Chuyên đề: Chiếc thuyền ngoài xa – Th/sĩ Vũ Thị Huê – THPT Chuyên Bắc Ninh

CHUYÊN ĐỀ:

CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA

(Nguyễn Minh Châu)
4/ ĐỀ 4:
“Người đàn bà bỗng chép miệng, con mắt như đang nhìn suốt cả đời mình:
– Giá như tôi đẻ ít đi, hoặc chúng tôi sắm được một chiếc thuyền rộng hơn, từ ngày cách mạng về đã đỡ đói khổ chứ
trước kia vào các vụ bắc, ông trời làm động biển suốt hàng tháng, cả nhà vợ chồng con cái toàn ăn cây xương rồng luộc chấm
muối…
– Lão ta trước hồi bảy nhăm cỏ đi lính ngụy không? – Tôi bỗng hỏi một câu như lạc đề.
– Không chú à, cũng nghèo khổ, túng quẫn đi vì trốn lính – bỗng mụ đỏ mặt – nhưng cái lỗi chính là đám đàn bà ở
thuyền đẻ nhiều quá, mà thuyền lại chật.
– Vậy sao không lên bờ mà ở – Đẩu hỏi.
– Làm nhà trên đất ở một chỗ đâu có thể làm được cái nghề thuyền lưới vó? Từ ngày cách mạng về, cách mạng đã cấp
đất cho nhưng chẳng ai ở, vì không bỏ nghề được!
– Ở trên thuyền có bao giờ lão ta đánh chị không? – Tôi hỏi.
– Bất kể lúc nào thấy khổ quá là lão xách tôi ra đánh, cũng như đàn ông thuyền khác uống rượu… Giá mà lão uống
rượu… thì tôi còn đỡ khổ… Sau này con cái lớn lên, tôi mới xin được với lão… đưa tôi lên bờ mà đánh…
– Không thể nào hiểu được, không thể nào hiểu được! – Đẩu và tôi cùng một lúc thốt lên.
– Là bởi vì các chú không phải là đàn bà, chưa bao giờ các chú biết như thế nào là nỗi vất vả của người đàn bà trên một
chiếc thuyền không có đàn ông…
– Phải, phải, bây giờ tôi đã hiểu, – bất ngờ Đẩu trút một tiếng thở dài đầy chua chát, – trên thuyền phải có một người đàn
ông… dù hắn man rợ, tàn bạo?
– Phải – Người đàn bà đáp – Cũng có khi biển động sóng gió chứ chú?
Lát lâu sau mụ lại mới nói tiếp:
– Mong các chú cách mạng thông cảm cho, đám đàn bà hàng chài ở thuyền chúng tôi cần phải có người đàn ông để chèo
chống phong ba, để cùng làm ăn nuôi nấng đặng một sắp con, nhà nào cũng trên dưới chục đứa. Ông trời sinh ra người đàn bà
là để đẻ con, rồi nuôi con cho đến khi khôn lớn cho nên phải gánh lấy cái khổ. Đàn bà ở thuyền chúng tôi phải sống cho con chứ
không thể sống cho mình như ở trên đất được! Mong các chú lượng tình cho cái sự lạc hậu. Các chú đừng bắt tôi bỏ nó! – Lần
đầu tiên trên khuôn mặt xấu xí của mụ chợt ửng sáng lên như một nụ cười – vả lại, ở trên chiếc thuyền cũng có lúc vợ chồng con
cái chúng tôi sống hòa thuận, vui vẻ.
– Cả đời chị có một lúc nào thật vui không? Đột nhiên tôi hỏi.
– Có chứ, chú! Vui nhất là lúc ngồi nhìn đàn con tôi chúng nó được ăn no…”
(Trích Chiếc thuyền ngoài xa, Nguyễn Minh Châu , Ngữ Văn 12 , Tập 2, NXB Giáo dục Việt Nam , 2015, tr.75,76 )
Cảm nhận của Anh/ chị về nhân vật người đàn bà hàng chài trong đoạn
trích trên.
Từ đó, nhận xét quan niệm nghệ thuật mới mẻ của Nguyễn Minh Châu / cái nhìn
mới mẻ, nhiều chiều về con người, về cuộc sống của Nguyễn Minh Châu/ những thông
điệp lớn lao thấm đẫm giá trị nhân đao nhà văn gửi tới tới cuộc đời.
DÀN Ý:
I/ MỞ BÀI:
* Cách 1:
1/ Việc 1: Dẫn dắt vấn đề:
“Văn học và đời sống là những vòng tròn đồng tâm mà tâm điểm là con người”
(Nguyễn Minh Châu). Không tập trung vào các sự kiện lớn mà qua những cảnh đời gần gũi
hàng ngày, qua những con người rất đỗi bình thường, nhiều tp của văn học thời kì đổi mới
(sau 1975) lại đặt ra các vấn đề có ý nghĩa phổ quát xh, của nhân sinh. “Chiếc thuyền
ngoài xa” là một thiên truyện như thế!!!
2/ Việc 2 + 2 + 3+ 4: Gi thiệu vấn đề, phạm vi dẫn chứng và chốt yêu cầu nâng cao:
(1)
 Chuyên đề: Chiếc thuyền ngoài xa – Th/sĩ Vũ Thị Huê – THPT Chuyên Bắc Ninh
Nội dung của thiên truyện được xây dựng trên 1 tình huống truyện vô cùng
độc đáo: Tình huống nhận thức, vỡ lẽ của nghệ sĩ nhiếp ảnh tên Phùng (nhân vật Tôi) và
Đẩu (Chánh án tòa án huyện). Tình huống nhận thức, vỡ lẽ không chỉ được hé mở qua
nhan đề; không chỉ được tạo dựng bởi những phát hiện đầy nghịch lí trên bờ biển khi
chiếc thuyền ở ngoài xa, và khi chiếc thuyền vào bờ. Tình huống nhận thức, vỡ lẽ còn
được thể hiện qua câu chuyện của người đàn bà hàng chài mà Phùng và Đẩu trực
tiếp nghe được ở tòa án huyện. Đoạn văn đề bài cho, từ câu: “Người đàn bà bỗng chép
miệng, con mắt như đang nhìn suốt cả đời mình” đến câu: “Có chứ, chú! Vui nhất là lúc
ngồi nhìn đàn con tôi chúng nó được ăn no…” thể hiện rõ nhất những nhận thức, vỡ lẽ
của Phùng và Đẩu. Từ đoạn văn, độc giả không chỉ thấy được số phận cũng
như vẻ đẹp tâm hồn của người đàn bà hàng chài , mà còn thấy được những
thông điệp lớn lao thấm đẫm giá trị nhân đao nhà văn gửi tới tới cuộc đời/ hoặc cái
nhìn mới mẻ, đa chiều của nhà văn Nguyễn Minh Châu về con người và cuộc đời tỏa
rạng đẹp đẽ nhất.
* Cách 2: ĐVD với 4 việc
NMC là một trong số những nhà văn mở đường tinh anh và tài năng nhất của văn học Việt
Nam thời kỳ đổi mới (Nguyên Ngọc) với hàng loạt truyện ngắn xuất sắc mang đậm cảm hứng nhân
văn và phong cách tự sự - triết lí. Ngòi bút NMC luôn trăn trở, kiếm tìm, khám phá “hạt ngọc” ẩn giấu
trong bề sâu tâm hồn con người. Hình ảnh người đàn bà hàng chài với những vẻ đẹp khuất lấp trong
truyện ngắn “Chiếc thuyền ngoài xa” được ngòi bút NMC xây dựng với những trăn trở và cảm hứng ấy .
Đoạn văn đề bài cho, bắt đầu từ câu: “Người đàn bà bỗng chép miệng, con mắt như
đang nhìn suốt cả đời mình” đến câu: “Có chứ, chú! Vui nhất là lúc ngồi nhìn đàn con tôi
chúng nó được ăn no…” kết tinh đẹp đẽ nhất vẻ đẹp của người đàn bà hàng
chài cũng như số phận của chị. Từ nhân vật người đàn bà hàng chài được thể hiện
trong đoạn văn, độc giả không chỉ thấy được những thông điệp lớn lao thấm đẫm giá trị
nhân đao nhà văn gửi tới tới cuộc đời/ hoặc: quan niệm nghệ thuật mới mẻ của Nguyễn
Minh Châu mà còn thấy được cái nhìn mới mẻ, nhiều chiều về con người, về cuộc sống.
II/ THÂN BÀI:
1/ Việc 1: Giới thiệu bổ sung về tác giả, tác phẩm/ Cảm nhận ban đầu về người đàn
bà hàng chài/ Cảm nhận ban đầu về đoạn văn:
a/ G/ thiệu bổ sung về tác giả, tác phẩm: (Như ghi nhớ!!!!):
b/ Cảm nhận ban đầu về người đàn bà hàng chài:
- Sức hấp dẫn của “Chiếc thuyền ngoài xa” đối với độc giả không chỉ dừng lại ở việc nhà văn
dựng được tình huống nhận thức độc đáo, hay tạo được các chi tiết nghệ thuật ám ảnh, giầu sức gợi,… sức
hấp dẫn của thiên truyện còn ở việc nhà văn dựng thành công nhân vật người đàn bà hàng chài.
- Người đàn bà hàng chài là nhân vật chính, là tâm điểm trong câu chuyện của Phùng, có vai
trò quan trọng trong việc thể hiện chủ đề, tư tưởng của tác phẩm cũng như thể hiện những
trăn trở kiếm tìm sự đổi mới và kiếm tìm “hạt ngọc” ấn dấu trong bề sâu tâm hồn con người
của ngòi bút NMC.
- Ngòi bút của NMC đã khắc họa nhân vật bằng thủ pháp tương phản, đối lập
giữa ngoại hình, dáng vẻ và tâm hồn; giữa hoàn cảnh và tính cách; giữa thân phận và
phẩm chất. Từ đó, làm bật được những “hạt ngọc” ẩn dấu sau vẻ bề ngoài thô kệch của người đàn bà
hàng chài.
- Bằng sự thấu hiểu, xót thương, âu lo cũng như sự trân trọng và niềm tin mãnh
liệt vào con người, ngòi bút của NMC đã thể hiện nhân vật người đàn bà hàng chài vừa là biểu tượng
cho số phận bất hạnh và tình trạng sống tăm tối, nghèo khổ của con người; vừa mang những vẻ đẹp

(2)
 Chuyên đề: Chiếc thuyền ngoài xa – Th/sĩ Vũ Thị Huê – THPT Chuyên Bắc Ninh
khuất lấp trong tâm hồn, tính cách (Hạt ngọc ẩn dấu trong bề sâu tâm hồn người đàn bà
hàng chài):
c/ Cảm nhận ban đầu về đoạn văn:
- Đoạn văn đề bài ra, từ câu: “Người đàn bà bỗng chép miệng, con mắt như đang
nhìn suốt cả đời mình” đến câu: “Có chứ, chú! Vui nhất là lúc ngồi nhìn đàn con tôi
chúng nó được ăn no…” nằm ở giữa thiên truyện không chỉ thể hiện rõ nhất những
nhận thức, vỡ lẽ, những bừng ngộ ấy của Phùng và Đẩu mà còn thể hiện xúc động,
sống động nhất số phận, cũng như vẻ đẹp của người đàn bà hàng chài.
- Từ đoạn văn, độc giả còn thấy được những thông điệp lớn lao thấm đẫm giá trị
nhân đao nhà văn gửi tới tới cuộc đời/ HOẶC: cái nhìn mới mẻ, đa chiều của nhà văn
Nguyễn Minh Châu về con người và cuộc đời tỏa rạng đẹp đẽ nhất.
2/ Việc 2: Cảm nhận nhân vật người đàn bà hàng chài được thể
hiện trong đoạn văn đề bài ra:
a/ Luận điểm 1: Bằng sự thấu hiểu, xót thương và âu lo, ở đoạn văn đề bài ra, ngòi
bút của NMC đã thể hiện người đàn bà hàng chài là biểu tượng cho số phận bất hạnh và
tình trạng sống tăm tối, nghèo khổ của con người:
a1/ Luận cứ 1: Số phận bất hạnh và tình trạng sống tăm tối, nghèo khổ ở người đàn bà
hàng chài trước hết được thể hiện qua tên tuổi, ngoại hình:
* Nỗi xót xa cho số phận bất hạnh và tình trạng tăm tối, nghèo khổ của nhân
vật đã thể hiện ngay trong cách gọi tên tuổi, trong những đường nét miêu tả về ngoại
hình, dáng vẻ:
- Tên tuổi:
Xuyên suốt toàn bộ câu chuyện kể của Phùng, hầu như người đọc không hề
được biết đến tên gọi của người đàn bà tội nghiệp ấy, NMC chỉ gọi một cách phiếm định:
khi thì gọi là người đàn bà hàng chài, lúc lại gọi là mụ, khi thì gọi là chị ta,... Khi người
đàn bà xuất hiện ở tòa án huyện để gặp chánh án Đẩu, ta vẫn không biết chị ta tên là gì.
 Không phải ngẫu nhiên mà ngòi bút Nguyễn Minh Châu không đặt tên cho người đàn bà
hàng chài này, cũng không phải nhà văn "nghèo" ngôn ngữ đến độ không thể đặt cho chị
một cái tên mà là vì chị cũng giống như hàng trăm người đàn bà ở vùng biển nhỏ bé
này:
Chị là người vô danh, là hình ảnh tiêu biểu
cho cuộc đời nhọc nhằn, lam lũ như bao người phụ nữ khác không hiếm gặp trên
những miền quê Việt Nam, đặc biệt là ở những vùng biển thời hậu chiến.
 Cách gọi tên nhân vật như thế vừa cụ thể, lại vừa khái quát, vừa phiếm chỉ, lại vừa
xác định.
- Ngoại hình: Vốn sinh ra trong một gia đình khá giả ở phố nhưng người đàn bà hàng
chài trạc ngoài 40 tuổi ấy lại không có nhan sắc. Mụ mang “thân hình quen thuộc của
người đàn bà vùng biển với những nét thô kệch, mặt rỗ, khuôn mặt mệt mỏi sau một đêm
thức trắng kéo lưới, tái ngắt và dường như buồn ngủ”.
 Những chi tiết miêu tả ngoại hình không nhiều nhưng ám ảnh tâm trí bạn đọc.
 Đây chính là hình ảnh của một người lao động lam lũ, đau khổ sau một đêm
nhọc nhằn và trước một trận đòn nhục nhã, ê chề.
 Có lẽ gánh nặng nhọc nhằn của cuộc mưu sinh đầy sóng gió trên biển cả cùng
những bất hạnh cay đắng trong cuộc đời đã lấy đi của chị tất cả sinh lực và niềm vui. Trên
gương mặt “mệt mỏi và tái ngắt” dường như không còn mảy may chút sức sống.
(3)
 Chuyên đề: Chiếc thuyền ngoài xa – Th/sĩ Vũ Thị Huê – THPT Chuyên Bắc Ninh
a2/ Luận cứ 2: Số phận bất hạnh và tình trạng tăm tối, nghèo khổ của người đàn bà
hàng chài còn hiện rõ hơn qua câu chuyện của chị ở tòa án mà nghệ sĩ Phùng nghe
được:
* Qua câu chuyện người đàn bà hàng chài kể, chị cùng với gia đình phải chịu đựng
những v vả, nhọc nhằn của cs mưu sinh:
- Nếu ở đoạn văn trước đó, sự nhọc nhằn, tăm tối, nghèo khổ của mụ được thể hiện qua
những “đêm thức trắng kéo lưới”; Thì ở đoạn văn này, tình trạng đó được thể hiện sống
động qua chi tiết mỗi khi biển động suốt cả tháng, “cả nhà vợ chồng con cái toàn ăn cây
xương rồng luộc chấm muối…”;
- Từ khi cách mạng về, cs của họ “đỡ đói khổ” hơn nhưng nỗi lo cơm áo vẫn chưa lúc nào
buông tha. CS của những ngư dân trên biển không hề thơ mộng, lãng mạn như những bức
tranh xưa nay về hình ảnh “Thuyền ngư phủ lạc trong sương” (Xuân Diệu) mà vất vả, lam
lũ vì gánh nặng mưu sinh; bế tắc, cùng quẫn vì hơn chục con người chen chúc trên một
chiếc thuyền chật chội, bấp bênh trên mặt biển đầy sóng gió, tăm tối, nhục nhã vì tình trạng
thất học, bạo lực nặng nề,…
* Qua câu chuyện của người đàn bà hàng chài kể, chị còn là nạn nhân của tấn bi kịch
gia đình:
- Chị kể, chị thường xuyên phải chịu đựng nỗi nhục nhã, đau đớn bởi những trận đòn
tàn bạo của người chồng vũ phu: “Bất kể lúc nào thấy khổ quá là lão xách tôi ra đánh,
cũng như đàn ông thuyền khác uống rượu…Giá mà lão uống rượu …thì tôi còn đỡ khổ …”.
 Những trận đòn ấy diễn ra “năm ngày một trận nặng, ba ngày một trận nhẹ” khiến cho
Chánh án Đẩu và nghệ sĩ Phùng cùng một lúc thốt lên đau đớn, ngạc nhiên: “Không
thể nào hiểu được, không thể nào hiểu được!”
- Qua lời kể của người đàn bà hàng chài, nghệ sĩ Phùng không khỏi xót xa trước cảnh
chị luôn khổ sở nơm nớp lo sợ con cái bị tổn thương, bởi thế khi “con cái lớn lên” chị
“mới xin được với lão …đưa … lên bờ mà đánh…”
 Thể hiện hình ảnh người đàn bà hàng chài là nạn nhân của cảnh bạo lực gia đình - những
câu văn của NMC đã thể hiện “mối quan hoài thường trực”, sự cảm thông và niềm xót
thương sâu sắc với số phận con người trong cuộc mưu sinh nhọc nhằn, trong hành trình
gian nan, đau khổ kiếm tìm hạnh phúc và sự bình yên; cũng như những khắc khoải, âu lo
trước cái xấu, cái ác đang hiện hữu trong cs;
 Như vậy, để bi kịch thường ngày của người đàn bà hàng chài diễn ra phía sau “bãi
xe tăng hỏng” của chiến trường xưa, có lẽ NMC muốn gợi ra cho độc giả những âu lo,
suy ngẫm: cuộc chiến đấu chống lại đói nghèo, tăm tối và bạo lực có lẽ sẽ còn gian nan,
lâu dài hơn cả cuộc chiến đấu chống ngoại xâm, và chừng nào chưa thoát khỏi cs đói
nghèo, chừng đó con người còn phải chung sống với cái xấu, cái ác.
 Chúng ta đã phải đổ xương máu trong bao nhiêu năm qua để giành được độc lập, tự do
trong cuộc chiến đấu cho quyền sống của cả dân tộc, nhưng chúng ta sẽ còn phải tiếp tục
làm gì đây trong cuộc chiến đấu cho quyền sống của từng người??? Làm gì đây để đem
đến cơm ăn, áo mặc, ánh sáng văn hóa và hạnh phúc cho biết bao con người vẫn đang
chìm đắm trong kiếp sống bất hạnh, tăm tối, nghèo khổ???
b/ Luận điểm 2: Bằng sự trân trọng cũng như niềm tin yêu vào nhân vật, ở đoạn văn
đề bài ra, ngòi bút của NMC còn phát hiện ở người đàn bà hàng chài vẻ đẹp khuất lấp;
Hạt ngọc ẩn dấu trong bề sâu tâm hồn:
b1/ Luận cứ 1: Ẩn sau ngoại hình xấu xí, thô kệch, là tấm lòng nhân hậu, vị tha, cam chịu
và giầu tình yêu thương, giầu đức hi sinh vô lượng:

(4)
 Chuyên đề: Chiếc thuyền ngoài xa – Th/sĩ Vũ Thị Huê – THPT Chuyên Bắc Ninh
- Khi dựng nhân vật người đàn bà hàng chài, ngòi bút thấm đẫm tinh thần nhân đạo
của NMC đã ngụp tận đáy sâu tâm hồn của mụ để kiếm tìm những "hạt ngọc" ẩn dấu đằng
sau cái dáng vẻ thô kệch, để khám phá những vẻ đẹp đang bị khuất lấp ở mụ. Ngòi bút nhà
văn đã nhìn thấy đằng sau ngoại hình xấu xí, thô kệch kia là tấm lòng nhân hậu, vị tha,
nhẫn nhịn và giầu tình yêu thương, giầu đức hi sinh của mụ với chồng, với con:
* Đối với lão chồng vũ phu, thô bạo:
- Gấp trang truyện lại, bạn đọc không khỏi ám ảnh về vẻ cam chịu, nhẫn nhục đến
tuyệt đối của người đàn bà hàng chài trước những trận đòn “ba ngày một trận nhẹ,
năm ngày một trận nặng” của lão chồng vũ phu. Người đàn bà hàng chài nhận hết mọi
thiệt thòi về mình. Nhận mình xấu, trót có mang; nhận mình khổ là do “cái lỗi chính là đám
đàn bà ở thuyền đẻ nhiều quá, mà thuyền lại chật”.
 Vì thế nên gánh lấy cái khổ, chịu khổ như một thói quen, một định mệnh mà mình phải
gánh lấy.
 Dù được Đẩu gợi ý ly hôn để thoát cảnh bạo hành nhưng người đàn bà một mực
không đồng ý:
. Trước đó, khi mới tới tòa án huyện, chị tha thiết van xin: “Quý tòa bắt tội con cũng được,
phạt tù con cũng được, đừng bắt con bỏ nó”.
. Trong đoạn trích này, chị lại thêm một lần tha thiết: “Các chú đừng bắt tôi bỏ nó”.
 Người đàn bà tự nguyện, chấp nhận mọi nỗi đau, chấp nhận bị hành hạ về thể xác để giải
tỏa nỗi bế tắc cho lão chồng của mình.
 Hóa ra đằng sau sự cam chịu, nhẫn nhục đến tuyệt đối ấy là tấm lòng nhân hậu, vị
tha.
- Dưới góc nhìn của Phùng và chánh án Đẩu thì gã chồng đó chỉ là 1 kẻ vũ phu, tàn
độc, cả nước không có người thứ hai nên lão ta đáng bị trừng trị, đáng bị tách bỏ khỏi
c sống của mẹ con người đàn bà hàng chài. Thế nhưng trong con mắt người đàn bà hàng
chài - nạn nhân của cảnh bạo lực - thì lão chồng của mụ cũng chỉ là 1 nạn nhân đáng
thương của hoàn cảnh sống, của đói nghèo. Mụ cảm nhận, thấu hiểu cho lão và sẵn sàng tha
thứ! Mụ chấp nhận sống cùng lão và không muốn bỏ lão:
+ Sâu xa của lý do không bỏ chồng chính là chị thấu hiểu bản chất của chồng: “lão
chồng tôi khi ấy là một anh con trai cục tính nhưng hiền lành lắm, không bao giờ đánh đập
tôi”.
+ Hắn đã từng chấp nhận cảnh “nghèo khổ, túng quẫn” vì trốn đi lính cho ngụy. Sống
nghèo khổ, túng quẫn chứ không bao giờ chấp nhận cầm súng để bắn vào đồng bào
mình. Vậy, bản chất người chống ấy là tốt.
+ Chị nhìn chồng mình không phải là phạm nhân mà là nạn nhân. Chính sự thất học,
đói nghèo, lam lũ đã tạo ra người đàn ông độc ác ấy. Hắn là nạn nhân của cuộc sống đói
nghèo, cơ cực do hậu quả của chiến tranh để lại. Vì quá khốn khó, vì quá nheo nhóc, đói
nghèo mà lão chồng mụ - một người hiền lành đôi lúc cục tính đã biến thành tàn độc.
* Đối với đàn con nheo nhóc: Với lão chồng vũ phu, người đàn bà hàng chài thấu
hiểu, vị tha thì với đàn con nheo nhóc, người mẹ thô kệch ấy lại giầu đức hi sinh và giầu
tình yêu thương:
- Vì muốn đàn con được ăn no, được nuôi nấng, có chỗ nương tựa trong c sống,
có chỗ nương tựa khi trời nổi phong ba, bão tố nên người mẹ ấy đã cam chịu, nhẫn nhục,
chủ động, chấp nhận một cách tuyệt đối những trận đòn tàn độc của lão chồng mà không
kêu van, không chạy trốn, không bỏ lão. Mụ đã nói với Phùng và chánh án Đẩu khi kể về
(5)
 Chuyên đề: Chiếc thuyền ngoài xa – Th/sĩ Vũ Thị Huê – THPT Chuyên Bắc Ninh
gia đình mình tại tòa án huyện: “Đàn bà ở thuyền chúng tôi phải sống cho con chứ không
thể sống cho mình như ở trên đất được!”.
 Nếu những người phụ nữ ở thuyền khác chấp nhận đàn ông uống rượu, thì chị cũng chấp
nhận bị chồng đánh. Đó là cách ứng xử vô cùng nhân bản của một người mẹ thương con, hi
sinh bản thân vì con.
- Cũng vì sợ đàn con tổn thương trước cảnh bạo lực gia đình, người đàn bà hàng
chài đã chủ động xin lão chồng vũ phu đưa mình lên bờ mà đánh.
- Trong câu chuyện người đàn bà kể ở tòa án huyện cho Phùng và Đẩu nghe, khi
nhắc đến những lúc hòa thuận, vui vẻ trên thuyền, “khuôn mặt xấu xí của mụ chợt ửng
sáng lên như một nụ cười”.
 Chi tiết đó một lần nữa cho bạn đọc thấy đằng sau vẻ xấu xí, thô kệch kia là vẻ đẹp của
tình mẫu tử ở một người mẹ giầu tình yêu thương, giầu đức hi sinh, nhẫn nhịn. Mọi niềm
vui, nỗi buồn ở mụ đều xuất phát từ “nhìn đàn con...chúng nó được ăn no...”.
 Từ hình ảnh người đàn bà hàng chài, bạn đọc thấy thấp thoáng bóng dáng của
những người phụ nữ Việt Nam nhân hậu, bao dung, giàu lòng vị tha và giầu đức hi sinh.
b2/ Luận cứ 2: Ẩn sau vẻ xấu xí, quê mùa, thất học là một người đàn bà
thấu hiểu lẽ đời, sâu sắc trong suy nghĩ và từng trải:
* Nếu bạn đọc từng yêu mến những nhân vật nữ trong các sáng tác của Nguyễn Minh Châu
thì sẽ thấy không ở đâu thiên nữ tính lại thăng hoa tuyệt vời như ở người đàn bà rách rưới
này. Bên cạnh tấm lòng nhân hậu, vị tha, giầu tình yêu thương và giầu đức hi sinh với
chồng, với con, ở người đàn bà hàng chài còn toát lên vẻ đẹp của sự thấu hiểu lẽ đời, sâu
sắc trong suy nghĩ và từng trải: Chị ta hiểu việc mình phải làm, phải chịu trong cảnh ngộ
của bản thân, chị ta còn “dạy” cho Phùng và Đẩu hiểu nỗi cơ cực của người làm ăn, hiểu
sự thực trần trụi, tưởng chừng vô lí mà hiển nhiên của đời. Chính vẻ đẹp đó đã đem đến
cho Phùng, Đẩu và người đọc những xúc cảm mới và ngộ ra được rất nhiều điều. Để làm
nổi bật sự thấu hiểu lẽ đời, sâu sắc trong suy nghĩ và từng trải ở người đàn bà hàng chài,
ngòi bút Nguyễn Minh Châu đã dụng công nhấn mạnh vào sự thay đổi trong ngôn ngữ
và tâm thế của người đàn bà hàng chài khi có mặt ở tòa án huyện:
- Ban đầu, khi mới bước vào tòa án, người đàn bà hàng chài tỏ ra khúm núm, sợ sệt:
+ Dù được Đẩu mời đến lượt thứ hai, mụ mới dám “rón rén đến ngồi ghé vào
mép chiếc ghế và cố thu người lại”.
 Đó là dáng ngồi bị động, sẵn sàng tự vệ, thật nhỏ bé và tội nghiệp. Dáng ngồi thể hiện sự
sợ hãi trước 1 không gian lạ, trước những con người xa lạ dù người đàn bà đã được Đẩu
thân mật mời ngồi: “Chị ngồi lên đây, sao lại thế, hãy ngồi lên chiếc ghế này”.
+ Khi đối thoại với chánh án Đẩu và nghệ sĩ Phùng, người đàn bà ấy thưa gửi,
xưng “con” và có lúc van xin “con lạy quý tòa”.
+ Khi được vị Chánh án khuyên nên bỏ người chồng vũ phu, người đàn bà còn
lạy quý tòa và có lời xin thật lạ lùng: “Quý tòa bắt tội con cũng được, phạt tù con cũng
được, đừng bắt con bỏ nó…”
- Nhưng khi đã lấy lại được sự tự tin trước Phùng và Đẩu, người đàn bà hàng chài tỏ ra
thấu hiểu lẽ đời, sâu sắc trong suy nghĩ và từng trải:
+ Khi đã lấy lại sự tự tin, người đàn bà hàng chài quê mùa, thất học không còn
khúm núm, sợ sệt trước Phùng và Đẩu. Điệu bộ của mụ khác, ngôn ngữ cũng khác.
Mụ không còn xưng con và gọi chánh án là quý tòa mà xưng chị và gọi người có quyền
hành là chú: “Chị cám ơn các chú…Lòng các chú tốt nhưng các chú đâu có phải là người
làm ăn...cho nên các chú đâu có hiểu được cái việc của người làm ăn lam lũ, khó nhọc...”

(6)
 Chuyên đề: Chiếc thuyền ngoài xa – Th/sĩ Vũ Thị Huê – THPT Chuyên Bắc Ninh
+ Trong khi Đẩu và Phùng bất bình trước lão chồng tàn độc của người đàn bà
hàng chài. Họ thấy lão chồng của mụ chỉ là kẻ độc ác, cả nước không có người thứ hai
thì người đàn bà hàng chài lại kể về lão với Phùng và Đẩu bằng sự thấu hiểu lẽ đời,
bằng những suy nghĩ vô cùng sâu sắc và từng trải: Chị kể cho Đẩu và Phùng biết: lão
chồng của chị vốn là anh con trai cục tính nhưng lại hiền lành, không bao giờ đánh đập vợ,
nhưng khi rơi vào cuộc sống nghèo khổ, túng quẫn, nheo nhóc, bế tắc lão mới trở thành kẻ
vũ phu, tàn nhẫn,...
+ Trong cuộc đối thoại với Phùng và Đẩu, người đàn hàng chài còn chỉ rõ sự
thiếu thực tế của Đẩu và Phùng khi nhìn nhận về con người và cuộc sống:
. “Lòng các chú tốt, nhưng các chú đâu có phải là người làm ăn...cho nên các chú
đâu có hiểu được cái việc của các người làm ăn lam lũ, khó nhọc...”
. “Các chú không phải là đàn bà, chưa bao giờ các chú biết như thế nào là nỗi vất vả
của người đàn bà trên một chiếc thuyền không có đàn ông...”
+ Trong cuộc đối thoại với Phùng và Đẩu, người đàn bà hàng chài còn chỉ ra cho
Phùng và Đẩu thấy một hiện thực tàn nhẫn mà những người đàn bà làm nghề chài
lưới như mụ phải chấp nhận trong cuộc mưu sinh đầy nhọc nhằn: "Đám đàn bà hàng
chài ở thuyền cần một người đàn ông để chèo chống khi phong ba, để cùng làm ăn nuôi
nấng đặng một sắp con nhà nào cũng trên dưới chục đứa” dù hắn có man rợ và tàn bạo.
 Mụ đã cho Phùng và Đẩu thấy được sự khó khăn gấp bội của những người đàn bà trong
cuộc mưu sinh trên biển cả, luôn bất cập, tiềm ẩn những hiểm họa, đe dọa.
 Hóa ra đằng sau vẻ quê mùa, thô kệch, thất học kia, ngòi bút NMC đã thấy ở người đàn
bà sự thấu hiểu lẽ đời, sâu sắc trong suy nghĩ và từng trải.
 Nếu trước đây Đẩu và Phùng kinh ngạc trước sự cam chịu, nhẫn nhục đến tuyệt đối của
mụ khi bị lão chồng hành hạ bao nhiêu thì khi nghe xong lời tâm sự, khi hiểu được nguyên
nhân dẫn đến thái độ ấy ở mụ, họ càng khâm phục bấy nhiêu. Họ khâm phục sự nhân hậu,
vị tha của mụ, họ ngỡ ngàng trước sự thấu hiểu lẽ đời, sâu sắc trong suy nghĩ và từng trải ở
người đàn bà hàng chài: “Một cái gì mới vừa vỡ ra trong đầu của vị Bao Công của cái phố
huyện vùng biển, lúc này trông Đẩu rất nghiêm nghị và đầy suy nghĩ”.
 Lẽ đời đã chiến thắng. Người lao động lam lũ, nghèo khổ không có uy quyền nhưng
cái tâm của một người thương con, thấu hiểu lẽ đời cũng là một thứ quyền uy có sức
mạnh riêng. Nó đã làm Chánh án Đẩu, nghệ sĩ Phùng thức tỉnh và ngộ ra nhiều điều: không
thể nhìn cuộc sống chủ quan, đơn giản 1 chiều, không thể chỉ nhìn bề ngoài mà đánh giá
con người.
 Lòng tốt của P - Đ trở thành phi thực tế, kiến thức sách vở mà các anh học được đã trở
thành vô nghĩa trước những lí lẽ sắc sảo nhưng đầy nhân văn của người đàn bà quê mùa,
thất học.
 Từ vẻ đẹp của người đàn bà hàng chài giá trị nhân văn của thiên truyện đã tỏa sáng tự
nhiên nhất cùng năm tháng.
b3/ Luận cứ 3: Ẩn sau vẻ xấu xí, quê mùa, thất học là một người đàn bà
kiên cường:
- Luôn ý thức s sắc về thân phận, về ý nghĩa cs của mình, đó là n nhân khiến chị có
được s mạnh để chịu đựng tất cả những kh khăn, th thách, từ những lam lũ, vất vả trong
cuộc mưu sinh, những cay đắng, giày vò của cs đói nghèo, đến những đau đớn cả về thể xác
lẫn tinh thần trong bi kịch g đình,…; Lấy sức chịu đựng ph thường của mình cố gắng che
chắn cho sự bình yên của gia đình, bảo vệ niềm tin trong trẻo ngây thơ cho tâm hồn các con,
gánh đỡ cho chồng những nhọc nhằn, cay đắng, lo cho các con có áo mặc, cơm ăn,…dù tất
cả những cố gắng ấy vẫn luôn thất bại ê chề trước sự khắc nghiệt của cs.
(7)
 Chuyên đề: Chiếc thuyền ngoài xa – Th/sĩ Vũ Thị Huê – THPT Chuyên Bắc Ninh
- Nhiều năm sau, mỗi khi ngắm kĩ, nhìn lâu bức ảnh “chiếc thuyền ngoài xa”, bao giờ
người nghệ sĩ cũng thấy “người đàn bà ấy bước ra khỏi tấm ảnh, …đường nét thô kệch,
tấm lưng áo bạc phếch có những miếng vá, nửa thân dưới ướt sũng, khuôn mặt rỗ đã nhợt
trắng vì kéo lưới suốt đêm. Mụ bước những bước chậm rãi, bàn chân dậm trên mặt đất chắc
chắn, hòa lẫn trong đám đông,…”
 Đó là h ảnh của những con người vô danh, khốn khổ trong cs lầm lũi đời thường, họ đã
kiên cường vượt lên trên tất cả những gian truân, đắng cay của c đời, không phải vì mình
mà vì những người thân yêu, những người đã làm nên ý nghĩa c đời họ, là lí do để họ sống
và chịu đựng, cũng là cội nguồn s mạnh của họ.
3/ Việc 3: Đánh giá, nhận xét, bình luận về đặc sắc nghệ thuật và nội dung, tư tưởng
được thể hiện trong đoạn văn:
a/ Nghệ thuật đặc sắc được thể hiện trong đoạn văn:
- Đoạn văn đề bài ra dẫu không dài nhưng đã thể hiện sống động đặc điểm truyện ngắn của
NMC sau năm 1975 bởi:
+ Lối trần thuật hấp dẫn, khách quan.
+ Tình huống truyện độc đáo, bất ngờ.
+ Tâm lý nhân vật được miêu tả tinh tế, chân thực.
+ Ngôn ngữ mộc mạc, giản dị, chắt lọc.
+ Chi tiết ám ảnh, đặc sắc. Chẳng hạn như chi tiết thể hiện cuộc sống mưu sinh
nhọc nhằn và số phận bất hạnh của người đàn bà hàng chài: “…hàng tháng, cả nhà vợ
chồng con cái ăn toàn cây xương rồng luộc chấm muối…Bất kể lúc nào thấy khổ quá là lão
xách tôi ra đánh…” Hay chi tiết thể hiện niềm hạnh phúc của người mẹ thương con, giầu
đức hi sinh: “Lần đầu tiên trên khuôn mặt của mụ chợt ửng sáng lên như một nụ cười”,….
b. Nội dung, tư tưởng:
- Đoạn văn đề bài ra, từ câu: “Người đàn bà bỗng chép miệng, con mắt như đang nhìn
suốt cả đời mình” đến câu: “Có chứ, chú! Vui nhất là lúc ngồi nhìn đàn con tôi chúng nó
được ăn no…” thể hiện rõ nhất những nhận thức, vỡ lẽ của Phùng và Đẩu. Từ đoạn
văn, độc giả không chỉ thấy được số phận số phận bất hạnh và tình trạng sống tăm tối,
nghèo khổ mà còn thấy được những hạt ngọc ẩn dấu trong bề sâu tâm hồn của người
đàn bà hàng chài, tỏa rạng đẹp đẽ nhất: Người đàn bà hàng chài là nv chính có vai trò
quan trọng trong việc thể hiện chủ đề, tư tưởng của tp. Người đàn bà này không rõ tên gọi
chỉ là người đàn bà hàng chài, là mụ…Chị hiện lên trong tác phẩm cũng giống như bao
người phụ nữ đang hàng ngày vật lộn với c/s nơi biển cả. Nhưng chị đã để lại ấn tượng sâu
đậm trong lòng bạn đọc về 1 con người bất hạnh, chịu nhiều thua thiệt song lại sâu sắc, từng
trải, thấu hiểu lẽ đời, chan chứa tình người, tình mẫu tử. NMC chẳng nói điều gì to tát, câu
chuyện dung dị, đời thường, chi tiết ám ảnh, chứa đựng những tư tưởng nhân văn sâu
sắc. NMC đã đào xới những tầng sâu, khám phá sự tương phản giữa số phận và phẩm
chất, giữa bề ngoài xấu xí và vẻ đẹp bên trong để tìm kiếm những “hạt ngọc” ẩn chứa
bên trong bề sâu tâm hồn con người.
- Ở người đàn bà hàng chài, tình thương hay nỗi đau đều không để lộ ra ngoài, tất cả
ẩn dấu dưới vẻ bề ngoài ngoài cam chịu, thô kệch, lam lũ khiến người ta nhầm tưởng.
N sĩ Phùng đã đi từ sự thương hại, bất bình trước vẻ nhẫn nhục, cam chịu đến sự c/thông,
thấu hiểu, trân trọng và chia sẻ. Những đổi thay trong cách nhìn người của P về người
đàn bà chính là cách thức NMC đào xới những tầng sâu để từ đó phát lộ con người
bên trong để khám phá vẻ đẹp tiềm ẩn.
4. Thực hiện yêu cầu nâng cao:
(8)
 Chuyên đề: Chiếc thuyền ngoài xa – Th/sĩ Vũ Thị Huê – THPT Chuyên Bắc Ninh
* Từ nhân vật người đàn bà hàng chài được thể hiện trong đoạn văn, độc giả
không chỉ thấy được quan niệm nghệ thuật mới mẻ của Nguyễn Minh Châu mà còn thấy
được cái nhìn mới mẻ, nhiều chiều về con người, về cuộc sống. Từ nhân vật người đàn
bà hàng chài cũng giúp nhà văn gửi gắm thông điệp lớn lao thẫm đẫm giá trị nhân đạo
tới cuộc đời:
a/ Trước hết là thông điệp về cách nhìn cuộc sống:
- Từ sự đối lập giữa cái đẹp tuyệt đỉnh của ngoại cảnh với hiện thực phũ phàng, tàn
nhẫn của cuộc sống, nhà văn cho thấy không phải bao giờ cái đẹp cũng thống nhất với
cái thiện, không phải bao giờ cái bên ngoài cũng là sự thể hiện bản chất thật bên trong.
 Vì vậy, muốn hiểu đúng về bản chất cuộc sống, con người, phải có cái nhìn thấu đáo,
toàn diện, sâu sắc từ nhiều góc độ, không thể nhận xét, đánh giá đơn giản, dễ dãi, một chiều
căn cứ vào kết quả cảm tính của cái nhìn hời hợt, nông cạn bên ngoài sự vật, sự việc.
 “Chiếc thuyền ngoài xa” đã xua tan làn khói lãng mạn phủ lên hình ảnh đã trở nên
quen thuộc về một ngư phủ dưới cánh buồm mờ ảo trong không gian xa rộng của biển cả”
(I. Nikulin – 1988) để đưa đến một cách nhìn khác sâu sắc hơn, thực hơn và cũng chua xót
hơn về cuộc sống con người.
- Từ câu chuyện của người đàn bà hàng chài, tình huống đưa đến một thức nhận thấm
thía nỗi chua xót: cái Xấu, cái Ác nhiều khi vẫn tồn tại trong cuộc sống con người như một
lẽ bất khả kháng; con người cần có cái nhìn thấu đạt nhân tính, không phải để chấp nhận,
dung túng mà để tìm ra cội nguồn phát sinh nhằm loại bỏ nó, đem lại sự bình yên, tốt đẹp
cho cuộc sống con người.
- Không chỉ đưa ra thông điệp về cái nhìn toàn diện, sâu sắc, thấu đáo với cuộc sống,
tình huống truyện còn đưa đến một nhận thức quan trọng: để giải phóng con người khỏi
cảnh đói nghèo, khổ đau, tăm tối cần phải có những giải pháp thiết thực mang tính toàn xã
hội chứ không phải chỉ bằng những lý thuyết đẹp đẽ mà xa rời thực tiễn, những phương
cách cực đoan duy ý chí.
b/ Từ nhân vât người đàn bà hàng chài, ngòi bút của NMC còn đưa đến một thông
điệp quan trọng về trách nhiệm của người nghệ sỹ với nghệ thuật và con người:
- Không thể tách rời nghệ thuật với hiện thực cuộc sống con người, hãy rút ngắn
khoảng cách giữa nghệ thuật với hiện thực, bởi nghệ thuật đích thực luôn gắn bó khăng
khít và phản ánh chân thực cuộc sống con người.
- Nghệ sỹ không chỉ cần những phẩm chất đáng quý trọng trong lao động nghệ thuật
và sứ mệnh sáng tạo nghệ thuật, cũng không chỉ cần có tư chất nghệ sỹ biết rung động
trước cái Đẹp, nghệ sỹ còn phải có tấm lòng nhân ái, có tình thương yêu sâu nặng với
con người, biết trăn trở cho số phận con người, có đủ sự sắc sảo, tinh tế để có thể nhìn
ra những mảng khuất tối trong cuộc sống, có sự dũng cảm và bản lĩnh trung thực đẻ
khám phá và phản ánh những hiện thực dẫu là tàn nhẫn của cuộc sống con người.
Nguyễn Minh Châu đã từng khẳng định: Nhà văn không có quyền nhìn sự vật một cách
đơn giản, mà nhà văn cần phấn đấu để đào xới bản chất của con người vào các tầng sâu
lịch sử.
c/ Nhân vật người đàn bà hàng chài còn giúp nhà văn thể hiện những tư tưởng nhân
đạo sâu sắc nhất cho truyện ngắn của mình:
- Thấu hiểu, xót thương cho số phận bất hạnh của con người trong cuộc sống mưu sinh,
trong hành trình tìm kiếm hạnh phúc và sự bình yên.
(9)
 Chuyên đề: Chiếc thuyền ngoài xa – Th/sĩ Vũ Thị Huê – THPT Chuyên Bắc Ninh
- Biết quý trọng những vẻ đẹp dẫu là khuất lấp trong tâm hồn, tình cảm những con người
khốn khổ, bất hạnh.
- Thể hiện niềm tin vào sức mạnh của con người có thể vượt qua những khó khăn, thử
thách, gian truân để duy trì sự sống và tình yêu thương.
III/ KẾT BÀI:
* Cách 1: Trò sáng tạo!!!
* Cách 2: Trò tham khảo:
1/ Việc 1,2: Kết + nâng cao:
Như đã cảm nhận, với lối văn giản dị mà thấm thía, nhiều dư vị, nhiều trải nghiệm
thâm trầm; ngôn ngữ linh hoạt,…. đoạn văn đề bài ra, từ câu: “Người đàn bà bỗng chép
miệng, con mắt như đang nhìn suốt cả đời mình” đến câu: “Có chứ, chú! Vui nhất là lúc
ngồi nhìn đàn con tôi chúng nó được ăn no…” đã thể hiện tự nhiên, xúc động số phận bất
hạnh cũng như những hạt ngọc ẩn dấu trong bề sâu tâm hồn của người đàn bà hàng chài.
Từ hình ảnh người đàn bà hàng chài được thể hiện trong đoạn văn, độc giả thấy được
những thông điệp lớn lao thấm đẫm giá trị nhân đao nhà văn gửi tới tới cuộc đời/
hoặc: cái nhìn mới mẻ, nhiều chiều về con người, về cuộc sống của nhà văn NCM.
2/ Việc 3: Luận:
Đoạn văn dẫu đã khép lại nhưng nội dung tư tưởng sâu sắc cùng những quan niệm
tiến bộ của NCM về nghệ thuật, về con người, về cuộc đời vẫn là những bài học đắt giá về
sáng tạo nghệ thuật cho các nhà văn mọi thời đại bởi: “Một nhà nghệ sĩ chân chính phải
là nhà nhân đạo trong cốt tủy”. (Sê Khốp),
…………………HẾT………………

(10)