông

Cấp tài liệu

• Tác giả trong/ngoài ngành

Mạnh/yếu Tác giả lấy cái gì

Cái mạnh Cái yếu

Luận cứ Nhận dạng vấn đề mới

Khoa học Khoa học

• Quan sát bằng trực tiếp nghe/nhìn

• Quan sát bằng phương tiện nghe nhìn

• Quan sát bằng phương tiện đo lường

Phỏng vấn là quan sát gián tiếp

Điều kiện thành công của phỏng vấn?

Hình thức: Các loại hội nghị khoa học

Nhược điểm: Quan điểm cá nhân chuyên gia dễ

Khai thác triệt để “não” chuyên gia bằng cách:

Kết quả tấn công não

Ngẫu nhiên + đại diện

Xác suất và phi xác suất

Thiết kế bảng câu hỏi

Các loại câu hỏi