Giaur (G. G.

Byron) Nadia Kozak

Czas i miejsce akcji

Czas akcji „Giaura” nie jest dokładnie określony – w przedmowie

czytamy, iż jest to opowieść z dawnych czasów (wcześniejszych względem
lat życia Byrona – prawdopodobnie XVIII wiek). Z całą pewnością możemy
natomiast wskazać miejsce akcji – jest nim Grecja, znajdująca się wówczas
w niewoli tureckiej.

Fabuła utworu obejmuje co najmniej 6 lat (po śmierci Leili i zabójstwie

Hassana wiemy, że Giaur przebywa w klasztorze od 6 lat – nie wiadomo
jednak, czy trafił tam tuż po tych wydarzeniach, czy dopiero po upływie
jakiegoś czasu), jednak retrospekcje sięgają o wiele dalej – np. do
dzieciństwa Hassana (o którym wiemy, że był starszym człowiekiem).

Gatunek

„Giaur” Byrona to romantyczna powieść poetycka. Należy ona do

gatunków synkretycznych – tzn. łączy w sobie cechy:

epiki (obecność, narratora, akcja, fabuła),

liryki (np. opisy przeżyć wewnętrznych bohatera, liryczne opisy
przyrody czy urody Leili),
dramatu (dialogi bohaterów, napięcie dramatyczne).

Cechą charakterystyczną powieści poetyckiej Byrona jest jej

fragmentaryczność oraz luźna kompozycja (luźne związki przyczynowo-
skutkowe, luki w fabule, niedopowiedzenia, sugestie, inwersje czasowe
itp.). „Giaur” może stanowić przykład romantycznej formy otwartej
(otwarta kompozycja i zakończenie, wiele niewiadomych).

Giaur, ze względu na miejsce akcji oraz „egzotycznych” bohaterów, jest

także doniosłym przykładem romantycznego orientalizmu (fascynacji
Wschodem). Przykłady orientalizmu to np. opisy greckiej przyrody, sami
bohaterowie (ich imiona, orientalne pochodzenie, stroje), a także lokalne
nazwy geograficzne.
Problematyka

Główne tematy powieści poetyckiej „Giaur” to:

Nadia Kozak
Miłość Giaura do pięknej Leili; to przez nią dziewczyna dopuszcza się
zdrady, za co zostaje surowo ukarana przez Hassana; Giaur ma
świadomość, że pośrednio to on jest przyczyną jej śmierci. W utworze
odnaleźć można koncepcję miłości romantycznej (silniejszej niż
śmierć) – np. Giaur, będąc już w klasztorze, widzi dawno zmarłą
ukochaną (mistycyzm).
Ludzkie namiętności – takie jak żądza zemsty czy gniew (ich
uosobieniem jest postać Giaura) oraz ich wpływ na życie i losy
bohaterów.
Bunt, konflikt jednostki ze społeczeństwem, samotność i
wyobcowanie romantycznego bohatera (Giaura), które nieuchronnie
prowadzą go do samounicestwienia.

Giaur – bohater romantyczny i byroniczny

Giaur jest typowym bohaterem romantycznym, a ściślej mówiąc:

byronicznym. Tak określamy rodzaj bohatera romantycznego wywodzący
się właśnie z twórczości Byrona.

W konstrukcji tej postaci odnajdziemy typowe cechy bohatera

romantycznego:

samotność,
działanie w pojedynkę,
poczucie wyobcowania i bycia niezrozumianym przez ludzi (ostracyzm
społeczny),
postawę buntu wobec świata,
przeżycie miłości romantycznej.

To, co czyni Giaura bohaterem byronicznym, to m.in.:

przeżywanie silnych, intensywnych emocji i namiętności (szaleńcza

miłość, gniew, żądza zemsty),
żądza zemsty jako mechanizm napędzający do działania i główny sens
życia,
porywczy charakter, bunt, upór, konfliktowość,
aktywizm i nieustanne działanie,
tajemniczość.
 Streszczenie
Utwór rozpoczyna się od przedmowy autora, który sam zapowiada główny
temat: smutne losy branki muzułmańskiej, która została surowo ukarana za
niewierność – poprzez utopienie w morzu (była to powszechnie stosowana
niegdyś „honorowa” kara muzułmańska). Kobieta zdradziła swego męża
Hassana z młodym, tajemniczym Wenecjaninem, który w utworze określany
jest jako Giaur (niewierny). Giaur pomścił śmierć ukochanej i dopuścił się
zabójstwa Hassana. Autor zaznacza, iż jest to prawdziwa historia z dawnych
czasów (prawdopodobny czas akcji to XVIII wiek).

„Giaur” Byrona to powieść poetycka o luźniej, fragmentarycznej

kompozycji. Czytając, zapoznajemy się z kolejnymi scenami, pomiędzy
którymi nie ma jednak silnej więzi przyczynowo-skutkowej. Dlatego w fabule
wiele kwestii jest niedoprecyzowanych i pozostawionych jedynie domysłom
czytelnika.

Na początku utworu znajduje się opis Grecji – miejsca akcji. Kraj ten słynie z
uroków pięknej, śródziemnomorskiej przyrody. Autor przytacza także
doniosłe fakty z historii Greków (np. opisuje grób Temistoklesa –
zwycięskiego wodza greckiego w bitwie pod Salaminą; bitwę pod
Termopilami itp.). Podkreśla, że dawniej Grecja była potęgą, a jej mieszkańcy
słynęli z odwagi i walecznego ducha. Z czasem jednak państwo to ugięło się
pod jarzmem klęski, jaką była niewola Turecka. Kraj podupadł, jego
mieszkańcy pogrążyli się w smutku i nie byli zdolni do walki w obronie
ojczyzny. Narrator apeluje do Greków, aby powstali, zawalczyli o wolność i
przywrócili krajowi dawną świetność, pokonując tureckiego zaborcę. (Uwaga!
Opis Grecji to analogia do sytuacji Polski pod zaborami!).

Kolejny fragment to opis tajemniczego jeźdźca na czarnym koniu, który

wywołuje nastrój tajemniczości i grozy. Jeździec jest zagadkową postacią –
nie dowiadujemy się, kim jest. Wiadomo jedynie, że ma charakterystyczne
rysy twarzy: widać w nich ból, żal, rozpacz itp. – dlatego jego widok wzbudza
grozę. Jeździec ucieka pod osłoną nocy; unika światła i kontaktu
wzrokowego. Narrator wspomina, że jeździec był widziany w noc Bajramu
(święta muzułmańskiego). Wyjaśnia, że celem jego przybycia jest dokonanie
zemsty na Hassanie.
Następny fragment to opis opuszczonego i opustoszałego domu Hassana.
Jest to bogata posiadłość kojarząca się z przepychem, dostatkiem i rozkoszą.
W domu tym majętny basza (dostojnik turecki) urodził się i dorastał – w
czasach jego dzieciństwa i młodości dom tętnił życiem. Obecnie jednak w
domu panuje pustka. Zmiana ta nastąpiła, odkąd zabrakło w nim Leili, branki
Hasana, która zaginęła w tajemniczy sposób. W tekście pojawiają się
wzmianki o tym, że została ona porwana w celu uśmiercenia, a jej krzyk był
ostatnim głośnym dźwiękiem, jaki był słyszany w murach domu. Z czasem
dom opustoszał doszczętnie, a jego domownicy opłakiwali baszę Hassana,
którego dosięgnął miecz Giaura.

Następnie w fabule pojawia się inwersja czasowa (retrospekcja, cofnięcie się

w czasie). Kolejna opowieść narratora dotyczy tajemniczej śmierci młodej i
pięknej Leili. Narratorem tego fragmentu jest nieznany z imienia przewoźnik
znad morza, który zaproponował pewnemu nieznanemu, dostojnemu
Turkowi swoje usługi (przewożenie łodzią). Bogaty Turek w tradycyjnym,
zielonym stroju tureckim wynajął przewoźnika i zapakował na łódkę dużych
rozmiarów worek. Następnie kazał mu wypłynąć na szerokie wody zatoki jak
najdalej od brzegu. Tam zatopił worek i wrócił z przewoźnikiem na ląd.
Przewoźnik miał wrażenie, że przed zatopieniem worek się poruszał. Nie
wiedział o tym, że przed chwilą właśnie był świadkiem zabójstwa Leili
(będącej w worku). Bogaty Turek, który zatopił worek, to oczywiście Hassan,
który w ten sposób – dawnym tureckim obyczajem – ukarał niewierną młodą
kobietę, która zdradziła go z Giaurem. Jej śmierć przez utopienie miała na
zawsze pozostać tajemnicą.

Kolejny opis dotyczy duszy, uczuć i przeżyć wewnętrznych samego Giaura,

który dowiedział się o tragicznym losie swojej ukochanej (w powieści nie
zostało wyjaśnione, w jaki sposób ta informacja do niego dotarła). Duszą
Giaura targają intensywne emocje (miłość, gniew, żądza zemsty). Narrator
porównuje go do skorpiona, który – według ludowych podań – w sytuacji
zagrożenia (np. gdy otaczają go płomienie) żądli i zabija sam siebie.
Porównanie to ma obrazowo ukazywać grzeszną, ciemną i mroczną duszę
Giaura, którego trawi wyniszczająca żądza zemsty.

Z kolejnych wersów dowiadujemy się o rozterkach, jakie przeżywa Hassan.

Bez Leili czuje się bardzo samotny i nie może nigdzie znaleźć sobie miejsca.
Stara się zająć myśli czymkolwiek, np. polowaniem (czego wcześniej nie miał
w zwyczaju robić). W tym czasie wśród ludzi krążą pogłoski i plotki o losie
Leili. Powiada się, że uciekła z haremu Hassana w noc Bajramu, w przebraniu
pazia – na czarnym koniu wraz z tajemniczym Wenecjaninem. Mówi się także,
że poszła się kąpać w ogrodzie i przepadła bez wieści.
Kolejny fragment to opis wyglądu i urody Leili. Była to piękna, młoda
kobieta, pochodzenia najprawdopodobniej gruzińskiego. Miała hipnotyczne
spojrzenie, piękny uśmiech i grube warkocze z ciemnych włosów.
Kolejny epizod dotyczy tajemniczej wyprawy Hassana, o której jednak nie
dowiadujemy się zbyt wiele. Najprawdopodobniej wyruszył w podróż po
nową żonę (także po to, aby oderwać myśli od wydarzeń związanych z Leilą).

Podczas tej wyprawy, gdy Hassan przemierzał pustynię, u stóp Parnasu (góry
w Grecji) wpadł w zasadzkę i został otoczony przez napastników. Na ich czele
pojawił się Giaur – w albańskim stroju, ale z chrześcijańskim mieczem w dłoni.
Hassan rozpoznał jego charakterystyczną postać. Doszło do zaciekłego
pojedynku, w którym zarówno Giaur, jak i Hassan walczyli z oddaniem – obaj
popychani nienawiścią do swego wroga. Hassan dzielnie i bohatersko się
bronił, jednak został pokonany przez Giaura i zginął od jego miecza. Giaur
wyznał jeszcze konającemu Hassanowi, że od dawna szukał go, aby się na nim
zemścić – wreszcie udało mu się tego dokonać. Konający Hassan wzywał
imienia Allacha, jednak było to bezskuteczne (Giaur drwił sobie z tego). Po
dokonanym zabójstwie – co istotne – Giaur nie doznał ulgi, jakiej się
spodziewał. Poczuł się tylko jeszcze bardziej samotny. Postanowił wyruszyć
dalej, w świat.

Podczas gdy na pustyni trwała walka pomiędzy wrogami, matka Hassana

oczekiwała na przyjazd syna. Miała jednak złe przeczucia, obawiała się, że nie
doszło do ślubu (z nową żoną, po którą pojechał Hassan). Faktycznie,
niebawem pojawił się posłaniec, który przywiózł jej zakrwawione rzeczy
Hassana i poinformował o tym, co się wydarzyło. Przeklął przy tym zabójcę
baszy – czyli Giaura.

W kolejnym fragmencie narrator opisuje grób Hassana – potęga tej mogiły to

symbol bohaterstwa i waleczności zmarłego. Narrator złorzeczy Giaurowi,
którego dusza splamiona była okrutnymi czynami i wręcz diabelską rządzą
zemsty. Według wierzeń wschodnich dusza taka nie może zaznać spokoju –
po śmierci Giaura wpadnie ona we władanie Monkira, mitycznego anioła
śmierci i zostanie poddana torturom. Zanim to jednak nastąpi, Giaur
zostanie wampirem na ziemi (w myśl ludowej wiary w upiory – dusze
przeklęte, które znajdują się pomiędzy światem żywych i umarłych, nie
mogąc zaznać spokoju).

Kolejny fragment mówi o pobycie Giaura w klasztorze, gdzie udał się

najprawdopodobniej w celach pokutniczych oraz po to, by odzyskać spokój.
Bracia zakonni boją się patrzeć mu prosto w oczy, domyślają się, że może być
zbrodniarzem, że skrywa w sobie jakąś straszną historię oraz że jest apostatą
(odstępcą od wiary, niewiernym). Narratorem tego fragmentu jest jeden z
mnichów.
Dowiadujemy się, że Giaur przebywa w klasztorze już od sześciu lat. W tym
czasie często wspomina o jakiejś utopionej kobiecie. Sprawia wrażenie
żyjącego przeszłością. Jest milczący, nie mówi o sobie, nie uśmiecha się.
Giaur nie respektuje wielu z zachowań zwyczajowo przyjętych w zakonie.
Dlatego mnisi obawiają się go, wręcz upatrują w nim szatana. Giaur nadal
cierpi po stracie Leili i jest bardzo samotny (narrator wspomina, że taka
samotność jest gorsza niż śmierć).

Ostatnia część utworu to spowiedź Giaura. Nie ma ona charakteru religijnego

– jej motywacją jest chęć zwierzenia się komuś (w tym wypadku mnichowi) z
mrocznych tajemnic swego życia. Giaur wyznaje, że wiódł niegdyś dostatnie i
pełne rozkoszy życie – nigdy nie zaznał nudy (był niestrudzony, stale dążył
do celu). Miał na swoim koncie liczne walki i boje – nigdy jednak nie
pojedynkował się dla sławy czy pieniędzy („służył swojemu sercu”). Nigdy
także nie myślał o samobójstwie, ponieważ uważał je za tchórzostwo. Dalej
opowiada o swojej miłości do Leili. Była to silna, namiętna, prawdziwa miłość
– co udowodnił czynem zemsty. Giaur nie obawiał się kary za ten czyn.
Uzasadniał zabójstwo także tym, że jego wróg był również wrogiem religii (w
domyśle: chrześcijańskiej – jako że był muzułmaninem). Wyznał, że to on sam
stał się przyczyną śmierci ukochanej. Giaur rozumiał przy tym motywacje
czynu Hassana (wg niego miał on prawo ukarać niewierną kochankę) – chodzi
mu tu głównie o jego własny ból po stracie; to z uwagi na własne cierpienie
zapałał żądzą zemsty. Leila była mu wierna, więc musiał pomścić jej śmierć.

Teraz, choć minęły lata, Giaur nadal czuł się wyobcowany i wykluczony ze
społeczeństwa. Niczego już nie oczekiwał od życia – miał poczucie, że
wszystkiego zaznał: rozkoszy, miłości, namiętności. Wszystko, co go spotkało,
byłby gotów przeżyć jeszcze raz. Miał także świadomość, że sam był
odpowiedzialny za swój los i sam doprowadził siebie do miejsca i sytuacji, w
której był.

Giaur opowiada o swojej miłości do Leili, którą nadal kocha. Przeczuwa

zbliżającą się śmierć. Na koniec spowiedzi wspomina przyjaciela z dawnych
lat i prosi mnicha, by ten odnalazł go i przekazał mu pierścień, wraz z
wiadomością o jego (Giaura) śmierci. Dawniej ten sam przyjaciel
przepowiedział Giaurowi, w jaki sposób umrze (nie zostało wyjaśnione, w jaki
konkretnie). Wówczas Giaur mu nie wierzył. Teraz jednak poprosił mnicha,
aby ten przekazał, że przyjaciel miał rację. Wspomina, że nie potrafi już
płakać oraz że nawiedza go duch Leili, który wkrótce zamknie mu powieki.
Prosi mnicha o skromny pochówek i bezimienny grób.