CHƯƠNG 4_ THIẾT KẾ

CÔNG VIỆC THỦ CÔNG

GV. Ths. Nguyễn Hữu Phúc
ĐHBK- ĐHQG TPHCM
01-2014
 Nội dung
• Giới thiệu

• Nguyên tắc cơ bản trong thiết kế công việc

• Nghiên cứu sự vận động

• Công việc thủ công và hướng dẫn thiết kế

 GIỚI THIỆU
• Việc thiết kế được chia làm ba phần:
– Việc sử dụng cơ thể con người
– Sắp xếp bố trí và những điều kiện nơi làm việc
(workplace)
– Thiết kế các công cụ, và thiết bị...
• Sinh trắc học (biomechanical) + sinh lý học
(physiological)  nhân trắc học (ergonomics)
và thiết kế công việc
 NGUYÊN TẮC CƠ BẢN TRONG
THIẾT KẾ CÔNG VIỆC
• Thao tác đạt được lực lớn nhất khi vận động ở trong
phạm vi trung bình của thao tác
• Một thao tác hiệu quả:
– Lực co duỗi ở vị trí tối ưu
– Cánh tay duỗi thẳng tạo ra lực nắm lớn
– Động tác uốn cong khủy tay có thể giúp tay nâng vật một
góc >90
• Tìm phạm vi trung bình của thao tác
– Tư thế phi hành gia không trọng lượng
– Tất cả cơ bắp không co gấp
– Cơ co gấp trong trạng thái thoải mái nhất
– Tứ chi đạt vị trí trung lập
NGUYÊN TẮC CƠ BẢN TRONG
THIẾT KẾ CÔNG VIỆC
 NGUYÊN TẮC CƠ BẢN TRONG
THIẾT KẾ CÔNG VIỆC
• Thao tác đạt được lực lớn nhất khi di chuyển chậm
– Dựa trên tính chất trượt lên nhau, có thể co giãn các sơi cơ
– Mối liên hệ giữa lực và tốc độ vận động
 NGUYÊN TẮC CƠ BẢN TRONG
THIẾT KẾ CÔNG VIỆC
• Thao tác dùng xung lượng hỗ trợ
– Sự di chuyển nhanh_ xung lượng lớn_ lực tác động càng lớn
– Thao tác di chuyển xuống dưới hiệu quả hơn di chuyển lên trên

• Thiết kế các thao tác sao cho phù hợp nhất với khả
năng của công nhân
– Kiểu lực
– Cơ bắp sử dụng cho thao tác,
– Tư thế thực hiện thao tác
 NGUYÊN TẮC CƠ BẢN TRONG
THIẾT KẾ CÔNG VIỆC
• Dùng những cơ khỏe cho những thao tác nặng nhọc

– Cơ chân và thân dùng để nâng tải nặng

– Cơ tay yếu dùng cho tải nhẹ

• Duy trì thấp hơn 15% sức mạnh tối đa

• Thực hiện chu kỳ làm việc - nghỉ ngơi: ngắn, thường xuyên, không

liên tục

• Thiết kế công việc sao cho hầu hết công nhân có thể thực hiện
 NGUYÊN TẮC CƠ BẢN TRONG
THIẾT KẾ CÔNG VIỆC
– Chú ý đến giới tính, tuổi tác, tính thuận tay và quá trình đào
tạo
– TB sức của nữ xếp vào khoảng 35%-85% sức TB của nam.
– Sức cơ bắp cao nhất ở 20t
– Giảm dần tuyến tính 20%-25% đến năm 60t

• Sử dụng những lực nhỏ cho những thao tác đòi hỏi sự
chính xác hoặc điều khiển những máy móc tinh vi
 NGUYÊN TẮC CƠ BẢN TRONG
THIẾT KẾ CÔNG VIỆC
• Không được cố gắng thực hiện những dịch chuyển chính
xác hoặc điều khiển các máy móc tinh vi ngay sau khi
làm những công việc nặng nhọc
• Bắt đầu và kết thúc thao tác bằng cả hai tay đồng thời
• Di chuyển hai tay tới và lui đối xứng và đồng thời
NGUYÊN TẮC CƠ BẢN TRONG
THIẾT KẾ CÔNG VIỆC
 NGUYÊN TẮC CƠ BẢN TRONG
THIẾT KẾ CÔNG VIỆC
• Thao tác dựa vào nhịp điệu tự nhiên của cơ thể
– Kết hợp hài hòa nhịp công việc và nhịp sinh học. Vd: ngày làm
việc 1 ca 8 giờ

• Sử dụng đường cong vận động liên tục

– Cơ thể người liên kết bằng các khớp nối

– Tạo ra các thao tác đường cong, xoay tròn xung quanh khớp
dễ dàng

– Thao tác theo dạng đường cong nhanh hơn thao tác theo dạng
đường thẳng
NGUYÊN TẮC CƠ BẢN TRONG
THIẾT KẾ CÔNG VIỆC
 NGUYÊN TẮC CƠ BẢN TRONG
THIẾT KẾ CÔNG VIỆC
• Dùng loại vận động cấp thấp
– Vận động ngón tay
– Vận động ngón tay + cổ tay
– Vận động ngón tay + cổ tay + cẳng tay
– Vận động ngón tay + cổ tay + cẳng tay + vai
– Vận động toàn thân

• Thao tác kết hợp sự làm việc đồng thời cả tay và chân
• Hạn chế tối đa sự thay đổi tầm nhìn
 NGHIÊN CỨU SỰ VẬN
ĐỘNG
• Nghiên cứu vận động là sự phân tích một
cách cẩn thận về quá trình vận động của cơ
thể con người được ứng dụng trong công
việc.
• Mục đích chính là loại trừ hoặc làm giảm
những động tác thừa, đồng thời làm thuận
lợi, nhanh chóng các thao tác cần thiết.
• Thông qua nghiên cứu vận động, công việc
được thiết kế lại hiệu quả hơn
 Các vận động cơ bản

• Qua phân tích quá trình vận động, Gilbreths đã

có kết luận cho mọi công việc (sản xuất hoặc
phi sản xuất), được thực hiện bằng cách kết
hợp 17 vận động cơ bản mà người ta gọi là
therbligs (cách đọc ngược tên Gilbreths).
 Các vận động cơ bản

• Các therbligs có thể có ích hoặc không có ích.

Các therbligs có ích thúc đẩy sự tiến triển
công việc, các therbligs vô ích kìm hãm quá
trình, cần phải được loại bỏ bằng cách ứng
dụng các nguyên tắc tiết kiệm vận động
(applying the principles of motion economy).
 Các vận động cơ bản
1. Transport empty (TE) – reach for an object
2. Grasp (G) – grasp an object
3. Transport loaded (TL) – move an object with
hand and arm
4. Hold (H) – hold an object
5. Release load (RL) – release control of an object
6. Use (U) – manipulate a tool
 Các vận động cơ bản
7. Pre-position (PP) – position object for next
operation
8. Position (P) – position object in defined location
9. Assemble (A) – join two parts
10. Disassemble (DA) – separate multiple parts that
were previously joined
11. Search (Sh) – attempt to find an object using
eyes or hand
 Các vận động cơ bản
12. Select (St) – choose among several objects in a
group
13. Plan (Pn) – decide on an action
14. Inspect (I) – determine quality of object
15. Unavoidable delay (UD) – waiting due to factors
beyond worker control
16. Avoidable delay (AD) – worker waiting
17. Rest (R) – resting to overcome fatigue
 Biểu đồ quy trình “Two-Hand”
• Biểu đồ quy trình Two - Hand (biểu đồ quy trình người
thao tác - operator process chart) là công cụ của sự
nghiên cứu vận động. Biểu đồ thể hiện mọi sự hoạt động
cũng như sự trì hoãn tạo ra bởi đôi bàn tay và mối
quan hệ giữa các thao tác bằng tay.
• Thiết lập biểu đồ Two - hand.
 Biểu đồ quy trình “Two-Hand”
• Một khi biểu đồ Two - hand được thành lập, ta có thể có những
kết luận như sau:
– Thiết lập một trình tự tốt nhất cho các therbligs
– Điều tra các biến động thời gian cần thiết cho các thao tác
quan trọng và xác đinh nguyên nhân gây ra sự biến động đó
– Nghiên cứu và phân tích sự ngưng trệ, xác định và loại trừ
những nguyên nhân gây ra sự chậm trễ đó
– Mục tiêu cuối cùng là tạo nên một chu kỳ thao tác với tổn thất
thời gian ít nhất. Vì vậy cần xác định độ lệch thời gian so với
thời gian tối thiểu và tìm ra nguyên nhân gây nên.
Biểu đồ quy trình “Two-Hand”
May 1 đường - Nga (sau cải tiến)
STT Tay trái Tay phải Thời gian (s)
1 Lấy bán phẩm 6.2
2 So mí 1.8
3 Đặt lên máy 1.5
4 Căng phẳng bán phẩm 1.7
5 So mí 2.8
6 Đẩy bán phẩm theo đường may 3.4
7 Giữ bán phẩm Lấy pad tay cầm 3.4
8 Giữ bán phẩm Đặt pad 1.4
9 Lại mũi 2.5
10 May 2.3
11 Lại mũi 2.1
12 Kiểm tra 1.9
13 Chuyển BTP lên công đoạn tiếp theo 3.7
Tổng 34.3
CÔNG VIỆC THỦ CÔNG VÀ
HƯỚNG DẪN THIẾT KẾ
• Sự tiêu thụ năng lượng

• Chỉ dẫn về nhịp tim

• Giảm lực nén ở lưng

• Chỉ dẫn thao tác nâng của NIOSH (National

institute for occupational safely and health)
 Sự tiêu thụ năng lượng
• Năng lượng luôn tiêu thụ trong quá trình vận
động của cơ bắp.
• Năng lượng tiêu hao trong công việc thay đổi
bởi loại của công việc đang được thực hiện, duy
trì tư thế trong công việc, và kiểu dáng tải vật
nặng.

.
 Sự tiêu thụ năng lượng

E  4.9  V (0.21  EO 2 )
– E: năng lượng tiêu hao (kcal/phút)
– V: Lượng không khí hít vào (lít/phút)

– Eo2: phần O2 thở ra trong không khí (0.16-0.18)

• Năng lượng thấp nhất để cân bằng khi nâng vật nặng là
luôn luôn phải giữ đúng trọng tâm của cơ thể mà có
nhóm cơ lớn nhất.
 Sự tiêu thụ năng lượng
• Ví dụ:
– Một balo đeo trên vai giữ bởi cơ thân
– Yêu cầu ít năng lượng hơn
– Trong lượng 2 cái vali bằng một cái balo được xách
bởi hai tay
• Tư thế giữ vai trò quan trọng đối với tiêu tốn năng
lượng
Sự tiêu thụ năng lượng
 Sự tiêu thụ năng lượng
• Cách thư giãn cũng được chỉ định là quan trọng.
• Thời gian yêu cầu để nghỉ ngơi:
W  5.33
R
W  1.33
– R: thời gian yêu cầu nghỉ ngơi
– W: năng lượng tiêu hao trung bình trong khi làm
việc (kcal/phút)
– 1,33 kcal/phút là năng lượng tiêu hao trong nghỉ
ngơi
 Chỉ dẫn về nhịp tim
• Các thiết bị, phương pháp đo sự tiêu thụ oxy, tính toán
năng lượng tiêu thụ rất tốn kém
• Một phương cách khác đã chỉ ra việc đo năng lượng tiêu
thụ bằng mức độ của nhịp tim.
• Từ khi quả tim bơm máu đem theo oxy để cơ bắp làm
việc, tiêu thụ năng lượng càng nhiều thì tương ứng với
nhịp tim càng cao.
Chỉ dẫn về nhịp tim
Nhịp tim (nhịp/phút)
200

150

100

50 _

0 5 10 15

Năng lượng tiêu hao (kcal/phút)

 Giảm lực nén ở lưng

• Xương sống người lớn có dạng hình chữ S

• Cột sống do 33 đốt sống hợp thành, chia ra :
- 7 đốt sống cổ : C1 đến C7 ( C: Cervicalis )
- 12 đốt sống lưng D1 - D12 ( D : Dozsalis )
- 5 đốt sống thắt lưng :L1 - L5 ( L :Lombalis )
- 5 đốt sống hông S1 - S5 ( S : Sacrilis )
- 4 đốt sống cụt : Cụt đuôi Coccyx ..
Giảm lực nén ở lưng
Giảm lực nén ở lưng
 Giảm lực nén ở lưng
• Lý do cho việc giảm lực nén ở lưng rất khó nhận
ra
• Nhiều nguyên nhân gây lực nén ở lưng: bệnh
nghề nghiệp, di truyền, hút thuốc, béo phì,…
• Tuy nhiên, công việc nâng vật nặng thường
xuyên, những công việc bằng tay nặng nhọc làm
đĩa đệm yếu đi theo thời gian.
• Tích cực nghỉ ngơi xen kẽ với làm việc
 Chỉ dẫn thao tác nâng của
NIOSH
• Trọng lượng giới hạn (Recommended weight
limit - RWL là tải mà tất cả mọi người đều có
thể nhấc bằng tay, đó là:
– 770lbs (350kg) lực nén trên đĩa đệm L5/S1, tạo bởi
RWL, có thể được chịu đựng bởi hầu hết những
công nhân trẻ, sức khỏe tốt.
– Hơn 75% phụ nữ và trên 99% đàn ông có khả năng
để nâng vật nặng được mô tả bởi RWL
– Kết quả năng lượng tiêu hao tối đa là 4,7kcal/phút
sẽ không vượt quá giới hạn đề nghị.
Chỉ dẫn thao tác nâng của
NIOSH
• Thành lập công thức cho RWL dựa trên tải tối
đa mà tay có thể nâng ở tư thế tối ưu.
RWL = LC × HM × VM × DM × AM × FM × CM
– Trong đó: LC hằng số tải 51lb
• HM - hệ số chiều ngang = 10/H
• VM - hệ số chiều cao = 1 – 0,0075|V – 30|
• DM - hệ số khoảng cách = 0,82 + 1,8/D
• AM - hệ số không đối xứng = 1 – 0,0032  A
• FM - hệ số tần suất, xem bảng 4.2
• CM - hệ số khớp nối, xem bảng 4.3
• H - vị trí chiều ngang của tải 10  H  25 inches
• V - vị trí chiều đứng của tải 0  V  70 inches = 175 cm
• D - khoảng cách (chiều cao) di chuyển giữa vị trí ban đầu
và vị trí muốn nâng, 10  D  70 inches
• A - góc không đối xứng giữa tay và chân (độ) 0o  A 
135o.
Chỉ dẫn thao tác nâng của
NIOSH
• RWL (lbs) = 51  (10/H)  (1 – 0,0075|V –
30|)  (0,82 + 1,8/D)  (1 – 0,0032  A) 
FM  CM
Chỉ dẫn thao tác nâng của NIOSH
Chỉ dẫn thao tác nâng của
NIOSH
Khoaûng thôøi gian ngaén, moät giôø hay ít hôn, theo sau vôùi
thôøi gian bình phuïc laø 1,2 laàn thôøi gian laøm vieäc.
Khoaûng thôøi gian vöøa phaûi, giöõa 1 vaø 2 giôø laøm vieäc,
keøm theo moät thôøi gian bình phuïc ít nhaát 0,3 laàn thôøi
gian laøm vieäc.
Khoaûng thôøi gian daøi, baát cöù vieäc gì laâu hôn 2 giôø nhöng
ít hôn 8 giôø.
Chỉ dẫn thao tác nâng của
NIOSH

Heä soá khôùp noái

Loaïi khôùp
V < 75cm V  75 cm
Toát 1,00 1,00
Trung bình 0,95 1,00
Keùm 0,90 0,90

Baûng heä soá khôùp noái (nguoàn: B.W. Niebel, A. Freivalds [1])
Chỉ dẫn thao tác nâng của
NIOSH
Heä soá khôùp noái phuï thuoäc vaøo tính töï nhieân giao tieáp
cuûa tay - vaät theå
Moät giao tieáp toát hoaëc naém chaët seõ giaûm löïc yeâu caàu
naém toái ña vaø taêng khoái löôïng naâng leân coù theå chaáp
nhaän ñöôïc
Coù ba loaïi khôùp noái ñöôïc duøng: toát, trung bình, xaáu
(good, fair, poor).
Chỉ dẫn thao tác nâng của
NIOSH
Moät khôùp noái toát ñaït ñöôïc neáu thuøng chöùa ñoà
ñöôïc thieát keá toái öu
• Nhöõng hoäp vaø nhöõng caùi gioû maø tay quai hay tay
naém ñöôïc laøm voû boïc toát
• Moät thuøng chöùa toát thì baèng phaúng, khoâng trôn tröôït,
chieàu ngang nhoû hôn 16 inch (40cm) vaø cao nhoû hôn
12inch (30cm)
Chỉ dẫn thao tác nâng của
NIOSH
• Moät khôùp noái toát ñaït ñöôïc neáu thuøng chöùa ñoà ñöôïc
thieát keá toái öu
• Tay caàm toái öu laø daïng hình truï, nhaün, beà maët khoâng trôn
tröôït,
• ñöôøng kính 0,751,5 inch (1,93,8 cm), daøi lôùn hôn 4,5
inch (11,3 cm) vaø khoaûng hôû 2 inch (5cm).
• moät khôùp noái toát seõ goàm coù moät caùi thuaän tieän ñeå naém
maø caùnh tay coù theå thuaän tieän choaøng xung quanh vaät theå
khoâng coù baát kyø nhöõng söï leäch coå tay
Chỉ dẫn thao tác nâng của
NIOSH
Moät khôùp noái trung bình
• giao tieáp ít toái öu hôn do tay caàm ít toái öu hôn hay naém tay
khoâng bao boïc
• thuøng chöùa thieát keá toái öu nhöng khoâng coù tay caàm, hay khoâng
coù naém tay, hay khoâng bao boïc,
• moät khôùp noái bình thöôøng neáu laø tay naém khoâng bao taát caû
ñöôøng xung quanh nhöng ñöôïc uoán cong 90o
• aùp duïng trong haàu heát coâng ngheä thuøng bao bì.
Chỉ dẫn thao tác nâng của
NIOSH
Moät khôùp noái xaáu
• thuøng chöùa thieát keá ít toái öu hôn, khoâng coù tay caàm, khoâng coù
tay naém, khoâng bao boïc,
• nhöõng vaät theå khoâng theo qui ñònh thì to lôùn hoaëc khoù coù tay
naém
• Baát kyø thuøng chöùa naøo xuø xì hay beà maët trôn, hình daùng saéc
beùn, troïng taâm khoâng ñoái xöùng vôùi löïc troïng tröôøng, hay söï
chöùa khoâng oån ñònh.
 Chỉ dẫn thao tác nâng của NIOSH
• Ví dụ: NIOSH phaân tích söï naâng hoäp vaøo thaân xe
Giaû söû moät ngöôøi naâng hoäp naëng 30lb töø maët ñaát vaøo thaân xe. Ngöôøi
quay moät goùc 90o moät caùch ñôn giaûn nhaác hoäp töø möùc maët ñaát (V = 0)
ôû khoaûng caùch naèm ngang ngaén nhaát (H  10inches). Khoaûng caùch di
chuyeån thaúng ñöùng laø khoaûng caùch töø vò trí thaúng ñöùng cuûa hoäp taïi nôi
ñöôïc ñöa tôùi (giaû söû phaàn ñaùy cuûa thaân xe laø 25 inches tính töø maët ñaát)
vaø vò trí thaúng ñöùng cuûa hoäp ôû taïi goác (V = 0) (giaû söû ôû neàn), ñeå deã
tính laáy D = 25. Giaû söû raèng chæ coù moät laàn naâng, do ñoù FM = 1. Cuõng
vaäy, giaû söû hoäp nhoû moät caùch yeáu ôùt nhöng khoâng coù tay caàm. Nhö
vaäy, khôùp noái nhoû vôùi CM = 0,95.
Chỉ dẫn thao tác nâng của NIOSH

Ví dụ: NIOSH phaân tích söï naâng hoäp vaøo

thaân xe
Chỉ dẫn thao tác nâng của NIOSH
• Ví dụ: NIOSH phaân tích söï naâng hoäp vaøo thaân xe
Ñieàu naøy vieäc tính toaùn cho phaàn goác (origin) nhö sau:

RWLORG = 51* (10/10)* (1 – 0,0075 |0 – 30|)* (0,82 + 1,8/25) * (1 – 0,0032 *

90) * (1) * (0,95)

= 51 * (1) * (0,775) * (0,892) * (0,712) * (1) * (0,95) = 23,8

Giaû söû taàm vôùi vaøo thaân xe roäng hôn (H = 25 inches) bôûi vì böûng xe vaø chieàu
cao meùp thaân xe, khoâng quay ngöôøi, khoaûng caùch di chuyeån duy trì gioáng nhau
vaø khôùp noái choå tay naém yeáu,ï tính toaùn taïi vò trí ñaët:

RWLDEST = 51* (10/25)* (1 – 0,0075|25 – 30|) * (0,82 + 1,8/25) * (1 – 0,0032 *

0) * (1) * (0,95)

= 51 * (0,4) * (0,963) * (0,892) * (1) * (1) * (0,95) = 16,6

vaø LI = 30/16,6 = 1,8

Chỉ dẫn thao tác nâng của NIOSH
• Ví dụ: NIOSH phaân tích söï naâng hoäp vaøo thaân xe
• tröôøng hôïp xaáu nhaát, chæ 16,6lb coù theå naâng an toaøn
cho haàu heát moïi ngöôøi
• hoäp naëng 30lb seõ laøm taêng moái nguy hieåm haàu nhö
gaáp hai laàn möùc ñoä coù theå chaáp nhaä
• Giaûm khoaûng caùch naèm ngang ñeán 10 inches seõ laøm
taêng heä soá H ñeán 10/10 = 1 vaø taêng RWL ñeán
33,4lbs.n
Chỉ dẫn thao tác nâng của NIOSH
Höôùng daãn toång quaùt: naâng baèng tay

a) b) c)

d) e) f)

a) Keá hoaïch naâng; b) Xaùc ñònh kyõ thuaät naâng toát nhaát;
c) d) Coù choã naém chaéc chaén; e) Ñöa taûi gaàn thaân theå ngöôøi
f) Nhöõng coâng vieäc naâng xen keõ coâng vieäc nheï nhaøng
Chỉ dẫn thao tác nâng của
NIOSH
• NIOSH cũng đưa ra hệ số lực nâng (Lifting
index - LI): mức độ may rủi của việc nâng
một vật nặng, với một giá trị vượt quá 1 cho
là bị nguy hiểm.
• LI được dùng trong những công việc có ưu
tiên cho việc tái thiết kế nhân trắc học.
LI = Trọng lượng nâng/RWL
Hướng dẫn cách nâng với nhiều
công việc
• Chỉ số nâng hỗn hợp CLI (Composite lifting
index): thể hiện tập hợp các yêu cầu của
công việc.
• CLI bằng chỉ số nâng công việc đơn giản lớn
nhất STLI (Single task lifting index), và
tăng một cách tương đối CLI đối với công
việc xảy ra sau.
 Hướng dẫn cách nâng với nhiều
công việc
• Thủ tục đa công việc như sau:
– Tính RWL công việc đơn (STRWL) cho mỗi công việc
– Tính tần suất độc lập RWL (FIRWL) cho mỗi công việc bằng cách
đặt FM = 1
– Tính LI công việc đơn (STLI) bằng cách chia tải bởi STRWL
– Tính tần suất độc lập LI (FILI) bằng cách chia tải lớn nhất bởi
FIRWL tương ứng
– Tính CLI đối với toàn thể công việc bằng cách xếp theo thứ tự công
việc phù hợp sự giảm stress cơ thể, đó là STLI cho mỗi công việc.
Kế đó CLI là
CLI = STLI1 + LI
Với LI = FILI2 * (1/FM1,2 – 1/FM1) + FILI3 * (1/FM1,2,3 – 1/FM1,2) +....